Memoires 1992-B

[p. 49]

Amsterdam

4 augustus 1992

Dik wolkendek boven Schiphol, wat ik weer voor het eerst sinds januari te zien krijg. Geen treinverkeer naar Centraal. Het begint alweer goed.

De Volkskrant heeft een artikeltje van Jos Slats over mijn uitzetting vanmorgen.

[p. 50]

's Ochtends vroeg is Amsterdam morsdood. De Leidsestraat is leeg. Het zegt veel van de Hollandse attitude jegens het leven.

Ik wachtte tot 09:00 uur op een bank in het parkje nabij de studio van Eduard aan de Westerkade. Ik dacht dat hij nog sliep, want zijn rolschermen waren neer. Ik heb voor het eerst sedert jaren geen dak meer boven mijn hoofd. Ik sta na de uitwijzing op mijn 67^e jaar letterlijk op straat.

Toen ik eindelijk de flat binnenging was hij er niet. Hij volgt een schildercursus in Doorn. Als ik in dit appartement rondijk, realiseer ik me dat ik genoeg muren heb voor mijn boeken. Omdat ik niet weet hoe Eds antwoordapparaat werkt, ben ik in de faxwinkel in de Leidsestraat gaan telefoneren. Advocaat Vermeer deelde mee dat verjaring van de buza-documenten de grootste hinderpaal vormt in mijn proces, maar dat de uitzetting uit Zuid-Afrika mogelijk een belangrijke rol zal kunnen gaan spelen.

Aardige reclame van klm op cnn, met een uit het water opstijgende zwaan. Elke drie minuten stijgt er ergens in de wereld een vliegtuig van klm op.

's Middags nam ik de trein naar Naarden en bezocht de baby van Aart en Willemijn van der Want. Aart hielp me met al mijn bagage van Schiphol af te halen. Hij hielp me met uitzoeken en bracht alles naar zijn zolder.

5 augustus 1992

De Sociale Dienst heeft geen spreekuur vandaag. Drie krentenbollen op woensdag, één gulden zestig. Ik ben zowel mijn paraplu als mijn toilettas vergeten in het vliegtuig.

Ik had een ontmoeting van drie uur met Jos Slats in het Noord-Zuid Hollandsch Koffiehuis. Het blijft een lekker ventje. Hij wordt eigenlijk steeds lekkerder. Als ik zeg dat ik me best kan voorstellen dat zwarten in Zuid-Afrika van die double-crossing Afrikaners af willen, dan wordt dit gretig opgeschreven. Als ik er dan op laat volgen dat de zwarten zelf niet veel beter zijn, dan stopt de pen. Hans Sondaal had hem telefonisch uit Pretoria meegedeeld dat ik eruit was gezet omdat ik geen inkomen meer had. Ook had Sondaal herhaald dat ik een onderzoeksproject van Buitenlandse Zaken in Pretoria had gehad. Ik antwoordde heel simpel: ‘Hoe komt het dan dat ik een normaal auteurscontract had met Perskor?’ Het is schandelijk dat de ambassade doorgaat met de leugens van Pretoria te herhalen, terwijl ze weten dat het leugens zijn.

Het is eigenlijk een ramp om weer constant herkend te wor-

[p. 51]

den. Het valt me op dat de vrouwen hun rokken tot ver boven de knieën dragen. Waarom?

Wim Klinkenberg ligt al lange tijd in een ziekenhuis. Nadere bijzonderheden worden door de nvj niet verstrekt.

6 augustus 1992

Toen ik gisteravond op de Westerkade terugkeerde, voelde ik opeens dat Eduard er misschien was, dus ik belde aan in plaats van met de sleutel binnen te komen. Hij had al in de Volkskrant gelezen dat ik terug was. De was had hij reeds gedaan. Hij had uit New York het Schönberg-boek over Vladimir Horowitz meegebracht, met een hoofdstuk gewijd aan Eduardus Halim. We hebben tot middernacht gesproken. Hij moest om 07:45 uur naar zijn schilderklas in Doorn.

Bij de Sociale Dienst werd mij gevraagd alles opnieuw in te vullen. Mijn dossier was er nog wel. Ik protesteerde, maar de breinen van deze ambtenaren werken als eenrichtingsverkeer. Bij de bank kostte het inleveren van een cheque van 350 gulden, voor een schilderij dat Frank van der Linden van me had gekocht, 80 gulden. Ik lachtte heel hard en raised hell. Even later kostte het niets.

7 augustus 1992

Ik heb tot 08:00 uur geslapen. Het is duidelijk. Ik ga anders leven. Waarom naar Thermos gaan als ik thuis een prima douche heb? Ik heb mijn haar geknipt en mijn nagels gedaan, dus 25 gulden bespaard en ik kan nog bloemen kopen voor Ed. We zouden thuis moeten koken, vis, salade, rijst. Ik wandel zoveel als ik kan en rijd zoveel mogelijk zwart op de trams.

Paul Bijvoet vroeg me contact op te nemen met iemand van de Koninklijke Marechaussee, want hij was van mening dat ik de zaak Klaas de Jonge tot de bodem moest uitzoeken. Dit moet ik inderdaad doen.

André Spoors vrouw is in verwachting, zegt André de la Porte. Hij leert het nooit.

8 augustus 1992

Het masterpiece van Jos Slats is verschenen. Ik vind het een misselijk stuk.⁴⁹ Zowel Eduard als Aart van der Want vond het niet slecht. Ik alleen weet dat alles van enig belang dat ik hem uitvoerig vertelde, mist, zoals de rol van de rode baron Hendrik Bentinck van Schoonheten, nu privésecretaris van Beatrix, in

49 De Volkskrant, 8 augustus 1992, zie bijlage 22.

[p. 52]

de zaak Klaas de Jonge. Dat waren voor Slats blijkbaar geen haalbare kaarten en het maakt zijn groot opgemaakte reportage tot een niemendalletje. Ik spreek niet, ik bries. Ik ben een gelouterde journalist, een kuifje in zuid-afrika. Ik zou het voorstellen alsof ik voor de zoveelste keer het slachtoffer was geweest van een internationaal complot. Ik was er door de bvd en nis uitgezet ‘ondanks alle goede diensten die ik Pretoria had verleend.’ Allemaal vals geklets in de ruimte, waarbij reeds in de inleiding een serie insinuaties en onwaarheden mij bij voorbaat in een verdachte positie plaatste. Dat heet dan journalistiek bedrijven in de verondersteld meest serieuze ochtendkrant in het koninkrijk.⁵⁰

Gisteravond was ik in Adonis in de Warmoesstraat voorzien van een prettige dark room. Een blow job is altijd verzekerd. Wat er tegenover, bij Argos allemaal buiten stond, was het beeld van pure decadentie. In een portiek lag een kleurling zichzelf in te spuiten. Tot welk punt moet een brein wegzinken om aan zulke openlijke zelfvernietiging te beginnen?

Freddy Heineken heeft zijn gedachten laten gaan over hoe een Europese federatie er in de toekomst uit zou kunnen zien.⁵¹ Er is een boekje uit voortgekomen, voornamelijk naar aanleiding van het Verdrag van Maastricht waar het Europa van de regio's ook aan de orde komt. De 350 miljoen inwoners van een toekomstig Europa zouden in 75 staten moeten worden verdeeld, met in elk staatje maximaal 10 miljoen inwoners. Interessant, maar onzin. Spanje wordt zes staatjes, Engeland negen, Italië acht. Italië is nu al nauwelijks te regeren. Wat zou er gebeuren, wanneer de versnippering van staten, zoals Heineken dit voor ogen staat, werkelijkheid zou worden?

Hans van den Broek acht militair ingrijpen in Bosnië-Herzegovina noodzakelijk.⁵² Volgens de minister zou alleen een militaire actie humanitaire hulpverlening in de gevangenkampen van de Serviërs veilig kunnen stellen. Hij zit op de lijn van Margaret Thatcher. Zij bepleit een ultimatum aan Belgrado om de soevereiniteit van Bosnië veilig te stellen. Heineken krijgt dan al snel een van zijn staten op zijn lijst gerealiseerd.

De Klerk heeft in de smiezen dat de vergelijking met Gorbatsjov niet opgaat. David Ottaway meldde in The Washington Post dat De Klerk nu zelf zegt dat Gorbatsjov bezig was een onmo-

50 Ik merk hier in 2002 bij op dat wanneer je het artikel van toen legt naast de afloop van mijn proces tegen de Staat en mijn uiteindelijke gelijk, je niet anders kunt concluderen dat Slats zelf de idioot is waar hij mij in het artikel voor slijt.

51 Zie ook bijlage 23. Alfred Heineken, The United States of Europe (A Eurotopia?). De Amsterdamse Stichting voor de Historische Wetenschap, Amsterdam, 1992.

52 De Volkskrant, 8 augustus 1992.

[p. 53]

gelijke ideologie te hervormen, terwijl hij, De Klerk, juist een dikke streep zette onder een ideologie uit het verleden.⁵³ De Klerk is dus inderdaad een Jeltsin die zijn partijkaart inleverde en tegelijkertijd Rusland uitleverde aan de Westerse manier van leven. Voor mij blijft het verschil dat apartheid inderdaad een onhaalbare kaart was, terwijl het marxisme-leninisme wel degelijk een kans van slagen zou kunnen hebben gehad, indien de kapitalistische landen niet meteen, te beginnen in 1917, een grotendeels geheime oorlog tegen het Kremlin waren begonnen om het kapitalisme te doen zegevieren, een gevecht dat onlangs haar beslag heeft gekregen met de nederlaag van Gorbatsjov.

Eduard adviseerde naar de film Basic Instinct te gaan. Ik ben er uitgelopen. Wat kan me het schelen of die andere detective ook nog met een ijspriem om het leven zou komen? Je krijgt inderdaad de fuck of the century voorgeschoteld, maar wat neem je verder van zo'n film mee?

Mijn vriendin Denise de Hart belde. Haar conclusie op het artikel van Slats: ‘Waarom heb je je in de nesten gewerkt in Zuid-Afrika?’ Hoe kan ik haar ooit uitleggen dat alle nesten waar ik al tientallen jaren in terechtkwam, het directe gevolg zijn van de geheime oorlog die tegen mij wordt gevoerd nadat Luns mij de rode kaart heeft gegeven? Ik liep ook tegen Hans Geerlofs aan die zei dat het slecht ging met onze vriend, Richard Thieuliette. Hij had genezing voor aids in India gezocht, wat niet had geholpen.

Een Amerikaanse kolonel zegt op cnn dat Belgrado gebombardeerd moet worden als men ooit Slobodan Milošević de wil van het Westen wil opleggen. Amerikanen blijven als kippen zonder kop redeneren.

De Telegraaf heeft weer een typisch Behrendt-plaatje. Mr. G.B.J. Hiltermann babbelt vrolijk verder over wat Nelson Mandela zou beogen, zonder dat G.B.J. enige notie heeft van wat er in de bovenkamer van deze mijnheer werkelijk omgaat.⁵⁴ Ik liep naar de Westerkade, ik had net

53 The Washington Post, 7 augustus 1992.

54 De Telegraaf, 8 augustus 1992, Artikel (WAT BEOOGT MANDELA?) van G.B.J. Hilterman in zijn rubriek: De wereld vandaag.

[p. 54]

Hiltermanns meerst recente onzin over Zuid-Afrika gelezen, maar toen ik langs zijn huis kwam zat hij op zijn platje met die heks (zijn vrouw), maar ik negeerde ze. Wat heeft het voor zin om het uit te leggen?

9 augustus 1992

Peter heeft gistermiddag Eduard gebeld om te benadrukken hoe bezorgd hij was over mijn situatie, ook zonder huis (voor het eerst sinds Amerbos in 1969). Hij had gezegd mij zeer te missen, vooral in allerlei kleine dingen.

Aart had zich prima geamuseerd met Basic Instinct. ‘Er zaten zelfs geen mooie momenten in,’ zei ik.

‘Je hoeft toch niet altijd ergens iets van mee te nemen. Ik ben het niet met je eens,’ zei Aart. Hij vond verder dat in het stuk van Slats als rode draad zat dat ik erin ben geluisd door de regering. Hannah de Zantis telefoneerde later en vond echter: ‘Je komt er als boosdoener uit en dat ben je helemaal niet.’

Ik faxte Bijvoet in Pretoria om het exacte adres in Amstelveen te krijgen van Arie van de Kerkhof van de Koninklijke Marechaussee. Hij vroeg me hem 25 rand te sturen voor de kosten van de boodschap. In Hillbrow betaalde ik hem ook al 70 rand ter compensatie van de benzine om uit Pretoria naar me toe te komen.

P.F. Thomése heeft geschreven over Stendhal die een tomeloze levenslust moet hebben gehad.⁵⁵ Dit spatte van de pagina's die hij schreef. Stendhal is maar 59 jaar geworden (1783-1842). Ik denk dan altijd - net als bij Chopin - wat zou hij nog allemaal voor prachtigs hebben kunnen nalaten. In 1952 begon ik De l'amour van Stendhal te lezen. ‘L'amour a toujours été pour moi la plus grande des affaires ou plutôt la seule.’ Stendhal heeft sedertdien altijd tot mijn favorieten behoort, als Chopin met zijn pianomuziek. Waarom? Thomése, wie dat ook moge zijn, wil het waarom ontleden, wat volgens mij een onmogelijke taak is. Daar moet je zelfs afblijven. Thomése ziet de werken van Stendhal als ‘de kasboeken van zijn mislukkingen.’ Zijn werk zou kunnen worden opgevat als de geschiedenis van het falen. Hij zou zowel op het gebied van de liefde als op maatschappelijk terrein mislukt zijn. Wat een onzin. Stendhal leverde een onsterfelijke bijdrage tot de Franse literatuur. Thomése kakelt in 1992 nog over hem.

‘Het leven zoals hij dat beschreef, bestond alleen in zijn hoofd,’ aldus Thomése. ‘Het is het leven zoals een verliefde

55 NRC Handelsblad, 22 mei 1992.

[p. 55]

het ervaart. Hij staat aan het begin van iets, iets wat te groot is om te bevatten. Iets wat alleen uit de verte bezien aanvaardbare proporties heeft. Aldus beschreef Stendhal niet het leven zoals het was, maar zoals hij het zich had ingebeeld. Hij dacht dat hij de waarheid schreef, maar hij beschreef alleen zijn dromen,’ De hemel mag weten wat er in 2092 over dit dagboek door een of andere criticus geschreven zal worden. Jos Slats ziet al geen kans om wat ik hem op donderdag vertel op zaterdag naar waarheid in zijn krant te krijgen. Niet ik ben de dromer, maar hij.

10 augustus 1992

Erik Jurgens - die blijkbaar net de auto van zijn vrouw Doris in de prak had gereden - is van mening dat ik met Kamerlid Piet Stoffelen moet kennismaken, voorzitter van de Kamercommissie voor de Inlichtingendiensten. Ik zal doen wat hij vraagt. Gualthérie van Weezel heeft er in mijn zaak verder met de pet naar gegooid. Hij had tegen Erik Jurgens gezegd naar Bot te zullen gaan, maar voegde de daad niet bij het woord.

Heb de uiteindelijke kopij voor Vogelvrij bij Jan Mets afgegeven. Geef een kopie later aan Stoffelen, want meestal wordt er gepraat zonder de feiten te kennen. En nu maar hopen dat hij het manuscript niet prompt bij Docters van Leeuwen brengt. Dus weer een ei gelegd.

Er wordt nu al met de telefoon van Eduard geklierd als ik telefoneer. Ze hebben nog altijd niets beters te doen in Den Haag. Ben binnengelopen bij een kennis, Darwin, die aan de Van Baerlestraat een optrekje heeft. Hij is een Indische leerjongen, die met kettingen, sloten en zwepen werkt, wat op zijn tijd plezierig is. Hij is dan de master. We zijn enige tijd bezig geweest. Een seksuele fratsenmaker.

Later op de avond heb ik Peter in Hillbrow gebeld. Kort, want ik moet zuinig zijn. Ik wilde zijn stem horen.

11 augustus 1992

Voel me ontredderd, nu al mijn bezittingen zich overal en elders bevinden. Niets is meer op een plaats.

Was om 10.00 uur bij Arie van de Kerkhof. We reden samen naar Kees Knibbe in Vijfhuizen, ook een man die intens met Zuid-Afrika bezig is. We gingen voor een pannenkoek naar Boerderij Meerzicht aan de Koenenkade. De heren waarschuwden allereerst voor Paul Bijvoet (die me dus bij hen binnenbracht). Zij vonden hem oneerlijk en alleen voor zichzelf op pad. Hier was ik eigenlijk al bang voor. Ze zeiden niets te

[p. 56]

begrijpen van wat mij in Johannesburg was overkomen. Beiden kenden zij generaal Du Toit uitstekend. Over de huidige ambassadeur, Albert Nothnagel hadden ze geen goed woord over. Van de Kerkhof noemde incident na incident, waarbij Nothnagel had gefaald, zoals het voorkomen van een reis van hoge politie-officieren naar Pretoria.

Arie bevestigde wat Bijvoet had verteld, dat hij twee ‘nuttige’ marechaussees op de ambassade in Pretoria had gestationeerd om de rode baron, Hendrik Bentinck van Schoonheten en diens secretaresse, die beiden voor het anc werkten, in de gaten te houden. Toen minister Van den Broek in Zuid-Afrika kwam heeft een van de twee marechaussees belet aangevraagd en de minister in een halfuur uiteengezet wat er zich afspeelde. De secretaresse werd prompt ontslagen en Bentinck werd naar Warschau gezonden. Dit is toch eigenlijk een schandalige zaak. Ik wil er meer van weten.

Casper van den Wall Bake pikte me op om 17.30 uur, maar we moesten eerst terug naar zijn kantoor om tien kopieën te maken van het 42 pagina's tellende proefschrift van zijn vrouw Carine. Tegen de tijd dat we bij Veronica aankwamen was er niet eens meer tijd voor koffie. Wat dus niet zo prettig was. Harmen Boerboom ging me interviewen voor Veronica Nieuwsradio. Bij toeval zag ik in de studio dat Jan Blokker weer eens over mij bezig was geweest.⁵⁶ Hij had natuurlijk weer eens onzin geschreven. ‘Wanneer zou Willem Oltmans naar Belgrado afreizen om daar, voortdurend gehinderd door de bvd, consultant te worden van Milošević?’ Hier zie je weer dat het onzinstuk van Slats wordt gebruikt voor vrije improvisaties ten behoeve van de bladvulling van Blokker. Hij verpakt zijn kritiek op het feit dat Slats mij hoe dan ook interviewde aldus: ‘Waar ter wereld wordt een prettig gestoorde megalomaan aan het eind van elk zijner avonturen van Schiphol afgehaald door telkens weer een nieuwe generatie journalisten, die verwonderd naar zijn steenkolen Nederlands luisteren, maar het wel allemaal precies opschrijven? Beetje tongue in cheek natuurlijk, want dat is de consistente afspraak sinds mensenheugenis, maar toch. Terwijl Oltmans, in een land met vierhonderd opvangtelefooncentrales, en nog een net gestarte campagne tegen discriminatie van 50-plussers, de pers toch eigenlijk helemaal niet nodig heeft?’ De man bazelt, maar dat doet hij al zo lang en daar zal hij zijn krant de komende jaren nog wel mee blijven ontsieren.

56 De Volkskrant, 11 augustus 1992.

[p. 57]

Harmen Boerboom vroeg ik voor het interview wat bovengenoemde passage eigenlijk zou kunnen betekenen. ‘Nou, dat jij gek bent,’ was het antwoord. Daarop besloot ik meteen Harmen absoluut niets te vertellen over de rode baron of Arie van de Kerkhof en diens achterban bij de Koninklijke Marechaussee, die kennelijk op zoek zijn naar het opengooien van de werkelijke rotzooi die zich rond Klaas de Jonge op de Nederlandse ambassade in Pretoria heeft afgespeeld. En wat deed Boerboom na een verder rustig verlopen gesprek? Zijn laatste vraag: ‘Wie is er nu gek, u of de wereld?’ Ik was stomverbaasd, maar reageerde alert: ‘Nou, allebei, maar waarom vraag je zoiets geks?’

12 augustus 1992

Eduard kwam om 08.00 uur thuis uit Zuid-Afrika met loodzware koffers, spullen voor mij, en een lieve brief van Peter van zes kantjes. Peter is bang dat hij als nasleep van mijn zaak, ook visumproblemen zal krijgen. Ik zie niet in waarom. Omdat Ed na zo'n reis echt rust nodig heeft, ga ik naar neef Erik Mennega in Utrecht, die een kamer aangeboden heeft zolang ik dakloos ben. Een vervelend avontuur, maar wie weet valt het mee.

Max van der Stoel heeft in de vn een verhaal afgestoken over de situatie rond de Koerden in Noord-Irak. Typical asshole die altijd aan de verkeerde kant staat en als vele PvdA'ers in het verleden in de zakken van Amerika en de cia zit.

Verrassende brief van Andy Reed uit New York, die ik op goed geluk had geschreven na onze ontmoeting in San Francisco 25 jaar geleden in mijn dagboeken te zijn tegengekomen.⁵⁷ ‘I found nothing worth remembering until I met you,’ schreef hij. Hij woont in Soho en maakt het prima. Hij werkte tien jaar voor nbc televisie op de marketingafdeling. Hij herinnert eraan dat ik hem aanmoedigde te schrijven, wat hij dus heeft gedaan.‘I have had three short stories published here and in China.’ Hij heeft twee serieuze lovers gehad - net als ik met Peter en Eduard - maar is nadien alleen gebleven. Hij is het stadium van de sprookjes dus gelukkig ontgroeid.

57 Zie ook Memoires 1975-1977.

13 augustus 1992

Arie van den Kerkhof zal uit proberen zoeken wie de mysterieuze Dirk Keijer en Theo Cranendonk zijn, die als werktuigen voor de inlichtingendiensten hebben geopereerd. Hij heeft het manuscript van Vogelvrij gelezen en vermoedt dat er strafrech-

[p. 58]

telijk weinig tegen Buitenlandse Zaken en de Staat zal zijn te beginnen, maar onbehoorlijk bestuur en misbruik van macht hebben mij belangrijke materiële schade berokkend en dat is de hoek waaruit de aanval volgens hem moet komen. Voor Arie staat vast dat Den Haag mij uit Zuid-Afrika heeft laten zetten. Hij adviseerde me Sari van Heemskerck Pillis-Duvekot van de vvd te benaderen.

Ik ben eigenlijk behoorlijk kwaad en uit mijn humeur nu ik feitelijk op straat sta. Dat is het laatste waar mijn onzichtbare vijanden in Den Haag zich zorgen om maken, uit wraakzucht en omdat zij slechte verliezers zijn. Toch zal ik nooit voor de basterds buigen, nooit.

Het kabinet en het parlement hebben unaniem voor deelname aan internationale militaire acties in Bosnië gestemd.⁵⁸ Dit moet humanitaire hulp mogelijk maken. Ook een voorstel van het kabinet om 5.000 vluchtelingen naar hier te halen, kreeg brede steun. Ik zou zeker tegen militaire acties in het voormalige Joegoslavië hebben gestemd. Dat land is in een moeras van geestelijke gestoordheid terechtgekomen, waar niets tegen is te ondernemen. Ingrijpen via schieten zal het alleen maar erger maken. Er moet politioneel wat gebeuren, niet militair.

Peter en Edwin - vertelde Eduard - hebben ergens nog hoop dat ik weer op Circle Court zal terugkeren. Zij houden de flat van mij aan. Dit zal niet gebeuren. Ik zal nooit meer één pas in dat land zetten waar ik belogen ben en als oud vuil behandeld. Fuck them.⁵⁹

Zat op het terras van het Leidseplein. Ad Lexmond, columnist voor Nieuws van de Dag, zag me vanuit een tram zitten, sprong eruit en vertelde grote bewondering voor me te hebben. Voor een man van het Telegraaf-concern was dit nogal bijzonder. Hij had mijn boekje over prins Claus gelezen, en had die dagen Wim Hazeu gebeld waar hij me zou kunnen vinden. Trouwens, Klaas Jan Hindriks belde later op de dag en zei dat hij en Carel Enkelaar (die momenteel in het ziekenhuis ligt) alles op de voet hadden gevolgd en het grootste respect hadden voor mijn strijdbaarheid.

Vanavond op Centraal Station op weg naar Erik Mennega in Utrecht werd ik door een conducteur, een Indische jongen met een lange staart halverwege zijn rug, aangesproken: ‘Mijnheer Oltmans, ik ben een bewonderaar van u.’ Dat doet de burger toch wel goed. Ik kreeg een ferme hand erbovenop. Er zijn veel meer van deze incidenten, opgetekend en soms niet.

58 De Volkskrant, 13 augustus 1992.

59 In 1994 zou ik toch weer naar Zuid-Afrika gaan, in gezelschap van Lubbers en Kok.

[p. 59]

14 augustus 1992

Utrecht

Vermeer overweegt een kort geding tegen Buitenlandse Zaken om de zaken te bespoedigen. Denk er veel over na.

Ben op een fiets van Erik door de weilanden naar Houten gefietst om Adèle Croiset te bezoeken. Ik moest in een clubhuis bij een voetbalveld voor de regen schuilen. Typisch Holland. Tuinlieden gaven me een kop koffie en hadden me op televisie gezien. Adèle maakt het prima. Zij behandelt tien patiënten per week. Gerard Croiset is echter in Utrecht bij zijn dochter ‘aanwezig’, niet bij haar in Houten. Op Moederdag vond zij in een park een rode roos en vroeg zich af of die van Gerard afkomstig was.

15 augustus 1992

Bosch en Duin

Ben op de fiets jeugdherinneringen op gaan halen in Bosch en Duin. De Horst is nu een zielig gezicht. De stenen trap voor het huis is overwoekerd door onkruid. In onze dagen voor en tijdens de oorlog stonden er rozen en waren er borders met bloemen. De gazons werden door Bertus Cornelissen prachtig bijgehouden.

Bezocht Lex Poslavsky die kanker aan zijn prostaat heeft. Er wordt onderzocht of het is uitgezaaid. Zijn vrouw heeft darmproblemen. Zoon Erik had me op de radio gehoord. ‘Ik heb me bedacht,’ zei Lex, ‘dat jij geen journalist bent. Jij bent een anti-journalist. Jij gaat naar Zuid-Afrika zonder mening vooraf en werkt dan zes jaar aan een opinie. Ik bedacht me dus: Wim weet niets wanneer hij op reis is.’ Zo is het inderdaad exact. Dat is in 1956 de beslissende les van Sukarno in Rome geweest.

Ik vertelde dat Freddy Heineken Europa in 75 staatjes verdeeld wilde zien. ‘Heineken is niet gek,’ antwoordde Lex. ‘Hij komt alleen 200 jaar te vroeg.’ Prins Claus noemde hij ‘gedesorganiseerd links’. ‘Hij heeft geen hersens, of liever, hij heeft geen overzicht. Je bent toch gaga wanneer je denkt, na een kroonprinses te hebben gehuwd, dat je ambassadeur in Zoeloeland zal worden. Ze hebben hem op ontwikkelingshulp gezet, maar nadat werd ontdekt dat hij niets kon, is hij gauw op een zijspoor gezet. Toen werd hij depressief en kreeg Parkinson. Hij had een middle management functie op een provinciaal kantoor moeten bekleden. Zijn vrouw is hoog autoritair en rood. Zij lijdt aan het Leonid Brezhnev-syndroom, ook al zeg ik dit meer als hunch, dan dat mijn observaties op onderzoek zijn geba-

[p. 60]

seerd.’ Michael Stein sprak met Van der Stoel.⁶⁰ De kop: ‘ik had even het gevoel, dat ikzelf een land was’. Van der Stoel is duidelijk over de interventies in Irak. ‘Ik heb sinds de Tweede Wereldoorlog weinig schendingen van mensenrechten meegemaakt op zo'n schaal als in Irak.’ Stein wil weten, als objectieve journalist, of Max zich misschien door de cia in de luren heeft laten leggen. Van der Stoel: ‘Ik beschik over vier soorten bronnen: indirecte getuigenissen [wo: shit dus], persoonlijke getuigenissen, videocassettes en documenten die mij worden toegespeeld [wo: ook shit dus].’ Hij preciseerde dat er ook informaties bij waren, zoals dat iemand van de Ba'ath-partij van Saddam elke dag binnen drie kwartier duizend mensen doodschoot, en Max overtuigde Stein: ‘Zo'n informatie leg ik onmiddellijk terzijde.’ Ook vraagt Stein of Van der Stoel wel eens heeft gehuild, bijvoorbeeld over martelingen. ‘Ja, ik heb wel eens gehuild. Maar niet daarom. Hier was de primaire reactie, meer een van ingehouden woede.’ De oud-minister heeft ook vicepremier Tariq Azis wel eens ontmoet, maar bij hem kreeg hij het gevoel tegen een muur te spreken. Uiteraard. Azis moet de man uit Den Haag als een absolute idioot hebben gezien, die niet begreep wat er in het Nabije Oosten speelt.

De Volkskrant publiceert twee pagina's over de kwestie Nieuw-Guinea geschreven door Pierre Heijboer, wie dat ook moge zijn.⁶¹ In ieder geval heeft de schrijver begrepen dat het vonnis over de politiek van Den Haag in Washington werd bepaald. Bij dat besluit heb ik, hoe men het ook wendt of keert, een rol gespeeld. Heijboer zegt dat er achttien van onze militairen op Irian Barat zijn gesneuveld.

Ontmoette Joost Oranje en Harmen Boerboom in restaurant De Biltsche Hoek. We spraken vier uur. Hun boek over Suriname en de Decembermoorden is nagenoeg gereed. Ze stelden alles in het werk ook Desi Bouterse te kunnen spreken, wat niet is gelukt. Zij waren vooral geïnteresseerd in het bezoek van Fred Derby aan Amerbos en het urenlange gesprek wat ik bij die gelegenheid met hem heb gevoerd. Maar die tekst is momenteel ergens opgeslagen. Ik kon ze eindelijk ook het werkelijke verhaal over Nahar vertellen, de man die in Suriname dood een rivier kwam afdrijven. Ze waren er beiden zeker van dat het de Inlichtingendienst Buitenland (idb) in Wassenaar was, die de voornaamste acties tegen mij had gevoerd en niet de bvd. Eigenlijk ben ik me van het bestaan van de idb al deze jaren nauwelijks bewust geweest.

60 NRC Handelsblad, 15 augustus 1992.

61 De Volkskrant, 15 augustus 1992.

[p. 61]

16 augustus 1992

Ik bezocht in Den Dolder Marie Oostenbrugge, onze dienstbode op De Horst voor en tijdens de oorlog. Ik zag in De Bilt Willem Brugsma bij zijn huisje lopen. Ik vertelde dat ik zijn gesprek met Beatrix en Claus op televisie had gezien. Volgens hem was het ‘vlot’ verlopen. Er was wel in geknipt. Hij kon het met Beatrix altijd prima vinden.

Marie woont nu in een nieuwe, luxueuze flat. Zij zag er patent uit, droeg een fraaie robe, en we hebben genoeglijk zitten praten. De laatste plant die mam haar op haar verjaardag in 1974 had gebracht, is nog altijd in een prima staat. Vanuit Den Dolder doorgefietst naar Quirine Hattink en haar man Cor Hille Ris Lambers en daarna voor een broodje bij Casper en Carine in Bilthoven.

17 augustus 1992

Ik lees Illusions of Triumph: An Arab View of the Gulf War van Mohammed Heikal.⁶² Hij draagt heel wat informatie aan die eigenlijk pro-Saddam is. Zijn boek barst van de ingrediënten van informatie, die in het Westen geheel ontbreken. In de dagen van Gamal Abdel Nasser werd Heikal gezien als de tweede belangrijkste figuur in Egypte. Het verraderlijke gedrag van Moebarak heeft Heikal al vele jaren naar de achtergrond geschoven.

Time heeft een reportage over Bush, die het gevecht van zijn leven zou leveren.⁶³ Hij gaat maximaal campagne voeren om zijn tweede termijn als president veilig te stellen. Hij heeft hiervoor James Baker gevraagd zijn chef-staf te worden, die dus het ministerschap van Buitenlandse Zaken hiervoor neerlegt. Bush is bovendien in staat Bagdad massaal te bombarderen, wanneer hij denkt daardoor van Clinton te kunnen winnen. Ik hoorde hem vandaag op cnn aan Saddam refereren als ‘that bully in Baghdad’. Wat is die man zelf? Een misdadiger.

Op de Westerkade wachtte een fax van Jos Slats.⁶⁴ Ik heb hem meteen gebeld. Hij beloofde de affaire Bentinck te laten rusten. Deze zaak ga ik zelf behandelen. Paul van Weel van De Mediakrant is geïnteresseerd: honorarium 400 gulden. Prima. Mijn oude vriend Leon Wecke vraagt of ik in Nijmegen kom spreken.⁶⁵

62 Mohamed Heikal, Illusions of Triumph: An Arab View of the Gulf War, Harper Collins, New York, 1992.

63 Time, 24 augustus 1992.

64 Zie bijlage 24.

65 Zie bijlage 25.

[p. 62]

Eduard heeft een auto gehuurd en haalde vier dozen op. Twee waren er opengemaakt. Vorig jaar zijn drie mensen van het cabinepersoneel in de bak gedraaid wegens de verzending van drugs. Ed zegt bij de douane dat het dagboeken van zijn oom zijn, bestemd voor de Koninklijke Bibliotheek. Hij vroeg zelfs of ik nog was had, en hij had alweer shirts van me gestreken. Zijn zolderbergplaats staat boordevol met troep van mij. Wie heeft me ooit zo geholpen?

18 augustus 1992

Den Haag

Tieneke Kilian wachtte me gisterenavond bij het station op, veel te sterk opgemaakt, maar ik stelde haar komst zeer op prijs. Zij vertelde dat Loet sinds de dood van zijn moeder een ander mens was geworden, ook tegenover haar. ‘Over een jaartje zal het weer anders zijn,’ stelde ik haar gerust. Ik ga bij de Kilians slapen, omdat neef Erik in Utrecht weg is. Hun zoon Guy Kilian (20) kwam thuis en ik kon mijn ogen niet van hem afhouden, lang, groot, café au lait, en totally sweet eyes. Hij volgt een handelscursus van vier jaar. Doodzonde. Loet kwam later thuis, na het tennissen. We hebben gezellig tot middernacht gepraat. Loet moet om 07.00 uur naar zijn werk bij klm Catering in Hoofddorp.

Vanochtend ontmoette ik Piet Stoffelen in de Tweede Kamer en heb 40 minuten met hem gesproken. Erik Jurgens schoof ook nog even bij ons aan tafel. Ik viel van de ene verbazing in de andere. Stoffelen zei: ‘Docters van Leeuwen is een kleurrijke figuur, maar hij belazert mij niet. Ik word niet verondersteld u dit te zeggen, maar de bvd heeft geen dossier van u.’ Daarom vroeg ik of misschien de idb benaderd zou moeten worden, ‘want u weet, iemand in Den Haag is er verantwoordelijk voor dat mijn leven in Zuid-Afrika werd vernietigd.’ Ik vertelde Stoffelen en Jurgens over de informatie die me via de Koninklijke Marechaussee was doorgegeven over de rol van Bentinck en de ambassade in Pretoria. Beide Kamerleden betwijfelden de juistheid ervan. Zij benadrukten dat het en règle was als diplomaten met het anc contact onderhouden. Hetzelfde gebeurde met de oppositie tijdens het Griekse kolonelsregime. ‘En wapens brengen via Klaas de Jonge om blanke Boeren te helpen opblazen ook,’ vroeg ik, waar ze beteuterd op reageerden. Ze betwijfelden of het waar was dat onder Bentinck ambassadelijnen werden gebruikt waarlangs informatie naar RaRa was gespeeld.

Stoffelen geloofde dus niet dat Docters van Leeuwen er zat om

[p. 63]

hem te belazeren. Hij doet niet anders, het is de man zijn vak. En vervolgens denken deze goedgelovige thomassen dat mijnheer Bentinck een heilige boontje is. Toch begin ik Stoffelen, een typische Hollandse droogkloot, wel aardig te vinden. Gualthérie van Weezel (cda) en Wiebenga (vvd) haakten af. Stoffelen (PvdA) was er wel bang voor dat de kans van slagen klein wordt als het cda niet meedoet. Bot staat volgens Stoffelen niet geheel afwijzend tegenover mijn zaak ‘omdat de Staat niet zorgvuldig heeft gehandeld bij de uitvoering van haar bestuur.’ Ik gaf hem een kopie van een recente brief van diezelfde Bot aan oud-minister Luns, die blijkbaar door diens opvolgers op de hoogte wenst te worden gehouden hoe de strijd tegen mij verloopt.⁶⁶ Zo werkt dat dus. Krijgt Joseph er lucht van dat de zaak zich in mijn voordeel zou ontwikkelen, dan kan hij te allen tijde de telefoon pakken en zelfs in 1991 of 1992 krachten mobiliseren, die de strijd uit 1956 gewoon voortzetten.

Morgen kan ik Bot ontmoeten.

Belde Arie van de Kerkhof voor meer details over het lekken van informatie vanuit de ambassade. Hij gaat me in contact brengen met de betrokken wachtmeester van de marechaussee.

66 Zie bijlage 26.

19 augustus 1992

Amsterdam

Mijn artikel voor De Mediakrant is gereed.

Ik ben bij Vermeer in Amstelveen geweest. Hij is energiek met de zaak bezig. Wanneer we het proces zouden stopzetten, zei hij, zou dit meteen het einde ervan betekenen. We zouden het alleen kunnen beëindigen indien de Staat toezeggingen doet en schadevergoeding uitkeert. Hij wil om te beginnen Buitenlandse Zaken sommeren alle telegrammen in mijn zaak over de uitzetting uit Zuid-Afrika over te dragen en anders de Raad van State vragen dit te bewerkstelligen. Maar hoe lang moet dit allemaal wel duren? Intussen zit ik totaal op een droogje.

Vermeer is een strijdbare baas. Hij wil ook de Zuid-Afrikaanse ambassade en Nothnagel aanpakken.

Adriaan van Dis heeft bij het schrijven van zijn Zuid-Afrika boekje plagiaat gepleegd.⁶⁷ Wat wil je. Het blijft een oneerlijke man.

Ik heb een uur met Bot gesproken, die werd bijgestaan door de fameuze Van Velzen, de ambtenaar die de wob behandelt en niets meer kan vinden in de dossiers wat mij van nut zou kunnen zijn om mijn proces te winnen. Bot was best aardig, maar

67 Vrij Nederland, 22 augustus 1992.

[p. 64]

petit bourgeois. Ik vroeg om met de landsadvocaat, welke voor Buitenlandse Zaken optreedt, te mogen spreken. Dit was altijd mogelijk. Een ‘regeling’ voor het geschil zou gevonden kunnen worden, maar indien ik meende recht op een schadevergoeding of geld te hebben, kon ik dat vergeten, want de Staat zou nooit één cent uit eigen beweging kunnen uitbetalen. Een betaling zou uitsluitend op bevel van een rechter kunnen gebeuren. Dit betekende: verder procederen. Hij wilde vooral dit punt absoluut helder maken.

Er was verder geen land met beide heren te bezeilen. Vooral Van Velzen benadrukte dat ik, door een van de regering afwijkend standpunt in te nemen, had kunnen weten dat mij dit impopulair zou maken. Ik kon mijn oren niet geloven. Ik antwoordde dat mijn standpunt inzake Sukarno en Nieuw-Guinea wel het juiste was gebleken, en dat daarom de term ‘landverraad’, zoals gebruikt door De Telegraaf, nergens op sloeg en dat er ook nog zoiets bestond als vrijheid van pers en vrijheid van meningsuiting. Van Velzen stelde het voor alsof ik had moeten weten, of kunnen beredeneren dat de Staat zich op mij zou wreken en hij zei met zoveel woorden: ‘Dat is het risico van het vak voor u geweest, dat had u kunnen weten en dan moet u niet nu met claims bij ons aankomen.’

Ik dacht: waar zien deze heren me voor aan? Gaf een afwijkende politieke mening Buitenlandse Zaken en Luns het recht mij tot persona non grata te verklaren? Of mij als onbetrouwbaar, leugenaar, homo et cetera, te diskwalificeren in geheime stukken, waar men de belangrijkste plotseling niet meer van kon vinden? Van Velzen benadrukte verder dat de affaire rond prins Claus en diens reis naar India in 1981 niets om het lijf had gehad. Het ministerie had alleen maar niet in mijn aanwezigheid

[p. 65]

(voor de gpd nota bene) voorzien. Dat was alles. Dit terwijl ik formeel bij Ontwikkelingshulp was aangemeld en de reisinformatie van het ministerie als meereizende journalist toegezonden had gekregen. Ik werd eigenlijk woedend omdat Van Velzen met open ogen zat te liegen. Ik refereerde aan de beledigende telegrammen van Luns, Van Roijen en alle andere voorbeelden van overheidssabotage die wel in mijn bezit waren gekomen. Ja, die reputatie had ik nu eenmaal, maar als ik dan zo uitstekend wist dat het allemaal onwaar was, had ik dat ook van me af kunnen schudden, door andere dingen te gaan doen. ‘Nou, mij dunkt,’ zei ik, ‘de Club van Rome heb ik in 1971 hier binnengebracht en ik ben jaren in de ussr bezig geweest, maar overal ontmoette ik opnieuw zwartmakerij en leugens van ambtenaren van Den Haag, waardoor het altijd weer tegen de stroom in roeien was.’

Toen ik aangaf in Pretoria signalen te hebben ontvangen dat mijn uitwijzing vanuit Den Haag was geredigeerd, antwoordde secretaris-generaal Bot: ‘Natuurlijk proberen ze deze affaire ons in de schoenen te schuiven.’ Hij deed althans of hij niets wist van een verzoek van Nederlandse zijde mij uit te wijzen. Hij ontkende nog krachtiger dat dit gebeurd zou zijn in verband met het voorgenomen bezoek van Lubbers. Ik vroeg hem dus: ‘Hoe kom ik achter de waarheid?’

‘Ja, dat weet ik niet,’ zei Bot, ‘maar ik zweer u, we hebben niets weggemaakt, ook niet het bijzondere curriculum van Luns over u.’ De secretaris-generaal zei verder zijn handen in het vuur te steken voor de eerlijkheid van de heer Van Velzen. Ik ben hier allerminst van overtuigd. Je hoeft hem maar aan te kijken en je weet al genoeg. Ik ben niet van gisteren. Hij was het ook, die steeds weer benadrukte dat om ooit te worden schadeloos gesteld, doorprocederen de enige mogelijkheid was.

‘U hebt ons een proces aangedaan,’ zeiden beide heren, ‘dus het is niet aan ons het initiatief tot een schikking te nemen.’ Jarenlang ben ik door Buitenlandse Zaken en de inlichtingendiensten (vanwege een andere mening) geattaqueerd. En nu ik in de tegenaanval ga omdat ze mij met hun onrechtmatig optreden de goot in hebben gewerkt, ben ik de kwade pier. Ik had veel en veel eerder tot actie tegen de basterds moeten overgaan, maar wie kon bedenken dat ze met hun smerige oorlog in Zuid-Afrika fris en vrolijk verder zouden gaan? Diezelfde Bot blijft Luns zelfs in zijn optrekje in Brussel, waar hij al jaren met pensioen is, van de acties rond mij informeren!

Bot was wel bereid ambassadeur Nothnagel op te bellen om te

[p. 66]

bepleiten dat mij een visum zou worden verstrekt om naar Hillbrow terug te keren om mijn zaken, zoals de verhuizing van mijn bezittingen, af te ronden.

Ik zou eigenlijk moeten werken, maar na deze vervelende namiddag ga ik liever wandelen.

20 augustus 1992

Heb de nvj en advocaat Vermeer ingelicht over mijn gesprek op Buitenlandse Zaken.⁶⁸

Een foto van Beatrix met hoed in een bootje van Natuurmonumenten nabij Nieuwkoop is Wilhelmina honderd jaar terug. Ik had haar dit willen schrijven, maar die dame is hopeloos en ziet geen kans de bakens ooit te verzetten.

Amerika, Engeland en Frankrijk - altijd weer, alsof er geen vn is - gaan een vliegverbod op Zuid-Irak instellen. Het ene precedent na het andere, waar ‘de wereld’ geen protest tegen aantekent, en men zaagt dus aan de poten van de vn om ongecontroleerd geweld te gebruiken. Volkenrechtsdeskundige Paul de Waart signaleert in de Volkskrant dat voorzover Amerika en zijn bondgenoten hun agressieve politiek door de vn gesanctioneerd krijgen, zij de rol van de volkerenorganisatie als vredesstichter alleen maar verder verkleinen.⁶⁹ De vs, Engeland en Frankrijk gaan met vn-resoluties aan de wandel ‘alsof het blanco cheques zijn,’ aldus De Waart. Hij noemt het terecht griezelig dat de Westerse mogendheden zich steeds meer het recht aanmeten geweld te gebruiken. ‘Het is te dwaas voor woorden als tegen Irak wordt gezegd: staan jullie geen inspectie toe van het ministerie van Defensie, dan gooien we het plat.’

Soms vraag ik me af wat er gebeurt wanneer ik dood van mijn stoel val, zoals mijn vader in 1966, en ik dit proces tegen de Staat niet tot een goed einde kan brengen en Peter en Eduard niets kan nalaten? Ed is morgen jarig. Ik heb een wijntje voor hem gekocht en roosjes. Hij doet echt alles wat in zijn vermogen ligt om me te helpen. Hij wordt 32.

68 Zie bijlage 27.

69 De Volkskrant, 19 augustus 1992.

21 augustus 1992

Iwan Beek heeft brieven over mijn uitzetting naar vijf Zuid-Afrikaanse kranten geschreven. Die man heeft me eveneens volkomen belangeloos al even zeer op alle mogelijke manieren geholpen.⁷⁰

Heb Piet Stoffelen en Erik Jurgens over de leugens van Bot en

70 Zie bijlage 28.

[p. 67]

Van Velzen een brandbrief geschreven. Ik probeerde ze eerst te bellen, maar kreeg ze niet te pakken. Ik wil dat er vragen worden gesteld over mijn uitwijzing.

Ben met Eduard naar de rechtswinkel geweest om na te gaan wat er precies moet gebeuren, opdat ik op den duur legaal in zijn studio kan wonen. Wel een ervaring. Het is zeker geen uitgemaakte zaak dat ik dat appartment zomaar kan overnemen, dus er moet voor geknokt worden.

Ik loop voortdurend in de stad rond met schuldgevoelens tegenover Eduard. Hij had zelfs Edge scheerzeep voor me meegebracht uit New York. Hij heeft ook aan een antimuggenstift gedacht, die ik aan de Westerkade 's nachts hard nodig heb vanwege de open ramen. Ik antwoordde, heel onaardig: ‘Je had een spuitbus moeten kopen.’ Dat is wel waar, maar ook onaardig om aldus te reageren op iets liefs. Ik kan er niet tegen als er lief gedaan wordt. Gisterenavond zat hij mijn papieren voor de rechtswinkel te sorteren.

Jos Slats meldt dat er bij Sotheby's door het management wordt gejat.⁷¹ Ik weet zeker dat er bij de veiling van de locomotiefklok van Alexander Oltmans uit de 19^e eeuw gerommeld is. Ik ga aangifte bij de politie doen.

Ik belde Harmen Boerboom om te informeren of ons gesprek nuttig was geweest voor hun boek. Hij antwoordde: ‘Ik moet je een anekdote vertellen. Op woensdag kaarten we altijd met andere journalisten op het ministerie van Buitenlandse Zaken met een team diplomaten. Deze woensdag werden we om onbekende redenen naar een aparte kamer gebracht waar we moesten wachten. Anders lopen we altijd meteen door. Uiteindelijk kwam de woordvoerder van het ministerie ons inlichten. Deze keer moesten alle journalisten die kwamen bridgen worden begeleid “want Willem Oltmans was in het gebouw”.’ Ze zijn daar veel gekker dan ik dacht. Er werd gewacht tot ik de kamer van Bot en het gebouw weer had verlaten, voor het spel kon beginnen.

Op de wand van het toilet in de trein naar Bilthoven stond geschreven: ‘Beatrix is een kutwijf met haar vele miljoenen en zielige Claus.’ Bij Cor en Quirine nasi gegeten. Quirine is nog net als vroeger. Logeerde weer bij Erik Mennega.

71 De Volkskrant, 20 augustus 1992.

[p. 68]

22 augustus 1992

Utrecht

Lubbers en Van den Broek zijn gek. Ze zijn bereid om op eigen houtje militairen naar Bosnië te sturen, wanneer de navo niet snel tot een besluit zou komen.⁷²

Het Algemeen Dagblad meldt dat de antropoloog Vincent Crapanzano van Adriaan van Dis excuses verlangt voor het jatten van zijn werk.

Het is maar goed dat ik de brandbrief aan Jurgens en Stoffelen niet heb verstuurd. Ik kreeg Jurgens vandaag wel aan de telefoon en hij was het er snel mee eens om vragen te stellen over mijn uitwijzing. Ik heb wat vragen voorbereid die hij en Stoffelen aan minister Van den Broek zouden kunnen gaan stellen. Vanmiddag drie uur gefietst over Groenekan naar Lage Vuursche, Bilthoven en terug naar Utrecht.

Kon vanavond Darwin niet bereiken, dan slaap ik morgen maar in de nachtsauna.

72 De Telegraaf, 21 augustus 1992.

23 augustus 1992

Amsterdam

Ben op weg naar een typemachine, bij Ed, om de vragen voor Jurgens te typen. Op de Westerkade lag een brief van Vermeer, die een nuttige opsomming had gemaakt over de stand van zaken in het proces.⁷³ Ik heb hem meteen geantwoord dat ik op zoek ga naar de correspondentie met Zuid-Afrika en de Nederlandse ambassade over mijn uitzetting.⁷⁴

Ben later naar Adonis Gay Cinema gegaan. Het was er erg druk. Gaf een Surinamer met een snorretje mijn nummer bij Eduard, iets wat ik nooit doe. Er was een boom van een krullenbol met een gigantisch lijf, die blijkbaar wat in me zag. Hij werd helemaal wild van mijn lijf. Wat is eigenlijk een orgasme? De apotheose van een soort symfonie van seksuele betastingen en erupties, waarbij het spelen met pikken en ballen ontelbare zenuwverbindingen in het lijf activeert, met als onherroepelijke uitkomst dat wat we ‘de bevrediging’ noemen.

73 Zie bijlage 29.

74 Zie bijlage 30.

22.15 uur: Leidseplein, Amsterdam

Overal staan geluidsboxen in disco's en eethuizen, waar je ook komt, kei- en keihard aan. Versterkingsinstallaties zijn de ramp van de eeuw. Contact van man tot man is absoluut uitgesloten tijdens dergelijke geluidsbombardementen. Erger: ik denk dat

[p. 69]

men het niet eens meer merkt. Contactarmoede gaat hand in hand met alle andere vormen van armoede. Zelfs met Peter staat nu alle contact vrijwel stil, nu ik hier zit. Met Ed heb ik genoeg contact, maar altijd over koetjes en kalfjes en zonder enige diepgang.

24 augustus 1992

Vannacht in Thermos in de Kerkstraat overnacht. Ik was er om 23:15 uur, want ik had geen dak boven mijn hoofd. Ben vrijwel meteen gaan slapen. Soms werd ik wakker en keek door de deur van mijn cabine naar de ronddolende nichten op de gangen, die de hele nacht marcheren. Niemand kwam bij me binnen, waar ik na de krullenbol eerder ook niet direct behoefte aan had.

Bush stelt een veiligheidszone in het zuiden van Irak in. Iraakse toestellen en helikopters zullen daar worden aangevallen. Iran maakte bekend dat de Iraakse territoriale integriteit en onafhankelijkheid niet mag worden geschonden. Jordanië, Jemen en Algerije gaven gelijkluidende verklaringen uit. Syrië en Egypte zijn ook tegen de Amerikaanse maatregelen.

Ed is op weg naar Tokio. Daarna is hij één week vrij. Een ramp dus. Waar moet ik dan heen? Wat goddelijk dat ik nu in Eds flat kan zitten.

Arie van de Kerkhof zegde toe een ontmoeting te zullen regelen met de marechaussee Harry de Jong uit Koog aan de Zaan, thans werkzaam op Schiphol, die Klaas de Jonge binnen het ambassadegebouw in Pretoria moest bespioneren. Hij had inmiddels ontdekt dat Keijer en Cranendonk zich o.a. hadden beziggehouden met het witwassen van dollars in Nigeria.

Jos Slats kende het boek van Heikal niet en schreef de titel op. Maar, wat nog verwonderlijker was, hij was onbekend met The Commanders van Bob Woodward over de oorlog van Bush tegen Irak. Wat leest de jonge garde van journalisten eigenlijk nog wel?

25 augustus 1992

Trein naar Den Haag

Al vroeg had ik deel 2 van mijn manuscript van Vogelvrij gekopieerd en bracht het naar Jan Mets. Jan vertelde dat ik in Indonesië nog altijd populair was en dat mijn brief aan Suharto over diens memoires van achttien pagina's in het Behasa Indonesia was vertaald en ondergronds was verspreid. Zelfs generaal Nasution heeft er tegen Jan over gesproken. Oud-ambassadeur Sukrisno had de tekst eveneens aan de voormalige adjudant van

[p. 70]

Bung Karno, generaal Sudarto toe gezonden. Aangezien ik mijn paspoort vergeten was moest ik eerst weer naar huis door de afschuwelijke plensregen en vervolgens naar het Centraal Station.

Israëlische commando's, in jeans en T-shirts, voeren een geheime oorlog in de bezette gebieden tegen de Palestijnse opstandelingen. Ze breken deuren van huizen in, stormen met automatische wapens binnen en zoeken jonge Palestijnen die op de zwarte lijst van Jeruzalem staan. Precies de ss in de Tweede Wereldoorlog in de bezette gebieden deed. Time meldt dat minister Sjoelamit Aloni van Onderwijs in de regering van premier Yitzhak Rabin zich heeft uitgesproken tegen deze razzia's op achttien en negentienjarige Palestijnen ‘carrying out death sentences against them.’⁷⁵ Sinds de intifada in 1987 begon hebben Israëlische veiligheidstroepen 775 zogenaamde terroristen gedood, wat dus gewoon vrijheidsstrijders zijn. Daarnaast hebben Palestijnen zelf nog eens 680 mannen gedood op verdenking van collaboratie met Israël. In dezelfde periode werden 117 Israëli's door Palestijnen om het leven gebracht. Een wel zeer ongelijke strijd.

De Telegraaf meldt dat Adriaan van Dis publiekelijk excuses heeft gemaakt aan de Amerikaanse antropoloog uit wiens werk hij had geplagieerd.⁷⁶ Ik zou best een briefje willen toevoegen aan de diverse columns en ingezonden stukken over Van Dis. Ik was in 1985 te vroeg om op televisie duidelijk te maken dat ik met een oneerlijk man had te maken, - een man die zich, samen met Hofland, beijverde het prestige van een andere schurk, Coen Stork, op te vijzelen. Maar waarom iemand trappen die al op zijn rug ligt?

