Memoires 1991-A

[p. 9]

Amsterdam

1 januari 1991

Amerbos

De omslag van Time is veelbetekenend: wat gaat er dit jaar in de ussr gebeuren?¹ Triest, maar Gorbatsjov is een ramp.

Cristino Aroche is in de lucht op weg naar Washington dc. Ik stond al in de rij om Thermos binnen te gaan, maar dacht: nee, ik ben nog niet zover dat ik nieuwjaarsdag in de sauna doorbreng. Ik ben de polders ingegaan en blijf thuis - in mijn lege huis.

Amerikaanse uitgevers brengen hun weekbladen uit met de ene omslag na de andere gericht op oorlog. Maar dit gebeurt jaar in jaar uit.

Charles Krauthammer constateert dat Amerika ‘has run out of ideas, as race-relations worsen, as ethnic divisions harden, as an ex-Nazi pulls nearly as many votes in Louisiana as did the 1988 Democratic presidential candidate.’ De Civil Rights Act van 1990 heeft het mogelijk gemaakt dat minderheden de leiding van een bedrijf voor de rechter kunnen brengen als er geen sprake is van ‘some measure of racial balance’. In werkelijkheid, schrijft Krauthammer, is ‘affirmative action’ een kleine ramp geworden ‘a nightmare for employers, a bonanza for lawyers, a crumb for blacks.’ Als zwarten nu in de vs op prominente plaatsen terechtkomen, stelt men de vraag: ‘Did he make it on his own or did he get it through a quota?’ Het gevolg: ‘Ethnic quotas and race consciousness become more deeply woven into American life.’²

Time zet George Bush op het omslag en interviewt hem; het is een vraaggesprek dat duidelijk aantoont wat a wavering idiot die man is.³

De persvoorlichter van de Anti-Apartheids Beweging Nederland, Fulco van Aurich schreef in Het Parool. Hij refereert aan een felle aanval van Sietse Bosgra op Conny Braam, die keet hebben gekregen. Kletskousen onder elkaar die niet wisten waar het ooit over ging.

1 Time, 31 december 1990, zie bijlage 1.

2 Time, 31 december 1990, REPARATIONS FOR BLACK AMERICANS.

3 Time, 7 januari 1991.

[p. 10]

2 januari 1991

Ik heb gisteravond proberen lezen in De getatoeëerde Lorelei van Jaap Harten.⁴ ‘Haar mond voelde, alsof ze nog geen drie minuten geleden een spinnenweb geproefd had (...). De jongens deden gymnastische oefeningen en kwetterden als spreeuwen (...). Haar Mercedes had grotere koplampen dan de maan.’ Genoeg. Ik kwam niet verder dan pagina 15. Dat heet hier te lande ‘literatuur’.

Ik breng Erik Jurgens de delen twee tot en met vijf van mijn Memoires, opdat hij de reeks compleet heeft.

Van de vvd en het cda (de oud-BuZa-mannetjes Weisglas en De Hoop Scheffer maken daar op dit gebied de dienst uit) mag de eeg niet met Irak gaan praten voor James Baker van de vs. hp/De Tijd heeft Thijs Wöltgens van de PvdA op het omslag. De niet aflatende parade van typische Hollandse ‘grootheden’ (imbecielen) die aan de weg timmeren. De vervuiling verspreidt zich. Wie koopt deze shit?

De Volkskrant opent met Wim Noordegraaf vanuit Paramaribo, die weet te melden dat Venezuela en de vs het land met sancties zullen treffen. Dit - zoals ook Fritz Behrendt in De Telegraaf nog eens onderstreepte - is allemaal het gevolg van de Kerstcoup van Bouterse.

4 Jaap Harten, De getatoeëerde Lorelei, De Bezige Bij, Amsterdam, 1986.

3 januari 1991

Iemand maakte in de Volkskrant een opmerking over Immanuel Kant. Hofland nam het gisteravond over. De media produceren slechts een deerniswekkende cirkel van non thoughts and non opinions. Het komt erop neer dat in de arena van gedachteprocessen nauwelijks meer onafhankelijk wordt gedacht. In Italië mag wat Saddam heeft te zeggen niet op de buis. Hier wordt Bouterse geweerd. Opiniemakers durven zelf geen mening te hebben. Wat ze vertellen, blijft binnen de perken van wat men aanneemt dat ‘Den Haag’ acceptabel zal vinden, ook al deed Hofland gisteravond een halfslachtige aanval op Hans van den Broek. Uiteindelijk blijft de commercie bepalend, wat natuurlijk rampzalig is. Niet de onverdraagzame abonnee, zoals Henk

[p. 11]

Hofland eens stelde, is de aanstichter van het kwaad. Het zijn dikwijls persoonlijke commerciële belangen die bepalen wat gedrukt kan worden en wat niet. De vercommercialisering van gedachtegoed en opinies is wat de wereld steeds verder verziekt. In Brussel heeft men besloten geen ammunitie naar de Britten in de Golf te zenden. Britse kranten schreeuwen hun verontwaardigheid uit. La lâcheté morale des Belges! Helemaal niet. Belgen denken anders, helderder. Hun informatie is meer in lijn met de werkelijkheid in dit geval.

Sprak met Peter in Johannesburg. Hij denkt dat er niets ontvreemd is uit mijn flat, ondanks het forceren van de veiligheidshekken. Maar hoe kan ik rust hebben als zoiets gebeurt, bijvoorbeeld in verband met mijn dagboeken? Was het de geheime dienst? Hebben ze afluisterapparatuur geplaatst? Ik moet Peter vragen toch te gaan kijken. Hij kocht een dikke ketting als voorlopige extra afsluiting. Ik stuurde een zo kalm mogelijke fax naar Peter.

James Reston schreef een schitterende badinerende column over George Bush. Een kind vraagt hem: ‘Wie is de baas bij de nieuwe wereldorde?’

Het antwoord: ‘Ik ben de baas: George Herbert Walker Bush, president van de vs.’

Dan vraagt het kind: ‘Wat doe je dan?’

Antwoord: ‘Ik zie erop toe dat slechte mannen zich goed gedragen.’ Reston onderstreept verderop - terwijl hij Bush belachelijk maakt - dat de man denkt dat niet Amerika in gevecht is met Saddam en Irak, maar ‘de wereld’. Reston toont Bush als een loslopende gek.⁵

Een absoluut afschuwelijk artikel beschrijft hoe in Rio de Janeiro zwerfkinderen ‘als wild worden afgeschoten.’ Georganiseerde knokploegen onder dekking van de politie treden hier op. Het zou een reden voor een Veiligheidsraadbesluit moeten zijn.⁶

Vice-admiraal Frederik Jan van Haver Droese heeft tegenover De Telegraaf in Bahrein verklaard dat er Nederlandse fregatten zullen worden ingezet om de Amerikaanse oorlogsvloot te helpen verdedigen als die Irak aanvallen.⁷ Irak heeft geen vloot, dus waar deze mijnheer dan denkt mee bezig te zijn mag joost weten. Een fata morgana. De Jacob van Heemskerk en Philips van Almonde plus het bevoorradingsschip Zuiderkruis staan onder zijn ‘bevel’.

5 The New York Times, 3 januari 1991.

6 De Volkskrant, 3 januari 1991.

7 De Telegraaf, 3 januari 1991.

[p. 12]

Heb Desi Bouterse een brief gezonden met het advies een klacht bij het Internationaal Hof in te dienen tegen Nederland.⁸ Ik sprak er met Wim Klinkenberg over. Hij vond mijn advies ‘uitstekend’. ‘Denk je dat hij het doet?’ vroeg hij.

Mijn oude vriendin Hella Pick van The Guardian werd op de bbc gevraagd hoe zij de uitwijzing van acht Irakese diplomaten uit Engeland beoordeelde. Zij was het natuurlijk helemaal met de regering eens. Irak had met tegenacties gedreigd, dus eruit ermee. Ik heb haar altijd gezien als een kontlikker van de autoriteiten. Echt vertrouwd heb ik haar nooit. Veel later ontdekte ik dat zij bovendien Joods was. Ik denk niet dat je van leden van die clan hoe dan ook een standpunt kunt verwachten waarin de legitimate rights van Arabieren of Palestijnen (of Saddam) zijn verwerkt.

In Washington zeggen de Democraten dat Bush geen toestemming van het Congres nodig heeft om de oorlog te beginnen. Bush zegt dat van de tweehonderd keren dat de vs ten oorlog trokken het Congres er maar vijf keer mee instemde. Ik lees een analyse van Peter McGrath die de vraag stelt of onze oorlogen een moreel excuus moeten hebben. De ellende blijft dat de Amerikaanse grondwet 200 jaar oud is en de bevoegdheden van de president en het Witte Huis niets van doen meer hebben met realiteiten van 1990.

8 Zie bijlage 2.

4 januari 1991

George Bush wil Irak nog een laatste kans geven om een oorlog te ontlopen. James Baker zal minister Tariq Aziz in Genève ontmoeten. Intussen staat op de voorpagina van de International Herald Tribune bij een foto van Bush: ‘No negotiations; no compromises; no attempts at face-saving and no rewards for aggression.’ Ik weet niet wat ze in Washington denken te kunnen bereiken in Genève maar Saddam is geen doetje en far too cool om zichzelf te laten vernietigen. Jevgeni Primakov is voor Gorbatsjov naar Bagdad gereisd, maar Moskou heeft het te druk met de eigen besognes om Irak werkelijk te kunnen bijstaan. De wereld galoppeert op een ramp af.

Ik ben de amro-betaalpas van Peter verloren. Paniek. Ik was ermee op weg om het ding aangetekend naar Hillbrow te verzenden. Ik heb langzamerhand ook zoveel ellende te verwerken, al word ik er steeds kalmer onder. Op de fiets de polders in bracht ook geen rust. Omdat bovendien de pas nog niet door Peter is getekend, is een eventuele geldopname ook niet

[p. 13]

verzekerd. Ik voel me verschrikkelijk verantwoordelijk voor deze nieuwe ramp.

Peter stuurde een fax. Morgen komt een slotenmaker de deur openen en een nieuw slot plaatsen. Hij denkt dat er niemand binnen is geweest in mijn appartement.

Felix Eijgenraam van nrc Handelsblad, die interviews over ‘lezen’ maakt, had ik gevraagd of hij mij eens wilde interviewen. Zijn lijstje met namen is al vol. Het is duidelijk: nrc Handelsblad is nu ook voor me afgesloten. Helaas.

Kees van den Heuvel heeft mijn artikel over het koningshuis toch bewerkt. Maar het is goed, het gaat om futiliteiten.

Eindelijk heb ik Florrie Rost van Tonningen gesproken. Haar boek wordt me toegezonden, dan ga ik daarna een gesprek met haar voeren. ‘Als ik u op televisie zie,’ zei ik, ‘doet u me denken aan verschillende familieleden van vroeger in mijn eigen omgeving.’

5 januari 1991

Het kabinet gaat besluiten of Nederlandse troepen naar de Golf gaan. Lubbers, Kok, Relus ter Beek, Van den Broek en de fameuze Berend-Jan van Voorst tot Voorst als staatssecretaris van Defensie zullen hun hoofden over dit vraagstuk buigen. Moet er niet aan denken hoeveel onzin die breinen zullen uitkramen, en natuurlijk zullen ze het verkeerde besluit nemen. Ook Hansje Gualthérie van Weezel is voor.

James Baker en Tariq Aziz zullen in Genève praten. Bush schreeuwt al van de daken: ‘geen compromis’. Saddam zal ook de Palestijnse kwestie op tafel leggen. ‘Niets mee te maken,’ roept Bush. Net kleine kinderen.

Advocaat Phon van der Biesen te Amsterdam gaat een kort geding tegen de Staat der Nederlanden beginnen, waarin wordt geëist dat het parlement wordt geraadpleegd over deelneming aan de oorlog tegen Irak. Hij treedt op namens vijftien zogenaamde vredesorganisaties.

Frans Weisglas kreeg weer eens een halve pagina in de Volkskrant om uiteen te zetten dat Suriname ‘te vroeg’ onafhankelijkheid kreeg en dat Jan Pronk medeverantwoordelijk is voor de chaos aldaar. Heb deze krant mijn commentaar gezonden, ook al weet ik dat het niet zal worden gepubliceerd.⁹

Peter faxte dat hij mijn flat in Hillbrow had geinspecteerd. Alles lijkt in orde, maar waarom werd er dan ingebroken?

Vroeg opnieuw aan Gerrit Olivier te helpen dat de toegezegde

9 De Volkskrant, 5 januari 1991, zie bijlage 3.

[p. 14]

37.500 gulden in de Rautenbach-zaak nu ook daadwerkelijk wordt overgemaakt, en wel naar de vsb-rekening van Eduard.

Ik realiseerde me niet eerder dat 7,5 miljoen zwarten in blank Zuid-Afrika wonen en 6,3 miljoen in zogenaamde onafhankelijke thuislanden, bijna de helft dus.

Er zijn 37 Amerikaanse schepen met oorlogsmaterieel, waaronder 13.000 voertuigen en 380 helikopters, via Rotterdam naar de Golf vertrokken. We blijven brave kooplieden.

Max Pam heeft drek geschept ten aanzien van Jef Last, maar wat waar is, is waar. Heeft hij inderdaad geschreven: ‘Zoals men, vol afschuw, een wandluis dood drukt die zich aan het menselijk bloed heeft volgezogen, zo drukte de Russische Revolutie de parasieten dood die van het bloed der natie hebben geleefd’? Ik wist dat hij, net als André Gide, een pro-Moskou-periode heeft gekend. Ik zal nooit begrijpen wat de belangstelling voor wat er in Moskou aan de hand was in die mate bij beide heren een pro-Sovjetgezindheid heeft veroorzaakt.

Op het artikel van Peter McGrath in Time heeft James Baker schaamteloos geantwoord dat de Amerikaanse buitenlandse politiek - en de komende oorlog in het Golfgebied - zijn terug te leiden tot een woord: jobs.

Prachtig artikel van Edward Cody over vlinders in Mexico. Er huizen 150 kilometer ten westen van de hoofdstad in El Rosario 35 miljoen zwart-oranje monarchvlinders. Ze komen in november uit Canada en het noorden van de vs. In totaal komen er jaarlijks 100 miljoen van die diertjes daar samen en leggen daarvoor een afstand van 4.000 kilometer af. Hoe werken die breinen dat ze weten waar ze moeten uitkomen, jaar na jaar? De plek trekt anderhalf miljoen toeristen per jaar.¹⁰

10 International Herald Tribune, 4 januari 1991.

6 januari 1991

Saddam heeft gezegd Koeweit niet te willen ontruimen en dat Palestina moet worden bevrijd. Niet bepaald een opening voor het gesprek in Genève van Baker en Aziz.

Michail Gorbatsjov heeft in het kader van een nieuwe econo-

[p. 15]

mische orde per decreet ruim 2,8 miljoen hectare grond weggegeven aan boeren. Intussen is de Sovjetambassadeur in Somalië naar de Amerikaanse ambassade gevlucht en met behulp van Amerikaanse helikopters het land uit gebracht. Dan te bedenken dat ambassadeur Romanov er altijd op attendeerde hoeveel Moskou voor Somalië had gedaan.

Ik ontmoette Hans Geerlofs. Het gaat met Richard Thieuliette niet goed. Hij heeft moeite met spreken, maar de artsen schijnen te denken dat het weer in orde komt. Raoul gaat een plek in Zuid-Frankrijk kopen waar Richard zich kan terugtrekken. Raoul is een zegen, want anders stond Richard er helemaal alleen voor. Richard had tegen Hans gezegd dat hij er nu zo slecht uitziet dat mensen op straat bang zijn naar hem te kijken. aids is een vernietigingsslag.

Maurice Hoogenboom, een fotograaf, die ik vroeger ook wel eens heb ontmoet, is buiten Rio de Janeiro op de bodem van een klif dood gevonden.¹¹

Op de bbc zegt iemand dat Saddam zal worden afgezet als hij Koeweit zou opgeven. Ik geloof er absoluut niets van.

11 Zie Memoires 1964-1966.

7 januari 1991

Het aan de macht komen van Gorbatsjov betekende een onberekenbaar gevaar dat nog veel groter was dan ik destijds inschatte of verkondigde. Ik wist absoluut zeker dat hij totaal verkeerd bezig was, mede omdat ik van dichtbij Evgeny Velikhov, een van zijn naaste ‘vrienden’ zag opereren. De meest alarmerende uitkomst van Gorbatsjovs rise to power is dat de vs zich nu ongestoord als ‘politieman van de wereld’ kunnen gedragen, zonder dat iemand daar controle op heeft. Sjevardnadze heeft het in vijf jaar tijd allemaal weggegeven, alsof hij wist wat hij deed, waarna hij de benen nam en de wereld overleverde aan Washington. Ik heb de assistent van Arbatov, Sergei Plekhanov, hierover geschreven, in machteloze wanhoop.¹² Met die brief wil ik vastleggen wat op dit moment mijn mening over de situatie is. Ze komen er pas over tien jaar achter wat er nu is gebeurd.

Richard Nixon verkondigt in The New York Times dat Bush weet waar hij mee bezig is. ‘The commitment in the Gulf is moral.’ Hij noemt de emir van Koeweit ‘a benevolent dictator’ maar dat mag de pret niet drukken, de man moet terug in zijn paleis. Bush heeft Saddam met Hitler vergeleken, aldus Nixon, ‘whether he is that bad is irrelevant. He is bad

12 Zie bijlage 4.

[p. 16]

enough.’ De vs moeten volgens Nixon ingrijpen want ‘this international outlaw controls more than 40 percent of the world's oil.’ Met de inkomsten van de olie kan Saddam de wapens kopen die hij nodig heeft om meer agressie te plegen en de wereld zou alleen maar gevaarlijker worden. Daarom is de komende oorlog in de Golf ‘a highly moral enterprise.’

In Moskou is een Bond van Nakomelingen van de Russische adel opgericht. Ze willen proberen te achterhalen wat er met hun geconfisqueerde eigendommen is gebeurd en proberen die terug te krijgen. Archieven en andere gegevens zullen worden verzameld. De Poslavsky's zouden er werk van moeten maken, want ik heb hun voormalige buitengoed in Samarkand bezocht dat in een pionierszomerkamp voor arbeidersjeugd was omgetoverd. Maar wonderlijk genoeg zijn noch Lex noch Elie Poslavsky, de zonen van Ilia graaf Poslavsky geïnteresseerd in hun verleden. Onbegrijpelijk.

De vs hebben besloten geen nucleaire of chemische wapens te gebruiken in geval van oorlog tegen Irak. Gebruiken de Irakezen vernietigingswapens, dan zal ‘in the strongest terms’ geantwoord worden. We gaan weer eens door het oog van de naald kruipen met zoveel idioten op oorlogspad. Commentator Jim Hoagland oordeelt dat Saddam lang genoeg spelletjes heeft gespeeld met Bush. Ook hij schuift de schuld van een komende oorlog in de schoenen van Saddam. Je houdt je hart vast.¹³

Leslie Gelb van The New York Times noemt de geplande ontmoeting tussen minister James Baker en zijn Irakese collega Tariq Aziz in Genève ‘a scam’. Washington wil Saddams bloed zien. President Bush heeft reeds gezegd: ‘No negotiations, no compromises, no attempts at face-saving and no rewards for agression.’ Die ontmoeting slaat nergens op.

Kerstmis werd in Rusland voor het weer eerst officieel gevierd. De klok is teruggezet. Die afwijking schijnt onuitroeibaar te zijn. De zwager van Ernst van Eeghen, jhr. F. Sickinghe zit de Stichting Voedselhulp aan Russen voor waar het geld van de vara-actie: Help de Russen de winter door, naartoe is gegaan. Jan Pronk wil namens de regering wel vier miljoen bijdragen, een kwartje voor iedere gulden die de televisie-uitzending voor dit doel heeft opgebracht. Niemand geneert zich meer voor dergelijk schaamteloos denken.

Ik zag een televisieprogramma met Rudy Kousbroek en K. Schippers, hier te lande aan de man gebracht als ‘onze groten’.

13 The Washington Post, 7 januari 1991.

[p. 17]

Met Kousbroek werd wandelend in Parijs gesproken.¹⁴ Ze werden ondervraagd over het fenomeen ‘herinneringen’ aan de hand van hun gedachten over Georges Perec die het boek Je me souviens had geschreven.¹⁵ Perec had in panische angst gewerkt om de sporen van het verleden niet te verliezen. ‘Je bestaat voor de herinnering.’ Helemaal niet. Je bestaat en daarbij gaat het erom de waarheid van de herinnering te behouden, al was het maar om niet in oude fouten te vervallen. Het gaat au fond om zuiverheid van de herinnering, welke verder niets van doen heeft met angst of paniek. Schippers zegt me niets. Hij heeft ooit de roman Eerste indrukken geschreven over de herinneringen van een meisje van drie jaar, maar hij komt over als een vrachtwagenchauffeur.¹⁶ Geloof hem absoluut niet. Kousbroek liet zich filmen bij kleurenfoto's van hersens en zei: ‘Het brein lijkt iets wonderlijks.’ Hij vroeg zich af: ‘Wordt alles wat het brein binnenkomt ook bewaard?’ Een andere Rudyiaanse wijsheid: ‘Er zitten een aantal vakjes in een brein. Ruik je een geur van voedsel, dan gaat zo'n luikje open.’ Het geheugen beschouwt hij als een geheime tuin, waar hij zelf geen toegang toe heeft.

14 Redactie: Het tv-programma: De literatuurmachine, uitgezonden op 07 01 1991 door de educatieve omroep RVU.

15 Georges Perec, Je me souviens, Hachette, Parijs, 1978.

16 K. Schippers, Eerste indrukken, Querido, Amsterdam, 1979.

8 januari 1991

Lubbers heeft er doorgedrukt dat Nederland fregatten naar Irak zendt. De PvdA wist te voorkomen dat er mariniers worden uitgezonden, een actie die Elco Brinkman met verbazing had vernomen. Van den Broek en Ter Beek zonden als te doen gebruikelijk een brief naar de Kamer en ook zwamneus Frans Weisglas blies weer een partijtje mee, want die mijnheer wil absoluut grondtroepen naar de Golf zenden. Je vraagt je af wie Weisglas in dit land vertegenwoordigt.

Intussen hebben Aziz en Baker 120 kamers gereserveerd in Genève en zijn 500 journalisten daar gearriveerd om die schertsvertoning om oorlog te helpen voorkomen gezamenlijk op te voeren. Willem Offenberg voegde er in nrc Handelsblad aan toe dat Baker 250 vierkante meter kreeg toegewezen en Aziz zich met een schamele 80 vierkante meter moest behelpen. George Bush heeft Baker een persoonlijke dreigbrief voor Saddam meegegeven.

Dat prins Bernhard een mijnheer is die zich geen zier aantrekt van het feit dat hij met Juliana is getrouwd, werd andermaal

[p. 18]

aangetoond door een bericht in The Independent. Tussen 1987 en 1989 heeft hij anderhalf miljoen gestoken - ook nrc Handelsblad vraagt zich in de berichtgeving verder niet af waar dit geld vandaan is gekomen - in een undercover-operatie genaamd Operation Lock, waarmee hij wilde bevorderen dat voornamelijk in zuidelijk Afrika een einde komt aan de illegale handel in hoorn van neushoorns. Hiervoor werden zware jongens van kas Enterprises uit Londen ingeschakeld. Dit door de oprichter van sas en veteraan uit de Tweede Wereldoorlog, kolonel David Stirling opgerichte bedrijf ronselt huurlingen. Het Wereld Natuur Fonds en Greenpeace distantiëren zich van de door de prins gevolgde methode. De Rijksvoorlichtingsdienst heeft de gang van zaken bevestigd.

De dollar schiet omhoog bij het prettige vooruitzicht dat er waarschijnlijk oorlog komt. De olieprijs vermeerderde met drie dollar per vat.

Lange fax van Peter. Hij maakt zich druk om naar Amsterdam te komen. Lennaert Post komt naar Johannesburg om bij hem logeren.

Newsweek publiceert een artikel thought police.¹⁷ De gedragscode voor studenten in de vs wordt op een dwaze manier bijgesteld ‘to change the consciousness of an entire generation of university students. The goal is to eliminate prejudice.’ Naast het onaanvaardbaar spreken over ‘personal slurs’ ten aanzien van ‘race, sex, ethnic origin, disability, religion and sexual orientation’ moet ook een einde komen aan de centrale plaats die ‘the intellectual tradition of Western Europe’ inneemt in de geschiedenis van de beschaving. Plato, Shakespeare en John Locke moeten ophouden ‘the monopoly on truth’ te bezitten bij het onderwijs. François Rabelais (1490-1553) bijvoorbeeld, werd geschrapt en vervangen door Toni Morrison, wie dat ook moge zijn. De stem van minderheden binnen de academische wereld wordt sterker. Tegenstanders roepen smalend dat Shakespeare moet worden geschrapt omdat hij niet in Swahili schreef. Thought police lijkt een voortvloeisel te zijn van het verschijnsel affirmative action. Het is dus hetzelfde verhaal in een nieuw jasje: moet je een zwarte in dienst nemen omdat hij zwart is of omdat hij ontwikkelde hersenen heeft? Political correctness wordt in strikte zin een totalitaire filosofie genoemd. De universiteit van Connecticut is zo ver gegaan om een proclamatie uit te geven, waarbij ‘inappropriately directed laughter’ en ‘conspicious exclusion of students from conver-

17 Newsweek, 14 januari 1991.

[p. 19]

sations’ verboden werd. Paul Ehrlich, mij goed bekend, schijnt al vijf boeken over rassenvooroordelen gepubliceerd te hebben. Waar ligt de grens van een vooroordeel dat gebaseerd is op de feiten of een vooringenomenheid die iedere grond mist? Of is ieder vooroordeel a priori fout?

