Logo DBNL
Memoires 1991-B (2018)

Memoires 1991-B

(2018)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

15 december 1991

Ik pieker me gek hoe mijn oorlog tegen Den Haag in te richten en voort te zetten.

Nieuw overleg met Erik Jurgens. Vermeer heeft volgens hem veel te lang gewacht met een dagvaarding uitbrengen. De bedoeling was namelijk dat enkele politici tegen de regering zouden zeggen: jullie zijn gedagvaard, moet dit nu? Er dient een regeling te komen. Vijfendertig jaar treiteren is genoeg geweest. Jurgens deelde me mee drie brieven naar premier Lubbers en minister Van den Broek te hebben gezonden met het verzoek om een akkoord met Vermeer te sluiten. De nvj drong bij Van den Broek per brief aan op een schikking. Buitenlandse Zaken verwaardigde zich zelfs geen antwoord te geven. Daarop schreef Vermeer een dringend verzoek tot overleg. Ook hij kreeg geen antwoord, slechts een telefoontje van Van Velzen dat mijn claim niet serieus werd genomen. Ook Jurgens ziet in een regeling meer kansen tot succes dan via de verharding van standpunten en een langdurige procedure. Bij redelijke mensen kan je aldus reageren, maar op Buitenlandse Zaken zitten heren die op wraak uit zijn en met zulke types is geen land te bezeilen.

In de middag belde Jurgens terug na overleg met Stoffelen. Hij adviseerde over mijn Haagse tegenstanders niet in termen van misdadigers te spreken (op televisie), dat was te krachtige taal. ‘Ik zie je graag winnen, maar met dergelijke woorden win je geen steun. Zeg liever dat het onbehoorlijk is geweest en juridisch onverdedigbaar.’ Ik protesteerde tegen dit slappe gelul en zei a spade a spade te willen noemen, maar hij heeft misschien gelijk. Ik zal het zo doen bij Lenferink, maar geheel tegen mijn gevoel in, want ik houd van klare taal en zie ze als misdadigers. Erik geeft me onvergetelijke steun.

Florrie Rost van Tonningen noemde Wims nieuwe boek ‘goed’. Volgens hem is het over de hele linie afgekraakt. Hij schijnt een opmerking van Hans Teengs Gerritsen tegenover mij te hebben opgenomen.

16 december 1991

Jurgens belt ook uitvoerig met Klinkenberg over mijn gevecht met Den Haag. Vermeer noemde mijn zaak een toekomstig ‘pareltje in de jurisprudentie’.

Voorgesprek met een assistente van Lenferink, Saskia, die zich herinnerde dat ik aan het einde van een college voor de studenten van de School voor de Journalistiek in Utrecht had gezegd: ‘“Let me give you an excellent advise”, en toen ging u naar het bord en schreef er uw telefoonnummer op.’

22.15 uur

Het is allemaal voorbij. Lennaert Post ging mee en zei dat het perfect was gegaan. Jan was best aardig. Eveneens in de show, een mevrouw van de vvd en een popster die niet helemaal goed bij zijn hoofd was.185 Zo omschreef hij mij en de vvd-mevrouw als oude lijken van tezamen 150 jaar. En Lenferink vroeg de vvd-mevrouw hoe lang haar haar was, of het misschien tot aan haar ‘vvd-bibsje’ reikte. De lady in kwestie had het over de twee apart staande bedden waarin zij en haar man sliepen. In ieder geval heb ik, ondanks het onmogelijke niveau van deze show, een eerste aanzet tot mijn zaak tegen de Staat kunnen geven. Het zal me benieuwen hoe het overkomt.

Faxte ymca New York om een kamer te reserven. Ik ga er jfk kijken

17 december 1991

John van Haagen vond het treurig zoals Lenferink op televisie Zuid-Afrika met mij had behandeld. Er zouden zoveel vragen gesteld hebben kunnen worden waar iedereen belangstelling voor zou hebben gehad. Hij had gelijk.

Time heeft John Kohan en Strobe Talbott naar het Kremlin gezonden, waar een historisch gesprek met Michail Gorbatsjov uit voortgekomen is.186 Michael Serrill schreef er een reportage bij over de desintegratie van het Sovjetleger. De economische vernietiging van de ussr, als eenheid van staten en ondernemingen, heeft ook een effect op de strijdkrachten. Militairen deserteren en dienstplichtigen komen niet meer opdagen, iets wat ze in de Sovjetdagen wel uit hun hoofd zouden hebben gelaten. De soldij is dermate beneden peil dat soldaten en offi-

cieren militaire eigendommen clandestien verkopen om een centje bij te verdienen. Brandstoftekorten zijn zodanig dat oorlogsschepen en onderzeeërs vervroegd naar thuishavens terugkeren. Schepen, vliegtuigen en tanks worden deels gesloopt vanwege tekorten aan reserve-onderdelen. Duizenden uit het Oostblok gedemobiliseerde soldaten hebben geen huizen en wonen soms zelfs in tentenparken. Het Sovjetleger verkeert in verval, iets wat ik onvoorstelbaar vind, terugdenkend aan de hoogtijdagen van de Sovjet Unie.

Intussen heeft Jeltsin, als president van Rusland, gezegd dat hij de zetel in de Veiligheidssraad van de Soyjet Unie (waarvan Gorbatsjov nog steeds staatshoofd is) wil overnemen. Washington verkneukelt zich over de chaos. De Sovjets verdienen beter. Ik vind het een ramp wat er gebeurt.