Bij Schiphol kwamen drie jongens, gearriveerd met Northwest uit Boston, met twee meiden de trein in. Een was voorzitter van een Elvis Presley fanclub. Ze hadden een auto gehuurd en waren in Memphis geweest. Een jongen, Roland van de Meerakker, toekomstig leraar, student pedagogie, zei dermate enthousiast: ‘Daar heb je mijnheer Oltmans,’ dat ik meteen door hem ingenomen was. Hij had mijn jfk-boekje gelezen en begon over George de Mohrenschildt te kletsen met zijn vriendin uit Veghel op schoot. Een leuke, onverpeste jongen.⁷⁷

Bij de Zuid-Afrikaanse ambassade waar ik naartoe ging om een nieuw visum aan te vragen zat de man met het ringbaardje, de veiligheidsofficier bij de ambassade, die altijd één en al glimlach

75 Time, 24 augustus 1992.

76 De Telegraaf, 25 augustus 1992.

77 Ik ben in 2002 nog altijd bevriend met hem.

[p. 71]

was, achter zijn bureautje, maar hij deed nu alsof hij me nooit eerder gezien had. Hij groette niet, en keek stuurs voor zich uit toen hij me zag.

Terug in Amsterdam

Erik Jurgens werkt aan de vragen aan Hans van den Broek. ‘We moeten gewoon vragen of Nederland om uitzetting heeft verzocht,’ zei hij nota bene, alsof je daar in duizend jaar naar waarheid een antwoord op zou krijgen.

Jan Pronk kreeg tranen in zijn ogen toen hij de Kamer inlichtte over wat hij in Somalië had gezien en gehoord. ‘Ik ben nu zover dat ik weet dat we niet op Defensie moeten besnoeien, maar het Defensiebudget juist moeten verhogen. Niet langer voor de verdediging van onze eigen grenzen, maar om een politietaak in crisisgebieden (Joegoslavië/Somalië) te kunnen uitvoeren.’ Welja, het denken glijdt steeds verder af. Het enige aanvaardbare alternatief is een vn-macht tot ordehandhaving. Niets anders.

Ik vond het aandoenlijk om te zien hoe Ed mijn enorme hoeveelheid was netjes stond op te vouwen en op stapeltjes aan het leggen was. Ik zal dit nooit vergeten. Hij is de enige die me sinds de vlucht uit Zuid-Afrika werkelijk welkom en thuis deed voelen.

Televisie laat een betoging van 50.000 mensen op de Dam zien: ‘God loves Israël’. Een juffrouw zegt: ‘Ja, ik houd van God, hij is mijn vader.’ Een andere vrouw: ‘Ik heb Jezus een paar jaar geleden leren kennen en vond rust en vrede. Als je Jezus vraagt of hij in je leven komt, dan komt hij.’ Dit is dan 1992.

26 augustus 1992

Eigenlijk zou er een nieuwe Animal Farm geschreven moeten worden, aangepast aan de komende 21ste eeuw. Zoals Frankrijk en Duitsland enkele eeuwen nodig hebben gehad om te leren elkaar niet meer in de haren te vliegen, zo zullen Joden en Arabieren tijd nodig hebben om te leren beschaafd te co-existeren. Dat Rusland met Jeltsin meedoet om Irak op de knieën te krijgen, is puur verraad. Saddam heeft superpech gehad met opportunisten als Hosni Moebarak en consorten in het Arabische kamp.

Ontving nog een artikel uit Zuid-Afrika betreffende mijn uitwijzing.⁷⁸

De Daily Mirror heeft lezers gevraagd of zij Diana nog steeds als

78 Bijlage 31.

[p. 72]

koningin zouden willen. Stuiptrekkingen van een anachronisme.

Hans van den Broek propageert de oprichting van een oorlogstribunaal voor Joegoslavië. Den Haag is bereid troepen te sturen. Hollanders hebben de nodige oorlogsmisdaden in Indonesië op hun naam staan en zijn altijd haantje de voorste om anderen te willen corrigeren en zichzelf over te slaan. Hansje wil de zware wapens van Belgrado onder toezicht plaatsen. Hij heeft het verziekte denken van Bush & co. gretig overgenomen. Ontmoette Harry de Jong van de Koninklijke Marechaussee, een van de bewakers van Klaas de Jonge in Pretoria. Hij wilde het enthousiasme van Arie van de Kerkhof temperen. De versie van Arie klopte wel in grote lijnen, maar een en ander was niet te bewijzen. Hij maakte me attent op het feit dat er twee Bentincks waren, tweelingbroers, Willem (die ik dus al jaren ken) en Hendrik Volkier, 9 maart 1940 geboren te Bandung. De secretaresse van Bentinck, Karin Meijer, was niet op staande voet ontslagen, zoals Arie had gezegd. Zij ging pas zes maanden later weg. De Jong noemde de verhouding tussen Bentinck en Klaas de Jonge nogal opmerkelijk. Wat hem ook was opgevallen, was dat ambassadeur Hugo Carsten maar niet uit Nederland terugkeerde, waardoor Bentinck steeds langer de lakens uitdeelde op de ambassade. Klaas de Jonge ontving ook stapels post van Karel Roskam van de vara, de specialist internationale zaken bij die omroep. De Wet Openbaarheid van Bestuur noemde hij ‘een lachertje’. Hij zei dat ambtenaren zich verschuilen achter ‘een ambtelijke notitie’ of het landsbelang gebruikten om stukken niet af te geven. ‘Als ze je niet zien zitten, krijg je je dossiers nooit.’ Praatjes dat er geen bvd-dossier zou zijn, noemde hij onzin. ‘Alleen al de zeventien jaar, dat je heen en weer naar Moskou reisde, garanderen een dossier. Alles wordt vernietigd en je zult je gelijk nooit kunnen aantonen.’ Hij vond het een raadsel dat ik zelfs maar een begin van de stukken kreeg. Hij dacht dat Hare Majesteit daartoe misschien zou kunnen hebben bijgedragen. Hij gaf zijn kaartje (‘als je er geen misbruik van maakt’) en ging zijn dochter ergens naartoe brengen. Vond hem aardig, maar was nogal teleurgesteld. Ik had Arie werkelijk geloofd. Was zeer upset door dit gesprek.

27 augustus 1992

Gisteravond belde Harry de Jong nog en opperde dat ik zelf met Hendrik Bentinck zou gaan praten, die nu particulier secretaris van Beatrix is. Ik zend dus een fax naar Floor Kist.

[p. 73]

Ik had een gesprek met Hans Verploeg en Inge Brakman bij de nvj. Ze waren aardig, maar ik moest zeuren om een brief aan de Zuid-Afrikaanse ambassadeur A. Nothnagel ter ondersteuning van mijn visumaanvraag om terugkeer naar Johannesburg mogelijk te maken en om het opsturen van mijn bezittingen te regelen. Toen ik steun uit het nvj-noodfonds bepleitte, antwoordde Verploeg: ‘We hebben je toch al de jaarlijkse contributie van 233 gulden kwijtgescholden?’ Daarom adviseerden ze samen om een voorschot bij de Sociale Dienst aan te vragen.

Hans vertelde dat hij in Zuid-Afrika was geweest om een gesprek voor te zitten om eeg-fondsen te regelen voor The Weekly Mail en andere noodlijdende kranten. Hij had in Hillbrow rondgewandeld, maar was er niet in geslaagd mijn adres te vinden.

28 augustus 1992

Irak reageert kalm op de nieuwe Amerikaanse agressie.⁷⁹ Britse tornado's vielen het land vanuit Saoedi-Arabië aan en twintig Amerikaanse toestellen bombardeerden ten zuiden van de 32ste breedtegraad vanaf een vliegdekschip. Ik zal nooit begrijpen waarom ‘de wereld’ deze Hitler-streken niet veroordeelt. Overigens schijnt de oorlogszucht van Bush hem geen goed te doen in de peilingen. Clinton spint er garen bij.

Gisteravond stonden vijf kerels bij de Dam bij een coffeeshop. Een aantrekkelijke blonde kerel zei: ‘Mag ik u een hand geven, dat is een eer. Weet u dat u in Holland geliefd bent?’ Hij zei maar ‘een gewone arbeider’ te zijn die werkte bij akzo in Amsterdam-Noord. Vreemd. Vroeger gebeurde dit nooit en stond ik alom bekend als de gebeten hond.

Heb Diner's Club betaald om kredietwaardig te blijven.

De roebel is in een vrije val terechtgekomen. Een gulden is nota bene nog maar 128 roebel en 77 kopeke waard.⁸⁰ Daarmee is de Russische munt voor het eerst in de geschiedenis minder dan een cent waard. Wall Street blij. Daar zijn ze sinds 1917 op uit geweest.

Ik zit te wachten op een brief van Jan Mets, die bracht Ed mee toen hij thuiskwam. De brief bracht me in grote verwarring, want mijn hele concept is veranderd.

Ik had een biefstukje, aardappels en sla gemaakt en Ed zat te schransen. Hij vond het lekker. En ik vertelde van het raam, waar een scharnier deels van was afgebroken. Hij zei simpel-

79 De Volkskrant, 28 augustus 1992.

80 NRC Handelsblad, 28 augustus 1992.

[p. 74]

weg: ‘Dan bel ik de technische dienst maandag.’ Dat was alles. Dagenlang liep ik rond met de vraag hoe dit op te lossen. Hij moest lachen. We zaten gezellig te eten. Hij had veel post en ik zat te tobben op de vraag van Jan Mets om het manuscript te herschrijven. Ik besloot om papier en een typemachine mee te nemen naar Utrecht als ik bij neef Erik Mennega logeer. Dan nog maar eens...

Eds studio is te klein voor ons tweeën.

29 augustus 1992

Utrecht

Heb vanaf 07.00 uur zitten werken en ben op pagina twintig van het oude manuscript, vijftien van het nieuwe, plus een geheel nieuwe opbouw en een intro in de vorm van een brief aan de Majesteit. Het is inderdaad nodig een derde te herschrijven. Jurgens, Wolffensperger en Stoffelen hebben vragen aan Van den Broek gesteld. Het gedonder is begonnen. Vooral de eerste vraag is shit. Eduard die me opbelde, zei: ‘Die vraag had ik zelfs beter kunnen formuleren.’ Ik ben wel zeer blij, maar ik had gevraagd dit niet op vrijdag te doen, wat dus juist wel is gebeurd. De vragen staan dan ook in geen enkele krant. Hoe is het mogelijk?

1 september 1992

Ik heb gisteren zo geconcentreerd aan Vogelvrij gewerkt, dat ik zelfs vergeten ben dat het Peters 47ste verjaardag was. Op 30 en 31 augustus heb ik mijn dagboek zelfs helemaal niet open gehad. Dat gebeurt me zelden.

Ik heb het manuscript voor Mets klaar en ga het naar hem brengen in Amsterdam.

Max van der Stoel sprak geruchten tegen dat hij zich als vn-rapporteur voor Irak door Washington had laten gebruiken.⁸¹ President Bush had namelijk in zijn aankondiging Irak te zullen bombarderen naar de onzin van Van der Stoel verwezen, de PvdA-druiloor, die met zoveel andere zogenaamd gerespecteerde heren in de Raad van State werd bijgezet voor den lande bewezen diensten, als voorgezeten door de dienstdoende Oranje.

Begon de dag, als zo dikwijls, met Peter te schrijven. Mevrouw Balk van de Zuid-Afrikaanse ambassade wilde weten wat ik in Hillbrow ging doen, indien ik een visum zou krijgen. ‘Mijn bezittingen halen,’ riep ik woedend. Een werkelijk effectief

81 De Volkskrant, 28 augustus 1992.

[p. 75]

memo van Bot aan Nothnagel en ik kan gaan, maar het is Den Haag dat weer eens aan het pesten is. En wie doet ze wat?

2 september 1992

Amsterdam

Ik zie mams zilveren inktpot op Eduards commode staan. Suharto heeft een conferentie van de Beweging van Niet-Gebonden Landen geopend, waar 107 lidstaten aanwezig waren. Niemand lijkt zich te herinneren dat Bung Karno van dat internationale initiatief de politieke architect is geweest.

De beelden uit Sarajevo zijn opnieuw afschrikwekkend. Gorbatsjov, de eigenlijke aanstichter van deze afschuwelijke ontwikkelingen, is rustig in de villa van koning Hoessein van Jordanië in Spanje gaan zitten. De voormalige president zei dat hij naar Spanje was gereisd om voor het eerst van zijn leven een zongebruinde huid te krijgen.

Somerset Morkel, de tweede man van ambassadeur Nothnagel heeft naar Eduard gebeld. Hij wilde meer argumenten hebben om de bureaucratie in Pretoria te overtuigen dat ik een visum moest krijgen om mijn boeltje te halen. Probeerde het in een brief samen te vatten.⁸²

Er kwam ook een fax van Floor Kist, de grootmeester van Beatrix, dat ik Hendrik Bentinck niet te spreken krijg. Dan moeten ze het zelf weten. Ik stuurde de brief door naar Jos Slats bij de Volkskrant.

82 Zie bijlage 32.

3 september 1992

Erik Jurgens schreef me over de Kamervragen die zij gesteld hebben. Hij vindt het beter zich te beperken tot de manier waarop ik door BuZa ben behandeld, om te voorkomen dat de aandacht verslapt als er teveel zaken worden aangekaart.

Bij het bewerken van het manuscript voor Vogelvrij, herlees ik van tijd tot tijd de brief van Mets.⁸³

François Mitterrand beantwoordde vragen op een Franse zender. De panelleden zijn slecht geïnformeerd. Mitterand weet precies waar het over gaat. Er worden eigenlijk geen vragen gesteld, maar kleine speeches afgestoken. Een vertegenwoordiger van de boeren zegt ‘nee’ tegen een verenigd Europa. Hierdoor zullen alle boeren sterven, zegt hij heel dramatisch.

Een student wil weten wat de president doet om bij burgers een Europa-gevoel te bevorderen. Zijn Poolse vrienden had-

83 Zie bijlage 33.

[p. 76]

den hem gevraagd of er geen financieel-economische muur rond de Europese Gemeenschappen wordt opgetrokken, en dat men het oosten in de steek zal laten. Mitterrand zegt daarop dat West-Europa klaar is om een vereniging met Oost-Europa aan te gaan. Ik geloof er niets van, op die manier worden we allemaal mee naar beneden getrokken.

4 september 1992

Ed heeft de auto van zijn vader geleend om samen met mij naar Eigen Haard te gaan in een poging te regelen dat als hij uit de Westerkade vertrekt, ik de studio kan overnemen. Ik ben in de wachtruimte van de woningbouwvereniging tegen hem uitgevallen op een manier dat een biecht op zijn plaats was. Schreef hem daarom bij Dikker & Thijs een brief.⁸⁴ Eduard is de enige, die mij het onontkomelijke gevoel kan geven dat ik een ongelooflijke kloot kan zijn. Hij regelde zelfs een nieuw slot op mijn fiets.

Niets ergert me meer, dan wanneer journalisten hun geschiedenis niet kennen en onzin schrijven, zoals Dirk Vlasblom.⁸⁵ Voor de zoveelste keer werd het voorgesteld alsof Nasser, Tito en Nehru in 1961 in Belgrado de Beweging van Niet-Gebonden Landen zouden hebben gesticht. Het was dus Sukarno, die in 1955 bij de Afro-Aziatische Conferentie van Bandung een derde blok oprichtte als tegenwicht voor Amerika en de Sovjet Unie. In Djakarta werd onlangs het voorzitterschap door Joegoslavië overgedragen aan Suharto. Bovendien was ik in 1961 bij de Belgrado Conferentie aanwezig, alwaar Bung Karno als oprichter van de beweging een dominerende rol, naast Tito, Nehru, Nasser en Nkrumah van Ghana speelde. Ik heb in een kort briefje aan de krant de onnauwkeurigheid van Vlasblom gecorrigeerd. De tekst werd door de reactie zwaar gemaltraiteerd.⁸⁶

Ik ontmoette voor het eerst sinds Johannesburg Bart Entrop weer, die me altijd sterk aan zijn vader doet denken. Hij heeft een tijdje een taxi in Den Bosch gereden. Hij liep kogelgaten in zijn auto op en een gebroken neus, omdat hij door drugsdealers die door snorders werden vervoerd in elkaar werd geslagen. De politie deed niets. Hij zegt dat we ons geen voorstelling kunnen maken van de toestanden rond de politie. Ik mag Bart graag. Hij is veel minder nichterig dan in Zuid-Afrika.

84 Zie bijlage 34.

85 NRC Handelsblad, 18 augustus 1992.

86 NRC Handelsblad, 21 augustus 1992.

[p. 77]

In Dahran, Saoedi-Arabië, is een man onthoofd wegens heiligschennis.⁸⁷

Al Gore, de rechterhand van Bill Clinton, is een adept van Roger Revelle, de uitvinder van het broeikaseffect veroorzaakt door de mens. George Will schrijft hem in de Washington Post de grond in: veel te extreem.

De voormalige Bulgaarse president, Todor Zjivkov, die ik nog eens meemaakte op een conferentie in Varna, heeft zeven jaar huisarrest gekregen omdat hij overheidsgeld zou hebben misbruikt.

87 De Volkskrant, 5 september 1992.

5 september 1992

Ik sprak met Jan Mets en diens compagnon. Er werden nog wat wijzigingen aangebracht in het manuscript, maar alles verliep vlot en prettig. Ik krijg er zelfs 3.000 gulden voor, waarvan 1.000 gulden naar de Indonesiër Surjono gaat, die me indertijd dat bedrag meegaf om in Holland voor hem in reserve te houden. Jan ziet Vogelvrij als een rehabilitatie. Alsof ik een rehabilitatie nodig zou hebben. Misschien voor het brede publiek, bij wie ik opzettelijk door Den Haag - in samenspel met de media - een leven lang zwart ben gemaakt, maar in ieder geval niet voor mijzelf.

Frits Bolkestein spreekt soms als Alfred Vierling van de Centrum Democraten.⁸⁸ Hij waarschuwde dat binnen twee generaties minderheden in Amsterdam de meerderheid vormen, met de islam als de grootste godsdienst. Moskeeën in Mokum. Het lijkt me geen prettig vooruitzicht, want ik woon in Nederland en niet in Istanboel. Bolkestein zegt dat op dit moment 23 procent van Amsterdammers tot etnische minderheden behoort en in 2000 zal dit 31 procent zijn. En in 2050?

Opmerkelijk is het artikel van Harry van Wijnen: heeft de monarchie nog toekomst?⁸⁹ Het is een feit dat wanneer Europa eenmaal verder integreert, koningshuizen vanzelf steeds meer overbodig zullen worden. Hij noemt kroonprins Willem-Alexander ‘niet helemaal uit de geschikte klei te zijn gekneed.’ Die jongen aardt naar zijn grootvader Bernhard, wat de nodige problemen met zich mee zal brengen. Zoals Beatrix trouwens ook een aantal van de tinka's van haar vader heeft meegekregen.

88 Idem.

89 NRC Handelsblad, 5 september 1992.

[p. 78]

6 september 1992

Hugo van Reijen belde. Hij doet nu in telefoonkaartjes, met afbeeldingen van Rembrandt, enzovoort, in kleur en verdiende daar dit jaar een paar ton mee. Blijft een vreemde vogel. Hij wilde nu weer mee naar Florrie Rost van Tonningen als ik weer eens met haar afspreek.

Ben Vogelvrij aan het afronden. De brief aan Beatrix tot een geheel gemaakt en aan de oproep aan de Tweede Kamer zitten sleutelen.

7 september 1992

Ik heb de brief aan Beatrix in Vogelvrij nog eens herschreven en naar Jan Mets gebracht.

Ontmoette Pieter Lakeman bij Dikker & Thijs. Ook hij is van mening dat Nederland de grenzen voor een verdere toestroom van vreemdelingen zou moeten sluiten. In de periode van 1945 tot eind jaren vijftig was het standpunt van de regering al dat Nederland vol was en werd massale emigratie aangemoedigd. Nu importeert men analfabeten, en subsidieert ze op de koop toe. Iedere import-Nederlander kost de staat een vermogen. De toeloop van allochtonen maakt ons slechts armer. Stel je voor dat een Christen zich in Marokko zou vestigen en staatssubsidie voor de bouw van een kerk zou aanvragen?

‘In Harderwijk,’ aldus Pieter, ‘leerden wij op school dat islam afgoderij was. Nu zien we de mafkezerij dat we de islam hier subsidiëren. Het schaadt bovendien de ecologie, want er zijn alweer 200.000 woningen meer nodig. Vroeger waren vakbonden tegen, want buitenlandse werknemers drukken de lonen. Bovendien wil het bedrijfsleven goedkope werknemers. Uitkeringstrekkers zijn de dupe, want sociale uitkeringen worden afgeknepen. Niet de hoge heren in Wassenaar leveren in, maar de minst bedeelden. Fondsen bestemd voor anderhalf miljoen uitkeringsgerechtigden, moeten over een half miljoen importarbeiders meer worden uitgestreken. Waarom denk je dat de aanhang van de PvdA is gehalveerd? Laatst ben ik een fascist genoemd, omdat ik zei dat Nederland vol was. De verklaring waarom er zo wordt gereageerd, is dat Nederland werkeloos heeft toe gekeken dat zoveel Joden werden vergast. Nu profiteren de islamieten, de vijanden van de Joden, van deze situatie.

‘Buitenlanders zijn uitvreters,’ vervolgde Lakeman. ‘Dan zouden we nog beter 20 miljard naar Marokko kunnen sturen, als ze maar daar blijven. We zijn met de meest asociale ontwikkelingshulp denkbaar bezig. Onze eigen onderlaag wordt er

[p. 79]

door in de grond gestampt. Ik vrees dat deze ontwikkeling niet meer zal zijn terug te draaien. Er zou een wet moeten komen dat iedereen die valsheid in geschrifte pleegt om hier te kunnen zijn, sowieso weg moet. Gezinshereniging is eveneens fataal. Het is in dit land een toeval als iets goed gaat.’

Lakeman had gehoord dat Hans van den Broek secretaris-generaal van de navo wilde worden, wat hij toejuichte, want dan kwam Ruud Lubbers tenminste niet bij de eeg. Pieter is tegen Brussel ‘want daar wordt bepaald of we nog pindakaas kunnen eten.’ Toen ik zei dat het bedoeld was om de concurrentie met de Verenigde Staten en Japan aan te gaan, zei hij dat dit volksverlakkerij is. Intussen noemde hij Jos Slats van de Volkskrant ‘een rat’. Ik heb maar niet gevraagd waarom, mede omdat ik zelf ook de nodige twijfels over Slats heb. Lakeman gaat er prat op geen kranten te lezen of naar de televisie te kijken. Dom, met zijn verstand zou hij overuren moeten maken.

Intussen is het paradijsje van de studio aan de Westerkade morgen weer voorbij, want Eduard komt weer terug en zal ik weer op straat zwerven.

8 september 1992

Londen dumpt in het geheim duizenden tonnen overtollige munitie in de Atlantische Oceaan.⁹⁰ Volgens Greenpeace is dit in strijd met internationale afspraken. Hoe is zoiets mogelijk? Men doet maar raak.

Ontmoette Marika Viruly in het restaurant van Metz & Co. Later kwam Roel Martens op de Westerkade langs. Hij wilde me voorstellen aan zijn vrouw en dochters. Ik was weer onaardig. Het interesseert me ook geen moer. Vooral nu ik zoveel andere dingen aan mijn hoofd heb. Ik ben een oorlog tegen Den Haag begonnen. Roel is nu een soort consultant in Paramaribo en heeft vergaderingen met leden van de ambassade bij de Surinaamse Centrale Bank. Harvey Naarendorp vraagt nog wel eens naar mij. Frits Pengel leidt er nog steeds de televisie. Roel is nu verbonden aan het Netherlands Economic Institute (nei) in Rotterdam.

De Mediakrant heeft twee pagina's met mijn ervaring in Zuid-Afrika gepubliceerd.⁹¹

90 De Volkskrant, 8 september 1992.

91 De Mediakrant, 2e jaargang, nr. 6. Zie bijlage 35.

9 september 1992

rtl 4 vult de tijd van 07.30 uur tot 08.30 uur op met tekenfilms. In 1992 zwijgt de rest van Hilversum om 07.00 uur.

[p. 80]

Ik belde met Marijke Klinkhamer en zij leek geïnteresseerd om concerten voor Eduardus Halim te arrangeren.

Sotheby's in Johannesburg zond me de circulaire waarin mams kabinet voor een armzalige 8.000 tot 12.000 rand te koop wordt aangeboden. Ik had het liefste meubel van mam voor Peter bestemd, maar ook dat is onmogelijk geworden door de sabotage uit Den Haag.

Vanmorgen belde ik de secretaresse van Bot en zond een fax aan de heer Röell met het verzoek of hij Nothnagel kon bewegen mij een visum te verstrekken.⁹² Ze zijn natuurlijk woedend om als maffiabazen in De Mediakrant te worden neergezet (als ze het hebben gelezen). Wat er staat, is waar. Uiteindelijk zal ik die schurken te pakken krijgen.

Ik heb Bolkestein geschreven naar aanleiding van het stuk in de Volkskrant. Ik heb voorgesteld dat ik hem in contact breng met Lakeman. Zelf wil ik hem ook nog wel eens off the record ontmoeten.

Ed kwam thuis om 18.00 uur, na een dienst van twaalf uur. Hij had me niet verwacht en was verrast dat er een maaltijd op hem stond te wachten. Hij had drie parasollen uit Bangkok voor zijn moeder, zus en schoonzus en liet een mooie schoudertas voor zijn moeder zien. Hij had zelfs een broekpakje voor de baby van Aart en Willemijn. Hij denkt teveel aan anderen en heeft eigenlijk elke cent nodig voor zijn nieuwe huis. Ik vertrok spoedig en het maakt me eigenlijk doodongelukkig. Morgen moet ik een offensiefje beginnen voor mijn visum. Eerst bij Buitenlandse Zaken.

92 Zie bijlage 36.

10 september 1992

Den Haag

Logeerde bij Loet en Tieneke Kilian in Rijswijk. Loet ziet er nog altijd even aantrekkelijk uit als begin jaren zestig, toen ik hem in Manhattan ontdekte in een Indonesisch eethuisje. Zou het nog steeds met hem kunnen. Tieneke rookt twee pakjes sigaretten per dag en is nog altijd even nerveus. Ze zegt teveel alcohol te drinken en nam daarom warme melk gisteravond. Loet werkt nog steeds bij de catering op Schiphol en noemt zichzelf een eenmans denkfabriekje binnen de klm. Hij stippelt procedures uit en piekert over de organisatie. Hij herinnerde me in alle opzichten aan de tijd dat we huisgenoten waren in Kew Gardens, tot Tieneke hem inpalmde en onze rust verstoorde.

[p. 81]

Ik had een ontmoeting met Piet Schaepman. Hij zei er absoluut zeker van te zijn dat Buitenlandse Zaken mijn uitzetting uit Zuid-Afrika had bewerkstelligd. ‘Zonder een goedkeurende knik van Den Haag zou je nooit op een vliegtuig zijn gezet,’ zei hij. Het verbaasde hem dat ik over zijn uitspraken toch nog steeds verwonderd was.

Piets eigen gevecht met buza duurt voort. Hij zei (eindelijk) klaar te zijn voor ‘het ultieme gevecht’, want hij is al vijftien jaar bezig. Hij had zijn dossiers aan Indro Noto Suroto gegeven. Piets opvattingen over de regering, het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Staat in het algemeen zijn vernietigend. De oorlog tegen hem binnen het ministerie was eveneens door Luns begonnen. Zijn voormalige Duitse vrouw was over hem gaan klikken. Die ‘informatie’ gebruikte Luns tegen hem. Wie zal er eens een studie maken van de smerige streken, die de kvp'er Luns door machtsmisbruik tegen talloze landgenoten heeft uitgehaald? De oud-ambassadeur noemde Beatrix ‘gewoon een rotmeid,’ wat wel eens waar zou kunnen blijken te zijn. Hij woont nu in een piepklein appartement in de Curaçaostraat, een luxueuze variant van mijn verblijf aan de Westerkade. Het onontkomenlijke lot van de vijanden van Luns. Om 14:30 uur had ik een gesprek met ambassadeur Nothnagel, terwijl ik dacht alleen met Morkel van doen te gaan hebben. Morkel zat er voor spek en bonen met grote verbaasde ogen bij. Nothnagel zei dat de ambassade en hij absoluut niets met de uitzetting te maken hebben gehad. Ik hield een vlammend rede over de manier waarop ik was behandeld. De ambassadeur benadrukte dat Pretoria niet gunstig zou reageren op mijn lijst aan zaken die ik nog moet regelen in Zuid-Afrika om mijn vertrek aldaar definitief te maken. Maar hij zei zich toch persoonlijk te zullen inzetten voor een visum voor mij. ‘Ik doe u de persoonlijke toezegging,’ aldus Nothnagel, ‘dat na ontvangst van uw stukken ik in Pretoria zal bepleiten, dat u om humanitaire redenen een visum zal worden gegeven.’ Ik gaf hem een brief waarin ik toezegde mij uitsluitend bezig te gaan houden met het opzeggen van verplichtingen en het regelen van het transport van mijn spullen naar Nederland.

Vanavond met Frits van Eeden en diens huidige vriend Ab Poot bij een Chinees gegeten. De verrassing was dat zijn zusje Inez en Frans ook nog kwamen opdagen. Ik vond dat Frits veel borrels dronk, wat te zien is aan zijn gezicht. Maar het was eigenlijk oergezellig. Inez en Frans vonden al die buitenlanders best. Inez zou best een kind uit Somalië willen adopteren (en dat meende ze). Ze kopen op de markt Turks brood, wat ze

[p. 82]

heerlijk vinden. Eigenlijk vinden ze betekent integratie dat je ook rekening moet houden met deze allochtonen of medebewoners van planeet aarde en dat je daarom dus alles moet delen. En ze bedoelen een eigen huis, geld en Lebensraum. Misschien is dat de houding die in de toekomst nodig is, maar ik denk dat het zich permitteren van deze largesse nobel klinkt, maar irreeël is. Toch is het waar dat het westen haar rijkdom en weelde zou kunnen halveren.

Frits, wetende dat ik nu niets heb, stopte me tweehonderd gulden in de hand. Het is moeilijk te beschrijven wat ik op dat moment voelde. Schaamte? Dankbaarheid? Schok? Ik kon hem in ieder geval geen zoen geven om hem te bedanken. Stond aan de grond genageld. Hij zei ook dat ik altijd in zijn atelier kon slapen, waar ik zeker gebruik van ga maken.

Toen ik bij de Kilians terugkeerde, was Loet alleen thuis. Ik nam mijn kans waar en zei: ‘Als ik je op een eenzaam strand zou tegenkomen, zou je niet veilig zijn geweest, net als in de jaren zestig.’ Hij zei niets maar antwoordde met een glimlach. Onze band is een lied zonder woorden.

11 september 1992

Amsterdam

De afspraak met de nvj en Verploeg was dat de nvj een verklaring van de Zuid-Afrikaanse ambassade zou eisen om welke redenen ik als journalist werd uitgezet. De slappe, eerder ondermijnende brief van Verploeg aan Nothnagel tot dusverre (d.d. 28 augustus 1992) lijkt echt nergens op. Ik zal meer druk moeten uitoefenen. Ben op 3 augustus uitgewezen en nu is het al 11 september.

Truus Ruiter van de Volkskrant bestaat het om in haar rubriek ‘Rumoer’ van hedenmorgen mij te noemen als tipgever aan Vrij Nederland dat Adriaan van Dis plagiaat had gepleegd.⁹³ Ik vind Van Dis een lul, maar omdat ik in 1985 een botsing met hem had op televisie, wil dit allerminst zeggen dat ik in 1992 op zo'n manier wraak zou nemen. Zo zijn Hollanders, maar het zou niet in mijn hoofd opkomen. Wat moet ik daar nu weer tegen doen? Casper van den Wall Bake belde om te zeggen, dat hij op de radio had gehoord dat ik Adriaan van Dis ten val had gebracht.

Ben heerlijk lang naar sauna Thermos gegaan, getrakteerd door de lieve Frits van Eeden.

Het mysterieuze vliegtuigongeluk in Congo in 1961 wat secre-

93 De Volkskrant, 11 september 1992.

[p. 83]

taris-generaal van de vn, Dag Hammarskjöld het leven kostte, blijkt een doelbewuste actie geweest te zijn. George Ivan Smith, voormalig vn-vertegenwoordiger in Katanga, heeft in een brief aan The Guardian geschreven dat hij over geluidopnamen beschikt waarop huurlingen vertellen dat zij het vliegtuig onder vuur namen met als doel dat Hammarskjöld zijn bestemming niet zou bereiken. De huurlingen zouden gewerkt hebben in opdracht van het Belgische Union Minière, waarin ook Britten en Amerikanen een aandeel hebben. Dergelijke ‘grapjes’ komen altijd jaren later uit, maar voor iemand die normaal denkt, was het ook in 1961 al duidelijk dat Hammarskjöld vanwege Westerse kapitalistische belangen is vermoord.

12 september 1992

Den Haag

Een Zweedse piloot en collega van de bestuurders van de dc6 van Hammarskjöld, Borje Thunberg is van mening dat het toestel van de secretaris-generaal is neergestort vanwege lekkende brandstoftanks. Zo wordt het bericht van gisteren weer ontkracht, terwijl de mening van Thunberg verder niets bewijst. ‘Als theologen beginnen te twijfelen tussen het geloof en het verstand, kiezen zij meestal voor het geloof,’ aldus A.N. Wilson.⁹⁴ ‘Ze zijn veel te veel aan hun positie gehecht. De helft van onze bisschoppen is eigenlijk atheïst.’ Geloven is the easy way out. Het blijft zelfverlakkerij.

Ik ga weer naar Erik Mennega in Utrecht. Erik vertelde dat de vrouw die zijn Anne doodreed 500 gulden boete krijgt en een half jaar rijverbod. Het is absurd. Maar wat ik nog onbegrijpelijker vind, is dat Erik schade claimt: 100 gulden voor de fiets, en haar kleren. Hij kwam uit op 350 gulden. Daarop antwoordde het echtpaar nota bene: ‘Natuurlijk willen we dat betalen, we hebben u zoveel verdriet aangedaan.’ Ik wist niet wat ik hoorde, van beide partijen trouwens.

94 NRC Handelsblad, 9 september 1992.

Lage Vuursche

Ik ben eindelijk in Bilthoven naar het graf van mijn ouders geweest en plaatste twee rode rozen. Gelukkig was ik alleen. Ik sloot mijn ogen en het was of mijn hoofd in het licht stond. Triest. Heb 2 september niet eens aan mam gedacht, of was het 6 september? Mejuffrouw Buringh Boekhoudt overleed op 2 september. Ik ben vanuit Utrecht op een fiets van Erik heerlijk

[p. 84]

door de bossen gereden naar De Lage Vuursche, waar ik mam altijd mee naartoe nam om te dineren.

Bracht een bezoekje aan Anneke Verrips. Zoon Rob kwam later. Hij werkt in een ziekenhuis in Hilversum als organisatie-consultant. Toen hij een jongen van vijf was jaar reed ik hem op verzoek van zijn verongelukte (vermoorde) vader naar zijn klas in Bilthoven.

Eindelijk wat meer tijd om te lezen. In de Scientific American een boeiend artikel van Francis Crick en Christof Koch over the problem of consciousness.⁹⁵ Zij noemen de vraag hoe mind and brain zich tot elkaar verhouden, het overheersende vraagstuk van de neurobiologie. Welke plaats neemt consciousness of awareness hierbij in? ‘How to explain mental events as being caused by the firing of large sets of neurons?’ Er is dus ook zoiets als een ‘visual consciousness’. Zien we wat er is, of zien we wat we willen zien, wat C.G. Jung noemde, projecteren we? En dan de vraag: hoe kunnen we bewust zijn zonder een functionerend geheugen? ‘Where are the neurons located in the brain, and in what way are they fïring? Visual awareness is highly unlikely to occupy all the neurons in the neocortex that happen to be firing above their background rate at a particular moment.’ William James stelt dat ‘consciousness is not a thing but a process.’

95 Scientific American, september 1992.

13 september 1992

Utrecht

Uitstekend stukje over de zogenaamde humanisering van het gevangeniswezen met ‘agogisch gevormde’ bewakers, die over maatschappelijke omstandigheden van misdadigers leuteren. De ellende is dat op een tijdperk van lamlendigheid en geouwehoer altijd weer een tijdperk van de strakke hand (dictatuur) moet volgen. Wanneer zal dat komen?

Ik heb Hans Verploeg laten weten dat ik tegen Nothnagel heb gezegd dat ik geen professionele activiteiten wil gaan ontplooien indien ik een visum krijg. Dit zou voor de nvj ruimte genoeg moeten bieden om keihard om opheldering te vragen over mijn uitzetting.

Gistermiddag kwam ik op weg naar Anneke Verrips in ‘klein Ankara’ terecht, met opschriften op winkels als ‘Islamitische slager’. Ik wist niet dat er hele Turkse wijken in Utrecht waren. Ik blijf het een onprettige en in zeker opzicht beangstigende ontwikkeling vinden, die stille invasie van buitenstaanders.

[p. 85]

Het was overigens waar dat ik in een winkel een tros druiven kocht van een gesluierde vrouw voor 1,45 die in Amsterdam zeker vijf gulden zou hebben gekost. Maar we zijn op de verkeerde weg zo. Ik ben geneigd mee te gaan met het idee om de grenzen op te heffen en één Europa te creëren, maar dat betekent dat we één grote melting pot van culturen en rassen worden, en is dat wat we willen? Misschien zouden we het plan van Heineken toch moeten volgen.

Amsterdam

Ontmoette Anne Knulst in het huis van zoon Peter aan de Bloemgracht. Zij woonde een 50-jarig huwelijksfeest van een collega van haar man Cor Knulst bij, waar ook prins Bernhard was komen opdagen. Iemand bracht de onlangs door Joseph Luns gelanceerde canard ter sprake, dat er indertijd een generaalscoup zou zijn beraamd. Het enige commentaar van Bernhard was dat hij tikte aan zijn voorhoofd en hij zei iets in de geest van dat Luns bezig was gek te worden.

At met Ed in een vegetarische restaurant. Over vier weken is hij weg uit de Westerkade en begint de misère pas echt, als ik hier niet mag blijven. Maar ik red het wel. Ed had een nieuwe ets gemaakt en ik zei: ‘Het lijken wel bloemen in een schoen voor Sinterklaas.’ Ik bedoelde het als een grap (met enige waarheid) maar hij reageerde: ‘Wat ben je weer lief...’ Ik ben erfelijk belast met rottig doen, zoals mijn ouders ook altijd bij mij deden. Vreselijk.

14 september 1992

Ben bij Eigen Haard gaan praten om te bewerkstelligen, dat ik in Eduards flat kan wonen. ‘Use gentle pressure,’ zei Eduard. Het maakt me al dagenlang nerveus dat ik geen controle meer heb op mijn leven en zeer afhankelijk ben van anderen. Maar de dame die mijn zaak behandelde, leek van goede wil, ook al kwam ik een maand tekort om in aanmerking voor Eduards studio te komen. Ik denk dat het toch gaat lukken.

Eduard is druk met verhuizen naar zijn nieuwe flat in de Rozenstraat. Toen ik zei dat er wel eens 50.000 exemplaren van Vogelvrij verkocht zouden kunnen worden, reageerde hij zonder blikken of blozen: ‘Dan moet je dat geld aan de stichting voor je dagboeken overmaken zodat de belasting er niet aan kan komen.’

Kwam gisteren Ischa Meijer met een trut tegen. Hij zei: ‘Jij hebt Adriaan van Dis (...) et cetera.’ Deze types zullen je nooit vragen of het waar is wat er geschreven staat. Er wordt blinde-

[p. 86]

lings geloofd wat er in hun lijfbladen staat afgedrukt. Hij wierp me ook nog toe: ‘Jij leest nooit (...)’. Ja, niet Ischa Meijer in ieder geval, die in een boekje zijn moeder de grond in schreef. Ben op weg naar Frits in Den Haag.

Hans van den Broek schijnt - natuurlijk met steun van zijn Amerikaanse vrienden - krampachtige pogingen te doen om de baas bij de navo te worden. Bonn wil echter Manfred Wörner voorlopig handhaven.

Frits is de hele dag al niet te bereiken. Ik ben in Den Haag. Vandaag staat blijkbaar non-stop het antwoordapparaat aan, terwijl ik had gezegd te zullen komen. Ben doorgereisd naar Rotterdam, en kan bij John van Haagen overnachten.

Rotterdam

Logeer bij mijn oude vriend in Sportdorp. We hebben tot 02:00 uur zitten praten. Wat hij op zo'n avond te berde brengt is een stroom van informatie en gedachten, die me goed op de hoogte brengt van de situatie in het land. Ik schreef er 28 pagina's in dit dagboek over, wat hoogst uitzonderlijk is. We hebben sinds begin jaren vijftig nooit iets van de intensiteit van ons contact verloren. Hij is altijd een mind-vriendje geweest.

Hij benadrukte dat de PvdA van huis uit voor 70 procent uit arbeiders bestond. Dat was het gevolg van het feit dat de partij zich inzette voor de bescherming van de opgebouwde rechten van de arbeiders, onder andere via de cao, die voor hen heilig is. Nu bestaat de PvdA nog maar voor 10 procent uit arbeiders, want de partij is bereid hierin te schrappen. ‘Het fnv gelooft de PvdA niet meer. Kijk maar waar Wim Kok toe in staat is. Den Haag ontneemt arbeiders het traditionele gevoel van veiligheid. Het fnv voert een beleid zuiver op kracht, dus desnoods leggen ze het land plat. Arbeiders zijn gedwongen voor hun pensioenen te betalen, maar onder Kok rooft de overheid uit de pensioenkassen. Kok kost de PvdA stemmen. Kok is de voormalige topman van het fnv, die verraad heeft gepleegd. Kok en Brinkman zouden de affaires rond de pensioenen onderzoeken. Marjanne Sint werd er zelfs voor weggestuurd. Zij kreeg de schuld, wat onterecht was. Wim Kok kwam voor haar in de plaats. Kok bleek net zo'n farizeeër te zijn als Luns.’

‘Felix Rottenberg zegt ons arbeiders niets. De PvdA-top is hopeloos ver afgeraakt van de achterban. Er is een compleet gat in hun denken ontstaan. De vakorganisatie woog traditioneel zwaar in het partijbestuur. fnv wil langzamerhand niet meer met de PvdA samenwerken. De arbeiders kunnen alleen nog

[p. 87]

maar rechts, naar Janmaat en dat gebeurt. Wanneer de PvdA bij Harry van den Bergh zou aankloppen, zou hen dit 20 procent van de stemmen schelen. Zijn krediet is gebaseerd op zijn gedrag, ook als burgemeester. Als hij in de partij zou terugkeren, dan vliegen de yuppies eruit. Het wordt tijd dat de partij een top krijgt zonder vuile handen,’ meent John.

Hij vertelde dat zijn oudste zoon op Centrum Democraten stemt. ‘Onze democratie beschermt de Nederlanders niet meer. Dan ruilen mensen liever een stuk democratie in voor een stuk hardheid en veiligheid, orde en wet. De PvdA zal moeten beseffen dat een vakorganisatie een nationaal bezit is. Het fnv brengt nog altijd werknemers het besef bij om er morele verplichtingen tegenover de samenleving op na te houden. Zonder fnv vervalt deze functie, zoals Margaret Thatcher heeft gedaan en zoals nu ook het cda doet. In hun optiek past die rol voor vakorganisaties niet meer. De arbeiders redeneren steeds vaker dat zij wel betalen voor de vakorganisatie, maar dat die vervolgens niets voor ze doet. Daarom stappen ze op. Maar juist wanneer de vakbonden massaal worden gesteund, zijn ze in staat passende contracten te bedingen. Wat gebeurt er als vakorganisaties hun leden verliezen? Dan verdwijnt de bindende factor, die voor een functioneren van de samenleving broodnodig is.’

‘Zolang de tramconducteur nog naar zijn werk gaat, rijdt er een tram. De verplichting om te werken valt geleidelijk aan weg en dan krijg je toestanden als in de Sovjet Unie onder het communisme. De PvdA heeft de afgelopen drie jaar buitengewoon nonchalant gehandeld door Nederlandse arbeiders op de ziel te trappen en de veiligheid van verworven rechten op te geven. Wanneer ze nu het lef hebben aan mijn pensioen te komen, dan heb ik 40 jaar gewerkt aan de hand van een leugen. Als dat mag, dan kan immers alles? Elco Brinkman wilde de hoogte van de pensioenen gaan bekijken. De PvdA zweeg. Ze hadden moord en brand moeten schreeuwen.

Het is met de morele code in Nederland slecht gesteld. Joop den Uyl had gelijk. De PvdA en het fnv zijn als partners onverslaanbaar. Maar in die stelling is een bres geslagen door Wim Kok. Johan Stekelenburg heeft reeds gezegd geen politieke functie te ambiëren, met andere woorden, ik zal het geintje dat Kok heeft geflikt niet flikken. Nederland is langzamerhand een Luilekkerland; je bent dom als je de zaak niet belazert. In het verleden waren we supersjacheraars. Nu zijn we ordinaire fraudeurs geworden,’ is de conclusie van John.

‘Van iemand met de status van Henk Hofland begrijp ik geen

[p. 88]

flikker. Zou hij begrijpen wat hij met zijn artikelen moreel ondergraaft? Onrecht is onrecht. Je bent oneerlijk of je bent niet oneerlijk. Het was Ruud Lubbers die de schemertoestand van een beetje oneerlijk heeft ingevoerd. Lubbers is erin geslaagd de wiskundige formule voor eerlijk en oneerlijk te vinden. Er bestaat nu ook minder eerlijk. Hij belazerde de boel ten aanzien van zaken van zijn familiebedrijf in het Midden-Oosten, maar zag kans aanvaardbaar te blijven. Wanneer ben je dan uiteindelijk onaanvaardbaar? Niemand weet dit meer.’

‘Of de PvdA zal de komende jaren ophouden een politieke partij met invloed te zijn, of de PvdA gaat zich tijdig herinneren van welke bloedgroep men afkomt. De betekenis van de vakorganisatie in de samenleving is onvervangbaar. Men dient zuinig te zijn op het handhaven van de morele standaard. Het fnv vertegenwoordigt werknemers over een breed front. Wat gebeurt er als die mogelijkheid wegvalt? Bij het aftreden van Den Uyl werd Kok naar voren gehaald - als verondersteld betrouwbare fnv-man - om diens beleid voort te zetten. Dit heeft hij niet gedaan en velen van ons voelen dat als het verraad van Kok. We vragen ons langzamerhand af of de PvdA nog voor het werkende deel van de bevolking is of dient deze partij nu nog alleen de niet-werkenden?’

‘PvdA'ers krijgen langzamerhand een zwart gat als toekomstbeeld voorgeschoteld. Men kan nergens meer een peil op trekken. Het welzijnsbeleid wordt veramerikaniseerd, zoals met volksverzekeringen; ook de zorg voor ouderen loopt verder terug. In een vroeg stadium moet je ervoor zorgen verzekerd te zijn bij private instellingen, want de Staat trekt zich terug. De taken van de overheid worden geleidelijk aan overgenomen door de commerciële sector. Wanneer dat gebeurt terwijl de Staat de macht van de grote banken niet binnen de perken weet te houden, dan is de ramp niet te overzien. Alles wat bereikt is ten aanzien van ziektekostenverzekering en sociale zekerheid zal dan volledig worden getorpedeerd. Wat overblijft, is een door verzekeraars opgelegd dictaat. Het gevoel van sociale zekerheid en veiligheid raakt zoekt. En dit gebeurt omdat de PvdA zich schikt naar het cda. Arbeiders zien niet langer met vertrouwen naar de toekomst. Zij hebben er geen zin meer in. Er treedt een verrechtsing op. De samenleving wordt harder. Het sociale klimaat om bereid te zijn lasten mee te dragen glijdt weg. Dan krijg je verschijnsels als skinheads en Rostock. Gevoels- en denkpatronen veranderen, wat ernstige gevolgen heeft. Men wordt onverschilliger tegenover financiële misdaad. Frauderen wordt vanzelfsprekend en gewoon. Jonge-

[p. 89]

ren gaan dit aanvaardbaar vinden. De afgelopen jaren is er een vervuiling van denken ingetreden over wat mag en niet mag, wat kan en niet kan.’

‘Gelukkig is er nog een harde kern die het onaanvaardbaar acht de maatschappij uit haar voegen te laten barsten. Toch zijn er al stakingen in ziekenhuizen of tehuizen van ouden van dagen geweest. Dat zijn signalen die vroeger ondenkbaar waren. Ze geven een trend aan. Mensen als Henk Hofland of Robin Linschoten begrijpen dat niet. Op dit moment stelt de vakbeweging zich nog steeds maatschappelijk op. Ze zijn niet bereid zodanige stakingen te organiseren waardoor de Staat benadeeld zou worden, waardoor het maatschappelijk draagvlak zou verdwijnen. Dat doen ze niet. Onder Joop den Uyl voelden de arbeiders zich zo zeker dat minder mensen lid werden van het fnv of cnv. Er zijn de laatste jaren weer tienduizenden leden bijgekomen omdat de arbeiders bewust werden dat de PvdA weg is gevallen als hun bescherming. Alleen de vakorganisatie kan dit helpen voorkomen, denken ze. Waarom zien politici die signalen niet? Het zal in de toekomst voor de PvdA op een zeker moment kiezen of delen worden. Dan zullen ze de zaak niet langer kunnen belazeren en de mensen een rad voor ogen kunnen draaien.’

‘De PvdA zal zich moeten realiseren dat de afstand die ze van de arbeiders nemen, stemmen zal kosten. Er zit een generatie aan te komen die niet meer op de PvdA zal stemmen. Als dat gebeurt, zullen ze heel veel meer moeite hebben om die nog terug te krijgen. Nu is het nog mogelijk om aan de hand van de economische situatie pal voor onze verworven rechten te blijven staan.

Willem, je zou eigenlijk met professor Albeda moeten gaan praten. Die heeft de wetten rond de ondernemersraad in elkaar getimmerd, waar we nu vijftien tot twintig jaar mee werken. Bij ons in de haven zei Furnée van de Graan en Elevator Maatschappij (gem) dat hij gewoon blij was dat werkgevers en werknemers elkaar in gelijkwaardige posities ontmoetten. Er werd begrepen dat er een moment moest komen dat een compromis kon worden bereikt. De top van het bedrijf nam informatie, welke rechtstreeks van de werkvloer en de werknemers afkomstig was mee naar huis om te bestuderen. Wij stelden die stukken voor hen op. Dat gaf ons het sterke gevoel veel meer te zijn dan alleen maar een nummer, zoals dit vroeger het geval was.’

‘Het gevolg,’ vervolgde John, ‘was dat vakorganisaties als vertegenwoordigers van de arbeiders een sterke binding met die

[p. 90]

werknemers hadden en dan ook door werkgevers als onderhandelaars volledig werden geaccepteerd. Bedrijven sluiten cao's af, die onder toezicht van het fnv en cnv werden uitgevoerd. De communistisch georiënteerde werknemers waren kansloos. Het sociale klimaat gaf geen ruimte aan ultralinks, ook al lulde Marcus Bakker uitstekend. Maar de PvdA is slordig geworden en is niet meer bang voor ultralinks. Dat waren de dagen dat werknemers een rotsvast vertrouwen hadden in hun pensioen. En dat was zeker niet alleen aan politici te danken. Dat is het bijzondere in Japan. De Japanner weet dit voor de rest van zijn leven en is met zijn bedrijf getrouwd. Hier zijn die gevoelens aan het verdwijnen. Niemand denkt meer: ik werk voor het gem dus ik heb mijn pensioen. Saneren is nu goedgekeurd. Rechters hebben stakingen afgeblazen. Minister Udink verdwijnt met een gouden handdruk, terwijl 2,5 miljoen arbeiders niets krijgen. Vakorganisaties kunnen niets meer doen om het ontslag van 3.500 werknemers bij de Hoogovens met zo min mogelijk pijn te laten verlopen. Politici gebruiken smoesjes als ‘we zijn afhankelijk van de dollar of van Duitsland, daarom moeten we wel die en die maatregelen nemen’. Anderzijds zeggen diezelfde politici dat Nederland het uitstekend doet in de wereld en dit het gevolg zou zijn van de wijsheid die zij hebben bedreven. Vooral vlak voor verkiezingen hoor je niets anders. De pers doet aan dit spelletje voor honderd procent mee. De kranten melden dat Nederland ten opzichte van de ons omringende landen gunstig afsteekt en dat dit de verdienste is van de gevoerde politiek. Direct na de verkiezingen, als iedereen zijn plaats weer heeft ingenomen, kan men drie jaar maatregelen en wetgeving verwachten die gunstig zijn voor mensen met meer dan tweemaal het modaal inkomen - dus ongeveer zij die een inkomen hebben als Kamerlid - en daarnaast een boel regelgeving die negatief uitvalt voor de onderlaag, de massa.’

‘Door dit gevoel van groeiende machteloosheid stelt men zich niet meer maatschappelijk op. Men richt zich als gezinshoofd ook minder op carrière maken. De mentaliteit van na mij de zondvloed, krijgt de overhand. Ieder voor zich en God voor ons allen. Het enige orgaan dat in deze situatie nog een bindend vermogen zou kunnen verspreiden is de vakorganisatie. Albeda heeft moeten manoeuvreren tussen zijn positie - en zijn mens-zijn - en alle bestaande wetten. Hij was een wetenschapper die een compromis zocht en sloot met mensen. Het leidmotief was steeds: je moet met elkaar praten. Die is aan het verdwijnen. Van een man als Freddy Heineken zou je mogen

[p. 91]

verwachten dat hij zich voldoende Nederlander zou voelen om vanuit zijn positie met gebruik van zijn mogelijkheden de werknemers te beschermen aan de hand van de typisch Nederlandse manier om over maatschappij en gezin na te denken. Wij, als arbeiders, voelen niet meer dat onze captains of industry zich als Nederlanders opstellen. De plek waar hun villa staat, is een ivoren toren geworden. Wij, als werknemers, kunnen ons niet langer voorstellen dat de Heinekens van deze tijd sociaal bewogen zijn en zich het lot van de Nederlanders aantrekken. Saneringen hebben ons overtuigd van het feit dat ons bestaan nu mede wordt bepaald door buitenlandse machten.’

‘De PvdA drijft nu nog op traditionele stemmers onder niet-werkenden en ouderen die de partij zijn trouw gebleven. Dat zal tot rampen leiden wanneer die mensen wegvallen. Bovendien lijken nieuwe generaties helemaal niet meer in stemhokjes geïnteresseerd. De jovd is nog slechts een randgroepering. Respect voor de wet neemt voortdurend af. Eerbied voor regels verdwijnt. Hoe kan een samenleving zonder regels bestaan? Er werd vroeger binnen een zeker kader gehandeld. Nu is de samenleving op drift. Jongeren willen ook een auto, ze menen er recht op te hebben, goedschiks of kwaadschiks. Wanneer men ophoudt rechten aan verplichtingen te ontlenen, verdwijnt onherroepelijk een stuk fundamentele ethiek. Wat komt ervoor in de plaats?’

