Memoires 1991-B

[p. 7]

Inleiding

In mijn kantoor hing een foto van mijn toen nog jonge zoon. ‘Wat een lief knulletje, mijnheer Vermeer.’ Ik keek hem streng aan: ‘Mijnheer Oltmans!’ ‘Oh, ik shockeer u,’ antwoordde hij gemaakt geschrokken. Willem Oltmans kon ongepaste dingen zeggen, maar tegelijk was hij ook zó ontwapenend. En inderdaad, wij zijn altijd mijnheer tegen elkaar blijven zeggen, gedurende al die jaren dat wij tegen de Staat procedeerden en zelfs daarna, toen Oltmans mij in zijn penthouse ontving om nog eens over die lange strijd na te praten en wij in alle eenvoud een broodje kaas aten. Het was de laatste keer dat ik hem sprak. Niet lang daarna overleed hij. We hadden aan het begin van de zaak erg aan elkaar moeten wennen, maar door alle jaren van de procedure heen, hadden wij elkaar leren waarderen.

Zoals ik Oltmans heb leren kennen, was hij iemand die steeds zocht naar erkenning, als mens, maar vooral als journalist, als iemand die een bijzonder scherpe kijk had op de ontwikkelingen van onze tijd en die daar ook verslag over wilde doen, maar dan vooral bezien vanuit de personen die werkelijk invloed hadden op die ontwikkelingen. En daarbij wenste hij voor niets en niemand te wijken als het ging om het vertellen van de waarheid, ook als die waarheid toevallig tegen alle gangbare opvattingen inging.

Nu blijft waarheid een lastig begrip. Waarneming is al dadelijk een samenspel van signalen die de zintuigen oppakken en conclusies die onze hersenen daar als het ware automatisch al aan verbinden. Oltmans' waarheid had zijn kleur. Maar ook andere waarheden, waar hij mee in botsing kwam, hadden hun kleur.

In ieder geval was Oltmans een goede waarnemer. Hij hield ook minutieus bij, wat hij waarnam. Hoe vaak niet, tijdens een bespreking, maakte hij meteen een aantekening van dingen die wij bespraken met de mededeling dat dat allemaal in zijn Memoires zou terugkomen. Dat zal best wel eens plagen zijn geweest, maar het was duidelijk dat Oltmans steeds serieus bezig was met het bijhouden van wat er in onze tijd gebeurde, dat hij daar duidelijke lijnen in zag en dat hij die ook goed bijhield.

Het meest bijzondere is misschien wel dat Oltmans zoveel mensen, over wie hij schreef, ook echt goed leek te kennen. En dan denk ik terug aan veel gesprekken die wij hadden en waarbij wij,

[p. 8]

afdwalend van wat wij over de procedure te bespreken hadden, ineens over hele andere onderwerpen kwamen te praten. Oltmans leek veel te vertellen, maar het was duidelijk dat hij ondertussen juist ook goed luisterde en zo een beeld van een persoon opbouwde. Ik stel mij voor dat hij de vele personen die hij ontmoette, ook op deze wijze heeft geïnterviewd.

Door zijn wel eens doorschietende openhartigheid heeft Oltmans niet alle personen die hij op deze manier leerde kennen, tot zijn vrienden gemaakt. Wij hebben ook best een hele weg moeten gaan, voordat wij elkaar begrepen en respecteerden. Daarbij heeft het feit dat Oltmans in de beginfase van onze zaak nog in Zuid-Afrika woonde - en wij via brieven of een enkel telefoongesprek communiceerden - ons ook wel parten gespeeld.

Toch was die beginfase heel wezenlijk, want wij moesten met de bundel oude dienst-telegrammen die Oltmans via de Wet Openbaarheid Bestuur in handen had gekregen, wel eerst de hindernis van de verjaring nemen, voordat de Rechtbank kon gaan beoordelen of inderdaad sprake was van een stelselmatig tegenwerken van Oltmans door de Staat. Pas toen wij, na een eerste formele procesronde, inderdaad over dat thema een bewijsopdracht kregen, ging de zaak voor Oltmans echt leven. Dat werd de fase, waarin wij onder meer diverse ministers en uiteindelijk zelfs een prinses als getuige hoorden. Dat was ook de periode waarin Oltmans en ik elkaar beter gingen leren kennen. Oltmans woonde inmiddels weer in Nederland. Het was een periode waarin wij meer dan eens heftig discussieerden over het dilemma dat de publicitaire meerwaarde van sommige acties zich niet altijd laat inpassen binnen de formele beperkingen van een juridische procedure. We zijn er altijd uitgekomen, niet in de laatste plaats omdat Oltmans, ondanks zijn soms opvliegende stellingname, er toch ook heel duidelijke beginselen op na hield, waar hij zich ook consequent aan hield.

In dat verband mag zeker stilgestaan worden bij die toch wel bijzondere relatie die Oltmans jegens het koningshuis veroorloofde in te nemen. Hoewel hij ook daarin niet schroomde wel eens dicht bij een grens te komen, was hij tegelijk heel zorgvuldig met die grens. Ik heb nooit iets gehoord dat ik niet had behoren te horen. Maar wij hebben wel meer dan eens gediscussieerd over de mogelijkheid, leden van de koninklijke familie als getuige te doen horen. Je komt dan op het terrein van de koninklijke onschendbaarheid en de manier waarop de Staat die onschendbaarheid inzet. Duidelijk mag zijn dat de Staat die onschendbaarheid niet mag inzetten om te voorkomen dat gedragingen van de Staat onderzocht worden. Het staatshoofd is onschendbaar, maar een demo-

[p. 9]

cratische staat moet zich wel steeds verantwoorden, al is het soms een lastige uitdaging de Staat daaraan te houden.

De periode van de getuigenverhoren was een lange, waarbij het soms mee- en soms ook tegenzat. De Staat bood fors weerstand. En er gingen ook steeds meer uren in de zaak zitten, zonder dat er op dat moment enige zekerheid was, dat dat ooit vergoed zou kunnen worden. Maar Oltmans was, ondanks dat hij je soms met niet verdiende verwijten bestookte, tegelijk als mens ook zo inspirerend, dat je de zaak niet wilde loslaten. Wel was ik blij dat ook Ellen Pasman voor Oltmans ging optreden. Zij heeft in de procedure veel werk verzet en zonder haar zou Oltmans zijn gelijk niet hebben gekregen.

Voor mij betekende de Oltmans-procedure uiteindelijk, dat ik iemand heb leren kennen, die een geheel eigen kijk had op de wereld, die ongeacht de consequenties nooit zweeg als hij meende dat een waarheid gezegd moest worden. Met zijn Memoires laat hij ons allen een journalistieke schat van waarde na.

H.W.E. Vermeer.