Memoires 1993-A

[p. 7]

Inleiding

De mateloze Oltmans

Willem Oltmans was bovenal een provocateur. Een ruzieschopper. Daar genoot hij intens van. Mensen ontregelen, mensen beledigen, mensen het bloed onder de nagels halen. Dat was een levenshouding. Goed opgevoed, maar qua karakter zeer losbandig. Ik ben benieuwd hoe hij zich op social media zou hebben gemanifesteerd. Hij zou zeker op Twitter zitten en een eigen Facebookpagina hebben met foto's van zijn ontmoetingen met bekende wereldleiders. En over zijn jeugd en zijn haat-liefdeverhouding met het koninklijk huis.

Willem was ook een charmeur. Mijn God wat kon hij pleasen en je laten blozen. Liefst in gezelschap. In alles was hij extreem en mateloos. Een doorsnee mens schrijft geen memoires, een bekende Nederlander doet dat misschien. Maar Oltmans weet weer eens geen maat te houden en schrijft zijn memoires in maar liefst 76 delen. Vermakelijke lectuur, zeker, maar krankzinnig gedetailleerd. Daardoor geen focus en dus beperkte invloed. Zonde, want zijn bronnen waren vaak top, letterlijk uit de hoogste (hof)kringen. De teller staat pas op 57 delen. Achttien jaar na zijn dood. Oltmans stierf in hetzelfde jaar als mijn vader en Prins Bernhard, 2004.

Ik had een haat-liefdeverhouding met Oltmans. Ik leerde hem begin jaren negentig kennen. We zaten naast elkaar tijdens een lezing in Leiden over macht en media. We raakten aan de praat en ik was er snel van overtuigd dat de Nederlandse overheid Oltmans onrecht had aangedaan. Vrij snel daarna bestookte hij mij met briefjes, kattenbelletjes en krantenknipsels. Soms heel lief, maar heel vaak ook lelijk, heel lelijk. En altijd met de nodige spelfouten. Het werden er vele honderden. Mijn archief-Oltmans is zeker een meter breed en ligt keurig in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Te wachten op de biograaf.

Over de methode-Oltmans zijn goede boeken geschreven. Zijn trouwe advocate Ellen Pasman schreef in het zeer persoonlijke Oud zeer (2002) al het leed van haar af. Vijf jaar hield zij het als zijn advocate vol, met een lach en een traan. Uiteindelijk moest zij ook haar verlies nemen en de oude man aan zijn lot overlaten. De journalist/psycholoog Edwin Oden schreef in 2010 een indringende zedenschets van het fenomeen-Oltmans De man van 8 mil-

[p. 8]

joen. Uit zijn gesprekken met vele Oltmans-kenners komt eenzelfde beeld naar voren; hij was een complotdenker, je was voor of tegen hem, grijstinten kende hij niet. Tegenwoordig zouden wij zeggen: hij denkt in nulletjes en eentjes.

Bij wie Oltmans ook een hoge gunfactor had, was Hans van Mierlo. D66-oprichter en minister van Buitenlandse Zaken van 1994 tot 1998. Een cruciale periode in het proces dat Oltmans tegen de Staat voerde. Tegen het einde van zijn ministerschap, op zondagavond 5 juli 1998, belde hij mij thuis op. Ik was toen - naast mijn hoofdredacteurschap van de Volkskrant - ook voorzitter van het Genootschap van Hoofdredacteuren. De minister - en met hem premier Wim Kok - vonden dat het geschil met Oltmans moest worden opgelost. Of ik wilde helpen namens de journalistieke wereld. De zaak was inmiddels behoorlijk uit de hand gelopen. Prinses Margriet was gedaagd, maar ook prins Bernhard stond op de rol van de rechtbank om te getuigen. Koningin Beatrix vond het wel welletjes.

Tom Poes verzin een list

Van Mierlo's persoonlijke en moedige interventie - hij bood 1,1 miljoen gulden - werd door Oltmans hooghartig afgewezen. Zo'n fooi als pleister op de wonden voor 44 jaar treiteren vond hij schandalig. Uiteindelijk bracht deze ministeriële move wel versnelling in het vastgelopen dossier. Het lukte de opvolger van Van Mierlo, Jozias van Aartsen, met een hoger bod te komen na een bindend advies van een onafhankelijke commissie. En zo kreeg Oltmans zijn genoegdoening. Hij heeft van die acht miljoen gulden niet lang kunnen genieten. Vijf jaar later overleed hij.

Laat ik niet vergeten Hans Verploeg te noemen, de legendarische algemeen-secretaris van de Journalisten Vakbond nvj, die vanuit zijn professie en verdediger van het vrije woord zich vele, vele jaren heeft ingespannen om het onrecht Oltmans aan gedaan aan de kaak te stellen. En met succes. Zo zijn er velen - ik denk aan landdrost Han Lammers en PvdA-politicus Ad Melkert - die met Oltmans hebben gestreden tegen de Staat.

Al die jaren later schuurt het nog wel. Na de overwinning werd Willem Oltmans door velen gezien als de kampioen van de persvrijheid; ook door mij. Verploeg en ik plaatsten zelfs een advertentie in de Volkskrant om daar kond van te doen. Arie Kuiper wees ons er in een ingezonden brief fijntjes op dat diezelfde Oltmans zich vaak positief uitliet over foute regimes waar persvrijheid niet eens bestond. Voorbeelden? Zuid-Afrika van De Klerk, Suriname van Bouterse en meer terug in de tijd het Rusland van Stalin. Hoe kan dat?

[p. 9]

Adriaan van Dis noemt Willem Oltmans een acteur: een grappige man die de stijve wereld van de politiek opfleurde met zijn wonderlijke intriges. Daarom, aldus Van Dis, kwam hij overal mee weg. Zelfs met acht miljoen. Hij vond dat een krankzinnig bedrag, dat Oltmans als middelmatig (want vooringenomen) journalist nooit had kunnen verdienen.

Eerder heb ik geschreven dat het een kwestie is van gelijk hebben en gelijk krijgen. Oltmans was ervan overtuigd dat hij zijn zaak alleen kon winnen door maximale publiciteit te zoeken, op het irritante af. Uiteindelijk kreeg hij enkele invloedrijke poortwachters mee. Ook zij vonden dat dit majeure onrecht ongedaan moest worden gemaakt en dat de overheid haar ongelijk moest bekennen.

En zo is het gebeurd.

Pieter Broertjes

Hoofdredacteur de Volkskrant (1995-2010)

Burgemeester van Hilversum (2011)