‘Enerzijds vertoont de Staat de neiging te willen gaan privatiseren en anderzijds lijkt de overheid te willen gaan interveniëren bij de pensioenfondsen om aan geld te komen. Wim Kok wil ze dwingen om geld aan staatshuishoudelijke zaken te besteden. Wanneer je dit tegen de banken zegt, beginnen ze meteen te steigeren. Wanneer banken niet willen investeren kan de Staat ze er niet toe dwingen. Wanneer de Staat investeert in een Kalkar kerncentrale - of in een Russisch consortium - is dat krankzinnige onzin. We kunnen Russen alleen werkelijk helpen door in Rusland te investeren. Vakorganisaties noemen dit soort investeringen het onrechtmatig toe-eigenen van middelen, dus diefstal. Het cda is tot dit soort manipulaties in staat. Bij het cda is alles mogelijk mits er maar een passend alibi voorhanden is. Wat voor ons onvoorstelbaar en ongelooflijk is, is dat de PvdA nu bereid is hier aan mee te doen. Het wetenschappelijk bureau van het cda is continu bezig om de motieven te vinden om toch te doen wat eigenlijk maatschappelijk onaanvaardbaar is. Hier draagt het cda bij tot algeheel verval. De Bastille werd bestormd vanwege een teveel aan onaanvaardbaar geworden denken. Negentig jaar geleden werd be-

[p. 92]

sloten om de uitbuiting van de mens uit te sluiten. Geleidelijk aan kwam een sociale wetgeving tot stand waarbij rechten en plichten van arbeiders werden vastgelegd. Dit is nu allemaal in gevaar gekomen. Ook pensioengelden zijn niet langer waardevast. Iedere Nederlander heeft recht op aow. Als je vijf jaar Nederlander bent, geldt dat recht. Dit wordt weggehaald bij arbeiders die 40 jaar voor hun oude dag hebben betaald. Bij mij werden eerst bij de marine en later als machinist in de haven, al die jaren twee premies verrekend. Ze worden nu samengevoegd om de aow van binnengekomen buitenlanders te kunnen betalen.’

‘Het is eigenlijk nog veel erger. Zij, die op een hogere functie buiten de cao vallen, kunnen zich via een lijfrentesysteem bij banken zekerstellen. Aan die bedragen kan niemand komen vanwege een contract met de bank. Wie met de Staat een contract heeft, is nergens. Die overeenkomst kan ieder moment veranderen. Gepensioneerden wachten met angst en beven wat ze uiteindelijk zullen overhouden. Je aow wordt gekort als je teveel pensioen hebt. Via belastingen worden belangrijke bedragen ontnomen welke door betaling van premies werden opgebouwd. Dit heeft de politiek bepaald nota bene met medewerking van de PvdA. Bij de huidige interne verhoudingen als lidmaten van politieke partijen, is het hebben van een eigen visie of een eigen morele code minimaal. Politici handelen volgens een nieuwe code, die partijdiscipline wordt genoemd. Houd je je er niet aan, dan word je meteen als dissident gebrandmerkt. Vroeger was de eed voor de Staten-Generaal bestemd voor de persoon en diens geweten. Tegenwoordig gaat het om een partij-eer en -geweten.’

‘Voor het cda-eer en -geweten geef ik geen fluit. Die partij werkt als de rooms-katholieke kerk. Van bovenaf wordt het applaus aangegeven. cda-voorlieden prediken het liefste van de kansel. Hun woorden zijn natuurlijk waar, want zij brengen licht in de duisternis. In diskrediet geraakte cda'ers als Faber en Van Zeil zijn dan ogenblikkelijk zondaren. Neem het fenomeen Dries van Agt. Hij werd gekozen en is dan onmiddellijk onaantastbaar, ook al oreert hij in het buitenland over binnenlandse politieke situaties. Van Agt treedt dan op als een soort paus op doorreis, die artikelen van het geloof verklaart, uiteraard in het cda-sausje van volledig aanvaardbaar. Wat hem aan staatsmanschap ontbreekt, werd Van Agt toegevoegd via prestaties op een wielrenfiets. Alle media in dit land hebben aan die metamorfose meegewerkt. Zelfs nu nog geneer ik me voor die man. Van Agt kreeg naar eer en geweten bevoegdheden na-

[p. 93]

mens het Nederlandse volk, waar door hem schaamteloos mee werd omgesprongen. Dat vergeef ik het cda nooit. Bovendien was hij een lachertje op het politieke wereldtoneel.’

‘Je zou misdadigers naar het front moeten kunnen sturen. Neem Luns, die uit het tijdperk van de Koude Oorlog voortkwam. Luns was een minder nette uitgave van mijnheer Beel. Dat was vrij lang geleden. Van Agt was er twaalf jaar terug. Het cda is de pest voor dit land. Het is een partij die politiek bedrijft op wat ze aanvaardbaar kunnen maken en vooral niet op wat aanvaardbaar is. De PvdA ging juist altijd uit van bestaande normen. Het cda werkt met proefballonnetjes en versprekingen, zoals Jan de Quay in de affaire Nieuw-Guinea. Ik ben gevraagd om in de Rotterdamse gemeenteraad te gaan zitten, maar ik wilde dit niet. Ik wil mijn handen niet vuil maken, wat in de politiek onvermijdelijk is. De Linschotens zijn niet van huis uit kwade pieren, maar het gebeurt gewoon.’

John van Haagen en ik spraken zoveel meer gisteren. Voor mij is op visite gaan bij John als een bezoek aan een andere planeet. Ik nam een kijkje in het brein van een vakbondsjongen uit de haven.⁹⁶

96 Uit eerbetoon aan een trouwe vriend neem ik zoveel van dit gesprek op. Bovendien is dit tien jaar later weer actueel, gezien de schokkende verkiezing van 15 mei 2002, die werd voorafgegaan door de moord op Pim Fortuyn, die met zijn partij Lijst Pim Fortuyn (LPF) hoog stond in de peilingen.

15 september 1992

Om half acht wekte John me in de woonkamer, waar ik op de bank sliep. Zoon Rinie, die een straat verder woont met zijn gezin, kwam even binnenwippen en begon over toestanden rond de woningbouwvereniging waar hij voor werkt. Hij is opzichter in een aantal flats, die voornamelijk worden bewoond door allochtonen. Als Indische jongen ergert hij zich mateloos aan het feit dat alle nieuwbouw naar buitenlanders gaat. De nieuwkomers zitten thuis, doen niets en strijken overheidsgeld op. ‘Ze lachen ons die werken uit en vinden ons dom.’

John was op vakantie in Indonesië geweest en had video-opnamen gemaakt op Sumatra in een orang-oetan natuurpark. Hij was weg van het land van zijn geboorte. In Bandung had hij levendige discussies met studenten gevoerd over de vakbondstoestanden hier.

Felix Rottenberg spreekt over ‘de natuurlijke affiniteit’ tussen het cda en de PvdA.⁹⁷ Hij is gek. Ik luister liever naar een oudvoorzitter van de ondernemingsraad van het gem, John van Haagen.

97 De Volkskrant, 15 september 1992.

[p. 94]

De Volkskrant, een tekening van Opland naar aanleiding van de Troonrede.

De Zuid-Afrikaanse ambassade had Eduard gebeld dat Pretoria het niet nodig vond dat ik naar Hillbrow zou terugkeren, om de verhuizing te regelen en om met Sotheby's af te rekenen. Ik belde Morkel op de ambassade terug en betoogde andermaal dat ik hier geen leven kon opbouwen met mijn bezittingen in Johannesburg. ‘I need to go there to get my stuff.’ Morkel zei zelfs dankbaar te zijn ‘dat u niet een vijand van ons bent geworden.’

13:30 uur, Malieveld

Ik ben voor een keer in Den Haag naar de Gouden Koets-parade gaan kijken. Ik had het voornemen, indien de blik van Beatrix de mijne zou kruisen, op mijn voorhoofd te tikken. Eerst zaten in een koetsje mevrouw Labouchere en de grootmeester Pim Osieck, in wiens bungalow in Huis ter Heide mijn ouders twaalf jaar woonden na hun terugkeer uit Zuid-Afrika in 1960. Pieter en Margriet in de glazen koets met twee Oranje-zonen. Daarna de Gouden Koets met Claus en Willem-Alexander. Er rijden nu ook vrouwen in de escorte mee, wat echt nergens op slaat. Ik ging meteen naar de poffertjeskraam, waar Gele Rijders met een soort speelgoedkanonnen saluutschoten voor de majesteit afvuurden. Geschift.

Ik ga nu logeren in de studio van Frits van Eeden in de Valkenboslaan 47.

Frits was engelachtig. Hij had nieuwe lakens gekocht en maakte zorgvuldig mijn bed op. Ik zat ernaar te kijken, maar vanwege de op De Horst opgelopen remmingen kon ik dit niet via een omhelzing uiten. Hij ging bij zijn vriend Ab pitten. Ik heb een dak boven mijn kop en ben zeer dankbaar.

Ik ga nu naar een postkantoor H.P. Horbach op Buitenlandse Zaken faxen. Ik heb hem nu maar eens duidelijk gemaakt dat ik me zeer door buza verneukt voel. Hij had beloofd om ambassadeur Nothnagel duidelijk te maken dat ik een paar weken naar Zuid-Afrika terugmoest. Ik heb trouwens Horbach, Nothnagel en diens tweede man, Somerset Morkel, gezamenlijk een fax gezonden om nogmaals een inspanning van hen te vragen mij een kort visum te verstrekken.

[p. 95]

Nauwelijks was ik op de Valkenboslaan terug, of Frits kwam me halen. Een kind van zijn zus Iris was jarig. Een partijtje dus.

16 september 1992

Den Haag

Ik had een korte ontmoeting met Gerrit Jan Wolffensperger (d66) in de Kamer. Het nieuwe gebouw van de Tweede Kamer is echt schokkend lelijk in de omgeving waar het staat. Hoe kunnen ze een dergelijke horreur tussen de andere gebouwen op het Plein neerzetten? Dat besluiten gemeenteraadsleden zonder hersens of een behoorlijke smaak.

Wolffensperger denkt dat mijn zaak voor de Haagse rechtbank een goede kans maakt. Hij adviseerde om exacter te zijn en niet op televisie te dreigen met politionele maatregelen, maar met de rechter. Dat betekende in Den Haag een groot verschil. Hij was van mening dat Erik Jurgens op een ongelukkige manier in de PvdA terecht was gekomen ‘en dan nog wel op die plaats.’ Hij zou vrijwel geen invloed hebben. Hij is mijn belangrijkste beschermheer.

Max van der Stoel (68) blijft aan de weg timmeren. Hij zou nu in aanmerking komen voor de positie van Hoge Commissaris voor de Minderheden van de Conferentie over Veiligheid en Samenwerking Europa (cvse).⁹⁸ De man is altijd rabiaat anti-Sovjet geweest en misselijkmakend pro-Amerikaans. Hij hield zich niet voor niets bezig met Gladio, de geheime Amerikaanse organisatie in Europa, waar ik trouwens eigenlijk weinig of niets over weet, omdat ik in Zuid-Afrika zat toen hier de feiten over bekend werden.

De vs gaan 2.400 mariniers naar Mogadishu, Somalië sturen. Alsof dat de problemen zal oplossen.⁹⁹

98 NRC Handelsblad, 15 september 1992.

99 De Volkskrant, 12 september 1992.

17 september 1992

Frits is fantastisch voor me. Ik voel me meer dan welkom om gebruik te maken van zijn studio. Hij deelt letterlijk alles met me.

Trein Den Haag-Amsterdam

Ik ontmoette Piet Schaepman op een terrasje in de Bankastraat. ‘Alles tegen jou, ook in Zuid-Afrika, komt uit Den Haag. Begrijp dat nou. Pretoria is er gewoon ingetrapt en wanneer je je nu tegen Nothnagel keert, voldoe je aan de Haagse wens dat je voorgoed met Zuid-Afrika gebrouilleerd raakt.’

[p. 96]

Ik bracht een kort bezoekje aan mijn Baarns Lyceum-vriend Egbert Kunst, eveneens oud-diplomaat en jarenlang wetenschappelijk attaché in Washington en Tokio. Hij heeft iets nieuws. Terwijl je met hem zit te praten, neuriet hij allerlei melodieën. Ik lichtte hem in over de rol van Hendrik Bentinck in Pretoria.

Daarna een tweede gesprek met het PvdA-Kamerlid Piet Stoffelen, voorzitter van de Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. Hij begon te benadrukken dat wat hij over zijn gesprek met Arthur Docters van Leeuwen ging vertellen, strikt off the record was. Er bestaat bij de bvd geen dossier Oltmans. Ik zou in dossiers over andere personen voorkomen, die ze me nooit zullen geven. ‘U ging om met mensen waar de bvd wel belangstelling voor had,’ aldus Piet Stoffelen. Het was uiteraard onmogelijk in het restaurant van het parlement uit mijn slof te schieten, maar ik werd razend. Waar zag de man, die me zogenaamd volgens Jurgens ging helpen, me voor aan? ‘Dat is op zichzelf gelogen,’ antwoordde ik.

‘Dan zal ik het anders zeggen,’ aldus Stoffelen. ‘De Inlichtingen Dienst Buitenland (idb) zou onmiddellijk bij premier Lubbers hebben aangeklopt en erop hebben gewezen dat hij zich met zaken bemoeide buiten zijn competentie.’ Het zou dus volgens Piet niet de bvd of Docters van Leeuwen zijn geweest, die jarenlang mijn leven heeft proberen te verzieken, maar de idb. Ik heb eigenlijk nooit precies geweten dat er een idb was en heb geheime diensten in het algemeen steeds als ‘de bvd’ omschreven.

Stoffelen waarschuwde om de opvolgers van Luns vooral op televisie niet als schurken te omschrijven, want die term is te zwaar. Hij had het manuscript van Vogelvrij gelezen en vond het hoofdstuk over Zuid-Afrika ‘verzwakkend en verward’. Ik zei hem dat Jan Mets het reeds had geschrapt. ‘Men gaat reageren op uw boekje met: ook al is de helft waar, het kan niet wat hier gebeurde. Dit was niet alleen onfatsoenlijk, het was een onrechtmatige overheidsdaad welke de staat schadeplichtig maakt.’ Hij waarschuwde dat politici - met uitzondering van de PvdA en d66 - geen commentaar zullen geven met als excuus dat de zaak onder de rechter is. ‘U hebt een spattend verhaal geschreven.’ Hij adviseerde zowel met Bolkestein als De Hoop Scheffer te gaan spreken.

Stoffelen benadrukte dat de heksenjacht van Luns eigenlijk automatisch door diens opvolgers was voortgezet. Dit aspect zou ik alsnog moeten opnemen.

Sietse Bosgra van het Komitee Zuidelijk Afrika publiceerde

[p. 97]

weer zijn gebruikelijke onzin op de opiniepagina van nrc Handelsblad. Hij wel. Deze types zijn journalistieke modeverschijnselen. Hofland is een instituut geworden in de vaderlandse pers, zoiets als de Alkmaarse kaasmarkt. Hij neemt in een commentaar een loopje met de Troonrede en de waarschuwing van Beatrix over ‘het afbrokkelen van de publieke moraal.’ Het laatste onderwerp tussen John van Haagen en mij. Hofland kletst eroverheen, precies zoals John hem kwalijk neemt dat hij steeds doet terwijl Van Haagen, vakbondsman uit de haven, glashelder duidelijk maakt waar de schoen hem wringt. Maar Hofland verwaardigt zich dergelijk gezelschap niet en weet dan ook niet wat er leeft.

Morgen speelt Wibi Surjadi. Moet ik ernaartoe?

Arie van de Kerkhof is in opspraak gebracht in De Anti-Apartheidskrant. Wat is dat nu weer?

Ed zei in zijn goedheid dat ik weer bij hem kon slapen, maar hij is verkouden en vliegt morgen. Ik doe het dus niet. Het is een ramp, maar ik ga in de sauna slapen.

18 september 1992

Amsterdam

Heb eigenlijk een ellendige nacht in sauna Thermos doorgebracht. Een Indische jongen, die aids schijnt te hebben, mengde zich in het gewoel. Ik kreeg een andere Indische jongen op bezoek, met wie ik een heerlijk veilig nummer heb gemaakt. Hij was een fist fucking nicht, waar ik dus niet aan meedoe. Ben wel uitgeput, maar heb Eduard bespaard dat ik in zijn bed sliep en hij op de bank. Dat kan absoluut niet, de nacht voor hij gaat vliegen.

Ik zit om 8.30 uur in de wachtruimte van Eigen Haard voor een vervolggesprek om het appartement van Ed te mogen overnemen.

Truus Ruiter neemt vanmorgen in haar rubriek Rumoer in de Volkskrant mijn dementi op dat ik niet de tipgever in de affaire Van Dis ben geweest.¹⁰⁰ Maar haar aangebrachte wijzigingen ontkrachten weer mijn briefje over deze affaire. Het is eigenlijk pro-Van Dis gecensureerd.

Arie van de Kerkhof, bestuurslid van de Marechausseevereniging, werd gisteren in de Volkskrant ook in een verdacht licht neergezet. Hij zou onder meer adviseur van de politionele autoriteiten in KwaZulu Natal zijn. Wat zijn media toch gemakkelijk te gebruiken, wanneer binnen staatsorganen oorlogjes

100 De Volkskrant, 18 september 1992.

[p. 98]

worden uitgevochten. De idb of bvd hebben natuurlijk allang in de gaten dat vanuit kringen van de Koninklijke Marechaussee een initiatief wordt ontwikkeld - misschien via mij - om eindelijk de smerige zaak rond Klaas de Jonge, Hendrik Bentinck en het ministerie van Buitenlandse Zaken open te breken. GroenLinks is erin gesprongen en stelt vragen aan Van den Broek, hoogste beschermheer van Klaas en Hendrik, waarom een marechaussee contacten met KwaZulu onderhoudt. GroenLinks weet ook nu weer niet waar het echt over gaat.

Mijn contactpersoon bij Eigen Haard mevrouw Jamin krabbelt terug: ‘Ik durf niets meer te zeggen. Er zijn twijfels, anders had u al meteen uitslag gehad. De directie moet beslissen.’ Ik geef het op en reken er gewoon niet meer op. Zal Ed nu eerst bellen, zoals hij vroeg. ‘We geven het nog niet op,’ zei hij. Ik wel. Je hebt met Hollanders te maken, precies dezelfde klootzakken als Afrikaners.

Vermeer gaat een verzoek schrijven aan Van den Broek om het huidige dossier te verkrijgen en anders gaan we naar de Raad van State. ‘Gelukkig dat we met amateurs te maken hebben,’ citeerde hij Churchill. Vermeer zei dat Nederland rugdekking gegeven moet hebben bij mijn uitwijzing. Wanneer er maandag geen besluit is uit Pretoria, komt er een kort geding tegen Zuid-Afrika.

Ik was me vergeten te scheren voor ik naar hem toe ging. ‘U leeft een krakersbestaan,’ zei hij.

Ik liep met een lange omweg naar Eds nieuwe flat. Hij was er niet. Later ontdekte ik dat ik appartement B in plaats van E had gedrukt. Ed had op me zitten wachten. Hij hoest nogal. Ik gaf hem Zuid-Afrikaanse hoestdrank. Hij had weinig zin in zijn trip.

19 september 1992

Harry de Jong belde. Ik legde hem uit in welke richting ik over een publicatie inzake de affaire Klaas de Jonge-Bentinck dacht. Hij sprak mijn benadering niet tegen, maar reageerde met: ‘Je laat het er kennelijk niet bij zitten.’ Natuurlijk niet. Tenslotte werden Klaas en ik om wel heel andere redenen uit Zuid-Afrika gezet. Hij omdat hij wapens het land binnensmokkelde voor het anc en ik omdat ik me had uitgesloofd ook het beleid van Afrikaners en vooral F.W. de Klerk en minister Pik Botha nader te belichten en minder in een kwaad daglicht te zetten, zoals de media thuis a priori in koor deden.

Maartje van Weegen beschouwt Adriaan van Dis als de beste interviewer van Nederland. Soort zoekt soort.

Dit is het weekend van het referendum in Frankrijk over het

[p. 99]

Verdrag van Maastricht. Misschien weten ze daar wel iets meer over wat dit verdrag inhoudt. In Nederland weet geen hond waar het werkelijk over gaat.

Twee Amerikaanse wetenschappers, de neurobioloog Robert Sapolsky en de gerontoloog Caleb Finch schreven in de Scientific American over ouder worden.¹⁰¹ Alleen in de vs verschijnen dergelijke artikelen. Adembenemend. Zij stellen dat mensen de enige schepsels op aarde zijn die zich bewust zijn van hun sterfelijkheid. Is dat waar? Iedereen beseft in ieder geval dat een einde onvermijdelijk is. ‘Muscles weaken, eyesight dims, memories fade, and people become ever more conscious of the discrepancy between what they were and what they have become. In short, they senescence, they age.’

Telefoneerde Aat Veldhoen en vertelde dat ik Joseph Luns vorig jaar een kopie van zijn tekening indertijd, met Luns die een Juliana neukt, als kerstkaart naar Brussel had gezonden. Hij zei meteen: ‘Daarom heeft Luns jou uit Zuid-Afrika laten smijten.’ Wie weet heeft het er inderdaad iets mee te maken.

Henk Hofland vierde zijn 65ste verjaardag in De Balie. Er werd een discussie georganiseerd over de groeiende afstand tussen burger en politiek. Ook minister Hirsch Ballin van Justitie voerde het woord. Ik werd enkele weken na mijn 65ste verjaardag bankroet uit Zuid-Afrika gesmeten. We hebben beiden, sinds we samen in 1953 als gezworen kameraden aan dit vak begonnen, een lange weg afgelegd.

Henk denkt dat het onbehagen is ontstaan omdat de overheid zich niet aan haar woord houdt. ‘De klant is in orde, maar de winkelier deugt niet.’ Fraaie omschrijving.

Was in de Gay Cinema. Aarzelde aan de overkant Argos te verkennen, maar de drommen leernichten op straat weerhielden me ervan.

101 Scientific American, september 1992.

20 september 1992

Max van der Stoel zit in Het Capitool met Fred van Brakel. Wat is dit toch een typisch Nederlandse droogkloot, die nog altijd in een Joop den Uyl-stijl spreekt.

Advocaat Vermeer richtte andermaal een brief aan Hans van den Broek om erop toe te zien dat Buitenlandse Zaken mij inzage in mijn dossiers geeft om mijn procedure naar behoren te kunnen voeren.¹⁰² Ik kan natuurlijk naar verdere bewijsstukken fluiten, ook al heeft Buitenlandse Zaken de verplichting mij inzage in mijn dossiers te geven.

102 Zie bijlage 37.

[p. 100]

Na een ouderwetse blow job vanavond in de Gay Cinema belde Erik Jurgens. Hij is bang dat mijn oproep aan de Staten-Generaal om me te hulp te komen averechts gaat werken. ‘Als ik goed kwaad word, gebruik ik juist ironie.’ Hij is van mening dat ik te hard scheld en dat ik langs die weg nooit hulp zal krijgen. Hij kent Den Haag het beste en is in die zin goud waard, maar ik ben ik en ik vecht op mijn manier. Punt.

cnn liet de conferentie in Djakarta zien. Het portret van Bung Karno, de grondlegger van de Beweging van Niet-Gebonden Landen, hing prominent in de zaal. Eindelijk.

21 september 1992

Uiterst krappe meerderheid in Frankrijk voor ratificatie van het Verdrag van Maastricht.

Het kantoor van advocaat Vermeulen in Den Haag liet een zekere Smit bellen om me eraan te herinneren dat ik nog een schuld van bijna tienduizend gulden had vanwege de procedure tegen Suriname. Hij zei doodgemoedereerd: ‘Niet dat wij u direct al een deurwaarder zullen sturen.’

‘Stuurt u maar een deurwaarder,’ zei ik, ‘ik heb toch niets.’ De secretaresse van Bolkestein zei opnieuw dat het Kamerlid geen tijd voor me had.

Hans Verploeg ontving me met een broodje en koffie. Inge Brakman voegde zich bij ons. Hij persoonlijk geloofde wel dat mijn geld op was, maar het bestuur van de nvj helemaal niet. Ik zag die vreselijke nvj-voorzitter Reinier Hopmans rondlopen in een knalrood colbert. Hij liet zich niet bij ons zien. Ik vroeg waarom de nvj niet echt had geprotesteerd over mijn uitwijzing. Ambassadeur Nothnagel had nog steeds niet zijn brief van zes weken geleden beantwoord. Hij had hier juist verder niets aan willen doen om de mogelijkheid terug te gaan naar Hillbrow om mijn spullen op te halen, niet te doorkruisen. Hij wilde eigenlijk met Nothnagel gaan praten en dan ‘en passant’ ook mijn zaak behandelen. Hij adviseerde met Jan Tromp te overleggen en ook nrc Handelsblad te benaderen om te voorkomen dat de serieuze pers mijn zaak in het belachelijke zou trekken ‘zoals ze meestal met jou doen.’ Hij was wel bereid om met Eigen Haard te bellen en een goed woordje te doen dat ik in de studio van Eduard aan de Westerkade zou kunnen gaan wonen. Ik belde ze op voor het faxnummer, maar kreeg het nota bene niet.

Liep tegen Mimi Hofland aan op het Leidseplein. Ze was woedend dat Henk zijn verjaardag met juffrouw Elly van Het Parool had gevierd en niet met haar. Hij was kort tevoren nog bij haar

[p. 101]

een wijntje komen drinken en had gezegd: ‘We gaan allemaal leuke dingen doen.’ Hij had zijn feest in De Balie voor zijn vrouw verzwegen. Mimi ontdekte wat er gaande was, omdat een vara-journalist, die Henk zocht, haar had gebeld. Er waren bovendien in De Balie vrienden geweest uit de tijd dat zij nog samen waren, wat haar dus extra veel verdriet had bezorgd.

Stapte bij Jan en Babette Cremer binnen. Jan kwam niet te voorschijn. Jan schildert. Iwan wordt een leuk en zeer blond ventje. Hongarije was in het vergeetboekje geraakt.

Ik tekende vanavond het contract met Jan Mets voor Vogelvrij en hij betaalde meteen. We hebben 44 telegrammen geselecteerd, die in het boekje komen. ‘Je weet niet,’ zei Jan, ‘hoeveel plezier ik heb om dit boekje uit te geven. Het wordt je finest hour.’ In dit land, dacht ik, zal je dat nog maar moeten afwachten. Jans compagnon, Maarten Schilt had ergens in de kantlijn geschreven: ‘Mevrouw Dales niet te hard aanpakken.’ Die jongen zit in het straatje van Stoffelen en Jurgens.

Heb vervolgens Volodja Molchanovs Russische vriend, Alexander Orlovsky bezocht, die om onduidelijke redenen voortdurend wordt bedreigd. Hij houdt er dus een nogal aantrekkelijke lijfwacht op na. Alexander is verliefd op de Russische jongen, Victor en is door deze bezetenheid goed in de war. ‘Ik ging voorheen na het sluiten van het restaurant alleen naar mijn flat en sliep met een cockerspaniël,’ zei Alexander. Hij heeft zich gewoon in die jongen verkeken, maar wil het niet toegeven. Alexander is een oude, onaantrekkelijke nicht, die naar het Centraal Station gaat om jongens te vinden, meer uit eenzaamheid dan om te neuken. Victor tippelt op het Centraal Station voor geld.

Ik doe alles op de fiets in Amsterdam, wat levensgevaarlijk is, want er wordt als idioten gereden, net als in Johannesburg.

22 september 1992

Belde andermaal Somerset Morkel. ‘De ambassadeur heeft u zijn woord gegeven,’ zei hij.

‘Maar ik heb nog geen visum. Ik zal er een rechtszaak van moeten maken.’ Daar schrok hij kennelijk van. Hij vroeg om er nog even mee te wachten.

Henri Beunders schreef dat links Nederland haar illusies kwijt is.¹⁰³ Hij sluit naadloos aan bij mijn recente gedachtenwisseling met John van Haagen. Jan Tromp schreef dat de activisten met

103 NRC Handelsblad, 19 september 1992.

[p. 102]

afgezakte schouders de Troonrede hadden aangehoord ‘omdat impotente politici niet meer bij machte zijn de dilemma's te formuleren. Met de dood van Den Uyl in 1988 is de lamlendigheid, de uitzichtloosheid en de saaiheid begonnen.’¹⁰⁴

‘Dat er nooit een brede maatschappelijke discussie is geweest over de multiculturele samenleving,’ betoogt Beunders, ‘vloeide mede voort uit de illusie dat de economische groei eindeloos zou zijn, de verzorgingsstaat permanent kon worden verbeterd, dat de immigranten daarin zonder moeite konden worden opgenomen en dat de overheid hier allemaal voor zou zorgen.’ Johns visie wordt gedeeld.

Suharto heeft minister Jo Ritzen van Onderwijs en Wetenschappen, met een mond vol tanden laten zitten door hem om 08:30 uur in zijn particuliere woning te ontvangen en voor te stellen dat we de ellende over ontwikkelingshulp beter kunnen vergeten en met een schone lei beginnen. Jo moet onthutst hebben gekeken en de woordvoerder van de minister erkende dat hij zich overvallen voelde. Ik denk dat een dergelijke stunt eigenlijk het werk is geweest van minister van Buitenlandse Zaken, Alatas.

Advocaat Vermeer heeft op mijn verzoek rechtstreeks met Morkel gebeld. Hij heeft duidelijk gemaakt dat we een kort geding overwegen opdat ik terug kan reizen. ‘Een ambassade is hier niet te vervolgen,’ had Morkel gezegd. ‘Maar de Zuid-Afrikaanse staat wel degelijk,’ had Vermeer geantwoord. Ik hoop maar dat de druk helpt.

Intussen heeft Arie van de Kerkhof een onderzoek ingesteld naar de werkelijke reden van mijn uitwijzing. Mijn vriendschap met generaal Du Toit was om twee redenen beëindigd. Er was krachtige druk vanuit Pretoria op hem uitgeoefend mij te laten schieten. En ten tweede, mijn broer Hendrik had zich op buitengewoon laatdunkende wijze over mij uitgelaten bij Du Toit. ‘Ik raad u aan niets met die man (ik dus) te maken te hebben. Hij komt dit huis niet in.’ Ook over broer Theo had hij gezegd dat hij zijn vrouw Nellie ‘als een slavin’ behandelde. Ik was hier diep geschokt over, ook omdat de verhouding tussen Hendrik en Theo altijd hecht is geweest. Dan kan je tegen een voor jou wildvreemde generaal, die opbelt of je bereid bent broer Wim te helpen, niet dergelijke uitlatingen doen, afgezien van het feit dat ze onwaar zijn. Arie vertelde dat Du Toit zeer emotioneel over dit onderwerp was geweest. Hij had zijn respect voor mijn persoonlijke capaciteiten behouden,

104 De Volkskrant, 16 september 1992.

[p. 103]

maar ik was een zodanige individualist dat ik buiten de gemeenschap in Zuid-Afrika viel. Mijn geval had niets te maken met verdenkingen van spionage. Hoewel inlichtingen over mij vanuit Den Haag zeer schadelijk waren geweest. Die inlichtingen bevestigden ook indrukken die men van mij in Zuid-Afrika had gekregen. ‘Ze zagen jou namelijk niet als iemand die je zo maar in loondienst neemt. Jouw individualiteit is dermate uitgesproken en dat lag in Zuid-Afrika heel moeilijk. Hier kan je zeggen wat je denkt. In Zuid-Afrika wordt alles omzichtig omkleed.’ Dit laatste is waar Peter me dikwijls voor waarschuwde. Na wat deze officier van de Koninklijke Marechaussee over broer Hendrik vertelde, wil ik hem nooit meer zien, wat ik trouwens al eerder in Kaapstad heb besloten.¹⁰⁵

Arie van de Kerkhof heeft ook twee ontmoetingen gehad met generaal Basie Smit in Pretoria. In tegenstelling tot hun eerste ontmoeting had hij de tweede keer zijn huiswerk gedaan. De Zuid-Afrikaanse inlichtingendiensten waren niet bij mijn uitwijzing betrokken. Ook niet door toedoen van Den Haag. Maar inderdaad, men had inzake mijn uitwijzing vanuit Den Haag goedkeurend geknikt en niets gedaan dit te verhinderen. De informatie uit Holland had bevestigd dat ik iemand was die ministers voor de voeten liep. Ik was recalcitrant jegens het gezag. Ze zullen op Nieuw-Guinea hebben gedoeld, in welke zaak ik meer dan gelijk kreeg. Moet je als journalist informatie achterhouden om ministers, die slecht geïnformeerd zijn (als Luns) te laten doormodderen ten koste van doden en het landsbelang? Omdat ik een bezoekersstatus had, was het eenvoudig geweest om deze zonder problemen te beëindigen. Als je zo met mensen moet omspringen! Zolang er geen problemen waren, had men me dus ook met rust gelaten. Uit onderzoek was gebleken dat ik karakterologisch niet bij Zuid-Afrika paste. Ik was geen persoon om in teamverband te opereren. Ik was een volstrekt individualistische man. Iemand die zich niet neerlegt bij instructies. Nadat toen ook nog de situatie van mijn inkomen in Zuid-Afrika in de lucht was komen te hangen, werd besloten mij uit te zetten. Het werd echter nog eenvoudiger door gewoon mijn toeristenvisum niet te verlengen.

Arie heeft samen met een andere kennis een lange avond bij Du Toit thuis mijn zaak besproken. Ik denk dat die kennis Wim Pretorius van Satour is geweest. De volgende dag moest de generaal voor zaken naar Hong Kong. Ook liet Du Toit diens brieven aan mij lezen, waar volgens Arie geen dubbele

105 Een broer is een broer, en ik ben hem dan ook blijven bezoeken.

[p. 104]

bodems in zaten wat betreft vriendschappelijke gevoelens voor mij als persoon. Bovendien had ik eens Du Toits vertrouwen beschaamd, maar de generaal had geen bijzonderheden gegeven. Desondanks was hij doorgegaan met het bouwen van een basis voor mijn arbeid en inkomen in Zuid-Afrika. Het werd echter steeds duidelijker dat ik op verschillende niveaus in Pretoria vanuit Nederland als een lastige man voorgesteld, en Du Toit kwam onder steeds sterkere druk om met mij te breken. ‘Laat die man lopen,’ luidde het advies. Hij kon daarna niets meer voor me doen, wat hem zeer had gespeten. Du Toit had veel van mijn werk in Zuid-Afrika verwacht, maar ik was anderzijds een te moeilijk mens om in Zuid-Afrika te wonen. Ik ging geheel in tegen alle Zuid-Afrikaanse gebruiken. Intussen was de generaal nog altijd overtuigd van de juistheid van mijn meningen en oordelen over Zuid-Afrika.

Vervolgens herhaalde Arie dat broer Hendrik met zijn familie-opmerkingen over mij veel voor me in Zuid-Afrika had verpest. Mede na die informatie mocht Du Toit mij aan niemand meer introduceren. Hij werd op de vriendschap met mij aangesproken. ‘Maar Du Toit heeft nog altijd het grootste respect voor jou als schrijver, die tot de wortel der problemen doordringt,’ aldus Van den Kerkhof. ‘Je volstrekt individuele opstelling is het breekpunt geweest. Generaal Du Toit is ook uiterst geschokt geweest door beschrijvingen in je dagboeken over seksuele ervaringen in je leven. Hij wist van je geaardheid, wat geen probleem voor hem was. Maar Willem, je weet hoe puriteins ze in Zuid-Afrika zijn. Ze lopen 50 jaar op ons achter, dat weet je.’ Arie reed eens met een andere generaal langs het enige topless-strand in Kaapstad. ‘De man raakte zo opgewonden, hij ging in de auto staan om niets te missen.’ Arie onderstreepte enkele malen dat de roddels uit Nederland op ambtelijk en officieel niveau uiterst negatief waren geweest. Ik was als journalist hoogst irritant voor de overheid.

Arie vroeg Du Toit waarom het zo met mij moest aflopen nadat Du Toit zich zo had ingezet om werk in Zuid-Afrika voor mij te regelen. Ook deze vraag wond de generaal zeer op. Hij herhaalde dat ik iemand was die ‘volstrekt botste met Zuid-Afrikaanse verhoudingen.’ Generaal Basie Smit had gezegd: ‘Oltmans is een buitengewoon begaafde man. Toch was het een juist besluit zijn bezoekersvisum af te nemen en hem te vragen te vertrekken. Hij vroeg mij nog om een ontmoeting, maar daar had ik geen behoefte aan.’

Van de Kerkhof: ‘In Zuid-Afrika worden zulke problemen niet uitgesproken. Ze zijn anders. Ze ontwijken een inhoude-

[p. 105]

lijke discussie. Ze zijn bevreesd dat ze op punten verliezen. Afrikaners houden geen open, eerlijke discussie. Ze drinken liever een pilsje. Ze gaan zoiets uit de weg. Maar je gesprekspartners bewonderen je nog altijd, ook vanwege je internationale connecties. Du Toit erkende je bondgenoot te zijn geweest en heeft een gevoel dat samenwerking nog altijd mogelijk zou zijn. Zijn geweten wordt naar twee kanten getrokken. Hij heeft nog altijd veel respect en sympathie voor jou. Maar hem werd te verstaan gegeven niet meer met je ergens te verschijnen. Hij werd gedwongen met je te breken,’ aldus Arie van de Kerkhof.

Hij had tijdens een bezoek aan Soweto van een overste van de nis gehoord dat er inderdaad een huiszoeking bij mij was verricht. Dat was dus die keer dat Peter de inbraak ontdekte, toen ik in Nederland was. Wat Van den Kerkhof vooral uitzonderlijk had verbaasd, was hoe rancuneus Den Haag ten opzichte van mij bleek te zijn geweest door mijn leven in Zuid-Afrika tegen iedere prijs te helpen verpesten. Ik had Jos Slats van de Volkskrant zijn nummer gegeven, en Jos had inderdaad driemaal opgebeld. Hij zei echter niet met Slats, noch met nrc Handelsblad te willen spreken. ‘Ik reageer niet op beweringen die uit anti-apartheidskringen afkomstig zijn.’

Ik blijf zeer boos over wat broer Hendrik flikte. Waarom ging die obscure Hugo van Reijen ook al naar hem toe en wat heeft hij die flikflooier allemaal over mij op de mouw gespeld? Met de hete adem van inlichtingendiensten in je nek, ben je je leven niet meer zeker. Je verliest controle over wat waar is en wat pure intriges zijn. Godzijdank heb ik een ‘kasboek’ bijgehouden. Ik kan redelijk veel naslaan van wat echt is gezegd of gedaan.

De ministers Hirsch Ballin en Ritzen beantwoordden gezamenlijk vragen in het artikel: op zoek naar het goede voorbeeld.¹⁰⁶ Wie eisen stelt aan de deugdzaamheid van de burger, kan vragen over eigen gedrag terug verwachten. ‘We moeten oppassen voor hypocrisie of heiligeboontjesgedrag. Anders komen politici te ver af te staan van de bevolking,’ aldus Ritzen. Het motto van Lubbers is: kijk naar jezelf. De bvd is reeds een grootscheeps onderzoek gestart naar corruptie onder ambtenaren. Hirsch Ballin schijnt zichzelf te beschouwen als de belangrijkste ideoloog in het kabinet. Hij schreef in 1990 een beleidsnota Recht in beweging. Hij ging erin tekeer tegen een gebrekkig ontwikkeld geweten en tekenen van normenloosheid in de samenleving.

106 NRC Handelsblad, 17 september 1992.

[p. 106]

Pierre Vinken, van huis uit hersenchirurg, lijkt Elsevier steeds groter te maken. Hoe werkt dit in het brein van deze mijnheer die ik eens op een receptie van André Spoor ontmoette, toen André nog hoofdredacteur van Elseviers was? Na de fusie met het Britse Reed International staat Vinken aan het hoofd van een van de grootste uitgevers ter wereld met 25.000 personeelsleden en een omzet van 7,8 miljard gulden. Een wonder boy.

Ik heb Fred de la Bretonière weer ontmoet. Met Indische jongens zit ik toch meteen op dezelfde golflengte. Hij heeft zes exclusieve schoenwinkels. Hij is een huis in Indonesië aan het kopen. Zijn dochter is actrice en filmster en zijn zoon wil iets in de muziek gaan doen. Hij is nu 50. Peter en ik leerden hem 25 jaar geleden in de sportschool kennen, toen hij van Peter een groot schilderij maakte voor Amerbos.

In Wageningen moet het politiebureau 's nachts dicht omdat er veel te weinig politiemensen zijn. Het lijkt Zuid-Afrika wel.

23 september 1992

Amsterdam

Joegoslavië is uit de vn gegooid. Het onderstreept in welke mate de volkerenorganisatie feitelijk onder Westerse supervisie staat. The dollar rules the world. Dit is een historische blunder. Bovendien gaan de vn een Oorlogstribunaal voor Joegoslavië opzetten. Waarom nu wel en over wat in Vietnam of Afghanistan gebeurde niet?

De PvdA zit voor de zoveelste keer op de verkeerde lijn inzake gezinshereniging en gezinsvorming van buitenlanders. Het cda en de vvd - een Kamermeerderheid - zijn het eens dat er strengere regels moeten komen. Als ik Lubbers was zou ik weer met de vvd, in plaats van de PvdA gaan regeren. Heb dit de premier dan ook geschreven.

Ben verbaasd over de oproep van Hans van den Broek in zijn rede tot de Algemene Vergadering in New York dat wanbetalers, dus lidstaten die hun contributies niet of slechts gedeeltelijk betalen, op hun tellen moeten passen.¹⁰⁷ Het is duidelijk dat hij hier vooral Washington mee bedoelde.

John van Haagen belde. Ik vroeg hem meteen hoe het mogelijk was dat Ien Dales nog altijd dezelfde onzin verkoopt over buitenlanders als haar voorgangers. ‘Ze denkt nog als Den Uyl,’ was zijn antwoord. Hij benaderde me om het onderwerp kinderbijslag onder de loep te nemen.

107 De Volkskrant, 23 september 1992.

[p. 107]

Het is toch onvoorstelbaar dat speculanten als George Soros een internationale financiële crisis kunnen forceren, met als enige reden: winst maken. Het lijkt natuurlijk nergens op. Na de pond en de lire gaat nu de Franse frank onderuit.

24 september 1992

hp/De Tijd publiceert vijf pagina's irrelevante onzin over Maarten 't Hart en Mensje van Keulen.¹⁰⁸ Maarten is een verkapte nicht die zich graag als vrouw kleedt, en Mensje schreef er een boek over: Geheime dame.¹⁰⁹

Het tweede boek van Wim Klinkenberg, waar een klapper van werd verwacht, is een flop geworden, aldus Marina van der Heijden.¹¹⁰

Ton Kors heeft aids. Wat zonde. De hemel mag weten wat boven je hoofd hangt. Weer een good guy naar de knoppen door de homopest.

Ik kreeg een brief van Vermeer. Hij wijst een advies van ambassadeur Schaepman af.

Ik schreef Hans Verploeg of hij niet telefonisch bij Froger op Buitenlandse Zaken en Nothnagel kon aandringen mij toch een visum te verstrekken. Froger heb ik ook verzocht zich in te spannen voor een visum voor mij. Tenslotte schreef ik ook Willem Bentinck, ambassadeur in Madrid, omdat ik hem wil spreken over de affaire met zijn broer Hendrik en Klaas de Jonge.¹¹¹

Soms denk ik als ik de Heer was, zou ik maar weer eens een gigantische wereldoorlog laten uitbreken om de idioten tot bezinning te brengen en ze weer helemaal opnieuw te laten beginnen.

Jonge minds worden steeds onrustiger. Geen wonder. Het aantal schoolverlaters groeit opzienbarend. In 1990 haakte tweevijfde of 39 procent af.¹¹²

Paul de Waart, de volkenrechtkundige, wil een vn-leger opzetten.¹¹³ Hij heeft gelijk, maar indien de vn een verlengstuk van Washington blijven, zou dit ook uiterst gevaarlijk kunnen zijn. Waar eerst voor zou moeten worden gezorgd, is dat de Veiligheidsraad wordt hervormd en het vetorecht toekomt aan landen als India en Indonesië in plaats van Engeland en Frank-

108 HP/De Tijd, 25 september 1992.

109 Mensje van Keulen, Geheime dame, Atlas, Amsterdam, 1992.

110 Wim Klinkenberg, Buitenlandsche zaken: historiën uit de Tweede Wereldoorlog, In de Knipscheer, Haarlem,1991.

111 Zie bijlage 38.

112 De Volkskrant, 24 september 1992.

113 Idem.

[p. 108]

rijk, antiquiteiten van voor 1945. Met China zullen de besluiten in de wereld er dan heel anders uit komen te zien.

Heb Arie van de Kerkhof per brief voor alle informatie bedankt en een kopie van mijn brief aan Willem Bentinck ingesloten.

Hans Verploeg meldt dat ik niet op de Westerkade kan wonen, omdat ik niet aan de gevraagde wettelijke verplichtingen beantwoord. Dan maar niet. Fuck them. Eigenlijk maakt dit oerhollandse gemierenneuk me razend. Verploeg had Buitenlandse Zaken gebeld en werd op de mouw gespeld dat Nothnagel en anderen alles deden, opdat ik in Hillbrow mijn spullen zou kunnen gaan halen. Intussen weet ik niet waar ik vanavond zal slapen. Bij Loet Kilian? Eigenlijk zie ik Tieneke nog altijd liever niet dan wel. Ze merkte laatst bijvoorbeeld over mijn twee armbanden op: ‘Je gedraagt je nog altijd als een puber.’ Ik heb geen zin onder haar regime te zitten, alleen omdat Loet op een gegeven moment in zijn leven zijn pik niet onder controle had.

Ontmoette Jan Tromp van de Volkskrant. Lichtte hem volledig in over Arie van de Kerkhof en de affaire Bentinck. Hij zei dat als het waar was wat ik allemaal vertelde, en hij ervan overtuigd is, hij erover zou schrijven. Intussen zit hij je aan te gapen alsof hij of geen moer begrijpt van waar het om gaat of hij denkt bij zichzelf: wat die man vertelt, kan bij ons in Den Haag niet. Ik gaf hem de brief van Jan Mets, een tekst die ik nooit zo zou hebben geschreven, laat staan de passage over betaling.¹¹⁴

Ik kan bij Ab Poot in Den Haag overnachten. Trouwe Roel Martens, mijn vriend uit Paramaribo, kwam me daar bezoeken. Mijn zwak voor hem is onveranderd. Ons contact was als vanouds. We zijn in Toko Frederik gaan eten.

114 Zie bijlage 39.

25 september 1992

Den Haag

Verdenk Lubbers ervan met de vvd te willen gaan regeren en op een kabinetscrisis aan te sturen. Zal het me wel verbeelden. Victor Levi heeft een omslag voor Vogelvrij ontworpen. Het ziet er goed uit. In nsb-kleuren! Ook de letter lijkt me prima.

26 september 1992

Michiel Baud schrijft over een boek van Simon Strong, Shining Path, over de guerrillabeweging in Peru.¹¹⁵ Michiel blijft zich

115 NRC Handelsblad, 26 september 1992. Simon Strong, Shining Path: Terror and Revolution in Peru, Harper Collins, Londen, 1992

[p. 109]

in Latijns-Amerikaanse ontwikkelingen specialiseren. Ik denk dan altijd terug aan zijn moeder, Margot van Suchtelen van de Haare, naast wie ik op het Baarns Lyceum in de klas zat en op wie ik een tijdje verkikkerd ben geweest. Maar hoe weet Michiel dat Simon Strong een te partijdig beeld schetst? Abimal Guzmán was gisteren in een kooi op televisie te zien en hij raasde als een bezetene. Welke rol hebben de Che-hunters uit de Verenigde Staten gespeeld in deze affaire?

Brave Dolf Simonsz, die toen ik in 1953 op buitenland zat bij het Algemeen Handelsblad en hij op binnenland, heeft het in de diplomatieke dienst tot consul-generaal in Frankfurt gebracht. Tot zijn consternatie heeft het ministerie deze post opgeheven. Zijn ambtsgebied bestrijkt 13 miljoen mensen en hij benadrukt in gesprek met Wim Beusekamp dat het de reputatie van Nederland weinig goed doet dat zijn tent gesloten wordt. Hij is 61 jaar en zal wel meteen met pensioen gaan.

Er wordt steeds meer bekend over de schuinsmarcheerderij van George Bush. Volgens een biografie van Richard Secord, sleutelfiguur in het Irangate-schandaal, heeft hij zeker twee vergaderingen bijgewoond waarop wapenleveranties aan Iran uitvoerig werden besproken.¹¹⁶ Volgens Secord was Bush fel voorstander van wapens tegen gijzelaars. Bush zou vooral van mening zijn veranderd tijdens een bezoek in 1986 aan Jeruzalem, toen hij aldaar een briefing kreeg van het hoofd van de Israëlische contraspionage, Amiram Nir. Aanvullend deelde Howard Teicher, staflid van de National Security Council aan abc televisie mee dat hij persoonlijk Bush enkele malen over officieel verboden wapenleveranties had geïnformeerd. Ook uit dossiers van Caspar Weinberger is gebleken dat deze minister zich uitsprak tegen dergelijke leveranties, ook in het bijzijn van Bush.

Koning Hoessein van Jordanië heeft in de vs een operatie voor kanker ondergaan. Bij zijn terugkeer in Amman werden op de luchthaven uit dankbaarheid voor zijn behouden terugkeer 200 kamelen en 400 schapen geslacht. Dit is dan 1992.

116 De Volkskrant, 25 september 1992.

Amsterdam

Ik heb nu zes weken gewacht op een daad van de nvj. En weer kwam er een slappe brief van Verploeg.¹¹⁷ Ik pik het niet langer. Er moet gehandeld worden. Heb de man onder extra druk gezet.

Het Amerikaanse Hoge Gerechtshof heeft met zes tegen drie

117 Zie bijlage 40.

[p. 110]

stemmen bepaald dat de Amerikaanse Drug Enforcement Administration (dea) geen wetten heeft overtreden toen in 1990 enkele premiejagers werden ingehuurd om iemand, die ervan werd verdacht een dea-agent te hebben vermoord, te ontvoeren en voor berechting naar de vs terug te brengen.¹¹⁸ De Mexicaans regering verklaarde onmiddellijk dat de uitspraak in Washington ‘ongeldig en onaanvaardbaar’ was. De fascistische mentaliteit steekt steeds sterker de kop op in Washington. Time voegt er aan toe: ‘us police officials respond, that for many international criminals, particularly rich narcotraffickers, there is no justice but us justice.’ De wetten van de Amerikaanse jungle worden als vanzelfsprekend van toepassing verklaard op de rest van de wereld.

Het kan werkelijk verkeren. De voormalige Sovjet-ambassadeur in Washington, Alexander Bessmertnykh zegt in The Washington Post dat na jaren van us antipropaganda ‘America is now the rage in Russia. The us is even seen as a country of paradise.’ Ik moet altijd weer denken aan de uitspraak van de Kremlin-Amerika-adviseur Georgii Arbatov, die in de jaren 80 nog tegen me zei: ‘God forbid, that we will ever become like America.’ De voormalige ussr lijkt Yankeeland in looppas achterna te hollen. Heb eigenlijk geen enkele behoefte er ooit nog een pas te zetten.

118 Time, 29 juni 1992.

27 september 1992

Utrecht

Erik Mennega begon weer over hoe hij nog altijd bezig was via een bevriende notaris de vernielde fiets, kleren tot en met de crematie van Anne van de verzekering vergoed te krijgen. Compleet idioot natuurlijk gezien de omstandigheden waaronder hij zijn vrouw verloor. Bovendien barst hij al van het geld. Eigenlijk ben ik trots dat ik nu van een minimumuitkering moet gaan leven. Het toont aan dat ik nooit iemand geschoren heb ter zelfverrijking. De Staat heeft mij zover kunnen krijgen omdat ik geen water bij de wijn deed.

Ido de Haan schreef over de ontsporing van de moderne democratie.¹¹⁹ De verzorgingsstaat onder Den Uyl zou hebben geleid tot de afgang van de openbare moraliteit en de calculerende burger die alles wil afschuiven op de Staat. Ik denk dat niet de verzorgingsstaat ten grondslag ligt aan de algemene verdazing van mensen, maar de harde knikkers, de overdaad, de luxe, de wensenpatronen zonder grenzen, die door de wel-

119 De Volkskrant, 19 september 1992.

[p. 111]

vaart die niet meer te stuiten lijkt, tot een hoogte en tempo is opgevoerd in de rijke landen die onherroepelijk tot een ramp zal leiden. Het verrijkingsproces, jezelf dingen permitteren via een creditcardsysteem, het vinden van mazen in het exorbitante belastingsysteem, het omzeilen van de te hoge btw, enzovoort, heeft geleid tot een mentaliteit van het omzeilen wetten, verplichtingen en de meeste normale mores.

Het is een feit dat John van Haagen mij op andere sporen heeft gezet van wat er in dit koninkrijkje speelt. Ik vrees echter dat ik er lang niet alles van begrijp. Wat is ‘herstel van het burgerschap’ bijvoorbeeld en wie houden zich met die vraag bezig in het land? Op televisie in ieder geval niemand. Gisteravond was het weer uitsluitend dom spelletjes doen, of moord en doodslag geblazen. Ik zal het stuk van Ido de Haan aan John sturen om hem een aantal vragen te kunnen stellen.

Ik fietste naar Bilthoven om Casper van den Wall Bake te bezoeken, die er zeer aantrekkelijk uitzag in zijn versleten jeans. Zijn kinderen Caroline en Constantijn zijn beiden op 11 maart geboren. Wonderlijk. Hij denkt dat ik mijn slechte reputatie nooit meer kwijt zal raken. Ben weer door Bosch en Duin gefietst. De Horst, helemaal verkommerd, blijft een triest gezicht. Het huis van de Schimmelpennincks is eveneens een puinhoop. De oorlog heeft erg veel voor iedereen verpest.

28 september 1992

Het Algemeen Dagblad kondigt aan dat prins Bernhard (81) een Ferrari 456 gt van 500.000 gulden heeft aangeschaft, die 315 kilometer per uur kan rijden.¹²⁰ Die man is niet goed wijs. De Rijksvoorlichtingsdienst zegt dat het een privé-aangelegenheid is. Een prins-gemaal is nooit een privé-aangelegenheid. Dan had hij bij nw7 van ig Farben moeten blijven.

Buthelezi voelt zich buitenspel gezet. Het ad noemt de Zoeloes de grote verliezers. De krant denkt dat Buthelezi de juiste conclusie heeft getrokken door te beseffen dat zijn rol is uitgespeeld. De radicale vleugel van het anc gaat een bijltjesdag organiseren om af te rekenen met Inkatha. De Klerk zou voor het anc hebben gekozen, wat inderdaad misschien vanuit Rotterdam zo lijkt, maar anders in elkaar zit. Ik heb Ron Abram maar eens een faxje gezonden over al die onzin. Buthelezi is allerminst uitgespeeld.

