Logo DBNL
Memoires 1989-C (2017)

Memoires 1989-C

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[Amsterdam (vervolg)]

5 december 1989



illustratie

De campagne in De Telegraaf om de gemoederen in Nederland tegen Desi Bouterse verder op te zwepen, wordt weer keurig voortgezet, ditmaal door een sensationeel bericht van broodschrijver Michiel Hoogers. ‘Ditmaal kwam de terreur,’ aldus deze shit krant, ‘in het door etnische twisten verscheurde ontwikkelingsland uit een onverwachte hoek. Een groep van tien tot zestien zwaarbewapende, Engels sprekende blanken overviel gisteren een militaire post bij het dorp Kraka, ongeveer 40 kilometer ten zuiden van Paramaribo.’167 Zeven Surinaamse militairen sneuvelden. Even later kaapte dezelfde groep een autobus met zestien werknemers van de bauxietmaatschappij Suralco. Het is voor mij meer dan duidelijk dat Den Haag hier achter zit via zogenaamde Surinaamse dissidenten, zoals Washington steeds terreurdaden in Cuba organiseert met dissidenten uit Miami. Onbegrijpelijk dat niemand hier een stokje voor steekt. Het speelt zich af onder de neus van Ruud Lubbers en Hans van den Broek. Er kraait aan het Binnenhof geen haan naar.

Hans en Christine van Ketwich leven nog steeds mee met mijn strijd om in Zuid-Afrika mijn werk te kunnen blijven voortzetten.168

In de ddr ontstaat steeds meer chaos. Gorbatsjov heeft nimmer werkelijk doordacht waar hij aan begon. Straks gebeurt hetzelfde in de ussr, en dan wordt Volodja Molchanov van het beeldscherm gedreven.

Een schip van de Amerikaanse marine heeft een boot van Greenpeace buiten de kust van Florida geramd, omdat mijn helden van die organisatie een proef met een kernraket Trident-2 probeerden te verhinderen. Omdat de Greenpeaceboot onder Nederlandse vlag voer, zond loopjongen van Washington, Hans van den Broek Greenpeace meteen een telegram dat de Amerikanen het recht hadden militaire oefenin-

gen in open zee te houden en dat men dat recht diende te respecteren. Ministers en diplomaten verschuilen zich altijd achter de jurisprudentie als het in hun kraam te pas komt, maar doen alsof er geen internationaal recht bestaat wanneer zij schelmenstreken uithalen, (zoals met Klaas de Jonge en Ronnie Brunswijk). Al eerder citeerde ik François de Callières, de privésecretaris van koning Lodewijk xiv, die in 1713 schreef: ‘In general, the training of a lawyer breeds habits and dispositions of mind which are not favorable to the practice of diplomacy.’169 Eigenlijk is Van den Broek nog hopelozer, als omhoog gevallen handelsreiziger.

Derk Jan Eppink noemt de lota in een kop in nrc Handelsblad ‘tuinkabouters’, wat zij natuurlijk ook zijn. En Klaas de Vries staat aan het hoofd van dat gezelschap. Wat een blamage. Erich Honecker is gearresteerd. Het gaat wel vlug daar.

Toen ik Eduard de foto's uit 1968 van Peter liet zien, zei hij: ‘Wat een engeltje!’

6 december 1989

Ik vond een ongelooflijk mooi gesprek met mam op 7 februari 1968 in Huis ter Heide, dus alweer 21 jaar geleden. Hoe is het godsterwereld mogelijk? Ik schreef broer Hendrik hierover en zei meer dan ooit te beseffen wat de waarde van een dagboek is. Ik zou het nooit hebben onthouden. Het was een heerlijke ervaring dit vanmorgen te mogen herbeleven.

Ben Knapen is hoofdredacteur van nrc Handelsblad geworden, dus een super ‘bruikbare’ journalist op een sleutelpositie in de media. André Spoor was de laatste min of meer onafhankelijke baas op die plaats, die bij uitzondering nog wel eens iets durfde. Dat is nu permanent afgelopen.

Twee persoonlijke vrienden van mij, Evgeny Velikhov en Georgii Arbatov, discussieerden in Washington met hun Amerikaanse tegenhangers. De discussie stond onder leiding van anchorman Ted Koppel.170 Bruce van Voorst vertelde zijn lezers onder meer:



illustratie

Ik haal dit nog maar eens aan, omdat ‘men’ hier en vooral ook in het Hilversumse, het zo graag voorstelt alsof ik geen journalist zou zijn, die weet waar Abraham de mosterd haalt.

7 december 1989

Gisteravond ben ik met Eduard een bezoek aan mijn vriend Harisanto gaan brengen, bij vrienden in de buurt van Aken, waar hij logeert. We reden via Heerlen en waren om 14:15 uur ter plekke. Santo was niets veranderd sinds ik hem zeventien jaar geleden voor het laatst zag. Het was alsof we gisteren ons laatste gesprek hadden gevoerd. Zijn architectenbureau in Bandoeng loopt als een tiet. Hij weet - typisch Santo - niets over geldzaken, die worden door een speciaal daartoe aangestelde man geregeld. Er is geen vuiltje aan de lucht voor hem. Zijn zaken zijn meer dan florissant. Het is eigenlijk niet mogelijk om naar behoren te beschrijven hoe de ervaring was om hem terug te zien. Bij het afscheid omhelsden we elkaar en voelden elkaars lijf, de omhelzing plus.

Mijn oom Andreas Bronsing, oud-directeur van de Stoomvaart-Maatschappij Nederland is op 100-jarige leeftijd overleden.

Ik schreef Marcel van Dam van de vara nog maar eens om de lulpraat van Sonja Barend en Conny Braam uit 1987 eindelijk eens gerectificeerd te krijgen. Het zal me benieuwen.171

Wanneer Badrissein Sital in Paramaribo namens het militair gezag bekendmaakt dat de zogenaamde mensenrechten activist Stanley Rensch een aanslag op zijn leven in scène heeft gezet - hij zou in zijn huis zijn beschoten, maar bleef ongedeerd - kan je er zeker van zijn dat dit waar is.