Tom Wicker, een man die ik altijd hoog heb geacht, vraagt zich in de The International Herald af of de film van Oliver Stone wel de waarheid brengt.187 Zelfs verstandige Amerikanen manifesteren zich hoogst emotioneel wanneer de mogelijkheid van een complot om Kennedy uit de weg te ruimen maar zelfs wordt geopperd. Een dergelijke veronderstelling lanceren Amerikanen met gemak wanneer het mysterieuze gebeurtenissen elders betreft, maar dat in eigen land iets dergelijks mogelijk zou zijn, wordt uitgesloten geacht. Op brute wijze valt Wicker Oliver aan en vraagt zich zelfs af waarom de samenzweerders van de moord in Dallas, toen zij bemerkten dat Stone een film ging maken rond het complotthema, Stone niet eveneens overhoop hebben geschoten. Onnodig, aangezien de samenzweerders tegen de Kennedy's uitstekend doorhebben dat zolang er Tom Wickers en andere idioten zijn die a priori niet in complotten geloven, en zij die dat wel doen, als Stone, ogenblikkelijk de grond in schrijven en ruimschoots belachelijk maken dat dan het grote publiek voldoende in verwarring raakt om tot de orde van de dag over te kunnen gaan. Het akeligste van het artikel van Wicker is voor mij de passage dat hij Stone aanvalt omdat hij Lee Harvey Oswald als patsy (lokaas) in zijn film neerzette, wat hij ook duidelijk is geweest en waar langzamerhand eenieder die zich met de schietpartij in Dallas heeft beziggehouden van overtuigd is, behalve Tom Wicker. Ook valt deze journalist de benadering van Stone, Jim Garrison (en mij) krachtig aan dat de moord op jfk in Dallas feitelijk een fascistische coup in de vs is geweest. Ik ben hiervan niet alleen van

overtuigd, het staat voor mij vast dat wat met jfk, rfk en Martin Luther King gebeurde, complotten zijn die een zelfde soort aanpak verraden, net als de overzeese coups met het achter elkaar afzetten van Sukarno, Lumumba, Nkrumah, Sihanouk, Allende, Bishop, Noriega en vele anderen. Zij vormen onomstotelijke bewijs dat de Amerikaanse geheime diensten voldoende ruimte hebben om volledig onttrokken aan de aandacht van de Amerikaanse volksvertegenwoordiging, en dikwijls buiten het medeweten van verantwoordelijke ministers en misschien zelfs het Witte Huis om, via cloack and dagger boys acties kunnen ondernemen die illegaal, misdadig en in strijd zijn met de elementaire rechten van de mens. Om over het schenden van het Handvest van de Verenigde Naties of het geldende internationale recht tussen staten maar niet te spreken. De vs zijn in 1991 niets meer en niets minder een grootmacht, die zich boven het internationale rechtssysteem hebben gesteld en zich gedragen als vigilantes. En waarbij bovendien de leiders van mening zijn dat zij zich aan god noch gebod hoeven te houden, want na de val van de ussr is er toch geen natie in de wereld meer die het zal wagen zich met de militaire macht van Amerika te meten.

Ik sprak met Paul Witteman, in de hoop dat hij aandacht aan mijn gevecht wil besteden. Hij zette er een medewerker op die contact opnam en mij nota bene vroeg of de door Buitenlandse Zaken aan mij gezonden geheime documenten en telegrammen wel authentiek waren. Hij laat met een koerier twaalf fotokopieën in het American Hotel ophalen.

Er waren twee boodschappen van Jurgens om snel contact op te nemen met Hans Gualthérie van Weezel (cda) die als Tweede Kamerlid mee zou willen doen met onze actie.

Tot mijn verbazing is er een brief van Hans Verploeg (nvj) gekomen, die mij verbiedt de nvj morgen op de persconferentie in Den Haag te noemen.188 Ik was met stomheid geslagen. Wat ik steeds heb gevreesd is gebeurd. Hoe dikwijls heb ik Wim Klinkenberg als vicevoorzitter van de nvj niet gevraagd hoe Hans Verploeg over mijn strijd dacht? Steeds verzekerde hij mij dat alles oké was. Na twee onbeantwoorde brieven vanuit Johannesburg komt Verploeg nu met het schriftelijk verzoek mij niet te laten voorstaan op mijn nvj-lidmaatschap dat ik sinds 1960 bezit en waar ik voor heb betaald. Ik ben 31 jaar lid van een professionele organisatie die nu het er eindelijk op aankomt niet echt achter me staat. Wat moet ik nu doen? Hoe kan

ik een persconferentie geven zonder de nvj te noemen? Gaat Wim nu wel mee naar Den Haag? Ik zal de brief van Verploeg aan de pers tonen en zend deze ook aan Paul Witteman. Na ontvangst belde ik hem (bij advocaat Vermeer). Paul antwoordde letterlijk: ‘Leuke stukken, maar we doen het niet.’ Hij zei dat ik de essentie van mijn verhaal al bij Jan Lenferink had verteld.

Ik verblijf nu in de studio van Eduard aan de Westerkade en voel me onzeker dat er bezoek van zijn familie of andere mij onbekende relaties van hem voor de deur zullen staan. Heel onprettig als je Amerbos gewend bent.

18 december 1991

Westerkade

Om 06.45 uur hoorde ik iemand naar boven komen en er werd een sleutel in het slot gestoken. Kreeg een halve hartverlamming van de schrik. Maar het was Eduard, die terugkwam van een vlucht. Ik was intens blij hem te zien. Hij had een nieuw spijkerblouse voor me gekocht (ik was er in Kaapstad een kwijtgeraakt) en had in Bangkok batikshirts voor me gekocht.

Vermeer belde dat de deurwaarder had gemeld dat mevrouw Van den Broek in Wassenaar de dagvaarding voor haar man in ontvangst had genomen. Ook oud-minister Norbert Schmelzer had het stuk in handen gekregen.189 Ik vond het onaangenaam dat Ed opmerkte: ‘Schmelzer lacht zich kapot.’ Ik denk dat die mijnheer er helemaal niet om lacht. De bespreking met Vermeer om te overleggen hoe we verder zullen gaan nam twee uur in beslag.

Serge Schmemann beschreef in een artikel voor The New York Times hoe Gorbatsjov veranderde van kampioen van een nieuwe orde in een obstakel dat hervormingen in de weg stond.190 De augustuscoup was ‘his finest moment’. Hij keerde terug en overwon, maar in plaats van naar Boris Jeltsin te gaan en de overwinning gezamenlijk te vieren, gaf hij een dag later een persconferentie en legde de staatsgreep uit als een aanslag op hem en zijn gezin. Volgens Schmemann sloeg hij de plank mis. De mensen kozen voor de vrijheid die Gorbatsjov hen met zijn hervormingen had gebracht. Met andere woorden, de massa was hun bevrijder voorbijgestreefd. ‘He seemed incapable of fully comprehending the forces he had released. He tried to impose change from above, the way communists were taught.