120 Algemeen Dagblad, 28 september 1992.

[p. 112]

In de bus naar Amsterdam

Begin Erik beter te leren kennen. Hij is aardig, maar een beetje simpel van geest. Een prachtig boek, door hem en zijn hoogleraar geschreven, verschijnt in West-Duitsland in het Engels (treurig dat ik eigenlijk niet exact weet waarover).¹²¹ Hij zat de hele tijd drukproeven te corrigeren, extreem priegelwerk.

Ik klopte bij Eduard op de deur en hij schrok, want zijn vader kwam misschien.

Vic Vernède schrijft uit Randburg dat zowel André Royackers als Telegraaf-collega Sibolt van Ketel - altijd erg aardig in mijn gezicht - zeer negatief over me spreken. Wie had anders verwacht? Ik niet.

Ga naar Thermos om door te stomen.

121 Redactie: Erik Mennega schreef met Frans Stafleu de supplementen op de uitputtende studie: Taxonomic Literature: a selective guide to botanical publications and collections with dates, commentaries and types. Koeltz Scientific Books, Köningsberg, 1992.

29 september 1992

Amsterdam

Heb in Eduards studio geslapen, hij op de bank. Werd gewekt met bonjour cherie.

Er was een fax van Jos Slats. Hij dacht dat er wel wat te doen zou zijn met het verhaal over Bentinck. Arie van de Kerkhof zei dat marechaussee Harry de Jong niet bereid zal zijn met Slats te spreken, want ‘hij moet nog carrière maken.’ Dat hij mij uitvoerig heeft ingelicht, was te danken geweest aan zijn introductie. Ik belde Harry op en inderdaad, hij houdt zijn mond. Arie had echter ook gezegd dat Harry op het matje was geroepen bij een zekere Van Straten, het hoofd van de afdeling beveiliging van Buitenlandse Zaken. Die naam zal ik Jos Slats zeker doorgeven, want dat is dus de man die Harry verbiedt zijn mond open te doen.

Ik stapte in de verkeerde trein, ging naar Dordrecht, hoe dan ook, ik ben op de weg terug naar Rotterdam. Ben al een paar dagen van slag uit pure irritatie over de manier waarop ze me behandelen en hoe ik in de shit zit in dit land.

Het is wel interessant dat ik niets meer van oom Hans Ketwich heb gehoord nadat ik het artikel in De Mediakrant naar hem heb gestuurd.

Rotterdam

Ik logeer weer bij John van Haagen. Er vloeit weer een stroom van gedachten uit zijn hoofd naar het mijne, zoals dit sinds

[p. 113]

1953 steeds het geval is geweest. China streeft naar één kind per gezin, Indonesië naar twee. De Westerse wereld subsidieert met kinderbijslag meer kroost. Vooral het cda steunt dit. Maar Nederland is te klein geworden voor grote gezinnen. Tolerantie verdwijnt. Wellicht moet worden overgestapt op kinderbijslag alleen voor armlastigen. Ik verbaas me constant weer over hoe diep hij zich in de politiek heeft ingeleefd. John zou met Nico Haasbroek een politiek café willen organiseren over hoe de PvdA verder moet. Hij wil ook nog altijd ‘zijn verhaal’ vertellen als de Indische jongen, die heel jong naar Nederland kwam, en door zijn vader bij de marine werd gedaan, er jarenlang machinist was op onderzeeërs, de blonde dochter van een stratenmaker uit de Transvaalstraat huwde, zes zonen kreeg en eindige bij het gem in de haven en ook de vakbeweging inging. Hij heeft inderdaad een prima verhaal te vertellen.

Maar door al het overnachten her en der was ik doodmoe en had de grootste moeite niet in slaap te vallen tijdens onze gesprekken.

30 september 1992

Den Haag

Ik wilde Gerrit Jan Wolffensperger spreken en belde hem op. Een secretaresse zei: ‘Hij is thuis en net gaan slapen, dus belt u hem maar liever niet.’ Ik nam aan dat dit waar was en ging in het parlementsgebouw bij de secretaresse van Jurgens, Ieneke, de beantwoorde vragen ophalen. Terwijl ik wachtte, hoorde ik een dame tegen de balie zeggen dat zij een afspraak met Wolffensperger had. Ik wachtte om te zien wat er gebeurde. Zij kreeg een gele bezoekersslip en een assistente van hem kwam haar ophalen. Ik was er misselijk van en dacht: dit zijn dan de methoden van volksvertegenwoordigers die je moeten redden.

Bij afwezigheid van Hans van den Broek heeft Ruud Lubbers geantwoord op de vragen van Jurgens, Stoffelen en Wolffensperger.¹²² Het lijkt natuurlijk weer nergens op. De Kamerleden worden met een kluitje in het riet gestuurd. Zo gaat dit in het democratisch vaderland. Een heel slechte grap. Hoe is het mogelijk dat dit gewoon gebeurt, en waarschijnlijk wordt geaccepteerd door Kamerleden die worden belazerd waar ze bij zitten.

122 Zie bijlage 41.

[p. 114]

Amsterdam

Heb de Volkskrant de antwoorden van de regering gebracht. Gaan ze er wat aan doen? Ik deed er een conceptje voor Tromp en Slats bij over de informatie van de zijde van de Koninklijke Marechaussee.

Heb Lubbers geschreven dat hij aan een reeds dik dossier nieuwe leugens heeft toegevoegd met zijn handtekening te zetten onder door het kantoor van de landsadvocaat en Den Hertog opgestelde fabeltjes.¹²³

Verploeg heeft eindelijk ambassadeur Nothnagel opnieuw, nu met klem, verzocht mij een visum te geven.

123 Zie bijlage 42.

In de trein naar Den Haag

Newsweek brengt een omslagverhaal over de nieuwe Russische maffia.¹²⁴ Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken in Moskou telt de voormalige ussr nu 3.000 criminele benden. ‘The mob rules St. Petersburg,’ schrijft het blad. Lang leve de veramerikanisering van de Sovjet Unie.

De betekenis van het woord ‘oorlog’ verwatert steeds verder. De vs willen de grenzen sluiten voor staal uit Europa. De media spreken over oorlog met de eu. Hans van den Broek is het oneens met een meerderheid in het cda dat de militaire dienstplicht moet worden afgeschaft. Die man zit er altijd naast. ibm schrapt 40.000 banen. En generaal Suharto heeft in een vliegtuig op weg naar Tokio gezegd dat Indonesië permanent lid van de Veiligheidsraad zou moeten worden met vetorecht. Hij heeft voor een keer gelijk. Dat is dus ook wat ik minister Alatas onlangs schreef. Internationaal nieuws is in dit dagboek niet bij te houden.

124 Newsweek, 5 oktober 1992.

Den Haag

Rob Tielman schrijft pure shit in de Gay Krant. Ook in dit blad het nieuws dat Antoine Bodar, de schoonheid, priester is geworden. De hang naar mystiek is volkomen doorgeslagen, want die stap zetten lost niets op. Het is een afleidingsmanoeuvre die tot een kater moet leiden. De Gay Krant is hopeloos, saai en het geld niet waard, maar ik wilde zien waar in Den Haag de bloemetjes worden buitengezet. Maar deze stad is 's nachts dood. Het zegt alles over dit land en dit volk.

1 oktober 1992

Ik kwam gisteren een Surinaams-Hindoestaanse jongen, Re-

[p. 115]

nold M. (28) tegen. Hij kwam later naar de studio van Frits, waar ik logeer. Bedrijfseconoom. Hij kende iedereen in Paramaribo. Zijn vader werkte samen met Harvey Naarendorp. Tikkeltje vrouwelijk, mooie ogen en de neiging dik te worden. We eindigden in bed.

Ik ben teleurgesteld dat de Volkskrant de beantwoording van vragen over mijn uitzetting uit Zuid-Afrika niet heeft gepubliceerd.

Ik schreef Wolffensperger en Jurgens dat ik het zwerversbestaan niet meer trek. Ik ga met mijn koffers van hot naar her en krijg om de haverklap een bloedneus. Het moet ophouden, ik ben hier te oud voor. Wolffensperger schreef ik ook dat ik verbaasd was over zijn leugenachtige stunt van gisteren.

Er komt uit Johannesburg bericht van Sotheby's dat de twee meubelstukken van mijn voorouders samen 12.000 rand hebben opgebracht. Pure oplichterij, want voor dat bedrag stond alleen al de secretaire van mijn moeder in de catalogus. Peter 8000, en ik 4000, hoe kan dat nu? Ed zei ook al dat delen onder de omstandigheden beter zou zijn. Maar wat is Peter aan Edwin schuldig? Ik heb Iwan Beek gevraagd alles voor me te regelen. Hij is een onvoorstelbaar toegewijde vriend gebleken. Josje Hagers (De Telegraaf) heeft de affaire van de zoon van prins Hendrik, mr. Albrecht Willem Lier, verder uitgevlooid.

Mien Lier schijnt voor bewezen diensten aan de grootvader van Beatrix, tot haar dood toe een toelage van het Oranjehuis te hebben ontvangen. Premier Van Agt heeft nog geprobeerd Lou de Jong te bewegen in zijn historisch overzicht het bestaan van een buitenechtelijke zoon van Hendrik geschrapt te krijgen. Wanneer je het parcours van de Oranjes op de keper beschouwt, denk ik dat de majesteit best een toontje lager zou mogen zingen bij het zich laten voorstaan op haar koninklijke afkomst.

2 oktober 1992

Dineerde bij Anne Knulst in Rijswijk. Haar man is in stilte begraven. Beatrix en Claus zonden een condoleancetelegram.

[p. 116]

Het was de eerste keer sinds zijn dood dat ik weer in zijn flat was. Anne vreest dat mijn komende Bentinck-Klaas de Jongeverhaal een flop kan worden, omdat de rode draad is dat Beatrix zich door Van den Broek een oor liet aannaaien door een diplomaat die in Pretoria scheve schaatsen reed op paleis Noordeinde als privésecretaris te accepteren. Wie wil dat lezen? ‘Moet ik om die reden mijn bek houden,’ vroeg ik. ‘Ik sta hierin aan de zijde van de Koninklijke Marechaussee, die het koningshuis bewaakt en waar men van mening is dat “de rode baron” niet in de omgeving van Beatrix moet opereren.’

Amsterdam

Jos Slats zond weer een fax. Hij houdt zich toch nog steeds met de zaak Bentinck bezig. Bood hem drie pagina's aanvullende informatie aan.¹²⁵ Als hij nu niet gaat publiceren, dan weet ik het ook niet meer.

Ook de Yahama-vleugel die ik van mijn moeder kreeg, is nu voor 8.000 rand verkocht. Peter moet toch zijn 8.000 rand hebben, zoals is afgesproken. Ik red het wel met de verkoop van de vleugel.

De Australische Indonesiëkenner Greg Poulgrain schreef het artikel sukarno and the international quest for new-guinea.¹²⁶ Bijna niets klopt van wat de man stelt, terwijl de meest vitale details en informatie, van hoe het werkelijk is gegaan volkomen ontbreken. Bronnen en zogenaamde kenners worden vrijelijk geciteerd, terwijl feitelijk allerlei onzinnige ideeën tot in den treure worden herhaald. Iedereen wordt omstandig geciteerd, behalve ik, die er verdomme middenin heeft gezeten. In hetzelfde nummer stond ook van Poulgrain het artikel: from security to conspiracy: the assassination that stopped the 1963 sukarno-kennedy agreement.¹²⁷ Ook hier weer die vreemde combinatie van feiten en fictie. Zelfde verhaal. Door dit soort bijdragen wordt de historie voor altijd vervalst. Er is niet tegen te knokken. Ik schreef Poulgrain een brief van vijf kantjes.¹²⁸ Wim Wertheim zond me beide artikelen. Ik bedankte hem telefonisch. In ieder geval constateerde Poulgrain dat Adam Malik met de cia samenwerkte, wat mijn standpunt dat hij een verrader, ook van Bung Karno, was bevestigt.

Eigen Haard schrijft dat ik niet in Eduards flat kan wonen, maar er kan nog beroep worden aangetekend.

125 Zie bijlage 43. Fax Jos Slats en antwoord Willem Oltmans

126 Kabar Seberang, no. 23, juli 1992. Zie bijlage 44.

127 Zie bijlage 45.

128 Zie bijlage 46.

[p. 117]

3 oktober 1992

De koning van Spanje demonstreert toch ook weer dat hij niet weet waar het over gaat.¹²⁹ Hij had Fidel Castro aangeraden om af te treden of anders in ieder geval verreikende democratische hervormingen door te voeren. Fidel piekert er niet over. Juan Carlos heeft in een interview gezegd: ‘Tot onze grote teleurstelling wilde hij niet naar ons luisteren.’ De politieke kroonprins van de fascist Franco zei overigens ook dat hij vergeefs had geprobeerd George Bush tot een soepeler beleid tegenover Havana aan te sporen.

Wout Woltz opent Hoflands vriendenboekje en vermeldt dat Henk in zijn testament zou hebben bepaald dat een jeugdvriend niet op zijn begrafenis mag komen. Als ik die ongelukkige zou zijn, hoeft hij zich geen zorgen te maken. Ben niet van plan ooit nog een stap in zijn richting te zetten. Volgens Woltz ben ik een pseudojournalist, wat dit ook mag zijn. De befaamde Hugo Brandt Corstius beschrijft mij als ‘een verkeerde vriend’ en zowel Woltz als hij poetst de beruchte affaire met De Telegraaf-fotograaf in mijn huis weg. Het is maar goed dat Henks moeder deze onzin niet meer kan lezen. Intussen is het feit dat mijn dagboek er is niet alleen een geruststelling, maar ook een blijvende correctie op dergelijk geklets.

Anthony Lewis schrijft: ‘Orwell might have written the script. A billionaire hires people to demand that he run for president, calls them “volunteers” - then says he must listen to them as the voice of the people. Why are we paying any attention to Ross Perot?’¹³⁰ Ik weet heel goed waarom naar de man geluisterd wordt. Men wordt met de dag gekker in Amerika. Lewis beschrijft hoe deze mijnheer uit Texas te werk ging toen zijn dochter Nancy verliefd werd op een jonge docent Engels aan de Vanderbilt Universiteit. Perot huurde privédetectives met de instructie aan te tonen dat het vriendje van zijn dochter ongeschikt was. Al gauw werd bekend dat hij een drugsdealer zou zijn, ook al werd nooit enig bewijs voor deze beschuldiging getoond, het huwelijk ging niet door. ‘U denkt toch niet dat ik mijn dochter met een Jood laat trouwen,’ was achteraf het commentaar van Ross Perot op de affaire.

Eduard had me gevraagd, omdat hij moest vliegen, de stroken papier van de geschilderde verwarmingsbuizen te halen in zijn nieuwe flat in de Rozenstraat. Terwijl ik hier dus mee bezig was, ging de deur open en kwamen zijn ouders binnen. Ik ken Ed nu twaalf jaar, maar heb zijn ouders nooit eerder ontmoet,

129 De Volkskrant, 3 oktober 1992.

130 The New York Times, 3 oktober 1992.

[p. 118]

omdat vooral zijn vader schijnt te denken dat ik zijn zoon in de nichterij inwijdde. Eduard was afgestudeerd toen ik hem ontmoette. Er dreigde een moment een rel omdat zijn vader scheen te verwachten dat ik de plaat zou poetsen. ‘Ik ben hier op Eds verzoek,’ zei ik, wat de moeder snel juist interpreteerde. Ze vertrokken weer, en ik maakte de klus af. Zijn moeder is een schat, dat weet ik nu zeker. Ik was er zeer nerveus van, en ik vroeg me af of ze ook een sleutel van de Westerkade hadden. Zouden ze daar zitten, gaan ze daar ook rondneuzen?

Ik ging naar de Westerkade, maakte heerlijk eten en voor een keer ruimde ik de boel op en probeerde ik geen sporen achter te laten. Heel vervelend. Het ergste zou ik het vinden als de hele kwestie Ed van slag zou maken. Ik hoop echt dat dat niet zal gebeuren. Misschien is hij nu oud en wijs genoeg om dit licht op te vatten, het is tenslotte zijn leven en hij is 32. Ben er helemaal naar van. Zo gebeurt er iedere dag wat anders, meestal rottigheid. Ga een beetje uit, want ik voel me nauwelijks veilig hier. Ik twijfel of ik nu naar Den Haag of Utrecht zal gaan.

4 oktober 1992

Heb Hans Verploeg opnieuw gevraagd om contact met Froger op Buitenlandse Zaken te hebben.

Piet Schaepman belde: ‘Willem, je bent je eigen grootste vijand. Je brief aan het parlement is veel te lang. Je feiten zijn hard genoeg. Je moet met understatement werken. Je moet het een ander laten schrijven, en dat zeg ik je omdat ik het beste met je voor heb. Je brief neemt niet voor je in maar stoot af.’ Misschien heeft hij gelijk.

Professor J.W. Oerlemans van de Erasmus Universiteit komt met een interessante analyse, de burger gereduceerd tot manipuleerbare lastpost.¹³¹ De Tweede Kamer bestaat uit een partijkartel verwikkeld in een dodelijke omhelzing met het kabinet. ‘De pers, zo vindt men eigenlijk, behoort de stencils van de overheid netjes samen te vatten. De rest is amusement en dollemanspraat. (...) Evenmin als in Duitsland beschikken we hier over een behoorlijke onderzoeksjournalistiek of over een leerstoel in dat vak. Voorlopig is de journalistieke tegenmacht beperkt tot enkele hoofdartikelen en andere kritische stukken, maar hoe groot het belang daarvan ook is, zolang een groot deel van de burgers zich door beroepspolitici laat behandelen als politiek onverantwoordelijken, zich laat manipuleren als amateurs, die niets kunnen begrijpen van de moeilijke pragma-

131 NRC Handelsblad, 03 10 1992.

[p. 119]

tiek van het ware regeren, zolang kan ook het lastige deel van de pers nog gemakkelijk door de overheid worden genegeerd. Of gebruskeerd.’ Oerlemans schrijft over de minachting van de beroepspoliticus voor de burger.

‘Politieke partijen zijn carrièreverenigingen geworden met een beginselachtige mimicri, belangenclubs, niet in de eerste plaats voor de burgers, waaruit zij ooit zijn voortgekomen, maar voor de huidige beroepspolitici, die zich van deze holle vaten meester hebben gemaakt. Wie op een partij stemt, stemt niet op een bepaalde vorm van eer en geweten, hoe onnozel dat geweten ook moge zijn, maar op een bundeling van carrières, op een vorm van cynisme.’

‘De politieke klasse lijkt steeds meer op een kartel dat onbelemmerd zijn gang kan gaan. Deze neurotiserende vormen van rechtsonzekerheid die de overheid zich meent te kunnen veroorloven, hebben weinig meer te maken met respect voor de burger.’ Zonder mijn gesprekken met John van Haagen, zou ik niet bij Oerlemans hebben stilgestaan.

Ik schreef Wout Woltz een reactie op zijn bijdrage in het ‘Heil Hofland-boekje’.¹³² Hij meldde ook te weten dat Hofland met Tegels lichten was gekomen als wraak op het Telegraaf-incident in mijn huis. De geschiedenis zal mijn verslag in Den vaderland getrouwe naast Tegels lichten leggen - om de publicatie van mijn Memoires nog maar even buiten beschouwing te laten - en dan bestaat er over de duurzaamheid van mijn reportage verder geen twijfel.

Het Prinsengrachtconcert wordt verzorgd door de pianist Shura Cherkassky, een vreemd klein mannetje in een wit smokingcolbert. Hij heeft korte dikke vingers, maar speelt er geïnspireerd op los.

132 Zie bijlage 47.

5 oktober 1992

Gisteravond is een el al-jumbo op de Bijlmer neergekomen. Ongelooflijke ramp. Het merendeel der slachtoffers - gesproken wordt over 219 - zijn allochtonen, wat opnieuw bewijst dat die wijk is omgezet in een vreemdelingengetto.

Ik heb advocaat Vermeer geschreven of we geen schadeclaim tegen Zuid-Afrika kunnen indienen.¹³³

Hugo Young schrijft dat in Zuid-Afrika ‘deception and self-deception are at hand.’¹³⁴ Hij noemt het een fantastische illusie dat De Klerk met de gedachte speelt dat het anc de verkiezin-

133 Zie bijlage 48.

134 Newsweek, 12 oktober 1992.

[p. 120]

gen wel eens niet zou kunnen winnen. Young stelt in een adem Buthelezi van de Zoeloes als een levensgevaarlijke man voor - wat hij dus helemaal niet is - die zich niet zonder meer bij de uitkomst van de verkiezingen zal neerleggen. ‘The violence he can mobilize are factors nobody can ignore.’ Young demonstreert zelf wat Buddhaghosa, een monnik uit de vijfde eeuw in India al formuleerde als ‘the cloudiness of mind that leads to misperception of the object of awareness.’

Den Haag

Ik bracht een bezoek aan Jaap de Hoop Scheffer. Hij benadrukte meteen dat hij me ontving op voorspraak van Hans Gualthérie van Weezel. Een lange slungel, beleidsmedewerker en een kale kakdame, mevrouw Rutgers, luisterden mee. Vreemd was dat het gesprek in de kamer van de secretaresse plaatsvond. Ik vroeg dus om een regeling, zoals ik steeds heb gedaan. ‘Waarom procedeert u niet door als u zo zeker van uw zaak bent?’ Toen hij dat zei, wist ik eigenlijk reeds dat ik voor niets was gekomen. ‘Ik leef nu van een minimuminkomen, ben 67 en heb haast,’ antwoordde ik. Geen response. Toch vroeg ik hem of hij niet een goed woordje wilde doen, ook bij Buitenlandse Zaken. Ja, hij kwam Erik Jurgens wel eens tegen. Ze zaten samen in de commissie voor Justitie. Een beroerdere reactie van de voorman van het cda was nauwelijks denkbaar. Wat wil je? De man werkte ooit op Buitenlandse Zaken voor Van den Broek.

Piet Schaepman kwam in de regen op de fiets naar de poffertjeskraam op het Malieveld in een knickerbocker met een geruite pet. Mijn boekje Vogelvrij vond hij een zaak van nu of nooit. Hij vroeg of ik de uitspraak van Jan de Quay dat Luns onbetrouwbaar was, wel had gebruikt.

‘Luns was een pathologische leugenaar, die de hem dienende ambtenaren tot leugenaars maakte. Bedenk maar goed dat wanneer Van den Broek heden ten dage een partijtje geeft, Luns ook komt opdagen.’

‘Nog altijd,’ vroeg ik verbaasd.

‘Bij het afscheid van Ernst van der Beugel was hij aanwezig. Jij bent door Luns een discutabel persoon geworden. Vier van de vijf mensen die ik tegenkom, spreken over jou in termen van: “Hij is nu ook weer uit Zuid-Afrika gegooid.” Wat je in 1957 wilde doen, is waarschuwen voor het failliet van de betrekkingen met Indonesië. Moet je nu zien. De relatie met Djakarta staat op nul.’ De oud-ambassadeur vervolgde: ‘Je moest eens weten hoeveel ambassadeurs hier in Den Haag rondlopen. Ze

[p. 121]

hebben een leven lang analyses naar het ministerie gezonden, maar over wat er met hun analyses hier wordt gedaan, houden zij hun bek. Ze hebben allemaal boter op het hoofd.’ Zijn woorden waren voor mij Multatuli en Max Havelaar revisited. Hij was het eens dat - wie hij noemde - ‘der steinreiche’ Van Roijen, als hij een vent was geweest, had moeten aftreden vanwege het bedrieglijke beleid van Luns. ‘Ach,’ vervolgde Schaepman, ‘dat ze nu geen nota naar Pretoria willen sturen, is het bewijs dat ze schuldig zijn.’ Hij had enkele boeken in zijn tas meegenomen en een artikel uit Het Parool van 10 maart 1961 van een professor Kraemer, die had gewaarschuwd: ‘Nederland let op uw saeck.’

‘Dat is jouw zonde geweest, Willem, met je waarschuwingen vanuit Djakarta, niets meer en niets minder.’ Hij had het boekje over de Nieuw-Guinea-crisis van Ronald Gase gelezen en vond dit belangrijk. Voor het verhaal van oud- ambassadeur Huydecoper over de Nieuw-Guinea-kwestie had hij geen goed woord over (net als ik dus).

6 oktober 1992

Amsterdam

Cornelis Berkhouwer van de vvd is overleden. Aardige man. Ik sprak hem wel eens.

Robert Kroon breekt in De Telegraaf een lans voor Rudy Habibie, ook wel een mogelijke opvolger van Suharto genoemd. Kroon ziet in Habibie ‘de motor van Indonesië’. Hij is gek. Habibie is in de zevende hemel, met de leiding die hij over tien van de voornaamste strategische industrieën van Indonesië heeft. Zijn pronkstuk is de nieuwe Indonesische vliegtuigindustrie in Bandung, iptn met 15.000 werknemers.

Reginald Bartholomew is benoemd tot Amerikaans ambassadeur bij de navo. Heb hem indertijd in Washington bezocht. Alle Britse ochtendbladen - naast de onze - hebben de ontstentenis van Beatrix bij haar bezoek aan de Bijlmer op de voorpagina. Ik heb haar geschreven waarom ik denk dat die foto zo populair is.¹³⁵ Schreef De Hoop Scheffer waarom ik hem bezocht en dat ik onder vier ogen meer over mijn persoonlijke situatie verteld zou hebben, zoals dat ik op straat dreig te komen te staan. Jurgens en Wolffensperger heb ik op de hoogte gebracht van mijn gesprek met De Hoop Scheffer.

Er schijnt een H.J.A. Hofland-kazerne te zijn. Paul Scheffer schreef gisteren in nrc Handelsblad hierover dat hij gold als de

135 Zie bijlage 49.

[p. 122]

geestelijke vader van de sociale dienstplicht. Zonder zijn precieze studies naar het gedrag van de hond in de hoofdstad als symbool van de chaos, zouden we nooit zover zijn gekomen. ‘Heel zijn oeuvre staat in het teken van het oprukkende vuil en dat is precies waar ons werkterrein ligt.’ Raar verhaal.

Eduard kwam thuis na een vlucht van 17 uur en was kapot. Hij voelde meteen dat er iets ernstigs was gebeurd. Ik vertelde hem van de onvoorziene ontmoeting met zijn ouders. ‘Je weet niet hoe ik mijn ouders heb gekwetst en hoeveel verdriet hen dit heeft gedaan. Je weet ook niet, hoe mijn vader tot gekke dingen in staat is. Hij heeft nooit kunnen begrijpen dat ik een verhouding had met iemand 35 jaar ouder dan ikzelf.’ Ed is overtuigd niets verkeerd te hebben gedaan toen wij begin jaren tachtig een verhouding hadden, maar hij wil voor geen prijs zijn ouders kwetsen. Hij is ook bang dat zijn vader nu de 20.000 gulden, die hij had beloofd om zijn huis te kopen, niet zal geven. ‘Hij vertrouwt me toch al niet.’ Ik ging door de grond. Ik adviseerde nog om eerst met zijn moeder te spreken. ‘Zij staat vierkant achter mijn vader.’ Hij verwachtte nu een vreselijke confrontatie met zijn ouders tegemoet te gaan. Ik vind het absoluut vreselijk allemaal. Iedere 60 minuten moet ik pissen van de zenuwen. Hij ligt nu in zijn bedje om te slapen en ik zit bij Dikker & Thijs en schrijf een brief aan Eduard, die ik eerst ga brengen.¹³⁶

Jos Slats vertelde het boek van Klaas de Jonge te lezen, waarin hij het blijkbaar voortdurend over Hendrik Bentinck heeft.

136 Zie bijlage 50.

7 oktober 1992

Utrecht

Een dollar is nu 309 roebel. Jeltsin verklaart de oorlog aan de dollar. De Amerikaanse munt is langzamerhand het enige geld dat in de voormalige ussr nog serieus wordt genomen.

Heb toch nog enkele ideeën van Piet Schaepman in de drukproeven van Vogelvrij toegevoegd. Eigenlijk is Jan Mets toch een compromisuitgever, al is hij een verademing vergeleken bij Wim Hazeu. Jan adviseerde niet in de tekst van mijn manuscript op te nemen dat Luns ‘een pathologische leugenaar’ was.

Die uitdrukking kon ik beter als gespreksstof bewaren. Ik belde Ed. Hij had zijn moeder gesproken die het aardig vond dat ik hem wilde helpen. Ze waren het met elkaar eens dat onze ontmoeting beter niet had kunnen voorvallen, maar verder is het goed.

[p. 123]

Derk Sauer, eens hoofdredacteur van de Nieuwe Revu heeft in Moskou de Moscow Times gelanceerd. Van wie heeft hij hierbij assistentie en financiering ontvangen? Ik herinner me hoe Henk Leffelaar, correspondent van de gpd in Washington, indertijd door idb- of bvd-ambtenaren werd nagereisd naar Chicago. Of hij bereid was hoofdredacteur van een door inlichtingendiensten te financieren krant te worden, gericht op het schade toebrengen aan de Sovjeteconomie. Hij zou hiertoe geheime fondsen op een Zwitserse bankrekening ontvangen. Henk weigerde. Ik heb begin jaren 80 een poging ondernomen deze zaak en andere wel met de inlichtingendiensten in contact zijnde collega's, via Hans Verploeg en de nvj in de Tweede Kamer aan de kaak te stellen. Hans Wiegel, minister van Binnenlandse Zaken en alle andere betrokkenen, logen er vrolijk op los, dus er gebeurde niets. Intussen gingen de vaste idioten door met mij als cia- en kgb-agent neer te zetten.

8 oktober 1992

Gisteravond belde Eduard me bij Erik Mennega, dat ik Piet Schaepman moest bellen. Piet had een citaat van Harry Mulisch gevonden, die had geschreven over de hielenlikkerij van Luns met de vs. Die bron, Mulisch, is de laatste die ik in mijn boekje zou willen aanhalen, ook al zit hij volgens de kudde hier tegen een Nobelprijs voor de Literatuur (met een hoofdletter) aan.

In de Utrechtse buslijn 4 wilde een dame tegen de stroom uitstappen. ‘Andere kant, mevrouw,’ zei ik.

‘U bent net zo vervelend als op televisie.’

‘Niet kijken mevrouw,’ tipte ik haar.

De vanuit Amerika verspreide advocatenziekte vreet ook hier steeds verder om zich heen. Er wordt constant afgewogen, niet wat waar of juist is - of rechtvaardig zou zijn - maar waar men mee zal weten weg te komen, zonder dat de tegenpartij er iets tegen kan uitrichten. Het heeft iets van kleptomanie. Het kleine vergrijp op het algemeen aanvaarde goed of fout. Toen neef Erik Mennega weg was, heb ik Eduard gebeld, maar wel twee gulden naast de telefoon gelegd. Erik biedt me twee maanden gastvrijheid aan. Dus daar passen geen ongeregistreerde telefoontjes op zijn kosten bij. Ook in de studio van Eduard ben ik op dit punt onvermurwbaar. Maar, echt 100 procent zuiver op de graad ben ik dus ook niet, want dan zou ik dit onderwerp niet eens aanroeren.

Ben Bot is weg. Ik schreef zijn opvolger D.J. van de Berg op-

[p. 124]

nieuw of het ministerie me wilde helpen naar Hillbrow terug te kunnen.¹³⁷

Gisteren verloor ik mijn laatste gouden polshorloge, maar ik kreeg het vandaag terug bij bakker Rekers. Ongelofelijk.

137 Zie bijlage 51.

Amsterdam

Naar Vermeer geweest. Ik had niet gedacht dat ik hem ooit nog zou spreken. Ik moet naar de Sociale Dienst een bewijs van onvermogen halen. Er gaat een ultimatum naar Van den Broek.

Ik zei hem dat ik bijna besloten had om hem nooit meer te spreken. Hij zei teveel werk te hebben en langzaam te opereren. Maar als hij ooit door de bvd of iemand zou worden benaderd, dan zou hij mij dit zeggen.

9 oktober 1992

Utrecht

Willy Brandt overleed aan kanker.¹³⁸ Kees van Kersbergen schrijft dat er wel degelijk een kans van slagen is voor een paars kabinet bestaande uit PvdA, vvd en d66 om eindelijk eens een punt te zetten achter de vaste prik politiek van een cda als nummer een in de regering.¹³⁹ Ik denk dat hij in de roos schiet. Hoe zou John van Haagen hierop reageren, of zijn vriendjes in de Rotterdamse haven?

Roelant Oltmans wordt volgend jaar bondscoach van het nationale hockeyteam voor mannen.¹⁴⁰ Zou hij uit onze Indische tak voortkomen?

Mijn oude kennis uit de vn, Cheddi Jagan¹⁴¹ is president van Guyana geworden.¹⁴² Hij zegt allang geen marxist meer te zijn. In 1953 werd hij zes maanden na zijn verkiezing als premier door Londen afgezet, omdat hij toen te links was.

Advocaat Vermeer deed opnieuw een stap bij Hans van den Broek.¹⁴³

Zie dagelijks toch een of meer ventjes waarvan ik denk: die zou ik wel in mijn vingers willen hebben. Tot er een in zicht

138 De inlichtingendiensten hier zorgden ervoor dat ik hem voor mijn boek Europa niet persoonlijk, maar schriftelijk moest interviewen. Die onrechtmatige overheidsdaad bleek pas in 1997 uit de stukken. Redactie: Het Brandt-interview verscheen in: Europa, Bruna, 1976. Pagina's 215-219. http://www.dbnl.org/tekst/oltm003euro01_01/oltm003euro01_01_0025.php

139 De Volkskrant, 9 oktober 1992.

140 NRC Handelsblad, 7 oktober 1992.

141 Zie ook Memoires 1961-1963, 1964-1967.

142 NRC Handelsblad, 7 oktober 1992.

143 Zie bijlage 52.

[p. 125]

komt waarvan ik zeker weet dat hij een bijzonder geval is, zoals op dit moment in Utrecht, tot en met zijn equipment.

10 oktober 1992

Vandaag een jaar geleden verongelukte Anne, de vrouw van Erik Mennega. Ik kocht roosjes, die nu bij haar portret staan. Ik ben op de fiets naar Bilthoven gegaan en bracht twee rozen op het graf van mijn ouders. We staan aan een graf en proberen ons in dankbaarheid te herinneren hoe het was.

Ik ging bij Lex Poslavsky op bezoek. Hij heeft prostaatkanker gekregen, wat is uitgezaaid in zijn beenderen. Hoe gebeurt zoiets? Een jaar tevoren mankeerde hij nog niets. Het is een ontzettende schok geweest. Zijn vrouw was in tranen. Waarom heb ik niet eerder naar zijn toestand geïnformeerd? Ik heb er zelfs niet aan gedacht, wat toch onvergeeflijk is. We zijn al zo veel jaren bijzondere vrienden. Hij was zelf opgewekt en levendig.

We spraken over een mogelijk paars kabinet en hoe de vakbeweging zou reageren. Hij vertelde dat de fnv in al die jaren dat hij directeur van de Willem Arntzhoeve in Den Dolder was, nooit iets voor de werknemers heeft gedaan. ‘Het enige wat ze doen, is proberen leden te vangen en zichzelf hogere salarissen uitkeren.’ Hij geloofde niet in een paarse coalitie voor Den Haag en denkt dan ook dat het cda de macht behoudt. Intussen weet Lex deksels goed that the verdict on his life is out. Hoe hanteer je een dergelijke finale ramp? Ik krijg er rillingen van. Casper van den Wall Bake zat op het terras van zijn heerlijke huis aan de Beethovenlaan, schuin tegenover waar vroeger De Marees van Swinderens woonden. Hij had een nieuwe televisie voor me gekocht. Hij had maar gezegd dat hij er eentje over had, wetende dat ik anders zou protesteren.

Station Utrecht

Ik zag weer een jongen, vooraan in de twintig, met lang blond haar, zonnebril, helemaal om mee in zee te gaan.

Westerkade, Amsterdam

Ed is weg naar het verjaardagsfeest van zijn vader. Hij vliegt morgen naar Detroit. Vandaag is de vloer gelegd in zijn nieuwe appartement. Hij was zo lief toen ik arriveerde. Hij deed het licht aan naast het bed en hij stak de kachel aan, zodat ik het niet te koud zou hebben. Maar de komende week vertrekt hij naar zijn eigen plek en dan zal ik in een zeer ‘koud’ huis zitten. Hij laat zoveel mogelijk voor mij achter.

[p. 126]

Had Wim Hazeu gevraagd of Het dagboek als Camera Obscura herdrukt kon worden. Hij reageerde kort. ‘Een herdruk van Camera Obscura zit er bij ons niet in. Waarom hoor ik niet wat meer van en over je?’ Wim Hazeu ligt er bij mij uit, en ik ga het hem niet eens vertellen.

Henk Hofland schrijft op televisie ‘het lugubere bekje’ van Georgii Arbatov te hebben gezien ‘zonder dat het duidelijk werd aan welke kant hij nu staat.’¹⁴⁴ Waarom waagt hij het zoiets stoms op papier te zetten? Als Arbatov iets niet is, dan is het luguber. Ook zegt hij dat Gorbatsjov duizendmaal zoveel meer in zijn mars heeft dan zijn belagers. Het belangrijkste zou zijn dat hij zijn verstand heeft gebruikt om de Koude Oorlog tot een geweldloos einde te brengen. Hofland is van mening dat ‘wij’ als één mens moeten protesteren tegen de pesterijen die Gorbatsjov ten deel vallen. ‘Maak hem tot de Archimedes van het jaar.’ Hol Amsterdams geklets.

144 NRC Handelsblad, 10 oktober 1992.

11 oktober 1992

Bas Heijne stelt in een artikel over E.M. Forster dat ‘schrijvers meestal de hardste klappen krijgen na hun dood.’¹⁴⁵ Wereldbeelden verschuiven en werk van weleer komt in een ander licht te staan. Dat is waar. Heijne constateerde echter dat de roman Maurice die in 1971 postuum het licht zag, een bericht uit een andere eeuw leek. Forster liet het in 1914 aan vrienden lezen en men concludeerde dat het beter was om het niet te publiceren. Nu is de film Maurice een eclatant succes. ‘Literaire critici veranderen even snel als het weer,’ aldus Heijne. ‘De kracht van een roman wordt niet langer beoordeeld op het aantal keren dat de held zijn lul uit zijn broek haalt of de heldin haar benen spreidt.’

Schreef twee pagina's ter ondersteuning van het werk van Vermeer.

Onbegrijpelijk al die mensen die naar de herdenking van het Bijlmerongeluk gaan. Het is buiten alle proporties. Wat is het verschil tussen slachtoffers van een treinongeluk, een busongeluk en een Boeing 747? Er zijn 67 doden in de Bijlmer gevallen, in tegenstelling tot de hoeveelheid van 250 slachtoffers dat aanvankelijk in vette letters op de voorpagina van De Telegraaf stond.¹⁴⁶ Nu het hier gebeurt, zijn we ineens in rep en roer - en de rest van de wereld dan? Het slaat nergens op. ‘Het gaat

145 NRC Handelsblad, 9 oktober 1992.

146 Redactie: het aantal slachtoffers bleek uiteindelijk 43 te zijn, waarvan 39 afkomstig uit de flats en 4 uit het vliegtuig.

[p. 127]

om het gezamenlijke grote Nederlandse verdriet dat we met zijn allen moeten proberen te verwerken,’ aldus Hedy d'Ancona. Je kunt jezelf toch echt van alles aanpraten.

12 oktober 1992

Willem Bentinck heeft geantwoord.¹⁴⁷ Hij wil niet met me in gesprek en gelooft niet dat zijn broer iets verkeerds heeft gedaan. Ik zou dit nooit in deze bewoordingen hebben gedaan, laat staan als zaakgelastigde in Washington. Ik antwoordde hem door te zullen gaan en mijn bevindingen aan collega's over te dragen.

Als je de antwoorden op vragen van Kamerleden op de keper beschouwt, dan nemen bewindslieden, in dit geval Lubbers namens Van den Broek, toch gewoon een loopje met volksvertegenwoordigers. Het ergste van alles is dat deze fijne portretten, die verondersteld worden de belangen van het volk te verdedigen, zich deze behandeling laten aanleunen. Ik heb mijn mening hierover nu maar eens aan Erik Jurgens geschreven, ook al is hij een schoolvoorbeeld van de keurige mijnheer die zich met open ogen met een kluitje in het riet laat sturen.¹⁴⁸

Maarten Huygen, correspondent van nrc Handelsblad in Washington, bericht dat Bush ‘met losse flodders schiet’ in de race voor het Witte Huis.¹⁴⁹ Opvallend is dat chef-staf James Baker een vrijwel geheel geheime en onzichtbare rol achter de schermen schijnt te spelen. Hij moet de Bush-campagne redden en blijft ver uit het zicht van camera's. Hij heeft als laatkomer een vrijwel onmogelijke taak. Er heerst een sombere stemming op het Witte Huis. Het geblunder van de baas dreigt de hele Bush-club hun baan te gaan kosten. Ik hoop dit van harte. Heb trouwens tot 02.00 uur naar het debat Bush-Clinton-Perot gekeken. De laatste scheen het beste de publieke opinie te verwoorden. Bush lijkt me klaar. Hij was ook het meest duidelijk oneerlijk bezig. Overigens is Clinton ook niet echt eerlijk. Hij maakt een onbetrouwbare indruk. Als het waar is dat Perot 44 procent steun heeft, dan gaat het dus tussen het team Clinton-Gore en de losse kaart van deze multimiljonair uit Texas. Aart van der Want verklaart Perot voor gaga. Max Westerman zei op rtl 4 dat Perot nog slechts marginale schade aan Bush en Clinton kan toebrengen. Ik ben er nog niet zo zeker van.

147 Zie bijlage 53.

148 Zie bijlage 54.

149 NRC Handelsblad, 12 oktober 1992.

[p. 128]

13 oktober 1992

Ed kwam vanmorgen thuis en zei dat ik gerust kon blijven slapen, omdat ik morgen bij Vermeer moet zijn, maar ik sta erop hem met rust te laten na een lange vlucht uit Detroit en ga naar Rotterdam. Morgen legt zijn vader de verwarming aan in zijn nieuwe woning! Hij zei dat zijn vader het incident met mij nooit genoemd had. Met zijn moeder sprak hij er wel over. Eduard gaat vanaf 7 november een week naar Zuid-Afrika. Fantastisch dat hij ook dat weer doet.

Ik heb Peter gebeld. Johannes, de zwarte met de aardige ogen die in ons gebouw woonde, was met vijf kogels vermoord op de trappen van Circle Court. Dat land gaat helemaal los, maar Peter komt voorlopig niet terug naar Nederland.

Van de 50 kolenmijnen in Engeland gaan er 30 dicht en 30.000 banen gaan verloren. Eens werkten er 175.000 arbeiders in de kolenindustrie.

De aardbeving in Cairo eiste 300 doden en 3.000 gewonden, dus bescheidenheid past bij de Bijlmerramp.

Connie Hermens-Verhelst¹⁵⁰ belde om eraan te herinneren dat mijn grootvader Willem Oltmans, naar wie ik ben vernoemd, vandaag 122 jaar zou zijn geworden. Ik vroeg of zij naar zijn graf was gegaan. ‘Dat is opgeruimd,’ antwoordde zij tot mijn ontsteltenis. ‘Jouw vader en zijn zuster hadden er al heel lang niet meer voor betaald, dus werd het graf vernietigd.’ Ik schrok me een ongeluk.

Liep tegen Pieter Lakeman aan, die zei: ‘Ik heb de grootste misdadiger van Nederland ontdekt. Hij heeft zeker een half miljard gulden onder zijn vriendjes verdeeld.’ Nee, het was niet Kok, niet Brinkman maar Ed van Thijn. Pieter had ontdekt dat in de 80 vernietigde Bijlmerflats 1.588 bewoners meestal als steuntrekkers bij de Burgerlijke Stand staan ingeschreven. In totaal bevinden zich 10.000 illegalen in de Bijlmer. De poen van Amsterdam wordt in een bodemloze put gesmeten.

‘Wist jij,’ zei Pieter Lakeman, ‘dat de staat 2,7 miljoen uittrekt voor de verwijdering van voorhuiden, of 2.600 gulden per operatie? Bij joden doen rabbi's dit tenminste.’ Lakeman zou een politieke partij willen beginnen, maar wordt er door zijn maatschappelijke - en vooral financiële - positie door tegengehouden.

150 Zij was een dochter uit de relatie van mijn grootvader Willem Oltmans met de Javaanse Sima Sastro Pawiro.

[p. 129]

Rotterdam

Ben aan het logeren bij John van Haagen, die zijn college vaderlandse politiek voortzette. ‘In Den Haag geldt het advies, hoe corrupter hoe beter. De Nederlandse politiek gaat aan het cda ten gronde. En Felix Rottenberg is hij nu voor de arbeiders of voor de niet-werkers? Vroeger gold in de politiek dat onkreukbaarheid een vereiste was. Met het verdwijnen van Joop den Uyl hield de integriteit in de Nederlandse politiek op. Ik acht een burgeroorlog in dit land niet uitgesloten. Lubbers zal de geschiedenis ingaan als iemand die laat zien dat een beetje oneerlijkheid en een restantje van eerlijkheid prima samen kunnen gaan.’

‘Jan Tromp van de Volkskrant begrijpt nog altijd niet dat gewone stervelingen politici in staat stellen het geld dat zij verdienen en de miljoenen waarmee zij mogen spelen, uit te geven en vervolgens op te souperen. Mogen burgers, wanneer zij die autoriteit delegeren, op die politici bouwen? Wat zien zij? Een puinhoop. Misbruik van macht. Geen wonder dat de massa rechts of links radicaal wordt. Er wordt meteen een zondebok gezocht. De een stemt Centrum Democraten, de ander valt buitenlanders aan. Een algehele polarisering zet in. Met de dood van Den Uyl stierf het geweten van de PvdA. De Marcel van Dams en Sonja Barends laten het afweten. Integriteit is het raam uit.’

John van Haagen blijft me verbazen. Hij liet me vanmorgen een artikel van Jan Tromp in de Nieuwe Revu lezen, die Harry Mulisch ophemelde. ‘Ik vind eigenlijk,’ zei hij ‘dat Mulisch geestelijk plagiaat heeft gepleegd op Simon Vinkenoog.’ Ik zat met een mond vol tanden, want ik lees (bewust) geen van beiden. Ik stelde opnieuw voor om samen een boekje te maken. ‘Ik vind mezelf niet belangrijk,’ antwoordde hij, wat allerminst waar is.

Hij vertelde op televisie gezien te hebben hoe Bolkestein letterlijk Kok en het cda verweet te mekkeren, en hij had er zelfs een schaap bij nagedaan, mèh, mèh, mèh. ‘Het Nederlandse parlement dat voor 200 miljoen gulden werd verbouwd, is nu zo ver dat geiten en ezels worden geïmiteerd. Dit ten overstaan van wetgevers, die daar voor 150.000 gulden per jaar plaatsnemen. Waar zien ze ons, de burgers, toch voor aan? Bolkestein permitteerde zich om voor een ton een douchecel aan te schaffen voor zijn Haagse onderkomen. En dan zegt hij, Bolkestein, voor de microfoon dat hij één is met de arbeiders.’

[p. 130]

14 oktober 1992

Mijn vingers tintelen om een brochure te schrijven en John aan het woord te laten, vooral als ik in De Telegraaf de kop lees: gemekker in de tweede kamer.¹⁵¹ Precies wat John vertelde en wat naadloos aansluit bij Pieter. John zou mijn deep throat moeten worden om de Haagse politiek aan te pakken.

Denkend aan de tranen van Jeanne Poslavsky, heb ik haar geschreven dat ook al weet niemand wie het eerste overlijdt, zij op mij zal kunnen terugvallen wanneer Lex aan zijn ziekte zou bezwijken.

151 De Telegraaf, 14 oktober 1992.

Trein naar Den Haag

Toch is dit nog steeds een land waar men in de trein een jongeman met een ernstig gezicht Stendhal kan zien lezen.

Janmaat (cd) is tot tweemaal toe door Kamervoorzitter Deetman tot de orde geroepen, omdat hij zich laatdunkend uitliet over de Bijlmerramp.¹⁵² Ik vrees dat ik het hierin eerder met Janmaat dan met Deetman eens ben. Hij probeerde de enorme drukte over het ongeluk tot ware proporties terug te brengen en werd onmiddellijk door een hysterische Ed van Thijn aangevallen. Deetman wenste dat Janmaats woordkeuze uit de Handelingen werden geschrapt. Hollandse marionetten van het multiculturalisme, die vrijheid van meningsuiting niet toestaan.

152 De Volkskrant, 14 oktober 1992.

Den Haag, studio van Frits

Dat krijg je ervan als je dakloos bent op je 67^e dankzij Den Haag, waar men zich over mijn situatie verkneukelt.

De Klerk heeft wel erg hoog van de toren geblazen. Hij heeft in het parlement gezegd dat hij weigert een interim-regering met het anc te vormen tot men de radicalen uit de partij heeft gezet en de militaire vleugel van deze organisatie heeft ontmanteld.¹⁵³ Die eis zal hem duur komen te staan.

Guus Vleugel schreef heel aardig over het mantelpak van Maartje.¹⁵⁴

153 Idem.

154 Zie bijlage 55.

15 oktober 1992

Den Haag

Marguerite Oswald probeerde me er 25 jaar geleden al van te overtuigen dat jfk aan een geheime ziekte leed en dat Dallas eigenlijk voor hemzelf en de wereld een zegen was geweest.

[p. 131]

Niemand nam deze dame serieus. Nu meldt Time dat het Journal of the American Medical Association officieel heeft bevestigd dat jfk aan de ziekte van Addison leed, ‘an incurable, potentially fatal deterioration of the adrenal glands.’¹⁵⁵ Ik ben dankbaar dat ik de moeder van Oswald steeds met egards heb behandeld en ontvangen.

De moedige Hans Vermeer knokt onvermurwbaar verder. Hij dient vandaag een beroepschrift (Wet arob) en een verzoek tot Voorziening (artikel 107 wrvs) bij de Raad van State in.¹⁵⁶ Allemaal om af te dwingen dat Buitenlandse Zaken formeel bij de Zuid-Afrikaanse ambassade bemiddelt voor mijn visum.

Opmerkelijk dat Amerikaanse, Sovjet en Cubaanse beleidsmakers al voor de vijfde keer (afgelopen januari in Havana) bijeen zijn geweest om na te gaan wat er allemaal fout is gegaan tijdens de Cubaanse rakettencrisis in 1962. Robert McNamara, indertijd jfk's minister van Defensie, schrijft in The New York Times: ‘De wereld bevond zich even aan de rand van een atoomoorlog.’¹⁵⁷ Het is nu duidelijk ‘that each nation's decisions immediately before and during the crisis had been distorted by misinformation, miscalculation and misjudgement,’ aldus McNamara. Helaas is er sinds 1962 geen moer veranderd. Alle hedendaagse conflicten lijden eenzelfde tragisch lot. Men gelooft de eigen propaganda en de eigen leugens liever dan dat men een serieuze poging onderneemt erachter te komen waarom de tegenstander handelt als hij doet. Dat was nu exact het doel van mijn ontmoeting in 1956 met Bung Karno in Rome. Hij was na 1945 onze Fidel Castro in Indië. Ik zag het, journalist zijnde, als mijn plicht eerst naar de man te luisteren alvorens hem de grond in te schrijven. De Telegraaf verbood me een interview met hem te maken. Ik volgde mijn eigen journalistieke normen en nu woon ik vanaf morgen op Westerkade 3d in de Jordaan op een minimumuitkering van de Sociale Dienst, omdat me dat grondbeginsel nooit is vergeven.

McNamara vroeg in Moskou aan Andrei Gromyko, in 1962 minister van Buitenlandse Zaken van de ussr, waarom het Kremlin toen besloot raketten op Cuba te plaatsen. Gromyko antwoordde: ‘Their action was intended to strengthen the defensive capability of Cuba. To avert the threats against it. I repeat to strengthen the defensive capability of Cuba, that is all.’ Eindelijk komen de protagonisten van 30 jaar geleden in conclaaf bij elkaar en ontdekken dat er nooit een Cubaanse raket-

155 Time, 19 oktober 1992.

156 Zie bijlage 56. Verzoek tot voorziening.

157 The New York Times, 14 oktober 1992.

[p. 132]

tencrisis had hoeven te zijn. Het drama van de mensheid is en blijft dat men verzuimt om wanneer de gemoederen het verhitst zijn, toch aan een tafel te gaan zitten om te ontdekken dat iedereen at the end of the day in leven wil blijven en op elkaar schieten absoluut overbodig is om overeenstemming te bereiken.

Hans van Mierlo riep gistermiddag in het parlement, nadat premier Ruud Lubbers het ene na het andere ontwijkende antwoord op vragen gaf: ‘Laten we maar ophouden met deze schertsvertoning, deze poppenkast.’ Lubbers liet alle vragen die mensen bezighouden onbeantwoord. De Volkskrant opende vandaag met dit nieuwe parlementaire drama. Een en ander is opnieuw een dieptepunt in het Haagse democratische gedoe. Harry Mulisch heeft zijn magnum opus De ontdekking van de hemel geschreven, in 65 hoofdstukken, één voor ieder levensjaar. Mulisch sprak 13 oktober een rede hierover uit, die keurig afgedrukt is in nrc Handelsblad. Puur geklets over ‘ (...) thuis waren we anders en daarom ben ik een immigrantenschrijver.’ Die man is een van de meest vooraanstaande phonies van dit tijdperk. Hij is grootmeester in se rendre intéressant.

Ik bezocht ambassadeur Nothnagel en de heer Morkel. Opnieuw werd onderstreept dat mijn uitwijzing absoluut niets met het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag had te maken. De ambassadeur voert dit toneelstukje met een uitgestreken gezicht op. Hij had positief naar Pretoria geadviseerd om mij een visum te verlenen, maar het ministerie van Binnenlandse Zaken aldaar bleef dwarsliggen. Men had erop gewezen dat ook iemand van het ministerie mijn verhuizing namens mij zou kunnen regelen en ik daarvoor niet over hoefde te komen. Dat is dus die fijne mijnheer Colyn.

Toen ik tot de aanval overging en zei dat ik zeker wist dat hij, Nothnagel, zijn regering had ingelicht dat ik tot de vrienden van Sukarno en Desi Bouterse behoorde, zwegen beide heren. Ik deelde mee dat Arie van de Kerkhof met Du Toit had gesproken en dat ik langzamerhand inzicht had in hoe de kaarten werkelijk lagen. Nog meer diep stilzwijgen. Deze keer heb ik hen dan ook met een drastische actie gedreigd. Hij hoopte prompt me vrijdag uitsluitsel te kunnen geven of ik alsnog naar Hillbrow zou kunnen reizen. Ik boek de reis gewoon.

Ben zeer verbaasd dat president Urho Kekkonen van Finland - die ik bezocht en interviewde - in 1962 geld van de kgb zou hebben gekregen om zijn herverkiezing te helpen financieren. De Finse onderzoeker, Hannu Rautkallio zou documenten hebben gevonden, waar dit uit zou blijken. Uit Indonesië weet

[p. 133]

ik hoe ook documenten maar al te gemakkelijk kunnen worden vervalst, maar stel je voor dat het waar is. Weer een illusie minder, want ik zag hem als een groot Europees staatsman.