Jan Foudrame onderstreepte vandaag dat hij ambassadeur van Osho in Nederland was. ‘Alleen staatshoofden van landen hebben elders ambassadeurs,’ probeerde ik tegen te werpen. ‘Osho is een staatshoofd,’ was het antwoord, en dan zinkt me de moed weer diep in de schoenen. Ik denk daarop eigenlijk: man ga weg. Hij voelde mijn reactie en streepte de onzin weg. In hoofdstuk viii had hij weer eens een ‘ingeving’ gehad en een afschuwelijk betoog ingebouwd, waarover ik meteen viel. ‘Je vervalt ineens in een dansje van Lehár,’ zei ik. Zorgvuldig legde ik uit dat het nergens op sloeg. Hij zou het herzien en erover nadenken. ‘Je bekritiseert me als een kleine jongen,’ wierp hij tegen. Maar hemeltje, hoe moet ik anders reageren als hij met dit ‘ambassadeurschap’ aankom? Ik zou zijn vriend

niet zijn als ik de andere kant op zou kijken. Hij bracht overigens een prachtig uitgegeven boek mee, Communism & Zen Fire, Zen Wind van Osho Rajneesh.172

Het literaire programma op Antenne 2 in Parijs is natuurlijk echt sophisticated en zeker vergeleken bij soortgelijke programma's in Hilversum. De discussies in Frankrijk tonen het verschil in benadering, informatieverwerking en informatievoorziening tussen de Franse breinen en de Hollandse.

8 december 1989

Mijn telefoon is weer eens ‘dood’. Ik zou ze over dit jarenlange afluisteren een proces moeten aanspannen. Soms stelt Eduard me vragen over hoe laat en wanneer ik Dennis Livson ontmoet, waardoor ik zelfs op bepaalde momenten achterdocht voel tegen hem, omdat ik niet begrijp dat hij in sommige details geïnteresseerd kan zijn.

Ik ben op weg naar ‘mijn grote beschermheer’ Wim Hazeu. Eigenlijk vertrouw ik zo langzamerhand niemand meer. Het is verschrikkelijk dat deze gedachten bij me opkomen.

Trein

Het gesprek met Hazeu kwam erop neer dat er voortaan 25.000 gulden subsidie per deel Memoires nodig is om ze te kunnen uitgeven. Dat is een absurd bedrag. Verzamelde werken worden heel dikwijls gesubsidieerd. Omdat mijn dagboek geen ‘kunst’ is, wil het Prins Bernhard Fonds niet helpen. Kookboeken die dat Fonds financiert zijn wel kunst? Ook gaat het met mijn dagboek niet om literatuur. Hazeu kletste maar wat.

Hazeu vertelde dat een Belgische journalist die een boek over Mobutu in Congo heeft geschreven het slachtoffer is geworden van Belgische overheidscensuur. Er zou zelfs van overheidswege een besluit zijn genomen dat die man kapot moet. Wim - ooit bij de militaire inlichtingendienst werkzaam - houdt het voor mogelijk dat in mijn situatie een soortgelijk consigne vanuit Den Haag is uitgegaan. Wat kan je er tegen doen? Niets. Wim zei trouwens dat hij niet zou worden benaderd door de regering of de bvd om mij buiten gevecht te stellen, maar dat men zulke zaken regelde via aandeelhouders of commissarissen, om te zorgen dat Bosch & Keuning en aanverwante bedrijven niets meer van mij zouden publiceren.

Ik zag Days of Heaven met Richard Gere. Die man is werkelijk prachtig.

9 december 1989

De Telegraaf maakt met de gebruikelijke tamtam bekend dat aanslagen van blanke huurlingen de afgelopen dagen in Suriname, vanuit hier door een zogenaamde Surinaamse zakenman werden georganiseerd. Ook weet Michiel Hoogers te berichten dat het Junglecommando van Brunswijk twee van deze huurlingen heeft doodgeschoten, een was een zekere John Richard en zijn bebloede lichaam is op de Surinaamse televisie getoond.

Joseph Luns vergast de lezers van De Telegraaf opnieuw met zijn jaarlijkse praatje voor de vaak, ditmaal geschreven door Charles Sanders.173 Ook Luns had niet verwacht dat de ussr de muur zou laten verdwijnen en Oost-Europa zou laten schieten ‘maar ik weet zeker dat ook Gorbatsjov dit niet had voorzien.’ Hij is het echter met het Kremlin eens dat het geen verstandige zaak zou zijn de beide Duitslanden nu in de euforie van Gorbamania te herenigen. Hij doet ook niet mee aan wat hij de hysterie over Gorbatsjov noemt, die nu door velen als een soort redder van Europa en de wereld wordt gezien. ‘De navo heeft de vrede gebracht. De verafgoding van Gorbatsjov begrijp ik niet. Als ik moest kiezen tussen een vakantie met George Bush of Michail Gorbatsjov, koos ik voor Bush. Dat is een machtige en trouwe bondgenoot. Een ware vriend.’ Van Bush zou Luns tijdens een vakantie alleen maar nog meer slechte cia maffiapraktijken overnemen dan waarmee hij toch al zijn leven heeft gekleurd. Het komt blijkbaar niet bij Luns op dat er van Gorbatsjov tijdens een vakantie heel wat meer te leren zou zijn dan van deze voormalige cia-opperbevelhebber.

nrc Handelsblad had ook een exclusief verhaal. En wel met Hans van den Broek, braaf opgetekend door de Haagse ‘bruikbaren’ Rob Meines, Willebrord Nieuwenhuis (omschreven als de miskoop van de eeuw van André Spoor) en Wim Weenink. Wanneer Gorbatsjov zou falen, ontstaat volgens de minister en diens departement ‘een dubbele onzekerheid’. Zou er in de ussr mogelijk militair kunnen worden ingegrepen? Ook in een Oost-Europees land lijkt hem dit tot de mogelijkheden te behoren. ‘Dus de navo blijft essentieel en dat betekent niet dat we angsthazen zouden zijn.’174

In 1970 las ik Mijn vader en ikzelf van J.R. Ackerley.175 Vreemd, ik herinner me er niets meer van. John Peereboom meldt in nrc Handelsblad dat er een biografie over deze schrijver is ver-

schenen.176 Hij was een vriend van E.M. Forster, dan weet je wel hoe laat het is. Zij correspondeerden samen. Kort voor zijn dood in 1967 verkocht Ackerley alle brieven van Forster aan hem voor zesduizend pond aan de universiteit van Texas. Forster had eerder de brieven teruggevraagd, opdat ze niet in de publiciteit zouden komen, wat Ackerley heeft geweigerd. Zou hij toen al met de mogelijkheid rekening hebben gehouden dat er geld aan te verdienen was?



illustratie

Frans Kellendonk heeft zijn reisreportages gebundeld onder de titel De halve wereld.177 Friederike de Raat meldt dat Frans ook een journalistiekachtig verhaal opnam, Wodka en diplomatie, gebaseerd op zijn reis naar de schrijversbond in Moskou, die ik voor hem arrangeerde.178 Eigenlijk had Frans zelf moeten bedenken dat het na een jaar de vs in de lijn der dingen lag zich op de ussr te gaan oriënteren. Daar kwam Hofland ook pas in 1984 achter, toen het te laat was om nog iets te begrijpen van wat daar speelde.