Tulane University gaf richtlijnen uit onder de titel Initiatives for Race and Gender Enrichment. Een en ander leidde tot het in het leven roepen van political correctness spionnen, plus leverde de beschuldiging van tegenstanders op dat een en ander een marxistische grondslag had. Op Smith College gaf de Office of Student Affairs een lijst uit van tien ‘methoden van onderdrukking’, veroorzaakt door foutieve beoordelingen van elkaar onder studenten. Onder ‘Age-ism’ wordt verstaan dat jongeren hun oudere superieuren niet correct inschatten. Onder ‘Hetero-sexism’ wordt verstaan onderdrukking van andere dan heteroseksuele relaties. ‘Look-ism’ betekent een standaardopvatting over wat mooi en aantrekkelijk zou zijn. Als laatste Orwelliaanse categorie wordt ‘Able-ism’ genoemd, dus vooroordelen praktiseren ten aanzien van mensen met een handicap. Wanneer Harvard socioloog David Riesman zover gaat om te zeggen dat hij zich voortdurend in bochten moet wringen om niet van racisme te worden beschuldigd, is men in de vs op dit punt diep gezonken. Iets dergelijks bestaat hier ten aanzien van antisemitisme.

Er bevinden zich al 360.000 Amerikaanse militairen in Saoedi-Arabië. Dus men kan op de vingers natellen waar dat naar toe gaat. Gorbatsjov heeft Jevgeni Primakov met een brief naar Saddam gestuurd. Ik zou die tekst wel eens willen lezen.

9 januari 1991

Wanneer Harry Mulisch zegt: ‘Ik was verliefd op Fidel Castro, naast het Cubaanse weer met zon en stranden,’ dan weet je genoeg. Nog onzinniger: ‘Vergis je niet, het communisme in een land waar de zon altijd schijnt, is iets anders dan in een land waar het altijd regent, zoals in Letland.’¹⁸

De Volkskrant acht het ‘bevreemdend en diep teleurstellend’ dat de regering besloten heeft ‘Washington, in welke keus dan ook willoos te volgen.’ Het blad verwijt de PvdA een slappe houding en te hebben toegegeven aan de ‘houwdegens’ van het cda, evenals aan Hans van den Broek ‘die kennelijk van meet af aan uit was op een volledige Nederlandse betrokkenheid.’ Hoe dan ook, Nederland raakt, via een paar fregatten,

18 De Volkskrant, 9 januari 1991.

[p. 20]

in oorlog met Irak. Mannen op zee, ja; mannen op land (grondtroepen), nee.

Het Algemeen Dagblad, waar Karel Bagijn niet anders doet dan Bouterse en de zijnen de grond in schrijven, heeft gemeld dat mijn vriend Rupert Christopher betrokken zou zijn geweest bij het doodschieten van twee lijfwachten van Ronnie Brunswijk. Paramaribo eist dat Den Haag ‘corrigerend’ tegen het ad zal optreden. Ik vrees dat Bagijn al vele jaren nauw samenwerkt met Den Haag om behulpzaam te zijn Bouterse en consorten verdacht te maken. Overigens heeft het bejaarde parlementslid uit Suriname, Jagernath Lachmon, bij aankomst op Schiphol het Kamerlid Frans Weisglas andermaal in het zonnetje gezet. De leider van de Vooruitstrevende Hervormde Partij (vhp) verklaarde in het geheel niets zinnigs te kunnen halen uit het gedaas van Weisglas over Suriname. Dat weet ik al heel lang. Die mijnheer zit voor de kwade krachten op Buitenlandse Zaken in het parlement voor de vvd, op dezelfde wijze als Jaap de Hoop Scheffer dit doet voor het cda. Er wordt vanuit het cda dan ook flink op de PvdA gescholden over de remmende houding van de socialisten om mee te doen aan het op Irak los timmeren.

Henk Hofland speculeert in nrc Handelsblad dat Saddam Hoessein mogelijkerwijs niet goed bij zijn hoofd zou zijn. De anti-Irak-coalitie, door de vs in elkaar getimmerd ‘moet nu wel tot de conclusie komen dat de dictator inderdaad niet goed bij zijn hoofd is,’ aldus Hofland. Het is volgens mij een zaak van gelijk hebben en gelijk krijgen. Saddam heeft ongetwijfeld gelijk inzake Koeweit, maar zijn invasie van dat staatje was een fatale misrekening. Dat is iets anders dan niet goed bij zijn hoofd zijn.

De ontmoeting Tariq Aziz en James Baker in Genève is - als te verwachten was - op een fiasco uitgelopen. Zes en een half uur praten leverde een debacle op, exact zoals de Amerikaanse oorlogsmakers willen. Achtergebleven Amerikaanse diplomaten worden uit Bagdad teruggetrokken. Aziz heeft geweigerd de ultimatieve brief van Bush in ontvangst te nemen om aan zijn president te overhandigen. Hij las deze, zei tegen Baker dat de door Bush gebruikte taal niet gebruikelijk was voor een gedachtewisseling tussen staatshoofden en Baker kreeg de brief weer mee terug naar het Witte Huis. Wat is er in dit opzicht van een uit Texas afkomstige ex-directeur van de cia te verwachten?

Casper en Carine van den Wall Bake waren met kerstmis op Eerde bij Han André de la Porte. André Spoor woont er in het

[p. 21]

voormalige huisje van oma Van Pallandt. Carine is een hartsvriendin van Monique Joekes (36) die smoorverliefd is op André, want ze hebben plannen te gaan trouwen. André heeft zijn pik niet onder controle. Hij blijft aan de gang. Ben Knapen heeft hem een correspondentschap in Wenen bezorgd, waar Spoor nu dan ook gaat werken.

Michail Gorbatsjov heeft parachutisten gezonden naar de Oekraïne en de onrustige Baltische staten. ‘Is he turning dictatorial?’ vraagt de International Herald Tribune zich af. Bush overweegt prompt de in februari geplande topontmoeting met Gorbatsjov af te zeggen.

10 januari 1991

Ik heb de ambassadeur van Irak in Den Haag een brief gefaxt.¹⁹ De secretaris-generaal van de vn, Javier Pérez de Cuéllar gaat naar Bagdad om te redden wat er te redden valt.

In antwoord op mijn brief aan een aantal mensen om steun te willen geven aan de oprichting van een stichting voor de uitgave van mijn dagboeken schreef Erik Jurgens een fantastische brief.²⁰ Ik antwoordde met een regel: ‘Ben je zeer dankbaar.’ Wim Hazeu is woedend, maar dat is wederzijds, want hij steekt geen vinger uit.²¹

Rob Tielman arriveerde pas om 20.45 uur voor het avondeten. Ook zo keurig. Hij is nu hoogleraar in Humanistiek en Homostudies in Utrecht. (Hij schranste van mijn visje.) Rob noemde Hofland ‘totaal onbetrouwbaar’. Hij achtte het, als Wim Klinkenberg, heel wel mogelijk dat Hofland de uitgave van mijn Memoires opzettelijk negeert na overleg met of op verzoek van de bvd.

Carolien Roelants schrijft open en bloot in nrc Handelsblad: ‘Beseffen de Iraakse leiders, Saddam natuurlijk voorop, wel wat er op het spel staat (...). Is Saddam op de hoogte van de kracht van de tegenover hem opgestelde legermacht?’ Dat is toch geklets van een bakvis in een schoolkrant en nauwelijks passend in onze kwaliteitskrant nummer één?

Heb Wim Hazeu maar weer geantwoord.²²

The New York Times dringt erop aan dat een oorlogsverklaring door het Congres en niet door het Witte Huis - met de huidige ex-cia-directeur als president - zal worden genomen. Ook The Washington Post benadrukt dat ‘the time for diplomacy is

19 Zie bijlage 5.

20 Zie bijlage 6.

21 Zie bijlage 7.

22 Zie bijlage 8.

[p. 22]

not over.’ Maar de Amerikaanse democratie werkt nu eenmaal anders. De presidentiële kliek maakt de dienst uit. Joseph Fitchett, de rotzooimaker-journalist van de International Herald Tribune in Parijs, komt met een commentaar dat ‘most thinking about the Gulf crisis’ tot de conclusie leidt dat Irak het opzettelijk op oorlog zou aansturen. Dit soort ‘denken’ plaatst Westers geleuter in het hoofd van Saddam en borduurt vandaar verder. Dat er in Bagdad een totaal andere psychologie ten aanzien van eer en geweten geldt, komt in de bovenkamers van de meeste journalisten niet op.

Intussen stelt Pérez de Cuéllar voor dat de vn toezicht zal houden op de Iraakse terugtocht uit Koeweit. Ook president Mitterrand en Hans-Dietrich Genscher dringen aan op matiging en hebben de eeg om een spoedvergadering gevraagd.

Hier hebben vredesgroeperingen via een proces van de regering geëist dat deelname aan de Golfoorlog in het parlement besloten wordt. De Wijkerslooth heeft als zogenaamde landsadvocaat aangevoerd dat de rechter zich niet dient te bemoeien met procedures die de regering meent te moeten volgen. Er zou immers volgens artikel 96 van de Grondwet geen verplichting toe zijn ‘in de klassieke volkenrechtelijke zin’. De regering Lubbers huurt een uitgekookte jurist in om haar gang te kunnen gaan. De man wordt uit 's lands kas betaald, een kas die door belastingbetalers wordt gevuld om rijksambtenaren een salaris uit te keren voor hun verdiensten.

11 januari 1991

Eigenlijk zou ik Gualthérie van Weezel en Weisglas de waarschuwing van Walter Lippmann moeten sturen dat old men ought not to send young men into battle.

Voor de zoveelste keer is er heisa in de Tweede Kamer over de vernietiging van bvd-dossiers. De minister, Ien Dales, zal er op 23 januari opnieuw over spreken met de vertegenwoordigers van de inlichtingengemeenschap. De rijksarchivaris zal ook zijn advies uitbrengen over wat er zonder bezwaar kan worden vernietigd. Er is in Utrecht een vereniging opgericht om te voorkomen dat sporen van Haagse onbetamelijkheid tegenover burgers zouden worden uitgewist.²³

Gorbatsjov en Bush hebben een half uur getelefoneerd over de Golfcrisis. Gorbatsjov kan niet tegen Bush op. Dit zouden Arbatov of Vorontsov er beter vanaf hebben gebracht. Gorby begrijpt niet wat voor ‘wereld’ er in het hoofd van een man als

23 Redactie: De Vereniging Voorkom Vernieting (VVV).

[p. 23]

Bush omgaat, en vice versa. Het moet een dialoog der doofstommen zijn geweest. Intussen schrijft nrc Handelsblad over de Iraakse minister van Buitenlandse Zaken als ‘een handlanger van Saddam.’ Ze merken het niet eens dat dit niet kan. Een opwekkender bericht: Jevgeni Kissin (19) heeft in de grote zaal van het Concertgebouw een recital gegeven. Harold Schonberg van The New York Times schreef dat de jongeman tot nieuwe hoogten is gestegen juist omdat hij niet het Moskouse conservatorium volgde, maar privélessen kreeg van Anna Pavlovna Kantor. Volodja Molchanov noemde hem ook al. Ik zou hem willen beluisteren, maar liever niet in een kudde.

‘Computers do not have a childhood, in which to toddle about and learning about the world. Therefore, computers are ignorant, which makes them naïve, often indistinguishable from complete stupidity,’ aldus The Economist.²⁴ Doug Lenat stichtte in 1984 Cycorp ‘to teach common sense’. Zou hier alles over willen weten na mijn eerdere initiatieven om teaching thinking te helpen bevorderen via het Forum Humanum Nederland van de Club van Rome.

K.L. Poll is in november overleden. Het Hollands Maandblad wijdt 46 pagina's aan de man. Felix Eijgenraam laat Kees Fens aan het woord, die benadrukt dat een boek kopen leuker is dan een boek lezen. Het zou te vergelijken zijn met drankzucht. ‘Soms sta ik op met de gedachte, vandaag ga ik dronken worden, boeken kopen.’ Zijn laatst gelezen boek was van Annie M.G. Schmidt, inderdaad een aardige dame. Ik leerde haar kennen toen Peter optrad in de musical Met man en muis. Tijd aan een boek van haar te besteden zou niet bij me opkomen, maar Poll en Fens behoren dan ook tot de prominenten en ik niet.

24 The Economist, 12 januari 1991.

12 januari 1991

Het gaat abominabel met de wereld en misschien wel het beroerdst van alles met het normale denken van de miljarden bewoners. Koning Hoessein van Jordanië constateerde dit als een der eersten bij de aanloop naar de huidige crisis omdat hij zich naar de bron van de rondwarende gekte begaf en George Bush uit Texas in zijn zomerhuis ging opzoeken. Wanneer men via de bbc luistert naar wat er in de hoofdartikelen van de Britse kranten staat, zou je deze hier een voor een willen noemen en analyseren. Saddam heeft om een bijeenkomst van islamitische

[p. 24]

staten gevraagd. Hij zei onder meer: ‘Waarom heeft Saoedi-Arabië eigenlijke Amerikaanse vrouwen in shorts nodig om dit koninkrijk te verdedigen?’ Minister van Defensie Dick Cheney heeft gezegd dat hij gereed is om oorlog te voeren. Saddam spreekt over een jihad, een heilige oorlog. Hij voorspelt dat hierbij Palestina aan de Palestijnen zal worden teruggegeven. Intussen waarschuwden moslimgeleerden in Mekka dat Irakese soldaten, die tegen hun Arabische broeders vechten (ook al zijn deze overlopers naar het dollarimperialisme) in de hel terecht zullen komen. Dit is 1991, aan de vooravond van het derde millennium.

De Haagse rechtbank volgt de landsadvocaat en heeft bepaald dat de regering geen toestemming vooraf nodig heeft van het parlement om oorlog te voeren in de Golf. De rechter zet de Kamerleden in hun hemd. En de volksvertegenwoordigers zelf zwijgen verder als het graf.

The Economist schrijft dat Gorbatsjov de moed zou missen om Oost-Europa los te laten. Gorby heeft hoe dan ook nooit het plan gehad iemand vrij te laten. Hij wist vanaf het begin niet waar hij mee bezig was, doorzag er de gevolgen niet van en de omstandigheden dwongen hem te handelen als hij deed. De affaire Litouwen schijnt even de Golf en Irak van de voorpagina's te verdringen. nrc Handelsblad komt met een pagina vol Amerikaanse plannen voor oorlogsvoering in het Golfgebied.²⁵ De International Herald Tribune laat zien hoe er in de lucht zal worden gevochten.

Bush heeft oud-minister Lawrence Eagleburger naar Israël gestuurd om premier Yitzhak Shamir te adviseren zich vooral niet door Saddam te laten provoceren tot gewapend optreden, want dan zouden alle Arabische landen onder druk van de publieke opinie achter Irak moeten

25 NRC Handelsblad, 12 januari 1991.

[p. 25]

gaan staan. Dat zou mogelijk een wereldconflict ontketenen. Overigens slim bedacht.

Hofland peinsde over ‘tevredenheid’, ‘een soort tevredenheid te groot voor je brein.’²⁶ Het zou hem overkomen zijn op zijn zeventiende jaar op een mooie ochtend toen hij om vijf uur naar huis (in Kralingen) liep. Hij begrijpt nog steeds niet dat wanneer hij het toen niet heeft opgeschreven, maar op zijn geheugen afgaat, deze zogenaamde herinnering naar alle waarschijnlijkheid onzin is. De meeste overpeinzingen van hem op zaterdag in nrc Handelsblad zijn meestal niet de moeite waard.

26 NRC Handelsblad, 12 januari 1991.

13 januari 1991

De Senaat in Washington gaf Bush met 52 tegen 47 stemmen toestemming een oorlog te beginnen, terwijl het Huis van Afgevaardigden met 250 tegen 183 hetzelfde deed. Bush was hijgerig blij. Niet minder dan 82 procent van de Amerikanen wil dat erop los getimmerd wordt, althans als Saddam op 15 januari Koeweit niet heeft ontruimd. Ik kan er met mijn verstand niet bij dat men in de vs schijnt te denken dat een stemming in het Congres (out of all places) Saddam Hoessein op welke manier dan ook zou kunnen beïnvloeden. Het gaat hier om Arabisch nationalisme versus Amerikaans en Westers imperialisme. Wanneer de commentaren in de International Herald Tribune zeuren over wat de Iraakse president ‘might read or might not read’ in de uitkomst van de stemming in het Amerikaanse Congres, valt niet te begrijpen dat serieuze journalisten niet willen inzien dat Saddam ten aanzien van de vs hoogstens tegen zijn voorhoofd tikt. Vanuit Bagdad ziet zo'n uitslag eruit als bla-bla-bla uit Amerika. The Washington Post bestaat het een zin te produceren waarin wordt vermeld dat ‘George Bush personally knows about war,’ omdat hij in de Tweede Wereldoorlog piloot is geweest. Intussen heeft de verrader Hosni Moebarak twee van zijn beste divisies naar Saoedi-Arabië gezonden om de Amerikanen te helpen. Nasser draait zich om in zijn graf.

Opvallend dat William Pfaff onder meer schrijft dat de politiek van Bush ertoe heeft geleid ‘that war has been made the sole evident alternative to acquiescence in Iraqi aggression: the critical moral issue lays here.’ Pfaff: ‘Are American intentions pure? No: the desire to maintain us national prestige obviously has played a large part in what has gone on.’²⁷ Sukarno sprak over ‘oldefos’ (Old Established Forces) tegenover ‘new emerging forces’. Gorbatsjov refereerde aan ‘old thinking’

27 International Herald Tribune, 12 januari 1991.

[p. 26]

versus ‘new thinking’. Amerika en Israël hebben constant de behoefte hun mannelijkheid te bewijzen in de vorm van stoer doen tegen een zwakkere tegenstander.

A.M. Rosenthal mag best in The New York Times schrijven dat Hitler en Stalin de voorbeelden zijn aan wie Saddam zich zou spiegelen. Maar het is absolute onzin.

Ik ben verbaasd over Sam Nunns kalmerende woorden zoals ‘a war - no matter how successful - will be viewed as an American crusade by much of the Arab and Islamic world.’ Als voormalig trekpaard in de Koude Oorlog tegen het Kremlin is zijn waarschuwing dat een oorlog tegen Saddam alleen maar het anti-Amerikanisme zal doen toenemen en het terrorisme zal helpen bevorderen, in hoge mate opmerkelijk. Op de Place de la Bastille werd de grootste demonstratie sinds de oorlog in Vietnam georganiseerd. Hetzelfde in Duitsland en Engeland, hier helemaal niets. Zelfs bij het Witte Huis werden demonstranten gearresteerd.

14 januari 1991

Gorbatsjov heeft krachtig laten optreden in Vilnius, Litouwen, waardoor Irak even naar de achtergrond werd gedrongen. Volgens de Russen zou er eerst op hen zijn geschoten, waarna Sovjetmilitairen het vuur openden. Westerse journalisten spreken dit tegen. George Bush heeft het Kremlin prompt gewaarschuwd dat dergelijke incidenten de meest ernstige gevolgen voor de betrekkingen tussen beide landen zouden kunnen hebben. Dreigen en chanteren zijn voor Washington langzamerhand vaste prik, wat de plaats inneemt van algemeen geaccepteerd gedrag in het diplomatieke verkeer tussen staten. Israël zegt zich niet door Eagleburger onder druk te hebben laten zetten om geen militaire acties tegen Irak te ondernemen, ook wanneer Israël wordt aan gevallen.²⁸

Een ruime meerderheid, 65 procent van de Nederlandse bevolking, is van mening dat we moeten meedoen aan de oorlog tegen Saddam. Onder socialisten is het percentage 63 procent: bij d66, 62 procent en bij de vvd 76 procent. cda-ers spannen de kroon: 77 procent. Dergelijke absurde percentages doen me de toekomst uiterst somber inzien. Het blijft volmaakt bezopen om mensen om een mening te vragen over zaken waarover zij geen oordeel kunnen vellen om de eenvoudige reden dat zij over te weinig informatie beschikken.

George Bush babbelt over het voeren van een oorlog die hem

28 International Herald Tribune, 14 januari 1991, Jackson Diehl.

[p. 27]

werd opgedrongen. Zou hij inmiddels zoiets idioots echt denken? Of kletst hij alleen maar voor de Bühne. Syrië heeft reeds verklaard deelname van Israël aan het conflict niet te zullen accepteren. Eigenlijk zou Moskou de Veiligheidsraad bijeen moeten roepen, maar ook Gorbatsjov en Sjevardnadze zijn verdwaalde amateurs op het internationale gevechtsterrein. Deze laatste heeft immers op zijn geweten dat Bush het waagde 400.000 soldaten naar het Midden-Oosten te zenden. De Britse pers heeft Gorby eerst als Great Liberator, nu als Great Oppressor omschreven. Zelf denkt hij blijkbaar: Bush is tegen Irak bezig, nu kan ik de Baltische staten tot de orde roepen. Maar Washington beschouwt de hele wereld als haar achtertuin, en Irak, en Litouwen. De werkelijke Hitler in dit drama is Bush die een oorlog zal voeren om de economie te redden.

Ik wil morgen eigenlijk naar de teach-in over Irak met een levensgroot portret van Saddam Hoessein. Wim Klinkenberg vond die actie ‘te kras’. Ook vroeg ik Wim of de gebeurtenissen in Vilnius aantoonden dat het leger nu de dienst uitmaakte in Moskou. Misschien was dit zo, maar zeker niet zonder medewerking en toestemming van Gorbatsjov. Hij beschouwt alles wat Boris Jeltsin uitkraamt als onzin, waar ik het mee eens ben. ‘Moet je nagaan,’ aldus Klinkenberg, ‘Bush heeft al 30.000 doodskisten ingeslagen voor de slachtoffers van de strijd tegen Irak en hij schreeuwt moord en brand over 32 doden in Vilnius.’ Ook Den Haag gaat tekeer over Vilnius. De heren - en dames - in de Tweede Kamer dreigen met het intrekken van voedselhulp. Frits Bolkestein wil zelfs dat voedsel bestemd voor Moskou nu naar Litouwen gaat. Allemaal van Washington afgekeken.

Er is verwarring over het ultimatum van de vn aan Irak dat morgen afloopt. Als kleine kinderen.

De Volkskrant maakte in vette letters bekend dat Moebarak niet begrijpt wat er in het hoofd van Saddam omgaat. Saddam staat dichter tot de publieke opinie in de Arabische wereld dan slijmjurk Moebarak.

Ik heb ambassadeur Al-Pachachi van Irak gebeld. Een idioot van zijn telefooncentrale wilde weten waar het over ging. Begrijpelijk eigenlijk, want heel wat kwade lieden zullen hem proberen te telefoneren. De ambassadeur was niet op de hoogte dat er een teach-in over Irak werd gehouden. Ik adviseerde om een medewerker-diplomaat af te vaardigen. Hij antwoordde dat Iraakse diplomaten alleen bewegingsvrijheid in Den Haag zelf genieten en niet naar Amsterdam mogen reizen. Toch vond ik dat hij weinig professioneel reageerde.

[p. 28]

Ben samen met Wim Hazeu naar Rienk Kamer in Scheveningen gegaan, waar we in diens flat hebben gesproken. Er ging veel tijd zitten in de mogelijke publicatie van een boek van Kamer door Wim Hazeu. Kamer keek voortdurend op een computer tijdens ons gesprek om te zien of de goudprijs wellicht boven de 400 gulden zou stijgen. Rienk legde Hazeu uit hoe ups en downs op de beurs eigenlijk functioneren. Pas aan het einde van de ontmoeting kwam mijn belang aan de orde: het opzetten van een stichting voor de uitgave van mijn dagboeken.

Newsweek citeert Saddam: ‘The Americans will come here to perform acrobatics like in Rambo movies. But they will find here real people to fight them.’ Jevgeni Primakov heeft na een gesprek met hem gezegd dat hij concludeerde dat Saddam geen blufpoker speelt. Primakov kent de Iraakse president al 21 jaar. Saddam is overtuigd dat na zijn overwicht op Iran een samenzwering erop uit is ‘to strangle Iraq’. President Hafiz Assad van Syrië heeft zijn ‘broeder’ Saddam Hoessein dringend gevraagd zich uit Koeweit terug te trekken en samen met alle Arabische landen een front tegen Israël te vormen.

Thomas Friedman herinnert er in The New York Times aan dat Assad en Saddam al twee decennia aartsvijanden zijn en dat Syrië Iran steunde in de oorlog met Irak. Alleen Israël spint garen bij de onderlinge haat van Arabische leiders. Toch blijf ik denken dat Saddam dichter tot de publieke opinie van de Arabische massa staat dan de ayatollahs, Moebarak of Assad. Koning Hoessein weet dit en staat in zijn hart eigenlijk ook achter Saddam, maar hij is te veel van Washington afhankelijk om zijn oppositie tegen een interventie ten aanzien van Bagdad lang vol te kunnen houden.

De brief van Bush aan Saddam is vrijgegeven. Wanneer ik de zin lees: ‘I wrote you this letter, not to threaten but to inform,’ begrijp ik dat Tariq Aziz er niet voor voelde deze missive in zijn tas te stoppen. Wanneer Irak het ultimatum om Koeweit te verlaten niet zou uitvoeren dan, aldus Bush: ‘The American people would demand the strongest possible response.’ Hoe krijgt de man deze bedrieglijke gang van zaken uit zijn keel? Eerst worden de mensen volmaakt eenzijdig en propagandistisch voorgelogen onder de banier van ‘een vrije pers’, en aldus ‘geïnformeerd’ zijnde beroept het Witte Huis zich op de kudde om de plannen die rechtsreeks van de teken-tafels van de cia zijn gekomen, rücksichtslos te kunnen gaan uitvoeren. Irak zal een grootscheepse herhaling van de invasie in de Varkensbaai op Cuba zijn, ditmaal zogenaamd onder de pa-

[p. 29]

raplu van ‘de wereldgemeenschap’. Dat die wereld met vereende krachten een rad voor ogen wordt gedraaid, doet niet ter zake.

Frits van Eeden kwam naar het Kurhaus, waar ik hem na het gesprek met Kamer en Hazeu ontmoette. Later op straat vertelde ik hem langzamerhand geen rooie cent meer te hebben. Hij haalde prompt een bundeltje papiergeld uit zijn zak en een biljet van 250 gulden wapperde de straat op. Hij raapte het op en gaf het aan mij met de woorden: ‘Je hebt me zo vaak geld gegeven.’ Ik wist niet wat me overkwam. Zelden ben ik zo dankbaar geweest voor wat hij me zomaar gaf. We hebben nog lang in de poffertjeskraam op het Malieveld zitten praten. Hij had tranen in zijn ogen toen we afscheid namen.