16 oktober 1992

Den Haag

Mijn nomadenbestaan is waarschijnlijk ten einde, omdat Eduard vandaag officieel zijn nieuwe flat betrekt. Hoe komt het toch dat dit allemaal maar gebeurt, zonder dat het me werkelijk verstoort? Mijn mentale elasticiteit lijkt oneindig. Mijn zekerheid het juiste parcours te hebben afgelegd, is onverbrekelijk. Zat in de trein op het balkon aan Peter en Frits te schrijven. Blijkbaar werd ik daarbij geobserveerd door Monique Berghuis uit Den Haag. Zij drukte me een briefje in de hand: ‘U lijkt me iemand, die me echte brieven schrijft. Ik vind het heerlijk om brieven te ontvangen. Vergeef me mijn brutaliteit, maar wilt u mij eens een brief schrijven? Zou er heel blij mee zijn.’ Nu zijn er bij een aardbeving in Egypte al ten minste 402 doden, wat de Bijlmeraffaire alleen maar meer pathetisch maakt. Ik ben op geen enkel moment meegesleept in de emoties van die ‘ramp’.

Westerkade 3D, Amsterdam

Het ziet ernaar uit dat ik hier nu woon. Ik denk dat de brief van Ed en mij van 6 oktober aan Eigen Haard dit uiteindelijk heeft mogelijk gemaakt.¹⁵⁸ Zit aan de schrijftafel van Jan Frederik Oltmans, met voor het eerst wat eigen spullen om me heen. Er was ook de eerste keer in al die tijd dat ik een botsing met Ed had, die maar even duurde. Ik had hem gevraagd aan John van Haagen de maten van de muren van de studio door te geven, omdat hij boekenplanken komt aanbrengen en ze hadden dinsdag afgesproken, terwijl ik dacht dat hij morgen zou komen. ‘Je bent ondankbaar,’ zei Ed, maar het was allemaal weer meteen over.

Ik heb Van Velzen geschreven dat ik het spelletje van Buitenlandse Zaken doorheb.¹⁵⁹ Ik kan aan de hand van mijn eigen archief bewijzen dat zij van alles voor me achterhouden.

Ik heb Hans Verploeg en Inge Brakman per brief duidelijk gemaakt dat ze alle reacties die zij krijgen in mijn zaak ook aan mij door moeten sturen. Ik stond gisteren bij Nothnagel in mijn hemd toen ik zei dat zij nog steeds niet de brieven van de nvj hadden beantwoord, terwijl zij dat wel hadden gedaan.

158 Zie bijlage 57.

159 Zie bijlage 58.

[p. 134]

Wim Hazeu zegt nu bereid te zijn te willen meewerken aan een tweede druk van Het dagboek als Camera Obscura.¹⁶⁰ Hij moet wel een huid als een olifant hebben.

Ik kijk rond de studio en realiseer me met hoeveel zorg Eduard alles heeft voorbereid dat ik hier in kon trekken. Misschien denkt hij dat ik dit vanzelfsprekend vind, maar dat doe ik allerminst. Maar hoe hem te laten voelen dat ik me compleet senang voel dat ik nu weer een eigen plek heb, is steeds mijn handicap geweest. Zelfs het oude Philips-radiootje van mam dat zij uit Kaapstad mee terugbracht en altijd bij haar bed stond, staat nu bij het mijne en doet het nog prima.

160 Zie bijlage 59.

17 oktober 1992

Gisteravond vond ik dat ik Ed vannacht alleen moest laten. Hij moet werken en vliegt vanavond naar Toronto. Ik ging naar Adonis en ontmoette een jongen, die voorstelde naar Argos aan de overkant te gaan, en hemeltje, wat een tent! Ik was er nog nooit geweest. Beneden zijn spelonken waar wild wordt gerotzooid. Ik probeerde op mijn portemonnee te letten, maar na enig wild gedoe was hij prompt weg. Jammer van de twintig gulden. Stom. Er was een Japanse jongen die ik nog eens hoop tegen te komen. Hierna ging ik naar Thermos, waar ik om 03.00 uur aankwam, maar alle cabines waren bezet, dus bleef ik op. Ik kwam een Spaanse jongen tegen die ik al eerder had ontmoet en wel aardig vind. Ik hing er rond tot 05.45 uur en liep daana naar het Centraal Station, kocht er een Volkskrant en liep naar huis met verse broodjes. Ik was werkelijk kapot. Eduard zag het direct, maar ik wist dat ik het nog een laatste keer moest doen.

Eduard belde vanuit zijn nieuwe appartement om 11.00 uur op: ‘De auto van mijn vader staat precies voor jouw deur.’ Toen hij rond 10.00 uur weg wilde gaan, werd er al aangebeld, maar deed Ed niet open. Het aanbellen maakte hem nerveus, dus misschien rook hij al onraad, want zijn ouders weten nog niet dat ik in zijn flat trek. Ze denken geloof ik dat ik ergens anders op de Westerkade een studio heb gevonden. Ik vind het een rotsituatie, want Ed is 32 en mag toch langzamerhand zijn eigen leven leiden. ‘Mijn vader bedoelt het lief,’ zei de zoon. Toch ben ik - met uitzondering van zijn moeder - niet gecharmeerd van die familie, met een maffia-oom, een broer van de vader op de vlucht in Spanje en een tante op het Zandpad in Utrecht als hoerenmadam.

[p. 135]

Piet Schaepman belde en vertelde dat hij zelf over een deep throat op Buitenlandse Zaken beschikte. Dit zou nieuwe mogelijkheden bieden. ‘Ik weet precies wie de verkeerde rechter in jouw zaak zou zijn. Ik zal je adviseren, om als het zover is de man te vragen zichzelf te verschonen en dus “te wraken” om te zorgen dat hij zich terugtrekt. Ik denk dat je eerste deel van de Memoires in de rechtszaal tegen je gebruikt zal worden. Ikzelf ben opgehouden met dat boek van je te lezen, toen je intimiteiten uit je relatie met Inez Röell ter sprake bracht. De landsadvocaat zou deze details kunnen gebruiken om de door Buitenlandse Zaken op jou toegepaste sabotage te rechtvaardigen. In dat geval is een mea culpa slimmer dan te proberen dit goed te praten. Je zou bijvoorbeeld kunnen stellen dat je jarenlang als opgejaagd wild bent vervolgd en dat dit je ertoe heeft gebracht zo volledig en ongecensureerd mogelijk opening van zaken te geven.’ Dit is zonder meer een terzake doende opmerking. Advocaat Vermeer heeft het gevaar van de Röells en mogelijke contacten met Luns ook steeds onderkend. Ook Piet vermoedt dat de moeder van Inez bij Luns is geweest.

Ramsey Clark, eens minister van Justitie van Lyndon B. Johnson, trekt van leer in de Volkskrant tegen de media en de Golfoorlog.¹⁶¹ Om te beginnen roert hij de cause célèbre van Peter Arnett van cnn aan. Hij rapporteerde wat er in Bagdad aan de hand was, maar werd voor verrader uitgemaakt. Wat mij in 1957 in Djakarta overkwam. ‘Wat gebeurde,’ aldus Clark, ‘was niet louter dat de media het publiek een verkeerd beeld voorspiegelden, noch dat zij simpelweg niet aan de juiste informatie konden komen. Nee, wat zich voltrok was een massieve mediacampagne, die maar één doel kende: het publiek moest doordrongen raken van de rechtvaardigheid van de Amerikaanse zaak en het Amerikaanse optreden. De ware verheerlijking van de Amerikaanse militaire operaties maakte deel uit van de propagandaslag. Terwijl Irak steeds in de zwartste kleuren werd beschreven, stonden de media bol van verhalen over Amerikaanse wapenfeiten.’

Clark onderstreept hoe Mary McGregory (columniste) Saddam Hoessein ‘een beest’ noemde en Newsweek hem als ‘een monster’ omschreef, terwijl Time de lezers verzekerde dat de Iraakse leider ‘kille, meedogenloze slangenogen had, ogen van een moordenaar.’ President Bush vergeleek hem natuurlijk weer met Hitler en prompt zette The New Republic Saddam op de omslag met een Hitler-snorretje. Luns en Drees - en aanhang

161 De Volkskrant, 17 oktober 1992.

[p. 136]

- deden hetzelfde met Sukarno. We zijn hier natuurlijk geen haar beter dan de kletskousen in Washington. Clark schreef een boek over Amerikaanse oorlogsmisdaden in de Golfoorlog en zie waar het werd gepubliceerd. Niet bij Random House, Doubleday, of Simon & Schuster, neen, bij de Thunder Mouth Press een piepklein uitgevertje ergens achteraf in Manhattan.¹⁶² Diep treurig.

Allister Sparks schreef een commentaar om Gatsha Buthelezi af te schilderen als een man die geen aanhang in het eigen stamland van de Zoeloes zou hebben.¹⁶³ Volgens Sparks zou meer dan zestig procent van de Zoeloes het anc steunen en slechts twee procent de Inkatha van Buthelezi. Sparks zegt een onderzoekster uit het Witwatersrandgebied te hebben gesproken, die bij Zoeloes zou hebben geconstateerd dat velen van hen ‘met afschuw’ over Inkatha - en dus Buthelezi - spreken en zelfs de voorkeur zouden geven aan De Klerk. In het gunstigste geval, aldus de columnist, kan Buthelezi nog op de steun van drie van de vijfendertig miljoen Zuid-Afrikanen rekenen. Dit is dan de voorlichting van lezers van nrc Handelsblad over wat in Zuid-Afrika aan de hand zou zijn. Ik zie het als pure propaganda.

De Duitser Robert Musil heeft tussen 1899 en 1942 zijn dagboek bijgehouden, die niet voor publicatie was bestemd, maar toch bij Rowohlt compleet is verschenen.¹⁶⁴ Het eerste deel is het dagboek van in totaal 1027 pagina's en het tweede deel behelst noten, bijvoegsels en een register. Meulenhoff heeft een deel in vertaling uitgegeven en het origineel teruggebracht tot 271 pagina's.¹⁶⁵ Op negentienjarige leeftijd liet Musil zich laatdunkend uit over dagboeken, als de gemakkelijkste vorm van schrijven. Er is geen tucht voor nodig en het is geen kunstvorm. Neen. Een dagboek is voor mij inderdaad als een privékrant, waarin ik bijhoud wat ik wil onthouden, al was het maar om Wahrheit van Dichtung te blijven kunnen onderscheiden.

Chris van Esterik schrijft dat Musil probeerde de hele wereld te inventariseren. Daar betrap ik me dus ook op, vooral bij het doen van keuzes wat in de uiteindelijke versie van mijn dagboek op te nemen en de schat van informatie, welke noodgedwongen achterblijft. Zijn vrouw Martha schijnt een aantal intieme details over hun relatie te hebben verwijderd. Ze zouden alle 31 jaren van hun huwelijk iedere ochtend de geslachtsdaad

162 Ramsey Clark, The Fire This Time: U.S. War Crimes in the Gulf, Thunder's Mouth Press, New York, 1992.

163 NRC Handelsblad, 16 oktober 1992.

164 Robert Musil, Tagebücher. Rowohlt, Deel I en II. Reinbeck, 1976.

165 Robert Musil, Dagboeken, Meulenhoff, Amsterdam, 1992.

[p. 137]

hebben uitgevoerd. Lijkt me sterk. Ook heeft de moeder de dochter voor haar eigen dood in 1949 op het hart gedrukt dat de cahiers niet voor publicatie waren bestemd. Nu liggen ze dus toch vertaald in de winkels.

Nederland staat in het teken van Harry Mulisch. Etalages, kranten, Sonja Barend heeft hem in haar programma. Ook een aantal van Mulisch vrienden van de Herenclub, Hans van Mierlo, Marcel van Dam en Willem Brugsma zijn aanwezig. Reinbert de Leeuw speelt Schubert. ‘Met vrouwen kan je niet echt kletsen,’ zei Harry, ‘daar zijn vrienden gek genoeg voor.’ De uitzending werd dus een gigantische reclamespot voor het nieuwe boek. Mulisch schijnt twee dochters en een zoontje van negen maanden te hebben. Een idioot, Ben Haveman, noemt hem in de Volkskrant vandaag ‘de Goethe van het Leidseplein’. Eigenlijk zeer onaardig. Want straks gaat hij het zelf nog geloven.

Casper van den Wall Bake stond voor mijn studio met een plant en de nieuwe televisie. Hij zocht snel alle stations op inbegrepen cnn. Ik geniet. Hij nam me vervolgens mee naar De Groene Lanteerne, terwijl ik naar een Chinees om de hoek wilde gaan. Ik legde hem omstandig uit welke informatie ik via de Koninklijke Marechaussee over Hendrik Bentinck in portefeuille had. Hij adviseerde op basis van deze gegevens met de landsadvocaat te gaan onderhandelen, wat me een vorm van chantage leek. Zeker niet, vond Casper, zo zat de wereld nu eenmaal in elkaar. Die benadering zou niet in mijn hoofd zijn opgekomen. ‘Ja, maar je hebt nu al een aantal keren de komst van de zilvervloot gemist. Misschien wordt het tijd de strategie te wijzigen.’

De Sovjet Unie veranderde de Kara Zee in een atoomkerkhof.¹⁶⁶ De Russen beschoten een schip van Greenpeace dat daar voer als protest tegen de voorgenomen hervatting van kernproeven door de Russen. Daarnaast wilden zij metingen doen naar de nucleaire vervuiling aldaar. Greenpeace zijn mijn helden. Zij vragen aandacht voor deze misdaad.

166 De Volkskrant, 14 oktober 1992.

18 oktober 1992

De Raad van Toezicht van de Universiteit van Amsterdam weigert om J.L. Heldring een eredoctoraat te geven, omdat hij te rechts zou zijn. Het gaat bij deze club van dwazen om wat wordt genoemd ‘correct politiek denken’, alsof zoiets werkelijk zou bestaan. Toen professor Dick Swaab indertijd vaststelde

[p. 138]

dat hersens van homo's verschillen vertoonden met die van hetero's spitten activisten prompt zijn tuin om. Ook psycholoog Hans Eysenck mocht er geen rede houden, omdat hij had vastgesteld dat zwarten in de vs minder punten haalden op de intelligentietests dan blanken.

Adriaan van Dis schijnt helemaal in de vernieling te zijn vanwege de plagiaataffaire. Hij woont tijdelijk bij een een vriend van Casper van den Wall Bake, Laman Trip, die vreest dat Adriaan in staat is de hand aan zichzelf te slaan. Casper heeft hem gezegd dat ik er niets mee te maken had.

Soms denk ik eraan hoe broer Hendrik ervoor staat, met vijf auto's voor de deur en tonnen op de bank, en hoe ik leef van een minimumuitkering.

19 oktober 1992

Typisch dat ook Aart van der Want gisteren meteen op de informatie inzake Hendrik Bentinck reageerde om dit te gebruiken ten voordele van mijn proces tegen Den Haag. Ik denk toch dat dit zakenwereldreacties zijn waar ik echt niet voor in de wieg ben gelegd.

hp/De Tijd op Zondag is geboren. Het heeft geen enkele kans van slagen. Driehuis en Dijksman zullen wel eens even bewijzen dat het wel kan en slepen hun weekblad mee naar de ondergang. Henk Hofland schreef in het eerste nummer een lang essay over het einde van de verbeeldingskracht. Hij doet aardige vondsten. Een lezenswaardig verhaal.

Ed was er al om 07.50 uur. Hij slaapt tot 15.30 uur. Hij was prima gemutst. Wel moe. Het sneeuwde in Toronto. Ik zal het eten bereiden. Ik vertelde Ed wat Casper en Aart hadden geadviseerd om met Bentinck te doen. ‘Dat is hun zakelijke mentaliteit,’ zei hij direct. Hij herkende zijn oude huisje niet meer.

Somerset Morkel had een fax gestuurd met het verzoek mij te bellen. Ik deed het niet, maar later belde hij zelf. Ik krijg geen visum en mijn paspoort is al onderweg terug naar mij.

Jos Slats vertelde dat de voorlichter van de Koninklijke Marechaussee hem naar Buitenlandse Zaken had verwezen. Hij had twintig schriftelijke vragen aan minister Hans van den Broek gesteld. Onder meer de vraag: ‘Heeft marechaussee A. aan de minister gerapporteerd toen hij in Pretoria was?’ Hij heeft bovendien langs de Wet Openbaarheid van Bestuur alle betrokken documenten opgevraagd.

[p. 139]

20 oktober 1992

Ik rapporteerde aan Arie van de Kerkhof dat Slats op het oorlogspad was. Dit vond hij prachtig. Arie zei dat er twee gronden voor uitwijzing waren: 1) wanneer ik de ambtelijke verhouding tussen beide landen schade zou hebben berokkend en 2) misdraging, drugs, berechting, dus overtreding van de wet. Geen van beide waren bij mijn uitzetting van toepassing. Hij was dus overtuigd dat ik werd uitgewezen omdat Den Haag niets ondernam om dit te voorkomen. Die stilte nam het laatste beletsel weg voor Pretoria om me er uit te zetten.

Marechaussee Harry de Jong belde. Hij vroeg wat er aan de hand was. Na mijn uitleg zei hij zich te kunnen voorstellen dat in Den Haag de zaak behoorlijk op rood stond. Maar hij waarschuwde: ‘Ze zullen Klaas de Jonge opvoeren om hem te laten verklaren dat het zo'n vaart niet liep met Bentinck.’

Belde Jos Slats thuis. ‘Dat kan dat ze Klaas uit de kast halen. Ik ga die jongen meteen morgen zelf proberen te bereiken.’

Gisteren heb ik ook Wim Klinkenberg de zaak Bentinck telefonisch uitgelegd. Als gewoonlijk begreep hij er onmiddellijk de portee van.

Mijn visum voor Zuid-Afrika is formeel geweigerd. Morkel had me al gebeld, maar nu kreeg ik ook een brief van de ambassade. John van Haagen arriveerde om 11.15 uur uit Rotterdam. Hij is samen met Eduard planken gaan kopen. Het is een dag van boren, timmeren, passen en meten geworden.

Oud-hoofdredacteur van de Krant op Zondag, René de Bok zegt in de televisieshow van Gert Berg, Berg je voor Berg, dat een kleine coterie van journalisten zoals Henk Hofland en John Jansen van Galen, hier de dienst uitmaakt en besluit wat goed of slecht is. Iemand als Hofland kan je 's nachts opbellen dan schrijft hij voor 3.000 gulden in twintig minuten een mooi artikel. Volgens René doet deze groep van journalisten alles voor geld. ‘Als je niet meepraat met deze kliek van zelfingenomen figuren als Hofland, dan ben je verdoemd,’ aldus De Bok. Uiteindelijk zal Hofland in de soep draaien, net als Van Dis. Zijn gedrag en mentaliteit lijken die uitkomst te garanderen. Zijn huidige onbetwiste grootheid zal tot gepaste proporties worden teruggebracht.

Wat de televisie laat zien aan onmenselijke gedragingen in Joegoslavië tart iedere beschrijving.

Van de hand van Erik Jurgens een groot artikel over algemene beschouwingen zijn parlementaire fictie geworden.¹⁶⁷

167 NRC Handelsblad, 20 oktober 1992.

[p. 140]

Hij maakt letterlijk gehakt van de gang van zaken, die hij als ‘achterlijk’ beschrijft. Lange monologen van Kamerleden, die door een nog langere monoloog van de betrokken minister wordt beantwoord. Jurgens wil dat ze worden afgeschaft. Erik als roepende in de woestijn.

21 oktober 1992

Maak me ernstige zorgen omdat Eduard steeds hoest. Hij kwam eten. Hij bracht een nieuw lampje mee voor bij mijn bed, omdat hij zijn eigen lamp mee wilde nemen.

Vermeer is weer vol gas voor me bezig.¹⁶⁸ Hij heeft de laatste ontwikkelingen toegevoegd aan het arob-verzoek en het verzoek van voorziening.

Intussen blijft Pieter Lakeman in dit verband een apart type. Toen ik hem laatst tegenkwam, beklaagde ik me dat Vermeer al enige tijd niets meer liet horen. Hij zei dat hij hem de volgende dag zou zien en mijn belangen zou aanzwengelen. Toen ik hem de volgende dag belde en vroeg hoe het was gegaan, antwoordde hij er niet aan te zijn toegekomen mijn zaak aanhangig te maken. Nu belde ik om hem te zeggen dat alles prima in orde was met Vermeer. Hierop antwoordde hij glashard: ‘Ik ben blij dat mijn bemiddeling vruchten heeft afgeworpen.’ Wat moet je met deze man?

Jan Bank maakte de sprong van de Volkskrant naar een hoogleraarschap in geschiedenis in Leiden. Hij publiceert vandaag in nrc Handelsblad echter een lofzang op de coterie, waar René de Bok juist over sprak. Bank zet Blokker, Hofland en Mulisch neer als de 1927-ers, die een inspiratiebron voor het koninkrijk zouden vormen. Het is exact als De Bok heeft gezegd, ze likken elkaar de beroemdheid in. Bank pikt in hun kielzog een graantje mee. Ze zijn alle drie dezer dagen 65 jaar geworden. Het artikel van Bank is opgeklopt gelul.

168 Zie bijlage 60.

22 oktober 1992

Soms lig ik in bed me af te vragen, wanneer Den Haag rechtstreeks in contact zal treden met Vermeer, zoals Droogleever

[p. 141]

Fortuijn destijds met Voetelink smoesde tijdens het proces Claus, waar Aart van der Want en ik op een afstandje bijstonden.

Heb zilver gepoetst, alle portretten, en ook de set van de theeketel. Ik vind deze flat zo super, ik ga hier nooit meer weg. Eduard wipte binnen, want hij gaat een week op reis. Toen hij vertrok zat ik achter het J.F. Oltmans bureau. Hij gaf me een zoen op mijn hoofd ten afscheid, inderdaad een mooi afscheidscadeautje. Ik heb in lange tijd niet zo'n delicaat gebaar ondervonden van iemand waar ik zoveel genegenheid voor voel.

Hij vertelde dat de oud-minister van Financiën, Frans Andriesen, in de eerste klasse had gezeten. Hij dronk zich het lazarus en begon zeer luid te spreken, over zijn gedrag had het klmpersoneel zich zeer verbaasd. Hij dronk alles door elkaar, wijn, whisky, cognac en champagne.

Sami Virtanen, mijn Finse vn-scherpschutter, belde uit Stockholm. Hij komt hier 8 november aan op doorreis naar Zuid-Afrika.

Hans Verploeg schreef dat de mogelijkheden van de nvj mij te helpen reeds waren opgedroogd. Ik heb hem geantwoord hoe hij in hemelsnaam die onzin door zijn keel kan krijgen.¹⁶⁹

Eindelijk weer muziek: het Saint Saëns vioolconcert. Ik raakte de afgelopen maanden muzikaal ondervoed. Heerlijk om weer naar muziek te kunnen luisteren.

Carel Enkelaar belde dat er een boek van hem verschijnt, waarin hij nogal uitgebreid ingaat op de jfk-affaire.¹⁷⁰

William Safire schreef een halve pagina in de Volkskrant, met als boodschap dat nu zelfs Amerikaanse conservatieven George Bush wantrouwen.¹⁷¹ Het wordt de hoogste tijd. Ze hebben er lang over gedaan om erachter te komen. De man wordt steeds meer als een onbetrouwbare pragmaticus zonder principes gezien. De eerste vier jaren van zijn presidentschap worden ook door Republikeinen als een volledig fiasco gezien. Bush is een man met twee gezichten. Het Amerikaanse publiek voelt zich niet langer veilig met deze onberekenbare figuur in het Witte Huis. Volgens Safire denkt een op de vijf Republikeinen erover op Bill Clinton te stemmen.

169 Zie bijlage 61.

170 Carel Enkelaar, Ooggetuige. Achterkanten van de media, Holland Advertising, Den Helder, 1992.

171 De Volkskrant, 21 oktober 1992.

[p. 142]

23 oktober 1992

Schrok om 07.00 uur wakker en zocht de uitnodiging om een lezinkje te geven in het Literaire Café in Leiden. Ontdekte dat ik 20 oktober werd verwacht. Ik kan maar één ding doen, bewust oneerlijk zijn en vanavond naar Leiden gaan en doen alsof ik dacht dat het vandaag was. Dat is me nooit (of zelden) overkomen bij de honderden lezingen die ik ooit in de vs gaf. Ik haat zoiets. Was onbereikbaar omdat mijn telefoonnummer was gewijzigd. Ik ga niet naar Leiden. Ik schrijf Van Stipdonk een brief en zeg het zoals het is.

Professor A.C. Zijderveld mijmert in nrc Handelsblad over wat er aan de hand is in de Nederlandse politiek, à la John van Haagen.¹⁷² We denken dat we met onze kennis en technologie super beschaafd zijn, en proberen steeds verder in het heelal door te dringen, terwijl we in werkelijkheid even machteloos blijken om ons brein verstandig te hanteren als toen hier nog hunebedbouwers woonden. Ik denk overigens dat John het meer bij het rechte eind heeft dan Oerlemans en Zijderveld samen, wanneer hij spreekt over het om zeep helpen van het geweten van de PvdA. ‘Wie deze bureaucratie in handen heeft, heeft het hart van de macht in handen en dat zijn dus niet de politici, doch de topambtenaren die, als ze gezond blijven, diverse cohorten van politici “overleven”. Naar het model van de private sector afficheren topambtenaren zich steeds meer als managers en dat zijn ze in vele gevallen ook.’ De vraag is: wat spoken die topambtenaren op eigen houtje nog meer voor kattenkwaad uit, zoals dit vooral in de vs deel uitmaakt van wat er wel of niet gebeurt.

Wanneer ik deze kamer rondkijk, besef ik keer op keer hoe uitzonderlijk zorgzaam Eduard is geweest, tot en met het rekje dat hij liet staan om vaatwerk in te drogen. Er blijkt zoveel genegenheid uit. Hij is nu in Houston, Texas en zal wel in diepe slaap zijn. Luister naar een opname van Eduardus Halim. Ik kocht roosjes om te vieren dat ik weer een eigen ‘huis’ heb. Ik mis mijn vleugel wel heel erg. Mam zei altijd: ‘Do not cry over spilt milk.’ Geniet eigenlijk intens van deze zes bij zes plek.

Carel Enkelaar adverteert met zijn nieuwe boek in De Journalist en heeft ook mijn foto opgenomen. Moedig om er iemand met zo'n twijfelachtige reputatie in te zetten. Hij belde trouwens om mee te delen dat Jim Garrison was overleden, de man die het eerste echte onderzoek naar de moord op Kennedy

172 NRC Handelsblad, 22 oktober 1992.

[p. 143]

startte en weigerde als vanzelfsprekend aan te nemen dat Oswald de enige moordenaar was.

Ging naar Argos. Wat zich daar in de spelonken afspeelt is nauwelijks te geloven. Er zijn hartstikke donkere nissen waar je niets ziet en alleen maar handen over je lijf voelt. Zag opnieuw de Aziatische jongen en we keken in elkaars ogen. Geloof het of niet, maar wat ik nooit doe, ik heb kort aan zijn piemeltje gelikt. Fluisterde daarna in zijn oor: ‘Met jou alleen in mijn bed.’ De dief van mijn portemonnee was er ook weer, een Indiase Surinamer. Deze keer had ik twintig gulden in mijn schoen gestopt. Ik vertrok om 03.15 uur in de stromende regen. Wat een bedrijf. Verslavend ook nog!

24 oktober 1992

Deze dag begint met een telefoontje van Pieter Schaepman. Hij ontdekte zijn eigen paraaf op een der stukken uit Washington, die ik tot dusverre wel heb gekregen. Hij herhaalde dat hij was gestopt met lezen in deel 1 van mijn Memoires, toen ik verwees naar de orale seks met Inez Röell. Ik legde hem uit dat ik al vele jaren geleden afstand had genomen van het idee dat freules aanspraak zouden kunnen maken op een meer geheime behandeling dan andere stervelingen. Ik gaf als voorbeeld dat een van mijn oudste vrienden, Wicher de Marees van Swinderen alle contact verbrak, na verschijning van deel 1. Bij mij komt zoiets over als abnormaal en als bewijs van een beschadigd zelfbeeld. Beatrix heeft daar ook zoveel last van. Ook maakte ik Piet duidelijk dat ik met deze passage de stemmingmakerij van moeder Etty Röell wat had willen bestrijden.

Leslie Gelb beschrijft in The New York Times de vuile spelletjes die Bush speelde met Irak en Saddam Hoessein.¹⁷³ Presidents-kandidaat Ross Perot heeft hem er openlijk van beschuldigd dat Bush eigenlijk het groene licht voor de invasie had gegeven door er niets over te zeggen dat Bagdad 100.000 man bij de grens met Koeweit had samengetrokken. Washington gaf op geen enkele manier aan dat een invasie van het buurland onacceptabel zou zijn. ‘He said nothing about force,’ aldus Gelb, ‘because he had no idea that he would use force.’ Reeds op 25 juli 1990 meldden analytici van de inlichtingendiensten dat alles erop wees dat Irak de olievelden van Koeweit ging bezetten. Bush riep zelfs zijn National Security Council niet bijeen. Er werd op het Witte Huis verder niet over een reactie nage-

173 The New York Times, 23 oktober 1992.

[p. 144]

dacht, indien Saddam inderdaad ‘this small bite’ (Koeweit) zou opslokken.

Waar Bush aanvankelijk voor vreesde en waarom hij operatie Desert Shield op gang bracht, was dat Irak ook Saoedi-Arabië zou aanvallen. Het duurde nog tot oktober 1990 voor de president Desert Shield transformeerde in de operatie Desert Storm en een half miljoen soldaten op de been bracht. Bush is gewoon door de oorlogszoekers in Washington aangezwengeld, en slappe broeder die hij is, trapte hij erin. Toch vliegt hij eruit, mede om die waanzinnig totaal onnodige oorlog.

nrc Handelsblad zette op de voorpagina dat Max van der Stoel volgens de voormalige Franse minister van Buitenlandse Zaken, Jean Sauvagnargues, onzin uitsloeg met zijn verklaring dat Parijs de 300.000 dollar losgeld in de gijzelingsaffaire van 1974 in de ambassade in Den Haag, in eigen zak had gestoken.¹⁷⁴ Hollandse mierenneuker als Van der Stoel is, zou hij wel eens gelijk kunnen hebben en zit Sauvagnargues ernaast.

Soms lijkt het een droom dat ik nu echt Eduards flat bewoon. Er kwam een brief van de jongedame, die mij in de trein aan Peter en Frits zag schrijven.

De vader van Casper, luitenant-generaal A.V. van den Wall Bake (81) is overleden. Casper heeft het er zeer moeilijk mee, ik voel het.

Vincent van Stipdonk van het Literair Café in Leiden heeft gebeld. De zaal was vol. Een heer van middelbare leeftijd, die zei een vriend van me te zijn, heeft een inleiding gehouden. Wie was dat?

Jongens praten op Hilversum I over hoe verliefdheden tussen jongens ontstaan en ze spreken er heel vrij over. Het gaat over een 06-lijn. En nu de lesbiennes. Dat zou wat voor Zuid-Afrika en Du Toit zijn. Uitzending van de Humanistische Omroep Stichting.

174 NRC Handelsblad, 24 oktober 1992.

26 oktober 1992

Op advies van Schaepman schreef ik advocaat Vermeer of er zoiets bestaat als de Raad van State in gebreke stellen. Zijn brieven worden door de Raad gewoon niet beantwoord.

Eindelijk heb ik Ross Perot eens woedend gezien. Zijn zoon probeerde zeer vijandige vragen van journalisten te beantwoorden, het soort vragen dat wormen als Karel van de Graaf en Max Tak stellen, en plotseling kwam de vader binnen en trok van leer. Hij maakte gehakt van de hele troep, en was boos

[p. 145]

en bloedserieus. Ik zou nu 100 procent zeker op Perot stemmen als ik Amerikaan was. De cnn-commentaren die volgden waren walgelijk, maar ik denk dat het televisiepubliek eerder Perot gelooft dan de bastards die probeerden Perot verdacht te maken. De cnn-bastards zegden dat Perot paranoïde is, onstabiel gedrag vertoont en meer van dergelijke laster. Toch denk ik dat de televisiekijkers het heel anders interpreteren. Maar eigenlijk is wat daar gebeurt buitengewoon ontmoedigend. cnn-news zegt gewoon tien minuten later: ‘The Bush-camp calls Perots allegations preposterous.’ En ook dat is een leugen, want het Bush-kamp kan helemaal nog niet op Perot gereageerd hebben. Ross vertelde dat Bush hem had opgebeld nadat hij zich (tijdelijk) uit de race terugtrok in juli.¹⁷⁵ Perot zei met een ontmoeting akkoord te gaan, maar hij wilde eerst weten wat er waar was van het plan van de Republikeinen om zijn jongste dochter te besmeuren (met obscene nep-foto's, vlak voor haar bruiloft). Hij vernam nooit meer iets van Bush. Ook een tweede poging van Bush (die de Perot-aanhangers mee wilde krijgen) om Perot te ontmoeten mislukte omdat Perot deze zaak eerst opgehelderd wilde hebben. Perot zei ook dat hij vanwege die smeercampagne die tegen zijn dochter voorbereid werd, en de sabotageaanvallen op zijn bedrijven er in juli geen zin meer in had. Na haar bruiloft in augustus besloot hij weer een poging te wagen. Geen van de perscommentatoren gingen hier na afloop op in. Het is overal hetzelfde verhaal.

De Amerikaanse verkiezingen zijn eigenlijk gemener en smeriger dan ooit. Ook Ross Perot heeft nu een duit in het zakje gedaan. Hoe zou hij anders kans van slagen hebben? Het belachelijkste was misschien wel dat ze over eigen en elkaars karakters babbelen zonder ook maar enig idee te hebben wat de vereisten van het karakter van de president van het machtigste land ter wereld zouden moeten zijn. Intussen meldt de Volkskrant dat de vs en de eeg weer eens op een kostbare handelsoorlog afstevenen.¹⁷⁶

Van al mijn naaste vrienden verdient Eduard bij de klm misschien wel het minst, maar alleen hij heeft het mogelijk gemaakt dat ik weer een soort leven kan gaan hebben. Hij liet me bijvoorbeeld vier zo goed als nieuwe pannen na. Ik realiseer me dit maar al te goed wanneer ik ze gebruik.

Jan Mets ging akkoord om alle 150 parlementsleden een exemplaar van Vogelvrij in hun Haagse postvak te laten bezorgen. Er

175 Ross Perot ging begin oktober weer meedoen aan de verkiezingen.

176 De Volkskrant, 26 oktober 1992.

[p. 146]

komt een briefje bij.¹⁷⁷ Ik vertelde Jan tegen Erik Jurgens te hebben gezegd dat ik de nietszeggende wijze van Kamervragen beantwoorden door bewindslieden, een absolute farce vond. Zelfs Jan reageerde met: ‘Willem, verschiet niet al je kruit.’

177 Zie bijlage 62.

27 oktober 1992

Bush haalt het zeker niet. Het wordt dus Bill Clinton. Hij zou Ross Perot een toppositie moeten geven. Maar democratisch denken en compromissen aangaan tussen politieke partijen is onbekend in Washington.

Hans Lonis kwam langs. Na een tijdje word ik moe van zijn geklets. Dat merkt hij ook. Hij bracht wel mooie foto's mee van Theo Cammann.

Vermeer belde dat hij zonder te zeggen wie hij was de Raad van State had opgebeld om erachter te komen waarom er geen antwoord kwam. ‘We zijn veertien dagen achterop geraakt met onze post te openen,’ luidde het antwoord.

Adèle Croiset zond een bloemenbon om mijn nieuwe huis mee in te wijden.

Jan Tromp belde om duidelijk te maken dat hij en Jos Slats ‘de koninklijke weg bewandelden.’ Dit betekende eerst via de wob-procedure de stukken opvragen, zoals het verslag van marechaussee Harry de Jong, die in Pretoria rapporteerde aan minister Hans van den Broek over de activiteiten van Klaas de Jonge en baron Bentinck. Het zou waardevoller zijn wanneer de krant via de stukken van Buitenlandse Zaken achter de rol van de Koninklijke Marechaussee in deze zou kunnen komen. Het is voor mij onbegrijpelijk dat Tromp, een man die toch jaren in dit vak is, er blijkbaar van uitgaat dat er ook maar een schijn van kans zou zijn dat Buitenlandse Zaken dat vitale rapport ooit af zou geven, wob-procedure of geen wob-procedure. Ik belde Jos Slats, die op dat punt op mijn lijn zat. Hij gaat nu proberen telefonisch van het ministerie de namen van de beide marechaussees te krijgen, die als spionnen op Klaas werden losgelaten.

Ik lees achter elkaar de biografie van Brian Inglis over Roger Casement uit om er een artikel over te kunnen schrijven voor de Gay Krant.¹⁷⁸ Hij maakte deel uit van de Britse diplomatieke dienst, schreef over de wantoestanden in Congo onder Koning Leopold ii en werd in 1916 opgehangen vanwege steun aan de Ierse onafhankelijkheidsbeweging. Terwijl hij ogenschijnlijk steeds als een eerbaar man had geleefd, ook in zijn privéleven,

178 Brian Inglis, Roger Casement, Harcourt Brace Janovich, New York, 1973.

[p. 147]

zouden zijn zogenaamde black diaries openbaren dat hij anderzijds een leven lang homoseksueel was geweest. Roger Casement leefde een eeuw te vroeg.

Heb Bill Clinton nauwkeurig bestudeerd bij het uitspreken van een rede in Florida. Hij lult eigenlijk net zo uit zijn nek als George Bush. Hij schreeuwt alleen luider dan Bush, want hij is jonger. Waar haalt hij de energie vandaan om keer op keer met dezelfde slogans aan te komen? Eigenlijk is de keuze tussen Bush en Clinton hopeloos, van de regen in de drup. Men mist de moed voor Ross Perot te kiezen, dus het zal inderdaad Clinton worden.

28 oktober 1992

Vannacht kwam de eerste sabotagetelefoon op de Westerkade binnen, zoals vroeger op Amerbos. Ik heb meteen de lijn eruit getrokken.

Gisteren nog belde Herman Somer dat hij nergens Het dagboek als Camera Obscura kon vinden. Wat wil je. Hazeu drukte er 1.800! Hij zei dat ook de Koninklijke Bibliotheek er geen had. De sabotage heeft prima gewerkt.

cnn is van mening dat Clinton de tactieken en zelfs uitspraken van Ross Perot overneemt om stemmen te krijgen. George Bush tekende intussen een wet waardoor weer meer documenten betreffende de moord op jfk beschikbaar komen. Het heeft een jaar geduurd, sinds Oliver Stone zijn film uitbracht, om meer klaarheid te krijgen. Schandelijk dat er hoe dan ook nog informatie over deze moordaanslag in Dallas wordt achtergehouden.

Het was John van Haagen, die me gisteravond telefonisch probeerde te bereiken en waar iets mee fout ging. Het fnv-blad had een artikel gepubliceerd over Wim Kok ‘die de zaak belazerd heeft’.

Wim Wertheim schreef me naar aanleiding van mijn kritiek op Poulgrain.¹⁷⁹ Hij zette in hp/De Tijd een artikel waar ik het evenmin mee eens ben.¹⁸⁰ Ik schreef daarop een reactie naar hp/De Tijd.¹⁸¹ En zond Wim een brief.¹⁸²

Jan Mets belde. Vogelvrij was binnengekomen. Ik fietste meteen naar Westeinde. Het boekje zag er perfect uit. Mets vloog me drie keer om de hals. Hij zou de 150 boeken zelf naar het gebouw van de Tweede Kamer brengen. Hij had ook al met een

179 Zie bijlage 63.

180 Zie bijlage 64.

181 Zie bijlage 65.

182 Zie bijlage 66.

[p. 148]

medewerker van nrc Handelsblad gesproken, wiens reactie was geweest: ‘Materiaal om van te smullen, maar het gaat weer helemaal over Oltmans.’ Wat had de kloot dan gedacht? Ik heb als eerste een exemplaar bij Erik Jurgens in de bus gedaan. Later dacht ik: eigenlijk moet de nvj er ook een hebben. Thuis een nieuw exemplaar gehaald en bij Verploeg gedropt. Ook exemplaren gepost naar John, Casper van den Wall Bake en Aart van der Want.

‘Wat ik ook zo leuk vind,’ zei Mets, ‘men wordt verondersteld niet met jou om te gaan en nu brengen wij je rehabilitatie uit.’ Hij zei ook Het dagboek als Camera Obscura een ramp te vinden. Slecht geredigeerd en onbruikbaar om een herdruk te produceren.

Ik kwam vanmiddag Gert Berg tegen. Hij stopte en ik zei dat ik zijn programma gisteren had gezien. Later vanmiddag kreeg ik een telefoontje van een volmaakt ondeskundige assistente van hem. De hemel mag weten wat er nu gaat gebeuren.

29 oktober 1992

Henk Hofland vergelijkt Ross Perot met boer Koekoek en noemt hem ook een ‘kwakzalver’.¹⁸³ Ik zie een totaal andere Ross Perot op televisie dan Hofland, maar die is tenslotte zelf een oplichter. Deze presidentskandidaat spreekt eigenlijk een totaal andere taal dan Bush en Clinton. Bush heeft vanavond zelfs gezegd dat ‘his dog Millie knows more about Foreign Affairs than those two bobo's, Clinton and Gore.’ Als je die man een dergelijke uitspraak hoort doen, dan vraag je je af hoe er nog iemand in de vs is te vinden, die op deze proleet stemt.

Schreef Rinus Ferdinandusse en Joop van Tijn bij Vrij Nederland. Enerzijds wil ik ze nieuwsgierig maken naar de inhoud van Vogelvrij, anderzijds lap ik ze eigenlijk aan mijn laars.¹⁸⁴

Zond ook Beatrix Vogelvrij. Het is 30 jaar geleden dat je dan nog wel eens een bedankje kreeg.

183 NRC Handelsblad, 28 oktober 1992.

184 Zie bijlage 67.

30 oktober 1992

Hans Verploeg schrijft begrip te hebben voor mijn benarde positie, maar anderzijds heeft mijn vakorganisatie (waar ik sinds 1960 lid van ben geweest) geen zin heeft zich door mij als kop van jut te laten gebruiken. Ze zien verder niet, wat ze nog voor me zouden kunnen doen. Intussen sta ik aan het begin van een strijd om de persvrijheid, kennelijk vrijwel alleen.

Erik Jurgens bedankt voor Vogelvrij.

[p. 149]

31 oktober 1992

Jos Slats komt met een perfect artikel in de Volkskrant over Vogelvrij.¹⁸⁵ Is dit het begin van een rehabilitatie, zoals Mets zei? Rehabilitatie van wat?

John van Haagen belde. Hij had mijn boekje uit. ‘Dit is het land van Erasmus, De Wit en van Van Oldenbarneveldt, die aan zijn idealen vasthield en werd onthoofd. Nu zie je wat Luns in jouw leven heeft aangericht. Die mensen hebben we boven ons gehad. Ze zaten namens ons op die stoelen om ons te dienen, maar gebruikten hun positie ten eigen bate. Nederland is een vuilnisvat, dat is een eerste conclusie. Zoals Slats laat zien hoeveel energie op dat niveau tegen een persoon werd ingezet. Je boek is ongelooflijk en het Volkskrant-artikel is een bom. Je studio op de Westerkade wordt een soort kamer van Damocles. Je zou een foto moeten laten maken met de lokken van Ruud Gullit. Jij bent het totem van hun onvermogen. En zoals journalisten zich tegenover jou hebben gedragen. Je zou dit veel meer moeten blootleggen. Als Ien Dales nog een beetje socialiste was, zou ze nu de dossiers van jou door een team moeten laten doorlichten. Je moet in Berg je voor Berg duidelijk maken hoe er van rijksmiddelen misbruik werd gemaakt tegen jouw persoon. Als burger en als belastingbetaler besef ik nu pas, wat voor mensen ik boven me heb gehad, waar ze toe in staat zijn geweest. Waar zijn ze nog meer toe in staat? Wat had er niet allemaal mis kunnen gaan? Welke partij gaat de kat de bel aanbinden? Wie is bereid een onderzoek in te stellen en de

185 De Volkskrant, 31 oktober 1992, zie bijlage 68.

[p. 150]

controle op Buitenlandse Zaken vanuit het parlement zodanig te regelen dat zoiets niet meer mogelijk is?’

‘Ik zou misschien toch Henk Hofland ertoe kunnen bewegen hier over te schrijven,’ antwoordde ik. ‘Hij zit op een post met invloed.’

‘Nee,’ zei John, ‘Hofland is te klein. Hij is op weg naar de vergetelheid. Hier werd macht aan een individu als Luns gegeven. En wat deed hij ermee? Hoe werkte de parlementaire controle op hem? Ze hebben Joris Ivens dat geld op zijn oude dag gegeven, omdat hij in kommervolle omstandigheden leefde. Je kunt best op televisie stellen dat je nu zelf aan het einde van je financiële middelen bent gekomen. Laat daarbij de fantasie van het publiek werken, zeg niet met zoveel woorden dat je geen cent meer hebt.’ Daarop nam de humor de overhand: ‘Ik denk dat het eerste dames als Ria Beckers op je af zullen komen.’

Drie kwartier later belde mijn vriend opnieuw uit Rotterdam. ‘Die Berg is een olijkerd, maar houdt hem op afstand. Laat merken waar je vandaan komt, voorouders, Baarns Lyceum. Je kunt ook niet helpen wat je achtergrond is. Je was al die jaren het slachtoffer van een schaduwspel, een soort guerrilla van de overheid waar je niet tegen kon terugvechten, want wat ze deden was afgeschermd met het woord “geheim”. Je moet ook duidelijk maken dat je tot de oorlogsgeneratie behoort. Verraders en nsb-ers werden gerehabiliteerd. Jij bent nooit gevonnist. Jij legde een schoon parcours af. Ze probeerden je uit alle macht voor van alles te beschuldigen, maar dat waren leugens. Jij bent eigenlijk 35 jaar vervolgd zonder ooit veroordeeld te zijn. Je kon je niet verdedigen. En nu zou je een rehabilitatie krijgen? Jonkheer De Geer vluchtte naar Londen en werd met de mantel der liefde toegedekt. Jouw journalistieke leven werd voor altijd onmogelijk gemaakt. Want een naam betekent alles in jouw vak. Misschien handelde Luns wel op die wijze, omdat hij een broer in de nsb had. Dus hij weet wat verraad betekent. Je zou kunnen zeggen bij Berg dat jij onberispelijke ouders had en bij jou thuis niemand in de nsb zat, dus misschien heeft Luns de schande van zijn naasten op mij gebotvierd.’

‘Ik zou hier allemaal niet op zijn gekomen,’ antwoordde ik. ‘Jij bent ook geen straatvechter.’

‘Ik heb anders in de zaak Nieuw-Guinea wel gelijk gekregen.’ ‘Dat is fijn, maar daar gaat het niet om. Waar het om gaat is wat zij zich jegens jou hebben gepermitteerd.’¹⁸⁶

186 John was in die dagen de enige die zo direct tegen me sprak.

[p. 151]

Opmerkelijk dat ik altijd weer constateer hoe Suharto's minister van Buitenlandse Zaken, Ali Alatas de grondbeginselen van de buitenlandse politiek van Bung Karno op alle mogelijke manieren onder het bewind van Suharto voortzet. Hij heeft kritiek geleverd op het Five Power Defence Arrangement uit 1971 van Engeland, Australië, Nieuw Zeeland, Singapore en Maleisië en zich uitgesproken tegen deelneming van andere mogendheden aan een verdedigingsorganisatie in Zuidoost-Azië.¹⁸⁷ Terecht spreekt hij van een anachronisme en doelt op de Britse aspiraties een wereldrol te blijven spelen. In de jaren zestig was dit immers het principiële bezwaar van Sukarno tegen de aanwezigheid van Britse militaire in ‘het onafhankelijke’ Maleisië en natuurlijk de misdadigheid van de Amerikaanse oorlog in Vietnam.

Casper vertelde dat prins Bernhard bij de dood van zijn vader een telegram had gezonden. Er waren 300 mensen op de begrafenis van de generaal geweest, met na afloop ‘een gezellig koffie-uurtje’. ‘Carine had zelfs gezegd dat begrafenissen soms veel gezelliger waren dan huwelijken.’

Ik ben met Peter en Erik na de begrafenis van mam in 1974 stante pede vertrokken. Voor mij is die gezelligheid volmaakt onverteerbaar na een dergelijk drama.

Eindelijk heeft de voorzitter van de Eerste Kamer, H.D. Tjeenk Willink in een toespraak ter gelegenheid van het twaalfeneenhalfjarig regeringsjubileum van Beatrix gesteld dat het koningschap op den duur kwetsbaar wordt.¹⁸⁸ Het blijft slap gelul. Een koningin anno 1992 is een onding en demonstreert slechts de onvolwassenheid van de vaderlandse kudde.

187 International Herald Tribune, 31 oktober 1992.

188 NRC Handelsblad, 31 oktober 1992.

1 november 1992

Newsweek pakt groot uit over Madonna.¹⁸⁹ Er zou een culturele oorlog aan de gang zijn, waarbij ‘sex stands to claim the battlefield.’ Erotische materialen dringen nu ook het terrein der reclame binnen. Haar boek dat als een gek verkoopt, wordt ‘an ambush’ genoemd. Time Warner gaf haar een voorschot van 5,5 miljoen dollar voor haar boek Sex.¹⁹⁰

Nelson Mandela heeft 400.000 dollar uitgegeven voor het huwelijk van zijn dochter.

Wim Klinkenberg is van mening dat het artikel van Jos Slats alleen niet voldoende publiciteit is. Veel hangt af wat nrc Han-

189 Newsweek, 2 november 1992.

190 Madonna, Sex, Warner Books, New York, 1992

[p. 152]

delsblad doet. Ik zei Kuitenbrouwer te hebben ingelicht, maar Wim vindt hem dubieus. Hij stelde Jan Sampiemon voor. Heb Jan opgebeld die toezegde ernaar te zullen kijken. Hij had het artikel van Slats overigens niet gezien of gelezen. Hoe kan zoiets?

2 november 1992

Ik kreeg weer een brief van Wim Wertheim¹⁹¹ en ook van Greg Poulgrain.¹⁹²

Wanneer ik Ruud Lubbers hoor zeggen dat de Oranjes het abstracte begrip natie ‘een hart’ geven, krijg ik koude rillingen van de onzin die hij als premier van het koninkrijk verkondigt. Nieuwe schok te verwerken. Goede vriend Iwan Beek schrijft dat Sotheby's, na aftrek van de zogenaamde kosten, voor twee familiemeubels slechst 9.767,50 rand heeft overgemaakt. Dank u wel Den Haag. Hiervan is, als beloofd, 8.000 rand voor Peter. Ik houd er dus zelf maar 1.767,50 rand van over. En al dat geld is gegaan naar een kerel die te beroerd is om te werken en van zijn luie reet te komen. Om woedend te worden, maar ik zal niets laten merken. Ik zegde Peter dit geheel ongevraagd toe. Ik zou het niet op hem af moeten reageren. Iets anders is, dat als hij uit het juiste hout gesneden was, dan zou hij zichzelf uit de naad werken om mij te helpen, zoals Eduard deed. Peter vraagt trouwens letterlijk nooit iets.

Helemaal niemand heeft gereageerd op het artikel van Jos Slats, ook Aart van der Want niet, of Toon Quarles, die ik erop attent maakte. Laat staan dat andere journalisten er bovenop zijn gesprongen.

Heb Greg Poulgrain andermaal geschreven, in een poging de geschiedenisboekjes correct te houden.¹⁹³

Ik ging vanmiddag met de trein naar Carel en Liny Enkelaar in Hilversum. In de zeikende regen liep ik van station Hilversum naar hun huis. De tent was pikdonker. De tweede keer dat ik daar voor een gesloten deur stond. Ik walgde ervan. Toen ik later thuiskwam zag ik dat ik op 9 november met hen heb afgesproken. Mijn eigen stommiteit dus weer, net als met het literair café in Leiden.

191 Zie bijlage 69.

192 Zie bijlage 70.

193 Zie bijlage 71.

3 november 1992

Ik was vroeger op dan anders, want meteen toen ik wakker werd, was ik wanhopig over het feit dat ik van mijn twee kost-

[p. 153]

baarste meubels niets over houd. Mijn eerste zorg is nu wat ik Eduard kan betalen voor het overnemen van zijn spullen.

De mysterieuze Hugo van Reijen belde en suggereerde dat een journalist mijn broer Hendrik in Kaapstad eens zou moeten interviewen over hoe het er vroeger bij ons thuis aan toeging. Hendrik zou zich zeer lovend over mij hebben uitgelaten, wat pertinent onwaar is, weet ik inmiddels na de ontboezemingen van Du Toit. Van Reijen is een ordinaire spion. Het zou me niets verbazen, wanneer hij gaat proberen mijn broer aan te sporen zich in de pers in ongunstige zin over mij uit te laten. Wie weet is er een offensiefje geopend om te bewijzen dat Luns gelijk had met mij buiten gevecht te stellen. Gelukkig zijn er altijd nog de brieven van mejuffrouw Buringh Boekhoudt. En Lex Poslavsky kent ons sinds de eerste dag.

Carel Enkelaar belde. Hij las nu pas het artikel van Jos Slats en vond het een doorbraak. Zelfs Wim Klinkenberg reageerde er niet op. Maar hij schijnt ernstiger ziek te zijn dan we weten.

4 november 1992

Slick Willie (Bill Clinton) komt op het Witte Huis. Amerikanen hadden langzamerhand kennelijk gloeiend de pest aan Bush. Het bekende dilemma altijd weer kiezen uit twee kwaden. Al Gore lijkt me meer integer dan Bill.

Ik kon vast vijfhonderd gulden aan Eduard geven. Ik begin eindelijk weer in een Memoires-stemming te komen. Ik ga aan deel 23 op 18 juli 1977 beginnen.

Harold Schonberg, muziekcriticus van The New York Times, die weet dat Eduardus Halim en ik vrienden zijn, zond me een recensie-exemplaar van zijn boek over Vladimir Horowitz. Ik ben er zeer blij mee. Hoofdstuk 24, last pupil gaat dus over Eduardus.

Bij de kassa van Scheltema & Holkema lagen een boekje van Hofland en van Conny Braam. Vogelvrij is volgens deze boekhandel niet verschenen.

hp/De Tijd drukt een ingezonden brief af van Wertheim, als reactie op mijn ingezonden brief.¹⁹⁴

Na de nodige omzwervingen bereikt mij een brief van Anna Pignochi, de vertrouwde secretaresses van Aurelio Peccei. We delen goede herinneringen aan Aurelio.¹⁹⁵

Leon Wecke vraagt me een lezing in Nijmegen te komen geven over de huidige ontwikkelingen in Zuid-Afrika. Hij vond het stuk van Slats in de Volkskrant goed, en suggereerde dat ik

194 Zie bijlage 72.

195 Zie bijlage 73.

[p. 154]

de studenten ook nog wat kon meegeven over de ‘ministeriële begeleiding’ van mijn loopbaan.