Ik heb de hele dag aan mijn Memoires geschreven.

10 december 1989

Als ik in de polders ben - gelukkig slaapt iedereen op zondagochtend - dan denk ik steeds: thanks Peter. Er was weer een konijn overreden. Eksters zaten al op de loer.

Kees Knibbe is in Pretoria geweest en ontmoette er ook Christo Landman. Nothnagel werd benoemd tot ambassadeur in Den Haag omdat hij bezig was het district Rietfontein voor de Nationale Partij te verliezen. Het district werd nu bij de verkiezingen behouden. Knibbe schijnt zich bij iedereen die luisteren wilde in Pretoria, te hebben beklaagd dat er met Nothnagel niet was samen te werken. ‘Nothnagel is een eigenwijze hork, die Roy Sherwood ook gek maakt,’ aldus Knibbe.

Van Kooten en De Bie wijzen erop dat Hans van den Broek de Tsjechische leider Václav Havel verhinderde om in het bijzijn van koningin Beatrix te zeggen wat hij wilde, en dat nu diezelfde Havel president van dat land wordt, ‘schijtebroek Van den Broek op zijn knieën naar Praag zal moeten.’

Ik ben gaar. De hele dag gewerkt en ben aanbeland op 6 april 1968, de dag dat Martin Luther King werd vermoord.

11 december 1989

Manfred Korlath van Daimler-Puch in Wenen belde. Hij noemde Dirk Keijer ‘crazy’. ‘He acted as if our agreement with Surinam was ein Staatsvertrag, and I got a kilo papers...’ Keijer dacht dat Cranendonk hem besodemieterde, maar dat was niet het geval. Hij wil in februari weer naar Paramaribo gaan. Zou er dan toch nog iets van onze plannen terechtkomen? We hadden een lang gesprek. Manfred zei dat er 200.000 Tsjechen zonder paspoort Oosternijk waren binnengekomen, en omdat het kerstmis was werden er auto's gestolen, winkels geplunderd. Tsjechoslowaakse militairen hadden alle grensversperringen weggehaald. Hij vond de ontwikkelingen even griezelig als ik.

Lennaert Post kwam langs. Om de een of andere reden heeft hij het moeilijk, maar mijn kop stond er niet naar.

Ik vertrek op 25 december definitief.

Fidel Castro maakte in een rede bekend niet de weg van Oost-Europa te zullen volgen. Hij houdt onverkort aan het communisme vast. ‘Opgeven is voor lafaards, niet voor revolutionairen.’ Hij beschuldigde de nieuwe leiders in oostelijk Europa ervan door de knieën te zijn gegaan voor het kapitalisme. Castro heeft gelijk. Het kapitalisme zal de wereld - onze geliefde ark van Noach - nog sneller met man en muis doen vergaan. Communisme, mits met verstand uitgevoerd, zou die ondergang aanzienlijk kunnen vertragen.

Het Hilversumse gekkenhuis dat omroepland heet, komt 135 miljoen gulden tekort. Hoe krijgen ze het voor elkaar? Om maar één reden: het typisch vaderlandse verwende kind-syndroom waarbij iedere ‘sekte’ in de Hollandse polder zijn eigen zendgemachtigde wil hebben.

Jan Foudraine en sannyasin Morari kwamen van 19:30 tot 23:00 uur naar Amerbos om het hele manuscript nog eens door te lopen. Jan had een vijftal lange passages van mij gemarkeerd die hij wilde schrappen. Het was duidelijk dat hij mijn aandeel in het boek wilde terugbrengen ten eigen bate. Ik heb hem nooit echt vertrouwd, maar hem ook niet op al te veel trucjes betrapt. Hier ga dus ik niet mee akkoord. Ik zal deze passages opnieuw bekijken en herschrijven.

‘Je dagboeken zullen gaan verkopen in het zog van ons boek,’ aldus Foudraine. Eerst zien dan geloven. Vast staat dat deel tien van de Memoires mooi is dankzij de emotionele ervaringen met Peter.

De goudprijs is gestegen door de ontwikkelingen in Oost-Europa.

Peter Kampschuur reageert niet op mijn brief die ik hem enige tijd geleden heb geschreven. Hij zal wel willen komen als het boek met Foudraine klaar is, maar dan hoeft het niet meer.

12 december 1989

Lex Poslavsky stuurde een brief dat hij een artikel heeft geschreven: veritas filice temporis, de waarheid is de dochter van de tijd. Mijn laatste brief aan hem roerde eenzelfde onderwerp aan. Ook schrijft hij over de vereenzaming, iets waar hij me altijd voor waarschuwde. Maar toch verbaast het hem niet dat zijn vrees hiervoor in mijn leven niet is uitgekomen.179

Ruurd Halbertsma schrijft over de tweeduizend antiquiteiten die Sigmund Freud in de Berggasse in Wenen verzamelde en die dankzij prinses Bonaparte, een leerlinge van Freud, uit handen van de nazi's werden gehouden. ‘Archeologie en psychoanalyse waren voor Freud op een bijzondere wijze verweven,’ aldus Halbertsma.180 ‘De psychoanalyticus,’ meende Freud, ‘moet net als de archeoloog tijdens een opgraving, laag na laag van de psyche van de patiënt verwijderen om de diepst verborgen schatten te ontdekken.’ Al is dit laatste wel waar, ik zie er toch geen verklaring voor waarom hij zijn geld aan een Egyptische, marmeren baviaan van Thoth uit de Romeinse periode moest spenderen. Dan lig ik liever een beetje krom om een vliegticket voor Peter aan te schaffen, opdat hij vanuit Zuid-Afrika naar zijn moeders verjaardag in Tilburg kan gaan.