De teach-in over Irak was in het Beursgebouw. Leon Wecke was de eerste spreker. Jacques de Milliano vertelde hoe hij eens in het noorden van Irak was geweest waar 5.000 Koerden in Pompeï-achtige houdingen vermoord in de straten lagen. Ben Knapen was van mening dat het sturen van Amerikaanse troepen naar Irak diende om Bush uit een Catch 22-situatie te halen. Het geklets van Knapen onderga ik als uitermate oninteressant. Herman Botje van nrc Handelsblad in Caïro bleek pro-Moebarak te zijn. Toen Geert Mak tot overmaat van ramp oud-minister Stemerdink begon te ondervragen over de verschillende scenarios voor een Golfoorlog ben ik vertrokken. Viola Holt schreef dat zij nog steeds met haar redactie strijd leverde om mij in haar programma te hebben. Het is te gek voor woorden.

Er lag ook een briefje van Wim Wertheim. Ik zal hem mijn verontschuldigingen maken voor de miscommunicatie.

15 januari 1991

Het wordt gedonder. Alle bemiddelingspogingen zijn mislukt. Het Israëlische Hoge Gerechtshof besloot dat ook Palestijnen in de bezette gebieden door Israël zullen worden voorzien van gasmaskers. De internationale vliegroutes, die anders over Irak lopen, worden reeds omgeleid.

Gorbatsjov probeert zich uit de schietpartij in Vilnius te redden door de schuld aan een Sovjetofficier ter plekke te geven en te

[p. 30]

onderstrepen dat niemand in het Kremlin de opdracht tot het doden van demonstranten had gegeven. Het commentaar van Hubert Smeets uit Moskou onder de titel vilnius was dé fout waar jeltsin op wachtte, zou wel eens in de roos kunnen zijn. ‘Het masker is af,’ aldus Smeets, ‘Gorbatsjov is geen democraat en is het nooit geweest.’ Alsof Jeltsin dit wel zou zijn. Ook de correspondent van nrc Handelsblad in Moskou verwijst naar een sluipende staatsgreep, waar ik al herhaaldelijk met Klinkenberg over sprak.²⁹ Wim doelde ook op de vervanging van Sjevardnadze door een andere minister van Buitenlandse Zaken in Moskou. Intussen verving Gorbatsjov premier Nikolai Rizjkov door Valentin Pavlov, een 53-jarige econoom.

Toon Quarles heeft notaris Maarten Meijer enkele bemerkingen geschreven over het concept voor de stichtingsakte voor het publiceren van mijn Memoires.

Viola Holt schrijft dat ik geslaagd ben om in aanmerking te komen voor haar show.³⁰

Zes vliegdekschepen van de vs zijn in de Golf aanwezig met maar liefst 450 toestellen aan boord om aan te vallen en te bombarderen.

Pieter Lakeman was een uur aan de telefoon. Zijn boek over Philips is bijna gereed. De memoires van Frits Philips schijnen vol leugens te staan. Ik stelde voor dat hij via mij in contact zou treden met Toon Quarles om een en ander te controleren, want Toon is tenslotte een gepensioneerde Philips-econoom met buitengewoon veel inside information. Lakeman blijft een vreemde vogel. Hij kijkt nooit televisie, leest nooit iets, een vakidioot. Hij gaat er ook nog prat op dat hij nooit leest. Hij vertelde dat zijn rechteroor van binnen was weggehaald, dus wie weet hoort hij ook nog beroerd. Hij is er zeker van dat er oorlog komt. We hebben er om een gulden om gewed. Hij vond het geweldig dat ik samen met Jan Foudraine bij Viola Holt kom.

Hij wil overwegen mijn Memoires uit te geven, maar niet alleen, bij voorkeur samen met een andere uitgever. Het was duidelijk dat hij over de ussr of Gorbatsjov absoluut niets weet. Ik adviseerde hem het artikel van Hubert Smeets te lezen. Hij zou het proberen en herhaalde: ‘Ik lees nooit kranten.’ Ik vraag me trouwens af wat de ware aard van Jeltsin is. Overigens is het opmerkelijk hoe Gorbatsjov in Gorby veranderde, en nu weer terug naar Gorbatsjov is gerangeerd als ge-

29 nrc Handelsblad, 15 januari 1991.

30 Zie bijlage 9.

[p. 31]

volg van zijn dalende populariteit wereldwijd. Er zou een artikel over te schrijven zijn. Voor William Safire van The New York Times is hij altijd a fucking dictator gebleven, die nooit een Nobelprijs had moeten ontvangen van deze goedgelovige wereld. Volgens Safire liet Gorbatsjov zich in Vilnius zien als een klassieke stalinistische machtswellusteling.

Uit een geheel ander vaatje tapte Anthony Lewis vandaag, die uitvoerig inging op de macht van Bush, gebaseerd op een Grondwet uit 1776. Wij mogen dan nog een Gouden Koets laten rijden in Den Haag, maar de daadwerkelijke invloed van de koning werd deugdelijk aangepast aan nieuwe realiteiten. In Washington zit Bush in een gepantserde Cadillac, maar de stunts die de man kan uithalen, lijken op die uit de dagen van George Washington. Omdat het nu eenmaal zo werkt, heeft het Congres nu toegestemd in de oorlog in het Golfgebied, maar feitelijk besloot Bush er al toe in november. ‘Entirely on his own, without consulting Congress, much less asking its approval,’ aldus Lewis. Eind oktober gelastte Bush het 400.000 man sterke leger in Saoedi-Arabië om te schakelen van een defensiestrijdmacht in een aanvallende armee. Hij maakte deze beslissing echter pas bekend na de verkiezingen voor het Congres op 6 november. Over dictatoriale bevoegdheden gesproken.

Merkwaardig dat Europese politici zich niet bewust lijken van wat er speelt in Washington en waar Europa, als bondgenoot van dit achterlijke regeringssysteem, allemaal in meegesleept zou kunnen worden. ‘The president commands television time virtually as he wishes. Broadcasters seldom really challenge his view of events. The networks today are even refusing to accept paid advertising opposing a war in the Gulf.’ De situatie komt neer op een gigantisch Goebbels-achtig project van hersenspoeling waardoor cijfers in de publieke opinie ontstaan, die een misdadige buitenlandse politiek van de vs volop ondersteunen, terwijl niemand van de prins enig kwaad weet.

‘Secrecy is a great presidential ally,’ waarschuwt Anthony Lewis verder. ‘Mr. Bush concealed the decision in October that led America, inevitably, to the brink of war. His Defense Department has imposed rules of censorship on the press that may keep the American people from knowing the real nature of the war if it comes.’ Deze journalist waarschuwt dat een situatie is ontstaan waarbij Bush tegen een reporter zei, die hier een vraag over stelde: ‘I feel that I have the constitutional authority to order military action if Congress voted against organizing it. Many attorneys having so advised me.’ Dan voegt Lewis eraan

[p. 32]

toe: ‘The audacity of that answer - its constitutional absurdity - might have been expected to produce a reaction. It got none at all.’ Iedere Europese politicus zou doordrongen moeten zijn van hoe de zogenaamde Amerikaanse democratie langzamerhand is verworden tot een levensgevaarlijke tijdbom die vroeg of laat ten detrimente van de hele wereld zal afgaan.

16 januari 1991

Erik Jurgens schrijft mij dat hij het eens is dat de bvd-archieven bewaard moeten blijven, ook met het oog op historisch onderzoek. Hij adviseert bovendien dat ik een advocaat een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur moet laten doen om inzage te verkrijgen in mijn dossiers. Hij heeft in mijn Memoires gelezen en vraagt zich af of te veel details niet ‘self-defeating’ zouden kunnen zijn. Nee dus. Details zijn onontbeerlijk, vooral wanneer ze over een periode van een halve eeuw een gesloten geheel vormen. Hij kan zich kennelijk niet voorstellen wat ik in een halve eeuw werkelijk heb tot stand gebracht.³¹

Het crisisteam in Den Haag bestaat uit Lubbers, Kok, Van den Broek en Ter Beek.³² De ministerraad heeft tot deze instelling van een ministeriële commissie inzake de Golf besloten. Daarnaast opereren twee ambtelijke werkgroepen.

Dat dit noodzakelijk is hoeft geen betoog, want er staan een miljoen heren (en dames) gereed om elkaar in de haren te vliegen. Bush zegt dat het Witte Huis ‘at peace is with itself’ en dat Bagdad op geleende tijd leeft. Saddam zegt dat hij ‘vicious minds’ uit het heilige land zal smijten.

Noam Chomsky zegt in de Volkskrant dat de vs zelf een van de belangrijkste overtreders zijn van de beginselen die in Washington voor onschendbaar worden verklaard, zeker na wat Washington overal ter wereld (Cuba, Congo, Panama, Guatemala, Nicaragua, El Salvador, etc.) hebben uitgevreten. ‘Saddam heeft op de verkeerde tenen getrapt,’ aldus Chomsky. ‘De vs verdedigen in de Golf geen hoogstaande principes. De andere landen evenmin.’ Hij herinnert eraan hoe Washington bij herhaling resoluties in de Veiligheidsraad met een veto trof, bijvoorbeeld ten aanzien van de moorddadige invasie van de vs in Panama, of bij de veroordeling van schendingen van mensenrechten door Israël. Ook wanneer het Internationale Hof van Justitie de vs veroordeelt, bijvoorbeeld voor Amerikaanse oorlogsmisdaden in Nicaragua, zegt Washington simpelweg het Hof in Den Haag niet te erkennen.

31 Zie bijlage 10.

32 De Telegraaf, 16 januari 1991.

[p. 33]

Ook Chomsky omschrijft Saddam als ‘een moorddadige gangster’. Het blijft mijn mening dat in het geval van Koeweit de Iraakse leider een duidelijke zaak verdedigde: als marionet van Washington was Koeweit bezig roet in het Arabische eten te gooien, waar Irak een einde aan wilde maken. Alle leiders en staten gedragen zich als het in hun kraam te pas komt als gangsters, ook Den Haag. Chomsky sleept de affaire Oost-Timor erbij, evenals Namibië. Het is jammer dat Chomsky krachtig door principieel idealisme wordt gedreven, waarbij onvermijdelijke de realiteit bij zijn oordeel over de wereldproblemen in het gedrang lijkt te komen. Overigens heeft hij honderd procent gelijk met zijn vernietigende kritiek op wat de vs zich nu weer permitteren, slaafs gevolgd door ‘de bondgenoten’. Overigens zijn in de vs honderden betogers tegen deze waanzin gearresteerd.

Heb drie uur met Carel Enkelaar op het Centraal Station overleg gepleegd. Hij wil voor de zoveelste maal een televisieprogramma over Gerard Croiset maken met daarin diens ‘beelden’ over de man achter Lee Harvey Oswald: George de Mohrenschildt. Ook had hij met Klaas Jan Hindriks plannen voor een Nederlandse versie van het Amerikaanse Cross Fire. Daarbij zou ik samen met Louis van Gasteren een rol kunnen spelen. Carel blijft van goede wil, maar 35 jaar zwartmakerij vanuit Den Haag heeft zijn tol geëist en wel zodanig dat er met een grote bocht om mij heen wordt gemanoeuvreerd.

Gezellig met Eduard gechineesd. Bij thuiskomst bleek Wouter Kok al op Amerbos gearriveerd te zijn en lag hij al in bed.

Gorbatsjov blijkt rood van woede, struikelend over zijn woorden, naar Boris Jeltsin te hebben uitgehaald die volgens hem bezig was gek te worden. Gorby heeft gelijk, maar hij heeft met zijn uitzonderlijke slechte kijk op mensen Boris zelf naar Moskou gehaald, die nu bezig lijkt het graf van zijn voormalige kameraad te graven.

In de Volkskrant kwam Conny Braam weer eens uitgebreid aan het woord onder de geschifte kop: als ik die echte boeren zag, ging ik liever een straatje om. Wanneer zij de onzin zou menen, zou ze in Amsterdam ook permanent blokjes om moeten gaan, want het wemelt er van personages die voor de apartheidsfanaten in Zuid-Afrika model hebben gestaan en in apartheidsopzicht van wanten weten. De dame overweegt juridische stappen tegen haar medestrijder van het eerste uur Sietse Bosgra te nemen die haar in een krant afschilderde als een vrouw die een ‘lijfelijke relatie’ met het anc had gehad.

[p. 34]

17 januari 1991

Vannacht is operatie Desert Storm begonnen. De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Douglas Hurd, zegt dat Saddam ‘lost his senses’. Koning Hoessein meent dat Bush lost his senses. Gorbatsjov constateert dat Jeltsin lost his senses, en de titel van het boek met Jan Foudraine, Het dolgedraaide brein, wint aan betekenis.

Via de bbc waren de bombardementen op Bagdad te beluisteren, inbegrepen het luchtafweergeschut van Irak. ‘It is pretty interesting from a reporters point of view,’ zegt een verslaggever.

Oneerlijk plaatje van Frits Behrendt in De Telegraaf, overgenomen door de International Herald Tribune. Paus Johannes Paulus ii heeft in zijn kapel bij het aflopen van het ultimatum aan Irak gebeden. Ben Haveman meldt dat in de bezette gebieden van Palestina toch alleen Joodse kolonisten gasmaskers ontvangen van de overheid. De Amerikaanse luchtmacht is met grootschalige bombardementen op Irak begonnen. Washington gebruikt deze keer de medewerking van de vn en de bondgenoten zoals Nederland, om zijn oorlogsmisdaden te rechtvaardigen. Alle Amerikaanse krijgshandelingen tegen Irak zijn in strijd met alle internationale rechtsregels waar sinds 1945 voor werd gevochten en waar zoveel mogelijk aan werd vastgehouden. Marlin Fitzwater, woordvoerder van het Witte Huis, spreekt over ‘de bevrijding van Koeweit.’ De navo is om 03.30 uur vannacht in spoedberaad bijeengekomen. De marionetten van Washington zeggen te hopen dat de vijandelijkheden snel zullen worden beëindigd. ‘De wapens spreken, de wapens spreken,’ herhaalt Ruud Lubbers in een televisierede. nederland in de ban van de golfoorlog, aldus nrc Handelsblad. Bijna een half miljoen mensen bleven vannacht voor de buis de gebeurtenissen volgen.

Opperbevelhebber generaal-majoor Norman Schwarzkopf (ook zo'n symbolische naam) gaf een dagorder uit:

[p. 35]

‘Soldaten, leden van de marine van de luchmacht en mariniers van het Centrale Commando van de Verenigde Staten. Vanmorgen om drie uur zijn wij begonnen aan Operatie Desert Storm, een offensieve campagne die ervoor moet zorgen dat de VN-resoluties worden uitgevoerd om Irak te dwingen de verkrachting en plundering van een zwakke buur te staken en zijn troepen terug te trekken uit Koeweit. De president, het Congres, het Amerikaanse volk en de gehele wereld staan eensgezind achter jullie bij je operaties. Jullie vormen de grootste strijdmacht die ons land, in samenwerking met onze bondgenote, ooit heeft samengebracht op een strijdtoneel voor de confrontie met een dergelijke agressor. Jullie hebben hard geoefend voor zede slag en jullie zijn klaar. Tijdens mijn bezoeken aan jullie heb ik in jullie ogen een vuur van vastbeslotenheid gezien om deze klus snel te klaren, zodat we allemaal kunnen terugkeren naar de bodem van onze grote natie. Ik heb het volste vertrouwen in jullie. Onze zaak is rechtvaardig! Nu moeten jullie de donder en bliksem van de Desert Storm zijn. Moge God zijn met jullie, met jullie geliefden thuis en met ons land.’

Zelf luisterde ik de hele nacht naar de radio. Bush had Billy Graham op het Witte Huis voor geestelijke ondersteuning (nota bene). Hij hield een televisierede over ‘de strijd tegen onrecht en kwaad’. Wanneer je de korte rede van Saddam Hoessein leest, begrijp je dat er geen enkele overbrugging tussen de minds van beiden heren mogelijk was. Om van het verschil in mentaliteit als opperbevelhebber tussen Saddam en Schwarzkopf maar niet te spreken. Intussen zet Douglas Hurd uiteen dat er situaties kunnen ontstaan waarbij oorlog de minste van twee kwaden is. ‘Niemand wilde leven in de wetteloze wereld van Saddam Hoessein,’ aldus deze Britse minister. Hoe krijgt de man de onzin door zijn keel?

De Los Angeles Times vraagt of Saddam nog wel goed bij zijn hoofd is. In een hoofdartikel van The Washington Post staat dat Bush overtuigend de noodzaak van oorlog voeren in zijn televisierede aantoonde. The Daily Telegraph in Londen noemt Saddam ‘just plain wrong’. Ook nrc Handelsblad sluit zich uiteraard braaf aan bij het Westerse koor van ‘wij hebben gelijk’.

18 januari 1991

Tel Aviv en Haifa zijn getroffen door Iraakse Scud-raketten. De tactiek is duidelijk: Israël bij het conflict betrekken en de Arabische wereld achter Saddam verenigen.

Eindelijk heeft een deskundige, professor Paul de Waart, zijn stem laten horen. Hij bestrijdt het gebruik door het kabinet van artikel 90 van de Grondwet: ‘de regering bevordert de ontwikkeling van de internationale rechtsorde,’ want door mee te doen aan de avonturen van George Bush levert Den Haag bepaald geen bijdrage aan de internationale rechtsorde. Ook zou

[p. 36]

Resolutie 678 van de vn niet betekenen dat Nederland de verplichting zou hebben zich aan te sluiten bij de Amerikaanse alliantie die optreedt tegen Irak. Hij oppert ook de mogelijkheid dat de Algemene Vergadering Irak zou hebben kunnen schorsen, in plaats van deze waanzinnige oorlog te voeren.³³

Olieprijzen kelderden, terwijl de dollar en het goud verder zakten. Intussen heeft de Israëlische ambassadeur in Den Haag gehuild na het bericht van de Scud-aanvallen op zijn land. Ik voel me zeer opgelucht dat eindelijk Arabieren erin slagen de Israëlis thuis te treffen, want de Joden zijn er steeds vanuit gegaan dat zij anderen ongestraft plat konden blijven gooien, omdat ze zelf ontrefbaar waren. Het Israëlische gedrag is arrogant en misdadig ten opzichte van de autochtone Arabieren en dit blijft al vele, vele jaren grotendeels onbeantwoord en onbestraft. Had Bush maar in augustus naar koning Hoessein geluisterd. Maar niet gehinderd door kennis van zaken kreeg zijn cia-pet weer de overhand. Hij sleepte de hele bende mee, inbegrepen de Europese paladijnen van Washington, waaronder Den Haag. Saddam is meer een man naar mijn hart dan slijmjurk Bush, dat is zeker.

Er kwam een fax van Dewi Sukarno. Zij lijkt Djakarta voorgoed de rug toe te keren, zoals eerder Parijs. What next?

Wim Hazeu begint zich steeds meer als een crook te ontpoppen. Hij wil een gesprek met Toon Quarles aangaan mits ik hem eerst het adres van Rienk Kamers flat in Scheveningen geef, de flat waar Hazeu met mij enkele uren doorbracht.

Den Haag veroordeelt ‘de verraderlijke aanval van Irak op Israël.’ Het torentje is ‘diep bezorgd’. Overigens zijn in Israël reeds vier mensen in hun gasmaskers gestikt.

Gorbatsjov liet Saddam een brief bezorgen om onmiddellijk uit Koeweit te vertrekken, wat dus nu in volle gang is. In het Westen wordt gesproken over zijn ‘unprovoked attack on Israel.’ Verschillende vlagen van verstandsverbijstering begeleiden meestal oorlogssituaties, zoals bij Lubbers, die in het parlement verklaarde dat de oorlog juist geen kwestie van geweld gebruiken was, maar dat het om ‘recht’ ging.

Lichtpuntje: een commentator op de bbc zegt dat de Amerikanen ‘hijacked the United Nations’ om de volkerenorganisatie mee te krijgen bij dit door Washington ontplooide militaire avontuur.

Rienk Kamer zendt een fax dat nu er oorlog is gekomen ons plan om samen naar Djakarta en Dewi Sukarno te gaan, een

33 NRC Handelsblad, 18 januari 1991.

[p. 37]

bezoek waar hij zeer naar uitkeek, niet door kan gaan. Jammer. Hij zou de reis financieren. Ik zou eindelijk voor het eerst na 1966 in Djakarta terug zijn geweest.

19 januari 1991

Arriveerde samen met Wouter Kok om 11.30 uur in Velp bij Florrie Rost van Tonningen (78), een zeer ondernemende en energieke dame. Op de terugweg bezochten we Wouters ouders. Zijn vader toonde met trots een stal met zestig koeien. Florrie heeft een assistent, Aart Gerritsen (25), een volgevreten blaag in een blazer. Madame vertelde over een huiszoeking 17 december jl., waarbij voor 11.000 gulden schade werd aangebracht. Ik vind zoiets laf, onverteerbaar en crimineel. Zij kwam thuis en de straat stond vol politie-auto's en zestien mannen waren bezig de boel overhoop te halen. ‘Ik was hun gevangene. Alle kerstkaarten die ik had ontvangen, werden in beslag genomen. Alle post werd nagegaan. De brievenbus was opengebroken. Zelfs mijn auto werd doorzocht. “Ik gebied dat u de sleutels geeft,” zei een politieman. Alle computerdiscs werden meegenomen.’ Haar verhaal maakte me razend. In hoge mate onthutsend. Met welk recht wordt er op een dergelijke Gestapo-achtige manier tegen haar opgetreden? Dat gebeurt dan onder Lubbers en Van den Broek, en Ien Dales niet te vergeten.

Florrie Rost van Tonningen nam me kwalijk dat ik over fascisme sprak. Zij corrigeerde dat ze nationaal-socialiste was. De Amerikanen beschouwde zij als ‘de ziekte’ van de wereld, daar denk ik hetzelfde over. Het blijft een ramp dat de voormalige Sovjet Unie nu dezelfde kant opgaat. Ik zei dat onze democratie een legitieme rechtse partij miste, waarop zij onmiddellijk aanvulde: ‘Jij bent de man.’ Dat kan natuurlijk nooit, evenmin als ik bij Groen Links van Ria Beckers zou willen horen, ook al doet zij dikwijls verstandige uitspraken.

In haar zitkamer stonden portretten van Hitler en Rudolf Hess. Haar broer bevond zich op een foto aan de zijde van ss-er Rauter. Om duidelijkheid te verschaffen, merkte ik op dat ik in de oorlog een mitrailleur bij me zou hebben gehad, met de implicatie dat ik deze gezichten aan flarden zou hebben geschoten.

Irak heeft verklaard opnieuw Scuds op Israël te hebben afgevuurd om wraak te nemen voor het lijden van het Iraakse volk onder de Amerikaanse bombardementen. Ze weten heel goed in Bagdad dat Washington, Tel Aviv (en Den Haag) een pot nat is. Irak zegt 72 Westerse vliegtuigen te hebben neergescho-

[p. 38]

ten, een getal dat ik in hoge mate betwijfel. Gelukkig kan Bagdad in ieder geval nog iets terugdoen met deze raketten. Washington schijnt erin te slagen Shamir ertoe te bewegen niet te reageren, wat een fatale misrekening is voor Saddam. Eén Israëlische raket is voldoende het hele gebied in vuur en vlam te zetten. Europese regeringen houden hun hart vast dat de zaak toch nog via Israël uit de hand gaat lopen. De Volkskrant publiceert een vette kop: joden in nederland geschokt door aanval. Wat hadden ze dan gedacht? Ron Naftaniël van het Centrum voor Informatie en Documentatie Israël blaast ook weer zijn vaste partijtje mee. ‘We beraden ons of we ons speciale actieplan in werking moeten zetten.’

De vs zijn de nouveau riche supermacht die er niet wakker van ligt wanneer de eerste dag oorlog tegen Irak de belastingbetaler 500 miljoen dollar kost. Intussen staat driekwart van alle Amerikanen achter de oorlog, wat letterlijk alles zegt van hoe ‘de vrije pers’ in dat land functioneert. In Duitsland gingen honderdduizenden mensen de straat op om tegen de oorlog te demonstreren. In Nederland doet natuurlijk nagenoeg niemand iets, wat eveneens alles zegt over de voorlichting hier.

20 januari 1991

Ik bracht een bezoek aan de Surinaamse ‘soldatenmoeder’ Denise de Hart. Ze zat op haar praatstoel. Mannen waren erger dan natuurrampen. Suriname was als een jungle verloederd, totaal verziekt door corruptie. Toen zij tegen iemand had gezegd dat Henck Arron een uilskuiken was, werd haar verteld dat Hedi Does, diens bijvrouw, via haar kantoortje miljoenen voor hem verdiende. Zij had ambassadeur Pieter Koch ontmoet en duidelijk gemaakt geen zin te hebben in hypocriete praatjes. Zij had de ambassadeur bijvoorbeeld gevraagd hoeveel handen van moordenaars George Bush heeft gedrukt toen hij hoofd van de cia was. Een andere opmerking: ‘Als Suriname maar drie miljoen vaten olie per dag zou pompen, zou Nederland wel met investeringen op de proppen komen.’ Tegen Desi had zij gezegd: ‘Als ik je schedel licht, komt er hebzucht, geld, status en gezichtsverlies boven. Wij vrouwen zitten biologisch anders in elkaar. Een moeder geeft eerst haar kind te eten. Een kip legt iedere dag een ei. Een haan hoor je alleen maar kraaien. Een haan denkt dat als hij niet kraait, de zon niet zou opgaan. Bovendien tolereert een haan geen andere haan in een kippenhok.’

‘Nu hebben ze me nodig,’ vervolgde de 78-jarige Surinaamse schrijfster, ‘straks kan ik stikken. In de politiek heb je geen

[p. 39]

vrienden. Dit heb ik ook tegen Jules Wijdenbosch gezegd. ‘Is dat zo,’ vroeg hij. Henk Herrenberg ken ik al dertig jaar. Hij is politicus, geen vriend.’

Dit is natuurlijk ook helemaal waar, zoals ik zelf in Paramaribo heb ondervonden. Saddam Hoessein kan erover meepraten. De hele Arabische wereld laat hem stikken en velen van zijn ‘wapenbroeders’ kiezen eieren voor hun geld of worden door Washington omgekocht.