He tried to impose a homogeneity on a diverse land,’ schreef Schmemann. En iedere keer als hij door nieuwe realiteiten schaakmat werd gezet, accepteerde hij steeds weer veel te laat dat veranderingen onontkoombaar waren. Mijn analyse van Gorbatsjov is steeds geweest dat de man het goed bedoelde, maar de draagwijdte en de gevolgen van zijn nobele verklaringen nooit heeft doorzien, laat staan voldoende doordacht. De man die het marxisme-leninisme wilde moderniseren en verbeteren, richtte het met een sneltreinvaart te gronde.

Oud-president Gerald Ford en de advocaat David Belin, beiden lid van de beruchte Warren Commissie die de moord op jfk in Dallas zogenaamd had onderzocht, hebben een fel artikel in de International Herald Tribune geschreven om Oliver Stone belachelijk te maken. Het is mogelijk dat types als Ford en Belin werkelijk geloofden dat wat in 1963 is gebeurd op het conto van één man, Lee Harvey Oswald geschreven kon worden. Maar om die onzin een kwart eeuw later opnieuw te verkondigen, grenst aan het misdadige. De Zapruderfilm die de Commissie als bewijs heeft gebruikt, maar in 1975 compleet tijdens de televisieshow Good Night America werd vertoond, toonde immers onomstotelijk aan dat jfk van twee kanten werd beschoten. Dan moet je toch lichtelijk geschift zijn om als oudpresident van de vs en voormalig advocaat van de Warren Commissie in 1991 nog eens met de afgezaagde lezing uit 1964 aan te komen. Maar het gebeurt in The New York Times.

Op mijn persconferentie in Nieuwspoort kwamen vijftien tot twintig man af, onder wie persoonlijke vriendjes als Lennaert Post en Loed Hentze (mijn cameraman in 1966 in Indonesië). Ook Reinier Hopmans, voorzitter van de nvj en uit gpd-hoek komend, was aanwezig. Ik botste onmiddellijk met deze mijnheer, nadat ik had gezegd dat de nvj mijn laatste brandbrieven uit Johannesburg had genegeerd. ‘Dat is onzin,’ durfde hij uit te roepen. Dat flikt me dan de voorzitter van mijn eigen beroepsorganisatie. Ik werd woedend, want hij loog. Alsof ik zoiets zou verzinnen. Ontmoette de man trouwens voor het eerst. Jan Tromp sprak hem aan, maar Hopmans distantieerde zich min of meer door te zeggen dat hij mijn zaak nog niet bestudeerd had, waarop Tromp terecht zei: ‘Maar op 18 februari heeft de nvj al een schadebereking gemaakt.’ Voor Wim Klinkenberg was dit allemaal een vervelende situatie. Wat ik buitengewoon waardeerde, was dat Kamerlid Erik Jurgens aanwezig was. Hij was van mening dat ik in het televisiegesprek met Jan Lenferink de show van hem had overgenomen.

Wim Klinkenberg gaf in de trein te kennen dat hij verwachtte

dat Gorbatsjov zal worden gearresteerd, omdat bewezen zou worden dat hij betrokken was bij de coup tegen zijn eigen regering. Dat kan ik me niet voorstellen, maar Wim schijnt ervan uit te gaan dat communisten onderling tot zoiets in staat zijn. Hij kan het weten. Het is zijn favoriete club. Wim vertelde verder dat de ‘buitengewesten’ van de ussr nu al hun grondstoffen aan het Westen verkwanselen en wat eens de Sovjet Unie was, gaat binnen de kortste keren naar de knoppen. Dat is exact steeds mijn voornaamste bezwaar tegen de eens zo populaire Gorby geweest, waar ik in het verleden met Wim meer dan eens meningsverschillen over had. Fred Hiatt meldt in de International Herald Tribune dat de vlag met hamer en sikkel boven het Kremlin op 1 januari zal verdwijnen en alleen de Russisch driekleur nog te zien zal zijn. De ussr zal over veertien dagen definitief ophouden te bestaan. Dat is uiteindelijk Gorbatsjovs voornaamste prestatie.

Op straat liep ik tegen Harry Mulisch aan die ik in geen jaren had gezien. Hij vertelde aan een nieuw boek bezig te zijn. ‘Je hebt de schrijfdiarree,’ merkte ik op.

‘Nee,’ antwoordde hij, ‘ik ben schrijver. Waarom noem je me zo?’

Even later testte ik hem aldus: ‘Weet je met wie ik het te doen heb?’

Hij zei: ‘Gorbatsjov.’

‘Nee, Fidel Castro.’ Dit scheen hem te denken te geven. Tenslotte woonde ik begin jaren zestig naast hem bij het Lido en moedigde hem aan naar Havana te gaan. Ik blijf hem een lul met een pijp vinden, tegenwoordig gekleed in tweedjasjes.

19 december 1991

Gualthérie van Weezel reageerde heel aardig. Hij wil de telegrammen die ik nu in bezit heb zien om te kunnen beoordelen wat hij zal doen. Heb hem meteen geschreven.

Jan Tromp plaatste een uitstekend stukje in de Volkskrant over mijn persconferentie en ook de gpd-bladen publiceerden een artikel, maar met een lullige foto.191

Eduard is overal geweest, ook in de rechtswinkel, om na te gaan wat ik zou moeten doen indien ik ooit in zijn studio aan de Westerkade zou willen wonen als hij naar een nieuw te kopen flat verhuist.

Schiphol

De vs gaan Oekraïne helpen bij het vernietigen van hun arsenaal nucleaire wapens. Alles wat ik over de ussr lees, klinkt even ongeloofwaardig. Wat er in dat land allemaal gebeurt, had ik nooit ofte nimmer voor mogelijk gehouden.

Terese Waite meldt in The New York Times dat wetenschappers van het Medical Research Council's Center for Protein Engineering and Laboratory for Molecular Biology in Cambridge erin zijn geslaagd om in een reageerbuis het immuunsysteem na te bootsen. Dit betekent dat specifieke menselijke antilichamen die in de frontlinie liggen bij de verdediging van het lichaam tegen ziekten, werden nagemaakt zonder dat cellen van geïmmuniseerde dieren zijn gebruikt.