Richard Nixon maakt verwarde opmerkingen over de stand van zaken rond de ussr. ‘Gorbachev is the most popular man in Europe. He is not denouncing Marxism but rejuvenating it. His purpose was not to abandon Communism but to save it. He is now getting credit for developments he could not contain.’181

Vervolgens schrijft Nixon de bekende onzin. ‘Gorbachev has changed, but it is a change of the head, not the heart,’ alsof deze weggejaagde president van de vs zich nog altijd niet realiseert dat het hart een pomp is en verstand en emoties beide in de chip in het hoofd zitten. ‘I do not question his sincerity,’ aldus Nixon. ‘He is profoundly sincere in wanting to rescue the Soviet system from a terminal illness. We should help him.’

Gorbatsjov is niet te helpen, want hij doorgrondt onvoldoende de draagwijdte van waar hij mee bezig is.

Dean Rusk is oud geworden. Over Indonesië en Nieuw-Guinea zegt hij op cnn: ‘What the Dutch Government was trying to do in Indonesia was impossible.’ Dat kan je wel zeggen. Men zag geen kans om de bakens ridderlijk te verzetten. De Haagse hersens zagen daar, in hun onkunde van de Aziatische realiteit van na 1945, geen mogelijkheid toe.

Een dame van 84 jaar, leuk mens, pleitte op televisie voor een escortservice voor bejaarden.

13 december 1989

Psychology Today wordt steeds oppervlakkiger en zogenaamd ‘populairder’, waarbij de verkoopcijfers het winnen van oprechte informatievoorziening. Ik continueer mijn abonnement niet op dit blad.

Bij een rijsthapje in restaurant Djanoko stelde ik oud-ambassadeur Sukrisno voor aan Hans Beynon. Er wordt geprobeerd om tien interviews met oud-politici en diplomaten die Bung Karno goed hebben gekend, te verzamelen voor een boek. Anders gaan alle betrouwbare herinneringen aan de stichter van de Republiek Indonesië verloren. Pak Sukrisno was ambassadeur in Boekarest van 1961 tot 1964 en in Hanoi van 1964 tot 1966.

Het Rijk lijkt warempel te gaan ingrijpen in de kinderkamer van lota, de vereniging van gemeenten die de apartheid in Zuid-Afrika menen te moeten helpen bestrijden. Er zijn in Arnhem, Beerta en Vlissingen besluiten genomen die het buitenlands beleid doorkruisen. De ministeries van Buitenlandse en Binnenlandse Zaken overwegen vernietiging van dergelijke raadsbesluiten aan de Kroon voor te dragen. Het is ook te gek voor woorden. En Klaas de Vries leent zich ervoor leiding aan die farce te geven.182

akzo begint met Hongarije een chemiebedrijf. Wat me eraan herinnert hoe ik medestudent op Nijenrode Siebe Minnema indertijd binnenbracht bij de ambassadrice van Hongarije, Anna Bebrits. Dat is ongetwijfeld de eerste steen voor deze zaak geweest, wat Siebe me ook wel bij tijd en wijle liet weten.183 Als ik zakelijk was geweest, dan had ik een provisie in rekening gebracht.

Er is in Moskou veel te doen over de eerste paragraaf van artikel 6 van de Grondwet, waarbij wordt bepaald dat de cpsu de

leidende en stuwende kracht van de samenleving is en blijft, als kern van het politieke systeem en van alle maatschappelijke staatsorganisaties. Onder leiding van onder meer Andrei Sacharov is een beweging op gang gekomen om dit artikel te schrappen waartegen Gorbatsjov zich verzet. Met 1.100 tegen 800 stemmen is deze vitale paragraaf bij een stemming in de Opperste Sovjet overeind gebleven, maar het rode château en Espagne wankelt.

cnn liet in dit verband een botsing tussen Gorbatsjov en Sacharov zien, waarbij de altijd weer rotzooi veroorzakende atoomgeleerde een stapel protesttelegrammen aan Gorby wilde overhandigen. Die wond zich behoorlijk op en beweerde dat al had Sacharov 30.000 protesttelegrammen meegebracht, artikel zes zou niet worden geschrapt. Sacharov wist niet waarover hij zwamde. Hoe moet dit aflopen?

Ik vond foto's uit Zwitserland met mam, broer Theo, zijn vrouw Nellie en mijn vriendin Ellen Thomassen.

14 december 1989

Er kwam een brief van Wim Hazeu.184 Ik geloof hem niet. Om nog vijftien delen Memoires uit te geven, is volgens hem een bedrag nodig van 375.000 gulden, en dan verdien ik er niets aan. Ik schreef opnieuw aan president Suharto dat ik nog altijd een interview met hem zou willen filmen, als vervolg op het gesprek uit 1966. Er is altijd een mogelijkheid dat zijn kant van het verhaal nieuwe gezichtspunten zou opleveren, die we op dit moment niet kennen.185

Wilfred Lionarons overtreft zichzelf weer eens in Weekkrant Suriname door mij weg te zetten als ‘halve gare’ en dat ‘de hersenen in Oltmans hoofd niet werken’.186

George Bush heeft na de top in Malta tegen Hugh Sidey gezegd: ‘Yes, I think I can trust Gorbachev. I looked him in the eye, I appraised him. He was very determined. Yet there was a twinkle. He is quite sure of what he is doing.187 He has got a political feel. I could tell by the way he was laughing with us. A little wink now and then. He has a wonderful way of communicating with westerners. I had a feeling I could bring up any subject at all.’188

Premier Nikolai Ryzhkov heeft in het Congres van Volksafgevaardigden gezegd dat niet moet worden verwacht dat snel zal

worden overgegaan op een markteconomie. Dat zou ook onmogelijk zijn, want daarop is de Sovjetsamenleving niet ingericht. Er zal overgestapt moeten worden van zware industrie naar de produktie van consumptiegoederen, en die sector zal in de komende jaren moeten worden verviervoudigd. Premier Ryzhkov: ‘Zouden we al in 1991 een volledige markteconomie introduceren, dan zou dit ernstige sociaal-economische gevolgen hebben met gierende inflatie, massale werkeloosheid, dalende productie en toenemende sociale spanningen.’ Wat ik niet begrijp, is dat Ryzhkov hoe dan ook hardop nadenkt over de invoering van een markteconomie naar het Amerikaanse model, want als ze dat nastreven dan is er een omschakelingsprogramma nodig dat vijftig jaar in beslag zal nemen.