Bart Rijs, die met Pieter Webeling op 18 januari een artikel van vijf pagina's in hp/De Tijd publiceerde over Desi Bouterse, had haar ook om informatie gebeld. Zij had geantwoord oud genoeg te zijn geworden om zich te realiseren niet te kunnen zeggen wie Bouterse was. Overigens bevestigde zij dat ze mijn brief aan hem had gegeven. Zij liet me haar codeboek zien met bijvoorbeeld een aantekening dat Herrenberg haar driemaal in een week om 03.30 uur uit bed had gebeld. Wie was het ook weer die eens zei: het gaat er niet om of men goede of slechte manieren heeft, maar het gaat er om dezelfde manieren voor iedereen aan de dag te leggen?³⁴

Rijs en Webeling lieten Jaap de Hoop Scheffer een bijdrage leveren: ‘Ik houd niet van leiders in uniform. Dat deed ik bij Pinochet niet en nu nog steeds niet.’ Waar was Jaapje toen Juliana en Beatrix bij Suharto op staatsbezoek gingen? Dan had hij haar nog beter naar Bouterse kunnen zenden. Frans Weisglas: ‘Buitengewoon triest dat deze machtswellusteling Suriname beheerst.’ De voorlichting over Bouterse hier blijft knudde. André Haakmat noemde hem trouwens ‘de meest aimabele Surinamer die ik ken.’ Trouwens, mijn goede vriend Frits Pengel ligt daar niet ver vanaf.

Eindelijk gaan Nelson Mandela en Zoeloeleider Gatsha Buthelezi praten. Er moet een einde komen aan de bloedige confrontaties tussen hun aanhangers. Het herinnert me aan Sukarno (Javaan) en Hatta (Sumatraan). Wim Bossema geeft de zaak in de Volkskrant met de hier gebruikelijke pro-anc ondertoon weer.³⁵

34 HP/De Tijd, 18 januari 1991.

35 De Volkskrant, 18 januari 1991.

21 januari 1991

De nieuwsvoorziening over de oorlog is walgelijk. De Iraakse televisie liet zeven gevangengenomen Amerikaanse piloten zien, beelden die alleen cnn heeft getoond. abc televisie onderstreepte de beelden expres niet uit te hebben gezonden. Koning Hoessein van Jordanië vergeleek het ‘verwoestende optreden’ van Amerika en bondgenoten met de atoombom op

[p. 40]

Hiroshima. Hij beschuldigde het Westen met twee maten te meten. Ons heeft de oorlog al honderd miljoen gekost. Een vredesmars in Den Haag trok 1.500 mensen.

De New Scientist meldde dat bij ziekte van Amerikaanse militairen in het Golfgebied, geneesmiddelen en vaccins zullen worden gebruikt die eigenlijk nog niet officieel zijn toegelaten. Het gaat daarbij onder meer om genetisch gemanipuleerde antilichamen en entstoffen tegen botulisme. nrc Handelsblad plaatste dan ook een kop: amerikaanse militairen proefkonijnen. Verziekte Amerikaanse minds springen natuurlijk over de hele linie uit de band, en niet alleen ten aanzien van de fascistische neiging erop los te willen timmeren.

In Ramallah, op de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever, heerst openlijke vreugde over ‘Iraki missiles raining down on Israel,’ aldus The Washington Post.³⁶ Meer dan begrijpelijk. Die mensen worden al decennialang geterroriseerd op hun geboortegrond.

De dichter Jevgeni Jevtoesjenko zegt - voor mij althans - voor het eerst een aantal zinnige dingen in Newsweek. ‘I would like to save the Soviet Union from disintegration, but not by force.’ Hij reageert daarmee op de afgang in Vilnius als de dromer die hij is. ‘I am in favor of a civilized divorce - especially if you have common children, and we have many.’

Door de Golfoorlog vergeet men de onthutsende berichten uit Moskou, zoals gisteren, nadat bekend werd dat een van de hervormers van het eerste uur, Alexander Jakovlev, zich geheel uit de top van de machtsorganen heeft teruggetrokken. Gorbatsjov wordt met een leegloop van waardevolle medewerkers geconfronteerd. Tezelfdertijd zijn in Moskou desastreuze economische cijfers bekendgemaakt, terwijl bovendien 400.000 Russen emigreerden.

Strobe Talbott ontmaskert zich als een Koude Oorlog-mannetje door Saddam, zoals George Bush doet, als Adolf Hitler af te schilderen, maar er bovendien een Arabische versie van Joseph Stalin aan toe te voegen.³⁷ Talbott noemde Gorbatsjov ‘a strange case’ in de annalen van ‘totalitarianism’. Gorbatsjov I bevrijdde Oost-Europa en liberaliseerde de binnenlandse orde van de voormalige ussr. Maar in de optiek van Talbott triomfeerde zijn totalitaire opvoeding in het brein van Gorbatsjov. Hij sloeg toe in de Baltische staten dus Gorbatsjov ii verspeelde zijn krediet en rangschikt zichzelf thans in de gelederen van types als Saddam.

36 The Washington Post, 21 januari 1991.

37 Time, 11 januari 1991.

[p. 41]

De inkomsten van de opec-landen zijn als gevolg van de Golfoorlog met 42 procent gestegen tot 165,8 miljard dollar.³⁸ De Amerikaanse oorlogsindustrie floreert eveneens. Kruisraketten: 1 miljoen per stuk. De eerste dag werden er 100 op Irak afgevuurd. Een Stealth-bommenwerper, 106 miljoen dollar. Ga zo maar door. De eerste halve dag van de oorlog waren er duizend geallieerde toestellen in de lucht tegen Bagdad. Saddam haalde zijn wapens van her en der.

Time heeft een journalistiek legertje op de been gebracht om ‘de wereld’ te informeren over de Amerikaanse heldendaden. Opmerkelijk is een beschouwing van de historicus Paul Gray die constateert dat ‘the madman theory (over Saddam) is a bit more respectable, intellectually, than simply calling the Iraqi a monster. Long-distance psychoanalyzing of Saddam has been going on for some time, particularly in the us and Israel, with not helpful results.’ Professor Gray spant zich in een ander geluid over Saddam Hoessein te laten horen dat meer overeen moet komen met hoe deze Irakees werkelijk is. Wat André Haakmat onlangs probeerde te doen inzake dat andere ‘monster’, Bouterse.

Time heeft alles bij elkaar genomen een schitterend overzicht van de Golfcrisis geproduceerd.³⁹ Met twaalf gedetailleerde pagina's, waarin een plattegrond van het Midden-Oosten met posities van de troepen van zowel Irak als de Amerikanen en hun bondgenoten, militaire bases en economische doelwitten. Verder een uitgebreid overzicht van de troepenmacht en het wapenarsenaal van alle partijen, allemaal getekend en in kleur. Nergens anders te vinden.

Theo Sommer, hoofdredacteur van Die Zeit, vraagt zich af of een geallieerde overwinning op Irak werkelijk vrede zal brengen. ‘Saddam Hussein is not another Hitler, nor is Iraq powerful enough to be another Nazi Germany. Had the international community imposed a tight embargo against Hitler

38 De Volkskrant, 21 januari 1991.

39 Time, 28 januari 1991.

[p. 42]

when he marched the German Army into the demilitarized Rhineland in 1936, Munich would never have come to pass.’⁴⁰ Ik betwijfel dit.

40 Newsweek, 28 januari 1991.

22 januari 1991

Irak vernielt Koeweitse olie-installaties, wat de internationale effectenbeurzen verder doet dalen. Malcolm Browne meldt in The New York Times dat de Amerikanen voor de honderden journalisten ter plekke in Saoedi-Arabië ‘near total military supervision’ hebben ingesteld. Een veeg teken. Amerikanen kunnen met hun smerige praktijken geen pottenkijkers gebruiken. Intussen vraagt Israël drie miljard dollar van Washington als compensatie voor de schade veroorzaakt door de Scud-raketten. Dit is een betaling voor het feit dat Israël niet terugmept. Japan had zich steeds afzijdig gehouden, maar is nu bereid een bijdrage van 9 miljard dollar aan de vs te betalen ter dekking van de kosten om oorlog te voeren, want Japan heeft ook de olie uit het Nabije Oosten nodig.

Het Witte Huis veroordeelt de Scud-raketten op Israël als een ‘brutal act of terror’. Op de bbc zei iemand zeer terecht: ‘Israël schendt al veertig jaar alle grondbeginselen van het internationale recht.’ Een waarheid als een koe, waar niemand ooit over durft te spreken uit vrees om als anti-Israël te worden veroordeeld.

Saddam sprak over ‘the mother of all battles’. Irak zal zich nooit overgeven. De nieuwe minister van Buitenlandse Zaken van de Sovjet-Unie, Alexander Bessmertnykh blijft hopen op een spoedig einde van het conflict. Minister Tariq Aziz is in Moskou gearriveerd. De vs bereiden zich voor op een land-offensief tegen Irak. Rampzalig dus.

Intussen worden in het Kremlin door cpsu-loyalisten voorbereidingen getroffen om Boris Jeltsin te wippen. Dat zou een uitstekende zaak zijn. De man is een warhoofd. Als voorzitter van de Russische Federatie is hij mede bezig de Sovjet Unie naar de knoppen te helpen. Hij werd vorig jaar op 29 mei 1990 met een meerderheid van vier stemmen gekozen. Jeltsins ambities moeten worden gekortwiekt of het hek is van de dam. Balletdanseres Margot Fonteyn is in Panama Stad overleden. Ze werd 71 jaar.

Ik besprak in Hilversum met Carel Enkelaar en Klaas Jan Hindriks de mogelijkheden om op televisie een scherp interview programma van de grond te krijgen. Namen als Brugsma, Hof-

[p. 43]

land, Vredeling en Van Gasteren doken weer eens op. Max Appelboom nam foto's van de bijeenkomst. We kwamen er niet uit.

Ramsey Clark en Noam Chomsky behoren tot de schaarse Amerikanen die lucide opmerkingen over Irak maken. Wie over a just war spreekt, zal Washington moeten aanspreken, op wat in Panama werd uitgehaald, Pretoria over Namibië en Djakarta over Oost-Timor, aldus Chomsky. ‘Saddam looks like a boy scout compared to what Suharto did in East Timor.’ Maar Suharto is dan ook de Gauleiter van de cia voor Indonesië. Die mag alles. Net als Pinochet, Mobutu en de rest. ‘We laugh at Saddam,’ aldus Chomsky, ‘when he said that his heart bleeds for Palestina. Why don't we laugh at Bush when he comes up with Amnesty International reports on Iraqi atrocities in Kuwait?’

Carel Enkelaar vertelde dat zijn vrouw Liny razend was dat ik sympathiseerde met Irak en pro-Saddam was.

23 januari 1991

In de Volkskrant staat boven een artikel van Ewoud Nysingh: irak lapt het internationale recht aan zijn laars. Ik heb Nysingh geschreven of hij dat een eerlijke voorstelling van zaken vond. Is hij vergeten dat toen het Internationale Hof de vs veroordeelde voor misdadig gedrag en het schenden van mensenrechten in bijvoorbeeld Nicaragua, Washington reageerde met de mededeling dat Amerika het gezag van het Hof niet erkende? Is Nysingh vergeten dat al jarenlang alle stemmingen van veroordelingen van misdadig gedrag en het schenden van vn-resoluties door Israël met een Amerikaanse veto van tafel werden geveegd? Eén enkele keer stemde Haïti met de vs mee. Ook herinnerde ik Nysingh aan de invasie van Bush in Panama, welke verdacht veel lijkt op de invasie van Irak in Koeweit. ‘Erik Neuteboom eindigde vandaag een brief in de Volkskrant met de opmerking dat politici geschift waren. How about journalists?’ schreef ik Nysingh. Weer een vijand erbij voor het leven. Helaas.

In Moskou is Irak bij monde van Tariq Aziz akkoord gegaan met het Russische vredesvoorstel van een ‘unconditional Iraqi withdrawal from Kuwait over a 21-day period.’⁴¹ Maar George Bush heeft Saddam tot vanavond 20.00 uur de tijd gegeven om volledig met de terugtrekking van zijn troepen uit Koeweit te beginnen, of anders... Bush wil bloed zien analoog aan de

41 International Herald Tribune, 23 januari 1991.

[p. 44]

cia-principes die hem gevormd hebben. Nederlanders zijn het massaal met een ultimatum en een grondoorlog tegen Irak en eens.

Het hoofdartikel defanging the dictator in The Washington Post demonstreert feitelijk alleen maar dat Bush zelf zich als dictator opstelt in het conflict met Irak. Intussen passen de Irakezen op Koeweit een politiek van verschroeide aarde toe en steken alle oliebronnen van dat land in de fik. Wat heeft Washington nu eigenlijk bereikt?

Intussen heeft Lubbers met Van den Broek bekonkeld om akkoord te gaan met het zenden van een Nederlandse eenheid met Patriot-raketten naar Israël, dit alles buiten de minister van Defensie, Relus ter Beek om. Israël ging overigens op het aanbod niet in. Het cda gaf toe ‘een schoonheidsfoutje’ te hebben gemaakt.

Wim Kok heeft zijn afschuw over de Iraakse Scuds op Israël uitgesproken. Haagse politici denken maar een kant op.

Wanneer ik de klokken van de Sint Nicolaaskerk hoor, denk ik aan de begrafenis daar van Frans Kellendonk.

Klaas Jan Hindiks vertelde een paar jaar geleden geluncht te hebben met Beatrix en Claus, die hij omschreef als ‘een zombie’. Zolang ik de rode kaart van Den Haag heb, mag ik die mensen niet ontmoeten.

Een dame op straat drukte me een pamflet in handen. ‘U bent toch Willem Oltmans. Ben blij u ontmoet te hebben.’⁴²

Heel heldhaftig heeft Den Haag, als brave meeloper met Washington, de vijf Iraakse diplomaten in Nederland opdracht gegeven het land binnen 24 uur te verlaten. Ook hebben de politieke fracties meegedeeld dat Turkije op steun van Nederland kan rekenen, indien het door Irak zou worden aangevallen. Rob Meines meldt in nrc Handelsblad dat de vastberadenheid van Haagse politici werd veroorzaakt door de Scuds op Israël. Frans Weisglas voerde als gewoonlijk het hoogste woord. Ik vraag me altijd met zorg af namens wie.

Heb commandant Chas Mijnals in Suriname nog eens een kopie van zijn brief aan mij gezonden en gevraagd of hij zich niet kan inspannen om het geld dat ik van Suriname tegoed heb te laten overmaken.

Jan Foudraine kwam anderhalf uur naar Amerbos. ‘Je hebt me geschreven, “you are all alike” dat betekent “oorlog”,’ zei hij. ‘En dat na een jaar samenwerken en liefde,’ voegde hij eraan toe. Liefde is in dit verband een te groot woord. Krishnamurti

42 Zie bijlage 11.

[p. 45]

had gezegd dat ‘separation is conflict, division is war, that is a law.’

Jans visie op het wereldgebeuren was interessant. Het Golfconflict was terug te leiden naar de opvoeding van mensen tot emotionele reactiemachines. Godsdienst en nationalisme vormen de basis van conditionering. Alle partijen in de Golf roepen hun goden op. Saddam wil een jihad. ‘Het is te griezelig om na te denken wat omgaat in de hoofden van al die mensen die tot oorlog aanzetten. Bush en Saddam zouden moeten mediteren met hun opgeblazen egos. Osho heeft immers gezegd dat we psychiaters in het Witte Huis moeten hebben. Een opmerking die me onmiddellijk aan mijn vriend Arnold Hutschnecker deed denken.

Foudraine verbaasde zich over ‘de ongelooflijke geilheid van journalisten, die in de oorlogsgebeurtenissen duiken alsof ze er een erectie bij krijgen. Ze verzwelgen in die oorlog en interviewen elkaar. Het leidt to een allesomvattende oppervlakkigheid. Er wordt geen enkele wezenlijke achtergrond belicht. Je komt er niet met te zeggen dat Bush ongelijk heeft. Er wordt op pseudoproblemen gefocust. Journalisten zijn allergisch voor diepgang.’

Jan vertelde dat Poona nog steeds verder wordt uitgebreid. Er bevinden zich nu 8.000 volgelingen van Osho. De stoel van de meester staat er, en blijft ostentatief leeg. Ons gesprek keerde voordurend naar de oorlog terug. ‘Israël blijft met hand en tand eigen belangen verdedigen. Het is een politiek die tot oorlog moet leiden. Bush doet hetzelfde. Hij laat daarmee zien dat hij niet intelligent is. Gorbatsjov wordt geconfronteerd met separatisme, wat eveneens tot conflict moet leiden. Men ziet hoe de ussr verbrokkelt. In dit verband heeft Osho gezegd dat het stichten van de staat Israël midden in het Arabische gebied de meest perverse manier is om Joden uit te roeien. Dat is een onbewuste Holocaust geweest, want uiteindelijk kan dat niet.’ Hij wees op het ontstaan van Pakistan. De moslims eisten een eigen staat. Die eis kostte een miljoen doden in de strijd met India.

Foudraine ziet orthodoxe joden als fascisten. ‘Wat denk je als Saddam Turkije aanvalt? Dan heb je een derde wereldoorlog,’ zei hij.

24 januari 1991

Bus 33 draaide de grote weg op en overreed een herdershond. Met een klap morsdood. Kreeg direct een druk op mijn hoofd en werd er naar van. De buschauffeur wilde wachten, want er was misschien schade aan de bus.

[p. 46]

Juurd Eijsvogel en Hans Moll spraken met de Nederlandse ambassadeur in Bagdad, Koos van Dam. Welk een verademing. Eindelijk een Irak-kenner aan het woord. Weliswaar had hij Saddam slechts eenmaal bij een begrafenis ontmoet ‘maar ik heb hem heel nauwkeurig gevolgd via alles wat hij in het openbaar heeft gedaan. Het bewind is het bewind van de president. Hij is een uitermate krachtige persoonlijkheid en bezit charisma. Ik zou zijn optreden niet als demagogisch willen kenschetsen.’ De ambassadeur beschreef Saddam verder als ‘een buitengewoon intelligente man’. Eindelijk valt er in de nrc Handelsblad eens rustig overwogen te lezen hoe het Koeweit-drama - inbegrepen het voorspel, toen Irak het oliestaatje beschermde tegen Iran - zich in werkelijkheid heeft voltrokken. Van Dam geeft glashelder aan hoe Koeweit meer olie produceerde dan de opec-landen hadden afgesproken met als gevolg dat de prijzen laag bleven, wat ernstige economische problemen in Irak veroorzaakt. Bij herhaling verzocht Bagdad het buurstaatje zich aan de afspraken te houden, maar Koeweit stoorde zich niet aan de verzoeken van Saddam. Op 19 juli 1990 zei de Iraakse president dat de sabotage van Koeweit als economische oorlogvoering werd beschouwd. Zat de invisible government in Washington hier achter? Werd Koeweit gebruikt om Irak te provoceren, omdat de inlichtingendiensten rapporteerden dat Saddam aan wapens werkte die een bedreiging vormden voor de vs en Israël?

Yuri Afanasjev.

Een ander opzienbarend, bijna paginagroot artikel is geschreven door Yuri Afanasjev, historicus en rector van het Archief Instituut in Moskou.

Afanasjev spreekt over een coalitie van conservatieve en reactionaire krachten, een soort samenzwering van de kgb, het Sovjet militair-industrieel complex en het cpsu-apparaat in september-oktober 1990. Er zouden waarschuwende troepenbewegingen zijn geweest. Er werd gesproken over samenzweringen in vijf Sovjetrepublieken in samenwerking met de cia. Volgens deze gezaghebbende waarnemer heeft Gorbatsjov constant onderschat wat er werkelijk speelde, laat staan wat er van buitenaf werd ondernomen om de ussr uiteen te spelen. ‘Volgens mij heeft de paniek bij onze regering toegeslagen,’ aldus Afanasjev. ‘Zij is bang om er tegenover het volk voor uit te komen wat zij de afgelopen vijf jaar heeft gedaan.’

[p. 47]

Hij vervolgt: ‘Het hele sociale systeem wordt door zijn gebrek aan functioneel evenwicht richting vrije val geduwd, naar een staat van ontbinding waarin primitieve krachten vanzelfsprekend sterker worden. Ik maak mij niet zozeer zorgen over de fouten of de besluiteloosheid van de president, als wel over het functionele onvermogen van de samenleving om binnen de huidige machtsstructuur vooruitgang te boeken, zeker tijdens de huidige, naar wij hopen, overgangsperiode naar een fundamenteel nieuwe economie - de essentiële component van elk nieuw systeem. (...) Nu moet dit lappendeken rijk, met al zijn in bloed gedrenkte gebieden, als basis dienen voor het oplossen van langdurige economische problemen. Niet alleen verwerpen de landen die samen de Unie van Sovjetrepublieken vormen het idee van broederlijke vriendschap en een verenigde Sovjet Unie, juist het idee van een verdrag waarin een nieuwe unie wordt gevestigd, heeft zijn aantrekkelijkheid voor hen verloren of is die snel aan het verliezen.’ De ussr valt uit elkaar. De cia en the invisible government in Washington hebben hun doel bereikt.⁴³

Vicepremier Wim Kok sluit het sturen van grondtroepen naar de Golfregio niet uit. Hij is nog steeds bereid - ook al wil Israël ze niet hebben - Patriotraketten naar Tel Aviv te sturen. Het kabinet wacht op een verzoek van Turkije om steun in geval dat Saddam zou aanvallen. Den Haag is bereid Hawkraketten te sturen. Ik wist niet dat we die ondingen hadden. Omdat Yasser Arafat Irak en Saddam steunt, heeft de PvdA afstand genomen van de plo.

43 NRC Handelsblad, 24 januari 1991.

25 januari 1991

Paul Horvitz meldt in de International Herald Tribune vanmorgen dat militaire analisten ervan uitgaan dat de hevigste gevechten te land slechts enkele dagen zullen duren. Generaal Walter Boomer van de Amerikaanse mariniers waarschuwde dat de eerste operaties dermate vlot verliepen, dat dit hem ongerust maakte. Minister van Defensie, Dick Cheney heeft reeds gezegd dat de oorlog niet lang zal duren.

Washington wil Saddam voor de rechter slepen. Ze worden steeds gekker daar. Het Witte Huis van George Bush sluit niet uit dat de man gevangen zal worden genomen. Ze denken kennelijk in termen van Manuel Noriega, ook eens een vriend, later vijand en nu oorlogsmisdadiger. Maar hoe zit dat dan met Bush zelf?

[p. 48]

John Major houdt Saddam verantwoordelijk voor de behandeling van krijsgevangenen. Bagdad maakte bekend dat de regering van Irak die behandeling zal koppelen aan de behandeling van de Palestijnen in de door Israël bezette gebieden. Dan ben je inderdaad snel uitgesproken.

Lange telefoon met professor Ies Lipschits in Groningen Hij was zeer bezorgd over zijn onlangs in Israël getrouwde dochter. Voor ik het wist flapte ik eruit overtuigd te zijn dat Saddam de crisis zou overleven. Hij dacht van niet.

Opmerkelijk dat professor Jan Tinbergen als lid van de PvdA een brief aan de leiding van die partij heeft gezonden ‘ernstig verontrust te zijn’ over de houding van de socialisten in het Golfconflict. Ook 45 andere toppers uit de PvdA hebben het stuk ondertekend. Wim Kok staat in zijn hemd met zijn standpunt, maar dat zal hem een worst zijn.

In Moskou demonstreerden 100.000 mensen - dat is aldaar een gigantische vertoning - tegen Michail Gorbatsjov en voor Boris Jeltsin.

26 januari 1991

Wat ik ook niet wist, is dat Fokker lanceerbuizen, bedrading en voeding voor Amerikaanse Patriotraketten ter waarde 513 miljoen dollar fabriceerde. Bush heeft de productie van allerhande oorlogsmateriaal laten versnellen.

De zelfoverschatting van Haagse politici kent geen grenzen. d66 heeft voorgesteld zo snel mogelijk een Kamerdelegatie van zeven of acht leden naar Estland, Letland en Litouwen te zenden ‘als signaal aan Moskou’.

De Iraanse leider ayatollah Ali Khamenei heeft George Bush een ‘moordenaar en crimineel’ genoemd, een mening die ik geheel deel.

Dick Wittenberg meldde in nrc Handelsblad hoe Japan, dat zich formeel afzijdig houdt in het Golfconflict, intussen wel de elektronica leverde voor de in Irak ingezette lasergeleide bom.⁴⁴ ‘Japanse lasers, geheugenchips, halfgeleiders van galliumarsenide, sensoren en keramische materialen bepalen in belangrijke mate de slagkracht van de geallieerden in Irak,’ schreef hij. Hier zie je steeds duidelijker de globalisering van het militair-industriële complex.

Bij Koeweit is een olievlek van 15 kilometer lengte op zee verschenen, door Bush omschreven als ‘the last gasp of Saddam’. De Amerikanen zeggen dat Irak de olie in zee pompt. Bagdad

44 NRC Handelsblad, 24 januari 1991.

[p. 49]

zegt dat de Amerikanen twee Iraakse olietankers lek hebben geschoten. Alle media gaan ervan uit dat Bush de waarheid spreekt en Saddam a priori alles bij elkaar liegt. Ook het zogenaamd onafhankelijke Russische persbureau Interfax doet mee. Volgens deze bron heeft Saddam de generaals die het bevel voerden over de luchtmacht en de luchtafweer laten executeren. Dit zou zijn gebeurd omdat 26 van de 100 Scuds die Irak op de grond heeft, door Amerikaanse toestellen waren vernietigd terwijl Irak al 300 van de 700 toestellen van haar luchtmacht verloor. Generaal Robert Johnston van de us Marines in Saoedi-Arabië heeft ontkend dat er bewijzen voor de executies waren. Al het geklets hoort bij psychologische oorlogvoering.

Florrie Rost van Tonningen zond een foto van een door haar geschilderd tableau plus een brief van een nsb-ster uit Portugal.

28 januari 1991

Saoedi-Arabië draagt 36 miljard dollar bij om Irak uit Koeweit te krijgen, Japan 9 miljard, Koeweit zelf 2,4 miljard en ook Helmut Kohl maakt een miljard over, dan hoeven Duitsers niet zelf de vuurlinie in. Opvallend is overigens dat Maleisië om een spoedzitting van de Veiligheidsraad heeft gevraagd omdat de oorlog die Bush nu voert feitelijk niets te maken heeft met de oorspronkelijk in New York overeengekomen plannen Irak uit Koeweit te krijgen. Het wordt tijd dat er iemand zijn mond opendoet.

Peter is terug uit Johannesburg en bracht veel post mee.