Eduard kwam eten. Ik heb mijn hart bij hem uitgestort over mijn huidige positie. Hij had het met me te doen, geloof ik. Het is ook nauwelijks te geloven wat me de laatste tijd allemaal overkomt. Ook kan ik Vermeer al dagenlang niet bereiken. Niemand heeft haast, behalve ik. Er is wel erg weinig van het geld in Zuid-Afrika voor mij over. Maar ik wil niet dat Peter weet wat ik denk of voel. Laat staan dat ik ooit zou zeggen: als je werkelijk zoveel van me houdt als je zegt, dan zou je hier komen om mij te helpen dit allemaal te overleven.

Joost Oranje belde. Hij werkt voor Nieuwslijn bij Veronica. Ik heb kort de Bentinck-affaire proberen uit te leggen, wat hij met Berg zou bespreken. Luns was niet meer interessant en allemaal heel lang geleden. Ik dacht dus aan de reactie van John van Haagen, die meteen inging op welke wijze dergelijk machtsmisbruik in de toekomst voorkomen diende te worden. ‘Ze spreken over jou als “die gekke Oltmans” dat etiket heb je nu eenmaal en raak je nooit meer kwijt. Ze vinden jou een excentrieke man,’ aldus Joost, dus er zat niets in voor Nieuwslijn. Heb het hoofdstuk van Schonberg over Eduardus gelezen en een kopie aan minister Ali Alatas in Djakarta gezonden.

Illegale anc-activiteiten werden vanuit hier ondersteund, aldus Peter Michielsen.¹⁹⁶ Conny Braam hielp anc-kopstukken in Nederland vermommen zodat zij Zuid-Afrika binnen konden komen zonder te worden opgepakt. Ook werd er vanuit Nederland een communicatiesysteem opgezet zodat anc 'ers in ballingschap contact konden houden met de anc-leiding in Zuid-Afrika. Klaas de Jonge en Bentinck komen in zijn artikel niet aan bod. Het gaat uitsluitend over juffrouw Braam.

196 NRC Handelsblad, 4 november 1992.

5 november 1992

Ik heb het artikel van Jos Slats aan Hendrik in Kaapstad gestuurd. In de kantlijn schreef ik dat het tij aan het keren was ‘tenzij smeerlappen zullen proberen roet in het eten te gooien.’ Ik hoop dat hij daarmee begrijpt dat hij zijn bek moet houden als spion Hugo van Reijen hem weer benadert.

In het pittige omslagverhaal van hp/De Tijd over prinsen van Oranje wordt naar mijn persconferentie in 1982 verwezen, waarmee ik de nek van Claus heb proberen te redden, die als homo door Der Spiegel dreigde te worden opgevoerd.¹⁹⁷

Anton van Hooff schrijft over Nederland als een van de ‘mo-

197 HP/De Tijd, 6 november 1992.

[p. 155]

narchale fossielen’ van Europa, en dat terwijl Nederland de eerste Noordwesteuropese republiek was die ook in het buitenland staatkundige denkers inspireerde.¹⁹⁸ Behalve dat het moeilijk is uit te leggen waarom het ‘sprookjesmotief tot teken van de moderne staat gemaakt is,’ vind hij het koningschap een baan die je niemand gunt.

Eduard bracht het boek van Ramsey Clark mee, The Fire this Time: u.s. War Crimes in the Gulf. Ik ben erin begonnen. Schokkend, Bush is een crimineel.

198 NRC Handelsblad, 5 november 1992.

6 november 1992

Ben teleurgesteld in de Ketwichs. Oom Hans schreef een brief met kritiek op de wijze waarop ik me bijvoorbeeld heb uitgelaten over de onbenul, Albert Nothnagel van Zuid-Afrika.¹⁹⁹ Het lijkt een afscheid. Jammer. De Haagse roddels hebben hen nu ook bereikt.

Peter Jansen van de klm in Johannesburg legde uit waarom hij mij zo'n exorbitant duur ticket moest aansmeren, toen ik in nood was.²⁰⁰ Van Nederlanders moet je het niet hebben.

199 Zie bijlage 74.

200 Zie bijlage 75.

7 november 1992

Piet Schaepman belde. Hij had het hp/De Tijd verhaal over de Oranjeprinsen gelezen en noemde het ‘een totale doorbraak.’ Hij vervolgde: ‘Wim Klinkenberg kan achteruit gaan zitten. Hij heeft compleet gelijk gekregen.’

Ik voel me erg prettig in dit huisje.

Jan Mets zegt dat één Kamerlid, Erika Terpstra (vvd) heeft bedankt voor het ontvangen van Vogelvrij.²⁰¹

Vermeer bevestigt per brief dat vrijdag 13 november om 12:15 uur mijn zaak behandeld wordt bij de Raad van State.²⁰² Hij stuurt me tevens een brief door van Buitenlandse Zaken met een paar alinea's interne memoranda.

John van Haagen belde. ‘Heb je gezien hoe de in-de-doofpotstoppen raderen op volle toeren draaien? Nog geen enkele krant heeft je boek besproken, behalve dan de Volkskrant. Omdat Luns de heer Delors moet opvolgen mag er geen smet aan hem kleven. Kan je niet proberen om in het buitenland publiciteit te krijgen?’

Precies wat ik dacht, de nrc heeft niets, wel een advertentie

201 Zij zou de enige blijven.

202 Zie bijlage 76.

[p. 156]

van het boek van Conny Braam en ook bij nieuwe boeken wordt haar boek genoemd. Typisch, ik zal Sampiemon erover schrijven.

Ik belde Wim Klinkenberg en vroeg zijn mening, ook waarom nrc Handelsblad nog niets had geschreven. ‘Wat denk je van Henk Hofland,’ antwoordde hij.

Ik volgde de tenniswedstrijd in Parijs van Boris Becker tegen Goran Ivanisevic. Jammer. Goran verloor 6-1 en 6-1.

Hofland schreef het artikel het negatieve wonder, over wat er eigenlijk is overgebleven van de nieuwe orde van George Bush.²⁰³ Hij verzuimde om te benadrukken dat wanneer Amerika als wereldmacht niet bereid is zich te houden aan de internationale rechtsregels, er geen barst van die nieuwe orde ooit terecht kan komen. Ik zou hem met dit overzicht best willen complimenteren en er kanttekeningen bij plaatsen, maar ik wil die man gewoon niet meer kennen. Hij is gewoon een basterd, waar mam mij al voorzichtig op wees ten tijde van Nijenrode. ‘Hij geeft een verkeerde hand,’ zei ze toen al.

Een verbijsterend artikel over wat de inlichtingendiensten zich permitteren om met hun dossiers te doen.²⁰⁴ Bob de Graaf en Cees Wiebes bepleiten dat de dossiers van inlichtingendiensten niet vernietigd mogen worden. Op basis van de verzoeken tot inzage die zij zelf deden bij verschillende inlichtingendiensten, doen ze de werkwijze van de diensten uit de doeken. Ze weigeren inzage en vernietigen wat hen uitkomt, zonder zich daarbij aan de vastgestelde procedures en verslaglegging te houden. De idb is er daar ook een van. Wat kan ik eraan doen? Stoffelen zou in september naar de idb gaan. Ik heb er niets meer over gehoord. Het is eigenlijk allemaal een slechte grap. Roland van de Meerakker belde, een student van de Pedagogische Academie die ik in de trein ontmoette. Hij wil met een vriend naar mijn Nijmeegse lezing komen.

Ja hoor, Sonja heeft die trut Conny Braam in de stoel om haar boek verder te promoten. En ze doet net of ze geen vriendinnen zijn, of het een echt interview is. Ze maken samen een heerlijke heldensage. Terwijl deze vrouw eigenlijk niet wist waar ze mee bezig was. Ik vind het het blanke regime (en Afrikaners in het algemeen) ook basterds, maar Zuid-Afrika zelf steun ik nog altijd. Braam is een grote woordenstroom vol propaganda.

203 NRC Handelsblad, 7 oktober 1992.

204 Idem.

[p. 157]

8 november 1992

Ramsey Clark laat zien hoe vrijwel alle landen die later deelnamen aan de coalitie tegen Bagdad, miljarden aan Irak hadden besteed om Saddam in staat te stellen Iran tegen te houden. De fatale Iran-Irak-oorlog is een der droevigste gevechten uit deze eeuw. Amerikaanse generaals, inbegrepen de notoire held Schwarzkopf, hebben met computergames in Washington hun uit te voeren strategie zitten testen.

Ik ontmoette ons internaatshoofd op Nijenrode St. John Nixon. Ik wees hem op een codetelegram van Luns, waarin werd vermeld dat ik in 1946-1948 in Breukelen al niet als normaal werd beschouwd. Hij lachte en noemde het een belachelijke uitspraak.

Nixon vertelde dat toen hij in 1980 de school verliet, deze zich op een hoogtepunt bevond. Van Neelie Smit-Kroes begreep hij niet wat zij er deed. Leden van het bestuur als Peper, Ritzen, Jeelof en Heijn hadden niet tegen haar durven stemmen. Hij was eens op een receptie naar haar toegegaan en had gezegd 25 jaar internaatshoofd te zijn geweest. Haar enige reactie, zonder enige emotie: ‘O ja?’ Gerrit Jeelof (mijn klasgenoot) had ‘een smerig spel gespeeld’. Dat wist ik dus al, want Jeelof was helaas een Philips-crook.

Jobstijding van Diner's Club. Ik moet betalen en heb geen geld. Dat wordt gedonder. Had nog zo gehoopt dat Peter Jansen me te hulp zou komen.

Ik zie nu wel wat het argument van de regering zal zijn vrijdag.²⁰⁵

- Nederland wil geen verdere betrokkenheid bij de kwestie van de visumverlening, athans niet in bilateral politiek verband, daar betrokkene zichzelf vrijwillig in Zuidafrika heeft gevestigd. De moeilijkheden waarin hij door zijn werk is geraakt komen voor zijn rekening, ook zijn uitzetting. De Nederlandse overheid draagt daarvoor geen verantwoording en Harer Majesteits Ambassade te Pretoria heeft voorafgaand aan de uitzetting alles in het werk gesteld om dhr. Oltmans bij te staan in zijn moeilijkheden.

Ik heb voor Vermeer meteen de onbeantwoorde brieven aan Van Buren uit mijn dagboeken gehaald en huiswerk in aandachtspunten samengesteld. Er gaat in dit permanente gedonder alleen maar kostbare tijd zitten, die ik liever voor het uitwerken van mijn dagboeken zou willen gebruiken.

205 Brief Van Velzen, Buitenlandse zaken, dd. 27 oktober 1992.

[p. 158]

9 november 1992

Sami arriveerde rond middernacht. Hij straalde, was kennelijk in prima doen, voelde zich bevrijd. Hij had in Stockholm een suffe baan in een brouwerij. We raakten onmiddellijk in een betekenisvol gesprek, hij zei onder meer: ‘People are utterly stupid. At times I am ashamed I am a human being,’ en ook ‘even animals don't destroy their habitat.’ Hij vroeg bijvoorbeeld: ‘What percentage in the world has television sets, ten percent or what? How much of televisionprogrammes is news, background or serious? So what do people get?’

Vermeer zit tot december zonder secretaresse. Nadat hij haar voor de vijfde maal had gecorrigeerd dat het woordje ‘wet’ met een ‘t’ en niet met een ‘d’ werd geschreven, raakte zij overspannen. Hij schijnt veel zaken te hebben, dus ik houd mijn hart vast, want ik kan hem bovendien zelf geen cent betalen. De nvj steekt geen hand meer voor me uit, dus hoe moet ik verder? Hij zei tegen juni een eerste uitspraak te verwachten. Het is verdomme november. Hoe lang gaat dit duren? Ik heb wat verder doorgevraagd en ontdekte tot mijn afschuw dat we alleen maar procederen over de periode 1956-1962, waar we schamele stukken van kregen, maar welk epoque voor de rechtspraak reeds hartstikke is verjaard.

De advocaat voerde aan dat er nog niets verloren was. De zaak kon bijgeslepen worden via een Acte Uitbreiding Vordering. Het zou hem twee weken kosten om deze voor te bereiden. ‘Ze lachen ons immers uit bij het kantoor van de landsadvocaat,’ riep ik ontzet.

‘Dat doen ze zeker niet,’ zei Vermeer, ‘ze denken hoogstens: nu hebben we er nog een gek bij.’

Sami Virtanen zei dat ik hem nooit had moeten vertellen dat hij best gay kon zijn. ‘You know how we are being educated in Finland? Homosexuality is considered very bad. Homo's are outcasts.’

10 november 1992

Gisteravond belde Erik Jurgens. Hij had met de heer Froger van Buitenlandse Zaken gesproken, die ook had gezegd dat het langzamerhand te bont werd dat ik niet naar Zuid-Afrika zou mogen reizen. Ik ken Froger van de reis van prins Claus naar India, tien jaar geleden. Hij is Röell opgevolgd op het ministerie, die als ambassadeur naar Pretoria is vertrokken. Froger zou nog gisteravond Nothnagel op een receptie ontmoeten en hem over mijn zaak aanspreken met de mededeling dat op deze manier de betrekkingen tussen beide landen niet worden bevorderd.

[p. 159]

Ik sprak met impresario Marijke Klinkhamer in de hoop dat Eduardus Halim hier kan komen concerteren.

Boris Jeltsin hoorde ik op een persconferentie in Londen zeggen dat Irak een terroristische staat was. Hij keek tevreden toen hij zichzelf corrigeerde en zei dat hij had bedoeld dat Irak een extremistische staat was. Je weet dus hoe laat het is met deze mijnheer. Hij had twee uur naast koningin Elisabeth aan tafel gezeten en omschreef haar als ‘an ordinary lady without royal trappings.’ Een typisch Russische boer. Hij denkt ook dat een coup in Moskou mogelijk blijft. Geloof er niets van.

Harry van Wijnen heeft een boek geschreven De Prins-gemaal. Vogelvrij en gekooid.²⁰⁶ Amusant dat ook Van Wijnen het woord vogelvrij koos in de titel. Zijn boek wordt op de voorpagina van nrc Handelsblad aangekondigd. Hij heeft ook tweemaal met prins Bernhard zelf gesproken. Dus, nadat het manuscript van Robbert Ammerlaan voor Bosch & Keuning in een laatje terechtkwam, lijkt Van Wijnen een formule te hebben gevonden om toch een paar saillante details over Bernhard op de markt te krijgen.

Toch constateer ik iets zeer ongewoons. Op de voorpagina staat als nieuwtje: regering liet bernhard vrije hand in zakendoen. De prins gaf zich daarbij uit als vertegenwoordiger van zijn vrouw, het staatshoofd. Hij liet duidelijk blijken een anticommunist te zijn die er zeer verregaande politieke denkbeelden op nahield. Maar - althans voor mij - is het belangrijkste nieuws van deze publicatie dat op de voorpagina ter illustratie eveneens de fotokopie werd geplaatst van een tot dusver geheim gebleven persoonlijk telegram van president John F. Kennedy aan koningin Juliana, waarvan de laatste alinea een pluim op de hoed van Bernhard was. Het is die pluim, die feitelijk bevestigt welke rol de mijne in de uiteindelijke oplossing van het Nieuw-Guinea-conflict is geweest, namelijk mijn bezoek aan het Witte Huis van 5 april 1961, waarbij ik Kennedy via zijn veiligheidsadviseur Walt Rostow op het spoor van Bernhard zette met het doel Luns permanent schaakmat te krijgen. En die stunt zou prima lukken. Het bevestigt alles wat ik al jaren geleden (in 1973) in Den Vaderland Getrouwe heb gemeld.

Door tussenkomst van de Amerikaanse ambassade in Den Haag is 16 augustus 1962 - één dag na de ondertekening van de eerste Indonesisch-Nederlandse overeenkomst inzake Nieuw-Guinea in de Veiligheidsraad van de vn, waar ik bij aanwezig

206 NRC Handelsblad, 10 november 1992. Harry van Wijnen, De Prins-gemaal. Vogelvrij en gekooid, Balans, Amsterdam, 1992.

[p. 160]

was - door president John F. Kennedy een gelukwenstelegram aan koningin Juliana gezonden. Dit was uitermate terecht. Niet de Nederlandse regering, maar het echtpaar op Soestdijk heeft voorkomen dat er een derde koloniale oorlog met Indonesië zou zijn uitgebroken over de soevereiniteit van de Papoea's.

Het boek van Harry van Wijnen zie ik als een slim omzeilen van het verbod dat Beatrix indertijd de publicatie van Bernhards memoires oplegde, samengesteld door Ammerlaan. Lubbers heeft wellicht deze keer meegeholpen om de prins in de

[p. 161]

gelegenheid te stellen nog bij zijn leven zijn verhaal enigszins kwijt te kunnen. Ik belde Wim Klinkenberg om te vragen wat hij van het boek en het artikel vond. ‘Niets nieuws,’ was zijn commentaar. Dat is het dus wel, alleen Van Wijnen heeft het belang van het jfk-telegram gewoon niet onderkend. De vraag is wie de auteur dit telegram ter hand heeft gesteld: prins Bernhard of een informant in Den Haag die een poging ondernam de onconsitutionele daad van de prins-gemaal in de kwestie Nieuw-Guinea in de publiciteit te brengen? Tenslotte werd dit unieke codebericht dertig jaar geleden verzonden. Waarom komt het op dit moment naar buiten?

Eduard is in Johannesburg en zendt me samen met Iwan Beek een teleurstellende fax.²⁰⁷

Ik dineerde bij Dennis en Yolanda Livson. ‘Ik dacht: Wim is uit Zuid-Afrika gesmeten, want hij heeft diamanten gesmokkeld en het anc wil hem weg hebben,’ zei Dennis. Hij ging er vanuit dat ik was verwijderd vanwege kritiek op het anc. Toen ik uitlegde door Colyn en Botha en de De Klerk-kliek eruit te zijn gegooid, dacht hij nog steeds dat het anc Colyn onder druk zou kunnen hebben gezet. Wat Dennis was opgevallen, was dat Bill Clinton bij een van zijn eerste telefoongesprekken met Nelson Mandela en niet met De Klerk had getelefoneerd. Geen wonder want Vernon Jordan schijnt hem op zijn entree in het Witte Huis voor te bereiden. Pas bij een tweede rondje schijnt Clinton ook De Klerk te hebben gebeld.

Dennis vroeg zich af waarom Oliver Stone de rol van George de Mohrenschildt in zijn film jfk tot enkele seconden had teruggebracht en of dit onder druk was gebeurd. Dat zou wel eens waar kunnen zijn. Terwijl Oliver mij had voorgespiegeld in ieder geval drie De Mohrenschildt-scènes te willen opnemen, bracht hij dit terug tot enkele seconden. De hemel mag weten waarom. Ik heb er steeds aan getwijfeld of Oliver werkelijk begreep waar hij mee bezig was. Er waren teveel lichtgewichten om hem heen en hij kreeg met de belangrijkste adviseur, mijn goede vriend kolonel L. Fletcher Prouty, ook nog keet.

Dennis is in serieuze financiële problemen. Onbegrijpelijk, want hij heeft het zeer ver gebracht met zijn televisieproductiebedrijf.

207 Zie bijlage 77.

11 november 1992

In Johannesburg worden dagelijks gemiddeld 52 mensen ver-

[p. 162]

moord, meldt cnn. Johannesburg is nu de moordhoofdstad van de wereld. Lang leve one man one vote. Zelfs onze goede Johannes, de klusjesman op Circile Court, is binnen ons flatgebouw doodgeschoten. Peter zit in Hillbrow in een val. Misschien heb ik zelfs geluk gehad dat ik eruit ben gesmeten. Anders zat ik er zeker ook nog steeds.

Het boek van Ramsey Clark over de Golfoorlog is schokkend. Amerikaanse generaals blijken het gebruik van ‘fuel-air explosives (fae's), napalm bombs, cluster bombs and the gbu-28 super bomb’ die in strijd zijn met de internationale rechtsregels te hebben ingezet. Vacuümbommen (fae's) bijvoorbeeld hebben een kracht die de kracht van kernbommen benadert. Op 5 oktober 1990 stelde de Los Angeles Times het voor, alsof Amerika niet over vacuümbommen beschikte en het Bagdad was dat deze wapens had ingezet. Later gaf Washington het gebruik toe en zei dat de projectielen werden gebruikt om mijnenvelden in Koeweit op te ruimen.

‘In fact,’ aldus Clark, ‘us forces did use fae's against Iraqi troops. February 23, 1991, The Washington Post reported, that all of the Iraqi frontline troops have been subjected to heavy bombardment, including many detonations of 10.000-pound blu-82 bombs, containing fuel-air explosives.’ Zowel Amerikaanse als Britse oorlogsvliegtuigen hebben in Irak clusterbommen gebruikt, zowel tegen militairen als tegen burgers. ‘A typical cluster bomb was the Rockeye ii mk 20, a 222 kilogram bomb, that spreads 247 bomblets over an acre, spewing 500,000 high-velocity shrapnel fragments. f-16a's carry four Rockeye cluster bombs per sortie,’ schreef Clark. Wie hier in Nederland is zich bewust over welke ultramoderne wapens onze grote bondgenoten in de vs beschikken en hoe gretig Amerikaanse militairen ze gebruiken op nagenoeg weerloze mensen aan de andere kant van de wereld, die geen antwoord hebben op dergelijk hoogtechnologisch geweld?

Het smerige van Bush is geweest, zoals Jevgeni Primakov bekend maakte op Amerikaanse televisie, dat ondanks dat Saddam onder Russische druk had ingestemd met het terugtrekken van zijn strijdmacht, Bush als de bliksem de oorlog begon. Zoals de jurist Clark schrijft: ‘President Bush, apparently fearing an Iraqi withdrawal, ordered the ground action immediately.’ Premier Major sloot zich bij Bush aan. Ik sluit me bij de volgende zin van Clark aan: ‘When the truth is known, world opinion will never forgive Bush or Major for the human slaughter they ordered.’

Mike Erlich van het Military Counseling Network getuigde later

[p. 163]

in het Europese parlement: ‘Hundreds, possibly thousands of Iraqi soldiers, began walking toward the us position unarmed, with their arms raised in an attempt to surrender. However, the orders for this unit were not to take prisoners. The commander of the unit began the firing by shooting an anti-tank missile through one of the Iraqi soldiers. This is a missile to destroy tanks, but it was used against one man. At that point, everybody in the unit began shooting. Quite simply, it was a slaughter.’ Over Amerikaanse oorlogsmisdaden gesproken. Ik word er kotsmisselijk van.

Schaepman gaf me het adres in Wassenaar van de voormalige ambassadeur in Pretoria, P.A. van Buren. Ik wil hem dagvaarden en de vraag stellen waarom hij niet alleen deed of ik lucht was, als Nederlands journalist gevestigd in Zuid-Afrika, maar waarom hij nooit een vinger uitstak om me in mijn nood te helpen. Ik belde meteen Vermeer. ‘Mijn kwajongensgeweten zegt me dat we dit moeten doen,’ zei hij, ‘maar ik wil er nog even over nadenken.’

Bij Athenaeum wisten ze niet eens dat Van Wijnen een boek had gepubliceerd. Wim Klinkenberg zei vandaag: ‘Ik zie het als een poging om via een slapjanus en kontlikker, als Harry van Wijnen, de zaak verder de doofpot in te stoppen. Die man hoort tot de welingelichte kringen-club rond Hofland. Dus dit is een nieuwe poging het beeld van Bernhard verder op te krikken. Jouw en mijn naam worden nu nergens meer genoemd en iedereen doet of dit nu het laatste nieuws is. Jouw boek hierover verscheen in 1973. Het mijne in 1979.’ Wim heeft gelijk. Hij verwacht er net als ik weinig van.

Ik belde hem terug en stelde voor samen een brochure uit te geven ‘ter aanvulling en completering van deze zielige spelletjes.’ Hij zou erover nadenken. Niet dus. Wim was ook overtuigd dat Wim Hazeu veel te schijterig is om nu het Ammerlaan-boek over prins Bernhard uit te geven.

12 november 1992

Gisteravond was een vreemde avond. Mijn beste vrienden belden op. Casper van den Wall Bake, Aart van der Want, Lennaert Post en tenslotte John van Haagen, die zowel met Radio Rijnmond als met het Rotterdamsch Nieuwsblad in de clinch is gegaan over het doodzwijgen van Vogelvrij. ‘Er zijn geen linkse kranten meer in Nederland,’ was zijn conclusie. Ik vond het zeer opmerkelijk dat hij dit initiatief nam.

Heb het boek van Harry van Wijnen te pakken. Het is de shit, die ik ervan verwachtte. Klinkenberg komt alleen in voetnoten

[p. 164]

voor en met mijn informatie heeft hij helemaal niets gedaan. Heb hem een brief geschreven.²⁰⁸

Heb ook prins Bernhard gefeliciteerd met de truc om ondanks het verbod op de biografie van Ammerlaan, toch wat van zijn verhaal naar buiten te krijgen.²⁰⁹

Jan Mets belde dat de Groene Amsterdammer een uitstekend artikel over Vogelvrij had gepubliceerd.²¹⁰ Er was ook een brief van mijn jeugdvriendin Netty Feldhaus van Ham. Zij heeft me vaak cello horen spelen en zou dat graag nog eens horen.

Ik heb een nieuwe uitnodiging gekregen om 19 november in het literair café in Leiden te gaan spreken. Schreef Hazeu dat Ammerlaan en niet Van Wijnen de eerste was die in de archieven van Bernhard mocht grasduinen. Ik heb hem aangeraden zich niet langer door Beatrix te laten ringeloren en het boek gewoon uit te geven.

Ik heb Hans Verploeg opnieuw gevraagd of ik met het bestuur van de nvj mijn situatie kan bespreken.

John van Haagen belde over Sonja die enkele dagen geleden een hele uitzending aan haar heldin, de fameuze Conny Braam had gewijd. De wapensmokkel naar het anc werd er uitvoerig besproken. ‘Internationale wetten en verplichtingen werden met voeten getreden en Sonja gaat ongestoord haar gang met dit tot heldendaden te verheffen.’

Het boek van Ramsey Clark maakt me misselijk. Amerikaanse piloten boven Irak spraken van een ‘turkey shoot’ toen zij jacht maakten op de zich terugtrekkende Iraakse troepen. Generaal Schwarzkopf, natuurlijk een nationale held in de vs, keurde twee dagen na het tot stand komen van een staakt het vuren persoonlijk het alsnog massaal afslachten van Iraakse militairen goed. De Republikeinse Garde van Saddam Hoessein werden door Apache helikopters bedekt met lasergestuurde Hellfire raketten. ‘Say helloh to Allah,’ riepen de Amerikanen onder dit spervuur. De Yankees gebruikten ploegen gemonteerd op tanks om duizenden omgekomen Irakese militairen te begraven, ‘some still alive and firing their weapons.’ Generaal Schwarzkopf ontving voor zijn oorlogsmisdaden in Irak uit handen van koningin Elisabeth ii de Orde van de Kousenband. Ik zou een artikel willen schrijven over ‘de nieuwe nazi's in Washington.’ Maar ik kan nauwelijks meer aan het woord komen in dit land.

208 Zie bijlage 78.

209 Zie bijlage 79.

210 De Groene Amsterdammer, 11 november 1992, zie bijlage 80.

[p. 165]

Den Haag

Bezocht om 13.00 uur Piet Schaepman. Hij was zeer nerveus en de sfeer moest tot een botsing leiden. Hij herhaalde zich voortdurend, zei twee uur voor me te zijn bezig geweest, terwijl hij eigenlijk geen tijd had. Ik wilde toen al vertrekken, maar hield me in. Hij had een ambassadeur die hem zou bezoeken naar 15:45 uur verplaatst om eerst met mij te spreken. Hij begon te dicteren wat ik Vermeer diende voor te kauwen, wilden we onze zaak ooit winnen. Hij onderbrak zichzelf voortdurend en sommige informaties werden niet duidelijk. Hij zei dan: ‘Laten we maar ophouden, waar ben ik mee bezig.’ Uiteindelijk ben ik geëxplodeerd en riep: ‘Tegen wie denk je eigenlijk dat je spreekt!’ Het werd een zeer onaangename scène, en ik trok mijn jas aan om te vertrekken, toen hij vertelde vanmorgen een zeer onaangename brief te hebben gekregen. Dat vertelde hij vorige keer dat ik hem zag ook. Ik ben blijven zitten, maar het was een hoogst onplezierig incident, zoals we nooit eerder hebben gekend. Ik ken hem al twintig jaar.

Vervolgens woonde ik de presentatie van het nieuwe boek van Carel Enkelaar bij. Het was prettig om Kees van Langeraad terug te zien, nu nos-regisseur met pensioen. Terwijl ik met Riet van de Poppe, Carels secretaresse, sprak, kwam er een blonde jongeman in jeans de zaal in en ik zei tegen haar: ‘Sorry, ik ben even afgeleid, al lijkt hij nog niet panklaar.’

‘Jij verandert ook nooit,’ zei Riet meteen.

‘Gelukkig niet.’ Om weg te kunnen als het vervelend werd, ging ik bij de uitgang zitten. Nadat de zaal was volgelopen, was er een stoel naast me vrij, die werd bezet door... Edwin van Rooijen, student aan de School voor de Journalistiek in Tilburg, de blonde jongen. Later zei ik tegen Riet: ‘Dat had jij niet geregeld. Edwin komt zaterdag al logeren.’

Paul van Weel vraagt of ik columnist van De Mediakrant wil worden. Eerst wil ik de affaire Klaas de Jonge, Hendrik Bentinck en eigenlijk Hans van den Broek in de publiciteit brengen. Dat was mijn belofte aan de Koninklijke Marechaussee.

13 november 1992

Amsterdam

Op de bbc werd een programma gepresenteerd hoe de troepen van Suharto 200.000 mensen op Oost-Timor zouden hebben afgeslacht. Een journalist van The New Yorker vertelde ooggetuige van de moordpartij te zijn geweest. Minister Ali Alatas zei er geen slapeloze nachten van te hebben overgehouden, wat me verwonderde van hem.

[p. 166]

Ben gisteren totaal vergeten de vijftig aankondigingen voor de pers van de zaak bij de Raad van State tijdens de perspresentatie van het boek van Carel Enkelaar te laten circuleren. Tien gulden weggegooid. Er zal dus wel geen pers zijn. Hindert niet. Vroeg of laat zullen ze er niet meer omheen kunnen.

Ik bestudeerde Bill Clinton bij zijn eerste persconferentie sinds zijn verkiezing. Wat me het meeste opviel, is dat we hier van doen hebben met de kijk op de wereld van een geheel andere generatie dan George Bush.

Ik ben samen met advocaat Vermeer verschenen voor de afdeling Rechtspraak van de Raad van State.²¹¹ H.P. Horbach en P.G.L. van Velzen waren aanwezig namens het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ambassadeur Van Buren was er niet zoals we hadden gevraagd, maar Vermeer maakte er geen stennis over. Uiteraard was er geen enkele journalist om de affaire te verslaan. Er zaten wel zes onbekende personen in de zaal, die we niet thuis konden brengen. Ik vond noch Vermeer noch Van Velzen opmerkelijk in hun voordrachten. Van Velzen had hedenochtend nog met Royackers in Pretoria gebeld. Er waren gedeelten van diens memo's aan Den Haag zwart gemaakt, maar rechter Van Zeben kreeg daarvan de tekst van Van Velzen in een gesloten couvert. Volkomen bespottelijk. Er is ook een brief van mij aan Lubbers in het dossier bijgevoegd, wat ik liever niet had gehad, al is de tekst juist.

Van Velzen sprak met een stalen gezicht over ‘de kwade trouw’ die ik bij Buitenlandse Zaken veronderstelde, en die natuurlijk geheel afwezig was. Ik zat dus te wachten tot Vermeer de 400 telegrammen ter sprake zou brengen die de kwade trouw laten zien. Maar dit kwam niet. Later zei Vermeer: ‘Daar ben ik niet vlug genoeg voor.’ Van Velzen zei dat ik het ministerie met wel 70 brieven had bestookt, die soms wel amusant waren, maar op den duur ging de lol eraf. Ik had gewild dat Vermeer daarop zou hebben gezegd dat als ze mij met rust gelaten zouden hebben, ze ook die 70 brieven niet hadden gekregen. Maar ik kon dus geen kant op.

Eindelijk kreeg ik het woord. Er was geen beginnen aan de zaak enigermate recht te trekken. Ik wees erop dat mijn stortvloed van brieven pas was begonnen nadat ik in de smiezen had gekregen dat ik opnieuw bespioneerd en gesaboteerd werd, waarbij ik aanvankelijk niet meer aan Den Haag dacht. Maar verdomd, de loopjongens van Luns waren al die jaren nog tegen me bezig en nu in Zuid-Afrika. Het was best mogelijk dat

211 Zie bijlage 81.

[p. 167]

ik in Johannesburg pech had, maar daar stond Den Haag buiten, aldus Van Velzen. Ik dacht: man hoe krijg je de leugens door je keel? En dat nog wel in het bijzijn van een rechter van de Raad van State. Ik trok fel van leer dat deze ‘pech’ wel degelijk was te wijten geweest aan het eeuwige gestook vanuit Den Haag, ook onder leiding van de ambassadeurs Carstens, Van Buren en nu Röell.

In tweede termijn kreeg ik weer het woord en ik zei dat ik van de zijde van de Koninklijke Marechaussee had vernomen dat een reden tot uitzetting zou kunnen zijn, dat iemand schade berokkent aan Nederlands-Zuid-Afrikaanse betrekkingen. Had Buitenlandse Zaken zich verwaardigd voor me op te komen, dan zou ik nooit zijn uitgewezen. Ook gaf ik aan zeer waardevolle informaties te hebben gekregen over de affaire Klaas de Jonge en de twijfelachtige rol van de Nederlandse ambassade in Pretoria in die affaire. Maar daar ging ik niet verder op in.

Na afloop van deze walgelijke bijeenkomst gaf Vermeer te kennen niet te verwachten dat ik in het gelijk zou worden gesteld. Het is vechten tegen de bierkaai. Hoe moet dit ooit aflopen? Mannetjes als Van Velzen en Horbach, worden door de belastingbetaler gefinancierd om smerige spelletjes met burgers te spelen. In ieder geval betaalt nu het rijk mijn actie tegen het rijk, omdat ik in een armenuitkering zit. Vermeer bracht me in een soort woestijnbestendige reuzenjeep naar Centraal Station in Den Haag. Hij blijft een vreemde vogel. Mijn lot is in zijn handen.

Carel Enkelaar belde om me te waarschuwen dat De Telegraaf morgen met een uitgebreid artikel over zijn nieuwe boek komt en dat hij er niets aan kan doen dat mijn naam en mijn rol in de jfk-affaire zal worden weggelaten. ‘Die jongen schrijft dat ik in Amerika heb rondgerend achter Marguerite Oswald en De Mohrenschildt om het moordcomplot te ontrafelen, terwijl jij dat natuurlijk bent geweest.’ De vervalsingen en beschuldigingen aan mijn adres blijven maar doorgaan. Zal er ooit een eind aan komen?

Er zitten rode stempeltjes op sommige brieven die ik krijg, zoals van Eduardus Halim uit New York. Wat betekent dit? Wordt nu mijn post ook geopend? Gisteren ontving ik een brief waarvan de datum was afgeknipt. Alles kan in dit land blijkbaar. Gestapo-methoden.

Deed een hele berg boodschappen in de Dagmarkt, onder de 25 gulden.

Casper nam me mee uit eten in het Indische restaurantje vlakbij in de Jordaan. Hij vroeg of ik naar de Raad van State in jeans

[p. 168]

was geweest. ‘Natuurlijk,’ antwoordde ik. Overigens heeft hij Vogelvrij gelezen en vond het uitstekend. Casper zei dat Lubbers in zijn wekelijkse persconferentie had gezegd blij te zijn met het boek van Van Wijnen, omdat nu ook eens ‘de positieve kanten van prins Bernhard’ werden belicht. Heeft Lubbers het boek dan niet gelezen? Tot pagina 78 was het bijna allemaal negatief wat ik las.

Zijn vader had hem een sabel nagelaten en Constatijn, Caspers zoon zijn zakmes. Hij vertelde dat zijn vrouw Carine zich al jaren met kaartleggen en de vraag naar het eeuwige peut-être bezig houdt. Dat wist ik niet. ‘Je zoekt je eigen ouders uit,’ zei Casper, ‘en kindertjes in Somalië hebben dat lot zelf gekozen en zijn voorbestemd om dat mee te maken.’ Zoiets heb ik helemaal nog nooit gehoord!

Hij zat al in zijn auto en zei door het raampje: ‘Je mag blij zijn als je ooit een cheque van twee ton krijgt.’ Joris Ivens had zeven ton van minister Elco Brinkman gekregen, omdat hij zich steeds mild had opgesteld jegens zijn lot. Ik werd een moment zeer boos en zei dat het geen zaak van bedelen of marchanderen was, maar een kwestie van recht en onrecht. ‘Ja, maar je bent gauwer bereid iets voor een kind te doen dat lief is,’ antwoordde hij. Wat heeft dat er in godsnaam mee te maken?

14 november 1992

Was vannacht tot 04.00 uur in Argos. Veilige seks gehad. Wat daar gebeurt, is nauwelijks te geloven. Soms steekt iemand een lucifer aan om beter te kunnen zien. Ik heb al een paar maal zo'n lichtje uit de handen gemept. Ze doen niets terug: a nation of sheep.²¹²

Eduard is terug uit Zuid-Afrika. Poes van Peter is van de bovenste etage naar beneden gevallen en had eigenlijk niets. ‘Living with Edwin,’ had Iwan Beek opgemerkt, ‘the cat committed suicide.’ Ze waren bij Marika Viruly geweest die veel problemen had gemaakt over de verzending van mijn dozen per klm op haar naam. Er was een ander bezoekster aanwezig geweest die zeer vreemd op het noemen van mijn naam had gereageerd. Eduard had gezegd: ‘U kent die man niet eens,’ en dat was het einde van dit onderwerp. Hij had weer dozen voor me meegebracht. Edwin had Ed met die bagage op het vliegveld afgezet.

212 Redactie: Naar de titel van het boek uit 1961 van William Lederer, die in A Nation of Sheep de onwetendheid en apathie van het Amerikaanse volk ter discussie stelt in het bijzonder op het gebied van buitenlandse politiek. Het volk slikt als makke schapen alle desinformatie die overheden en media produceren voor zoete koek.

[p. 169]

Peter gaf een brief van vier kantjes aan Eduard voor me mee, waar ik stil en verdrietig van werd. De puinhoop in Zuid-Afrika wordt alleen maar groter, schrijft hij. Zelfs van Champions hoort hij vreselijke verhalen over incidenten aldaar. Hij had een nieuw paspoort aangevraagd, maar in plaats van Amsterdam hebben ze woonplaats Johannesburg genoteerd. Nu moet hij het terugsturen naar de ambassade. Voorlopig komt hij nog niet naar Nederland. Peter had een advertentie in een publicatie in Johannesburg geplaatst. Voor 6 rand per minuut kunnen mensen van hem te horen krijgen hoe zij hun gezicht moeten verzorgen om er gezond uit te blijven zien.

Eduard zei geprobeerd te hebben contact met Peter te leggen, wat onmogelijk was geweest want Edwin voerde permanent het hoogste woord. Ik ken dat maar al te goed. Overigens had Iwan, na zijn brief over mijn uitwijzing in The Star, een anonieme brief gekregen zich er niet mee te bemoeien, want ik was lastig en gevaarlijk. Hij had geleidelijk aan hier en daar opgevangen dat ik was uitgewezen, want men had geen vat op me gekregen en ik nam geen blad voor de mond. En dat werd gevaarlijk gevonden.

Inderdaad zag ‘journalist’ Jan-Jaap de Kloet van De Telegraaf kans een uitgebreid artikel over het boek van Enkelaar te schrijven en daarbij hem mijn rol in de jfk-affaire toe te dichten.²¹³ Deze stumper werkt voor het zogenaamd meest gelezen ochtendblad.

Sami belde op uit Luxemburg. Hij is nu op weg naar Zuid-Afrika. Ik zei hem dat hij Edwin en Peter moest gaan opzoeken. Hij houdt contact.

213 De Telegraaf, 14 november 1992.

15 november 1992

Hoe deprimerend. Ieder dag die ‘God geeft’, grauwe luchten en somberheid.

Alle post uit Zuid-Afrika is afgewerkt. Ik heb Harry van Wijnen over Bernhard en Claus uit en heb er meteen een artikel hierover geschreven. Helaas te laat voor De Mediakrant.

Oud-minister van Defensie Henk Vredeling zegt vandaag in de hp/De Tijd op Zondag dat prins Bernhard zo Duits als de pest is gebleven. Hij is het zeer oneens met Van Wijnen, die schreef

[p. 170]

dat de prins meer Engels dan Duits was. Vredeling is hem altijd als mof blijven beschouwen. Volgens mij is een ernstiger aspect van deze mijnheer dat zijn handel en wandel zwaar beladen is met personen in wiens gezelschap hij als prins der Nederlanden nooit had mogen verkeren. Zijn opvattingen over wat kan en niet kan, zijn bovendien rekbaar gebleken. In de zaak Nieuw-Guinea was dit echter een buitengewoon groot voordeel. Hij lichtte Kennedy in, buiten de idioten in Den Haag om, maar dat was dan ook eigenlijk mijn idee dat dit moest gebeuren en niet het zijne. Oorlog diende voorkomen te worden.

16 november 1992

Ik gaf een kopie van mijn stuk over het boek van Van Wijnen aan Daan Dijksman bij hp/De Tijd en een aan Martin van Amerongen van De Groene Amsterdammer. Ik ben gewoon naar zijn kamer op de bovenste verdieping in het kantoor aan Westeinde doorgelopen. Een uur later belde hij op en zei: ‘Uitstekend. We zullen het plaatsen en prominent brengen.’

nrc Handelsblad brengt op de voorpagina dat Jan Pronk, minister van Ontwikkelingssamenwerking, van mening is dat Nederland een immigratieland is.²¹⁴ Die man is soms niet goed bij zijn hoofd. Na de oorlog was dit land hartstikke vol. De staat keerde oprotpremies uit om naar Canada, Australië en Nieuw-Zeeland te emigreren. En nu, een halve eeuw later is het volgens deze mijnheer ‘kom maar binnen met je knecht.’ Zond er een briefje over naar nrc Handelsblad.²¹⁵

Vermeer belde. De Raad van State had het verzoek om aan Buitenlandse Zaken een nota te zenden om ons aan de hand van de Wet Openbaarheid van Bestuur de documenten te geven waar ik recht op heb, afgewezen. Wij wilden bijvoorbeeld de stukken hebben om te kunnen nagaan op welke wijze de ambassade in Pretoria ‘alles had gedaan om mijn uitzetting te voorkomen,’ zoals Horbach en Van Velzen beweerden. Alles werd afgewezen. Dit heet dan ‘recht spreken’ in Nederland. De bewijzen die ik nodig heb om mijn gelijk te krijgen, zitten bij staatsorganen, die ze niet af willen geven.

214 De Volkskrant, 16 november 1992.

215 Zie bijlage 82.

17 november 1992

Eduard heeft zijn vriendin Mardou ertoe gekregen met haar auto de vijf dozen die hij meebracht uit Zuid-Afrika, van Schiphol naar de Westerkade te brengen en alles naar de bovenste verdieping te zeulen. Hoe bedank ik hem?

[p. 171]

Ik belde lang met Jan Tromp. Hij wilde alles over prins Bernhard, Robbert Ammerlaan en de rest weten. Ik onthield hem niets. Hij gaf toe dat de zaak Bentinck-De Jonge stil lag ‘want Buitenlandse Zaken antwoordde niet op alle pertinente vragen’ van de Volkskrant. Dus dan laat je het er als journalist verder bij zitten? Om te beginnen zet je in de krant dat Buitenlandse Zaken de pers saboteert. Maar daar komen onze ferme knapen bij de Volkskrant niet op. Tromp zei ook voor Jan Mets een boekje over Elco Brinkman te zullen gaan schrijven. Dat lijkt me bepaald buitengewoon nuttig besteedde tijd. Het staat nu voor me vast dat wanneer Tromp en Slats capituleren voor Den Haag, ik het eerst van alles zelf de gegevens van de Koninklijke Marechaussee moet gaan blootleggen.

Schreef prins Bernhard nog een keer met het verzoek hem te kunnen spreken, al dan niet off the record.²¹⁶ Ik heb er een van de meer frisse oekazen van Luns bijgedaan (van 26 november 1962).

Ook nog eens Nothnagel en Morkel onder druk gezet om toch nog tot een akkoord te komen over mijn visum. Tenslotte Hans Verploeg opnieuw gevraagd waarom mijn journalistieke beschermheren niet willen praten. De nvj reageert exact als de Volkskrant. Ze weten niet wat knokken is.

Liep bij hp/De Tijd binnen. Mijn artikel over het boek van Harry van Wijnen lag gesloten op tafel bij Dijksman, die afwezig was. Daarom komt mijn artikel nu dus in De Groene Amsterdammer. Zo werkt men hier.

Mijn lieve vriendin Nellie Hazeu uit Waalre, schrijft dat zij hoopt dat ik een lang leven zal hebben, om uiteindelijk mijn recht in Den Haag te kunnen halen. De hemel mag het weten. Het ziet er momenteel heel somber uit.

216 Zie bijlage 83.

18 november 1992

Ben naar Martin van Amerongen gegaan, die mij in De Journalist verdedigt en voor rehabilitatie pleit.²¹⁷ Toch heeft hij in mijn artikel over het Harry van Wijnen-verhaal een aantal vervelende coupures aangebracht, waaronder mijn gesprekken met enkele van jfk's belangrijkste Witte Huis-medewerkers in 1970.

Ook haalde hij de prinselijke vriendin Poupette in Parijs eruit, zodat het woord ‘burgermans nieuwtjes’ op die manier onzin wordt. Ik wil niet dat dit gebeurt.²¹⁸ Van Amerongen ant-

217 De Journalist, 20 november 1992, zie bijlage 84.

218 De Groene Amsterdammer, 18 november 1992, zie bijlage 85.

[p. 172]

woordde: ‘Ik heb morgen na jouw stuk een jengelende Van Wijnen aan de telefoon.’

Morkel van de Zuid-Afrikaanse ambassade belde dat ambassadeur Nothnagel een gesprek van mens tot mens met me wilde hebben.

Vermeer berichtte hoe het dagvaarden van oud-ambassadeur Van Buren in Wassenaar was verlopen. Om het naambordje stond Van Buuren, met dubbel ‘u’ dus. Volgens de deurwaarder gaf het geheel een ‘oprechte indruk van “niet thuis”’ De dagvaarding is dus niet afgegeven. Ik heb Vermeer een brief geschreven niet op te geven, zoals de nvj en de Volkskrant deden.²¹⁹

Mijn eerste column voor De Mediakrant wordt immigratieland, waarin ik op Pronk inga, en probeer de denkbeelden van John van Haagen te verspreiden

nrc Handelsblad bericht dat Desi Bouterse door minister van Defensie Siegfried Gilds namens de regering heeft afgeraden om in de Memre Boekoe kazerne officieren en militairen toe te spreken.²²⁰ Hoe is het mogelijk dat het nu zover is gekomen? Door al dit lokale gedoe schiet het werkelijke nieuws erbij in. William Safire adviseerde Bill Clinton om eindelijk de bezem door de cia te halen, een bedrijf met een budget van 30 miljard dollar per jaar.²²¹ Dat zijn geluiden die we als sinds jfk in 1961 horen maar er verandert absoluut niets. De invisible government draait onverminderd door tot in lengte van dagen en niemand in de vs weet eigenlijk hoe het land werkelijk wordt bestuurd. Zelfs hoeveel dollar er in de geheime diensten worden gepompt, is een gegeven dat het Amerikaanse publiek wordt onthouden, aldus Safire. Dit gebeurt omdat Congresleden die om informatie vragen, te horen krijgen dat alles geheim moet blijven in het belang van de staatsveiligheid. Dezelfde smoesjes worden in Madurodam gehanteerd.

‘The cozy symbiosis between the intelligence community and its congressional overseers would be shattered if nosy outsiders knew the real rate of growth of American spying spending.’ Om niet te spreken van de activiteiten die met die dollars worden gekocht. Als Den Haag al een labyrint van ongecontroleerd onrechtmatig overheidsgedrag is, kan je nagaan wat er in Washington gebeurt, waar bovendien een overvloed aan dollars in circulatie is.

Ed kwam eten na een hele dag werklui over de vloer gehad te

219 Zie bijlage 86.

220 NRC Handelsblad, 18 november 1992.

221 The New York Times, 17 november 1992.

[p. 173]

hebben in zijn nieuwe huis. Ik maakte gebakken aardappeltjes, worteltjes en appelmoes voor hem en gaf hem een tros druiven. Deze at hij zo luidruchtig dat ik de grootste moeite had niet te ontploffen. Ik word steeds ongeschikter voor dit samenleven. Ik vind dit erg onaangenaam van mezelf, maar mijn lontje wordt steeds korter.

19 november 1992

John van Haagen arriveerde al om 08.30 uur met zijn auto uit Rotterdam. Hij was om 07.00 uur vertrokken en wilde voor de drukte om 15.00 uur hier weer vertrekken. Eduard kwam eveneens aanzetten en na veel passen en meten werd voor 265 gulden planken, beugels, strippen enzovoort bij de houthandel gehaald. John kletste intussen erg onderhoudend over vroeger tegen Ed.

Intussen vetrok ik per taxi voor een interview naar Radio Noord-Holland. De chauffeur, Mike ter Steege, een bleke jonge knul, getrouwd, een dochtertje moet de komende vijf jaar 2600 gulden per maand afbetalen, om samen met een maat de taxivergunning te financieren. Mike was na de dood van Bhagwan zich in zijn filosofie gaan verdiepen. Hij ging mee de studio in. De receptie schrok zich rot dat ik de taxi liet wachten, waar topberaad voor nodig was. De rekening: 75 gulden.

Jan Meng, voormalig boekverkoper bij Atheneum zou mij interviewen. Hij begon meteen met de opmerking dat ik niet objectief kan zijn. Ik werd woedend en noemde hem nuts. Kan mij het schelen, bij Atheneum weigeren ze toch mijn boeken te verkopen. Trouwens, ik ben in die twintig minuten helemaal vergeten Vogelvrij aan te prijzen. Ik legde uit dat objectiviteit het handelsmerk van een journalist behoort te zijn en juist bij mij hoog in het vaandel staat. Ik vroeg of hij mijn boek over het brein (Over intelligentie) gelezen had of over het geheugen (Camera Obscura). Nee, nee. ‘Een psychiater, jongen, zou misschien na een half jaar onderzoek een dergelijk sweeping statement durven maken, maar jij weet niets van mij en jij lult er maar op los.’ Daarop krabbelde hij wat terug. Tegen het einde van de uitzending had hij nooit gezegd dat ik geen objectieve journalist was. Ik vroeg hem de bandopname terug te draaien, en ja, hoor, de kaffer kon het zelf horen. ‘Je hebt gelijk,’ mompelde hij. Die man heeft dan een eigen interviewprogramma op de radio. Hij liet me ook nog mijn horoscoop overhandigen.

Ik maakte verder van de gelegenheid gebruik te lanceren dat er ‘een zaak’ tegen Hans van den Broek in de maak was en dat

[p. 174]

ook de Volkskrant er het bijltje bij had neergelegd. Hoe ik dat wist? ‘Zoek het maar uit.’

Intussen had Erik Jurgens aan Ed per telefoon uitgelegd dat hij opnieuw met De Hoop Scheffer had gesproken en dat mijn zaak zou worden voorgelegd en op de agenda geplaatst van de Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken. Hij had ook met voorzitter Harry Aarts gesproken, die Vogelvrij aan het lezen was. Erik is uniek. Hij is de enige die wat doet. Zelfs Hans van den Broek was in de wandelgangen naar hem toegekomen om Jurgens ervan te overtuigen, op welke toon ik vele brieven aan hem had geschreven. Dat mag zo zijn, maar dat was dan ook niet voor niets. Er ligt er weer eentje klaar voor de basterds. Hansje was immers de man die in 1991 aan Vermeer schreef: ‘Procedeert u maar, wij hebben nooit iets onrechtmatigs jegens Oltmans gedaan.’

John heeft weer een wand boekenplanken aangebracht. Ik werd eigenlijk nogal moe van zijn constante geratel. Tussen het timmeren en hameren door luchtte hij permanent zijn hart, in mij een gelijkgestemde te weten.

Trein terug naar Amsterdam

Dat was het Literair Café in Leiden. Het lijkt warempel wel of deze jonge mensen geïnteresseerd waren. De hemel mag weten wat ik allemaal te berde heb gebracht. Dat weet ik eigenlijk niet voor ik aan zoiets begin, laat staan erna. Ik heb wel tegen Tom, Vincent en een paar anderen gezegd dat wanneer ik de zaal inkeek, dat bij de gedachte dat een van hen een zoon van me zou zijn, ik wel zou kunnen huilen uit onmacht hem geen veiliger en minder geschifte wereld na te kunnen laten. John van Haagen zei vandaag ook al dat er een oorlog in de lucht hing. Ik denk precies hetzelfde. De zaak loopt met een sneltreinvaart uit de hand. Het is totaal uitgesloten dat de huidige levensstandaard en welvaart zoals we die in de rijke landen kennen, gehandhaafd zullen kunnen worden.

20 november 1992

Het is weldadig om bij het opstaan naar de tonen van Eduardus Halim te kunnen luisteren. Ben overtuigd dat harmonie van muziek een enorme invloed op de werking van de psyche heeft.

Trein naar Nijmegen

Op het andere balkon in deze trein zit een jongen, laarzen, leren jack, om op te vreten. Misschien is hij geen nicht. Onze

[p. 175]

ogen kruisten elkaar. Te lekker om niet gay te zijn. Nog even, en ik ga naar hem toe.

Het was Ernst Kokke die nota bene op weg was naar mijn lezing bij de studenten van Leon Wecke in Nijmegen. Vorige week zou Henk Hofland hebben moeten spreken, maar hij had vanwege een griepje afgezegd. Ernst is geen homo.

Ik was bij de lezing op dreef en begon met voor hier een shocker dat Hendrik Verwoerd met de invoering van apartheid, eigenlijk ook de zwarte bevolking had gered. Ongestoord door zegeningen van Westerse democratie in een werelddeel dat in de verste verte niet aan democratische grondbeginselen toe was, kon Zuid-Afrika dankzij apartheid een eerste wereldeconomie opbouwen. Vanaf 1960 werden een voor een de staten van Afrika bevrijd van Westerse overheersing. Zij gingen op eigen benen staan via one man one vote. Wat kwam voor imperialisme in de plaats? Een hele dijk marxistische of militaire dictaturen met uitbarstingen van burgeroorlogen. Juist omdat Verwoerd begreep, mede in het belang van zwarten waarvan in 1960 de overgrote meerderheid analfabeet was, dat te vroeg democratische verkiezingen organiseren buitengewoon onverantwoord zou zijn geweest, ook tegenover de zwarte meerderheid.