15 december 1989

Twee dagen geleden zag ik Sacharov nog de vervelende telegrammen aan Gorbatsjov overhandigen. Vandaag is hij dood. De hele wereld is nu vol lof over deze man, die ik vroeger al - om de heldenverering af te zwakken - als tuinkabouter omschreef. Zijn reputatie heeft hij te danken aan de stompzinnige wijze waarop de Brezjnev-bende met hem omsprong, en het Nobelcomité niet te vergeten. Maar was hij werkelijk de grote geest die ook Philip Handler in hem zag? De geschiedenis zal het leren. Sacharov werd 68 jaar.

Een Zuid-Afrikaanse militair, Robert Carelse, schijnt hier de anti-apartheidbeweging te hebben geïnfiltreerd. Hij is nu in Zuid-Afrika opgepakt als deserteur. Hoe werkt dit? De Zuid-Afrikaanse militaire inlichtingendienst had hem hier uitgezonden om te spioneren. Vreemde zaak.

Moscow News heeft gemeld dat het waar is dat Michail Gorbatsjov onder sterke druk is komen te staan van de conservatieve leden van het Centraal Comité. Er worden openlijk beschuldigingen naar het hoofd van Gorbatsjov geslingerd door de hoogste partijfunctionarissen, wat zonder precedent is in de ussr. Gorbatsjov was er dermate door geschokt dat hij al gezegd zou hebben bereid te zijn terug te treden.189

16 december 1989

Anti-apartheidactievoerders hebben een startbaan van Schiphol enige tijd bezet gehouden. Ze zijn geschift.

Manfred Korlath bevestigt ons telefoongesprek en schrijft contact met me op te nemen voordat hij naar Suriname gaat.190

The Economist komt met het artikel yesterday's man?191 Het blad noemt Gorbatsjov terecht een held in het Westen, omdat hij perestrojka, en daarmee de democratische revolutie toeliet in Oost-Europa. Maar nu komt het erop aan, kan hij de hervormingen handhaven en verder uitbreiden, of zal het hem vergaan als de leiders van de ddr? Binnen de Sovjet Unie roepen de Baltische republieken om vrijheid. Zal de great reformer veranderen in de great resister? ‘Mr. Gorbachev suffers from trying to be Luther and the Pope at the same time, both chief-reformer and chief-keeper of the faith,’ aldus het blad, dat constateert dat de wereld Gorby anders ziet dan de mensen in de ussr zelf. Bij de omwenteling in Oost-Europa vielen geen doden, maar bij revolutionaire ontwikkelingen in de Sovjet Unie zal bloed stromen - ‘and end not in freedom, but in a new dictatorship. The break-up of a country with nuclear weapons is liable to be a worry.’

The Economist permitteert zich te schrijven: ‘It would be foolish to assume that Soviet citizens prefer to keep themselves in the Dark Ages rather than try democracy. Communism, even in the diluted form that Mr. Gorbachev represents, remains the main barrier to economie revival.’ Het blad zegt dat ‘de wereld’ Gorbatsjov alleen dan mag blijven steunen, wanneer hij erop toeziet dat de ussr onder zijn leiding wordt omgevormd tot een stabiele democratie. Het Westen moet er echter rekening mee houden dat al was Gorbatsjov ‘a brilliant smasher of Stalinism’, hij misschien niet de man zal zijn om van de ussr een democratie te maken. ‘The aim should be for the Soviet Union to become a true democracy,’ aldus The Economist.

Hoe dikwijls heeft Georgii Arbatov mij niet te kennen gegeven dat hij het meest bevreesd was voor de veramerikanisering van de wereld, en vooral het zogenaamde omgooien van het roer in het Kremlin om de Amerikaanse weg te gaan volgen. Het Westerse kapitalisme heeft decennia lang alles in het werk gesteld om erop toe te zien dat de Sovjeteconomie van de wereldhandel werd uitgesloten (zoals met Cuba werd gedaan), opdat de marxistisch-leninistische benadering van een volkshuishouding zou mislukken. Het is een variant op de verdeelen-heers-politiek van de voormalige West-Europese koloniale rijken in Azië en Afrika, maar nu uitgevoerd vanuit Wall Street. Wanneer Gorbatsjov verdwijnt en de klok niet wordt teruggedraaid, maar zogenaamde ‘hervormers’ het Kremlin overnemen, is alles waar 70 jaar aan werd gewerkt, verloren.

17 december 1989

Volgende week ben ik weer op weg naar Zuid-Afrika.

Opnieuw vond ik een brief van mejuffrouw Buringh Boekhoudt, met daarin overgenomen een tekst van dominee Kater. Ik stuurde de brief aan Beatrix ‘want die wil ik met u delen.’



illustratie

De majesteit zal er wel iets achter zoeken, dat ik mij met haar zou willen associëren of misschien wel dat ik naar een methode zoek met haar aan te pappen. Niets is minder waar. Zo aardig vind ik haar niet (in tegenstelling to Miss B.B) en het laat me verder Siberisch wat ze vindt, evenals of ik haar nog ooit zou spreken of ontmoeten. Op een dag wil ik haar misschien zelfs nooit meer een hand geven.

Ik sprak met Wim Klinkenberg die, toen ik me beklaagde dat mijn Memoires niet worden besproken, antwoordde: ‘Je ziet maar weer wat voor geteisem het is.’ Ik vroeg hem als vicevoorzitter van de nvj of ik Sonja eigenlijk niet voor de Raad voor de Journalistiek zou moeten brengen, wanneer zij blijft weigeren de uitzending van 1986 te corrigeren.192 Hij moedigde me aan dit te doen.