Kolonel Fletcher Prouty schreef al op 31 december een opmerkelijke brief dat hij Oliver Stone adviseert bij het realiseren van een jfk-film.⁴⁵ Daar begrijp ik niets van. Oliver en ik kwamen uitdrukkelijk overeen, toen ik hem vijftien jaar geleden de Engelse vertaling van mijn eigen jfk-boekje gaf dat, als hij hierover ooit een film zou maken, ik zijn rechterhand zou zijn. Misschien heeft hij me gezocht en niet kunnen vinden nu ik dikwijls in Johannesburg ben.

Fletch heeft een driedubbele bypassoperatie gehad. Maar in zijn brief toont hij zich zijn als vanouds, zoals met de opmerking ‘this weird Gulf crisis’.

Opmerkelijk is de populariteit van Bush, omdat hij oorlog voert. Volgens Robin Toner heeft hij een ‘aura of invincibility’ vergaard bij het brede Amerikaanse publiek dat hem in

45 Zie bijlage 12.

[p. 50]

1992 een tweede termijn in het Witte Huis zal gaan opleveren.⁴⁶ Het Hitler-effect van Bush.

Tariq Aziz heeft een brief naar de secretaris-generaal van de vn Pérez de Cuéllar gezonden. Hij stelde hem persoonlijk verantwoordelijk voor de ‘willekeurige en opzettelijke bombardementen van de geallieerden op Irak.’ Aziz: ‘Het is werkelijk een schande voor een internationale organisatie dat dergelijke opzettelijke misdaden worden gepleegd onder de vlag van de resoluties van de Veiligheidsraad van de vn. Honderden burgers komen om.’

Peter realiseert zich maar al te goed dat iedere keer dat hij naar Nederland komt, het de laatste keer kan zijn dat hij zijn moeder, die tegen de negentig loopt, terugziet. Ik voel dat hem dit zeer bezighoudt. Hij heeft immers een zeer bijzondere band met haar.

46 The New York Times, 26 januari 1991.

29 januari 1991

Saddam heeft tientallen oorlogsvliegtuigen naar Iran gezonden, waaronder 60 bommenwerpers en jagers, inbegrepen de moderne mig-29's. Dat moet een emotioneel besluit zijn geweest, gebaseerd op zijn onverbeterlijke geloof in de Arabische broederschap, waartoe hij blijkbaar zelfs de ayatollahs rekent, met wie hij jarenlang een doodsstrijd streed. Zijn denkfout zit hem in de miscalculatie dat alle Arabieren één lijn zouden trekken als zij eenmaal tegenover de vs zouden worden geplaatst. Met van twee walletjes vretende leiders als Moebarak kom je er natuurlijk nooit. Dat zou onder Nasser anders zijn geweest. Alleen koning Hoessein en Yasser Arafat erkennen nog Arabische solidariteit, voor zo lang als het duurt. De Iraakse luchtmacht speelt dus geen rol meer.

Bob Woodward schreef in The Washington Post dat Irak op miraculeuze wijze de massale aanval van een overmacht weerstaat. Nog steeds is 65 procent van de Iraakse vliegvelden operationeel. Terwijl aanvankelijk het radarverkeer van de luchtverdediging was uitgeschakeld, werd 20 procent weer op gang gebracht. Pas 8 van de 30 vaste lanceerinstallaties voor Scuds werden buiten gevecht gesteld. Saddam is ondanks alles in staat geweest via een fijnmazig netwerk van commandoposten in contact met zijn troepen te blijven. De mogelijkheid voor Irak om kernwapens te maken, zou uitgeschakeld zijn, maar installaties voor chemische en biologische wapens zijn voor de helft vernietigd. Ook hebben Irakezen de start- en landingsbanen

[p. 51]

van hun 66 vliegvelden uitzonderlijk snel weer operationeel gemaakt.

Op 16 november had Buitenlandse zaken mijn verzoek tot inzage in de beperkende instructie van Luns (dd. 14 10 1990) beantwoord en stuurde me een aantal stukken toe, die Peter mij vanuit Johannesburg doorzond en ik gisteren ontving. Een ervan is een vertrouwelijk schrijven namens Luns door de chef voorlichting van Buitenlandse zaken Vroon, gedateerd 26 november 1962 aan alle posten en zelfstandige Consulaten-Generaal. Vroon geeft een karakterbeschrijving van mij en schrijft ondermeer: ‘(...) ofschoon ik over een uitgebreid curriculum vitae van betrokkene beschik.’. Dat moet ik hebben!⁴⁷ Heb ogenblikkelijk secretaris-generaal Ben Bot gevraagd mij dit per omgaande te doen toekomen. Dat leugenverhaal wil ik wel eens zien. Ik ga hier werk van maken. Sprak hierover met Carel Enkelaar, die adviseerde Erik Jurgens in de arm te nemen en hem als mijn biechtvader te beschouwen. Carel kent Erik door en door uit de dagen dat hij nos-voorzitter was.

Folkert Jensma sprak met Jurgens die zei in het parlement te zitten ‘omdat ik dol ben op het instituut.’⁴⁸

Rajendra Persaud, onderzoekspsychiater aan de Universiteit van Londen, meent dat Stalin en Saddam een neiging tot sadisme gemeen hebben. Hij citeert de Britse journalist William Rees-Mogg die in The Independent schreef: ‘De schizofrenen die ik ken, lijken in geen enkel opzicht op Saddam Hoessein.’ Persaud is voorzichtiger: ‘Ondanks de inspanningen van een aantal gerenommeerde inlichtingendiensten is de psychologische structuur van de man vooralsnog een mysterie.’ Volgens deze Britse psychiater is de verschrikkelijke werkelijkheid ‘dat de meeste mensen die zich aan genocide schuldig maken volkomen gezond zijn, gemeten naar de maatstaven van de moderne psychologie.’ De psychiaters die de nazi-oorlogsmisdadigers tijdens de processen in Neurenberg bestudeerden, hebben herhaaldelijk gerapporteerd dat hun studieobjecten geestelijk gezien volkomen normaal waren. De drie voornaamste kenmerken waren geen ethisch normbesef, een kolossale ambitie en een sterk ontwikkeld nationalisme. Persaud zegt dan ook dat wat Saddam betreft psychiaters en de cia voor raadsels staan.⁴⁹

47 Zie bijlage 13, PV-168775 dd. 26 11 1962.

48 NRC Handelsblad, 29 januari 1991.

49 De Volkskrant, 29 januari 1991.

[p. 52]

30 januari 1991

De regering John Major noemt Saddam openlijk ‘de slager van Bagdad’, een term die de overheid van de Britse pers klakkeloos heeft overgenomen. Major zei dan ook geen traan om diens dood te zullen laten. Men zou voorlopig nog geen bommen afwerpen om Saddam persoonlijk te treffen. Duitsers bouwden een Führer-bunker voor de Iraakse leider. Een tekening ervan belandde via sovjetbronnen in nrc Handelsblad.

The New York Times wijst erop dat negers 30 procent van de Amerikaanse troepen in Desert Storm uitmaken, terwijl slechts 14 procent van de mannen tussen 18 en 24 in de vs negroïde is. Dit zou straks betekenen ‘that black casualties will be similarly disproportionate. Is it fair? Is it inevitable? For answers one must search the soul of American society.’⁵⁰ Zou nog wel een paar onderwerpen weten waar de collectieve ziel van de vs maar eens een acceptabel antwoord op moet proberen te geven. Hoeveel Amerikanen zouden zich bijvoorbeeld realiseren dat Irak feitelijke een proeftuin is voor het testen van nieuwe wapensystemen door het Pentagon en de cia? nrc Handelsblad publiceert een plaatje hoe Tomahawkraketten vanuit onderzeeboten worden afgevuurd.

50 The New York Times, 30 januari 1991.

[p. 53]

Intussen spreekt Bush doodgemoedereerd in zijn jaarlijkse rede tot het Congres over ‘a new world order’ die hij aan de hand van ‘decency and international law’ wel even zal vestigen. Die man is een slechte grap. Bovendien gebruikt de man citaten uit de Bijbel om zijn gedrag te rechtvaardigen. Hij voert een just war. Mijnheer had 166 dagen geprobeerd Saddam ertoe te bewegen Koeweit weer te verlaten, wie niet luisteren wil moet voelen.

De ontmoeting tussen Pieter Lakeman en Toon Quarles heeft plaatsgehad. Zelf had ik een gesprek met Florrie Rost van Tonningen in het Victoria Hotel. Zij gaf me een pagina van het proces-verbaal van 17 december l.l. Welke idioten zitten hier achter?⁵¹

51 Zie bijlage 14.

31 januari 1991

Gisteren werden er 3.000 geallieerde aanvalsvluchten boven Irak uitgevoerd. Je begrijpt niet dat er nog een steen op elkaar ligt in dat land. Tot dusverre heeft Irak 53 Scuds op Saoedi-Arabië en 26 op Israël afgevuurd. Bij de grens zijn twaalf mariniers van de vs om het leven gekomen. Wonderlijk dat Bagdad hoe dan ook nog kan terugschieten.

Volgens Schwarzkopf hebben de Amerikanen negentig procent van de aanvoerroutes naar Koeweit vernield. Maar er zijn blijkbaar ook Irakese tanks en troepen het grondgebied van Saoedi-Arabië binnengedrongen.

[p. 54]

Ik schrijf Hirsch Ballin naar aanleiding van mijn gesprek met Florrie Rost van Tonningen. Hoe haal je het in je hoofd een 78-jarige dame te gaan terroriseren vanwege wat een halve eeuw geleden is gebeurd? Bovendien krijgt ze niet terug wat de politie in beslag heeft genomen. Ze vertelde tussen neus en lippen door nog steeds diep verontwaardigd te zijn nooit een overlijdensakte van haar man te hebben ontvangen.

Alexander King van de Club van Rome werd geinterviewd voor nrc Handelsblad. Hij raaskalde over ‘islamisering’ van Zuid-Europa, en een mogelijke ‘islamitische bezetting’ van Frankrijk, Spanje, Italië en Griekenland, en dat dit een groter probleem zal gaan vormen dan de milieuvraagstukken waar de Club van Rome zich de afgelopen twintig jaar mee bezig heeft gehouden.⁵²

Gatsha Buthelezi en anc-leider Nelson Mandela hebben elkaar eindelijk met de nodige fanfare ontmoet en vrede gesloten. De vijandschap bestond niet in de hoofden van beide heren zelf, maar werd voornamelijk aangewakkerd vanuit het anc. Mandela sprak over een doorbraak, maar er is nog geen overeenstemming op alle punten tussen het anc en Inkatha.⁵³

Britse leraren zijn aan het muiten geslagen als antwoord op de woorden van minister Kenneth Clarke (Onderwijs) dat zij zich niet met de Golfoorlog mogen bezighouden. Volgens Clarke moet het geschiedenisonderwijs in Groot-Brittannië in 1967 ophouden. Dat is dan hoe men in ‘de wieg’ van het Westminstermodel van democratie op het hoogste niveau anno 1991 denkt. Intussen hebben de ministers Baker (usa) en Bessmertnykh (ussr) een gemeenschappelijke verklaring over Irak opgesteld en bekendgemaakt, tot razernij van George Bush. De ministers fabriceerden een formule dat als Irak maar eenmaal uit Koeweit was vertrokken, er over vrede zou kunnen worden gesproken. ‘Hij is nog nooit zo kwaad op me geweest,’ gaf Baker zelfs toe. Oud-cia-baas Bush wil Saddam natuurlijk eerst goed in de pan hakken. En minister Van den Broek ziet een rol voor Nederland weggelegd in het komende vredesproces.

Ontmoette André Haakmat, die kennelijk ook door Denise de Hart was opgebeld. Ter plekke richtte hij een fax aan Desi Bouterse met een herhaald en dringend verzoek de openstaande schuld aan mij te verrekenen. ‘In al die jaren dat ik uit Suriname ben, heb ik nog nooit een direct beroep op hem gedaan,’ aldus Haakmat.⁵⁴ Hij had overigens soortgelijke ervarin-

52 Zie bijlage 15.

53 De Volkskrant, 30 januari 1991.

54 Zie bijlage 16.

[p. 55]

gen in Suriname gehad en het was om die reden dat hij de voorkeur gaf aan de sfeer hier ‘waar je eerder wordt toegekend waar je recht op hebt.’

Advocaat H.J.M. Boukema adviseerde me om door de nvj te laten uitrekenen wat mijn inkomen als journalist zou zijn geweest indien ik niet een leven lang door Den Haag gesaboteerd zou zijn. Daarnaast zou Pieter Lakeman met de Stichting sobi de schade kunnen berekenen. Daarna zou ik beide berekeningen aan Van den Broek kunnen zenden en vragen wat zijn standpunt is. Ik zou dit buiten de publiciteit om moeten doen, omdat het dan voor de minister gemakkelijker was een regeling te treffen. ‘Later kunt u alsnog de feiten openbaar maken.’ Ik was het hiermee eens, maar Lakeman waarschuwde dat als ik het zo zou doen, dit als chantage zou kunnen worden gebrandmerkt. ‘Nee,’ zei Boukema later, ‘het gaat er maar om hoe je het aanpakt.’ Daar was Lakeman het toen toch mee eens. Hij zal de schade berekenen. ‘Ach, mijnheer Oltmans,’ voegde Boukema me toe, ‘Luns heeft u in een passende rol weten te dringen.’ Hij achtte het ‘uniek’ dat ik kans had gezien de Haagse sabotage 35 jaar lang te overleven.

Ik lichtte vervolgens Hans Verploeg van de nvj in.⁵⁵ Ook heb ik Wim Klinkenberg schriftelijk van een en ander op de hoogte gebracht.

55 Zie bijlage 17.

1 februari 1991

Gisteren werden er door de geallieerde helden 2.600 aanvalsvluchten op Irak uitgevoerd, waarmee het totaal op tweeëndertigduizend is gekomen in vijftien dagen oorlog. Irak heeft een vrouwelijke Amerikaanse militair gevangen genomen. Wat zou men daar in Bagdad tegen elkaar over hebben gezegd?

Premier John Major heeft de Amerikanen toestemming verleend om vanaf in Groot-Brittannië met b-52 bommenwerpers Irak te gaan bestoken. Margaret Thatcher gaf in 1986 toestemming met fb-111 bommenwerpers Libië te bestoken. Onbeschaamd imperialistisch optreden van onze naaste bondgenoten, waar ik geen bondgenoot mee zou willen zijn. Westerse misdaden ten aanzien van de derde wereld zullen eens worden gewroken.

Dezelfde etterchauffeur vroeg weer naar mijn buspas, terwijl hij allang weet dat ik die heb. Ik zei dus dat hij een bastard was en hij sloot de deur voor mijn neus. Schreef een brief naar het Gemeentelijk Vervoerbedrijf. Hij had via zijn intercom alle an-

[p. 56]

dere chauffeurs opgeroepen mij ook te laten staan. Ik neem bus 33 al eenentwintig jaar en alleen met deze ene rijder doet zich dit probleem voor. De man bleef met zijn bus een kwartier op de halte voor Amerbos 205 staan.

Eindelijk zou het geld uit Zuid-Afrika gearriveerd moeten zijn, maar niemand weet waar het is. Word van het kastje naar de muur gestuurd.

William Pfaff refereert aan de verkondiging van George Bush van ‘a new world order’, maar ‘the prudent man, however, would wager on a new disorder.’

Hans van den Broek heeft twee dagen ‘besprekingen’ in Washington gevoerd. Hij vindt de betrekkingen met de vs onder druk staan, maar zegt van mening te zijn dat Europa zich zal moeten inspannen om die relatie op peil te houden. De vs dragen de last van de Golfoorlog en Europa stond erbij en keek ernaar. Deze mijnheer wil blijkbaar niet inzien dat de strafex-peditie tegen Irak van Yankee-makelij is. Geen hond in Europa zou tegen Saddam ten strijde zijn getrokken als Washington dit conflict niet zou hebben gewild en hebben aangezwengeld. Het was volgens deze minister de hoogste tijd dat de vs de Irakezen tot de orde hebben geroepen. Ondanks pogingen van Cuba en Jemen om de kwestie Irak in de Veiligheidsraad te bespreken, weigert de raad de oorlog tegen Bagdad op de agenda te zetten. De vn begint belachelijk te worden.

2 februari 1991

Irak, aldus Alan Cowell in de International Herald Tribune, beschouwt neergeschoten Amerikaanse en geallieerde piloten als oorlogsmisdadigers en moordenaars van vrouwen en kinderen. Dat zijn ze ook, maar wat niet kan, is dat er wordt omgeroepen om de vijanden van de Arabieren te doden en ‘show them the glint of your knife.’ Er bestaat tenslotte een conventie van Genève voor krijgsgevangenen. Radio Bagdad zegt dat geallieerde piloten niet alleen woongebieden bombarderen maar voetgangers bij duikvluchten met kogelregens hebben bestookt.

Judith Miller meldt uit Riaad dat veel Arabieren steeds meer bewondering krijgen voor Saddam Hoessein, die stand lijkt te houden onder de aanval van een grootmacht, ondersteund door 28 andere landen. Afschuwelijk dat Den Haag hieraan meedoet. De idioot Bush heeft opgeroepen tot een dag van gebed. Dat zal Billy Graham, zijn biechtvader, hem hebben ingegeven. Willem, de visboer op de markt in Noord, zei vandaag zich geel en groen geërgerd te hebben aan het kruiperige op-

[p. 57]

treden van Hans van den Broek op de televisie, tijdens zijn bezoek aan het Witte Huis. Jammer dat ik geen televisie meer heb en niets kan zien van wat er zoal gebeurt. Frankrijk gaf Amerikaanse b-52 bommenwerpers toestemming over het land te vliegen op weg naar Irak.

Ik heb gisteren Hans van den Broek trouwens geschreven dat de nvj de schade zal gaan berekenen die ik door het handelen van de staat jegens mij sinds 1956 heb geleden. Ook vroeg ik hem een ‘onderhandelaar’ aan te wijzen, opdat er een voor beide partijen ‘redelijke en aanvaardbare overeenstemming’ tot stand kan komen. Van Velzen stuurde mij een pagina uit een curriculum vitae uit 1958 toe. Daarom heb ik secretaris-generaal Bot opnieuw gevraagd mij het ‘uitgebreide curriculum vitae’ te geven waarvan Luns gewag maakte in een van zijn berichten die de wereld rond zijn gezonden.⁵⁶

De klm gaat misschien vijfduizend banen schrappen. Ik ben bezorgd over Eduard. Bij een ontmoeting met hem kwam weer die spottende uitdrukking op zijn gezicht, toen ik mij beklaagde door de regering als een hond te zijn behandeld en zei dat de recent ontvangen documenten dit nu uitwezen. Hij was van mening dat ik nogal paranoïde over Den Haag sprak. Foudraine zei in dit verband ook iets dergelijks. Eduard of Foudraine kunnen of willen niet begrijpen waar Den Haag toe in staat is. Spottend zei Ed dat hij hoopte dat ik bij een proces een paar miljoen eruit zou slepen, maar op een toon dat dit nooit zou lukken. Vervolgens herhaalde hij wat ik hem in 1981 en 1982 had ‘aangedaan’ en ik dacht: we voeren het theater van vrienden zijn op, maar zijn dit niet echt. Onlangs stonden we nog samen een rekening bij de vsb-bank te openen. Hij wil op den duur zijn appartement aan de Westerkade voor mij bestemmen als ik verder in de puree zak. Daarom is het praktisch indien er nu reeds bankbrieven voor mij op dat adres arriveren. We gingen op een zeer onaangename manier uit elkaar.

De Telegraaf meldt dat Saoedi-Arabië infiltranten uit Irak ter plekke doodschiet. Het schijnt de Arabische manier van doen te zijn, dus een oplossing die niet alleen Saddam toepast, maar fris en vrolijk gehanteerd door de belangrijkste ‘bondgenoot’ van de vs in de regio.

56 Zie bijlage 18.

3 februari 1991

Liep in de stad tegen Eduard aan, maar het hoogtepunt van mijn leven tien jaar geleden liep door nadat we een nog verve-

[p. 58]

lender botsing hadden dan gisteren. Eduard laat zich in het openbaar liever niet met mij zien, zoals hij ook de door mij geschreven boeken verstopt achter andere boeken in zijn kast. Ik zal natuurlijk altijd van hem blijven houden, maar ik trek me voorlopig even terug.

Sprak met Henry Brookman over mijn problemen met Den Haag. Hij adviseerde de schuld van de overheid te zoeken in détournement de pouvoir, in censuur en Berufsverbot en insinuaties in de richting van mijn geaardheid. ‘En je zou je kunnen opstellen als dissident tegen de machtsstructuur.’ Bovendien wat Luns en zijn opvolgers deden, was ‘puur machtsmisbruik’ terwijl de overheid belastinggelden heeft aangewend voor heel andere doelen dan waarvoor dit geld door de burgers via de belastingen is opgebracht. We wandelden al pratende in het Vondelpark. Hij was zeer kritisch ten aanzien van Alfred Vierling, die hij ‘een splijtzwam’ noemde. Hij had hem het liefst nooit ontmoet.⁵⁷

Henry gaf me een onthutsend verslag van neonazis in Duitsland en rechts-populistische Groenen ‘waar mevrouw Göring Lederhosen verkoopt.’ Een 88-jarige prinses van Pruisen schijnt lijsttrekster te zijn. Ook vertelde hij over Franse en Russische adel die bijeen kwam in Zuid-Frankrijk en elders, terwijl Vlaanderen een broeinest van nazi-activiteiten schijnt te zijn. Het verbaasde me zeer, want dit was me totaal onbekend.

Ik besprak ook met Pieter Lakeman een eventuele procedure tegen de Staat. ‘De relatie met een advocaat blijft moeilijk,’ zei hij. ‘De cliënt moet de baas zijn. Je zou bijvoorbeeld beslag kunnen laten leggen op de boedel van Joseph Luns.’ Hij dacht hardop na: omdat ik ingezetene ben van de vs, of ik dan niet beter daar zou kunnen procederen. Er was iets dergelijks met Philips gebeurd.

Volgens Pieter heeft mijn claim op de Staat drie aspecten: onrechtmatige daad, causale samenhang van de schade (moeilijk) en het schadebedrag dat gemakkelijk 9,8 miljoen zou kunnen zijn. ‘Hun optreden is jouw schade.’

57 Hij had Vierling bij mij thuis ontmoet.

4 februari 1991

Trein naar Den Haag

Schwarzkopf wordt op de omslag van Time aangeduid als de hersens achter de Golfoorlog-strategie.⁵⁸ Paul Gray doet een gooi naar een psycho-analyse van Saddam, die hij zonder blikken of blozen omschrijft als ‘the villain who will stop at noth-

58 Time, 4 februari 1991.

[p. 59]

ing (...). The demonizing of Saddam has escalated along with the war and seems omnipresent in the West.’ Gray probeert te laveren tussen anti-Saddam-emoties en voorzichtige mededelingen dat de Iraakse leider wellicht minder gek is dan wordt aangenomen. Ik zou er de voorkeur aan hebben gegeven mijn mond te houden, aangezien Gray kennelijk ook veel te weinig weet over Saddam en een speculatief natte vingerwerkje af heeft geleverd.

Erger is Strobe Talbotts kolom, geïllustreerd met foto's van Hitler en Churchill, handelend over Saddam en diens ‘medieval tirades’. Volgens Talbott is Saddam een ‘peripheral nuisance, a pirate’ en een ‘warlord’. Zijn voorgangers zijn Hitler en Stalin. Brave Strobe, die de wereld vanuit zijn airconditioned bureautje in Washington (waar ik hem gesproken heb in verband met de Alerdinck Foundation) observeert. Hij begrijpt natuurlijk ook helemaal niets van wat Arabisch nationalisme motiveert, gericht op het verwijderen van verkapt Amerikaans - en Israëlisch - imperialisme in het grondstoffenrijke Nabije Oosten.

Amerbos

Bezocht Lies, die van Elie Poslavsky gescheiden is. Ze is een zenuwachtig wrak dat met haar armen alle kanten opzwaait geworden. Ze vertelde over de puinhoop in de familie. Ik zocht haar vooral op om te horen over het bezoek dat Poslavsky-nazaat Maxim uit Tasjkent met zijn echtgenote aan Nederland heeft gebracht. Het moet geen onverdeeld succes zijn geweest. Oom Alexander Poslavsky was zelfs niet geïnteresseerd om hem te ontmoeten, wat ik totaal onbegrijpelijk vind.⁵⁹

Ik lunchte bij Egbert en Yvonne Kunst. Yvonne had de oekaze van Luns op de ambassade in Peking gezien, toen ik begin jaren zestig naar China wilde reizen. Egbert herinnerde zich dat in de tijd dat hij wetenschapsattaché in Tokio was de ambassadeur daar mij niet wilde ontmoeten.

Laat in de avond met Frank Heckman, Tage Domela Nieuwenhuis en Casper van den Wall Bake nasi gegeten. Ik voelde me, terwijl ik naar hen luisterende, een beetje de opa die de kinderen laat praten.

Tegen het einde ging het even over mijn affaire en toen werd ik eigenlijk nijdig op Casper, die me zei dat bij mij nooit iets lukte en verwees naar mijn plan een bananenplantage in Suriname met Suurland op te zetten. ‘Je bent gemeen,’ viel ik tegen hem uit, want ik vond dat hij als de Haagse vijand sprak,

59 Zelf was ik in Zuid-Afrika toen mijn familie uit Tasjkent Nederland bezocht.

[p. 60]

waar ik Eduard de laatste tijd ook steeds vaker op betrap. Frank, Tage en Casper adviseerden om zo snel mogelijk beslag op alle dossiers over mij bij Buitenlandse zaken en de bvd te laten leggen: ‘want straks kan niemand meer iets vinden.’ Tage: ‘Je moet als de bliksem de “link” BuZa en bvd leggen en je dossiers opeisen.’ Gemakkelijker gezegd dan gedaan. Ik ga met de nvj overleggen.

5 februari 1991

Floris van Straaten schrijft dat de Jordaniërs vinden dat de actie van de vs en bondgenoten getuigt van ‘selectieve verontwaardiging en hypocrisie’.⁶⁰ Aangezien de vs niet hebben opgetreden tegen de Turkse bezetting van Cyprus in 1974, noch tegen de Indonesische inlijving van Oost-Timor, menen de Jordaniërs dat het de vs alleen te doen is om Irak als regionale mogendheid uit te schakelen om zodoende vrije toegang tot de Arabische olie te behouden. Van Straaten benadert hier de realiteit, maar ook hij verzuimt te noemen dat de pers nu totaal gesaboteerd wordt en dat er in de vs een cia-president aan het roer staat.