KL 643, Amsterdam-New York

George Bush en John Major zetten hun schandalige gedrag jegens Libië voort. Frankrijk - en Mitterrand, een socalist van de koude grond - doen er nota bene aan mee. Ze zouden in Parijs beter moeten weten. Het gaat nog altijd om het neerhalen van het PanAm-toestel boven Schotland, wat de Libiërs zouden hebben gedaan.192 De drie landen gaan een nieuwe campagne beginnen om de sancties tegen Tripoli te intensiveren. Bush en consorten vinden het prachtig dat je Libië alleen nog kan verlaten per bus via Cairo of met de veerboot naar Malta. De Westerse helden willen nagaan hoe eveneens de Libische olie-export kan worden ingeperkt. The punishment fits the crime. Maar wie zegt dat Khadaffi het PanAm-toestel liet opblazen? Het laatste nieuws. Henk Hofland presenteert een propaganda-filmpje over New York in klm-toestellen, wat hem gratis vluchten naar de vs zal opleveren.

Lubbers blijft een Energiehandvest propageren, met als kern een snelle verbetering van de Sovjet olie- en gasindustrie via investeringen van Westerse bedrijven in ruil voor langlopende contracten voor de export van energie naar het Westen. Dit bood premier Kosygin in 1974 aan minister Max van der Stoel aan die er niets van wilde weten, omdat hij in de zak van Washington zat. Lubbers heeft gelijk, maar de vs zullen er een stokje voor steken. Daar loert men zelf op de Russische olie- en gasvoorraden. De Club van Rome heeft een nieuw rapport uitgebracht, waarin stagnatie in politieke besluitvorming het voornaamste obstakel voor een betere wereld wordt genoemd. Opmerkelijk dat nrc Handelsblad hierover op 12 december l.l. een opbou-

wend en waarderend hoofdartikel publiceerde. Het broeikaseffect zou inderdaad wel eens gevaarlijker kunnen blijken te zijn dan de vrees voor kernenergie.

20 december 1991

New York

De kamers in het ymca zijn nu 39 dollar. Ben nog laat naar de Bookshop in de Village gegaan waar volop activiteit was. Het was al na middernacht dat ik eindigde tussen twee jonge zwarte hunks in, die beiden hun armen om me heen hadden en om beurten met mijn penis bezig waren.

Newsweek heeft jfk op de omslag, maar in nogal negatieve zin. Ook het bijbehorende artikel is negatief.193 Dat is exact waar ik bang voor ben geweest. Hij is in 1989 aan de haal gegaan met de Jim Garrison-benadering van Dallas, zoals ik dit in 1968 aanvankelijk heb gedaan. Door schade en schande wijs geworden, ben ik in de loop van de jaren in kalmer vaarwater terechtgekomen, daarom wilde ik Oliver assisteren om hem te behoeden voor wat er nu gebeurt. Hij luisterde niet en maakte liever grapjes dat hij gehoord had dat ik voor de kgb had gewerkt. Opvallend ontbreekt George de Mohrenschildt in het omslagverhaal van Newsweek. Robert Tannenbaum, een van de onderzoekers van het Congres (die ik uitstekend heb gekend) vertelt elders in het blad echter: ‘Robert Tannenbaum doesn't buy it. “I'm not saying the cia was involved,” says Tannenbaum, deputy chief counsel of the Kennedy investigation for the 1976 House Select Committee on Assassinations (hsca). “But there's no doubt in my mind that the cia knows exactly what happened.”’ Oliver schreef trouwens wel een uitstekend artikel voor de Op-Ed pagina van The New York Times.194

21 december 1991

John MacKenzie kraakt jfk af in The New York Times. Het is alsof deze mijnheer schrijft of zijn leven ervan afhangt, om zijn geloof in Oswald als moordenaar vooral niet kwijt te raken, want als hij de patsy is waar Oliver hem voor neerzet, dan was de aanslag in Dallas wel een samenzwering, wat betekent dat het rotsvaste geloof van veel Amerikanen in hun mooiste-land-ter-wereld-theorie ter plekke in duigen valt. In GQ Magazine valt Nicholas Lemann over Stone heen in een lang artikel waarin de cia van iedere medeplichtigheid wordt gezuiverd.195

Ben om 12.20 uur zelf naar jfk gaan kijken. Was zelfs bang dat ik er niet in zou komen, omdat de film net uit is, maar de zaal was voor de helft leeg. Olivers film was een gigantische sof. Kevin Costner was goed als Jim Garrison. Hij kwam met zelfs enkele uitstekende uitspraken. Maar in het geheel genomen was het shitty. Vooral omdat het zoveel beter zou hebben gekund. Ben om 14.45 uur zelfs weggelopen. Oliver moest het eens weten. Ik heb een heel lijstje op- en aanmerkingen gemaakt die ik een brief aan Oliver ga verwerken:

(1)Wat mist is de strijd op leven en dood tussen Pentagon en cia.
(2)Wanneer je de film met Eisenhower begint, hoe kan je dan niet eindigen met George Bush, de ex-cia-directeur die als president de controle over de geheime fondsen van de spionagediensten had?
(3)He should have begun with the Bay of Pigs to the Gulf War, from the killing fields in Cambodia to Kuwait.
(4)He should have pointed out that the absurd powers and thus the criminal behaviour of usa presidents dates back to a 200 years old Constitution that is anathema against realities now.
(5)Take the war powers of us presidents.
(6)The lengthy ‘deep throat’ scene in Washington has no real contents.
(7)David Ferrie is swearing throughout rather like a Viet veteran, Oliver himself, and probably has nothing to do with the real Ferrie.
(8)I will make clear to Oliver, that when he insisted I play de Mohrenschildt and spend two months of my time, and a lot of my scare funds, for two seconds in his movie.
(9)This film misrepresents the intention we once discussed. He has Jim Garrison (Costner) say that Clay Shaw was not appearing in the Warren Report, I can say that neither was George in his film. While he was so important.
(10)Conclusion: jfk is the work of an amateur. Heb Stone geschreven.

Christopher Wren schrijft vanuit Pretoria dat De Klerk bij de conferentie die een einde moet maken aan de blanke minderheidsoverheersing, scherp is aangevallen door Nelson Mandela. Hij beschuldigde de Zuid-Afrikaanse president ervan geen notie te hebben van wat democratie feitelijk is. De afgevaardigden waren verbijsterd om de zwarte leider het staatshoofd ervan te

horen beschuldigen dat hij een dubbele agenda had. De Klerk zou onderhandelen, maar tegelijkertijd niets doen om de oorlog in de zwarte woonoorden een halt toe te roepen. ‘Even the head of an illegitimate and discredited government, as he is, has certain moral standards to uphold.’ De Klerk antwoordde teleurgesteld te zijn dat Mandela het niveau van de bijeenkomst verlaagde voor persoonlijke politieke winst, en dat hij op zijn wereldreizen ‘very very hurtful allegations against me’ had verbreid.