Na afloop hoorde ik dat mijn gedachtegang voor sommige meisjesstudenten dermate schokkend was geweest, dat ze tranen in de ogen hadden gekregen. Een meisje viel me in het vragenuurtje aan. ‘U voert wel een aardige show op, intussen werden zwarten onder Verwoerd onderdrukt.’

‘Dat gebeurde voor hun bestwil, want de prioriteit lag bij stabiliteit, waar ook de zwarte meerderheid bij was gebaat.’

‘Ja,’ kwam zij fel terug, ‘maar vrouwen en kinderen werden in de rug geschoten.’

‘Dat is wel eens gebeurd, omdat het anc en buitenlanders provocaties opzetten en mensen, als in Soweto, tot geweld ophitsten. Maar Nigeriaanse of Congolese toestanden zijn in Zuid-Afrika ondenkbaar, juist omdat Verwoerd dacht aan de welstand van alle bewoners van het land. Vergeet niet dat de familie Verwoerd oorspronkelijk uit Nederland kwam en van zeer christelijke huize was.

Het verliep allemaal heel prettig. Er was wel nog een docent in de psychologie, die een Adriaan-van-Dis-vraag stelde, waarom ik altijd een voorkeur voor dictators had getoond. Ik heb de vloer met hem aangeveegd, maar dat moet een andere keer eleganter gebeuren. Ik moet nog meer op mijn qui-vive zijn.

De zaal was stampvol en de vele vragen na afloop duurden een half uur. Er meldde zich een aardige jongen, die in Nijmegen

[p. 176]

een eigen talkshow in een theatertje heeft met het verzoek of ik er wilde optreden. Gerald van Koert kwam vragen of ik iets wilde schrijven voor Wisselend decor een literair blad. En tenslotte kwam iemand van het blad Parmentier, waar ik eerder wel eens voor schreef, die de oude banden wilde herstellen.

Tijdens de lunch zat Anton van Hooff naast me die ook in nrc Handelsblad schrijft, een aardige open kerel. Hij had gewaardeerd dat ik een lans had gebroken voor de psychohistorie, waar in Nederland vrijwel niets aan wordt gedaan. Anton dacht niet dat er een oorlog kwam, waar ik dus anders over denk. Roland van de Meerakker en diens vriend Marco waren zo teleurgesteld dat ik meteen naar Amsterdam terugwilde, dat ik in de restauratie van station Nijmegen nog anderhalf uur met hen details over de moord op jfk in Dallas heb besproken.

Bij thuiskomst belde marechaussee Harry de Jong met het dringende verzoek in mijn komende reportage voor De Mediakrant niet te vermelden dat ik hem heb geïnterviewd. Dat zal ik doen, maar het is jammer.

Lawrence Eagleburger heeft Bill Clinton excuses aangeboden omdat onder zijn bewind het ministerie van Buitenlandse Zaken via ambassades in het buitenland nasporingen verrichtte om schadelijke informatie over hem te vinden ten einde de verkiezingen ten gunste van Bush te beïnvloeden.²²²

Vrij Nederland publiceerde een artikel over hoe Suriname werd leeggeroofd toen Bouterse en de militairen aan het bewind waren. Ik weet maar al te goed door wie dergelijke verhalen daar worden geschreven, door types als Rudie Kagie en consorten, met wie ik mijn eigen ervaringen heb gehad over klinkklare onzin die ze publiceerden. Bouterse werd verboden hier in de kazerne de militairen over toe te spreken. Hij deed het natuurlijk toch en nu zegt president Venetiaan, ook zo'n fijne mijnheer, dat er ‘een zeer gevaarlijke toestand in Suriname is ontstaan.’ Dat Suriname nog altijd niet tot rust is gekomen, is enkel en alleen het gevolg van de walgelijke intriges vanuit hier. We zijn onze verplichtingen niet nagekomen en men blijft zich in Den Haag bemoeien met zaken die ons eigenlijk al lang niet meer aangaan. Indonesië dito. Pas als er in Paramaribo een cia-bewind zou komen - als in Djakarta - dan gaan de klootzakken in Den Haag natuurlijk akkoord.

Harry de Jong belde opnieuw. Het was ook beter om niets over marechaussee Steenis te zeggen, want die collega werkt nu elders en dan zou Harry alles in zijn eentje aangerekend kunnen

222 De Volkskrant, 19 november 1992.

[p. 177]

krijgen. In wat voor land leven we toch eigenlijk? Leden van de Koninklijke Marechaussee doen het in hun broek als ze de waarheid hebben verteld. Wanneer ik ze door een rechter zou doen horen, zullen ze waarschijnlijk meineed plegen.

Een voorstel om een historicus een onderzoek te laten doen naar de ware geschiedenis van de Inlichtingendienst Buitenland (idb), welke premier Lubbers gaat opheffen, zoals de Kamerleden Stoffelen en Valk van de PvdA hebben gedaan, werd door Lubbers en de ministers Dales (Binnenlandse Zaken) en d'Ancona (wvc) afgewezen.²²³ De bewindslieden zeggen dat niemand bang hoeft te zijn dat de idb-dossiers zullen worden vernietigd. Dat is natuurlijk exact wat al is gebeurd of gaat gebeuren en de rest van de kudde slaapt door dit alles heen.

Mijn ontwerp voor de Bentinck-Klaas de Jonge-Hans van den Broek-affaire is door Daan Dijksman en de redactie bij hp/De Tijd afgewezen. Ze zijn te schijterig en durven niet. Het wordt dus waarschijnlijk De Mediakrant. Beter iets dan niets. Er kwam overigens een kort bedankje van prins Bernhard voor Vogelvrij wat ik hem gestuurd had. Kennelijk het maximale levensteken wat hij heeft kunnen geven, want een reactie op mijn brief of mijn artikel in De Groene Amsterdammer bleef uit.

223 De Volkskrant, 20 november 1992.

21 november 1992

Martin van Amerongen zegt nog geen reacties op mijn artikel te hebben gekregen.

Bouterse heeft zijn functie als bevelhebber neergelegd, waarmee hij zijn hand heeft overspeeld.²²⁴ Is dit niet exact wat zijn vijanden hoopten dat hij zou doen? Was een kletsverhaal in vn dat waard? En het rund Lubbers, die natuurlijk weer geen flauw benul heeft waar het over gaat, verklaarde na het kabinetsberaad dat het prima was dat Bouterse was vertrokken.

Rudi Vissenberg vraagt me op 11 december te gast te zijn in de talkshow Pluijm!, in Villa Lila in Nijmegen. Onderwerp zou onder meer homoseksualiteit in het buitenland zijn.

224 De Volkskrant, 21 november 1992.

Leiden

Intiem en prettig bezoek aan Tage en Theresa Domela Nieuwenhuis. Ze gaan trouwen. Theresa zei op Buitenlandse Zaken - zij werkt op Ontwikkelingssamenwerking voor Jan Pronk - nog nooit iets positiefs over Hans van den Broek te hebben gehoord. ‘Hij lijkt wel onaantastbaar,’ zei ze, en vroeg zich af hoe dit kon.

[p. 178]

‘Heel gewoon, net als Luns of Van der Stoel: ze zitten in de zak van Washington,’ antwoordde ik. Theresa heeft veel respect voor Pronk. Zij reisde bijvoorbeeld samen met hem naar New York en dan leer je iemand nog beter kennen. Ook heeft Pronk zich ingezet om de papierwinkel te klaren, welke haar dochtertje Astrid - in Afrika verwekt - een Nederlands paspoort kon bezorgen.

Tage vertelde dat een advocatenvriendje van hem tijdens een cocktail op de ambassade in Brussel - waar Bot nu de scepter zwaait - iemand op hoog niveau de opmerking hoorde maken: ‘We hebben Oltmans ook klein gekregen.’ Wanneer ik die getuige in Den Haag zou kunnen laten horen, zou dit helpen. Maar daar leent dus niemand zich toe. Dat kan niet in ons ‘democratisch’ koninkrijkje.

nrc Handelsblad publiceert het hoofdartikel desi bouterse.²²⁵ Je vraagt je af wie zo'n tekst bij elkaar schoffelt. Men had Bouterse willen afkopen met een veilig gestelde retraite in Florida, wat hij had afgewezen. Nu was hij er beroerder aan toe. Hij is bezig een gevangene in eigen land te worden. ‘Als spin zit hij bovendien gevangen in een web van allerlei duistere zaken en hebben zijn makkers zich ook genesteld in het Surinaamse zakenleven.’ Klopt. Maar dan als onvermijdelijke uitsmijter: ‘Een duidelijke waarschuwing vanuit Washington en Den Haag, en waarom niet Caracas, is niet overbodig.’

Hans Buddingh en Sjoerd de Jong produceren een opsomming over de koude oorlog tussen leger en regering in Paramaribo.²²⁶ Bouterse en zijn vrienden weigerden twee maanden geleden al op te draven voor een ontvangst van een Amerikaanse militaire missie. Minister van Defensie Gilds is in zee gegaan met een voormalige vriendje van Desi, Arty Gorré, die voorbestemd is zijn opvolger te worden. Bouterse werd tijdens zijn verboden rede voor de militairen op het matje bij de minister geroepen, juist toen hij een tirade hield tegen ‘cia-trawanten’ in de Surinaamse top. Ik vrees dat hij daarin gelijk heeft, maar Desi lijkt niet de eerste revolutionair die het tegen een overmacht dreigt te zullen afleggen.

Henk Hofland is de Audax-columnistenprijs van 15.000 gulden toegekend voor altijd braaf te zijn geweest.²²⁷

225 NRC Handelsblad, 21 november 1992.

226 Idem.

227 Idem.

[p. 179]

22 november 1992

Amsterdam

Vannacht om 02.00 uur stond er in Argos plotseling een geheel in leer verpakte jongen voor me, die ik vermoed zich als slaaf aan me overgaf en waar ik letterlijk alles mee kon doen wat ik wilde. Hij vond dit kennelijk heerlijk. Toen ik uiteindelijk zijn hoofd naar beneden drukte, verleende hij me op zijn knieën een meer dan perfecte blow job. Op weg naar huis vroeg ik me af of het veroorloofd is te profiteren van dergelijke afwijkingen. Je verdrukt die gedachte verder meteen, want het was lekker. Ik heb Hans Verploeg voor de zoveelste maal gevraagd of ik een gesprek met de nvj-leiding kan hebben.

Jan Foudraine en zijn vriendin kwamen op bezoek. Plezierig. Hij bracht What is Self? van Bernadette Roberts mee, waar ik wel blij mee ben. Ze stelden voor om met kerst mee naar de Ardèche te gaan, bij een psychiater en zijn vriendje op bezoek, als betalende gasten. Ik zal erover nadenken. Ook omdat ik dan misschien bij Richard kan af te stappen in Parijs. Ik zie echter op tegen de autorit. Ik verkocht (wel treurig) Vogelvrij voor 24,50 gulden aan Jan, maar ik kan nu elke cent gebruiken.

23 november 1992

Viel gisteravond in slaap tijdens de uitzending van het bezoek van Beatrix aan de Antillen. Die dame zegt me steeds minder. Stond om 05.00 uur op en schreef vijf pagina's als eerste ontwerp voor een artikel voor De Mediakrant.

Robbert Ammerlaan heeft tegen Fred Lammers van Trouw gezegd: ‘De Groene is nu pas wakker. Inderdaad heb ik aan een Bernhard-boek gewerkt,’ en hij had ook wat notities, maar toen hij van Bosch & Keuning naar Unieboek ging, had hij het stopgezet. Ammerlaan kletst erop los. Hij liegt. Daarom zal hij het ver brengen. ‘Ja,’ zei Lammers, ‘het is ook wel gek dat hij zo'n project dan maar verder zou laten schieten.’ Hij liet het schieten, omdat Beatrix publicatie verbood.

In Time de vraag of een monarchie werkelijk nodig is?²²⁸ Stomme vraag. Het is duidelijk, dat de mindscapes van Charles en Diana lichtjaren uit elkaar liggen.

Jan Mets maakte mij erop attent dat de belangrijkste reden van de afwijzing van mijn De Jonge-Bentinck-artikel door De Groene, HP/ De Tijd, enzovoorts, is, dat De Jonge voor Nederland geldt als held. Dit aspect moet in mijn artikel verwerkt worden. Jan zei ook dat Conny Braam in haar boekje opschept

228 Time, 30 november 1992.

[p. 180]

hoe zij de wet overtrad en dat burgemeester Van Thijn heel eenvoudig het eerste exemplaar in ontvangst nam.

Op de markt zijn de wijven bij het bloemenkraam haaibaaien die voor hun beurt gaan. ‘Dan moet u uw mond maar opendoen.’

‘Daar zal je mee getrouwd zijn,’ zei ik toen dus.

Den Haag

Voor het eerst werd ik niet in de werkkamer van ambassadeur Nothnagel toegelaten, maar naar een zitkamer ergens anders gebracht. Dat was blijkbaar nodig voor het aangekondigde gesprek van man tot man. Nothnagel en Morkel kwamen samen naar me toe en Morkel maakte notities, al was ik overtuigd dat er een bandopname werd gemaakt, waar ik dus rekening mee hield. De ambassadeur stak van wal en zei twee zaken absoluut nog eenmaal duidelijk te willen stellen. Hij, noch iemand op de ambassade, had ooit een ongunstige informatie over mij van enige departement of iemand in Den Haag ontvangen. Laat staan een verzoek om mij uit te wijzen. Hij vervolgde: ‘Dus ik heb nooit iets ongunstigs over u gehoord en dus ook nooit doorgegeven. U zoekt iets wat er niet is. U ziet alles door uw bril, dus wanneer u dit zou schrijven of vertellen, zal het een leugen zijn.’ Ik stond te perplex over het optreden van de ambassadeur om direct te reageren. Na een poosje zei ik: ‘Hoe komt het dan dat mijnheer De Klerk, die me in 1990 hartelijk ontving in Tuynhuys aan mij is gaan twijfelen? Ik weet zelfs zeker dat u na die ontvangst persoonlijk een aantal zeer ongunstige informaties over mij naar Pretoria zond en hebt geprotesteerd tegen die ontvangst door De Klerk.’ Dit vertelde mij generaal Groenewald immers, nadat hij zijn licht had opgestoken bij Casper Venter, mijn vriend en Groenewalds oud-collega, de voorlichter Van de Klerk. President De Klerk was gaan twijfelen na smerige aantijgingen vanuit Den Haag. Het doet er weinig toe of ze van Nothnagel of van Röell kwamen. Ook Bijvoet vertelde, na een gesprek met generaal Basie Smit, dat alle shit over mij vanuit Den Haag was gekomen. Er werden immers pakjes documenten over mij anoniem in de postbus van de ambassade gedeponeerd. Dat zijn dan de documenten die ze mij blijven onthouden, anders won ik het proces nu meteen met ogen dicht. Hoe meer en hoe langer Nothnagel tegen me oreerde, hoe meer ik overtuigd raakte dat hij deze verzinsels op dringend verzoek van Buitenlandse Zaken tegen me afstak. Van Velzen en Nothnagel, zij kletsen dezelfde onzin.

[p. 181]

‘Ik geloof best dat dit uw waarheid is,’ zei ik, ‘maar ik heb van tal van bronnen, ook in Pretoria, geheel andere informaties. Waarom is men in Zuid-Afrika gaan twijfelen en werden de deuren voor me gesloten? Omdat u een stoet van ongunstige informaties hebt doorgegeven. En waar haalde u die vandaan?’ ‘Dat is mijn zaak, wat ik aan mijn regering doorgeef,’ aldus de ambassadeur, ‘maar het is een leugen wanneer u blijft schrijven of zeggen, dat die informaties op verzoek van enige Nederlandse zijde door mij werden doorgegeven. Wanneer mijnheer (ambassadeur) Olivier zijn deur voor u wil sluiten, heeft hij daar het recht toe, zoals ik er het recht toe had te adviseren dat wij niet de Nederlandse vertaling van uw boek moesten kopen of uitgeven.’

Nothnagel riep: ‘Procedeert u maar tegen ons, dit wilde ik u vertellen en met de rest heb ik niets te maken. Wanneer ik generaal Basie Smit vraag wat hij heeft gezegd, dan weet hij van niets. Ik heb verder met de nis in Pretoria, of de cia niets te maken, dus dit is alles wat ik heb te zeggen.’

Ik vroeg hem of hij bereid was met Kamerleden of met de nvj te spreken, want ik wilde niet als ongewenste vreemdeling in Pretoria te boek staan. Hij ging er niet op in. Hij was toch al buiten zijn boekje gegaan aan te bevelen mij alsnog een visum te geven en mij dat ook nog mee te delen. De rest was alleen maar tijd vermorsen.

Een keer tijdens deze ontmoeting vroeg hij inderdaad wat ik dan wilde. Ik wil weten waarom ik plotseling ben uitgewezen, op welke gronden en ik wil mijn status als persona non grata in Zuid-Afrika geschrapt zien. Dat was allemaal niet nodig en ik kon bij Binnenlandse Zaken in Pretoria in beroep gaan. Over een schadevergoeding diende ik de staatsprocureur te benaderen. Het ophalen van mijn bezittingen in Hillbrow was een privé-aangelegenheid. ‘Wanneer secretaris-generaal Bot u vraagt mij daar toestemming toe te verlenen, dan is dit een zaak tussen twee staten,’ zei ik. Nothnagels benadering was gewoon dit heb ik te vertellen en verdere discussie heeft geen zin. Er werd een blad met koffie binnengebracht. Ik denk niet dat ik Nothnagel ooit nog zal zien. Opgeruimd staat netjes.

24 november 1992

Amsterdam

Deze keer kwam er een brief van ene mijnheer Mostert van Buitenlandse Zaken. Hij adviseert een zaakwaarnemer aan te stellen voor verzending van mijn spullen, dan heb ik dus geen visum nodig. Schreef Mostert terug de trucjes van zijn minis-

[p. 182]

terie te doorzien. ‘U blijft daar maar denken dat ik van gisteren ben en niet zou weten noch begrijpen welke smerige spelletjes met mij worden gespeeld.’

De heisa over het omslagverhaal over de schoonzonen van oranje in hp/De Tijd van 6 november jongstleden houdt aan. Gerard Driehuis heeft zelfs een pagina met verkapte excuses in het nummer van deze week geschreven. Enkele tientallen abonnementen werden opgezegd en het regent protestbrieven bij de redactie. Zelfs premier Lubbers permitteerde zich voor een keer een ingezonden brief te sturen, nadat ongetwijfeld Beatrix bij hem haar beklag heeft gedaan.

Jos Slats zegt dat men bij Buitenlandse Zaken behoorlijk is geschrokken van de 52 vragen die hij stelde in verband met de affaire Bentinck. ‘Je zult door hen met een kluitje in het riet worden gezonden,’ antwoordde ik. Zond hem mijn ontwerptekst voor De Mediakrant. Zou er een mogelijkheid zijn de tekst op de forumpagina te plaatsen? ‘Ze zijn daar behoorlijk eigenwijs,’ zei hij. Ik heb hem er vervolgens op gewezen dat Trouw op 26 augustus 1985 de namen van de marechaussees bij Klaas de Jonge, De Jong en Steenis, reeds had genoemd, dus zo geheim waren deze in 1992 nu ook niet meer. Hij zou dit in het archief nagaan.

Edoeard Sjevardnadze, de minister van Buitenlandse zaken van Gorbatsjov en nu de president van Georgië, heeft zich laten dopen.

Mijn oude vriend Diarto in Solo, geeft in een brief aan dat het broeit in Indonesië. De onrust vanwege Suharto neemt toe. ‘Hij kan zijn kinderen blijven vetmesten met gigantische projecten, maar de woede van het volk groeit, ook al zijn velen gegolkariseerd.’²²⁹ Diarto en ik zijn sinds 1957 vrienden. Hij is een zuivere bron over wat er werkelijk leeft in Indonesië.

Hoeveel maanden vraag ik Hans Verploeg en mijn journalisten vakorganisatie nu al om formeel bestuursoverleg in mijn gevecht, wat uiteindelijk een direct belang heeft voor alle journalisten: persvrijheid. Hij antwoordt ook nu weer dat de agenda's boordevol staan. In mijn geval gelooft hij in kousenvoetendiplomatie, wat in de praktijk van de nvj betekent: niets

229 Redactie: gegolkariseerd: afgeleid van de regerende partij Golkar (afkorting voor Partai Golongan Kary) tijdens het bewind van Suharto.

[p. 183]

doen. Verploeg is geen knip voor zijn neus waard, maar dit weet ik dus al heel lang. Daarom zit hij op die post.

Cuba heeft voor de zoveelste maal in de Algemene Vergadering van de vn om ontheffing van de misdadige Amerikaanse blokkade (sinds 1959) gevraagd. Niet minder dan 71 landen onthielden zich van stemming. Er waren 59 landen voor opheffing. De vn is langzamerhand een bad joke. Irak deed hetzelfde. Maar de Veiligheidsraad heeft ook die sancties verlengd. The Guardian meldde dat Bagdad met jarenlange leveranties van supergoedkope olie aan de vs in staat was met instemming van Washington zich verder te bewapenen. Ook eind jaren tachtig steeg de export van exorbitant laag geprijsde Iraakse olie naar Engeland sterk. In een vertrouwelijk memorandum van het State Department uit 1989 stond vermeld, dat de Amerikaanse oliemaatschappijen hier uitzonderlijk wel bij voeren. Als tegenprestatie stemden de regeringen Bush en Major ermee in dat Irak in het geheim technologie en wapens kon aanschaffen, ook wel de olie tegen technologie connectie genoemd. Hierin ligt de kern van het Irak-gate schandaal. Iraakse aanvallen op Koeweit, Israël en Saoedi-Arabië waren mede het gevolg van die leveranties. Nog in zijn verkiezingscampagne als president in 1988 betoogde George Bush dat zijn beleid erop zou zijn gericht Saddam Hoessein na de oorlog met Iran terug te brengen in de familie der naties.

Nog in april 1990 onderstreepte de cia het belang van Iraakse olie voor de vs. ‘De aankoop van Iraakse olie groeide van 80.000 barrel (een barrel is 159 liter) per dag in 1985-1987 tot 675.000 barrel per dag in 1990, oftewel 24 procent van de totale export van Bagdad en 8 procent van de Amerikaanse import,’ aldus de cia. Na Saoedi-Arabië werd Irak de tweede belangrijkste leverancier van olie voor de vs. In 1990 voerden de vs 42 procent van het olieverbruik in. Deze gegevens zijn onontbeerlijk bij het analyseren van de shit tussen Washington en Saddam.

Ramsey Clarks hoofdstuk 4 over het voortgezette beleid van Washington om het Midden-Oosten en de olie onder haar volledige controle te brengen, geeft aan tot welke misdadigheid Amerikaanse president en regeringen te verleiden zijn om dit doel uiteindelijk te bereiken. Vijftig procent van 's werelds oliereserves bevinden zich hier. Europa haalt 50 procent van haar energie hier weg en Japan 70 procent. Dus het zenden van 542.000 Amerikaanse soldaten en 108 oorlogsschepen plus 1.800 gevechtsvliegtuigen oftewel 50 procent van alle wereldwijde Amerikaanse militaire middelen naar het gebied rond

[p. 184]

Irak was een weloverwogen keuze van het Witte Huis. Het diende slechts de Amerikaanse economie, de oorlogsindustrie, dus het nieuwe imperialisme. Amerika sleet in de jaren negentig voor 40 miljard wapens aan de Golfstaten. Saoedi-Arabië alleen al heeft voor 50 miljard wapentuig in de vs aangekocht. De dollars, waarmee Amerikanen olie aankopen, stromen meteen weer via wapenleveranties naar de vs terug. Misselijkmakende gedachten.

25 november 1992

Stelde Vermeer een aantal vragen, want ik hoor niets meer van hem. Ook een memo naar Nothnagel en Froger, die immers voortdurend konkelen om mij tegen te houden.

Erik Jurgens belde. We spraken een kwartier, maar tot tweemaal toe verdween zijn stem en werd het gesprek langzaam afgedraaid en onverstaanbaar. Dit is toch godgeklaagd. Hij schijnt dit heel gewoon te vinden. Op die manier kan je via de telefoon niets meer zeggen. Hij vond het jammer dat ik in De Groene Amsterdammer Piet Dankert een slapjanus had genoemd. Hij begreep ook niet waarom we nooit meer iets van Piet Stoffelen, zijn partijgenoot, hoorden, die acht weken geleden beloofde naar de idb te gaan. Sinds ik 4 augustus hier in zak en as uit Johannesburg terugkeerde, heb ik Jurgens, mijn beschermheer vergeefs om een persoonlijk gesprek gevraagd. Ik probeer het nog maar eens.

Ik was flink van slag door het tweemaal onderbreken van mijn telefoongesprek met Erik Jurgens. En vanavond ben ik al tweemaal zogenaamd verkeerd verbonden opgebeld. Ik ben daarom naar de faxwinkel gegaan om hem van daaruit te bellen, maar zijn vrouw zei dat hij er niet was. Ben hem daarom 's avonds laat een brief wezen brengen. Draaide bij thuiskomst de Derde symfonie van Rachmaninoff. De tranen lopen over mijn gezicht. En dat is dan de man wiens telefoongesprekken met Kamerleden worden onderbroken. Alsof ik de grootste levende schurk ben.

26 november 1992

Martin van Amerongen durft het Bentinck-Hans van den Broek verhaal niet aan. Ik heb Hans en Christine van Ketwich Verschuur een afscheidsbrief geschreven. Eigenlijk dacht ik: fuck you.

De Journalist vergrijpt zich aan Bouterse.²³⁰ Typisch vaderlandse

230 De Journalist, 20 november 1992.

[p. 185]

journalistiek. Het nationale vakblad laat uitsluitend over acht pagina's anti-Bouterse-kenners aan het woord.

Ook Vrij Nederland heeft de Surinaamse militairen van tien jaar geleden op de voorpagina als moordenaars! Dat heb ik over Suharto en de zijnen nog nooit gezien.

27 november 1992

Moet zo gauw mogelijk een nieuw boekje schrijven over Zuid-Afrika.

Ontving de beslissing van de Raad van State en de afwijzing Buitenlandse Zaken te dwingen een verzoek om een visum voor Zuid-Afrika in te dienen.²³¹

231 Zie bijlage 87.

28 november 1992

Wanneer Senator Sam Nunn op cnn waarschuwt voor de mogelijke ‘rise of fascism’ in de ussr, denk ik: schoenmaker houd je bij je leest. Een dergelijk gevaar dreigt in Washington, niet in Moskou.

Bouterse noemt zijn ontslag als bevelhebber ‘onherroepelijk’.²³² Hij haalde in een rede tijdens een massabijeenkomst van zijn volgelingen fel uit naar de Amerikaanse ambassadeur vanwege diens versluierde bedreiging dat Washington wel eens militair zou kunnen ingrijpen in Paramaribo. Waar grijpen de idioten rond Bush eigenlijk niet in? Reeds in 1983 had de cia de intentie Suriname binnen te vallen.

Anton van Hooff noemt het koningstheater ‘een verwerpelijk instituut’.²³³ Plichtmatige jubelzangen van Lubbers, Tjeenk Willink en Kossmann op Beatrix bij haar regeringsjubileum leverden beschamende geestesprodukten op. ‘Een mythe als de monarchie is per definitie niet te verdedigen: op het moment, dat men zich daartoe voelt gedrongen, heeft men haar innerlijk al afgeschreven. Daarom kan men Sinterklaas niet verdedigen: men gelooft of men gelooft niet. In de antieke wereld hebben intellectuelen die de godsdienst persoonlijk achter zich hadden gelaten, wel geprobeerd de religie als zinnig instituut voor te stellen, omdat zij maatschappelijke normen in stand hield. Het koningsschap is een irrationele instelling die in een staat van weldenkende burgers niet past,’ aldus van Hooff.

Ik keek naar Sonja in een zaal vol mensen babbelend over Joegoslavië. Ik moet zeggen, ze deed binnen haar mogelijkheden een heroïsche poging de ‘discussie’ een impuls te geven.

232 NRC Handelsblad, 28 november 1992.

233 Idem.

[p. 186]

Vervolgens Argos. Daar lopen kerels rond die een open spleet in hun leren broek (bij hun achterste) hebben en dan keer op keer terugkomen, hopende dat je ze toestaat met hun hand je pik erin te steken. Het was flink rumoerig. Om 02.30 uur kwam er een half blote jongen met een brede leren riem met stekels om zijn nek een blow job geven, maar hij was voor safe sex, dus oké. Om 03.00 uur in bed.

29 november 1992

Oranje en Boerboom hebben bij uitgeverij bzztôh hun boek over de Decembermoorden in Paramaribo gepubliceerd. Volgens een andere anti-Bouterse-journalist, Hans Buddingh, hebben zij op uitstekende wijze de feiten onderzocht. Het spijt me, maar als deze mijnheer boven het boek van zijn vrienden zet ‘de perfiditeit van Bouterse,’ dan denk ik: ze weten geen van drieën over wie zij het hebben. Ik heb Desi vier jaar intensief gekend. Hij heeft mij zonder meer belazerd, maar dat is aan onkunde, gebrek aan achtergond en informatie, en niet aan gemenigheid te wijten. Mijn onderzoek naar de man concentreerde zich op hemzelf en op waardevolle bronnen als Harvey Naarendorp en bijvoorbeeld de baas van de Surinaamse televisie, Frits Pengel, een vriend sinds de jaren 50.

Wat dat betreft is ook André Haakmat veel meer op koers gebleven wat Desi betreft, of anders de onlangs overleden Denise de Hart wel. Haakmat waarschuwt altijd om Bouterse vooral niet te onderschatten. Bovendien heeft Desi meer dan gelijk dat Venetiaan en co. in de zakken van Den Haag en Washington zitten. Bouterse was eens een voorstander van aansluiting bij de Beweging van Niet-Gebonden Landen, als India en Indonesië. Ook van dat ideaal is onder druk van buitenaf helemaal niets meer over.

Het Bentinck-artikel kan in deze vorm naar De Mediakrant. Het kan atijd beter, maar ik wil aan het Zuid-Afrika-boekje werken.

30 november 1992

Jeltsin zegt dat de Russische economie al een halfjaar klinisch dood is. Daar heeft hij met zijn idiote gedoe flink toe bijgedragen. Een ander verantwoordelijk heer voor de ellende van het Russische volk, Gorbatsjov, is in Buenos Aires en zegt dat Jeltsin te snel aan het privatiseren is. Time wijdt een speciaal nummer aan de vraag of Rusland haar verleden kan ontlopen.²³⁴

234 Time, 7 december 1992.

[p. 187]

Het zou me een lief ding waard zijn als het mogelijk zou zijn geweest hier vele teksten, die prachtig bij mijn werk passen, te kunnen reproduceren. Ik kan niet meer doen dan ernaar verwijzen en ze in mijn dagboekklappers plaatsen.

Het was absoluut zalig in de sauna. Bernie liet me gratis binnen. Ik heb eerst mijn haar laten knippen, voel me herboren. Ontmoette vervolgens John Portier in de Leidsestraat op weg naar zijn werk in restaurant Bali. Martin heeft heupproblemen, heeft een beroerte en een hartoperatie achter de rug, terwijl zijn nieren nog maar voor 60 procent werken. Toen ik hem in 1952 leerde kennen, was hij een door en door gezonde budjang (vrijgezel), een militair bij Van Heutsz, op en top een sportjongen. Hoe kan een man als hij als een wrak eindigen? Twee keer per week ligt hij aan een machine. Over mijn problemen in Indonesië, Suriname en Zuid-Afrika zei John heel lucide: ‘Ze zeggen gewoon tegen die landen, we willen best geld geven, maar laat Oltmans schieten.’

Edwin van Rooijen uit Tilburg had zijn artikel over Bouterse opgestuurd. Hij had Denise de Hart nog kunnen spreken. Hij heeft ook de voorlichters van de PvdA en D'66 gecontacteerd over Vogelvrij, maar niemand kon wat zeggen. Hij moet morgen terugbellen. Actief baasje. Ik houd evan.

Wim Klinkenberg was van mening dat het geluid afdraaien van telefoongesprekken met Jurgens een waarschuwing is. ‘We moeten kijken of we met de nvj iets aan die afluisterpraktijken kunnen doen.’ Wim is van goede wil, maar zou hij echt de illusie hebben dat Verploeg daaraan zou meewerken? Laat staan dat een interventie uit die hoek ook maar iets zou uithalen?

Langzaam maar zeker komt mijn Zuid-Afrika-boekje van de grond.

1 december 1992

Trein naar Den Haag

Gisteravond zag ik een film van Jan Pieter Visser over Hans Warren. Intussen heeft hij acht of negen Geheime Dagboeken op de markt. Ik maar vijf Memoires. Ook zijn vriendje Mario werd opgevoerd en eigenlijk hadden ze geen van beiden ook maar iets van enig belang te melden. Enkele hoogtepunten? Affaires met Arabische jongens in Parijs.

Ik kom erachter dat ik een dag te vroeg op weg naar Den Haag ben. Wat nu? Er zit niets anders op dan terug te gaan. Dit kostte me twintig gulden. Beschamend.

Gisteren schreef ik Verploeg, als iedere maandag, of hij dan misschien een kwartier met me kon praten. Ook maar weer

[p. 188]

eens Piet Stoffelen gevraagd of hij ooit nog naar de idb was gegaan, zoals hij maanden geleden beloofde.

Amsterdam

Erik Jurgens stuurde me een voortgangsberichtje. Hij acht het ‘hoogst onwaarschijnlijk’ dat ik word afgeluisterd. De politie mag dat niet en de bvd zou te weinig capaciteit hebben. Bovendien zou de telefooncentrale in mijn buurt te oud zijn. Zijn aanhef: ‘Beste Willum’. Slecht teken.

Ik heb vandaag grootmeester Kist van Beatrix er maar weer eens aan herinnerd dat ik er ook nog ben. Er moet een keer een einde komen aan deze toestand en ik hoop van harte dat Beatrix hierin van invloed kan en wil zijn.

Jos Slats vertelde met Van Velzen op Buitenlandse Zaken te hebben gebeld, want de vrijdag toegezegde brief was niet gekomen. De oorzaak? Van Velzen wilde nog gegevens over secretaresse Karin Meijer van baron Bentinck natrekken. Iemand was een toezegging aan Van Velzen niet nagekomen. Of hij de brief dan morgen kreeg? Nee, deze diende eerst hogerop te worden voorgelegd. Jos was het eens dat de zaak in Den Haag roodgloeiend stond rond de affaire Bentinck. Hoe kon het anders. Mijn informaties waren afkomstig van de Koninklijke Marechaussee zelf, het apparaat dat het koningshuis beschermt. Slats: ‘Maar vanaf morgen ga ik Van Velzen dagelijks opbellen, tot hij er gek van wordt.’ Ik informeerde Slats dat ik tegen 15 december zelf ga publiceren. Ik heb lang genoeg gewacht.

2 december 1992

Ik ging naar bed en stond op met gedachten over Peter en Eduard. Droomde trouwens van Desi Bouterse. Ik raakte zijn hand aan en maakte een grapje dat het me seksueel wat deed. Hij waardeerde dit allerminst. Hoe kom je op zoiets?

De tekst voor De Mediakrant heb ik naar Arie van de Kerkhof en Wim Klinkenberg gezonden, en aan Paul van Weel en zijn vriend Ronald gebracht ter definitieve publicatie.

Den Haag

Heb de overeenkomst met de Koninklijke Bibliotheek getekend.²³⁵ Ben ook even in de speciale kluis geweest, waar mijn dagboeken zijn opgeslagen. Het is een unieke maar altijd ook weer enigszins trieste belevenis al die banden, door het verleden gevuld, in lange rijen op de planken te zien staan. Toch

235 Zie bijlage 88.

[p. 189]

ben ik nu een stuk geruster over de toekomst van mijn pennenvruchten.

Lunch bij mijn oude vriend Egbert Kunst. Floor Kist had Yvonne en hem voor een klassieke muziekavond op paleis Noordeinde uitgenodigd. Ook al zei hij dat Luns en Van Roijen zich in mijn leven belachelijk hadden gemaakt - hij diende beiden als diplomaat - hij zei niets over Vogelvrij en ik vroeg dus ook niets.

Nooit hengelen naar belanghebbende informatie wanneer deze niet vrijwillig komt.

Amsterdam

Peter ter Horst meldt dat Gatsha Buthelezi verregaande plannen voor autonomie, zoals voor KwaZulu, heeft voorgesteld.²³⁶ Hij denkt in de richting van een referendum over een federatie voor Zuid-Afrika. De regering en het anc waren volgens Ter Horst totaal verrast, wat me onwaarschijnlijk lijkt. Buthelezi heeft ongetwijfeld deze ideeën al langere tijd op gepast niveau aan de orde gesteld. Zal een federatie het uiteindelijke lot van Zuid-Afrika zijn? Misschien is Gatsha Buthelezi te vroeg. Overigens is de informatie van Allister Sparks in dezelfde krant wel belangwekkend. Hij beschrijft ‘het verstandshuwelijk’ dat regering en anc schijnen te gaan sluiten, ook al zal het ‘ernstig ongenoegen in beide families’ veroorzaken. Sparks heeft als velen de pik op Buthelezi en noemt diens gedrag ‘idioot’. Inkatha zou geen meerderheid van de Zoeloes vertegenwoordigen, terwijl bewezen zou zijn dat Inkatha bij geweld was betrokken, waarbij Sparks zich afvraagt of Buthelezi wel de waardevolle bondgenoot is waar ook Nelson Mandela hem voor aanziet. Ik denk dat het uitrangeren van Buthelezi vooralsnog onmogelijk is en tot rampen zal leiden. Mandela heeft op rationele gronden gelijk dat hij hem, en dus Inkatha, binnenboord houdt. Toch gaat dat land een zeer kritieke tijd tegemoet en hoe eerder mijn spullen en wat ervan over is op de boot zijn hoe beter.

236 NRC Handelsblad, 2 december 1992.

3 december 1992

Stond om 04.00 uur op, want mijn brein was nog steeds met mijn artikel voor De Mediakrant bezig. Ik herschreef de zeven A4-tjes en legde het accent meer op de rol van Hans van den Broek. Zond opnieuw kopieën aan Jurgens, Arie van de Kerkhof en Klinkenberg. De beer is los. Ik laat Jos Slats verder links

[p. 190]

liggen, want hem de gelegenheid bieden in de Volkskrant leidt tot meer van hetzelfde: niets.

Ik had prins Bernhard gevraagd me te introduceren bij de heren Heineken en Rupert. Hij weet toch dat ik jarenlang met de club rond Paul Rijkens samenwerkte, dan kan hij toch ook wel eens iets terugdoen? Ted Vernède schrijft dat het koninklijk protocol dit niet toelaat. Het leven van Bernhard is doorspekt van omgaan met de verkeerde mensen in strijd met alle protocollaire regels, laat staan met elementair fatsoen. Hij heeft ook echt geen neus voor wie wel en wie niet. Iedereen vergist zich op dit punt meer dan eens, maar Bernhard zit er aan de lopende band naast. Ik schreef Ted dat ik vond dat Bernhard best terloops aan zijn vrienden kon laten weten dat ze mij best konden helpen als ze de kans kregen. Bernhard had mij tenslotte zelf al eens gezegd met mij nog wel eens te willen spreken, wat er natuurlijk nooit van gekomen is.

Tegelijkertijd arriveerde een brief van Vic Vernède, de broer van Ted, die mijn artikel in De Mediakrant had gelezen, plus een kopie van een brief aan Beatrix. Hij vindt dat je als gentleman niet over blote billen tegen de majesteit kan spreken. Vic is marineofficier geweest.

Iwan Beek toont zich een voortreffelijke vriend. Hij regelt echt al mijn besognes in Hillbrow belangeloos en goed.²³⁷

Netty Feldhaus van Ham schrijft helemaal blij te zijn dat ik met Kerstmis naar Middelbeers kom. ‘Je maakt het daardoor ineens allemaal veel gezelliger.’ Ook zal ik op hun huis passen wanneer Enkie en zij bij een dochter een diner hebben, waar ik uiteraard geen zin in heb.

Paul van Weel wil de foto van Beatrix bij de Bijlmerramp op de omslag bij mijn artikel. Ik geef de voorkeur aan een portret van Hendrik Bentinck.

237 Zie bijlage 89.

4 december 1992

Wim Klinkenberg is laaiend enthousiast over het Bentinckverhaal. Hij heeft echter geruchten gehoord dat Hans van den Broek gaat verdwijnen om door Jaap de Hoop Scheffer te worden opgevolgd. Over de reactie van Jurgens over het afluisteren van ons telefoongesprek zei Wim: ‘Die moet terug naar de kleuterschool. Een Bijbelse tekst komt me voor de geest, zalig zijn de onschuldigen... Jurgens denkt natuurlijk dat hij zelf niet wordt afgeluisterd.’ Wim verwacht dat wat hij en ik ‘de Haagse rode knop’ noemen, ervoor zal zorgen dat het artikel

[p. 191]

wordt doodgezwegen. Zo zal het natuurlijk ook deze keer gaan.

John van Haagen reageerde even enthousiast, maar vulde aan: ‘Je geeft Beatrix de gelegenheid een stap terug te doen. Je waarschuwt. Je neemt haar in bescherming.’

‘Wat wil je,’ zei ik, ‘de bronnen komen uit de wieg van de Koninklijke Marechaussee, die niet kan aanzien dat Van den Broek juist haar met die boef Bentinck uit Pretoria heeft opgezadeld.’

Theo van Gogh interviewde Rick van der Ploeg (PvdA) op televisie, die zei van mening te zijn dat Turken bijdragen tot onze cultuur. ‘Kijk maar naar hoe Aziaten bijdragen tot de ontwikkeling van Californië.’ Wat een ouwehoer. Alsof Aziaten zijn te vergelijken met Marokkanen en Turken. Professor Rick (econoom) schijnt al evenmin te beseffen dat er in de vs meer plaats is dan hier. Waar ik het wel eens mee ben, is dat Europa in Oost-Europa en Rusland zou moeten investeren in plaats van in Amerika. Theo wierp op: ‘Maar wat als Oost-Europese boeren goedkoper groenten leveren?’

‘Dan gaan onze boeren maar wat anders doen,’ was het antwoord van Van der Ploeg. Ik was met stomheid geslagen.

De televisie is overal pure shit. Altijd weer dezelfde types, nu zie ik Tineke bij Van Willigenburg, vorige week bij Gert Berg, en dan, wat helemaal de spuigaten uitloopt zijn de spelletjes, waar Hofland gisteravond weer eens aan meedeed. Dat doe ik dus beslist niet.

In Adonis was een jongen in de darkroom bezig met onveilige seks. Ik fluisterde in zijn oor voorzichtiger te zijn. Het antwoord: ‘Het is Sinterklaas.’

5 december 1992

Wim Klinkenberg belde dat Rob Meines een uitstekend artikel over Vogelvrij had geschreven.²³⁸ Inderdaad niet slecht.

Heel lief, een brief van vier pagina's van Erik Jurgens. Hij schrijft dat hij doet wat hij kan maar dat hij geen bevoegdheden heeft iets voor mij te doen. Hij kan alleen alle personen die wel iets voor mij kunnen doen, achter hun vodden blijven zitten. Arie van de Kerkhof vindt mijn artikel uniek en informatief. Hij waarschuwde echter dat Klaas de Jonge niet in vreemde krijgsdienst, maar als ambtenaar van het Nederlandse ministerie voor Ontwikkelingssamenwerking in vreemde overheidsdienst was getreden, wat in Zimbabwe gebeurde. Om die reden was

238 Zie bijlage 90.

[p. 192]

na zijn arrestatie in Zuid-Afrika in allerijl per decreet, via een telex door Beatrix ondertekend, zijn Nederlanderschap hersteld, omdat hij, eenmaal geen Nederlander meer, zich ook niet op bescherming van de ambassade zou kunnen beroepen. Dan was Klaas onherroepelijk in De Klerks cachot terecht gekomen. Beatrix redde de nek van deze mijnheer, die terreur hielp bevorderen in een andere lidstaat van de vn, door in communistische landen gemaakte kleefmijnen in ambassadeauto's met dubbele bodems het land binnen te brengen, waarmee zwarten in staat werden gesteld blanke Boeren op te blazen. Den Haag en zelfs de Oranjes waren, gezien vanuit Tuynhuys, in het terrorisme gestapt, waar ook baron Bentinck een belangrijke schakel in vormde. Dat is de kwintessens van mijn komende artikel. Dat is het probleem voor Hans van den Broek, die hiervan op de hoogte was, evenals diens loopjongen in Pretoria Bentinck, die op dit moment, god betere het, privésecretaris van Beatrix is. Er was eens een tijd dat de grootmoeder van Beatrix, Wilhelmina een kruiser naar Kaapstad stuurde, om president Paul Kruger uit handen van de Britten te redden.

Arie vond het ook prachtig dat ik Arnold Burlage van De Telegraaf had genoemd, die indertijd dezelfde informatie had als ik nu, maar die zijn krant niet wilde afdrukken. ‘Ja, maar die lul stopte toen hij niet mocht schrijven,’ antwoordde ik.

‘Dat was de rode knop die dat verhinderde,’ zei nu ook Arie. ‘Burlage mocht niet. Hoe dat gegaan is, vertel ik je nog wel eens,’ aldus deze kolonel der Koninklijke Marechaussee.

Ben met Ernst Kokke naar Howards End naar het boek van E.M. Forster geweest. De kaartjes waren 36 gulden, wat dus niet meer kan. Sliep trouwens door de eerste helft heen. Eindoordeel: ja, het is een verhaal, maar je kunt prima zonder. Ernst is een aardige jongen, goed geïnformeerd, intelligent.

6 december 1992

Zond aanvullende opmerkingen aan Rob Meines²³⁹ en ik heb Jan Sampiemon bedankt voor het aanzwengelen van collega Meines.

Las opnieuw de brief van Jurgens, waar ik in een eerste reactie zo blij mee was. Het lijkt nu een beetje, of hij subtiel de belangstelling voor mijn gevecht aan het afdraaien is. Misschien ben ik wel te wantrouwend geworden. Het is in het geheel genomen toch een brief van een zwakke broeder.

Vanavond bij Pieter Lakeman en Nanda van der Zee gegeten.

239 Zie bijlage 91.

[p. 193]

Het voer was niet te vreten. De ouders van Pieter waren beiden arts. Hij vreest nu in een tram ooit tbc te zullen oplopen. Op een feestje, waar een aids-patiënt bij aanwezig was, vroeg hij om de nootjes apart geserveerd te mogen krijgen, anders ging hij weg. Als hij dacht dat ik aids zou kunnen hebben, had hij me niet te dineren gevraagd. Pieter en Nanda gaan ervan uit dat drugsnaalden hetzelfde effect hebben als steken van vliegen of muggen in Afrika.

Ik realiseerde me nooit eerder hoever ik van deze twee mensen afsta. Ik werd echt nijdig toen hij zei dat ik me met mijn Nieuw-Guinea-artikelen meer als politicus dan als journalist had gedragen. Ik heb me alleen dan meer als politicus opgesteld, wanneer de fucking staatsorganen me saboteerden. Pieter gaf me zijn boekje over Philips. Volgens hem had Frits Philips, na het plegen van valsheid in geschriften, het bedrijf aan Hitler uitgeleverd.

Max van der Stoel zat bij Catherine Keyl praatjes te verkopen. Onbegrijpelijk dat die man nog altijd hier het hoogste woord voert en dat de kudde denkt met een groot staatsman van doen te hebben. Max wordt deze keer Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden.

7 december 1992

Ik heb nog eens de brief van Jurgens bestudeerd. Ook zijn zienswijze op het Bentinck-artikel is karakterloos: ‘zoals jij die zaak ziet.’ Nee mijnheer, zoals hoge officieren bij de Koninklijke Marechaussee die zaak kennen. Zij zijn het die van mening zijn dat Beatrix aan de leiband loopt van de verkeerde mensen, zoals Van den Broek en Bentinck, die aan acties meewerkten die absoluut niet door de beugel konden. Jurgens suggereert dat ik met dit artikel teveel hooi op mijn vork zou nemen. Een ding tegelijk benoemen, schrijft hij. Ja, ja, de bekende Haagse argumenten richting de doofpot voor scheve schaatsen van second raters als genoemde twee heren, om niet te spreken van een misfit als Klaas de Jonge.

Telefoneerde Piet Stoffelen, die tweemaal herhaalde: ‘Je brief is terecht.’ Hij zou proberen vandaag nog een afspraak bij de idb te maken, iets wat hij enkele maanden geleden al plechtig beloofde te zullen doen.

Jan Foudraine belde. Hij had Rob Meines gelezen en vond het ‘een laf stuk, want hij verzuimt bijvoorbeeld te vermelden wat je collega's je hebben aangedaan.’

‘Voor nrc Handelsblad was de publicatie van dit artikel al een soort Olympische sprong vooruit,’ zei ik. ‘Je hebt geen idee,

[p. 194]

wat ze er bij zichzelf voor hebben moeten overwinnen om hiermee te komen.’

‘Je bestaat in ieder geval weer,’ zei Foudraine.

Om 12:45 uur had ik een afspraak met Hans Verploeg bij de nvj en eindelijk zag ik Wim Klinkenberg in levenden lijve terug. Ze zijn bereid de ambassade van Zuid-Afrika opnieuw te verzoeken met mijn aanvraag voor een visum in te stemmen. Daarna sprak ik lang met Erik Jurgens in zijn werkkamer op de eerste etage aan de Mozartkade. Hij zat rustig in zijn stoel, corduroy broek, pijp en een lekker tabaksluchtje. Ik zei hem dat ik het gevoel had een psychiater te bezoeken. Hij hoorde mijn tirade rustig aan en probeerde het gesprek in toom te houden.

Hij adviseerde het artikel over Bentinck te ontdoen van superlatieven, waar ik wel iets voor voel. Ik heb bij thuiskomst vijftien verzachtingen in de drukproef aangebracht. Jurgens vervolgde dat Aarts (cda) een absolute lul was en nota bene de Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken voorzit. ‘Die man vindt zelf misschien iets, maar zal altijd meedoen met de meerderheid,’ aldus Erik. Hij was op Aarts afgestapt toen deze in het restaurant van het parlement met Hans van den Broek zat te praten. Hij had meteen mijn zaak aangekaart. De minister zei vrijwel onmiddellijk dat er al van alles voor me was gedaan. ‘Kijk,’ zei Erik, ‘hij houdt er niet van om te worden uitgescholden, dus hij staat niet te trappelen om deze zaak uit de wereld te helpen.’

‘Nee, maar Den Haag redeneert net zoals je een Japans boek leest, van achteren naar voren. Ik ben gaan schelden, Erik, nadat ik inzage kreeg in wat er sinds 1956 achter mijn rug in het geniep, inbegrepen door Van den Broek zelf, tegen mij is ondernomen. Steeds in strijd met de meest fundamentele rechten van mijn Nederlanderschap en mijn professie,’ antwoordde ik. ‘Als die mijnheer een greintje fatsoen had, zou hij er verder geen belastinggeld tegen aansmijten en zou dit hele proces binnen de kortste keren kunnen worden geregeld. Hij antwoordde in maart op ons verzoek om een regeling: “Procedeer maar, we hebben nooit iets onrechtmatigs tegen u gedaan.” De idioot wist dat ik inmiddels 400 telegrammen had ontvangen die het tegendeel bewezen. Heb je hem dat onder zijn neus gewreven?’

Erik ging er niet op in, maar ging door met mij de les te lezen. Het was misschien wel waar dat Piet Dankert zich als een slapjanus had opgesteld, dit aldus te schrijven was beneden mijn niveau, vond Jurgens. ‘Toen je je Club van Rome-boeken

[p. 195]

schreef en interviews maakte, was je niet emotioneel betrokken zoals nu.’

‘Haal je de koekoek, het is nog al niet iets om door de staat je leven 36 jaar lang omgeploegd te krijgen.’

‘Je moet er geen persoonlijke vendetta van maken, wanneer je over Bentinck schrijft,’ meende Jurgens. ‘Dat is nu eenmaal jouw manier, maar je kunt het misschien iets afzwakken.’

‘Ik heb een leven lang in de vs gewoond en ik ben gewend geraakt to call a spade a spade. Lijkt me een gezonde gang van zaken. In dit land doet iedereen deftig tegenover elkaar en je wordt verlakt waar je bij staat.’

En toen volgde een reactie, die kant noch wal raakte. ‘Al zou je voor de cia hebben gewerkt, dan hadden ze dit nog niet met je mogen doen.’ Ben na een uur nogal ontmoedigd vertrokken.

Schreef Jan Greven van Trouw waarom zijn krant Vogelvrij als niet gepubliceerd beschouwde.²⁴⁰

240 Zie bijlage 92.

8 december 1992

Kwam toevallig langs Cristofori en wilde een kleine Wurlitzer piano voor 69 gulden per maand huren. Maar ze wilden 750 gulden borg en dat heb ik dus niet.

Er werd gebeld. Een expresbrief. Ik wist het. Een lange dikke brief van zeven pagina's van Peter uit Hillbrow. Edwin is druk met een Amerikaanse televisieserie en Peter zelf is in gesprek voor een rol in een theaterstuk. Hij had twee keer sex gehad met zijn fysiotherapeut, na de behandeling. Hij was verbaasd hoe over Vogelvrij werd geschreven. Een tweede tranenconcert vandaag. Wat moet ik toch dankbaar zijn voor zoveel affectie van Peter en zo'n uitstekende gezondheid.

Het eerste tranenconcert vond plaats toen de brief van Kees Thomassen van de Koninklijke Bibliotheek kwam.²⁴¹

Het meisje in de faxwinkel zei dat de faxmachine kapot was, en dat de baas in Duitsland zat en dat ik beter naar het postkantoor kon gaan. Ik zei: ‘Durf je me te verkopen dat de baas in Duitsland is, dus nu hier alles stilstaat?’ Ze barstte in tranen uit en zei dat ze me altijd al gehaat had, dat ik een vreselijk persoon was, enzovoorts. Ik stond perplex en vroeg me af, wat heeft dat meisje? Ik dacht altijd, wat heeft die griet een guitige, stoute uitdrukking. Ik ging naar een faxwinkel van de ptt. Kosten: vijf gulden! Ik realiseer me plots dat ze waarschijnlijk een speciale prijs rekenden bij Telecenter.

241 Zie bijlage 93.

[p. 196]

Kan Vermeer al dagenlang niet bereiken. Werd woedend en schreef hem zo niet met hem verder te kunnen. Ik belde Pieter Lakeman op en zei aan het einde van mijn Latijn te zijn met zijn advocaat Vermeer. Ja, hij was soms slordig, maar hij doet fundamenteel prima werk. Ik zei Vermeer als een soort padvinder te zien in een safari-jeep, die op sandalen en geitenwollen sokken liep. Dit vond Lakeman zeer grappig. Ik kon dit minder appreciëren. ‘Jullie lachen allemaal,’ riep ik tegen Lakeman, ‘en jij zegt dat je vorige week financieel bent binnengelopen, gefeliciteerd, maar ik zit op een minimumuitkering, ben 67 jaar en iedere dag telt. Lachen jullie maar.’ Toen heb ik opgehangen.