De eeg is bereid de sancties tegen Zuid-Afrika te versoepelen, als de aangekondigde veranderingen worden omgezet in wetgeving.⁶¹ Hoezo ‘bereid’? Ze hadden het recht niet eens met sancties te beginnen.

Eindelijk een fax van Oliver Stone. Ik ga naar Los Angeles, want ik wil weten wat voor film hij over de Kennedy-affaire gaat maken. Ik ga proberen volgende week dinsdag te vertrekken. Ik kan voor 1.500 piek naar New York en Los Angeles. Ik zal Bill en Paul bellen.

Ik bood Wim Klinkenberg een uitsmijter aan in Keijzer. Hij had geholpen de afspraak met Hans Verploeg zo snel te maken. We spraken daarna met Verploeg over mijn zaak tegen de Staat. Die vindt het een moeilijke, maar duidelijke zaak. Binnen tien dagen zal de nvj berekenen wat ik aan inkomen ben misgelopen. Verploeg leek het ook een schandaal te vinden, zeker toen hij de brief van Luns uit 1964 zag over de beperkingen die werden ingetrokken. Ze vroegen zich beiden af of Buitenlandse Zaken wel voldoende beseft wat er zou gebeuren toen ze mij de recent ontvangen stukken gaven. Maar ze moesten wel. Zou Beatrix iets hebben ondernomen? Misschien, maar ik zal zorgen dat ze weet wat er speelt door haar regelmatig verslag te doen in aangetekend verstuurde brieven.

60 NRC Handelsblad, 4 februari 1991.

61 De Volkskrant, 5 februari 1991.

[p. 61]

Verploeg was het met Wim eens dat de advocaten het probleem zouden worden. Wim noemde Doeleman en Spigt, maar volgens Verploeg is geen enkele advocaat te vertrouwen onder druk van de overheid.

Ik zou Wim wel eens samen met Lakeman willen spreken. En verder vraag ik mij af welke correspondentie over mij met de Staat heeft de nvj?

6 februari 1991

Schwarzkopf heeft gezegd dat hij probeert in Saddams hoofd te kruipen, om te begrijpen wat hij doet. Het is haast grappig.

Ik sprak bijna twee uur met Pieter Lakeman. Hij is nu helemaal overtuigd dat deze zaak gebakken zit en filosofeerde zelfs over smartegeld en een tweede procedure in Amerika over schade door Van Roijens optreden. Hij vond het zogenaamde curriculum uit 1958 absoluut ongelofelijk en meer dan schandalig. Hij vond Boukema niet geschikt nadat deze had gezegd dat ik blij moest zijn als ik 1 miljoen gulden zou vangen. Ik vroeg of hij bereid was met Van den Broek te onderhandelen en of hij mijn zaak niet wilde doen tegen een van te voren afgesproken vast percentage.

Ook zei ik Wim Klinkenberg te willen insluiten, tegen bijvoorbeeld 25.000 gulden. Ik belde Wim later dat hij met Lakeman contact moest opnemen over een acceptabele advocaat. We hebben veel gelachen en Lakeman heeft gevoel voor humor, maar geen verstand van politiek.

Irak heeft met onmiddelijke ingang de diplomatieke banden met de vs, Italië, Groot-Brittanië en nog wat landen verbroken.

Ik zond kopies van de nieuwe stukken naar Beatrix, Hazeu, Jurgens, Lipschits, Von der Dunk en Lex Poslavsky.⁶² Ook heb ik een nieuw verzoek aan secretaris-generaal Bot gestuurd.⁶³

62 Zie bijlage 19

63 Zie bijlage 20

7 februari 1991

Bush heeft koning Hoessein van Jordanië als leugenaar betiteld, maar Hoessein en vele anderen weten wel wie de echte leugenaar is. Bush is een schande voor Amerika en de wereld.

Indro Suroto hoopte dat ik 3 miljoen zou krijgen van de Staat. ‘Je verdient het helemaal.’ Ik moest denken aan het gezicht van Eduard die meende dat ik blij moest zijn als ik een miljoen zou krijgen. Hij was dan ook regeringsgezind. Hetzelfde viel me op bij Casper

[p. 62]

Vanmorgen toen Peter naar de sociale dienst was, kwam er een brief met de post dat zijn cheques en zijn bankpas geblokkeerd waren. Ik was woedend, want er was gezegd dat zijn rekening 8 februari aangezuiverd moest zijn. Ik heb meteen de bank gebeld, want ik had al 1.250 gulden op zijn rekening gestort. De juffrouw bij de bank gaf toe en regelde het. Peter was opgelucht, nu het toch allemaal goedgekomen was. ‘Zolang je deelt wat je hebt,’ zei ik tegen hem, ‘kan het nooit mis gaan.’

Er zijn drie granaten afgevuurd op Downing Street 10, terwijl premier Major, Tom King en Douglas Hurd binnen waren. Voortreffelijk. De idioten verdienen niet beter.

Schrijfster Pearl Buck is gerehabiliteerd in China.⁶⁴ Maar wat heeft dat te betekenen? Ze had nooit verguisd moeten worden. Nu, achttien jaar na haar dood, vindt China het niet meer nodig haar werk als goed of slecht te benoemen.

Ik sprak met de regiseur van Viola Holt, Leo Jansen, die zei dat het boekje met Foudraine te moeilijk was voor de televisie. Hij had mijn Memoires gelezen op weg naar Indonesië.

Toon Quarles stuurde me een uitnodiging bij hen te komen eten. Voor ik naar Zuid-Afrika vertrek, wil hij nog een en ander met me bespreken over mijn dagboeken en hij wil iets in de publiciteit hebben.

64 nrc Handelsblad, 7 februari 1991.

8 februari 1991

Nu koning Hoessein van Jordanië zich heeft uitgesproken over de acties van de vs als een ‘unjust war’, wat het ook is, zetten de vs meteen 55 miljoen dollar voor Jordanië in de ijskast. De vader die zijn ongehoorzame kind straft. De ellende alleen is dat de rest van de wereld deze manier van denken klakkeloos overneemt, zoals we in Nederland zien jegens Suriname.

Bush probeert met een rits leugens aan Syrië en Iran de boel in de hand te houden.⁶⁵ Iran heeft probeert hij gerust te stellen met de belofte alle troepen uit terug te halen als de strijd met Irak voorbij is. Syrië heeft hij beloofd geen Iraakse burgers en religieuze doelen te bomberderen.

Een week geleden zag ik tot mijn verbazing al V-formaties ganzen en zwanen naar het zuiden vliegen. Die beesten zijn veel beter geïnformeerd dan het knmi. Wij zitten hier met een pak sneeuw.

Ik heb Eduard een brief geschreven dat ik met hem meeleef, wat betreft de problemen bij klm. Ook stuurde ik Hans Lonis

65 International Herald Tribune, 8 februari 1991.

[p. 63]

een brief.⁶⁶ Hij had tegen Peter gezegd dat hij dacht dat ik het contact met hem aan het afbouwen was. Ik heb hem even duidelijk gemaakt hoe het wel zit.

66 Zie bijlage 21.

18:00 uur

Ik ben in de sneeuw gevallen, op mijn rechter ribben. Ik maakte zo'n smak dat ik even geen lucht kreeg. Nu zit ik met de pijn.

Ik belde Jurgens, die me twee brieven had geschreven. Ik kan me tot de Ombudsman wenden of tot minister Dales en als zij weigert kan ik naar de Raad van State. Ik vond Jurgens nogal koel over de zaak. Hij vond het een oude zaak en dacht dat ik de documenten altijd al had.

Ik belde Lakeman die uitgebreid met Wim Klinkenberg had gesproken. Lakeman meende dat het essentieel was een causaal verband aan te tonen tussen bijvoorbeeld mijn ontslag bij Algemeen Handelsblad en een bericht van de bvd, om de zaak bij 1957 te laten beginnen. Hij leest duidelijk mijn Memoires niet, want dan zou hij wel anders praten. Hij denkt nu dat de kans om de zaak te winnen minimaal vijftig procent is. Ik was verbaasd, en deed mijn best me niet uit te laten over wat ik van dit gesprek vond.

Volgens Ramsey Clark, de voormalige Amerikanse minister van Justitie, overtreden de geallieerde troepen in Irak het mandaat van de vn.⁶⁷ Hij zegt dit op basis van wat hij heeft gezien in Basra.

De Iraakse minister van Buitenlandse Zaken, Tariq Aziz stelt zelfs dat Peréz de Cuéllar medeplichtig is aan bombardementen op burgerdoelen, zo meldt de Volkskrant.⁶⁸ Irak wil het gesprek van 13 januari tussen Saddam Hoessein en Peréz de Cuéllar publiceren, iets waarvan de vn Irak probeert te overtuigen dit niet te doen. Volgens Irak zal het dertig pagina's tellende verslag de secrtaris-generaal in verlegenheid brengen. Het lijkt erop dat de bedrieglijke praatjes van Bush en co. nu dus tot een schandaal gaan leiden. Voor Pérez de Cuéllar zou het zelf zijn val kunnen betekenen.

Frank vond Casper arrogant en ongeïnteresseerd. Tage vond hij prima. Ik was het eigenlijk wel met hem eens, dus Casper komt niet in de stichting.

Mijn ribben doen echt pijn. Ik hoop maar dat ik ze alleen heb gekneusd.

67 De Volkskrant, 8 februari 1991.

68 Idem.

[p. 64]

Henri Beunders maakt een analyse van de toespraken die Willem Brugsma en Alexander King (van de Club van Rome) hebben gehouden op het symposium ‘The End’ op de Erasmus Universiteit.⁶⁹ Aurelio zou zo'n onzinnige naam nooit hebben toegestaan, daarvoor was hij veel te optimistisch. Bovendien zou hij nooit hebben toegelaten dat King zo'n idiote speech hield over het islamitisch gevaar. Opmerkelijk dat Brugsma, die mijn opnamen over de Club van Rome niet wilde hebben omdat hij het ‘rotzooi’ vond, nu door Beunders als de apostel voor de Club van Rome in Nederland wordt bestempeld. Ik heb Beunders een brief gestuurd over zijn artikel. Ik hoop dat Saddam vanavond 1.000 Scuds op Israël en Saoedi-Arabië zal afschieten. Ze leren het nooit.

Mandela waarschuwt de eeg en liegt dat anders de zwarten boos worden. Hij kletst.

69 NRC Handelsblad, 30 januari 1991, APOCALYPTSCHE SPOKERIJ STEEKT KOP WEER OP.

9 februari 1991

Er is inderdaad een Scud in Israël neergekomen. Net goed.

Jordanië is de gebeten hond in Washington, omdat koning Hoessein andermaal heeft onderstreept dat een vernietiging van Irak niet door de vn werd ondersteund.

Die hele toestand in het Midden-Oosten heeft alleen kunnen ontstaan dankzij het verraad van de ussr en Sjevardnadze. Dit moet ik zeker benadrukken bij Veronique.

Niet te geloven! Saddam heeft bekend gemaakt het gesprek tussen hem en Pérez de Cuéllar te publiceren, en nu komt de Veiligheidsraad bijeen, aangespoord door Cuba en Jemen. Ik zal Rodríguez erover schrijven.

De Amerikaanse senator Alan Simpson heeft cnn-verslaggever Peter Arnett een ‘sympathisant’van Irak genoemd.⁷⁰ Simpson noemt Arnetts verslaggeving uit Irak ‘weerzinwekkend’ en hij verwijst nog fijntjes naar zijn werk ten tijde van de Vietnam-oorlog. Dat getuigt volgens Simpson van een anti-Amerikaanse vooringenomenheid. Arnett was getrouwd met een Vietnamese wier broer bij de Vietcong zat, iets wat het publiek volgens Simpson moet weten. Ook woordvoerder van het Witte Huis, Marlin Fitzwater heeft kritiek op Arnett, en meent dat hij zich teveel voor het karretje van Irak laat spannen. cnn zegt dat Arnett de enige Amerikaanse verslaggever in Irak is, en dat iedere uitzending moet worden goedgekeurd door de Iraakse censor. Zoiets overkwam mij in Djakarta in 1957. Hetzelfde verhaal,

70 De Volkskrant, 9 februari 1991.

[p. 65]

mensen aan de andere kant van de wereld denken te weten dat jij die ter plekke bent het verkeerd ziet.

Jan Foudraine kwam nog laat langs. We hadden het over ‘van licht naar licht’, wat over ons gaat volgens Foudraine. En wat doen we in de tussentijd? Foudraine meent dat we zelf verlicht raken, want - en nu komt het - ‘je kunt niet in het licht treden, wanneer je op aarde je ego niet hebt afgeschud.’

‘Bullshit, iedereen gaat terug naar de eeuwigheid, want we zijn uit atomen opgebouwd en daar vallen we ook weer in terug, inclusief onze dolgedraaide breinen.’

Hij hield vol dat ‘de verlichte’ zei dat dat niet waar was. Hij kon me opnamen laten horen waarop Osho daarover had verteld. Hijzelf was niet bevoegd daar iets over te zeggen. Ik dacht: waarom luister je tien jaar naar zijn verhalen, wanneer je daar vervolgens zelf niets over mag zeggen?

Daarna ontmoette ik Bart Rijs, bioloog, maar na een stage blijven hangen bij hp/De Tijd. Hij wil naar Soedan om een reportage te maken, maar ik zei dat hij beter naar Indonesië kan gaan omdat niemand geïnteresseerd is in Soedan. De collega (Frank Westerman, W.O.) met wie hij samen een portret van Bouterse gemaakt heeft, noemde hij ‘een slechte journalist’. Ik vond Rijs wel aardig, maar nog jong.

Mitterrand heeft in een vraaggesprek met vier journalisten gezegd dat een grondoorlog in Koeweit onvermijdelijk is en dat daar ook Franse soldaten zullen sneuvelen.⁷¹ Jan Gerritsen stelt dat de waarheid en de democratie de eerste slachtoffers zijn in de oorlog, maar dat in Frankrijk Mitterrands wil wet is, ‘dat is althans de afgelopen weken in de kwestie-Koeweit gebleken.’ Het Franse staatshoofd heeft volgens de grondwet een vrijwel absolute macht. De regering moet de beslissingen van de president uitvoeren en wie het daar niet mee eens is, kan het veld ruimen. Het is duidelijk dat wanneer het erop aankomt, democratie in de Westerse naties een wassen neus is.

Ook Gorbatsjov zegt nu dat de kans dat Israël bij de oorlog betrokken raakt, steeds groter wordt. Hij wijst erop dat wat zich nu afspeelt in het Midden-Oosten, niet conform de vn-resolutie is.

Eindelijk valt ook Pravda Sjevardnadze aan voor het feit dat hij voor de vn-resolutie had gestemd. Ze zijn er wel laat achter wat een ellende die man in het Midden-Oosten heeft veroorzaakt. Primakov kan beter thuisblijven, want ze begrijpen in Moskou niet hoe de Arabieren denken. Ik blijf van mening dat

71 NRC Handelsblad, 9 februari 1991.

[p. 66]

de stommiteiten van Gorbatsjov deze ellende hebben veroorzaakt.

Heb minister van Binnenlandse zaken Ien Dales geschreven, en Bot een fax gestuurd of hij mij de opgevraagde stukken stuurt of niet.

10 februari 1991

Geen Scuds vannacht.

Een woordvoerder van het Witte Huis heeft gezegd dat de Amerikanen geen bezwaar hebben tegen Primakovs bezoek aan Bagdad. Wie denken ze wel dat ze zijn?

Frenk van der Linden interviewde David Broder.⁷² Frenk snuffelde steeds aan de geestelijke gesteldheid van Bush. Hij was, misschien instictief, op het juiste pad maar hij zette niet door. Toch is het een behoorlijk interview, ook al komt Panama maar terloops ter sprake. Frenk ziet duidelijk waar het om gaat, maar hij heeft nog niet veel ervaring en zet dus niet door.

Er zit weer eens een verliefd stelletje tegenover mijn huis. Je moet er niet aan denken dat ze zich allemaal ongecontroleerd vermenigvuldigen.

Bill Gates stopte met Harvard toen hij 19 was en begon Microsoft, een softwarebedrijf dat 7 miljard dollar waard is, 5.000 mensen in dienst heeft en 40 producten maakt.

Peter maakte voor een keer geen bezwaar om vanavond met Rob Tielman en Hans Hammelburg te gaan eten. Dat viel mee.

72 NRC Handelsblad, 19 januari 1991.

Tilburg

Ik keek naar Peter, zijn moeder en Trees en werd er verdrietig van. Zijn moeder is inmiddels zo oud en ik vraag me af hoe ik Peter moet helpen met zijn verdriet wanneer zijn moeder komt te overlijden. Ondertussen was iedereen vrolijk en gezellig, maar ik zat mijn angst te verbergen. Peter droeg een zonnebril die hij op hield tot we bij het Holiday Inn binnen waren. Ik moest mijn best doen niets te zeggen.

Later ging ik naar Toon Quarles in Vught. Hij zoekt publiciteit met een vereniging van landeigenaren en pachters. Ik heb hem geadviseerd contact op te nemen met Carel Enkelaar. Hij vertelde over de verhuur van een hectare grond voor 240 gulden, terwijl hij er bijna het dubbele voor kon krijgen als het 100 meter minder was geweest. Hij had er daarom populieren op geplant, die groeien snel, die dan na twintig jaar verkocht moe-

[p. 67]

ten worden. ‘Dan ben je 85,’ zei ik tegen hem. Maar de bomen stonden er nu al zeven jaar.

Ze waren bij Agaath Kaars Sijpesteijn (van het Baarns Lyceum) in een poging haar in te laten tekenen op mijn Memoires, maar ze kwamen er opnieuw achter hoezeer mijn naam bezoedeld is. Ze wilde nauwelijks over me praten.

Amsterdam

Peter zag op tegen Rob Tielman, maar het werd een groot succes. We aten in het Holiday Inn met drie Hongaarse journalisten, van vooraanstaande kranten. Zij sloegen achterover van mijn analyse dat Sjevardnadze een smerige verrader was, en dat Bush zonder zijn medeweten niets had kunnen beginnen. Daarom is de chaos die Gorbatsjov heeft veroorzaakt, de echte oorzaak van de oorlog tegen Irak. De drie waren verbijsterd en zetten meteen hun bandrecorders aan. Het is duidelijk dat de heren een gebrek aan input hadden. Rob ging tegenover Peter zitten, en die twee konden het prima vinden. Ik had niet anders verwacht. Rob gaf me een brief van Volodja. De ellende in Moskou blijkt nog vele malen erger dan ik had gedacht.⁷³

Peter is nu rustig. Zijn moeder had bij het afscheid tegen hem gezegd: ‘Ik weet niet hoe lang ik nog zal leven.’

73 Zie bijlage 22.

11 februari 1991

Ik heb anderhalf uur met Lakeman over mijn ‘zaak’ gesproken. Hij heeft gelijk dat we ergens kapitaal moeten vinden.

Peter moest naar de Sociale Dienst en ging daarna door naar Thermos. Jammer, ik zou wel mee willen, maar ik heb een vergadering over Crossfire. Ik ben wel benieuwd naar Peter Hofstede.

Ik heb Frenk een brief geschreven over zijn interview.⁷⁴

74 Zie bijlage 23.

12 februari 1991

Ik erger me groen en geel aan alle propaganda en leugens over de oorlog met Irak waarmee we bestookt worden. Ramsey Clark heeft zes dagen door Irak gereisd en spreekt van Amerikaanse oorlogsmisdaden. Dat wisten we toch allang? Hij schrijft dat er 6.000 tot 7.000 mensen zijn omgekomen. Na 25 dagen oorlog en meer dan 59.000 aanvalsvluchten is er geen beginnen meer aan om een overzicht te maken.

Gisteren om 16:00 uur had ik een ontmoeting met Peter Hofstede (met baard, hij leek oud). Hij is een mediasocioloog. Ook

[p. 68]

met Carel, Klaas Jan en twee dames. Peter vroeg zich af of het verstandig was om twee oude heren dit programma te laten maken. Helemaal aan het einde begon ik over geld. Er werd 2.500 gulden per programma genoemd. Hier protesteerde ik tegen, gesteund door Peter, die als hoogleraar zwemt in het geld. Er worden dan vier programmas per keer opgenomen door een club in Nieuwegein. Op 13 maart zou de eerste opname zijn. Maar niemand wist nog iets over een naam voor het programma, of onderwerpen en gasten. Peter zei dat ik hem in 1972 een brief had geschreven om hem te complimenteren met een artikel over Dick Simons in Het Parool. Hij lijkt me aardig en verschilt genoeg van mening om het controversieel te maken. Zou het nu echt gaan gebeuren? Ik geloof niets meer.

Ik voel me minder goed dan gisteren. Peter vond de brieven aan Van den Broek⁷⁵ en Beatrix⁷⁶ prima. ‘Dat wordt een setllement,’ zei hij. Ik hoop het van harte. Ik heb de brieven ook aan Lakeman doorgestuurd. Hij vond de brief aan Beatrix melodramatisch, maar die aan Van den Broek goed.

De Haagse heren hebben iets nieuws bedacht voor Suriname en lul Van den Broek heeft dit al met Washington besproken.⁷⁷ Lubbers en co. hebben bedacht dat de oplossing om het leger in Suriname terug te dringen, is om de klok terug te draaien. Nederland zou Defensie en Buitenlandse Zaken van Suriname weer voor haar rekening moeten nemen. Hoe halen ze het in hun hoofd? Dit lijkt me de snelste manier om Bouterse in de kaart te spelen bij de aanstaande verkiezingen in Suriname.

Bot ook nog maar eens gefaxt.⁷⁸

75 Zie bijlage 24.

76 Zie bijlage 25

77 NRC Handelsblad, 12 februari 1991.

78 Zie bijlage 26.

13 februari 1991

Als ik naar het nieuws luister, voel ik minachting en woede over hoe doorzichtig er wordt gelogen. Natuurlijk wil Saddam zich niet overgeven, en natuurlijk is de ussr betrokken omdat ze de vn-resolutie hebben ondertekend. Het is gewoon massamoord wat in Irak gaande is en het heeft niets te maken met het zogenaamd bevrijden van Koeweit. Er zijn in Irak nog slechts twee bruggen over de Tigris intact. Wat heeft dat in hemelsnaam te maken met de bevrijding van Koeweit? Wanneer Dumas, de Franse minister van Buitenlandse Zaken, Gorbatsjov gaat vertellen dat er geen andere manier is om Koeweit te bevrijden, dan heb je toch met misdadigers te maken?

[p. 69]

Wat ik nog steeds mis in de berichtgeving is dat Bush zich meer gedraagt als directeur van de cia dan als president van Amerika. Ik blijf in deze hele zaak de kant van Bagdad kiezen, ook wat betreft hoe dit allemaal begon. De vs mogen alles en de rest van de wereld moet maar naar hun pijpen dansen. Deze keer niet dus. De bbc meldt dat er vanochtend een schuilkelder is getroffen waar buitenlandse journalisten naartoe waren gebracht. Ik bezin me al dagen op een telegram naar Bush, maar nu gaat het ervan komen.

Ik heb de tekst wel wat aangepast, opdat het niet als een belediging wordt opgevat.

Toen ik op het postkantoor op het Centraal Station het telegram naar George Bush wilde versturen, vroeg de beambte aan het loket: ‘Moet dat naar Bush?’ Ik antwoordde spottend: ‘Indien u ermee akkoord gaat om de boodschap als night letter te versturen.’ Hij haalde er een ander employé bij. Samen bogen zij zich over de tekst. De tekst was voor de ptt niet acceptabel. Ik vroeg naar de chef. Deze verdween met de boodschap achter de coulissen. Het duurde dermate lang dat ik eerst maar Wim Wertheim belde. De chef kwam terug. Er kon een telegram naar Bush gaan, een bevriend staatshoofd, maar niet met deze tekst. Eigenlijk vond ik het allemaal behalve verontrustend ook amusant. Het is niet te geloven dat dit in Nederland zo werkt. Had ik dezelfde tekst aan Saddam verzonden, dan was het telegram al in Bagdad geweest. Zo zie je hoe de ware aard van het beestje altijd weer boven komt als je anders bezig bent dan de familie Doorsnee.

Ik zag bij Galina een uiteenzetting van een Britse luchtmachtofficier en Fitzwater vanuit het Witte Huis. Nu zeggen de Amerikanen dat het een legitiem doelwit was, en niet een burgerschuilkelder zoals de Iraki's beweren. Er wordt gesproken over honderden doden. Het is meer dan walgelijk wat er gebeurt. ‘We will only hit military targets,’ zegt Fitzwater. Ja, zoals alle bruggen van Bagdad.

[p. 70]

Een Amerikaanse kolonel haalt het zelfs in zijn hoofd over ‘turkey shoot’ en ‘hunt and peck’ in Irak te praten.

Hofland laat in hp/De Tijd als Nel Borst een nieuw feuilleton verschijnen. Complete onzin.

Vanmiddag liep ik tegen Pieter Lakeman aan, met wie ik meeging naar Dikker & Thijs. Zijn ervaring is dat mensen die denken in hun recht te staan, vaak veel te optimistisch zijn. Hij denkt dat er kans is op een schikking, maar acht de kans op een rechtszaak groter. Hij schat de kosten voor de zaak op 200.000 gulden, er is 20.000 gulden nodig om de boel op te starten. Zijn advocaat Vermeer zei dat alles wat voor 1960 had gespeeld, al verjaard was.

Ik kan me inderdaad niet voorstellen dat ze niet zouden schikken, vandaar dat ik ook Beatrix om hulp heb gevraagd.

Erik van 't Groenewout gaat definitief promoveren op de bvd en de invloed op de pers.

Ed belde nog laat of ik kwam. Ik zou dolgraag nog eens de nacht met hem doorbrengen, maar dat zal wel nooit meer gebeuren. Het was alsof we nooit ruzie hadden gehad. Zaterdag gaan we samen dineren, want daarna moet hij weer voor zes dagen naar Florida. Ed vraagt altijd naar Wouter, maar ik voel me niet zo aangetrokken tot die jongen. Ik vind hem alleen maar aardig en hij snapt hoe de wereld in elkaar steekt. Ik hoor en zie trouwens niets van hem.

Hofland komt met een verdediging van de Amerikaanse politiek. Saddam is in zijn ogen een valse profeet. Hij baseert zich op Alain Touraine in de Volkskrant van gisteren, een artikel wat ik weggooide. Hoe weet Hofland dat Saddam aanstuurt op een grootscheepse landoorlog, voor politieke winst? Hoe kan je dit zo pertinent opschrijven?

14 februari 1991

De Amerikaanse weekbladen puilen uit van oorlogstaal en agressieve plaatjes. Niemand piekert over de psychologische invloed, die oorlogspropaganda op de Amerikaanse kudde heeft.

Wim Kok, vicepremier, heeft op het partijcongres van de PvdA bij hoog en bij laag beweerd dat de socialisten zich niet door Lubbers en Van den Broek in de Golfoorlog hebben laten meeslepen. ‘Ook al hadden wij veertien ministers is het kabinet (van de PvdA), waren wij tot hetzelfde besluit gekomen.’ Kok is een overloper, een socialist die zich in de luren laat leggen.

In de Volkskrant staat een foto van Hitler die een knaap een

[p. 71]

hand geeft, naast eenzelfde opname van Saddam. Dat vinden ze daar op die redactie dan een passende vondst.

Intussen blijkt dat de Amerikanen met lasergestuurde bommen inderdaad een burgerschuilkelder in het hartje van Bagdad hebben geraakt, waarbij honderden mannen, vrouwen en kinderen levend zijn verbrand. Washington liegt, zoals Hitler dat deed, dat het in werkelijkheid om een militair doel zou zijn gegaan.

Lubbers heeft weer over een gemenebestachtige relatie met Suriname gesproken, die dat land uit het slop zou kunnen halen. Dat hadden ze in 1975 moeten bedenken. Daarvoor is het nu veel te laat.

Denise de Hart zei tegen het gemenebestplan van Lubbers voor Suriname te zijn. Zij vond het uitlekken hiervan via Willebrord Nieuwenhuis van nrc Handelsblad (wie anders?) misselijk. ‘Om zo de verkiezingen in Suriname te beïnvloeden. Alsof wij geen onafhankelijk land zijn.’ Gemenebestverhoudingen kunnen echter wel degelijk met erkenning van de nationale soevereiniteit (bijvoorbeeld India en Canada) tot stand komen.

Weer een vervelende brief van broer Theo, die de 20.000 gulden die hij aan Bosch en Keuning heeft betaald om twee delen Memoires te kunnen publiceren, terug wil hebben.⁷⁹ Hij schijnt te denken dat het geld me op de rug groeit.

Klaas Jan Hindriks meldt dat Peter Hofstede als titel voor ons programma ‘De jongens van Holland’ had bedacht. Ik antwoordde dat ik ‘Contrapunt’ voorstelde.

De vs zoeken zich blijkbaar suf naar de onderkomens van de Iraakse elitetroepen.

Amerika en Groot-Brittanië hebben voorkomen dat de Veiligheidsraad in het openbaar bijeenkomt. Ze hebben er met negen tegen twee (Jemen en Cuba) doorgedrukt dat de gesprekken achter gesloten deuren worden gehouden. Meningsverschillen zouden anders als verdeeldheid in de

79 Zie bijlage 27.

[p. 72]

coalitie worden uitgelegd. Thomas Pickering, de man die ook in Moskou werkte en een typische Koude Oorlogkruisvaarder is, zei dat nu ‘een eerlijk geven en nemen mogelijk was.’ Pickering hangt van bedrog aan elkaar. Daarom heeft hij het in de Amerikaanse buitenlandse dienst zo ver geschopt.

Prettig om Gatsha Buthelezi en Nelson Mandela broederlijk naast elkaar in Time te zien staan. Ze doen me denken aan Sukarno en Hatta, op de belangrijkste punten tegenpolen en toch verenigd in het ultieme doel de vrijheid te bereiken. De Klerk heeft een manifest opgesteld voor het nieuwe Zuid-Afrika met als boodschap ‘there is only one road ahead’, waar hij uiteraard gelijk in heeft. Idealiter zou Zuid-Afrika nog een halve eeuw onder een verlicht Boerenregime hebben moeten blijven om de zwarten gelegenheid te geven zich voor te bereiden op een zwarte regering. Indonesië beschikte bij de onafhankelijkheid eveneens over slechts een handjevol (minder dan duizend) universitair geschoolde mensen. Veertig jaar later bouwen Indonesiërs hun eigen vliegtuigen en bemannen zij atoomcentrales. Ik zie dat in Zuid-Afrika zeker niet met die snelheid gebeuren.

Het proces tegen Winnie Mandela is opnieuw uitgesteld om meer tijd te hebben een verdwenen getuige te vinden. Die zaak van het vermoorde veertienjarige jongetje Stompie Seipei zie ik somber in.

John van Haagen maakte me attent op een gesprek van Ischa Meijer met Henk Hofland in De Groene Amsterdammer van vorig jaar. de mens is hebzuchtig, laf, lui en wraakgierig, luidde de kop. Een merkwaardig natuurgetrouwe beschrijving van hoe ik Henk zelf ben gaan zien. Hij noemt het incident in mijn huis met De Telegraaf-fotograaf ‘een kleine fout, die in deze context een fatale misser was.’⁸⁰ Wanneer ik Hofland lees die babbelt over ‘verraad’ in zijn leven tegen Ischa Meijer (die laatste ging toen hij bij mij te gast was ongevraagd in mijn werkkamer in mijn dagboeken zitten lezen), dan concludeer ik dat deze twee van hetzelfde laken een pak zijn. Zeer onfris in hun bovenkamers. Overigens ben ik het met Henk eens dat hij het verschijnsel ‘bekende Nederlander’ de horreur van deze tijd is. Dit is dan ook een uit de vs overgewaaid verschijnsel, hier geïntroduceerd door Henk van der Meijden, off all people. Omdat de ptt het telegram weigerde te verzenden heb ik George Bush een brief geschreven.⁸¹

80 Hofland zegt dat het NRC Handelsblad hem weg wilde hebben onder meer omdat hij te links was.

81 Zie bijlage 28.

[p. 73]

15 februari 1991

De Telegraaf laat zich weer kennen: de bom op de schuilkelder in Bagdad is de schuld van Saddam. Bovendien zou uit televisiebeelden ‘zonneklaar’ blijken dat de plek een militaire belang had, want de omheining was van gewapend beton. nrc Handelsblad kletst iets anders, maar verkoopt even makkelijk onzinpraatjes. Hightech zogenaamde precisiebombardementen met op grote hoogten opererende Stealth-bommenwerpers hebben een averechts effect. Volgens deze krant ligt de schuldvraag bij de inlichtingendiensten, als er al van schuld sprake is. De bunker had een militaire betekenis volgens de top in Washington, zoals ook de Telegraaf al papegaaide, nrc Handelsblad vervolgt dan met de naïviteit van een middelbare scholier: ‘Er is weinig reden om aan de geloofwaardigheid van deze redenering te twijfelen, of althans aan de redelijkheid van de veronderstelling dat het hier om een militair object ging.’ Dus vijfhonderd dode Iraakse burgers neem je dan op de koop toe. Van een government within a government hebben ze bij die krant natuurlijk nog nooit gehoord. Laat staan dat ze zouden weten wat er in Washington werkelijk aan de hand is.

James Walsh beschrijft hoe Gorbatsjov op de televisie een wanhopige oproep richtte tot zijn onderdanen. ‘The Soviet Union is a superpower. Huge efforts were expended to make it so powerful, and we could lose it very quickly,’ aldus de president. Zou hij dan eindelijk in de smiezen hebben waar hij mee bezig is geweest met zijn hervormingen en meer openheid? Dat is steeds het geschilpunt tussen Wim Klinkenberg, die een Gorby-ist is, en mij, die de man al in een vroeg stadium een nationale ramp vond. Hervormingen ja, voorzichtige modernisering van de concepten van Marx ja, maar allegro ma non troppo en niet van de hak op de tak presto, zoals Gorbatsjov erop inhakte.

Commentator William Safire gaat een stapje verder, als altijd, en schrijft: ‘Cold War ii has begun.’ Safire interpreteert de rede van Gorbatsjov aldus: ‘He has demanded a superpower rematch in the coming decades. And while western heads have necessarily been burried in desert the Soviet empire has stolen a march on its adversary.’⁸² Was het maar waar dat Koude Oorlog ii zou zijn begonnen, dan zou de machtsbalans in de wereld zijn hersteld en het gevaar voor nieuwe botsingen weer afnemen. Een Golfoorlog zou in ieder geval onmogelijk zijn geweest.

82 International Herald Tribune, 15 februari 1991.

[p. 74]

Shell Zuid-Afrika heeft de Shelltoren in Johannesburg voor een appel en een ei aan het anc overgedaan als hoofdkwartier. Uitgekookte zet. Typisch Shell.

Wilhelm de Gaay Fortman heeft Lubbers, Van den Broek, Pronk en Hirsch Ballin bekritiseerd vanwege voorstellen een gemenebestachtige relatie met Suriname te beginnen. Hij vindt dit soort voorstellen vlakbij de verkiezingen in Suriname ‘ongepast’. Bovendien zou Den Haag in een ‘grondwettelijk wespennest’ terechtkomen.

16 februari 1991

Opnieuw een fax naar secretaris-generaal Ben Bot van Buitenlandse Zaken gezonden om mij documenten van Buitenlandse Zaken over mij toe te sturen.⁸³ Ik faxte eveneens naar Hans Verploeg met het verzoek mij een briefwisseling tussen Van den Broek en de nvj te doen toekomen.⁸⁴

De Nationale ombudsman M. Oosting onderzoekt mijn zaak.⁸⁵ Een artikel van Charles Krauthammer grenst aan het misdadige. Peter Arnett is de enige vooraanstaande Westerse journalist (voor cnn) in Bagdad op dit moment. Ik heb Krauthammer soms bewonderd vanwege zijn commentaren, waar ik het dikwijls hartgrondig mee eens was. Maar nu dit. Hij spreekt over Saddams Scud-kaart, diens olievelden-in-brand-steken-kaart, zijn republikeinse garde-kaart, zijn chemische-wapens-kaart en de Peter Arnett-Kaart. Arnett slaagde erin Saddam te interviewen. Hierdoor is Krauthammer blijkbaar over de rooie gegaan. Jaloezie onder vakgenoten tot in het extreme.⁸⁶

Jan Blokker schijnt Zuid-Afrika te hebben ontdekt. Die man arriveert wel vaker als hekkensluiter. Hij kijkt zijn ogen uit en vindt het een bijzonder land. Ik heb hem een paar regels geschreven en gevraagd vooral dit laatste nader te verduidelijken. Het Iraakse aanbod zich uit Koeweit terug te trekken is door Bush als een ‘wrede mop’ afgedaan. Dit zou het begin van een landoorlog tegen Irak kunnen betekenen. Intussen heeft Bush bij eerdere gelegenheden reeds gezegd geen traan te zullen laten, indien Saddam van het toneel zou verdwijnen. Nu heeft de Amerikaanse president voor het eerst gepleit voor het te gronde richten van de leider in Irak. ‘We have no differences with the people of Iraq. Our differences are with Iraq's brutal dictator,’ merkte hij op, denkend slim te zijn. Intussen bracht

83 Zie bijlage 29.

84 Zie bijlage 30.

85 Zie bijlage 31.

86 In de jaren vijftig was ik de enige die Sukarno uitgebreid interviewde, waarmee ik (net als Arnett) de haat van collega's over me afriep.

[p. 75]

Bush een bezoek aan de Raytheon fabrieken in Andover, Massachusetts, waar de Patriotraketten worden gefabriceerd, die Scuds vanuit Irak afgeschoten moeten neerhalen.

De Volkskrant maakt uitgebreid melding van een verstoring van de Nederlandse economie als gevolg van de Golfoorlog: faillissementen, ontslagen en arbeidstijdverkorting zijn schering en inslag. De klm maakt als gevolg van de oorlog per dag drie miljoen gulden verlies en 3.100 arbeidsplaatsen moeten verdwijnen, terwijl voor 9.000 klm'ers arbeidstijdverkorting is aangevraagd. Het aantal reizigers op Schiphol is met vijftien procent gedaald.

De PvdA heeft volgens de Volkskrant behoorlijke electorale schade opgelopen als gevolg van haar standpunt mee te doen met de oorlog. GroenLinks spint garen uit de situatie.

In tegenstelling tot Washington verwelkomt Moskou het Iraakse aanbod zich uit Koeweit terug te trekken. Minister van Buitenlandse Zaken Alexander Bessmertnykh eiste voor het Kremlin dit succes op. Ook Jevgeni Primakov, die in Bagdad was, lijkt optimistisch. Die man is zeker serieus te nemen.⁸⁷

De Groningse historicus Frank Ankersmit vergelijkt geschied-schrijving met schilderen. Dat is part of the story. Dat in geschiedenis geen feiten of waarheden zouden bestaan is klinkklare onzin. Ankersmit spreekt over ‘de navel van de geschiedenis’. Hij zit nog steeds veel te laag. De psychohistorie heeft Groningen nog niet bereikt.

Denise de Hart werd door Brunswijk geïnformeerd dat het binnenland ‘laaiend enthousiast’ is over de suggestie van een gemenebestrelatie met Nederland. Volgens haar zou het door de oude vos Lachmon allemaal zijn bedacht. ‘Waarom gaan we niet terug naar de slavernij,’ vervolgde zij. ‘Als je Surinamers zou zeggen dat bij een gemenebestrelatie niemand meer een visum voor Nederland nodig zou hebben, stemmen ze allemaal voor.’ Han Hansen schrijft trouwens in de Volkskrant dat oud-minister De Koning al in 1987 de mogelijkheid van een ge menebestgedachte liet circuleren.

87 Ik heb hem meerdere malen ontmoet en geïnterviewd. Zie Memoires 1979-1982.

17 februari 1991

Robert Jay Lifton heeft gelukkig in verband met Irak zijn mond opengedaan. Hij onderstreept: ‘De prestaties van de nieuwe generatie hightech wapens, zowel in de lucht als op de grond, hebben ieders perceptie van de oorlog bepaald. De communicatierevolutie heeft ons verbluffend dicht in de buurt

[p. 76]

gebracht van de oorlogszone, maar psychologisch gesproken, verder dan ooit van de oorlog zelf.’

Lifton wijdt uit over wapengoeroes die met behulp van audiovisuele middelen de wonderen der techniek benadrukken zoals precisiebombardementen ‘op de millimeter nauwkeurig. We worden een met de piloot, die zijn vlucht boven Bagdad “fantastisch” vindt,’ aldus de psychiater. ‘We storten ons in de opwinding van de oorlog, in het intensieve leven dat zich afspeelt in het aangezicht van de dood en dit alles zonder persoonlijk risico, dat wil zeggen: zonder de dood.’ De genoemde piloot beschrijft wat om hem heen gebeurt met ‘het mooiste vuurwerk op 4 juli,’ de Amerikaanse Onafhankelijkheidsdag.

‘Het zou goed zijn,’ aldus Lifton, ‘als we ons zouden afvragen wat er met ons aan het gebeuren is. Het televisiepubliek heeft in verschillende gradaties te maken met dissociatie, een splitsing in de geest, in dit geval tussen weten en voelen. We weten dat onze wapens moorddadig zijn, maar we kunnen het ons niet permitteren mee te voelen met de pijn of met de dood die ze veroorzaken. Zo'n vorm van dissociatie komt neer op een verminderd vermogen of een verminderde geneigdheid tot invoelen.’ Dissociation is, volgens de Oxford Dictionary of the Mind, een mentaal proces: ‘Two or more that can be said to be dissociated if they coexist or alternate without becoming connected or influencing one another.’ Ik heb steeds in de vs geconstateerd, vooral ook tijdens honderden lezingen, dat Amerikanen door het feit dat zij in de twintigste eeuw geen moderne oorlog op het eigen grondgebied hebben gekend, eenvoudig niet in staat zijn het effect van een bommenregen op open steden, laat staan precisiebombardementen met hightech wapens, in te voelen of ook maar ten naaste bij zich kunnen voorstellen wat het betekent om te worden platgegooid. Yankees weten niet ‘wat’ ze moeten invoelen, en vergelijken oorlog met een feest op de 4^e juli. Ik weet in ieder geval exact wat ik voel wanneer ik idioten in Washington over oorlog hoor spreken als over een football game.

Ik heb Oliver Stone gefaxt dat ik 27 februari tot en met 5 maart in Los Altos Hills zal zijn.

18 februari 1991

Gisteravond oergezellig bij Eduard in zijn studiootje aan de Westerkade gegeten. We zijn uitvoerig op mijn situatie ingegaan. ‘Je bent bezig je eigen graf te graven, ben ik bang,’ zei

[p. 77]

hij, omdat ik niet van plan ben de Haagse rode knop ongemoeid te laten. Hij was oprecht bezorgd over mijn toekomst en dacht mee of ik Amerbos moest verkopen of niet. Hij blijft voor mij totaal aantrekkelijk, maar wat te doen?

Een Israëlisch jongetje in afwachting van de komst van Iraakse Scuds.

Generaal Colin Powell, voorzitter van de Amerikaanse chefs van staven, schreef onlangs duidelijk met een krijtje op een af te werpen bom: ‘Je hield je leger op een plaats en nu verlies je het.’ Een f-15 liet vervolgens een kwartier later de door de generaal gesigneerde bom op Irak vallen. Here vergeef het hen, ze weten niet wat ze doen. Er wordt gemeld dat een team van Amerikaanse psychiaters in het Golfgebied aanwezig is om shellshock-patiënten te behandelen. Die mannen moeten Bush en consorten onder het mes nemen.

Florrie Rost van Tonningen stuurt een knipsel uit Vrij Nederland over een nieuw boek van Judith Miller, One, by One, by One.⁸⁹ Het handelt over de Holocaust en aanverwante zaken. Er wordt ook ingegaan op de zorgvuldige Nederlandse cultivering van de herinnering aan Anne Frank ‘die door dappere Nederlanders verborgen werd gehouden.’ David Barnouw spreekt dit tegen en zegt terecht dat het de Amerikanen zijn geweest die van Anne een patroon-heilige maakten.⁹⁰ Het hoofdstuk Nederland van Miller schijnt met de ‘zwarte weduwe’ te zijn begonnen en de ‘discussie’ over haar pensioen. Het gedoe over het meisje Frank, evenals de storm in een glas water over het pensioen van de weduwe Rost van Tonningen, komt me al vele jaren als bezopen voor. Liep tegen Guus Vleugel aan, die de Britse zondagskranten onder zijn arm had en vertelde op de bbc een documentaire te hebben gezien, waarin Saddam Hoessein in een volle zaal een voor een de namen had afgeroepen van personen die daar aanwezig waren. Die dienden zich te melden om vervolgens te worden geëxecuteerd. Als dit waar zou zijn, moet ik de poster

89 Judith Miller, One, by One, by One, Simon & Schuster, New York, 1990.

90 Vrij Nederland, 12 januari 1991.

[p. 78]

van Saddam, die ik op de Iraakse ambassade kreeg, van de muur in mijn zitkamer halen. Wat me overigens verwonderde, was dat Guus niet scheen te weten dat Bush een oud-cia-directeur is. Ook wist hij niets van het Tonkin-incident uit de oorlog in Vietnam niet.

Heb met Hansje Tulleners in een soort studentenrestaurant bij Hotel de Doelen buitengewoon plezierig gegeten. Hij heeft een bijzondere hond.

Pieter Lakeman werkt nog aan de berekening van de schade die ik door de Staat gedurende een periode van tientallen jaren heb opgelopen. Ook meldt hij per brief dat ene mevrouw J.M. Poldervaart van Binnenlandse Zaken negatief was gestemd wat mij betreft, omdat ik haar twee in plaats van vijf stukken toezond. ‘Juristen hechten erg aan formaliteiten,’ zegt Pieter. ‘Mensen die dat niet doen worden door juristen niet als volwaardig beschouwd, althans niet als volwaardig behandeld. De gebrekkige formele en juridische behandeling jouwerzijds maakt de kans op succes helaas kleiner.’ Ik wilde Poldervaart schrijven dat als iemand reden heeft om ontstemd te zijn ik het ben nadat ik door haar ministerie en de bvd sinds 1956 onrechtmatig en misdadig ben behandeld, maar de missive zit onverzonden in mijn dagboek. Wellicht het verkeerde moment die dame op de kast te jagen door te zeggen waar het op staat. Een afschuwelijke fax van broer Theo. Hij wil zijn geld terug en zegt het hard nodig te hebben omdat hij ziek is.⁹¹

91 Zie bijlage 32.

19 februari 1991

Gorbatsjov heeft een vredesplan uitgewerkt en met minister Tariq Aziz mee naar Bagdad gezonden. Maar Bush wil erop los timmeren, dat is duidelijk. Past bij typisch Texaanse wereldbeeld. Ik ken die mensen maar al te goed. Bush is Israël dankbaar dat geen Israëlisch antwoord op de Scuds werd gegeven. Intussen liet de president vannacht opnieuw Bagdad bombarderen. Er zal nooit vrede en veiligheid in deze wereld zijn voor de Amerikanen zelf hebben ondervonden wat carpet bombing betekent. Pearl Harbor speelde zich tenslotte op Hawaï af.

Kristina Hare, assistente van Oliver Stone, stelt per fax voor dat ik op 27 februari in Hollywood zal zijn om de eerste vertoning van Olivers nieuwe film The Doors over Jim Morrison bij te wonen. Ik ga.

Ontmoeting van 11.00 tot 15.00 uur met Carel Enkelaar, Klaas Jan Hindriks en Peter Hofstede in Groot Kievitsdal om de

[p. 79]

plannen voor een televisieshow uit te werken. De titel ‘Hoog Spanning’ vind ik onzin, maar dat heeft geen prioriteit. Al sprekende werd als titel ‘Schoon Schip’ bedacht, volgens mij ook ernaast. Hofstede had een groot aantal van zijn contacten in het land afgebeld. Unaniem was het antwoord geweest: ‘Een talkshow, prima, maar nooit ofte nimmer met Willem Oltmans.’ Hofstedes persoonlijke reactie: ‘Dat was voor mij een reden om juist door te gaan, want als ze over jou (tegen mij) enthousiast hadden gedaan, zou ik geweten hebben niet met je in zee te moeten gaan.’

William Safire bespreekt nog eens de beruchte uitspraak van George Bush gedaan op 30 augustus 1990 dat hij werkte aan een New World Order.⁹² De Bushiaanse invulling van die loze kreet werd het organiseren van samenwerking bij het halt toeroepen aan agressie. In zijn jaarlijkse troonrede (State of the Union) in januari jongstleden herformuleerde hij zijn gedachten aldus: ‘To fullfill the long held promise of a New World Order, where brutality will go unrewarded and aggression will meet collective resistance.’ Vervolgens rappelleert Safire aan de Neue Ordnung waar Hitler voortdurend de mond van vol had. De Russische minister van Buitenlandse Zaken, Molotov, vroeg bij een bezoek aan Berlijn in 1940 wat Adolf er eigenlijk mee bedoelde en welke rol de ussr hierbij zou spelen. Twee jaar later zei Stalin: ‘They have turned Europe into a prison of nations, and this they call “the new order” in Europe.’ Safire had wat mij betreft duidelijker mogen zijn. Dat Bush in de ruimte zwetst, is buiten kijf. De president refereert aan Saddam tegenwoordig alleen nog maar als: ‘That lying SOB (son of a bitch).’

Premier Yitzhak Shamir van Israël benadrukte opnieuw dat zijn land miljarden compensatie uit Washington verwacht omdat hij niet op Saddam terugschiet en bovendien duizenden Sovjetjoden moet huisvesten en een bestaan in zijn land bieden.⁹³ Fijne bondgenoten zijn de vs en Israël.

Ik vond vanavond pas in de overheidsdocumenten die ik in januari ontving een brief van Luns 28 december 1962 aan de Federatie Nederlandse Journalisten. Het is het toppunt! Hij schrijft dat het hem niet duidelijk is waar ik mij over te beklagen heb, terwijl vier weken eerder hij een missive rond liet gaan aan alle buitenlandse posten waarin contact met mij tot ongewenst werd verklaard!⁹⁴ Ik zend Beatrix meteen een ko-

92 The New York Times, 18 februari 1991.

93 The New York Times, 18 februari 1991, Joel Brinkley.

94 Zie bijlage 33. Zie ook bijlage 13.

[p. 80]

pie van dit ministeriële onding, want al dit soort zaken gebeurt vandaag net zo goed onder de neus van deze majesteit.

20 februari 1991

Heb secretaris-generaal Ben Bot andermaal geschreven dat ik hoop dat de huidige leiding van Buitenlandse Zaken snugger genoeg is om te begrijpen hoe Luns in het verleden de overheidsacties tegen mij speelde door mijn advocaat Warendorf en mij voortdurend te bedriegen. Ik maak duidelijk dat ik geen genoegdoening zoek, zoals Joris Ivens heeft gekregen, met een lintje en een gala met Beatrix. ‘Ik respecteer de mensen die mij het eerherstel zouden moeten toekennen immers vanwege hun achterbakse, lasterlijke en downright gemene gedrag niet. Ik wil complete genoegdoening, period,’ schreef ik letterlijk.

Peter is gearriveerd. Hij was blij met mijn cadeautje (een wollen hemd uit New York), maar ik was nog blijer het hem te kunnen geven. We ontmoetten samen Wim Klinkenberg bij een bord erwtensoep. Wim wist exact wie mevrouw Poldervaart was. Pieter Lakeman voegde zich bij ons, die overigens absoluut niet onder de indruk was van de tekst van de brief van Luns die ik hem toonde, wat me zeer irriteerde. Soms denk ik dat Lakeman zaken niet doorziet of om een of andere reden niet wil doorzien, maar het maakt me intussen voorzichtig tegenover hem.

André Haakmat ziet geen mogelijkheden mij in mijn claim op Suriname nog verder bij te staan. Jammer.