Boris Jeltsin heeft Brussel geschreven dat hij in de navo wil. Ze zijn gek geworden. Moskou is bezaaid met verraders.

22 december 1991

Elf voormalige Sovjetrepublieken hebben in Alma-Ata, Kazachstan, een protocol ondertekend dat van de ussr het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (gos) maakt. Dit onderstreept hoe onstabiel deze grootmacht is geworden. ‘We respect Gorbachev,’ aldus Jeltsin, ‘and want him to go gently into retirement in December, as he himself wants.’ Vooral Helmut Kohl schijnt zich intensief met de zaak te bemoeien en heeft een lange brief naar Alma-Ata gezonden in een poging Gorbatsjov te redden. Maar James Baker heeft reeds in Brussel gezegd dat dit gemenebest van staten van korte duur zal zijn en dat Washington er rekening mee houdt voortaan te maken te krijgen met soevereine staten. Moskou is al bezig 4.000 kernraketten uit de Oekraïne weg te halen. De wereld staat grondig op haar kop. De Universiteit van Colorado heeft Gorbatsjov al een professoraat aangeboden.

Oliver Stone heeft Tom Wicker in de Times prima geantwoord op diens stupide kritiek op jfk van 15 december.196

Strobe Talbott schreef in Time een essay: a state that deserved to die.197 Hij zegt hetzelfde als ik. Dat hij in de 23 jaar dat hij in Moskou komt nooit een moment heeft gedacht dat hij de Sovjet Unie ooit zou overleven. ‘There is no reason to mourn the death of a country that killed millions of its own citizens in the collectivisation campaigns, the purges and the famines that were used as an instrument of government policy.’ Ben het zeer oneens met Talbott als hij schrijft: ‘Now the cold war is over and the good guys won again (...). Having slain the dragon of international communism, the us is now flirting with the distinctively American bad idea of isolationism, just as it did after World War I.’ De Koude Oorlog met Moskou mag

dan voorbij zijn, maar Marx had wel gelijk toen hij stelde dat de economische structuur het fundament is van de politiek. En dus moet de allergrootste confrontatie op wereldniveau nog komen, namelijk hoe zal men bruggen slaan tussen rijk en arm, tussen Noord en Zuid. Het Sovjetexperiment mag dan zijn mislukt, maar ze waren een heel eind op de goede weg. Het welvarende, kapitalistische Westen heeft er dan ook onder leiding van de vs alles aan gedaan om er voor te zorgen dat het marxisme-leninisme niet zou slagen. Daar lees je ook bij Talbott geen woord over, natuurlijk.

Julian Green (91) werkt nog iedere dag vier uur en schrijft met de hand, zoals ik dat in mijn dagboek doe.198 ‘When I write page one, I do not know what page two is going to be like. I write the book to know what is inside,’ vertelde hij aan Alan Riding in The New York Times. Ik kan me hier veel bij voorstellen. Zo gaat het bij het schrijven van artikelen exact hetzelfde.

Green begon zijn dagboek in 1919. ‘When it came out in 1938, it was the first diary of its kind to be published in France. André Gide kept a diary from the 1890's, but he only published excerpts in literary magazines. Gide was interesting to me. He was a strange man in many ways. He knew I kept a diary and he knew I wrote about him. We had an agreement because he wrote about me in his diary and we exchanged our diaries so we could see what we had to say about each other.’ Aldus Green. Op Nijenrode liet ik Henk Hofland in mijn dagboek lezen. En later natuurlijk Peter.

‘A literary [wo: dit woord mag men weglaten wat mij betreft] biography ideally should illustrate the relation between the events of an author's life and what he wrote,’ lees ik. Wat mij het boeiendst lijkt, is om via een dagboek te bestuderen hoe de schrijver zijn geest heeft ontwikkeld, van kind tot grijsaard.

Het Newsweek-artikel goodbye, gorbachev is eigenlijk afschuwelijk om te lezen. Emile van Konijnenburg zei altijd: ‘Het zit in het vak. Kijk maar hoe Churchill, De Gaulle en Chroetsjov eindigden, of John Kennedy.’ Hij zei dit in 1972 in verband met het trieste einde van Sukarno's leven. Nu vergaat het Gorbatsjov allermiserabelst.199

Daniel Pipes bespreekt in The Washington Post dat het geroep om het omverwerpen van Saddam alleen mogelijk is als de vs bereid zouden zijn langdurig dat land militair te bezetten. En wat dan verder? Niemand heeft daar een passend antwoord op.

Waar ook veel over is te doen, is hoe de race om het bezit van een atoombom bestreden kan worden. Time publiceerde een kaartje.



illustratie

23 december 1991

Ik heb een brief geschreven aan Gorbatsjovs jeugdvriend, Evgeny Velikhov om te verduidelijken waarom ik al in 1986 te kennen gaf in Gorby geen fiducie te hebben. Als het zo doorgaat, zitten er straks fascisten in de machtcentra van zowel Washington als Moskou. Gorbatsjov zegt na zijn aftreden in de politiek te willen blijven. Hij schijnt intussen ook professoraten aangeboden te krijgen uit Japan, Duitsland en Frankrijk.

Jeltsin heeft Bush gebeld en formeel gevraagd om de diplomatieke erkenning van Rusland door de vs. De Europese Unie heeft dit reeds gedaan. Rusland zal de zetel van de ussr in de vn gaan bezetten. Jeltsin had een langdurige ontmoeting met Gorbatsjov om de overdracht van het fameuze atoomkoffertje te regelen. Het klinkt nog steeds onwezenlijk wat er gebeurt.

24 december 1991

Ben een tweede keer naar jfk gaan kijken. Het is natuurlijk toch een prachtige film. Waarom zag ik deze keer Olivers werk met andere ogen? Ik zal hem precies schrijven hoe ik de tweede ‘lezing’ ervaarde. De discussie van Dallas als coup d'état, als cover-up en de mogelijke komst van fascisme zal alsnog de nodige deining veroorzaken.