Er moet uit Peters brief een strookje papier gevallen zijn dat ik bij mijn deur op de derde etage vond.

9 december 1992

Ik heb eerst mijn brief aan Peter afgemaakt.²⁴² Wim Verkade las mijn artikel in De Groene Amsterdammer en belde op, omdat de naam Van Eeghen erin voorkwam. ‘Ik zag weer voor me,’ zei hij, ‘hoe we op een avond in opdracht van Ernst van Eeghen en Kieboom bezig zijn geweest belastende doorberekeningen uit de klappers te halen omdat rijksaccountants de boeken zouden komen controleren.’

Wim Hazeu geeft in een briefje eigenlijk aan dat Robbert Ammerlaan wel degelijk aan een manuscript van Bernhard heeft gewerkt, zoals ik zelf heb kunnen constateren wanneer ik op de Prinses Marielaan 8 in Baarn kwam.²⁴³ Ik heb overigens steeds minder zin om ooit nog met die man samen te werken. Jan Mets wil er niet aan, begrijpt niet dat Ammerlaan zo maar het Bernhard-project liet liggen. Ammerlaan ontkent ook weer in het Boekblad, ooit aan een boek over prins Bernhard te hebben gewerkt.

John van Haagen las het artikel over Vogelvrij van Rob Meines. ‘Het is geloofwaardig, want zijn ondertoon is tegen jou.’

Schreef Erik Jurgens dat hij me tot andere inzichten heeft gebracht.²⁴⁴ Waar ik door zijn brief hem eigenlijk in het kamp bij de andere slapjanussen had geplaatst, overtuigde hij me tijdens ons gesprek een gematigder toon te hanteren.

242 Zie bijlage 94.

243 Zie bijlage 95.

244 Zie bijlage 96.

[p. 197]

10 december 1992

Prins Charles en Diana gaan uit elkaar. Ik heb eigenlijk wel te doen met Elisabeth. Zij weet eigenlijk niet beter, want zij nam de show in 1955 over, maar Beatrix had in 1980 beter moeten weten. Trouwens, Elisabeth en Philip zijn al jaren gescheiden, net als Bernhard en Juliana, waar verder geen hond iets van merkt. Het verschil is dat het waarschijnlijk bekend is gemaakt om de paperazzi de stoppen, maar dat zal toch niet lukken.

Wim Klinkenberg had gelijk. hp/De Tijd wijdt een artikel aan De Hoop Scheffer als mogelijke opvolger van Van den Broek. Ik hoop dat hij op Buitenlandse Zaken komt, en ik denk dat hij een goede kans maakt.

Omdat het voor een keer lekker weer was, ben ik naar de polders in Zunderdorp gefietst en heb ik een bezoekje gebracht aan Hans Lonis.

‘nrc Handelsblad mist de klasse zich solidair te verklaren met een journalist die genaaid is door de Staat. Toen een televisieteam in Nicaragua omkwam, stonden ze op hun achterste benen, maar voor jou brengen ze het niet op,’ zei Aart van der Want.

11 december 1992

Eerst Van den Broek en nu heeft ook premier Lubbers op ongemeen felle wijze in het parlement een militaire ingrijpen in Bosnië-Herzegovina bepleit.²⁴⁵ Hij achtte het een schandaal dat het in Somalië wel en in het voormalige Joegoslavië niet kan. Amerikaanse troepen stromen het Afrikaanse land binnen.²⁴⁶ Maar waarom is Lubbers zo fel voor het zenden van troepen naar Bosnië?

Wouter Kok houdt kranig vol in lucht op te gaan. Net als Justin Wichers.

Ben binnengelopen in Bellevue voor het bijwonen van een discussie over journalistieke arbeidsvoorwaarden, georganiseerd door De Amsterdamse Pers. In opperste verbazing heb ik naar het gekakel geluisterd.

Het lijkt erop dat er meer dames dan heren zijn. De tijden zijn veranderd. Er wordt gekletst over cao's enzovoorts, hoe je iemand eruit kan gooien. Trouwens, de wijven kunnen hun bek niet houden; ze rollen ook allemaal sigaretten, schijnt mode te zijn. Even later babbelt iemand van Vrij Nederland over rechtse organisaties waar hij kennelijk veel studie van maakt, maar dan, als steeds komt het erop aan hoe die info in zijn kop wordt ver-

245 De Volkskrant, 11 december 1992.

246 Time, 14 december 1992.

[p. 198]

werkt. Hoe gaat dat proces en aan welke voorgeprogrammeerde info worden deze zaken getoetst? De man van Vrij Nederland werkte bijvoorbeeld aan een reportage over de ‘fatsoenlijke’ Duitse politieke partijen, afgezet tegen de verrechtsing. Ik vroeg hem toen: ‘Wat is een fatsoenlijke politieke partij?’ Een ander portret zegt dat hij verslaggever is bij gemeenteraadsvergaderingen en niet weet hoe hij moet omgaan met wat mensen van cp'86 of de Centrumdemocraten zeggen en er daarom maar niet over schrijft. Wel, wel, interessant. Wim Klinkenberg noemt Janmaat een fascist, waar niet mee is te discussiëren, dus dat doe je niet. Er wordt vervolgens gesproken over het verbieden van de cp'86. En de communisten dan? Was daar wel mee te rijsttafelen? Wouter Gortzak babbelt warempel over ‘linkse journalistiek’, die zich bezig zou houden met problemen van de onderkant. Voor mij is links of rechts niet te verbinden met journalistiek, want journalistiek heeft a priori niets met links of rechts te maken. Toen hij de zin liet vallen: ‘De meeste journalisten zijn meelopers...’ protesteerde ik wel even. Gortzak: ‘De goeden uitgesloten, Willem...’ Er was één meisje dat Gortzak uitdaagde over zijn geklets over de linkse pers en dit trok hij dus ook haastig weer in.

Wim Klinkenberg kan zich over allerlei zaken nog steeds bijzonder opwinden. Hij verwees zelfs naar mij als slachtoffer van het verziekte systeem. Ook nvj-voorzitter Hopmans was aanwezig, maar die negeer ik dus. Ik had het boek van Ramsey Clark bij me en probeerde ongemerkt te lezen. Naast mij zat Anita van Ommeren, die zei een film te maken over haar moeder Annie Averink, een communiste die vanuit Peking in 1949 een opstand op Sumatra (tegen het Nederlandse bewind) zou hebben ontketend.²⁴⁷ Ze leek me aardig en kende Wim Klinkenberg.

247 Redactie: Dit is de documentaire Kameraden, die in 1993 door de ikon werd uitgezonden.

Trein naar Nijmegen

Ik lees in de Groene Amsterdam: wie is René Zwaap, die over Vogelvrij schreef? Hij schrijft erg interessant over de rol van Beatrix die geld inzamelt (à la Bernhard) voor een schilderij. Ik ben onderweg naar de talkshow van Cees van der Pluijm.

Nijmegen

Behalve Cees treden Wendi Dragonfire en Stephan Sanders op. Gezellig zaaltje, propvol met jonge mensen. Stephan Sanders noemt zichzelf ‘een mislukte neger.’ ‘Ik zou graag een grote

[p. 199]

soevereine neger willen zijn. Mijn moeder had een Josephine Baker-complex en adopteerde kinderen oplopend in kleur,’ zei hij. Hij ging een keer naar karateles en werd verliefd op een mooie Indische leraar. Hij bleef sedertdien weg. Waarom? Hij was bang om een blauwtje te lopen. Ik vind het wel een bijzondere jongen. Hij is redacteur bij De Groene Amsterdammer en heeft een vaste kolom in de Volkskrant. In Antwerpen werd gezegd dat het Vlaams Blok 45 procent van de stemmen zou krijgen. ‘Dat moet even stoppen,’ was zijn commentaar.

12 december 1992

Trein Nijmegen-Eindhoven

Heb gisteravond toch een ander kijkje op Sanders gekregen, of ik wilde of niet. Hij is geen hetero. Hij vertelde bijvoorbeeld op een nacht door drie Marokkanen het ziekenhuis in geslagen te zijn. Hij is toen op karateles gegaan. De instructeur was ‘een bonk van een Indische jongen.’ Had hij zich door hem laten pakken? Nee, hij was zelfs niet meer naar karateles teruggegaan, want hij was te verliefd op de instructeur geworden om hem onder ogen te komen. Tijdens mijn gesprek met Van der Pluijm refereerde ik aan deze episode uit Sanders' leven en tekende aan niet te begrijpen dat hij zijn karateleraar zo maar had laten lopen. Na afloop kwam hij het zogenaamd even bij me recht zetten. Hij had het niet chique gevonden om in het openbaar te spreken over wat wel of niet tussen hem en de Indische bonk was gebeurd. De mind van Stephan Sanders opereert dus helaas toch een beetje shifty.

Cees van der Pluijm deed het uitstekend. Je zou het van een foto niet afzien. Hij kan veel. Geeft een slappe hand en lijkt op een te dikke nicht. Hij maakt liedjes en is handig in improviseren, maar hij is onhandig met zichzelf verkopen. Ik zou hem willen helpen. Ik werd bij een onderwijzer, Leo de Munk (met twee tienerdochters) ingekwartierd. Nu in de trein eerst maar een brief naar Peter.

Wonderlijk hoe Leo gisteravond even uit de computer haalde hoe laat mijn treintje ging.

Best

Bezoek aan Henk Krol van de Gay Krant. We maakten een tour door het gebouw (een voormalig mannenklooster), behoorlijk indrukwekkend. Er is een kantine, er zijn vergaderzalen, enzovoorts. Hij heeft een vaste staf van vijftien mensen, Hij liet me een vergaderzaal zien, zei hij, van een club genaamd ‘de pinkeltjes’. Toen ik een dozijn oude mannen rond een ta-

[p. 200]

fel zag zitten, merkte ik op: ‘Wat een incourante artikelen,’ maar toen ik hun verschrikte gezichten zag, maakte ik het nog erger: ‘Ik ga nooit boven de 26.’ Henk lachte zich kapot, het betrof een therapiesessie, van deze groep omdat ze opgescheept zaten met een kleine piemel. Henk is acht jaar de woordvoerder van Hans Wiegel geweest, een vvd'er dus.

Hij nam me mee voor de lunch naar de lokale golfclub, wat van mij niet had gehoeven. Jan Bart Entrop arriveerde en Krols houding maakte een draai van 180 graden, waardoor de aanvankelijk goede indruk van de man als sneeuw voor de zon verdween.

Ik wilde mijn vriendin Nellie Hazeu in Waalre bellen dat ik wat was verlaat en kreeg van haar dochter Marjolijn Graadt van Roggen te horen dat haar moeder vanmorgen bij het uitstappen was aangereden door een auto. Ik heb meteen een plant voor haar gekocht. Bart was zo lief me naar Waalre te rijden om die voor haar af te geven. Vervolgens zette hij me af bij Toon en Marlène Quarles in Vught, waar ik op een diner verwacht werd. Ik was in jeans en sweater, maar de bedoeling was blijkbaar dat men semi-formeel zou zijn uitgedost, wat ik haat. Niels en Margriet van der Heijden arriveerden - hij hartchirurg, en voorzitter van het European College of Surgeons, zij mijn jeugdvriendin Van Erven Dorens²⁴⁸ - en historicus Dick Blok en Henny Gazan (de ouders van televisiepresentatrice Diewertje Blok). De tafelconversatie was non-stop waardeloos en door het stemgeluid van Toon veel en veel te luid. Alles bij elkaar vond ik de avond een absolute ramp. Er werd teveel wijn gedronken, een vooruitzicht waarvoor Niels en Margriet bij voorbaat ook per trein uit Arnhem waren gekomen. Om 23:00 uur toen we allemaal op het station Den Bosch afscheid namen, was Margriet eigenlijk kachel. Misschien weten ze welke jurk je moet dragen en welk sausje je bij een haas moet serveren, maar ze zijn niet in staat zich te beheersen.

Thuis wachtte een brief van Lex Poslavsky. Hij vroeg me hem snel te bellen om een afspraak te maken om het over broer Hendrik te hebben.

Trouw heeft mijn boekje toch gevonden. Een zekere Ruud Verdonck heeft een stom stuk over Vogelvrij geschreven.²⁴⁹

248 Zij is een tante van de latere televisiepresentator Beau van Erven Dorens.

249 Zie bijlage 97.

13 december 1992

Amsterdam

Volgens Het Parool heeft de PvdA weer eens een historische

[p. 201]

dieptepunt bereikt.²⁵⁰ In 1989 nog 49 zetels, in 1992 volgens de peilingen nog 23. Wat wil je met een ‘leider’ als Wim Kok. Mijn plannetje is erdoor. Ik sprak vanavond anderhalf uur met Jan Mets en Maarten Schilt. Ze zullen het boekje over mijn activiteiten in Zuid-Afrika uitgeven. Ben erover opgelucht, omdat ik mijn ervaringen vastgelegd wilde hebben.

250 Het Parool, 11 december 1992.

14 december 1992

Wilde de Westerkade verlaten, toen een dame van middelbare leeftijd van haar fiets stapte en zei: ‘U bent een vechter en dat vind ik leuk. Ik heb er veel respect voor.’ Ik antwoordde: ‘Ik wil helemaal niet vechten, maar wat moet dat moet.’

Er kwam eindelijk een brief van Vermeer, maar die zend ik ongeopend retour. Wekenlang slaagde ik er niet in contact met hem te krijgen.

Jos Slats had eindelijk het lang verwachte antwoord van Van Velzen van Buitenlandse Zaken binnen. Er werd geen enkel steekhoudend antwoord, op geen enkele vraag geboden. Over het geheel genomen werd gesteld dat Bentinck geen contacten met het anc had onderhouden en om die reden was er ook geen aanleiding het parcours van deze mijnheer verder te onderzoeken. Er is een normaal veiligheidsonderzoek ingesteld, maar juist omdat het om veiligheidsredenen ging, kan dit dus niet vallen onder de Wet Openbaarheid Bestuur. Jos vond de brief maar een halve ontkenning.

Verder zei Slats dat het ministerie van Defensie niet genegen was de Volkskrant de namen te verstrekken van de beiden marechaussees die Klaas de Jonge hadden bewaakt (die dus al jaren geleden in Trouw stonden). En Karin Meijer was niet meer in overheidsdienst. Ik belde Arie van de Kerkhof, die zei: ‘Inderdaad, zij is ontslagen.’ Hij vervolgde: ‘Ik kan je vertrouwelijk meedelen dat Buitenlandse Zaken al met Harry de Jong heeft gebeld.’

‘Om te zeggen dat hij zijn mond moest houden,’ vroeg ik. Daar had Harry verder niets over tegen Arie gezegd. Jos had ook sterk de indruk dat iedereen het stilzwijgen was opgelegd. Om zeker te zijn, vroeg ik Arie opnieuw of men het Nederlanderschap verliest wanneer men in vreemde overheidsdienst treedt, zoals De Jonge deed in Zimbabwe. ‘Zowel in krijgsdienst als in staatsdienst, dat weet ik zeker,’ antwoordde hij. ‘Ik neem wel een risico met je deze informaties te geven, maar ik geloof in de Koninklijke Marechaussee en wie niet waagt die

[p. 202]

niet wint.’ Van de Kerkhof was zeer benieuwd om te zien hoe mijn artikel in De Mediakrant in de publiciteit zal komen. Ik maak me er geen illusies over.

15 december 1992

Ik vind het eigenlijk heerlijk om dit Zuid-Afrika-boekje te schrijven. Betrap mezelf erop hoeveel genegenheid ik voor dat land en de mensen daar heb opgebouwd. Ik zie bij het schrijven de zwarte burgemeesters uit Transvaal weer voor me. Alles leeft, zoals het toen deed. Schrijven is een vorm van ontdekkingsreis door de neurale netwerken van je brein, waarbij herinneringen en stukjes informatie uit een soms ver verleden worden opgediept en gereconstrueerd. Schrijven is op reis gaan pal achter je schrijftafel aan de Westerkade in de Jordaan.

Paul van Weel en Ronald kwamen het eerste exemplaar van De Mediakrant brengen.²⁵¹ Prima. Maar tot mijn stomme verbazing kondigden ze tevens aan dat als donderslag bij heldere hemel, Hans van den Broek naar Brussel vertrekt. Peter Kooijmans zal hem opvolgen. Ik belde Jos Slats, die geen enkel verband zag met het verschijnen van De Mediakrant vandaag. Ik vertelde hem uit hoffelijkheid tegenover Beatrix wel een kopie van het artikel aan haar te hebben gezonden, opdat het Bentinck-verhaal haar niet volledig kon verrassen, temeer daar de kamer van deze mijnheer op paleis Noordeinde niet al te ver van de werkkamer van de majesteit af ligt. Met ook alle heisa die we wekenlang op verschillende departementen met onze barrage van vragen hebben veroorzaakt, weet ik dit zo net nog niet. Het gaf de Haagse boeven voldoende tijd een tegenzet te doen. Misschien heeft Beatrix uiteindelijk generaal Rademaker van de Koninklijke Marechaussee ontboden. Hij wist exact waar Arie van de Kerkhof met mij mee bezig was. Misschien heeft ze tenslotte Lubbers hierover gesproken en wie weet, begrijpt ze eindelijk dat ze door Van den Broek en Bentinck bij de neus werd genomen. Ik heb hem en Jan Tromp een brief gestuurd dat ze de kans hebben een vervolgverhaal hierover te schrijven.²⁵²

Ik ging beneden de krant halen en ja hoor, groot nieuws. Den Haag op z'n kop.²⁵³ Lubbers noemt het ‘een zeer ongebruikelijke stap om tussentijds op te stappen.’ Het nos-journaal zegt dat het een ‘volslagen verrassing’ is geweest. Volgens Rob Meines heeft Hans van den Broek Nederland op de kaart gezet.

251 Zie bijlage 98.

252 Zie bijlage 99.

253 NRC Handelsblad, 15 december 1992.

[p. 203]

Ook liet hij niet zo vaak zijn hart zien. Meines is niet goed bij zijn hoofd, daarom zit hij daar ook. De balans voor Hans is natuurlijk positief. Op mijn brief aan Meines kreeg ik uiteraard geen antwoord. Kooijmans wordt nu alweer de hemel in geprezen en heeft gezegd dat zijn credo is dat ieder mens recht heeft op een menswaardige behandeling. Hoera. Dan zal ik, nu hij minister van Buitenlandse Zaken wordt, dus niet meer als een hond worden behandeld.

16 december 1992

Hoe ik ook de Bentinck-affaire wend of keer - en ook terugdenk aan de aanvankelijke reacties van Jurgens en Wolffensperger, ‘dat wordt een Watergate’ - hoe zekerder ik ervan ben dat de truc heeft gewerkt. Voorlopig kunnen ze Bentinck nog niet wegsturen, maar wat gaat er werkelijk in Beatrix om, wanneer de Koninklijke Marechaussee haar onder vier ogen zou meedelen dat wat ik heb geschreven klopt als een bus?

Martin van Amerongen reageerde: ‘Denk je werkelijk dat het aftreden van de minister met de zaak Bentinck te maken heeft?’ Hij had gehoord dat Lubbers en Van den Broek dit vertrek tijdens de navo-top in Edinburgh, Schotland, hadden bekokstoofd. Zelfs Arie van de Kerkhof reageerde met: ‘Ik moet je eerlijk zeggen dat ik de “link” naar de Bentinck-zaak nog niet had gelegd.’

Alleen Wim Klinkenberg, oude rot in het vak, zei meteen: ‘Hans trad af omdat de Amerikanen genoeg van hem hadden. Er is nog wel meer aan de hand dan de affaire-Bentinck.’ Hij zag bovendien, nu Kooijmans naar Buitenlandse Zaken ging, nieuwe kansen om mijn procedure snel afgerond te krijgen. ‘Willem, dit is het moment om die affaire uit de wereld te helpen.’

De kranten staan bol over de machtswisseling. De Volkskrant, Erik van Venetië en co. spreken over een Haags gezoem van ongekende intensiteit. Rob Meines zegt vandaag dat er gisteren grote verwarring in Den Haag heerste. Zelfs vicepremier Wim Kok wist gisterochtend nog niets van het vertrek van collega Van den Broek.²⁵⁴ Ik kan natuurlijk niets bewijzen, maar mijn zesde zintuig zegt me dat er aanzienlijk meer aan de hand is geweest dan de goegemeente denkt.

Jan Mets had het plotselinge vertrek van de minister verdacht gevonden. Na een paar zetjes schoof hij nog meer naar mijn lijn. ‘Wees voorzichtig,’ zei hij.

254 NRC Handelsblad, 16 december 1992.

[p. 204]

‘Waarom? Omdat ik weet hoe het in elkaar zit,’ vroeg ik hem. Hij was het eens dat Tromp en Slats geen knip voor de neus waard zijn. Maandenlang hebben ze op het verhaal van het jaar gezeten en konden het niet rond krijgen.

Ik overwoog in Nieuwspoort een persconferentie te geven. Het is nu of nooit, dus ik belde Paul van Weel. Had hij een persbericht uit laten gaan? Nee. Terwijl hij gezegd had dat hij dat zou doen: ‘Laat de pers aan mij over.’ Nu weet geen hond dat De Mediakrant uit is gekomen met de Bentinck-scoop. Paul redeneerde dat nu Van den Broek gisteren afgetreden was alles was veranderd. Ik legde hem uit dat het aftreden van Van den Broek het juist noodzakelijk had gemaakt een persbericht te verspreiden. Het is een zeer slimme actie geweest gisteren om 24 uur voor de onthulling van wat Jurgens en Wolffensperger een Watergate-rel hadden genoemd Van den Broek te laten aftreden. Paul van Weel heeft geen benul wat hij in huis had en mist de boot dus grandioos.

Lex Poslavsky heeft me geantwoord op mijn vraag hoe het mogelijk was dat broer Hendrik misselijkmakende onzin over onze relatie aan generaal Du Toit vertelde, met alle nadelige gevolgen voor mij van dien.²⁵⁵

255 Zie bijlage 100.

17 december 1992

Arie van de Kerkhof heeft vandaag tijdens de vergadering van de Algemene Christelijke Politiebond met mijn artikel gezwaaid en een en ander toegelicht.

Oud-ambassadeur Sukrisno belde uit Amstelveen. Een hoge Indonesische politicus had hem opgebeld om te vertellen dat mijn brief van achttien pagina's aan Sukarno prachtig in het Behasa Indonesia was vertaald en ondergronds in het land circuleerde. ‘Jouw stuk is onsterfelijk Wim,’ zei hij. Ook had hij mijn artikel in De Groene Amsterdammer gelezen. ‘Niemand heeft je durven tegenspreken,’ merkte hij op. Ik heb hem Vogelvrij gezonden, evenals het nieuwste Bentinck-artikel.

Ben even in het Beursgebouw binnengelopen bij het Erasmus Forum. Arthur Docters van Leeuwen liep er ook rond met zijn dikke kop. Lubbers arriveerde er met rvd-directeur Hans van der Voet. Er wordt door Hirsch Ballin weer vrolijk op los geluld. Wat een man. Totaal zinloos geklets in de ruimte.

Wim Klinkenberg zei in de wandelgang (nu hij mijn artikel had gelezen): ‘Je hebt met dit Bentinck-artikel de grens van het haalbare in Nederland overschreden.’ Hij adviseerde Ge-

[p. 205]

rard Driehuis op te bellen. Dat heb ik gisteren gedaan. Laat hij nu maar zelf komen. Net als Nova of Den Haag Vandaag. Trouwens die presentatoren van dergelijke programma's zijn geen journalisten, dat zijn entertainers.

Jan Mets bezwoer me geen persconferentie in Den Haag te geven om het Bentinck-artikel wijdere publiciteit te geven. ‘Wanneer je zou worden aangevallen door oneerlijke journalisten als die Verdonck van Trouw, dan raak je nog verder van huis. Je staat nu op het punt om te winnen. Doe het niet.’

De rode knop misleidt rustig verder: Rob Meines kletst, Paul Scheffer kletst. En de werkelijke machthebbers lachen in hun vuistje hoe ze de kudde persmuskieten weer hebben genaaid. Den Haag Vandaag gaat over Ritzen en de onderwijsbegroting. Ik stuurde een tweede fax aan Tromp en Slats.²⁵⁶

256 Zie bijlage 101.

18 december 1992

Arie van de Kerkhof belde. ‘Ik waardeer het zeer wat je hebt gedaan en geschreven. Ik heb ook wel eens andere ervaringen gehad.’

Ik antwoordde: ‘Ik heb gewoon gedaan wat een journalist onder de omstandigheden behoort te doen, correct pertinente informatie doorgeven.’ Hij zei mijn artikel niet alleen aan generaal Basie Smit in Pretoria, maar ook aan andere Zuid-Afrikaanse contacten te zullen sturen. Ik geloof dat ze ook nog verbaasd zijn dat ik dit verhaal naar waarheid schreef, nadat ik door Pretoria buitengewoon beledigend ben behandeld. Ik vertelde Arie het artikel aan generaal Du Toit te hebben gezonden met de kanttekening: ‘U verdient het niet.’ Van de Kerkhof had Arnold Burlage bij De Telegraaf gebeld met de vraag waarom mijn artikel werd doodgezwegen. Er zat bij De Telegraaf oud zeer tegenover mij vanwege de affaire in 1972 met Henk Hofland en fotograaf Peter Zonneveld, aldus de verklaring. ‘Moet je nagaan,’ zei ik, ‘wat een oude wijven dat zijn. Het was De Telegraaf die onder valse voorwendselen via Hofland een man in mijn huis smokkelde om foto's van aldaar aanwezige Sovjet-diplomaten te maken. Ze zijn ervoor veroordeeld op grond van de Wet op de Privacy en nu onthouden ze hun lezers belangrijke informatie, omdat ze toen bij mij een blauwtje hebben gelopen. En dan zien ze zichzelf bij die krant als “serieuze journalisten”.’

‘Burlage is een journalist,’ aldus Van de Kerkhof, ‘die een paar jaar geleden dezelfde informatie op het spoor was, die jij

[p. 206]

nu hebt gepubliceerd. Maar de rode knop benaderde De Telegraaf en hij werd prompt uit Zuid-Afrika teruggeroepen en hem werd verhinderd een letter van zijn informatie te schrijven. Zonder verdere informatie.’

‘Dat zijn onze entertainmentjournalisten,’ antwoordde ik. ‘Mijn antwoord is fuck you en ik doe wat ik moet doen.’

Piet Schaepman belde dat hij zijn huisje nu ook kwijtraakte en bij zijn zuster ging wonen. Hij was Egbert Kunst tegengekomen en ze hadden zich afgevraagd hoe het mogelijk was dat ik zo'n belangrijk verhaal als dat over Bentinck in een totaal onbekende krant had geplaatst. Hoe deze brave vaderlanders uit te leggen hoe hun regering werkelijk opereert? Dan te bedenken dat Schaepman en Kunst ieder vele diplomatieke dienstjaren hebben gedraaid. Ze denken er gewoon niet over na. Natuurlijk heb ik andere media eerst benaderd.

Om 12:45 uur ontmoette ik Hans Verploeg. Ik hield hem voor het discriminatie te vinden dat ze geen poot had uitgestoken om mijn uitzetting behoorlijk aan de orde te stellen. ‘Als ik Peter ter Horst van nrc Handelsblad was geweest...’ Hij onderbrak me en bewees mijn stelling met de woorden: ‘Ja, maar je bent geen Peter ter Horst en je schrijft niet iedere week.’ Dat is helaas Verploeg ten voeten uit. Later vroeg hij: ‘Wil je niet eerst je spullen uit Zuid-Afrika hebben voor we hoog van de toren blazen?’ Dat was ook wel weer waar. Later voegde Erik Jurgens zich bij ons. Hij liet me een brief zien die ik niet mocht hebben omdat die vertrouwelijk was, waarin Van Traa en De Hoop Scheffer mijn zaak bij de Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken aankaartten. De Hoop Scheffer was door het lezen van Vogelvrij overtuigd dat ik onbehoorlijk was behandeld. Dit soort volksvertegenwoordigers durft het woord onrechtmatig niet in de mond te nemen.

Volgens Verploeg had het vertrek van minister Van den Broek niets met zijn parcours in Zuid-Afrika te maken, want dan was hij weggestuurd ergens als ambassadeur en zou hij niet hogerop naar Brussel zijn gezonden. Hans begrijpt niet dat een minister wegjagen als ambassadeur (in het opperste geheim, Kok wist zelfs van niets) alleen maar vragen op zou roepen over wat hij verkeerd zou hebben gedaan.

Verploeg en Jurgens beweerden dat zij in alle toonaarden door Buitenlandse Zaken waren verzekerd dat Pretoria mij nooit zou toestaan terug naar Hillbrow te gaan om mijn spullen op te halen. ‘De betrekkingen zijn momenteel niet goed,’ aldus Erik. Daar geloofde ik niets van. Ze adviseerden de hulp van het ministerie in Den Haag in te roepen. Iwan en ik willen om

[p. 207]

begrijpelijke redenen juist helemaal niets met het louche Den Haag te maken hebben.

Over mijn Bentinck-reportage zeiden beide heren mij kinderlijk naïef te vinden, maar dat was misschien juist mijn kracht. ‘Andere journalisten zouden zich tien keer bedenken om met zo'n artikel op de markt te komen.’

Wat we overigens bij de nvj eveneens overeenkwamen, was dat we Vermeer zouden vervangen met de vaste advocaat van de nvj, Herman Doeleman. Ik zal de dossiers in Amstelveen gaan ophalen. Vooral Erik Jurgens vond het gedrag van Vermeer, zoals hij dit nu meer dan een jaar had meegemaakt, onacceptabel. Ze zijn ook bereid om gezamenlijk (Doeleman, Verploeg, Jurgens en De Hoop Scheffer) naar minister Peter Kooijmans te gaan. Waarom Wim Klinkenberg verstek liet gaan, begreep ik niet. Het zal met zijn gezondheid te maken hebben.

Om 17:30 uur belde Erik Jurgens. Hij had voor de negende keer met Froger op Buitenlandse Zaken getelefoneerd, die ik nu zou kunnen bellen, want het ministerie wilde werkelijk helpen. Een zwager van De Hoop Scheffer zat op de ambassade in Pretoria en nu hij door Vogelvrij overtuigd was van mijn gelijk, zou ook deze mijnheer helpen.

John van Haagen belde uit Rotterdam. Als gewoonlijk had hij de portee van mijn Bentinck-artikel tot in de details begrepen. ‘Jij zou de man kunnen zijn die Joop den Uyl kan blootleggen. Dat is dynamiet.’ Ik begreep hem niet meteen. Zijn antwoord was dat Den Uyl werd verraden omdat hij aan twee grondregels vasthield: fatsoen en integriteit. Hij werd daarom als naïef aan de kant geschoven. En kijk maar wat er sedertdien met de PvdA is gebeurd. Ze zijn nergens. Wat was dus het politieke testament van Den Uyl? Daar had nog niemand ooit over gesproken. ‘Heb je gezien hoe Kok bij de onthulling van het borstbeeld van Den Uyl in de Tweede Kamer met zijn hand over zijn hoofd streek? Ik heb die walgelijke aai van Kok tot in mijn tenen gevoeld, zo gênant vond ik dat.’ Hij zei dat Erik Jurgens de PvdA een nieuw gezicht wilde geven, maar dat zou onmogelijk zijn zolang Kok aan de top zat. ‘Vergeleken bij Den Uyl is Kok maar een klein mannetje.’ Ik zei dit aan de hand van persoonlijke ervaringen al heel lang te weten.

Russische en Tjechische jongens kosten 150 tot 175 gulden voor een nummer. nos-televisie wijdt er een onderwerp aan. Een Tsjechische jongen vertelt op televisie dat hij in twee uur in Amsterdam een maandsalaris in Praag verdient. William Higgins heeft zo'n jongensbordeel. Hij exploiteert Studio 69.

[p. 208]

19 december 1992

Ted Vernède beantwoordde mijn brief van 4 december. Hij zegt niets voor me te kunnen betekenen.

Jan Joost Linder schrijft in de Volkskrant: koks steun voor van den broek is dwaze keuze.²⁵⁷ Ook Kok zag het landsbelang scherper dan het partijbelang. ‘Hij is de goeie sul van de coalitie, altijd dienstbaar, plezierig in de omgang en zelfs nog zonnig als de kaas van zijn brood wordt geratst. Duidelijk geen aanhanger van het jaloeziemodel (...) van Kok zal geen kwaad woord terugkomen.’ Het schijnt dat om die reden Van den Broek Kok gulhartig dankte voor zijn medewerking bij zijn Brusselse benoeming. Zoals John me zei, schrijft Lindner dat Kok het type sociaal-democratisch leider is dat door anderen voor arbeiders verklaard moet worden. Kok zie ik als een fundamentele slijmjurk, die maar een ding op het oog heeft: tegen iedere prijs carrière maken. Dat hij in de Pvda zit, is toeval. De rest is opportunistisch theater. Kok is een super streber.

Als Eduard eens wist hoe ik van dit huisje geniet. Ik schiet lekker op met de eindversie van mijn Zuid-Afrika-boekje, bereikte pagina veertig.

Berg en Bos, waar mam verbleef, kan de schulden niet meer betalen en wordt nu gesloten. Het is een nationale schande en het toont dat de gekte steeds verder om zich heen grijpt.

Jezus, ik heb Paul de Leeuw geschreven wel eens in zijn show te willen, en ik zie hem nu in een flits, maar dat kan dus niet. Wist niet dat het die kloot was.

Bij het tandenpoetsen braken drie voortanden af, er is er nog één over. Dat is dus het einde. Gelukkig ben ik niet in Argos.

257 De Volkskrant, 19 december 1992.

20 december 1992

Rob Meines schreef een pagina vol over die fijne Coen Stork, die nu in Roemenië zijn ‘verre van rimpelloze carrière’ beëindigt.²⁵⁸ De positieve zijden van Coen komen uitstekend door, bijvoorbeeld zoals deze voormalige ambassadeur in Havana Fidel Castro neerzet. ‘Je kunt hem niet met Ceauşescu op een lijn zetten. Castro is een uiterst intelligente figuur, toegewijd aan zijn land, geen patser met paleizen als de Roemeen.’ Toch blijft Stork voor mij de man die zijn huisdieren door de chauffeur ergens in de buitenwijken van Havana uit de ambassadeauto liet smijten. Dat zegt immers alles van de man. Het is in alle standen ontkend, maar ik weet dit absoluut zeker.

258 NRC Handelsblad, 19 december 1992.

[p. 209]

P.J. van der Vlerk stuurde namens Vermeer communicaties van Buitenlandse Zaken. Zuid-Afrika heeft mijn verzoeken teruggestuurd naar Den Haag. Den Haag zegt niets te kunnen doen en adviseert me opnieuw Royackers als zaakwaarnemer in Zuid-Afrika aan te stellen en zegt dat ik me verder direct tot de Staatsprocureur van Zuid-Afrika kan richten.

De dag begon met een bbc-reportage uit El Salvador waar een vredesakkoord werd getekend. Eindelijk wordt erkend dat het door de vs gesteunde leger en door Amerikaanse adviseurs getrainde para's een procent van de bevolking hebben vermoord, zogenaamd op jacht naar linkse elementen en communisten. Argentijnse forensische specialisten hebben in een dorp de skeletten van enkele honderden vrouwen en kinderen gevonden. ‘Wat de communisten deden in Oost-Europa en elders hebben de Amerikanen in hun eigen achtertuin in Latijns-Amerika exact hetzelfde gedaan,’ aldus de bbc-verslaggever. Dit wordt vrijwel achteloos allemaal op televisie verteld, maar wie staat werkelijk stil bij de betekenis ervan? Het volgende onderwerp is Joegoslavië, waar zich nu soortgelijke toestanden afspelen. Westerse media laten niet na te wijzen op de oorlogsmisdaden daar, terwijl uitgerekend de Yankees met hun optreden overal ter wereld sinds 1945 de grondleggers van dit massaal schenden van mensenrechten zijn. Dit was gerechtvaardigd, meende men in Washington, in de kruistocht tegen het marxisme-leninisme. Een drogreden eerste klas.

In Buitenhof werd Hans van den Broek ‘de buikspreker van Washington’ genoemd, wat een zeer ter zake doende observatie is. Net als Luns en Van der Stoel is hij een regelrechte meeloper met Washington. Walgelijk dus. Ook Jaap van Meekren zei dat het vertrek van de minister van Buitenlandse Zaken als een donderslag bij heldere hemel was gekomen. In de ochtend is hij naar Beatrix gegaan. Je kon aan het gezicht van Lubbers in het parlement zien dat hij loog en dat de waarheid over dit plotselinge vertrek heel ver te zoeken was. Ik blijf overtuigd dat Beatrix, ook na van de zijde van de Koninklijke Marechaussee te zijn ingelicht over wat zich in Pretoria heeft afgespeeld en waarom haar overhaaste handtekening nodig was om een Nederlandse terrorist in Zuid-Afrika te redden, gewoon het onmiddellijke vertrek van Hansje heeft geëist. Alles wijst immers op paniekvoetbal van de eerste orde. Waarom was dit eigenlijk nodig?

Casper van den Wall Bake belde. Hij begrijpt tenminste precies hoe de zaak Bentinck ligt. Hij opperde dat als Peter Kooijmans de keurige man was, waar hij voor wordt aangezien, mijn zaak

[p. 210]

in een paar maanden gepiept zou kunnen zijn. Als dat eens waar was!

21 december 1992

Er kwam weer een brief van Vermeer, maar ik heb ook deze niet opengemaakt, en teruggestuurd. Ik schreef hem dat ik binnenkort alle dossiers kwam halen, want ik kan niet verder met een advocaat die wekenlang niet te bereiken is, en niets van zich laat horen. Het spijt me, maar Vermeer is net zo gek als Lakeman, die me adviseerde met hem in zee te gaan.

In Faro is een dc-10 van Martinair verongelukt. In het vliegtuig waren 495 passagiers, vooral Nederlanders. Vanwege die ramp is er veel klassieke muziek op de radio. Nu kan het wel, normaal moet je er met een kaarslichtje naar zoeken.

22 december 1992

Bij het kantoor van de Sociale Dienst aan de Herengracht vroeg een juffrouw naar mijn inschrijfnummer voor de minimumuitkering. ‘Ik heb niet eens een huurcontract, want het is gemakkelijker als Bosnische vluchteling zoiets te krijgen dan voor mij.’ ‘Wilt u uw discriminerende opmerkingen buiten deze deur houden,’ antwoordde zij.

‘Verdomme, ik ben hier de gediscrimineerde, of niet soms? Maar wat wil je in een stad gerund door een klootzak als Ed van Thijn.’

Bruce Adamson uit Californië belde weer. Hij had de fbi-dossiers van George de Mohrenschildt te pakken. ‘You are in it as well,’ zei hij. Bruce heeft alle namen die op de telefoonlijst bij George stonden nagetrokken. Ik herinner me nog als de dag van gisteren hoe radeloos hij was toen bleek dat dit adresboek uit zijn huis was ontvreemd. Bruce had eveneens ontdekt dat Dimitri de Mohrenschildt en oud cia-directeur Allan Dulles nog vlak voor de moord in Dallas met elkaar hadden gecorrespondeerd. Alsof dat iets zou bewijzen. Jeanne de Mohrenschildt-LeGon woont nu in Los Angeles.

Ontmoette Bertie Hilverdink, zijn zus Chris en Hans Lonis in De Roode Leeuw. Bertie loopt nu helemaal verschrikkelijk slecht. Zou hij pijn hebben? Hij geeft geen kik. Zijn schoothondje was meegekomen uit New York. Wat een triest lot trof die jongen, al een half leven lang invalide zijn. Er komt misschien een dag dat ik voor hem zal moeten zorgen, omdat er niemand anders meer is.

Liep tegen Max Pam aan en vertelde hem in een paar woorden van de Bentinck-affaire. ‘Misschien had Bentinck wel gelijk

[p. 211]

om voor het anc te zijn,’ was zijn eerste reactie. ‘Waarom heb ik hier niets over gelezen,’ vroeg hij nog heel kinderlijk. Hij had van De Mediakrant nog nooit gehoord. Hij begreep het dus niet. Bentinck mocht natuurlijk voor zijn gevoel pro-anc zijn, maar als in Pretoria geaccrediteerde diplomaat was waar hij aan meewerkte in strijd met zijn functie en status. Hij behoorde geen wapens in ambassadeauto's met dubbele bodems Zuid-Afrika binnen te brengen.

Edwin van Rooijen (hij wordt morgen 23 jaar) belde me om vrijdag naar het museum te gaan, maar ik ben dan in Middelburg. Ik zou hem spelenderwijs wel eens op weg willen helpen, maar ik moet hem eerst veel beter leren kennen.

De idioot Nothnagel zendt me een kerstkaart.

De televisie staat bol van het vliegtuigongeluk. Ik vraag me af of we ons niet de dood in pamperen, wat het element van medeleven kan zijn, want voor mij is deze aandacht overdreven. Hans van den Broek zal binnen de eeg worden belast met buitenlandse politieke betrekkingen en het veiligheidsbeleid van Europa. Ook gaat hij de onderhandelingen leiden met nieuwe lidstaten. Dat is een hele hap voor deze mijnheer, die verantwoordelijk was voor crimineel gedrag van ondergeschikten in Pretoria.

Ron Naftaniël, de Israël-propagandist krijgt weer een halve pagina ruimte in nrc Handelsblad om te bepleiten dat ook de Palestijnen slachtoffer van Hamas zijn.²⁵⁹ Mijnheer Bosgra mag ook op gezette tijden propaganda maken voor zijn Zuid-Afrika-komiteetje. Milo Anstadt en Michel Korzec doen ook geregeld hun duiten in het zakje, wat niet verwonderlijk is met Harry van Wijnen als baas over de opiniepagina.

259 NRC Handelsblad, 22 december 1992.

23 december 1992

De dag begint met de mededeling dat de 400 Palestijnen, die geen voedsel en water in Libanon krijgen, worden gedwongen naar Israël te gaan, dat hen belooft op ze te zullen schieten. Het Israëlische Hoge Gerechtshof zegt dat zij zich op Libanees grondgebied bevinden, dus dat ze onder de verantwoordelijkheid van dat land vallen. De wereld moet zich doodschamen voor het gesol en de moord en doodslag, welke al bijna een halve eeuw versus Palestijnen aan de gang is. Het toont aan hoe ziek we allemaal zijn en welke kant dit op gaat. Dat zoiets mogelijk is rond Kerstmis. En de Nederlandse televisie valt half verbrande mensen lastig die uit Faro terugkeren.

[p. 212]

Ik haalde mijn sociale uitkering en deponeerde de huur tot april op de rekening van Eduard.

De eerste Amerikaanse soldaten zijn in Somalië gesneuveld. Bush heeft een boobytrap achtergelaten voor Clinton. Ze zijn zogenaamd met open armen binnengehaald. Ze zijn ook zo beangstigend naïef. Somalië is een voormalig bondgenoot van de Sovjet Unie.

rtl4 zet ook kerstwensen in het Turks en Marokkaans op beeld. Het licht Hennie Huisman zal morgen vijftien miljoen in kerstgeschenken weggeven in een zogenaamde kerstshow ter ere van het kindeke Jezus. Ze zijn echt gestoord. Deze waanzin kan niet anders dan tot rampen leiden, die de kuddes weer tot bezinning zal brengen.

Casper van den Wall Bake kwam een hapje eten. Hij vroeg langs de neus weg of ik schriftelijke bewijzen had voor de Bentinck-affaire. Niet dus. Ik ga volledig af op het woord van een aantal informanten, deze keer uit de kring van de Koninklijke Marechaussee. ‘Jij bent de enige die zoiets durft zonder waterdichte bewijzen in handen,’ concludeerde hij.

24 december 1992

Was al om 07.30 uur op het metrostation Gein in de Bijlmer om Bertie met zijn bagage te assisteren, die een sneltrein naar Parijs moest nemen, met zijn onafscheidelijke schoothondje Otero. Zijn moeder wordt 90 jaar. Hij denkt moeke voor het laatst te hebben gezien. Hoe verwerk je zoiets? Zij wil zelf nu ook dood.

Minister Siegfried Gilds van Defensie heeft Desi Bouterse eervol uit de militaire dienst ontslagen.

Na twaalf dagen zonder seks moest ik er vanavond op uit, om het systeem schoon te maken. Ging weer een keer naar Adonis en daarna naar Argos. De klokken riepen op voor de nachtmis, maar mijn roeping kwam vanuit de spelonken in de Warmoesstraat. Het kwam voor elkaar. Ik houd het nu vol tot volgend weekend.

25 december 1992

Trein naar Tilburg

Esquire heeft een verhaal van Jan Cremer. Hij schijnt nu in Parijs te schilderen. Hij schreef er zelf een onderhoudend verhaal bij dat wel weer als literatuur zal worden beschouwd.²⁶⁰ Het komt nooit bij me op ‘mooi’ te schrijven, zoals Frans Kellen-

260 Esquire, januari/februari 1993.

[p. 213]

donk, die zei soms een dag over een halve pagina te doen. Ik schrijf direct wat in me opkomt.

De lucht is asgrauw. Ik heb in geen weken een straal zon gezien.

Gisteren kwam een kaart van Hugo van Reijen met de mededeling dat hij in Kaapstad bij broer Hendrik was geweest. Wat moet die man daar? Wetende wat mijn oudste broer voor onzin over mij en onze naasten uitkraamt, houd ik mijn hart wederom vast. Ik weet een ding heel zeker, dat ik nooit meer een woord met deze louche spion van de idb of een andere maffia-overheidsclub zal spreken. Hoe heb ik zo stom kunnen zijn me ooit met die man en zijn fraaie praatjes in te laten? Even later ging de telefoon: Van Reijen. Hij wil me spreken. Ik ga nog een keer naar die man toe om er een eind aan te maken.

Middelbeers

Erik Feldhaus van Ham, de zoon van Enk, haalde me in Tilburg af voor de rit naar Middelbeers. Enk is nu 77 jaar en blijft een aardige kerel, maar zijn gedachten schieten alle kanten op. Ik logeer dus bij mijn vrienden om op hun huis te passen als zij weg zijn voor kerstvieringen bij de kinderen en familie. Het geeft mij de tijd grondig bij te lezen.

Janmaat spreekt in De Mediakrant ook over Alfred Vierling, die banden schijnt te hebben met een nieuwe extreemrechtse partij, het Nederlands Blok, aangenomen dat ze extreem zijn. ‘Dat wordt niets. Vierling zegt zelf omringd te zijn door idioten. Laatst hebben bodes van de Tweede Kamer Vierling zien rijden in een auto vol Surinamers.’ Janmaats opmerkingen over Sonja Barend, Maartje van Weegen, Paul Witteman of Ferry Mingelen snijden hout. Dat Felix Rottenberg of Maarten van Traa onbruikbaar zijn weet ik al heel lang, maar de uitspraak: ‘Ik hoop dat Van Traa onder de tram loopt,’ slaat echt nergens op. Daarmee zet hij alleen zichzelf in zijn hemd.

Dennis DeConcini (Democraat uit Arizona) is voorzitter van het Senate Select Committee for Intelligence. Hij stelt voor dat de cia wordt ingeschakeld voor ‘global industrial espionage’. Stap voor stap wordt de global policeman the master of the world and all of us.

Lolle Nauta, sociaal filosoof, gaat in een artikel over de grens tussen denken en doen die altijd poreus zou zijn in op een uitspraak van Stephan Sanders dat intellectueel zijn een vak is. Kan me niet voorstellen ooit Sanders als bron te zullen opvoeren. Wat ik in Nijmegen van hem zag en hoorde, was voldoen-

[p. 214]

de. Deze Nauta wijdt een artikel aan wat Sanders over hem heeft gezegd en geschreven.²⁶¹

Henk Hofland brengt in herinnering dat Beatrix hem jaren geleden eens heeft verteld de ingezonden brieven in Margriet en Libelle te lezen.²⁶² Kort geleden sprak hij Hare Majesteit (hoofdletters) opnieuw. ‘Ik vertelde dat ik sinds onze eerste ontmoeting geen krant meer onder ogen kon krijgen zonder naar de ingezonden brieven te kijken en te denken: wat leeft er toch veel onder het volk. Ze zei: “Wat leuk dat u me daaraan herinnert. Ik had die gewoonte helemaal opgegeven. Ik ga er weer aan beginnen”.’ Over prietpraat gesproken. Bovendien stonden Beatrix en Hofland elkaar te verlakken. Norman Stone schreef onlangs in Time dat de monarchie een fossiel der geschiedenis was. Beatrix is een wandelend fossiel. Ze heeft haar leven volkomen verpest, terwijl ze zelf denkt er iets fantastisch van gemaakt te hebben. Een leven lang verneppen en genept worden. Lekker lijkt me dat.

261 De Volkskrant, 19 december 1992.

262 NRC Handelsblad, 24 december 1992.

26 december 1992

Heb gisteren en vandaag, alleen zijnde, een paar noten gespeeld op de vleugel van Netty. Ik kan er niets meer van. Hoogst ergerlijk. Toch ging het vandaag al weer iets beter dan gisteren. Netty speelt Bach. Zij heeft veel problemen met lichte reuma aan haar handen. Een hand heeft een vreselijke knobbel en staat scheef. Zij musiceerde veel met een 76-jarige cellist, zoals wij dat vroeger op De Horst ook met haar deden. Maar hij is onlangs overleden.

27 december 1992

Voor het eerst een zonnige dag in vele weken. Ik heb een lange wandeling in de omgeving gemaakt met Netty.

Erik en zijn vrouw Tessa van Dam Merrett kwamen gisteren rond 17:00 uur. Ik moest aan haar wennen, maar ze was uiteindelijk best aardig. Ze kondigde aan in verwachting te zijn. Ze is de tweede die een nieuw zwangerschapsbevorderend middel van akzo gebruikte. ‘Moedig,’ zei ik, en ik bedoelde zowel dat ze zich als proefdier liet gebruiken als dat ze aan kinderen begon. Hun theorie is dat we lol moeten kunnen hebben zolang het kan, dus ook kinderen. Ik bepleitte dat het tijd werd om de cyclus te doorbreken. ‘Ja, maar wij kunnen aardige mensen maken. Wil je dan alleen maar proleten kinderen laten krijgen?’

[p. 215]

Ik zei: ‘Mensen lijken kinderen er zomaar bij te nemen, ik neem een hond, wij nemen een kind.’

Mendel was 130 jaar geleden uniek bezig. Deze Oostenrijkse monnik experimenteerde in zijn tuin met planten en ontdekte wetten van biologische erfelijkheid. Baby's erven 23 chromosomen van iedere ouder. ‘Some genes (for blue eyes) are recessive and others (brown eyes) dominant,’ schrijft Sharon Begley in Newsweek.²⁶³ ‘Genes, it turns out, act so perversely they would have shocked the monk into a vow of perpetual silence.’ De moderne wetenschap is in staat na te gaan of chromosomen van de vader of de moeder afkomstig zijn. Maar als bij de vader bijvoorbeeld in chromosoom nummer 15 enig dna mist, dan zal diens kind bijvoorbeeld de kans lopen de zeldzame Prader-Willi-ziekte te krijgen, waarbij zich mentale achterstand en groeiproblemen kunnen voordoen. Als de moeder een soortgelijke chromosomenafwijking zou hebben, zou haar kind aan het Angelman-syndroom kunnen lijden, waardoor allerlei problemen kunnen ontstaan van ‘severe retardation to excess laughing and unusual movements. Even cancer may have a parent of origin effect.’

Gina Kolata schreef in The New York Times ‘that buried in the heart of each of the body's cells is a powerful gene that can make a cell live forever. The gene is known as bcl-2, after a kind of cancer cell known as b-cell lymphoma in which it was first found.’²⁶⁴ Biologen onderzoeken hoe zij ‘active versions of the gene’ kunnen inbrengen ‘into cells affected by degenerative diseases in which cells die en masse. They are thinking in particular of disorders like Alzheimer, Parkinson and Huntington disease.’ Neuken blijft het toppunt van Russisch roulette, daar ben ik zonder ooit iets over het bcl-2 gen gelezen te hebben, vanaf de eerste jaren dat ik over gaat henen en vermenigvuldigt u ben gaan nadenken, altijd van overtuigd geweest. Ik houd niet van gokken. Op Java heet dat tjelaka, het noodlot uitlokken. We leerden van onze vader hier met een bocht om heen te lopen.

Enkie Feldhaus van Ham maakte een tekening, toen Netty aan de piano zat.

263 Newsweek, 2 november 1992.

264 The New York Times, 24 december 1992.

[p. 216]

Bush heeft zes figuren die bij het Irangate-schandaal waren betrokken, amnestie verleend. Zo gaan in Amerika de grootste crooks altijd weer vrijuit, terwijl de kleine man jarenlang achter tralies belandt voor zaken die met dit soort overheidsmisdaden nauwelijks zijn te vergelijken. ‘My problem with president Bush’ self-described act of ‘honor, decency and fairness’,’ schreef Leslie Gelb in The New York Times, ‘is not that he pardoned a clutch of ex-officials involved in the Iran contra-affair, but that he pardoned their crimes.’²⁶⁵ Bush weet immers het verschil niet.

265 The New York Times, 27 december 1992.

28 december 1992

Amsterdam

Absoluut zalig om weer thuis te zijn, op mijn eigen stekkie. Nu kan ik weer werken en schrijven.

Briefje van Wim Hazeu, die het Bentinck-artikel had gelezen.²⁶⁶ Er komt geen staartje, dat mag immers niet van de rode knop, waar professor J.A. van Hamel me al voor waarschuwde in 1961.

Oud-ambassadeur Sukrisno belde om te zeggen dat Djawoto, lang ambassadeur van Indonesië in Peking, op 86-jarige leeftijd is overleden. Evenals Pak Krisno leerde ik Djawoto al in 1956 met Bung Karno in Italië kennen. We zijn altijd bevriend gebleven en hebben dus ook jarenlang gecorrespondeerd. Ik zei niet te begrijpen waarom hij, na hier asiel te hebben gekregen, nooit meer eens contact had opgenomen. Sukrisno vertelde dat de vrouw van Djawoto eigenlijk pro-Suharto was, wat er de reden van zou zijn geweest. Slecht excuus. Ik heb Krisno het telefoonnummer van Peter Schumacher gegeven opdat er een behoorlijk in memoriam in de krant kan komen.

Ik belde eveneens Hans Beynon van de Volkskrant. Daar kreeg ik te horen dat de buitenlandredactie niet in Djawoto was geïnteresseerd.

E.H. van der Beugel meldt dat Jérôme Heldring van 1949-1953 op het Nederlands Informatiebureau in New York werkte.²⁶⁷ Hij werkte dus voor Her Majesty's Voice toen ik op Yale zat. Eenmaal ambtenaar altijd pro Staat, althans die kans is levensgroot. Ik begrijp nu beter waarom Heldring altijd schreef zoals hij schreef en dikwijls over regeringsinformaties beschikte die niemand anders had. Zo werkt het Haagse circuit nu eenmaal.

266 Zie bijlage 102.

267 NRC Handelsblad, 21 december 1992.