Jan Foudraine en sannyasin Morari kwamen langs. Ik moest

weer eens voet bij stuk houden, want Jan had verschillende monologen in de tekst ingelast, waar ik niet mee akkoord kon gaan. Hij voelt zich dan in de war gebracht, en leunt dan op Morari, aardige jongen, maar een lichtgewicht.



illustratie

Oliver Stone's nieuwe film Born on the Fourth of July met prominent de hoofdrolspeler Tom Cruise wordt groots op het omslag van Time gepresenteerd. Dat is pas reclame voor een nieuw Vietnam melodrama, over een in de oorlog verminkte soldaat in een rolstoel die tegen de notoire Amerikaanse oorlogszuchtigheid demonstreert. Oliver melkt nog altijd zijn eigen ervaringen in Vietnam uit en de kassa blijft ermee rinkelen. Cruise speelt het verhaal van de oorlogsinvalide, Ron Kovic, die zoveel bewondering heeft gehad voor de wijze waarop dit gebeurde, dat hij Tom Cruise zijn eigen Bronze Star gaf, die hij op het slagveld in Vietnam kreeg uitgereikt.

Wim Hazeu schrijft mij nu dat hij de publicatie van mijn Memoires wil stoppen. Mij best. Ik zie het al heel lang niet meer met hem zitten met zijn exorbitant hoge eisen van 25.000 gulden subsidie.193

19 december 1989

Gisteren zag ik een vrachtwagen vol schapen van een weiland vertrekken. Ik stapte af en vroeg de boer wat er gebeurde. Het waren er twaalf. Ze gingen naar de veemarkt in Purmerend. Ik keek naar de dieren, die me door de latten aankeken, en ik maakte mezelf wijs dat het verwijtende blikken waren. Je zou nooit meer één stuk vlees moeten eten. De afgelopen maanden zag ik deze schapen iedere dag. Soms zei ik wel eens wat tegen die dieren, en dan hielden ze op met grazen en keken me echt aan.

Weekkrant Suriname heeft mijn artikel over Desi Bouterse gepubliceerd. André Haakmat zei te weten dat hoofdredacteur Hering zijn columnist Lionarons ook niet serieus neemt.194

Brunswijk heeft Desi Bouterse in diens werkkamer van het nieuwe gebouw op Fort Zeelandia bezocht. Het kan verkeren.

Twee jaar nadat ik in overleg met Bouterse aan de detente begon te werken in Frans-Guyana, is het dan zover. Het is bepaald een historische ontwikkeling te noemen nadat men vanuit Den Haag deze junglecommandant tegen Bouterse in het veld bracht.195

Dirk Keijer belde. Hij zou Du Toit met Kerstmis opbellen. Hij kan nog steeds niet naar Zuid-Afrika gaan - in strijd met zijn beloften aan ons - maar was op weg met een Sovjetdelegatie naar Namibië. Ik blijf huiverig voor die man, van wie je geen woord kan geloven en die steeds meer een soort dubbelspion blijkt te zijn. Ik zou nog steeds de tienduizend gulden krijgen, maar voor iedere onverstandige brief die ik hem schreef, zou er 500 gulden af gaan.

Boris Becker hielp West-Duitsland aan de Davis Cup-overwinning tegen Zweden. De jongen is in zijn vaderland tot een onbetwistbare nationale held uitgegroeid, omringd door de gebruikelijke massahysterie. Een professor in Frankfurt, Iring Fetscher, heeft die verering ‘een pseudoreligie met gevaarlijke aspecten’ genoemd. Bert Regeer meldt dit in de aanhef van zijn artikel in nrc Handelsblad, maar vergeet de stelling van Fetscher behoorlijk te onderbouwen.196 Becker heeft al 12 miljoen bij elkaar geslagen.

20 december 1989

Het is weer eens raak. De zwakzinnigheid van George Bush is opnieuw aangetoond. Er zijn enkele tienduizenden Amerikaanse soldaten ingezet om generaal Manuel Antonio Noriega te arresteren. Ze zijn krankzinnig geworden in Washington en doen maar raak. Wat de vs goeddunken gebeurt, internationale rechtsregels of niet, Handvest van de Verenigde Naties of niet, Washingtons wil is wet.



illustratie

Er wordt gezegd dat Amerika zou hebben besloten ‘de tand die de kiespijn veroorzaakt’ (Noriega c.s.) te trekken. Hij moet wegens drugshandel in een Amerikaanse gerechtshof terechtstaan. De eerdere staatsgreep via pro-Amerikaanse verraders in Panama mislukte, dus dan maar zo: een militaire invasie van een buurland om één mijnheer, die ze in Washington niet lusten, op te halen. Wie doet er iets tegen? Niemand. Het Oost-

blok ligt op zijn gat en de rest van de wereld kijkt de andere kant op. Loopjongen Hans van den Broek had begrip voor de Amerikaanse actie. Premier Margaret Thatcher noemde Bush ‘moedig’ en zegde haar steun toe. Nicaragua heeft de Veiligheidraad bijeen geroepen. Misschien wel het allermooiste was de drogreden van Bush zelf, dat de grootscheepse militaire actie nodig was ‘to save American lives’.

Noriega is zoek. Het Amerikaanse leger heeft reeds het hoofdkwartier van deze sterke man in Panama met de grond gelijk gemaakt. cnn spreekt werkelijk over niets anders. Georgii Arbatov zal zeggen: de Amerikanen moeten weer bewijzen dat ze macho zijn. Moskou heeft de inval als agressie bestempeld, maar doet verder niets. Wat kunnen ze ertegen doen? nrc Handelsblad komt met het commentaar interventie in panama, wat ronduit schandalig geklets is. Wie schrijft dergelijke onzin in die krant? Jan Sampiemon? Ze vullen de tekst met oude koeien uit de sloot. Een werkelijke mening wordt er niet gegeven, want daar zijn ze te laf en te wankelmoedig voor op de hoofdredactie van die krant. Je moet dus ook een gediplomeerde klootzak zijn om het tot die post te brengen.

Minister James Baker van Buitenlandse Zaken liegt op cnn dat Washington wel tot het zenden van een leger naar Panama moest overgaan, omdat er inlichtingen werden ontvangen dat men op het punt stond Amerikaanse burgers te vermoorden. Joseph Goebbels zou de heren in Washington niet hebben kunnen verbeteren. Baker is lying through his teeth in opdracht van zijn baas Bush. We zijn al zo ver afgedreven dat je in de Nederlandse pers een dergelijke mening niet in een commentaar zou kunnen verkondigen zonder repercussies, of zonder je baan op het spel te zetten. Liegen is in Washington - en dus Den Haag - een macht der gewoonte geworden.