Ben bij MacMillan een recensie-exemplaar van het nieuwe boek van Alexander Poznansky over Tsjaikovski gaan halen.200 Er is naar gestreefd om het genie van de complete man te reconstrueren. Hij was, volgens Poznansky, ‘a child of glass’. Het complete werk van deze componist is in 1981 in Moskou gepubliceerd in vijftien delen, waaronder 5.000 brieven. Eigenlijk lees ik voor het eerst over het leven van Tsjaikovski, die meer dan prachtig muziek componeerde, en waar ik sinds De Horst van geniet.

25 december 1991

New York-Amsterdam



illustratie

De nieuwe kaart van voorheen de ussr is een zeer bedenkelijk plaatje. Hoe heeft het ooit zover kunnen komen?

‘The Communists,’ aldus The Economist, ‘were scientifically certain they knew how to do away with poverty. They were famously wrong.’201 Dat is nog maar zeer de vraag. Inderdaad is het marxistisch-leninistische experiment jammerlijk mislukt, maar dat heeft ook wel degelijk te maken met het cordon sanitaire dat het Westen om Rusland heen trok - vooral Amerika - en de tactiek om eerst Hitler en Stalin elkaar grondig te laten afmaken alvorens Eisenhower en Montgomery zich op de stranden van Normandië waagden. Eigenlijk heeft de Sovjet Unie vanaf haar bestaan onder een onverbiddelijke Westerse blokkade gelegen om erop toe te zien dat het socialistische experiment onder geen beding zou slagen. De wurggreep waarmee Washington de ontplooiing van het socialisme op Cuba heeft gesaboteerd, is steeds veel openlijker en beter waarneembaar geweest dan de versluierde methodes waarmee het Sovjetregime werd benadeeld. Het is nog maar de vraag of vanwege de onvoorstelbare armoede in grote delen van de wereld niet vroeg of laat een andere revolutie zal ontbranden, die er wel in zal slagen een sociaal rechtvaardiger samenleving voor iedereen tot stand te brengen.

The Economist mag dan schrijven: ‘There is no alternative to the free market as the way to organise economic life. The spread of free-market economics should gradually lead to a spread of multiparty democracy. Because people who have got free economic choice tend to insist on having free political choice too.’ Lijkt me een al te simplistische redenering in aanmerking genomen de ettelijke miljarden mensen die in de afzienbare toekomst geen enkele kans hebben de levensstandaard van de geavanceerde landen ook maar te benaderen.

Vreemd dat ik nu Tsjaikovski's leven bestudeer. Hij was net zo huilerig als ik. En gay.

De oorlog in Joegoslavië heb ik eigenlijk niet gevolgd. Er woedt een burgeroorlog waar reeds duizenden militairen en burgers bij om het leven kwamen. Een veelbelovende economie ligt in puin en er zijn een half miljoen mensen op de vlucht. Genscher - en Kohl - hebben veel kwaad gedaan met hun diplomatieke erkenning per 15 januari a.s. van Kroatië en Slovenië. Hebben de Amerikanen hen dit gevraagd, die natuurlijk de laatste communistische staat op de Balkan uit elkaar willen spelen, zoals ze dit in Moskou hebben gedaan?

Amsterdam, Westerkade

Voel me bevoorrecht dat ik in Eduards huisje aan de Westerkade kan verblijven. Hij is zelf weg met de klm. Er lag een brief op bed.202 Hij had voor letterlijk alles gezorgd, inclusief een gevulde koelkast. Murray Perahia speelt de derde Consolation van Liszt. Ik ben in tranen terwijl ik in Eduards huisje zit rond te kijken. Ik zit midden in zijn spulletjes en herken zoveel. Heb tenslotte veel met hem meegemaakt. Bladerde door een boek over luipaarden en dacht: de dood is niet om te worden verslonden door een roofdier, maar je wordt opgeslokt door de tijd. Het is hier een buurt met allochtonen.

Opmerkelijk is dat honderd jaar geleden homoseksualiteit in het oude Rusland de gewoonste zaak van de wereld was, net als in het Nabije Oosten en Azië. Tsjaikovski ‘sought and found the flowers of life's joys.’

Gorbatsjov sprak op televisie tot het Russische volk in een afscheidsrede van 10 minuten. De Telegraaf sprak zijn dankbaarheid uit tegenover Gorby. Ze zullen bedoelen dat hij kans zag de ussr naar de knoppen te helpen. Jeltsin zei verheugd te zijn dat het atoomkoffertje nu bij hem is. De man is een second-rater en gevaarlijk. cnn laat zien hoe de vlag met de hamer en sikkel

op het Rode Plein werd gestreken. Inderdaad: wat een historisch moment! Arthur Schlesinger noemt Gorbatsjov de belangrijkste figuur uit de tweede helft van deze eeuw. Ik zie hem als de ramp van de eeuw.

26 december 1991

Carel Enkelaar was gepikeerd dat ik in hp/De Tijd had gezegd dat hij de film die ik met Clay Shaw maakte pas na enkele maanden had gevonden. Hij had alleen gezegd: ‘Laat Stone mij een fax zenden,’ playing for time omdat het geld kostte de film te zoeken. Daarop vroeg ik of hij drie minuten van mijn Jim Garrison-interview wilde vrijgeven, waarin hij zei dat Dallas een fascistische coup was. ‘Dan room je wel het nieuws af,’ was zijn antwoord. ‘We willen immers de Oltmans-story maken?’ Ik antwoorde: ‘Carel, ik hoor al sinds april vorig jaar dat die film er zou komen. Ik hoor al 25 jaar dat er een Gerard Croiset-film zou komen. Sorry, maar ik geloof er niet meer in.’ We hadden weer spanningen, heel vervelend. Later belde hij. Ik kon een minuut krijgen.

Wim Klinkenberg zegt dat er nauwelijks over mijn persconferentie in Nieuwspoort is geschreven. Leve de vrije pers.

Volgens de paus was het Maria die aan het communisme in Europa een einde wist te maken.

Ik geniet eigenlijk van Eduards éénkamerappartementje en bleef de hele dag binnen.

De shit hier op tv is ook niet mis, met zo'n vijftien zenders beschikbaar.