Günter Grass is van mening dat Helmut Kohl en diens regering dienen af te treden om de rol die Duitsland bij het bewapenen van Saddam Hoessein speelde. Hofland daarentegen meldt in zijn kolom dat de Amerikanen zich in een comfortabele positie bevinden, waar zij reeds vijfendertig dagen gebruik van hebben gemaakt tegen Irak. Natuurlijk geen woord over bijvoorbeeld de misdadige bombardementen op open Iraakse steden. Van Hermann Göring geleerd. Of de vraagstelling waarom de Amerikaanse ambassadrice in Bagdad, April Glaspie aanvankelijk Saddam verzekerde dat de vs zich bij een bezetting van Koeweit afzijdig zouden opstellen. Martin Woollacott van The Guardian schreef hierover: ‘Het beleid van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en dus van president Bush, was om Irak aan de praat te houden. Als men Saddam kon overreden af te zien van zijn poging om een lokale militaire supermacht te worden en zich te onthouden van anti-Israëlische grootspraak, zou hij een zeer nuttige

[p. 81]

aanvulling op de lijst van Amerikas halve bondgenoten in het Midden-Oosten zijn.’⁹⁵

Twee Amerikaanse oorlogsschepen zijn in het Golfgebied op mijnen gelopen. De schade aan de geleide wapenkruiser Princeton blijkt zwaarder te zijn dan aanvankelijk gemeld. Ook hebben de Amerikanen hun bombardementstactieken gewijzigd, opdat tussen de 100 en 200 Iraakse tanks per dag kunnen worden vernietigd, aldus babbelt Ken Andelman, de wapenonderhandelaar voor Ronald Regan, in Newsweek. Norman Augustine, de baas van Martin Marietta, zou hebben berekend dat tussen de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) en de oorlog in Vietnam ‘it took 10,000 to 100,000 rounds of rifle fire to produce a single enemy casualty. And it took some five tons of air munitions, or three tons of artillery, to destroy a single target. Now precision munitions enable troops, really for the first time ever, to both identify and hit the right target in a few tries.’ Juist, en daarom werd zeker een ondergrondse bunker met honderden burgers, vrouwen en kinderen geraakt. Mijnheer Andelman en companen zijn niets anders dan ordinaire oorlogsmisdadigers.

‘First came “smart weapons”,’ aldus Andelman, ‘then came todays “brilliant weapons” which troops only need to shoot in the right general direction. The sensors and minicomputers of a “brilliant weapon” can tell whether its spotting a tank, tree or bridge, and then guide it to the preselected target. Remarkable film has shown how “brilliant weapons” can hit an Iraqi building on the roof or enter through the front door.’⁹⁶ Voor mij opereert de mind van Andelman als die van de mannen rond Hitler, zoals met de treffer op de ondergrondse schuilkelder in Bagdad of het misbruik dat de Amerikanen van de vn maken om oorlogsmisdaden in Irak te rechtvaardigen.

95 De Volkskrant, 20 februari 1991.

96 Newsweek, 18 februari 1991.

21 februari 1991

In Moskou gaan er stemmen op om Edoeard Sjevardnadze in een kooi naar het Kremlin te brengen vanwege zijn pro-Amerikaanse rol in het Golfconflict.

Viola wilde toch nog over het boek met Foudraine praten, waarop Lakeman voorstelde de helft van mijn ticket naar Zuid-Afrika te willen betalen vanwege de publiciteit. De uitzending was een milde ramp. Viola vertelde als een leeuwin te hebben moeten vechten om mij in de uitzending te krijgen. Na de Dolly Dots kwam ik aan de beurt over Het dolgedraaide brein.

[p. 82]

Peter had me nog een bemoedigende fax gezonden, maar ook hij was het later eens dat het geen onverdeeld succes was geworden.

De PvdA staat achter Gorbatsjovs plan om vrede te helpen bewerkstelligen in de Golf. Ad Melkert deelde dit onomwonden mee. Ook Ruud Lubbers (cda) steunt ieder initiatief om een diplomatieke oplossing te vinden. In Washington en Londen bestaat hier irritatie over. En natuurlijk ontpopt Frans Weisglas (vvd) zich weer als de spreekbuis der oorlogszuchtigen.

Irak heeft zich neergelegd bij een onvoorwaardelijke terugtocht uit Koeweit. Kan er met mijn verstand niet bij dat het Kremlin niet als de bliksem de Veiligheidsraad bijeenroept om de dolgedraaide Amerikanen en Britten terug te fluiten. Minister Hurd zegt gewoon dat de volledige landoorlog reeds is begonnen. Washington en Londen kijken niet op een paar duizend doden meer of minder.

Liep tegen Jan Cremer aan en vertelde dat ik naar Oliver Stone zou gaan. Heb geen warm gevoel meer voor die man, net als voor Hofland, feelings, gone with the wind.

Ik bezocht Pieter Lakeman bij hem thuis. Hij heeft een schadeberekening tegen de Staat opgemaakt en komt uit op zes miljoen.⁹⁷ We bespraken de kosten. Hij zei deze verhoogd te hebben tot ruim 4.000 gulden, maar die hoefde ik nu niet te voldoen. Als ik van de Staat zou verliezen, wilde hij niets hebben, wat gemakkelijk is gezegd, want dan zou ik sowieso straatarm zijn. De nvj komt op 1,6 miljoen (plus) uit. Ik herinnerde me niet of ik die Ben Bot reeds toegezonden had. ‘In Godsnaam niet,’ pleitte Lakeman, ‘want je zou er mij ernstig mee in de wielen rijden.’ Ik zou allang blij zijn als ik de nvj-berekening zou binnenhalen.

Bush is waarschijnlijk bang dat er na de Sovjetvoorstellen geen hete oorlog meer komt, dus hij heeft Saddam snel een ultimatum gezonden.

97 Zie bijlage 34.

22 februari 1991

Ruud Lubbers heeft (terecht) in de richting van de vvd-fractie tijdens de Kamerdebatten gezegd: ‘Schandelijke leugens.’ Hij zei dit niet door de microfoon maar terzijde, zodat de uitspraak in reactie op het gebruikelijke geklets van Weisglas niet in de Handelingen werd opgenomen.

Washington heeft alle contracten tussen Delft Instruments nv en Amerikaanse bedrijven stopgezet omdat de Delftenaren ver-

[p. 83]

boden nachtzichtapparatuur naar Irak zouden hebben verscheept.

Henry Kissinger pleit in Newsweek voor het overeind houden van Saddam, ook nadat hij een derde van zijn leger in gevecht met de vs zal hebben verloren. Na het mislukken van acht jaar oorlog tegen Iran en het huidige Golfconflict acht Henry het blijkbaar uitgesloten dat Saddam hoe dan ook nog lang de leider van Irak zal kunnen blijven.

Advocaat P.G.L. van Velzen dankte namens Bot voor mijn brieven van 6, 7, 8 en 16 februari. Ik antwoordde per fax - natuurlijk niet aan Van Velzen maar aan Bot - dat hoe meer ik de boven water gekomen stukken bestudeerde, ‘hoe belachelijker deze zaak wordt.’ Ik zei vooral bij deskundigen te rade te zullen gaan hoe voorkomen kan worden dat nog meer stukken ‘wegraken’, wellicht door de hulp in te roepen van de Raad van State. ‘Mijn gevoel blijft me ingeven dat ik liever en petit comité een en ander zou afwikkelen.’ Ik vroeg Bot me te antwoorden of hierover te praten viel.

Desi Bouterse heeft de draak gestoken met de discussie in Den Haag over een gemenebestrelatie. Daarvoor is het nu veel en veel te laat. Het oude liedje: Lubbers en consorten lanceren ideeën en plannen zonder op de hoogte te zijn van wat er werkelijk aan de hand is.

Ontmoette Wim Verkade: ‘Ach Willem, ik ben zelf tweemaal via de politie van Haarlem door de bvd ondervraagd over de affaires van Ernst van Eeghen in Tanzania.’ Hij vervolgde: ‘We moesten op het kantoor bij Van Eeghen alle dossiers weghalen en vernietigen en toch is de recherche erachter gekomen.’ Zelf bleef Ernst buitenschot, maar liet een medewerker ervoor opdraaien. Van Eeghen is fundamenteel een boef, dat staat vast.

Gorbatsjov telefoneerde negentig minuten met Bush om hem van een landoorlog af te houden. De Sovjets weten dan ook wat oorlog betekent. Yankees kunnen zich er geen voorstelling van maken. Bush is zo langzamerhand stapelgek. Hij moet gestalte geven aan het Amerikaanse machogevoel. Wat er gaat gebeuren, is in de verste verte geen vn-oorlog maar een Bush-oorlog.

Philip Kerr heeft een boek van 543 pagina's gewijd aan het onderwerp leugens.⁹⁸

Hubert Smeets opent vanuit Moskou nrc Handelsblad met het hoopvolle bericht dat Iraaks antwoord positief was en dat de

98 Philip Kerr, The Penguin Book of Lies, Viking Press, New York, 1991.

[p. 84]

kans op een vreedzame oplossing zou zijn toegenomen. Althans, de kop suggereert dit.

23 februari 1991

Alles wat de bbc meldt, is even walgelijk. In Irak wordt gezegd dat het ultimatum van Bush zodanig was gesteld dat Saddam het nooit kon accepteren. Dat zal best waar zijn. Ik weet hoe Amerikaanse hoofden functioneren. Ik ben dermate ontdaan, er zijn geen woorden voor. Hoe komt het toch dat mensen niet ‘zien’ wat George Bush voor een individu is? Het amateurisme van de Sjevardnadze-kliek in Moskou heeft Washington mooi in de kaart gespeeld. Zonder dat geknoei zou deze ramp nooit mogelijk zijn geweest. Inmiddels heeft Moskou de Veiligheidsraad bijeengeroepen maar niet eens in spoedvergadering. Hoe is het mogelijk? Complete idioten zijn in het Kremlin beland.

Heb minister van Defensie, luitenant-kolonel Christopher in Paramaribo geschreven opnieuw naar de rechter te zullen stappen als ik niet eindelijk wordt betaald. Straks verlies ik Amerbos nog door toedoen van ‘mijn vrienden’ in Suriname.

Secretaris-generaal Bot schrijft dat er geen ‘uitgebreid curriculum’ is.⁹⁹ Hij schrijft dat ik in beroep bij de Afdeling Rechtspraak van de Raad van State kan gaan. Laat ik dat maar meteen doen.¹⁰⁰ De bastards zullen het niet zomaar opgeven.

Safire bestaat het om in The New York Times te schrijven dat Gorbatsjov - en opperbevelhebber maarschalk Akhromeyev - zouden bemiddelen in Bagdad ‘to keep its best arms customer in power.’ Een dergelijke twisted interpretatie kan alleen maar in de vs worden bedacht. En die onzin staat dan in The New York Times. Het positieve aspect van zijn commentaar is dat hij spreekt over ‘a struggle of mindsets’ tussen Bush en minister Baker, wat ook mijn benadering van deze onderwerpen is. Maar Safire gaat niet verder en roert de mindsets van Saddam, koning Fahd, president Moebarak, koning Hoessein en alle andere meespelers in het schaakspel rond de Golf niet aan. Yuli Vorontsov, eens sovjetambassadeur in Parijs bij wie ik met Ernst van Eeghen te gast was om Georgii Arbatov te spreken, heeft recht toe recht aan gezegd dat de oorlog niet zou plaatsvinden indien mensen hun hersens maar gebruikten. Vorontsov vergeet dat de programmeringen van de roze soep in onze hoofden, die voor het zesde jaar al compleet vervuild zijn, de werkelijke struikelblokken voor de vrede betekenen.

99 Zie bijlage 35.

100 Zie bijlage 36.

[p. 85]

Volgens Newsweek werden 800 van de 2.870 Iraakse gepantserde voertuigen vernietigd, 1.100 van de 3.110 kanonnen en 1.300 van de 4.280 tanks. Time toont de meest schokkende oorlogsplaatjes. Philip Elmer-DeWitt meldt met trots hoe de oorlogsmachine, ontworpen om de overwinning in de ‘Derde Wereldoorlog’ te behalen, op Irak wordt uitgetest, compleet met verduidelijkende plaatjes. Daar zijn de Amerikaanse idioten dan nog trots op ook.

Strobe Talbott roept in hetzelfde nummer van Time op niet te vergeten wat er na Versailles en de algehele vernedering van Duitsland gebeurde. De wraak kwam met Hitler. Talbott adviseert rekening te houden met ‘Arab rage’. Sommige Westerse staatslieden hopen dat de Iraakse leider chemische wapens zal inzetten, dan kan hij voor altijd als oorlogsmisdadiger worden opgeborgen. Ook deze waarnemer schijnt ervan uit te gaan dat het Iraakse volk uiteindelijk zelf met Saddam zal afrekenen.¹⁰¹ Overigens handelt het omslagverhaal van Time over het gevecht op leven en dood tussen Gorbatsjov en Jeltsin. Als ik terugdenk aan mijn eerste reis naar Moskou in 1971 en de jaren die erop volgden, blijft het een volkomen onvoorstelbare ontwikkeling dat ‘de andere grootmacht’ bezig is uit elkaar te vallen en al helemaal de manier waarop dit gebeurt. Zelfs de burgemeester van Moskou, Gavril Popov, spreekt 200.000 mensen nabij het Kremlin toe en schreeuwt dat de regering niet te vertrouwen is. Gorbatsjov en Jeltsin schelden elkaar publiekelijk voor rotte vis uit. Intussen wordt bijna driekwart eeuw bouwen aan een nieuwe socialistische samenleving in een handjevol jaren van de kaart geveegd. Het is een diep tragisch gebeuren. Er werd zoveel opgeofferd voordat iemand het goed en wel in de gaten kreeg wat er allemaal weer om zeep werd geholpen.

‘Ik ben heel somber over Suriname,’ zegt Denise de Hart tegen Frits Abrahams.¹⁰² ‘Er zijn geen lichtpunten.’ Hier ben ik het helaas zeer mee eens. En vervolgens, typisch Denise: ‘Wat mij aangrijpt: hoe de mensen aan de onderkant van de samenleving in Suriname moeten leven. Ik ben bereid me over een hele hoop dingen heen te zetten als ik wat voor die mensen kan doen. Maar zolang de burgeroorlog niet is afgelopen, kun je niets beginnen.’ Dit was ook in 1986 en 1987 mijn conclusie en de motivering me in Frans-Guyana het vuur uit de sloffen te lopen om tussen Bouterse en Brunswijk, of eigenlijk tussen de bosnegers en de stad, een detente tot stand te helpen brengen.

101 Time, 25 februari 1991.

102 NRC Handelsblad, 23 februari 1991.

[p. 86]

Wanneer Abrahams de coup van 1982 ter sprake brengt, antwoordt de schrijfster: ‘Ik had een acute aanval van verstandsverbijstering. Ik had me moeten realiseren dat geen enkel land er onder een militaire dictatuur op vooruitgaat.’ Helaas laat Abrahams dit ongecorrigeerd passeren. Indonesië is een illustratief voorbeeld. Het probleem met de coup van Bouterse was dat de militairen rondom hem geen fascisten waren, zoals de generaals in Djakarta, die door de cia in het zadel werden geholpen en vervolgens door de vs, Nederland en de zogenaamde iggi-club van rijke landen werden gefinancierd om Indonesië er vooruit te kunnen laten gaan (zoals Hitler in Duitsland en Mussolini in Italië of Mobutu in Congo.) Bouterse en zijn mannen zaten op een linkse lijn, maar onvoldoende radicaal om door Fidel Castro serieus te worden genomen en ook onvoldoende links om Washington echt faliekant tegen zich te krijgen. Bouterse viel, ook wat de internationale politiek betreft, tussen wal en schip. Dat is steeds zijn probleem geweest.

24 februari 1991

Ze konden het niet laten. De landoorlog is begonnen. Amerika en bondgenoten trekken Irak binnen. Zoals lord Chalfont mij eens zei: ‘Men kan niet doorlopend wapens vervaardigen zonder ze vroeg of laat te gebruiken.’ Wat een ramp. De aanstichters zijn oorspronkelijk Thatcher, maar ook Sjevardnadze geweest, die overigens beiden op veilige afstand uit het zicht blijven. George Bush is de grote, moedige veldheer, die een kleine Arabische staat binnenvalt. Bush wil het hoofd van Saddam, die het gewaagd heeft een lange neus naar de vs te maken. De Sovjet Unie liet de affaire door de vingers glippen door grenzeloos amateurisme van Gorbatsjov en diens kliek. Saddam heeft superpech gehad. De ene tegenvaller na de andere, zoals Israëls zelfbeheersing na de Scud-aanvallen.

De Veiligheidsraad was in vergadering bijeen toen het nieuws New York bereikte dat Bush in de aanval was gegaan. De ambassadeur van Jemen verliet onmiddellijk de zaal. De besprekingen werden gesloten. De Verenigde Naties werden opnieuw gereduceerd tot een slechte mop.

Ik heb Hans van den Broek de schadeclaim van Pieter Lakeman gezonden en tevens gevraagd of hij bereid was deze met ons te bespreken en mij voor 4 maart aanstaande zijn antwoord te doen toekomen. Ook richtte ik opnieuw een brief aan Beatrix om alsjeblieft te helpen.¹⁰³ Ik vermijd zorgvuldig eraan te

103 Zie bijlage 37.

[p. 87]

refereren dat toen Claus in de problemen zat, ik hem ook te hulp ben gekomen met een persconferentie in Nieuwspoort. Ik was dat sowieso vergeten tot Aart van der Want me er deze week aan herinnerde.

25 februari 1991

Ik vlieg met twa via Brussel naar jfk en dan rechtstreeks door naar San Francisco.

De krantenkoppen liegen er niet om. Amerika en de bondgenoten worden als helden van de dag gepresenteerd voor de wijze waarop zij met een dergelijke overmacht naar Bagdad optrekken. Met de grootste helikopteroperatie uit de geschiedenis werden 2.000 parachutisten in de strategische vallei bij de Eufraat neergelaten. ‘Dit stuk woestijn is nu van ons,’ aldus een Amerikaanse soldaat in een kop van The New York Times. Opmerkelijk is het verslag van Jevgeni Primakov in Time over zijn reis naar Bagdad om namens Gorbatsjov en de Sovjetregering een staakt het vuren te bereiken. Hij arriveerde 13 februari jl. in Irak. ‘I realize full well,’ schreef hij, ‘that the Iraqi leadership is to blame for this war. But even so, I believe it could have been averted.’¹⁰⁴ Primakov herinnert eraan hoe hij als Pravda-correspondent reeds in 1969 met Saddam in Bagdad had kennisgemaakt. Nu, in 1991, maakte hij de Iraakse president onomstotelijk duidelijk dat er oorlog zou komen indien hij niet uit Koeweit vertrok. Saddam leek hiertoe bereid, maar wilde als ‘winstpunt’ aan een terugtrekking de oplossing van het Palestijnse vraagstuk verbinden. Gorbatsjov en Bush waren voor een korte topontmoeting op 9 september 1990 in Helsinki bijeen geweest, waarbij veel tijd was besteed aan het vinden van een formule om Irak zonder teveel gezichtsverlies een uitweg te bieden. Dat was ook jfk's politiek in de beruchte rakettencrisis van 1962. Maar toen ging het om Nikita Chroetsjov, de leider van een grootmacht. Saddam moest echter van Bush vernederd en te schande gemaakt worden in de Arabische wereld, want diens leger zou immers gemakkelijk in de pan kunnen worden gehakt. De Sovjets bewogen hemel en aarde om tot een compromis te komen en te helpen een landoorlog te voorkomen. In detail meldt Primakov hoe hij op 18 oktober 1991 vol goede moed op het Witte Huis arriveerde om samen met de staf van Bush een oplossing uit te werken. ‘The President displayed a keen interest in the psychological characteristics of Saddam,’ aldus Primakov, ‘and in the history of my re-

104 Time, 4 maart 1991.

[p. 88]

lations with him. Bush asked many specific questions, and he took notes. It was obvious that some of my observations and judgments did not coincide with the point of view of the President. For example, he was very doubtful that there was growing support for Saddam in the Arab world.’ Ze spraken twee uur samen, Bush geflankeerd door Baker, Scowcroft en John Sununu.

Op de terugweg naar het Kremlin maakte Primakov een tussenstop in Engeland voor een bijeenkomst met Margaret Thatcher. Hij sprak haar in Chequers, de residentie van de premier op het platteland. ‘But then, for a good hour, she allowed no one to interrupt her monologue, in which she outlined in a condensed way a position that was gaining greater momentum: not to limit things to a withdrawal of Iraqi forces from Kuwait but to inflict a devastating blow to Iraq to break the back of Saddam and destroy the entire military, and perhaps industrial, potential of that country.’ De Rus maakte duidelijk dat Thatcher geen blad voor de mond nam, en waarschuwde dat niemand (ook niet de ussr) moest proberen het doel van de geallieerde missie te frustreren. Met de grootste moeite wist Primakov de vraag te stellen of de Britse premier geen andere optie zag dan oorlog? ‘No,’ she replied. Schokkend verslag van a tot z.

Time spreekt van een geallieerde Blitzkrieg tegen Irak met generaal Schwarzkopf - de Amerikaanse Erwin Rommel - aan het roer. De nieuwe Apache-helikopters krijgen de vuurdoop in de strijd tegen Irak. De toestellen zijn voorzien van een ingewikkeld Target Acquisition and Designation Sight System (TADS). Zij lijken meer op een vliegende tank en hebben onder meer als bewapening de door laser bestuurde Hellfire (ook zo'n sprekende naam), raketten die buiten de radius van vijandelijk vuur op acht kilometer afstand doelen kunnen treffen.

Krauthammer reageert op de vraag van gouverneur Mario Cuomo van New York waarom Bush niet ingreep in Afghanistan of Tibet, maar wel in Irak. ‘The answer is breathtakingly simple. Why are us exertions on behalf of the oppressed selective? National interest.’¹⁰⁵ Deze commentator geeft toe dat indien Koeweit alleen uit zand had bestaan - dus zonder olie - Washington Saddam zijn gang had laten gaan:

We are not prepared to see the economies of the West wrecked by the ambition of a foreign tyrant. Foreign

105 Time, 4 maart 1991..

[p. 89]

policy is not philanthropy, otherwise foreign policy degenerates into mindless moralism on the one hand or cynical realpolitik on the other. (...) Life presents us with a hierarchy of evils. Being finite, we are forced to assign them priority and even tolerate some lesser evil to fight the greater. What is wrong to blink at the enormities of Stalin for the four years he was needed in the war against Hitler? Foreign Policy is an exercise in discrimination. Our resources, like our stores of compassion, are finite. We take up arms against those troubles that are both particularly evil and particularly threatening to us. And we husband our resources to meet those troubles. That will occasionally mean having to recruit others to help and having to make moral compromises to keep that help. After the Gulf crisis, we must be equally nimble in recording our priorities. War is not for moral luxuries. The first task is winning it. We cannot slay all dragons at once. There is no slaying them one at the time.

Dit is Amerikaans denken in de zuiverste vorm. Krauthammer vat in een notendop samen waarom Amerikanen doen wat ze doen, of beter tekeer gaan zoals ze doen.

Intussen is Washington bezig op de meest schaamteloos denkbare manier uit de hele wereld geld bijeen te schoffelen om deze krankzinnige oorlog te financieren. Dus oorlogvoeren liefst op kosten van anderen.

Brussel

Het Witte Huis raamt de kosten van operatie Desert Storm voorlopig op 77 miljard dollar.

Stanley Hoffmann, voorzitter van het Centre of European Studies aan Harvard University, schreef een schitterende analyse: avoiding new world disorder.¹⁰⁶ Hij ridiculiseert de zogenaamde nieuwe wereldorde van George Bush. ‘In a world of shaky regimes, contended borders, ethnic upheavals, and religious revivals, every act of aggression requires the mobilization of three quarters of a million troops, any sent across the seas to face well-armed troublemakers and obtain their unconditional surrender, there will be very few cases of collective security.’ Hoffmann bepleit het gebruik van meer ‘preventive diplomacy’ om te voorkomen dat in de toekomst een krankzinnige

106 The New York Times, 25 02 1991.

[p. 90]

onderneming als die de vs en haar ‘bondgenoten’ nu ten aanzien van Irak aan het uitvoeren zijn, plaatsvindt. ‘The coalitions ability to establish a new order in the Mid East may be impaired by the deep sympathy many Arabs will continue to feel for Saddam Hussein, not because they like him as the champion of resistance to an America with, if not imperial designs, at least a double standard in the region.’ De man heeft volkomen gelijk. De Amerikanen zijn als steeds verkeerd bezig, omdat zij niet willen begrijpen wat in de hoofden van Arabieren omgaat, de quislings, die met Washington meespelen niet meegerekend.

De koppen in de Amerikaanse kranten zijn weer sensationeler dan ooit. De Amerikanen voelen zich helden met hun walgelijke militaire overmacht ten aanzien van Irak. Generaal Schwarzkopf noemt de Amerikaanse verliezen ‘licht’. Intussen zouden reeds 5.500 Irakese militairen zijn gevangengenomen. Enkele minuten voor het verstrijken van het Amerikaanse ultimatum heeft Saddam Hoessein een Scud-raket op Israël afgevuurd. Isaac Stern trad op dat moment samen met de Israeli Philharmonic in Jeruzalem op. Het orkest verliet de zaal en de concertgangers zetten gasmaskers op. Stern keerde alleen terug naar het podium en speelde zonder begeleiding een sarabande van Bach.

Een Iraaks Scudraket is op een barak met Amerikaanse militairen terechtgekomen. Er kwamen 27 soldaten om het leven.

Iraqi Message: ‘Duty’ Fulfilled

Special to The New York Times
WASHINGTON, Feb. 25 - Following is a transcript of a statement read on Baghdad radio tonight, as translated by the Foreign Broadcast Information Service, an agency of the United States Government:

In the name of God, the merciful, the compassionate: Our armed forces have performed their holy war duty of refusing to comply with the logic of evil, imposition and aggression. They have been engaged in an epic, valiant battle that will be recorded by history in letters of light.

[p. 91]

On this basis, and because the leadership affirmed its agreement to withdraw in accordance with United Nations Security Council Resolution 660 through its approval of the Soviet initiative, orders have been issued to our armed forces to withdraw in an organized manner to the positions held prior to Aug. 1, 1990.
This is regarded as a practical compliance with Resolution 660.

Onder druk van de ussr en Gorbatsjov persoonlijk heeft Irak toegestemd terug te keren naar de situatie van voor de invasie van Koeweit, dus van 1 augustus 1990. Maar een armada van tanks van de geallieerden trekt Irak reeds binnen. Tot dusverre werden 25.000 Iraakse soldaten gevangengenomen. De oorlog gaat gewoon verder.