Er zijn al elf Amerikaanse soldaten gesneuveld, 39 gewond en één vermist, vanwege de hobby van Bush om Noriega een lesje te leren. Slachtoffers aan Panamese zijde worden niet vermeld, want die tellen immers niet.

Ik bracht Bertie Hilverdink in contact met Peter Biemans om hem op televisie te krijgen.

21 december 1989

Ik bezocht Brinkhuis van de amro aan de Heerengracht, want ik sta nu 216.000 gulden rood. Hij was tegemoetkomend en heeft me tot februari 1990 respijt gegeven. Anders moet ik mijn huis inleveren.

Ik ontmoette Harry Francken, van Vendex International om na

te gaan of men zou willen meefinancieren om mijn Memoires uitgegeven te krijgen. ‘U hebt in een opzicht geluk, de heer Dreesmann is zelf bibliofiel. Ik denk dat hij uw boeken in de kast heeft staan. Ik legde uit tweemaal 125.000 gulden nodig te hebben voor de delen zes tot tien, en tien tot zestien.

Nu zijn er vijftien Amerikaanse militairen gesneuveld en vier Amerikaanse helikopters neergeschoten. De eerste beelden van kisten, bedekt met de Amerikaanse vlag, die naar huis worden gestuurd, zijn alweer op televisie. Wat moet Bush zichzelf hebben wijsgemaakt om die doden te rechtvaardigen? Intussen plaatste het Witte Huis een miljoen dollar op het hoofd van generaal Noriega. Bush babbelt op cnn over: ‘I have been extraordinarily frustrated that this Noriega has been so long in power.’ Ik hoorde het hem zelf zeggen. Voor de frustraties van Bush zijn inmiddels al negentien Amerikanen omgekomen. De top in Washington is misdadig. Dennis Livson vindt ondertussen George een absolute held. cnn meldt dat Bush tijdens een persconferentie over Panama ‘in a rather jovial mood’ was. Kun je nagaan. Hij verklaarde tevens dat de gesneuvelden het waard zijn geweest! Hij zou Gorbatsjov wel telegraferen waar hij mee bezig was, want de Sovjets begrepen er niets van. Bush zou Gorbatsjov wel even uitleggen wat de belangen van Amerika in Panama zijn. Leonid Brezjnev sprak vergelijkbare woorden toen hij vanwege de belangen van de Sovjet Unie Tsjechoslowakije binnenviel om orde op zaken te stellen en de wereld stond op de kop over de wreedheden van de Sovjets. Nu kraait er geen haan naar.

De PvdA-fractie in het parlement - dus Kok - schijnt afstand te hebben genomen van het standpunt van Hans van den Broek en de regering dat Den Haag begrip had voor de actie van Bush. Dat is tenminste iets in deze donkere dagen.

Nu staat Roemenië ook in brand. Coen Stork, ambassadeur in Boekarest, is voortdurend op de radio. Aart van der Want herinnerde eraan dat premier Lubbers in het parlement ruim over de situatie in Roemenië had uitgewijd ‘maar dat we hem nooit in die bewoordingen over Indonesië hebben horen spreken.’

22 december 1989

Kees Knibbe, die zich nog altijd bezighoudt met de uitgave van mijn boekje over de townships in Zuid-Afrika, vertelt een keiharde brief van ambassadeur Nothnagel te hebben ontvangen ‘die persoonlijk zeer vijandig is jegens jou.’ Maar Knibbe geeft het project nog niet op.

De Amerikanen hebben in Panama de hand gelegd op persoonlijke documenten en dagboeken van generaal Noriega en als struikrovers de hele zaak in beslag genomen en naar Washington gezonden, om daarin bewijzen te vinden dat de man achter slot en grendel moet worden gezet.

Intussen hebben de Amerikanen de hand gehad in de installatie van een nieuwe president en een nieuwe regering, die overigens meedeelde dat men niet van plan was Noriega aan Washington uit te leveren en dat de generaal in Panama terecht zal staan. Dit is een tegenvaller, maar Bush verklaarde vrijwel meteen dat hij zijn mariniers opdracht had gegeven ‘the fugitive’ op te sporen, te arresteren en naar Amerika te brengen.

Ik heb een brief van Jan Jacob Dólleman aan mij teruggezonden, met een kaartje waar ik op schreef: ‘Ik spreek weer met je wanneer je wat presteert en niet meer de grote mijnheer uithangt van andermans geld.’ There is no other way, with this guy.

Ik woonde een college van Leon Wecke in Nijmegen bij. Ik zag weinig aantrekkelijke studenten. Wat me opviel, was hoe dikwijls ze er - midden in de winter - ongezond uitzien.

Ook al had ik geschreven niet te zullen komen, ben ik van Nijmegen naar Den Haag getreind om toch maar de receptie in Wassenaar bij te wonen voor het 25-jarig huwelijksfeest van Loet en Tieneke Kilian. Maar eenmaal in Den Haag aangekomen, kon ik de bus naar Wassenaar niet vinden en zag eigenlijk zodanig tegen de confrontatie met die ‘feestvierenden’ op, dat ik terug naar Amsterdam ben gereisd.



illustratie

Bij thuiskomst lag er een kerstkaartje van ambassadeur Albert Nothnagel. Het regent trouwens kerstkaarten, zoals van Peters moeder en Trees, en van Dewi en Karina Sukarno. Het is eigenlijk een ramp die onzinnige gewoonte. In het geval van Nothnagel betekent het in ieder geval niets.

Ik neem het artikel van David Aikman in Time geheel over, omdat ik met hem de mening deel dat de ussr in elkaar gaat klappen.197 Het meesterwerk van Gorbatsjov, althans in Wes-

terse ogen, is ten dode opgeschreven. Voor de volkeren in de Sovjet Unie zal het een absolute ramp zijn.

Rob Vreeken publiceert in de Volkskrant een artikel dat Bush ‘de fundamentele beginselen van het volkenrecht op flagrante wijze heeft geschonden.’198 Hij voegt eraan toe: ‘Het Handvest van de vn, dat wat dit betreft als bijbel geldt, bevat een algeheel verbod op geweld.’ Vreeken haalt aan dat minister James Baker de aanval op Panama in overeenstemming met het Handvest van de oas (Organisation of American States) is geweest. ‘Hoe haalt hij het in zijn hoofd,’ aldus de Volkskrant. Waarom staat zoiets niet in nrc Handelsblad? Waarom komen Lubbers en Van den Broek hier niet mee voor de draad? Omdat we worden geregeerd door loopjongens van Washington, die de waarheid ten aanzien van de grote broer in Washington niet door de keel kunnen krijgen. Ik schreef Vreeken: dat zijn kolom me uit het hart gegrepen was.

Nicolae Ceauşescu schijnt te zijn gevlucht. Zijn zoon Nicu werd bebloed en zwaar toegetakeld voor de televisiecamera's gesleept. Er is een bloedbad aan de gang in Boekarest. Ton Verlind was zo slim om Max van der Stoel (out of all people) voor de camera's te halen om zijn licht te doen schijnen over de gebeurtenissen in Oost-Europa. Hopeloos die man. Een nog kwalijker lakei van Washington dan Hans van den Broek.

23 december 1989

Generaal Noriega blijft zoek. De Volkskrant meldt dat een meerderheid van de Tweede Kamer - net als Lubbers & co. - ‘begrip heeft voor het Amerikaanse optreden in Panama.’ Alleen de PvdA (Van Gijzel) en D66 (Eisma) waren van mening dat Van den Broek had behoren te benadrukken dat de Amerikanen in strijd met het internationale recht handelden. Hansje denkt echter alleen aan zijn carrière; van Joseph Luns afgekeken. Als hij ooit nog eens secretaris-generaal van de navo wil worden... Hoe komen we toch iedere keer weer aan zulke kwakzalvers op die posten?

Ik kreeg een kaart van mevrouw Hornkamp uit Purmerend, die hier jarenlang het interieur op Amerbos verzorgde en me erg dierbaar is. Ook kwam de trouwe kaart van Marie van Oostenbrugge, inwonende dienstbode op De Horst in de oorlogsjaren.

Er zijn nu al 26 Amerikanen gesneuveld en niet minder dan 238 militairen gewond van de 46.000 Amerikaanse soldaten in

Panama. Ik heb Robert Faucher op het consulaat-generaal in Amsterdam geschreven dat de vs zich in Panama als hoodlums gedragen.

24 december 1989

De permanente vertegenwoordiger van de vs bij de vn las in de Veiligheidsraad een verklaring voor dat Amerika ‘sick’ was van Noriega, ‘sick’ van de drugshandel, ‘sick’ van dicators, ‘sick’ van deze en gene, en ik dacht aan Lloyd deMause, die al jarenlang verkondigt dat de vs zelf zo sick zijn als een hond. Het lijkt wel of ze niet meer naar hun eigen onzin luisteren. Gelukkig antwoordde de permanente vertegenwoordiger van Nicaragua dat Latino's ‘sick’ waren van het Amerikaanse maffiagedrag in de regio. Er werd een resolutie ingediend waarin de vs gevraagd werd haar troepen uit Panama weg te halen. Deze werd natuurlijk door Amerika, Groot-Brittannië en de Franse ‘socialisten’ gevetood. What a bad joke. Walgelijk.

George Bush gaat op vakantie en naar een jachtpartij en zou op de valreep de troepen in Panama met een bezoek vereren.

Amsterdam-Johannesburg

Een halfbroer van Lennaert Post was zo vriendelijk mij met een grote wagen naar Schiphol te rijden: twee Samsonites, het grijze koffertje van Pitirim, het koffertje van mijn vader, een doos met boeken van Peter, een plunjezak gevuld met kleren van Peter die nog op Amerbos waren, twee schoudertassen en het grote schilderij van Peter, wat in Spanje was vervaardigd.

Ik kreeg gelukkig businessclass aangeboden, met slechts drie passagiers. Ik lees alles wat los en vast zit om de nacht door te komen.

Laura Starink sprak in Moskou met Alexander Pavlovitsj, die zich de dood van Tolstoj kon herinneren en in 1915 nog de tsaar heeft gezien. Het gesprek is neergeschreven als een zachte herinnering aan een andere tijd. Op de vraag wanneer het geloof in de ussr begon te tanen, antwoordde hij: ‘Ach een prettige geur verdwijnt heel geleidelijk.’ In de oorlog werkte hij in een fabriek die tanks voor het front maakte.

Oud-minister van Defensie Henk Vredeling heeft tegen Theo Klein van de Volkskrant gezegd dat indertijd van ministers werd verwacht dat zij eens in de drie maanden op Soestdijk kwamen. Bij een van zijn bezoeken aan koningin Juliana zei de majesteit: ‘Mijn man wil u ook nog iets vragen.’ Bernhard bleek de topman van de Northrop vliegtuigfabrieken uit de vs op bezoek te hebben. Deze mijnheer was de maker van Cobra-toestellen,

die concurreerden met de f-16's voor bestellingen vanuit Den Haag. Vredeling: ‘Vraagt Bernhard me nota bene, waar die Amerikaan bij staat: ‘Waarom kiest u niet voor de Cobra?’ Ik dacht: waarom moet dat nou? Maar ik besteedde er verder geen aandacht aan.’ Ook vertelt de oud-minister dat toen de Neptune-vliegtuigen van de marine aan vervanging toe waren, Bernhard hem opbelde om een lans te breken voor de Orion van Lockheed, waar hij zei zelf in te hebben gevlogen. ‘Ik dacht, nou ja, de man is een vliegtuiggek.’199

Lucas Ligtenberg schrijft in de Volkskrant dat Hans Warren, omdat hij succesvolle dagboeken schreef, geldt als een autoriteit op dat gebied. ‘Dat is natuurlijk een misverstand. Iemand die veel heeft gestolen, is niet meteen een misdaadspecialist,’ aldus Ligtenberg. Volgens mij is het begrip ‘dagboekspecialist’ onzin. Een dagboek heeft intelligentie, ijver, concentratie, nauwgezetheid, eerlijkheid - en heeft minder waarde wanneer het te hooi en te gras werd bijgehouden - als onontkomelijke grondwaarden nodig.

Abominabele nacht.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

datums