27 december 1991

Ed kwam thuis en was eigenlijk te lief voor woorden. We haalden eten bij de Chinees en doken om middernacht in bed. Schreef Peter dat Eduard zo lief was dat ik moeite had te reageren.

Ik heb weer urineproblemen en ga vanmiddag naar dokter Delprat. Het gebeurt iedere keer na vliegreizen.

De kerstrede van Beatrix is voor geen mens te volgen, dezelfde abracadabra als haar moeder met Kerstmis afdraaide.

Niet te geloven dat de ussr weg is. De lofredes van de media op het ‘genie’ Gorbatsjov houden maar niet op. Als je het maar vaak genoeg herhaalt, ga je het geloven. Ook het geneuzel over zijn ‘perfect gevoel voor publiciteit’ is belachelijk. Hij heeft helemaal niet aan publiciteit gedacht. Hij had wel wat anders aan zijn hoofd. Puur westers hineininterpretieren. Ze kletsen elkaar allemaal na.

Ik heb Oliver Stone gefaxt dat hij mijn Garrison-fragment kan gebruiken in zijn gevecht met de media. Het zal me verwonderen hoe Stone zal reageren.

Moet opschieten met alles, ik wil weer weg. Zo gauw mogelijk.

28 december 1991

Gezellig met Eduard zitten keuvelen vanmorgen. Hij instrueerde me hoe ik me bij de Sociale Dienst moest opstellen. Hij drukte me op het hart niets over wat dan ook aan de ww-mensen te zeggen. Wat dringend nodig was, want ik begreep meteen dat ik alles fout zou hebben gedaan.

Ik wist op een of andere manier dat ik Volodja Molchanov in Moskou moest bellen. Ik bereikte Consuelo die vertelde dat hij in Amsterdam is en logeert bij die griezel van Datsja Alexander.203 Hij is overdag op de ambassade in Den Haag is te bereiken. Ik belde hem op en ging hem 's avonds bij Alexander opzoeken. Het was zeer plezierig Volodja terug te zien. apn Novosti is gesloten en vierduizend man zijn bij dit persbureau ontslagen. Waarschijnlijk ook Tamara Sachnazarova.

Toen ik opmerkte teleurgesteld te zijn geweest dat de coup van de communisten was mislukt, riep hij uit: ‘Wat! Dan was ik er niet meer geweest. De putschisten hadden 200.000 handboeien naar Moskou laten komen.’ Geklets. Ik weet hoe de Russische geruchtenmachine opereert.

Volodja noemde als winstpunt dat Gorbatsjov was verdwenen: ‘We hebben geen angst meer. Alleen mijn moeder leeft nog in angst. Onze criminaliteit is onze nieuwe angst. Moskou wordt overstroomd door moordenaars. De moeder van Volodja Feltsman is in de lift van het House of Composers aangevallen en bijna vermoord. Haar kostbare oorbellen werden met stukken vlees eraan afgerukt. Verder moet je begrijpen dat Gorbatsjov het mogelijk heeft gemaakt dat je nu overal in de ussr vrij mag reizen.’ Ook heeft hij de werkkampen gesloten. Toen ik zei het allerminst eens te zijn met de stelling dat Gorbatsjov de grootste staatsman van deze eeuw zou zijn geweest, protesteerden Volodja en zijn gastheer Alexander hevig.

Molchanov werkt nu voor Channel 1, een televisiestation in Moskou. De zender valt niet onder de richtlijnen van Jeltsin omdat Channel 1 het hele land bedient en een commercieel station is. De programma's worden via advertenties gefinancierd. Er bestaat volgens Volodja nu een nieuw type van stag-

natie. Hij kon vroeger veel doen, maar nu lijkt het meer op de pre-Gorbatsjovtijd. Zijn programma is nu veel minder interessant als eerst. ‘De mensen zijn doodmoe,’ aldus Volodja. ‘Ze staan al om 02.00 uur 's ochtends in de rij voor een nummertje op hun linkerhand om de volgende dag ergens iets te kunnen gaan halen.’ Hij reist zelf veel door het land vanwege zijn televisieprogramma's: ‘De toestand is soms werkelijk meer dan treurig. Er wordt vaak terugverlangd naar de Brezjnev-tijden, zelfs naar de concentratiekampen.’

Volodja, nu 41 jaar, heeft een 25-jarige vriend of kennis die aan het hoofd staat van 53 bedrijven en een miljoen per week maakt. Dat zijn dan de zegeningen van het door het Westen afgedwongen ‘vrije’ Rusland. ‘Communisten van mijn leeftijd die de partijcultuur haatten, hadden macht, maar staan nu op straat en zijn allemaal terechtgekomen in joint ventures met Westerse bedrijven. Ze solliciteren en zeggen 20 jaar voor de kgb te hebben gewerkt. Ze bekleden nu allemaal topposities. De buitenlandse bedrijven zoeken juist dergelijke types.’

‘Waar we allemaal de meeste angst voor hebben is dat er een straatoproer komt met alle gevolgen van dien. Ook houdt hij een coup van een klein deel van de strijdkrachten nog steeds voor mogelijk, maar Gorbatsjov komt nooit meer terug. Hij zei met zijn programma's te willen bewerkstelligen dat de mensen worden gekalmeerd.

Eén dollar is nu 100 roebel waard. Ik kan me dit nauwelijks voorstellen. Een taxi van Sherametsewo naar de stad is nu 1.000 roebel, terwijl de chauffeurs in dollars betaald willen worden. Ik herinner me nog hoe je op straat fluisterend werd benaderd of je dollars tegen roebels, één op één, wilde wisselen. Zelfs Aeroflot-vliegtickets moeten in vreemde valuta worden voldaan. Hotelkamers zijn 300 tot 500 dollar per nacht.

Volodja heeft in Genève groothertog Nicholas gefilmd, die op hem een lucide indruk maakte. ‘We hebben weer een tsaar nodig,’ zei Volodja. Er gingen nu meer mensen dan ooit naar de tombe van Lenin. Een kleinzoon van Anastas Mikoyan had met Amerikanen een contract getekend om het lijk van Lenin in de vs op tournee te zenden.

In New York had Volodja een documentaire over Russische emigranten gemaakt. Alexander Orlovsky had Volodja bij zijn stichting betrokken. Hij was vanuit Moskou opgebeld om Volodja te bewerken dat hij in zijn programma's zijn negativiteit ten aanzien van alles moest laten varen en alles moest doen om de mensen weer moed in te spreken.

Gorbatsjov heeft een stichting in het leven geroepen die via

George Bush de nodige miljoenen zou ontvangen. Er werken 200 mensen.

Het was zeer plezierig Volodja terug te zien en bij te praten. Er stonden drie koffers met levensmiddelen klaar voor vertrek naar Moskou.

Later was hij Carel Enkelaar tegengekomen en had tegen hem gezegd dat hij mij ‘een half uurtje’ had gezien. Waarom doen mensen zoiets?

29 december 1991

Dineerde met Eduard bij Dikker & Thijs en St. John Nixon, het voormalige internaatshoofd van Nijenrode, wandelde binnen. Hij had eerder dit jaar de ziekte van Bell gehad, waardoor de linkerzijde van zijn gezicht verlamd was geraakt. ‘Ik kan nu weer praten,’ zei hij. Hij noemde mevrouw Smit-Kroes ‘een heks’. Hij had samen met oud-rector Postma gevochten voor het behoud van Nijenrode in de oorspronkelijke vorm.

Telefoneerde met Erik Jurgens. Hij blijft erg aardig. Kamerlid Piet Stoffelen is bereid met Gualthérie van Weezel en Wolffensperger te overleggen wat er in mijn zaak tegen de Staat zou moeten gebeuren. Bij de vvd zou Jan-Kees Wiebenga het meest geschikt zijn om te benaderen. Ik heb Erik een cyclaam voor de kerstdagen laten bezorgen, maar daar zei hij niets over.

30 december 1991

Eduard had exact voor me uitgezocht hoe laat en waar ik moest zijn. Eerst bij de Sociale Verzekeringsbank en vervolgens me laten inschrijven bij het bevolkingsregister, waardoor ik voor het eerst sinds 10 juni 1958 toen ik naar de vs emigreerde, weer in de Hollandse shit meedraai. Vervolgens heb ik me ingeschreven bij de Sociale Dienst. Ik troost mezelf bij de gedachte er 33 jaar in te zijn geslaagd de rotzooi (en mentaliteit) hier te ontlopen.

Ontmoette in de stad John Portier en diens vrouw, de broer van mijn dierbare Martin. John moet tweemaal per week zijn nieren laten doorspoelen. Hoe kan dat? Jeanne Portier heeft een nieuw hart. In Thermos liep ik tegen een andere vriend, Jan Kikkert uit Hoogeveen aan. Hij is nog altijd zeer aantrekkelijk.

In een fax aan nrc Handelsblad heb ik gereageerd op een internationaal pro-Bush commentaar van Hofland. Wordt natuurlijk niet geplaatst, maar die gedachte houdt me niet tegen.

Luns was weer eens op tv en zag er nogal verlopen uit. Hij

noemde Richard Nixon de ‘grootste’ van de acht Amerikaanse presidenten die hij had gekend. Memoires schrijven was te moeilijk en kostte te veel tijd. De idioot vertelt voor de zoveelste maal dat hij matroos eerste klas is geweest. Rik Felderhof interviewde hem in Sankt Moritz en deed dit uitstekend.

31 december 1991

Constructief bezig geweest. Uitvoerig gesprek met Hans Gualthérie van Weezel. Hij wilde met Ben Bot mijn zaak bespreken. ‘Ik heb altijd belangstelling voor je gehad,’ zei hij. Hij wilde geen commentaar geven op de geheime telegrammen van Buitenlandse Zaken. ‘Van Roijen en Schürmann zijn dood.’ Ik antwoordde: ‘Dat maakt hun onbehoorlijke gedrag er niet minder ernstig om.’

Ontmoette Jan Foudraine. Hij gaat weer een maand naar Poona. Hij geeft journalisten de schuld van het onbegrip voor de boodschap van Osho. Onzin. Alle breinen schieten te kort, ook die van hem, Osho of mij. ‘Bhagwan zei altijd: kom op met je argumenten en dat doen ze dan niet. Ik ben langzamerhand net zo ver als jij en heb geen hoop meer.’

‘Behalve dan,’ antwoordde ik, ‘dat je het psychische pispaaltje van Poona toch maar weer gaat opzoeken.’

‘Het grote alternatief blijft “geen bewustzijn”,’ meende hij. Bovendien was Poona geen piespaaltje maar een tribute voor een groot man die een jaar geleden is overleden. ‘Hij beweerde dat “het licht” tijdens het leven gerealiseerd diende te worden, alhoewel het transcendentale bewustzijn ook nog vlak voor de dood kan worden waargemaakt. Anders kom je terug.’ Dat is natuurlijk onzin. Op de valreep betitelde hij mijn dagboekschrijven als ‘fröbelen’.

Time benoemde Ted Turner van cnn tot de man van het jaar of ‘the Prince of the Global Village’.204

Senator Daniel Patrick Moynihan verkiest de geschiedenis in te gaan met zich belachelijk te maken met het schrijven van een bezopen artikel in The New York Times onder de titel jfk non-sense. En Hugh Sidey stelt in Time dat George Bush ‘brilliantly’ tegen Saddam zou hebben gewonnen. Is dit waar? Ben er niet zo zeker van.

Bracht een buitengewoon plezierig bezoek aan de moeder van Peter in Tilburg. Zij zat op haar vaste plaatsje in haar huis aan de Tongerlose Hoefstraat. Ik ontmoette Sjef, een broer van Peter. Zus Lies en haar man Henk waren er ook. Trees had een

mooie kerstboom opgetuigd. Ik vertelde dat Peter in Hillbrow in mijn pannen keek om na te gaan of ik wel behoorlijk at. ‘Dat doet hij hier ook,’ antwoordde Trees. Ik nam Peters moeder voortdurend in me op, zoals ik vroeger met mam deed, om nooit te vergeten. Ik vertelde haar dat ik wilde dat zij hem in Hillbrow bezig kon zien, zoals ik dit dagelijks zag. Bij vertrek verzekerde zij me dat als ik in september terugkom, zij er zeker nog zou zijn.

Het oudejaarsvuurwerk wordt weer veel te vroeg aangestoken. Ik ben Eduard onsterfelijk dankbaar dat ik in zijn flatje aan de Westerkade 3d kan zijn.

 

(Wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums