Logo DBNL
Memoires 1989-B (2017)

Memoires 1989-B

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

28 juli 1989

Amerbos

De rust in dit huis - wanneer de buren zich willen gedragen - is heilzaam. Ik moet deze plek nooit opgeven.

Waar te beginnen met de verwerking van de post?

In Suriname zijn de poppen aan het dansen vanwege het door de regering bereikte akkoord in Kourou met de terroristen van Brunswijk. Het zat er dik in dat het leger niet zonder slag of stoot zou overnemen wat de regering Shankar de militairen heeft voorgezet.174 Op 25 juli 1.1. verklaarde commandant Badrissein Sital (een goede vriend dus) dat het leger bevelen van de regering, die voortvloeien uit het Kourou-akkoord, niet zal opvolgen. Ook de bereidheid van de regering om voormalige leden van het terroristische Junglecommando in de reguliere politie van Suriname op te nemen, is voor het leger (terecht) kennelijk onaanvaardbaar.175

Op de voorpagina van nrc Handelsblad staat een luchtfoto van een Sovjetvliegveld vol met geparkeerde bommenwerpers, waarvan de staarten werden ontmanteld volgens de nieuwe ontwapeningsovereenkomsten met Washington.176 De foto is net zo tekenend voor de toestand in de wereld als die van de brandstapel van olifantenslagtanden in Kenia, omdat zij illustreert hoe gek we langzamerhand zijn. Ik weet niet wat een Sovjetbommenwerper kost, maar ik las dat het nieuwe Amerikaanse Stealth-toestel meer dan een miljard dollar kost.

nrc Handelsblad meldt dat het Junglecommando van Brunswijk Paramaribo zal aanvallen als de militairen de regering Shankar zouden afzetten. Dit maakte Josefzoon bij terugkeer op Schiphol uit Frans-Guyana bekend. Brunswijk zou momenteel buitengewoon sterk zijn en het leger van Desi Bouterse aankunnen. Josefzoon is gek. Niemand schijnt zich af te vragen wie er in werkelijkheid achter dergelijke verklaringen zit. Voor mij staat als een paal boven water dat de Brunswijk-affaire vergelijkbaar is met de Klaas de Jonge-affaire in Zuid-Afrika.

Den Haag is in de terrorisme-business gestapt. Het brave parlement stond erbij een keek ernaar.

Denise de Hart had in Paramaribo vernomen dat mijn claim op Suriname ten bedrage van 47.500 gulden - wat dus bijna de helft is van wat Bouterse schuldig is - geregeld zal worden. In Zuid-Afrika hoor ik ook steeds dat Rautenbach zal gaan betalen. Er gebeurt niets en ik zink steeds dieper weg in de problemen.

Voor het eerst weer heerlijk een paar maal mijn rondje door de polders getrapt.

Twee brieven van Lex Poslavsky. Hij begreep Peeters wel, die mijn Memoires met het oog van een psycholoog heeft gelezen. Poslavsky meent ook dat inderdaad een deel van de historische gebeurtenissen niet meer de belangstelling heeft van het grote publiek. Er blijft volgens hem echter voldoende interessants over.

Er schijnen problemen te zijn ontstaan tussen Surland en Fyffes, de Britse afnemer van Surinaamse banenen. De kwaliteit schijnt achteruit te zijn gegaan. Mijn twee vrienden daar, directeur R. Power en diens tweede man Soe Agnie, vliegen eruit. Wat zou er zijn gebeurd?



illustratie

Volkomen belachelijk dit commandeurskruis voor André Spoor, nota bene door de Bondspresident Von Weizäcker zelf uitgereikt. Zo zie je, it pays off om naar alle Haagse cocktailpartijen gaan en flink via het diplomatieke circuit te slijmen, want waar bestaan die verdiensten uit?



illustratie

Ik moet hier nog een foto opnemen van het in Zuid-Afrika gebouwde supersonische gevechtsvliegtuig Cheetah, dat bij de Ebenezerdam vliegt. Dat doen de Voortrekkers dan toch maar. In 1989 omzeilen zij daarmee op eigen kracht het tegen hun land gerichte internationale wapenembargo.

Fidel Castro heeft ter gelegenheid van de 36ste verjaardag van de Cubaanse revolutie gezegd dat Washington ‘brutaler en bedreigender is dan ooit te voren.’ Hij zei van mening te zijn dat ze in de vs Hitler imiteerden en in navolging van nazi-Duitsland een duizendjarig koloniaal rijk wilden vestigden. Deze stelling is niet eenvoudig tegen te spreken.

André Haakmat constateert in een vette kop in Weekkrant Suriname van 29 juli 1989:



illustratie

30 juli 1989

Zo langzamerhand zitten er in bus 33 naar Centraal Station voor 90 procent passagiers van niet-Nederlandse origine.

Ik heb achttien pagina's van Listening to the silent majority vertaald voor een mogelijke uitgave van het boek hier. Uithoudingsvermogen is vereist. En wat verdien ik ermee? Met geluk vijfduizend gulden voorschot. Sta ook 5.000 gulden rood bij de amro. Ook nog 6.000 schuld aan achterstallige aflossing hypotheek, 528 gulden bij Meyburg & Co, en 3.500 gulden schuld bij Bert Dreese van Loeff & Van der Ploeg.

31 juli 1989

Ik telefoneerde met Mimi Hofland en vroeg haar of ze niet boos was geweest dat ik haar in een brief aan Henk had geci-

teerd. Zij had me gezegd dat hij geen memoires kon schrijven: ‘Want die man heeft zijn hele leven gelogen’.

‘Nee, helemaal niet,’ aldus Mimi. ‘Het is wel eens goed dat hij dat leest.’ Zij dacht dat Henk in het huis in Zuid-Frankrijk was met haar zoon Edmond en misschien juffrouw Elly van Het Parool. Zij scheen het voor mogelijk te houden dat haar zoon op verzoek van zijn vader de aanwezigheid van de bijzit zou helpen ontkennen.

Ik vertelde vier of vijf hele pagina's memoires van Henk Hofland in nrc Handelsblad te hebben gezien. ‘Waarom denk je dat hij mij doodzwijgt’, vroeg ik haar.

‘Hij noemt mij toch ook niet,’ antwoordde zij. ‘Wij bestaan gewoon niet meer voor hem. Die man stelt alleen belang in zichzelf. Ik denk eigenlijk dat hij een beetje gek is.’ Mimi vertelde dat Edmond haar had verteld dat Henk deze juffrouw Thijssing ook vijfvoudig belazert. ‘Hij heeft toch over die juffrouw in Praag, Renate, die gids van hem, in de krant geschreven? Zij schreef hem later een briefje dat ze hem in Frankrijk zou bellen!’

Henk junior is nu afgestudeerd advocaat en zit in een uitkering omdat hij nog geen baan heeft. ‘Zijn vader doet niets om hem te helpen,’ aldus Mimi. ‘Er is met die man niet te leven.’ Henk had nu een roman, De vrijgezellenexpres geschreven, maar de Bezige Bij wilde het niet uitgeven.

Dennis Livson heeft een gigantisch pand van vijf verdiepingen op de Prinsengracht gekocht, met lift, intern televisiecircuit, supermodern, erg imposant. Hij heeft veel bereikt in de televisiewereld. Hij werkt aan de opzet voor een talkshow van Xaviera Hollander en mij.

1 augustus 1989

Mijn oude vriend Indro Noto Suroto komt afscheid nemen. Hij gaat een tijdje bij een vriend logeren, aan de zuidkust van Java. Hij vertelde over vissen op zee en andere plezierige bijkomstigheden. Indro blijft een van de oude getrouwen. Mijn ouders waren erg op hem gesteld. Dat is dan ook andere koek dan Hofland.

Dirk Keijer adviseert ‘de hele rotzooi in Nederland te verkopen’ - hij bedoelt dus Amerbos - en in Zuid-Afrika te gaan zitten. Hij meent dat in de toekomst belangrijke zaken tussen Pretoria en Moskou zullen kunnen worden afgesloten. Ik moet hem via assistent Zeeman vragen bij te springen, want ik zie op dit moment geen andere uitweg.

Ik ontmoette Gerrit - ook wel Kees - Knibbe, voorzitter van

de Stichting Herstel Kulturele Betrekkingen Nederland - Zuid-Afrika. Aardige man. Ik vroeg hem of mijn boek over Zuid-Afrika onder auspiciën van zijn stichting uit zou kunnen komen en of ik dan 10.000 gulden voorschot zou kunnen krijgen?

Hofland benadrukt in zijn herinneringen van 1 juli 1989 in nrc Handelsblad, dat hij in 1984 zijn eerste grote reis naar de socialistische wereld maakte. In 1987 volgde zijn tweede lange reis naar de ussr, het jaar dat ik juist voorgoed afscheid nam van Moskou, maar toen had ik dus zeker 25 reizen naar Moskou achter de kiezen. Henk is wat Moskou betreft evenzeer een hekkensluiter geweest als ten tijde van de spanningen met Djakarta, om van Paramaribo of Pretoria maar niet te spreken.

2 augustus 1989

Broer Theo belde uit Neuheim, Zwitserland en vertelde zes weken alleen in Canada te zijn geweest. Aldaar was hij zo ziek als een hond geworden, raakte enige tijd zijn geheugen kwijt, kon alleen nog Engels spreken, kon zich geen namen meer herinneren, was niet in staat een computer te gebruiken en uiteindelijk had hij een arts geraadpleegd die waarschuwde dat zijn toestand ernstig was verslechterd. Ik begon letterlijk te huilen aan de lijn, zoals ik dit ook nu doe, onstuitbaar, bij het maken van deze aantekeningen. Ik heb eerst een brief aan broer Hendrik geschreven. Ik heb Theo gevraagd zo snel mogelijk naar Amerbos te komen om te zien wat we konden doen. Hij zei nu weer volledig hersteld te zijn. Hij zou het weekeinde opbellen. Hij hield zich goed en lachte: ‘Er is tenslotte niets wat ik eraan kan doen.’ Dat zou mam ook hebben gezegd. Heeft hij die reis gemaakt omdat hij weet dat hij misschien niet lang meer heeft te leven? Schreef ook aan Lex Poslavsky, maar vroeg hem mijn broer niet te bellen omdat Theo zei: ‘Niemand weet eigenlijk wat er met me is gebeurd.’ Vreselijk, hoe eenzaam. Ik ga proberen me op mijn werk te concentreren.

Kees Stibbe las de eerste 40 pagina's van mijn nieuwe manuscript en staat er positief tegenover.

Surinaamse vakbonden willen dat het vredesakkoord van Kourou met Brunswijk ‘op essentiële onderdelen’ wordt gewijzigd. Het leger staat dus niet meer alleen met haar kritiek.

3 augustus 1989

Oud-ambassadeur Piet Schaepman belde voor hij bij Hanna de Zantis in St. Odiliënberg ging dineren. Voor de zoveelste keer vroeg hij hoe mijn financiën ervoor stonden. ‘Dat moet je eer-

ste prioriteit zijn,’ benadrukte hij. ‘Laat je anders regisseren, want ik kan het ook niet zelf.’177

Joop van den Berg heeft in Trouw op 14 juli 1.1. deel vijf van de Memoires besproken. De kop luidt: oltmans de goochelaar die rekwisieten mocht aangeven. Waar slaat dit op? Als het leven van één iemand wordt gekenmerkt door eigen initiatieven, dan is dat het mijne wel. Het is zo schaamteloos onwaar.178 Broer Hendrik had me gevraagd bij Coté van het hoofdkantoor amro aan de Heerengracht zijn bankzaken te regelen. Daarna bespraken we mijn financiële puinhoop. ‘Waarom verkoopt u uw huis niet,’ zei hij. Ik gaf hem een kopie van de Rautenbach-affaire, zei dat er een regeling zou komen en dat Bouterse met het geld dat hij me schuldig was hetzelfde zou doen. Tenslotte had Denise de Hart dit gehoord, maar toch was het een vorm van verlakkerij tegenover Coté, want Bouterse zal nooit betalen. Coté gaf me voorlopig tot 1 september respijt.

Met Wim Hazeu bij een Chinees gegeten. Zijn betrekkingen met Robert Ammerlaan (de fameuze co-auteur van de autobiografie van Bernhard) zijn onaangenamer dan ooit. ‘Ik wil hem niet meer in mijn gebouw hebben.’ Deel zes van de Memoires zou in 1990 kunnen verschijnen, mits ik dus met een aanzienlijk bedrag bijspring. Waar haal ik het op dit moment vandaan? Ik vertelde dat Jan Foudraine een boek met mij wilde maken. ‘Niet doen. Niemand neemt die man hier meer serieus,’ was zijn reactie. Henk Hofland noemde hij ‘een vies mannetje met een prachtige stijl.’ Wat koop je ervoor wanneer een verdorven geest prachtige zinnen maakt?

4 augustus 1989

Ik schreef Peter. We zijn al weer bijna een week uit elkaar. Dit was bovendien de eerste reis dat ik uit Zuid-Afrika terugkom en Cecile van Lennep geen verslag meer kan uitbrengen van mijn belevenissen.

Ik lees de rede die Michail Gorbatsjov op 7 juli voor de Raad van Europa heeft gehouden. Wat hij lijkt te zeggen is dat de ussr zou moeten behoren tot ‘our common European home’. In theorie zou dit ook zo moeten zijn, net als in de dagen dat Russische tsarenfamilie betrekkingen onderhield met de West-Europese vorstenhuizen. Nu liggen de kaarten wel iets anders, want sinds kameraad Lenin in het Kremlin de zaak

overnam, is de ussr geleidelijk in een achtergebleven gebied veranderd, dat niet één, twee, drie in de markteconomieën van het Westen past.

Time wijdt een reportage van Walter Shapiro aan het feit dat blanken in de vs zich blijven verzetten tegen rassengelijkheid.179



illustratie

Wat me steeds buitengewoon ergert is het gescheld en het gedreig met strafmaatregelen van de VS op Zuid-Afrika, terwijl ze zelf druipen van de apartheid. Erger. Twintig procent van de Amerikaanse bevolking is niet blank. In Zuid-Afrika is het omgekeerd. Vijf miljoen blanken nemen 40 miljoen zwarten op sleeptouw.

Ik zag een televisieprogramma over Otto Klemperer, die ik me uitstekend herinner. Hij was toen al zo oud, dat hij zittend dirigeerde in het Concertgebouw. Bruno Walter heb ik - als ik me juist herinner - in de jaren vijftig in New York zien dirigeren, Pierre Monteux en Rafael Kubelík in Amsterdam. Wat is de reden dat er niet meer zulke dirigenten zijn? Na 1945 is alles eigenlijk anders geworden, meer verwaterd. De vooroorlogse kwaliteit bestaat niet meer. Niet van dirigenten, niet van automobielen.

5 augustus 1989

Er lag een lieve brief van Sylvia van Lennep uit Denemarken. Sprak met Wim Klinkenberg over Gorbatsjov. Wim denkt dat Gorby het houdt. De recente stakingen zouden zijn positie versterkt hebben. Wat mijns inziens namelijk ook kan, is dat die stakingen juist de argumenten van de hardliners rond Jegor Ligatsjov, namelijk om op te houden met ‘de wilde hervor-

mingen’ van Gorbatsjov, hebben aangezwengeld. Ik las Wim de recente brief van hoofdredacteur Wout Woltz van nrc Handelsblad voor. Klinkenberg vond het ‘een document dat niet in je Memoires mag ontbreken.’180 Ik had Woltz namelijk uit Johannesburg geschreven - net als Hofland trouwens - waarom zij zich niet verwaardigden om een brief van Jan Foudraine te beantwoorden. Overigens acht Woltz het schadelijk voor de standing van nrc Handelsblad wanneer ik, met mijn reputatie, in zijn krant zou schrijven: ‘(...) want men weet nooit helemaal zeker wat jouw bedoelingen zijn.’ Een kind kan de was doen. Ik heb nooit een ander doel gehad, als mens en als journalist, dan om onzin te bestrijden en de waarheid boven tafel te krijgen, zoals het behoort. Dat zou mijnheer Woltz toch moeten weten.

Fokker gaat twaalf f-100 toestellen aan Garuda Indonesian Airways leveren. In totaal zal Garuda 50 tot 60 toestellen bestellen. Wanneer ik zoiets lees, eer ik in gedachten Emile van Konijnenburg van de klm, die om te beginnen samen met president Sukarno de Garuda Indonesian Airways op de rails zette en tot zijn dood toe zich altijd beijverde de samenwerking in de luchtvaart met Indonesië in stand te houden. Omdat hij Luns en diens Nieuw-Guinea-politiek bestreed, zou hij nooit een koninklijke onderscheiding ontvangen, terwijl de gek in kwestie, Luns, behangen werd met 55 (of waren het er meer) grootkruisen en eretekens. Wie denkt bij het lezen van bovenstaand bericht aan Van Konijnenburg? Ere wie ere toekomt.

Er wordt hier in de polders een golfclub aangelegd. Het is dus gedaan met de rust op de voorheen ongestoorde fietstochtjes. Geen koeien of schapen waren meer rond in de polder, maar de chique uit Amsterdam-Noord.

George Bush vertelde Hugh Sidey van Time dat hij driemaal achtereen brieven had geschreven naar Sovjetpresidenten en dat driemaal achter elkaar het ontvangende staatshoofd was overleden voor hij de boodschap van Bush had kunnen lezen. Nu schijnt Bush zich ernstige zorgen over Michail Gorbatsjov te maken omdat de vermoeidheid en stress zich steeds duidelijker aftekenen op het gezicht van de Sovjetleider, al naar gelang de onrust in de ussr toeneemt.181 Ook in Washington is men dus bezorgd over de vraag of Gorby het houdt.

Aart van der Want vertelde dat het niet mogelijk bleek deel vijf van mijn Memoires bij de boekhandel in Groningen normaal te bestellen. Wim Klinkenberg zei vergeefs hetzelfde te hebben

geconstateerd bij Athenaeum in Amsterdam. Waar zijn ze toch mee bezig? Men deed daar zelfs alsof men niet wist dat deel vijf was verschenen. Ik moet aan de samenwerking met Hazeu een einde maken. Eens in dienst van de spionagediensten, altijd onbetrouwbaar. Het was Lex Poslavsky die krachtig adviseerde met Hazeu door te gaan. Zelf heb ik al heel lang mijn twijfels, ook na de vreemde bokkensprongen rond de autobiografie van prins Bernhard waarover hij achteraf meeloog met de rest - en Den Haag natuurlijk.

6 augustus 1989

De eerste 99 pagina's van het nieuwe manuscript zijn gereed. Buitenlandse Zaken laat weten dat nog steeds niet bekend is wat er met mijn koffer en bezittingen is gebeurd, die ik in goed vertrouwen bij ambassadeur Coen Stork in Havana achterliet. Die bagage is nu al vier jaar weg.

Ik knipte vandaag het laatste nummer van The New York Times - uit april nog. Ik heb voor het eerst in minstens twaalf jaar geen geld meer om het abonnement op die dure krant te continueren.

Bracht een bezoek aan André Haakmat. Hij adviseerde Desi Bouterse andermaal een telegram te sturen en voor te stellen de zaak samen in goed overleg uit de wereld te helpen. Haakmat had mijn radio-interview (gisteravond) gehoord waarin mij om commentaar inzake Bouterse en Suriname werd gevraagd. ‘Desi is gevoelig voor loyaliteit. Ondanks uw geschil met hem, stelde u zich gisteravond honderd procent loyaal jegens hem op. Dat is de kortste weg. Ik zou de juridische weg laten rusten.’

Haakmat vermoedde dat de regering Shankar niet van plan was verplichtingen door Bouterse en Herrenberg aangegaan ooit te honoreren. Bouterse wilde Herrenberg terug op Buitenlandse Zaken hebben, wat werd geweigerd. Henk schijnt in Paramaribo te procederen om een positie als ambassadeur terug te krijgen.182 Haakmat vermoedde dat Henk Heidweiller dit had weten te voorkomen. André verwacht eigenlijk een tweede militaire coup in Suriname. Ik zie dat nog niet gebeuren. Maar wie weet.

7 augustus 1989

Zond Desi Bouterse opnieuw een telegram.



illustratie

Niemand kan zeggen dat ik niet eindeloos geduld heb opgebracht om de Bouterse-zaak alsnog op een aardige manier op te lossen.

Carel Enkelaar had mijn radiocommentaar over Suriname gehoord. Hij was het er kennelijk dermate mee oneens dat hij zomaar aankondigde dat indien ik iemand anders zou kunnen vinden die de televisieshow met Xaviera Hollander van de grond zou kunnen krijgen, ik me vrij moest voelen om met die ander in zee te gaan.

Desi Bouterse heeft een verklaring uitgegeven waarin hij stelde dat Brunswijk en andere figuren uit diens terroristische groep, politiek asiel in Nederland dienen aan te vragen. Dat lijkt me een uitstekende gedachte. De door Den Haag aangezwengelde terroristen moeten zich maar verder hier leren bedruipen. Geen wonder dat Bouterse ze kan missen als kiespijn.183

De Surinamer Augusto belt. Hij had in het Surinaamse café gehoord dat ik op de radio had gezegd dat Brunswijk eigenlijk niet kon lezen en schrijven. ‘Men’ vond dat ik dat niet had behoren te zeggen. Ik antwoordde: ‘Ik ga alleen maar af op de brief die hij me schreef.’

8 augustus 1989

Bally Berrenstein, nu consul in Amsterdam voor Suriname, vroeg of ik nog een keer voor Bouterse mijn claim op een rij wilde zetten. Dit heb ik dus per aangetekende brief gedaan en de 72.500 gulden als totaal aangehouden. Jules Wijdenbosch was in Amsterdam geweest en had tegen Bally gezegd: ‘Ze hebben toch herrie.’

‘Welnee,’ aldus Bally, ‘ik ken Willem.’ Wat waar is, maar hij kent blijkbaar Bouterse niet (en ik dus ook niet) die als puntje bij paaltje komt een ander laat zakken, ook al weet hij aan die ander zeer veel verplicht te zijn. Of misschien wel juist daarom.

De éminence grise van de Surinaamse politiek, Jagernath Lachmon is nota bene naar het Franse eilandje Portal in de Marowijne gegaan om de boef Brunswijk namens het land de hand te reiken en een einde te maken ‘aan het nodeloze vechten tussen de zonen van ons volk.’ In het parlement is het akkoord van Kourou met grote meerderheid aangenomen. Toch is het militair gezag het met deze verzoening, en de wijze waarop dit geschiedt, niet echt eens. Kan ook niet anders. Brunswijk werd vanuit Den Haag aangemoedigd en gefinancierd om terrorisme in Suriname te bedrijven, zoals de Amerikanen dit in geheel Latijns-Amerika (en elders) toepassen tegen regimes die hen niet zinnen. Lubbers en Van den Broek zijn verantwoordelijk geweest voor het bevorderen van terrorisme in Suriname en Zuid-Afrika, wat niemand in dit land schijnt te beseffen.

Zuid-Afrika weigert Adriaan van Dis een visum. Ronald Gase belde: ‘Heb jij dat geregeld?’ Aardig grapje, althans op het eerste gezicht.

Ik denk heel veel aan Peter en hoe het met hem zou kunnen zijn. Fiets regelmatig in de polders. Vertederend om een babykonijntje te zien wegschieten.

9 augustus 1989

Ik bracht een bezoek aan de politiepost aan de Waddenweg. Ik was - dit gebeurde vele maanden geleden - bij de amro Buikslotermeerplein aangevlogen door een Turk, de heer Mahdi, die dacht dat ik voor mijn beurt ging. Ik had een nummertje getrokken, was even weggelopen en ongeveer aan de beurt toen ik terugkwam. De man ging als een wilde tekeer, dus diende ik een aanklacht in. Hij was op het matje geroepen, maar de politie wilde verder niets doen, omdat ik niet had teruggemept en mij verder geen letsel was toegebracht. Ik onderstreepte bij de dienstdoende klabak dat de klacht meer ten doel had de betrokken Turk duidelijk te maken dat hij hier niet in Turkije was. Mevrouw Goossens van de amro had overigens getuigd dat Mahdi me aanvloog. Ik benadrukte dat een wijkagent naar de woning van de man op het Hoogt moest gaan, om duidelijk te maken dat Turks gedrag hier niet toelaatbaar is. Dirk Keijer belde. Ik had hem om een voorschot van 25.000 gulden gevraagd. Hij zei geen kans te zien me te helpen. Hij stond op het punt naar Harare, Johannesburg en Rio de Janeiro te vertrekken. Duidelijk is hij dus in Zuid-Afrika met door mij gelegde contacten bezig, maar wil er verder geen cent voor betalen.

Commandant Chas Mijnals zegt op de voorpagina van nrc

Handelsblad dat als gevolg van het vredesakkoord van Kourou, de verhouding van de Surinaamse regering met het leger is verstoord. Ik herinner me Mijnals, met Badrissein Sital, als de twee meest scherpe geesten onder de top van Surinaamse militairen. Zij zouden me nooit geflikt hebben wat Bouterse presteert te doen, al heeft Desi de grootste bek van allemaal. Ik zou Mijnals moeten schrijven over mijn probleem met Suriname.

Suharto heeft toestemming gegeven voor de bouw van de eerste Indonesische kerncentrale, die in 1990 operationeel moet zijn. Dit dus op Java, een eiland met zo vele vulkanen. Bovendien, bedenk even dat in 1945 het voormalige Indië met iets boven de 600 universitair opgeleide Indonesiërs aan de opbouw van een onafhankelijke staat is begonnen.

Willibrord Frequin verlaat na 25 jaar aldaar gewerkt te hebben de televisierubriek Brandpunt van de kro.

Volodja Molchanov belde uit Londen met zijn gebruikelijke ‘broertje...’. Hij komt naar Nederland voor een televisieprogramma.

10 augustus 1989

Ik kreeg een aardige brief van mijn Zuid-Afrikaanse partner Nelson Botile.

Ik bezocht advocaat R.G. Funcke, die mij was geadviseerd om in te schakelen ten einde Bouterse te forceren tot betaling over te gaan. Hij bleek met Peter in de Rocky Horror Show gezeten te hebben. Hij sprak veel en was aardig, maar toch vroeg ik me af of dit de man was die mij zou kunnen redden. Zijn honorarium zou 240 gulden per uur zijn, plus 18,5% btw. Hij vroeg of ik met hem wilde lunchen, maar ik ben naar huis gegaan. Ik ga niet met hem in zee.

Eigenlijk een schandaal dat een blad als Elsevier een gek als Komrij over Sigmund Freud laat schrijven. Met zo'n stukje wordt louter de eigen ‘gevatheid’ geëtaleerd. Zou hij hetzelfde schrijven als er kans was dat hij de heer Freud morgen tegen het lijf zou lopen in de Amsterdamse Kalverstraat? Eduard kwam langs. Hij was hartelijk. Ik bereidde een visje, maar na het eten gingen we toch naar boven. Hij stribbelde tegen, maar ik voelde heel sterk dat hij best wilde. We eindigden in een compleet nummer. Ik observeerde hem naderhand nauwkeurig, en vroeg me af of hij zich misschien toch weer ‘verkracht’ voelde, als vroeger. Later voelde ik me schuldig en realiseerde me dat ik hem nooit vanwege the fucking sex zou willen verliezen. Hij vertrok met deel vijf van de Memoires.

De musical Sarafina van Mbongeni Ngema en Hugh Masekela

wordt in de stadsschouwburg opgevoerd. Het verhaal speelt in Soweto en de boodschap is dat de zwarten in Zuid-Afrika onder een schrikbewind leven.

Marcel van Dam heeft naar Dennis Livson een fax gezonden dat hij tegen een show met Xaviera Hollander en mij is. Je komt er in het lieve vaderland niet doorheen. Dit is eigenlijk al sinds 1956 het geval. Daar hebben Luns c.s. uitstekend voor gezorgd.

11 augustus 1989

Kon niet slapen vanwege de geldproblemen. Hoe nu verder? Ik moet nu toch eens een lullige kant van mijn karakter noteren. Ik kon mijn horloge niet vinden. Naar boven, naar beneden, naar boven, naar beneden, nergens te zien. Ach, het zit natuurlijk in mijn kaki shirt, weer naar boven. Intussen flitste het door mijn hoofd: heeft Eduard het meegenomen? Zoals ik in het verleden eens zo'n flits had dat mogelijk Casper Bake mijn gouden Dunhill aansteker in zijn zak kon hebben gestoken? Hoe werkt zo'n superrotte gedachte? Waarom denk je, als je iets niet kan vinden, dat het gejat is en dan nog wel door twee van je beste vrienden? Natuurlijk wordt zo'n gedachte binnen de kortste keren gevolgd door een tegenflits van onzin, dat kan dus niet. Misschien hebben andere mensen ook van die flitsen, maar ik beschouw het in ieder geval als een ramp dat ze bestaan.

Harry van Wijnen publiceert een aardige reportage, die voor de zoveelste maal aantoont dat Beatrix haar eigen agenda heeft, wat anderen ook zeggen. Piet Steenkamp zat 19 augustus 1981 op een telefoontje van de majesteit te wachten, namelijk de bevestiging dat hij - op voordracht van Dries van Agt - tot informateur voor een nieuw kabinet zou worden benoemd. Er gebeurde echter niets. Via de radio zou hij vernemen dat de koningin zijn partijgenoot minister van staat W.F. de Gaay Fortman had benoemd. Dit was een ingrijpend verschil. Steenkamp zou in de richting van een voortzetting van cda met vvd hebben geformeerd, terwijl De Gaay Fortman meer een kabinet naar links in het vooruitzicht stelde. Het was de eerste kabinetsformatie onder leiding van Beatrix. Zij nam een zelfstandige beslissing in het kader van haar constitutionele scheidsrechtersschap. Van Agt was dermate in zijn wiek geschoten dat hij bij verdere gesprekken zich door iemand anders liet vervangen. Later liet hij via Vrij Nederland weten de koninklijke afwijking van zijn advies als een affront te hebben beschouwd.

Heb vanavond Xaviera Hollander aan Dennis en Yolanda Liv-

son voorgesteld, wat geen onverdeeld succes is geworden, omdat Yolanda mijn toekomstige talkshow-partner blijkbaar niet om te pruimen vond. Ik hoorde Xaviera overigens, toen ik me omdraaide, zeggen dat zij ook best een show alleen zou kunnen verzorgen. Als eerste gast was het voorstel Freddie Heineken uit te nodigen. Ik gaf ze op een briefje dat hij niet zou komen.

12 augustus 1989

President P.W. Botha is woedend dat De Klerk heeft aangekondigd op 28 augustus samen met minister Pik Botha een ontmoeting te zullen hebben met president Kenneth Kaunda van Zambia. Jammer dat de ‘oude krokodil’ nu toch te veel aan zichzelf denkt en niet aan het belang van de Nationale Partij. Inderdaad gaat De Klerk met die eer strijken.

Het Amerikaanse gedrag tegen Panama is op dit moment weer totaal buiten proportie. Washington denkt overal in de wereld de lakens te kunnen uitdelen. Dit is onacceptabel, waar ook Alexander Solzjenitsyn in zijn rede van 1978 aan Harvard terecht voor heeft gewaarschuwd.

Commandant Chas Mijnals is als vertegenwoordiger van het leger uit de Surinaamse staatsraad getreden. Er wordt voorlopig geen andere militair aangewezen zitting te nemen.

Eindelijk is de journalist Surjono uit Moskou in Nederland aangekomen, geheel en alleen door toedoen van uitgever Jan Mets, die zich met alle mogelijke middelen voor hem heeft ingezet. M.R. Rosenberg Polak van de ambassade had hem persoonlijk naar het vliegveld gebracht. Zijn droom is in vervulling gegaan, eindelijk weg uit die Sovjetval. Overigens noemde hij Michail Gorbatsjov ‘een horzel’ en vindt hem net zo onacceptabel als ik.

Een lid van de Raad van Bestuur van de vnu, A.P. Lugt gaat een blad in Moskou beginnen. Derk Sauer van de Nieuwe Revu wordt hierdoor de eerste Westerse hoofdredacteur in de Sovjethoofdstad. Het lijkt me een ongewoon initiatief. Zoals de bvd zelfs Raymond van den Boogaard benaderde voor hij als correspondent voor nrc Handelsblad naar Moskou ging, kan men aannemen dat met Sauer hetzelfde gebeurt. Het is niet te bewijzen, maar de vraag of het zuivere koffie is, dringt zich op.184

Gijsbert van Es interviewde Mijnals.185 ‘Je kunt geen terroristen opnemen in je staatsapparaat,’ aldus commandant Mijnals.

‘Dat is in strijd met de grondwet. Ze hebben mensen vermoord. Ze hebben vliegtuigen gekaapt, hebben mannen, vrouwen en kinderen verkracht, ze hebben dorpen vernietigd. En zulke lieden zouden de orde in het binnenland moeten handhaven? Onmogelijk. Deze regering beloont terroristen en vernietigt daarmee de rechtsstaat Suriname.’

Van Es: ‘De mensenrechtenactivist Stanley Rensch spreekt over zeker driehonderd moorden door het leger.’

‘Is dat dan meteen de waarheid als die baardman iets zegt? Die Rensch zat in Kourou aan tafel aan de zijde van de terroristen. En zo'n man zou betrouwbaar zijn?’ Mijnals vraagt zich vervolgens af of de Nederlandse justitie, of de Haagse regering, Nederlanders zal laten vervolgen die in Suriname misdaden hebben gepleegd.

Ronald Gase belde om te vragen of ik het interview van Mijnals met Van Es had gelezen en of het me ook was opgevallen hoe onbeschoft Van Es zich tegenover Mijnals had opgesteld. Ik ken mijn pappenheimers.

Er is een biografie over Krishnamurti verschenen.186 Hij is negentig jaar geworden. Wanneer ik over hem lees, hel ik weer over om toch met Foudraine een boekje te maken. ‘De mens kan tot inzicht komen wanneer hij erin slaagt om al zijn kennis en ervaring, kortom zijn gehele conditionering, terzijde te zetten. Wellicht de grootste hindernis wordt gevormd door ons eigen brein, dat altijd in beweging is en ons de indruk geeft dat er een scheiding bestaat tussen de denker en de gedachte, tussen de waarnemer en het waargenomene.’ Wat ik me dus al heel lang afvraag, is waarom we geen verandering brengen (of kunnen brengen) in het klakkeloos conditioneren van nieuwe generaties met achterhaalde mythen en apekool, die misschien duizend jaar geleden voor de werkelijkheid doorging, maar die anno 1989 toch langzamerhand permanent doorgestreept zou hebben moeten zijn.

Twintig minuten - al in bed - met John van Haagen getelefoneerd. Hij had reeds 60 pagina's van deel vijf van de Memoires gelezen. Belandde tijdens het gesprek op Henk Hofland, die hij dus ook in de jaren vijftig meer dan eens samen met mij ontmoette (evenals Mimi Hofland). ‘Ik heb altijd medelijden met Hofland gehad. Hij is nooit volwassen geworden. Hij schept zijn eigen wereld en daar pas jij niet in. Natuurlijk spreekt hij in zijn herinneringen over jan en alleman en niet over jou, want die jan en alleman kunnen hem niet bereiken. Jij kan hem

wel bereiken dus hij doet alsof jij niet bestaat. Die man is bang om zijn gevoelens te laten gaan, vandaar dat hij nooit opgroeide.’ John zei mij sterk te vinden in het tot mensen doordringen en informatie en daarbij bijkomstigheden achter me liet liggen. ‘Lou de Jong leest als een almanak. Jouw boek leeft, inbegrepen een bezoek aan een arts in New York vanwege een druiper.’

Ik zou een dergelijke betoog aangaande Hofland nooit hebben kunnen bedenken. Het lijkt waar te zijn, wat John zei. Ik moet naar hem toe. ‘Ze houden je in Den Haag en Amsterdam nog steeds overal van weg, maar wanneer je eenmaal doorbreekt, dan breek je ook goed door,’ aldus John. Dit zou wel eens waar kunnen zijn.

13 augustus 1989

Eduard is terug uit Chicago, waar hij namens mij met Frank Heckman heeft getelefoneerd.

Lennaert Post (22) kwam naar Amerbos. Ik had op een Surinaamse jongen gerekend, maar het was meer een Indisch ventje, jeans, loafers, heerlijk, alles just right. Ik wilde hem een massage geven, maar dat vond hij kennelijk eng. Dan niet. Zijn moeder wil hem naar Nijenrode hebben. Hij voelt wel iets voor de buitenlandse dienst. Hij studeert nu Rechten (eerstejaars). Afgelopen zomer was hij in San Diego, Californië. Ik vind hem werkelijk aardig en heb hem als vriendje geadopteerd.

Elsevier publiceerde een omslagverhaal, geschreven door de echtgenoot van Ellen Elmendorp, David Beresford van The Guardian in Johannesburg - ik ontdekte al eerder uit de eerste hand dat hij linkse onzin kletst over Zuid-Afrika, wachten op de beul staat er op het omslag.187 Het gaat over 287 ter dood veroordeelden die op hun executie wachten. de lijkenfabriek staat er boven de vier opgeklopte pagina's anti-Pretoria propaganda. Een wonder dat Pretoria hem er niet uitgetrapt heeft. Hij zit bewust de zaak verder te vervalsen en verzieken. Het cijfer op zichzelf zal juist zijn, maar stel je voor dat Zuid-Afrika de doodstraf zou afschaffen?

14 augustus 1989

Ik blijf Xaviera aardig vinden. Dennis Livson noemt haar ‘a jewish mama’. Zij vertelde dat advocaat Funcke binnen de kortste keren voor elkaar kreeg dat Privé een valse beschuldiging te-

rugnam en nog 10.000 gulden er bovenop betaalde. Het viel me op dat ook zei zij: ‘Maar je bent toch door Zuid-Afrika gesponsord?’ Ik zei dat die ‘sponsoring’ betekende dat ik er geen droge boterham aan had overgehouden in het derde jaar dat ik me voor een meer objectieve en waarheidsgetrouwe berichtgeving over Zuid-Afrika had ingezet, dat ik alles op een schoen en een slof moest doen, zoals voor noppes op een kamer bij Peter en Edwin wonen. Ik vertelde haar dat ik een contract sloot om een film te maken waar ik een inkomen aan over zou houden, maar dat ik door de betrokken filmer Jans Rautenbach werd opgelicht en daarom nu weer mijn laatste centjes aan procederen moet besteden. Hoe komen zulke verhalen in het roddelcircuit?

De controverse tussen staatspresident Botha en De Klerk lijkt nu op scherp gesteld. Heel jammer. Het is een ongelijke krachtmeting want De Klerk schijnt er voor te hebben gezorgd dat het voltallige kabinet achter hem staat. Afgezien dat het tragisch is om te zien hoe de Boeren bezig zijn elkaar in de rug te steken, er wordt nooit aan gedacht wat voor indruk dit moet maken op de zwarte meerderheid in het land. Misschien telde dit in het verleden niet mee, maar de bakens zijn nu verzet. P.W. Botha heeft de zaak van het land en de np 54 jaar trouw gediend. Hij voelt zich terecht verraden en in de steek gelaten. Pik Botha beweert dat hij de president tijdig van het plan om naar Zambia te gaan op de hoogte heeft gebracht, wat ‘de oude krokodil’ ontkent. Helaas moet men P.W. Botha geloven omdat bekend is dat Pik, indien nodig, over lijken gaat. Vandaar ook dat hij al tientallen jaren ‘succesvol’ minister van Buitenlandse Zaken is. Een Joseph Luns type.

Dennis Livson hing woedend aan de telefoon. Advocaat Funcke had namens Xaviera Hollander opgebeld dat hij de documenten gereedmaakte, waarbij alle rechten voor haar cliënte tot 1990 werden vastgelegd en Dennis zou de rekening toegezonden krijgen. Ik moest Dennis kalmeren en adviseerde hem eerst Xaviera te bellen. Dit deed hij en wat bleek: Xaviera wist van niets. Funcke had op eigen houtje gehandeld. Ik wist dat ik niet met die man in zee moest. Xaviera belde me naderhand en noemde Funcke nu ‘a shark’. Inderdaad had hij 10.000 gulden van Privé losgekregen, maar hij had er zelf 5.000 gulden op ingehouden. Zoals Voetelink indertijd 25.000 gulden van Philips voor me lospeuterde en zelf 12.500 gulden achterhield, zich toe-eigende feitelijk.

Xaviera vertelde overigens een biseksuele Mexicaan in haar vingers te hebben gekregen. Ze had hem een blow job gegeven.

Ze wilde weten of dit wel veilig was. Niet dus. ‘Zelfs met Eduard doe ik dit niet,’ vertelde ik haar.

15 augustus 1989

P.W. Botha is afgetreden als president van Zuid-Afrika. Hier is F.W. de Klerk vanaf het begin dat hij de leiding van de Nationale Partij op zich nam, op uit geweest. Stank voor dank. Walgelijk.

Pik Botha hoorde ik in juli zeggen dat P.W. na zijn beroerte niet meer normaal kon denken, wat waarschijnlijk onwaar is. Wim Pretorius van Satour vertelde niet te hebben kunnen slapen van alle opwinding over wat er in zijn land gebeurde. Hij weet natuurlijk ook hoe smerig het spel is gespeeld rond P.W. Botha.

James Markham (46), hoofd van het kantoor van The New York Times in Parijs, heeft een kogel door zijn hoofd gejaagd. Te begrijpen na wat hij als journalist zoal van de wereld heeft gezien. Toch heeft hij blijkbaar bij het verwerken van de ellende een fundamentele fout gemaakt. Niemand en niets is het waard om zelfmoord voor te plegen.

Er kwam een lieve brief van Sylvia van Lennep uit Denemarken. Haar moeder zal ik nooit vergeten, net als de moeder van Henk Hofland. Er arriveerde trouwens een brief van Hofland, die zegt er tegenop te zien een brief van mij open te maken. Wonderlijk dat door hem de waarheid onder zijn neus te wrijven hij dit als ‘streken’ tegen hem interpreteert. Zoals Ralph Waldo Emerson schreef: ‘We are afraid of truth, afraid of fortune, afraid of death, and afraid of each other.’ En Henk is vooral doodsbang voor iemand die hem door heeft. Ik geef toe, ik heb er lang over gedaan, maar het lukt me niet meer om aan vroege denkbeelden, daterend uit Kaatsheuvel (De Efteling) van 1946 vast te houden. Schreef hem een kaartje, getekend Maître Corbeau (La Fontaine).

Broer Theo was lang aan de telefoon. Hij heeft een huis gekocht in Bonnievale, een paar uur rijden van Kaapstad. Ik vroeg direct of broer Hendrik ervan op de hoogte was. ‘Dat weet ik eigenlijk niet,’ zei hij. Zoiets begrijp ik niet. Hij voelde zich overigens goed en gaf toe dat zijn geheugenprobleem een bloeddrukkwestie was geweest, zoals Lex Poslavsky me had gezegd. Hij schijnt zich nu te kunnen permitteren in Zuid-Afrika te gaan rentenieren. Ik legde hem mijn financiële situatie in detail uit en vroeg me later af of ik niet teveel had gezegd vanwege de Haagse afluisterpraktijken.

16 augustus 1989

F.W. de Klerk is gisteren benoemd tot waarnemend president van Zuid-Afrika. Het anc heeft hier verder geen boodschap aan. Secretaris-generaal Alfred Nzo waarschuwde dat verandering van personen niet meteen verandering van principes betekende en dat het anc de strijd verder zal opvoeren.188

Nog eens twee berichten van Henk Hofland, waaronder de kopie van een artikeltje van Corine Spoor in De Tijd.189 Zij refereert aan Henks fameuze boekje Tegels lichten. Hij schrijft in de marge zich niet te kunnen herinneren dat ik ooit iets over dat boek heb gezegd (met als voetnoot, in de afgelopen zeventien jaar.) Dit kan best waar zijn, maar mijn Memoires over de jaren zeventig moeten ook nog verschijnen. Trouwens, zestien jaar geleden becommentarieerde ik Tegels lichten al meteen in Den vaderland getrouwe, bijvoorbeeld op pagina 535. Hoflands geheugen laat hem wel vaker in de steek, ook al denkt hij zelf dat het buitengewoon adequaat functioneert.

Jan Jacob Dólleman kwam op een Honda-motor langs. Ik moet zeggen, hij zag er eigenlijk bijzonder appetijtelijk uit. We hebben vier uur intens zitten praten. Blijf erg op hem gesteld.190

Vanmorgen telefoneerde ik Mimi Hofland. Ze had een afschuwelijke confrontatie met Henk achter de rug, die tot uitbarsting was gekomen omdat zij een geheime rekening bij de Rabobank had ontdekt, waar bijvoorbeeld vierduizend gulden extra voor zijn vier dagboekpagina's in nrc Handelsblad op was gestort. Henk was woedend geworden en had tegen de keukenkastjes staan schoppen. De leugenaar betrapt.

In 1980 had hij tegen Mimi gezegd een jaartje bij Rogier Proper te gaan wonen om na te denken wat hij met zijn leven zou doen, maar in werkelijkheid was hij dus bij Elly Thijssing van Het Parool ingetrokken. ‘Ik zou toch twaalf jaar geleden niet samen met Henk 260.000 gulden geleend hebben voor het huis in Zuid-Frankrijk als ik had geweten dat hij met overspel bezig was?’ Philip van Tijn was komen logeren. Henks zoon Edmond had het nodig gevonden hem eens enige feiten over Henks ware leven uit te leggen. Hofland had de zaken altijd zo anders voorgesteld dat Edmond een correctie nodig vond.

Ze heeft Henk tenslotte gekalmeerd. Ze wil de status quo handhaven en in de Botticellistraat blijven wonen, wil alleen doorleven en nooit meer een man om zich heen hebben. Wat

een verantwoording draagt Hofland, haar dit te hebben aangedaan. Zij is beschadigd en hij kan zijn misselijke levenswijze van bedrog voortzetten. Ik heb zelf nu toch ook eigenlijk mijn buik van hem vol. Ik moet hem loslaten. De man is zielig. ‘Ik lag in bed vanmiddag,’ aldus Mimi, ‘en dacht: wat doet dat etter me allemaal aan? Precies als toen Hein ten Harmsen van der Beek anderhalf jaar bij ons inwoonde. Nauwelijks was die gek weg, of mijn migraines waren verdwenen.’

Mimi maakt zich zorgen omdat Henk haar vaak genoeg waarschuwde dat wanneer zij van hem zou gaan scheiden, niemand haar zou geloven. Hij was de beroemdheid. De mensen zouden achter hem staan. Ik probeerde haar gerust te stellen. ‘Je oudste zoon is nu advocaat en Edmond kotst ook van het gedrag van zijn vader tegenover jou, dus je zult nooit alleen zijn.’ Mimi is van mening dat, omdat zij en ik hem het beste kennen, hij alles in het werk zou stellen dat wij nooit serieus genomen zullen worden. Dit zou best een waar kunnen zijn.

P.F. Maas is hoogleraar-directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis in Nijmegen. Hij ontkent de koningin tot ‘lintenknipster’ te hebben teruggebracht. Hij tekent echter bezwaar aan dat Beatrix, zoals het nu is, kabinetsformaties behandelt zonder voldoende ministeriële dekking ‘en dit kan de onschendbaarheid van de koningin aantasten.’191 De keuze van de majesteit om niet Van Agt maar De Gaay Fortman aan te wijzen als informateur, werd in De Telegraaf als koninklijke oorvijg aan Van Agt uitgelegd. Maas zegt het met Harry van Wijnen eens te zijn dat die beslissing van Beatrix de weg vrij heeft gemaakt ‘voor het ongelukkigste kabinet, dat na de oorlog ooit tot stand is gebracht.’ Veel kabaal en weinig wol. De majesteit moet gewoon helemaal van het toneel verdwijnen als archaïsch relikwie uit de middeleeuwen.

De rel over wat Beatrix deed of naliet, herinnert me aan wat Jan Jacob Dólleman me probeerde duidelijk te maken. De rol van Orlandini in mijn boekje Zaken doen had hem wel geshockeerd, maar hij dacht niet dat iemand er ooit over wakker zou liggen of er een woord over vuil zou. Ik denk echter dat ik mijn parcours tot het einde moet blijven afleggen en er verslag van blijven doen, omdat het eens wèl zal uitmaken hoe zaken zich afspeelden, zeker over een eeuw, vijf eeuwen of nog langer.

President Wojciech Jaruzelski heeft de niet-communist en journalist Tadeusz Mazowiecki gevraagd een nieuwe Poolse

regering te vormen. Dit is de eerste niet-communistische premier in Oost-Europa sinds 1948.

17 augustus 1989

Heb Henk Hofland geschreven.192

18 augustus 1989

Ik ontmoette Ed van Kan, die vertelde dat Wibo van de Linde hem had laten zakken. ‘Ik ben gevaarlijk voor die hufters hier.’ Ed heeft jarenlang voor nbc gefilmd, zoals toen ik hem in Indonesië tegenkwam in 1966. Hij had voor de Amerikanen moeten blijven werken. Hij houdt zich nu met reclamefilmpjes bedoeld voor gebruik in vliegtuigen bezig. Hij had een klacht bij de Raad voor de Journalistiek ingediend omdat in nrc Handelsblad had gestaan dat hij zich liet filmen in Lage Vuursche en dan doodgemoedereerd voor de camera zei: ‘Dit is Ed van Kan in Vietnam.’

Ik reisde naar Amersfoort waar John van Haagen me afhaalde voor een bezoek aan de camping waar hij altijd verblijft in de zomer. Hij vertelde me een afschuwelijk verhaal, waarvan ik moest beloven, dat ik het niet in mijn dagboek zou schrijven.

19 augustus 1989

Eduard is met zijn vriend Peter in Zwitserland. Hij schreef een lieve brief.193

Buitenlandse Zaken heeft nu bevestigd dat ambassadeur Coen Stork nog steeds mijn koffer in bezit heeft, die ik vier jaar geleden in goed vertrouwen bij hem in Havana liet staan, denkende er weer terug te komen.

Ook zijn de papieren voor de Sizanani Consultants uit Johannesburg gearriveerd, die ik getekend heb geretourneerd, als gevraagd.194

Ik werd namens Lall Mohammed uit Paramaribo opgebeld of ik nog eenmaal een declaratie over mijn tegoed bij Desi Bouterse wilde toezenden.

Ik voel me verwend. Een lange brief van Peter arriveerde, vier kantjes plus het artikel dat Elfra Erasmus over Edwin in Beeld schreef.195

Zoals Jan Cremer voorspelde ziet Dennis Livson nu toch af van het sponsoren van een Xaviera-Oltmans show. ‘Too vulgar,’

zei hij, ‘she only talks about sex.’ Wat waar is. Toch denk ik dat Yolanda bij die beslissing ook een vinger in de pap heeft gehad. Intussen was Dennis in een rechtszaak met Walt Disney verzeild geraakt, omdat het gebruik van mijnheer Kwak in zijn tekenfilmproducties teveel op Donald Duck zou lijken. Hij heeft gewonnen, maar was 200.000 dollar kwik aan advocaten.

Had hij verloren, dan zou hij failliet zijn gegaan.

Terugkomend op John van Haagen. In de auto terug naar Amerbos zei hij: ‘Hofland wil gewoon onbereikbaar voor jou zijn.’ Ik dacht: hoe weet die jongen dat, want het is waar. Hij vervolgde: ‘Hofland heeft altijd zo geschreven dat hij geen vijanden heeft. Hij is een echte coryfeeënjournalist.’ Hij vroeg zich af welke rol Henks ouders in zijn leven hadden gespeeld, een vraag die ik mezelf nooit stelde, ondanks of omdat ik zijn ouders uitstekend heb gekend. John, die is gepensioneerd, had een nieuwe auto gekocht voor 10.500 gulden. Hij maakte onlangs een tripje van acht dagen naar Majorca.

Toch ben ik diep geschokt dat hij bij Yvonne, de vrouw van zijn oudste zoon, een kind heeft verwerkt, Jeffrey. Een dna-test heeft uitgewezen dat hij Johns zoon is, en niet die van Rinie, Johns oudste zoon die ontzettend tegen zijn vader opkijkt. Indertijd verkrachtte zijn vader Johns tweelingzusjes, een affaire die hij aangaf bij de politie en waarvoor zijn vader een aantal jaren vast zat. Nu is John met zijn schoondochter naar bed geweest. Wat een afschuwelijke zaak. Rinie is een sympathieke jonge knul van 34 jaar, met voetbalbenen, en hij weet van niets. Het schijnt dat alleen de huisarts, Yvonne en John dit grote geheim kennen. Hij zei dat ik op een dag, na zijn dood, het aan Rinie zou moeten vertellen. Maar dit zou zijn oudste zoon totaal in de vernieling helpen. Hij adoreert zijn vader en is zijn grootste partner bij het vissen, waar Jeffrey ook steeds aan deelneemt. Ik dank God niet iets dergelijks op mijn geweten te hebben.

20 augustus 1989

Lag weer lang wakker omdat ik geen oplossing zie voor mijn financiële problemen. Er dreigt nu werkelijke nood. Het wordt tegelijkertijd steeds stiller om me heen. Ik zal Amerbos waarschijnlijk moeten opgeven. Er is geen andere uitweg. Ik moet mezelf voorhouden dat ik in ieder geval van 1969 tot 1989 in dit paradijs heb gewoond, met deze goddelijke werkkamer met een vleugel. De klok is nu eenmaal niet terug te draaien.

‘Baudelaire noteerde zijn amoureuze ontmoetingen met grote zorgvuldigheid. ‘Daaruit blijkt dat hij zeer veel vriendinnen

had’,’ aldus Ieme van der Poel.196 Een er van was Jeanne Duval. ‘De beschrijvingen van vrienden van Baudelaire, die haar hebben gekend, spreken elkaar tegen,’ volgens dit artikel. Ik probeer mijn dagboek zodanig te preciseren en illustreren - al ben ik geen Baudelaire maar weer een aardbewoner van een ander variant - dat vast staat om wie het ging met alles erop en eraan.

Ik heb John van Haagen over ons gesprek geschreven en hem aangeraden mijn brief te verscheuren. Zo lang hij leeft, mag niemand zijn geheim kennen. Ik was anderhalf uur met Chopin études in de tuin, versluierde zon, het paradijs, ondanks alles. Verlang naar Eds stem. Slechts minuten later belde hij dat hij in aantocht was. Hij was bruin verbrand en zag er zeer aantrekkelijk uit, gekleurde korte broek, donkerblauw shirt. We maakten samen mijn vaste ronde door de polders op de fiets. Er is (vertraagd) een oproep van Rooth & Wessels gekomen dat ik binnen de kortste keren 15.000 rand moet ophoesten, als ik wil dat de claim op Jans Rautenbach wordt voortgezet. Hoe moet ik dit nu weer versieren? Al maandenlang moet ik de ene jobstijding na de ander verwerken.

21 augustus 1989

Eduard wordt vandaag 29 jaar. Op de fiets zag ik dat hij een beetje de neiging heeft om dikker te worden bij zijn middel.

Trein

Time begint de Hitier-affaire nog eens uit te spellen: ‘How he mesmerized a nation - and terrorized a world.’ Hij dronk niet, rookte niet en zat niet achter dames aan. Was hij een verkapte nicht? ‘He regarded his audience as feminin,’ schrijft Stefan Kanfer. ‘The mass, the people, was for Hitler a woman, ready to be seduced. But the seduction was figurative. The woman who seemed to beguile him most was Carola Hoffmann, an elderly widow.’197 Er worden onbekende details door Kanfer aangedragen. Was C.G. Jung aanvankelijk onder de indruk van de nazi's?

Ik lunchte in Den Haag met Hans en Christine van Ketwich Verschuur. Haar gezicht vertoont wel meer rimpels. Hans is alert. ‘Ik ga morgen naar het graf van mijn vader in Groningen,’ zei hij. Zijn vader was daar burgemeester. Het was een plezierige ontmoeting, als altijd.

Om vier uur woonde ik de persconferentie van Jules Wijden-

bosch als voorzitter van de ndp in Nieuwspoort bij. Hij en Bally Berrenstein begroetten me als oude vrienden. Wijdenbosch legde aan de pers uit dat Den Haag eenzijdig een verdrag met Suriname heeft opengebroken. Hij stelde één voor één de smerige spelletjes van Nederland aan de kaak, maar voorspelde dat geen enkele krant hier ze zou afdrukken, wat waar is. Het karakter van de soevereiniteitsoverdracht van 1975 is vernietigd en het spel is nu totaal anders. Wáár.

Geen van de vaste Suriname ‘specialisten’ was aanwezig, zoals Oranje, Boerboom, Buddingh en anderen. Jules zei dat Brunswijk niet zo maar uit de lucht was komen vallen, op welk moment ik dan denk: waarom zeg je niet gewoon dat Den Haag het terrorisme tegen Suriname in elkaar heeft gezet? Wijdenbosch strooide paarlen voor de zwijnen, want journalisten hier geloven geen woord van wat hij zegt. Hij beschuldigt politiek en media over Suriname te spreken zonder enige kennis van zaken, wat vooral geldt voor Haagse politici. Symptoombestrijding zonder voorafgaande kennis. ‘Ze doen hier eerst examen en gaan dan studeren. We waren dichter bij de vrede zonder Kourou. Dit akkoord bracht overeenstemming verder van een oplossing dan ooit,’ aldus Wijdenbosch. Franse vliegtuigen zijn in Oost-Suriname geland om Surinaams goud weg te halen. President Shankar heeft zelfs meegedeeld dat zich zestig Fransen als adviseurs in het kamp van Brunswijk bevinden.

Suriname zou tussen 1975 en 1990 ontwikkelingshulp uit Den Haag krijgen, waarvan dus voor 1990 nog anderhalf miljard zou moeten worden betaald. Ik vrees dat Paramaribo naar het geld kan fluiten. Ik vroeg Wijdenbosch wat er nu eindelijk was gedaan om het Internationale Hof van Justitie in te schakelen om Den Haag tot haar verplichtingen te dwingen tegenover Paramaribo. ‘Dit heb ik als minister-president in 1987 als eerste aangekaart,’ aldus Wijdenbosch. De Surinaamse advocaat Kruisland werd erbij ingeschakeld, maar die weg zou zeer lang hebben geduurd. Ik reed met Albert de Lange van Het Parool mee terug naar Amsterdam.

Weekkrant Suriname citeert Bouterse in gesprek met journalisten dat er ‘een vertrouwenscrisis [is] ontstaan tussen leger en de regering.’198 Hoe kan het ook anders. Deze Surinaamse regering probeert weer onder één hoedje met Den Haag te spelen.

22 augustus 1989

Ik heb een brief aan Hofland op de bus gedaan.199

Vanmorgen diende Vermeulen een declaratie in van bijna 10.000 gulden, waarbij zijn kantoorgenoten allemaal een graantje meepikken. Schandalig. De advocatenpraktijken anno 1989!200 Hans en Christine van Ketwich spraken hier ook al over. Hans had een zekere generaal Dijkstra ontmoet (zou het dezelfde mijnheer zijn waar ik eerder over hoorde in Pretoria?) die Magnus Malan en Hein de Villefort du Toit kende uit de dagen van het War College in Washington dc. Hans had hem verteld dat ik uitstekend werk in Zuid-Afrika deed, wat generaal Dijkstra verbaasd had om te horen.

 

Hierbij moet worden aangetekend dat pas in 1996 de voormalige Zuid-Afrikaanse zaakgelastigde in Den Haag, Christo Landman voor mij zou getuigen in de rechtbank te Den Haag, dat deze generaal Dijkstra zich reeds in 1986 - toen ik voor het eerst een visum aanvroeg om naar Johannesburg te reizen - op de ambassade van Landman had vervoegd om tegen mij te waarschuwen. Er werd zelfs gedreigd dat een visum voor Oltmans de vriendschappelijke betrekkingen tussen beide landen zou kunnen schaden. Nadat mij toch een visum was verleend, werd gedreigd dat de ambtenaar van de Zuid-Afrikaanse veiligheidsdiensten op de ambassade zou worden uitgewezen. Deze Dijkstra moet een zeer schadelijke rol in mijn leven hebben gespeeld, waarvan ik, ook op dit moment in 1998, nog niet kan overzien op hoeveel niveaus tegelijk deze man tegen mij in het geweer is gekomen, laat staan dat ik zou weten in wiens opdracht hij handelde. Wanneer ik dan later Arthur Docters van Leeuwen voor Gestapo-chef uitmaak - en van mijn vakbond nvj (Hans Verploeg) hier excuses voor zou moeten aanbieden - toont dit slechts aan dat ook de nvj niet begrijpt hoe smerig de zaken in Den Haag tot op het hoogste niveau worden gespeeld.

Voor de zoveelste maal heb ik, ditmaal op verzoek van Lall Mohammed van het kabinet van Bouterse, per fax een declaratie naar Paramaribo doen uitgaan. Ze spelen natuurlijk een spelletje met mij, uit dankbaarheid dat ik me voor hen heb uitgesloofd, maar ik zal van mijn kant correct blijven.

Er arriveerde een briefje van Sonja Barend.201 Ik heb haar geantwoord dat mijn briefjes sinds 1986, om een correctie te krij-

gen op de kletspraatjes van Conny Braam, niet ‘kwaad’ bedoeld zijn, maar meer gericht op een bonafide rechtzetting van aperte leugens.

In Colombia zijn volgens de regering 14.000 personen gearresteerd die betrokken zouden zijn bij de drugsmaffia. Er wordt niet bij gezegd wat er met die mensen gebeurt. Het is duidelijk dat de Amerikanen opnieuw bezig zijn in Colombia.

23 augustus 1989

De Nederlandse editie van Listening to the silent majority is gereed en kan naar Knibbe. Ik begin meteen aan het manuscript van deel negen van de Memoires.

De Voyager-raket, welke twaalf jaar geleden werd afgeschoten, nadert Neptunus. Niet te geloven. Wat zullen de ontdekkingen in de 21ste eeuw zijn?

Henk Hofland heeft met Jean-Paul Franssens Over en weer gepubliceerd. Schrijversbrieven. Iets wat ik altijd met Hofland had willen doen. Maar Franssens - wie dat ook mag zijn - is natuurlijk een veel waardevollere ‘bekende’ volgens Hoflands maatstaven. Ik word warempel in het voorbijgaan eenmaal genoemd. Er staat heel veel in wat eigenlijk om commentaar vraagt. Hij is in 1987, de tweede keer dat hij in Moskou was, het graf van Lenin gaan bezoeken. Dat was het jaar dat ik na een vijftigtal reizen naar de ussr van 1971 tot 1987, niet meer naar Moskou zou terugkeren omdat Gorbatsjov bezig was alles naar de bliksem te helpen.202 In de zestien jaar dat ik in de ussr bezig was, heb ik het graf van deze mijnheer zorgvuldig overgeslagen als ‘oninteressant’. Hofland beschrijft Gorbatsjov als ‘een formidabele man’. Komt ervan als je als hekkensluiter de ussr bezoekt en Gorbatsjov niet in de juiste context kan plaatsen.

Het boekje wemelt van de opmerkingen die voer zijn voor psychologen, zoals: ‘Er zijn mensen die mij jaren en jaren geleden iets hebben toegevoegd, waarvan ik weet dat het niet waar is, terwijl het me toch nog regelmatig bezighoudt.’ En nu komt het: ‘Gelukkig zijn de meesten alweer bijtijds gesneuveld.’ Dat is Hofland ten voeten uit. Ook de brief van 19 februari 1989 over vriendschap zegt heel veel over deze man.

Ik bezocht ambassadeur Albert Nothnagel en Roy Sherwood op de Zuid-Afrikaanse ambassade. Ze lieten me eerst 25 minuten wachten, waarover ik me beklaagde bij de secretaresse. ‘De reden hiervoor moet u maar aan de heer Sherwood vragen,’ snauwde zij.

Nothnagel leek een soort haarstukje te hebben aangeschaft. Hij barste van vetheid uit zijn broek. Hij viel in het halve uur dat ons gesprek duurde voortdurend in slaap, zijn ogen leken zich te sluiten en dan dommelde hij in. Sherwood nam het steeds over. Ik vermeldde openlijk dat Sherwood mij mogelijk geld had geboden om vertalingen voor de ambassade te verrichten, wat ik dus had afgewezen, maar ik kreeg het financieel wel steeds moeilijker. Wanneer Knibbe mijn boekje uitbracht, zou de ambassade dan duizend exemplaren kunnen aanschaffen? De secretaresse kwam ander bezoek aankondigen (dat spreken ze dan van te voren af om een ongewenste gast weg te krijgen). Ik had net zo goed thuis kunnen blijven. Ze wisten niet eens of, en wanneer de zwarte burgemeesters naar Den Haag kwamen. Maar ze zouden hun best doen hen de Troonrede te laten bijwonen. Ik vertelde dat Henk Waltmans hen op het gemeentehuis wilde ontvangen, waarop Sherwood zijn domheid etaleerde door aan te geven geen belangstelling voor die linkse mijnheer te hebben.

Opbeurend was het telefoontje van generaal Du Toit uit Pretoria om te berichten dat hij uitstekende gesprekken had gevoerd in verband met het oprichten van ons adviesbureau met betrekking tot de ussr. Hij had onder andere met Wim Holtes van safto gesproken. Er zou een firma in het leven worden geroepen met Du Toit en mijzelf als directeur. Hij was ervan op de hoogte dat Dirk Keijer spoedig in Johannesburg zou zijn.

24 augustus 1989

Kees Knibbe belde dat er ‘iemand’ dwars lag. Het bleek ambassadeur Nothnagel in eigen persoon te zijn. Hoe kan dit nu? Het lijkt wel of deze nieuwkomer in de diplomatieke wereld door Den Haag is bewerkt om mij te saboteren. Dat zou buitengewoon vervelende tegenwind zijn als het waar is. Het irriteerde Knibbe. Hij zei spoedig de knoop ten aanzien van mijn manuscript te zullen doorhakken. Ik zit te springen om die 10.000 gulden. Knibbe vindt mijn boekje perfect. ‘Wat jij hebt geschreven, is hier nog nooit vertoond.’ Hij vervolgde: ‘Nothnagel is door Pretoria hier gedumpt, want ze moesten hem daar om politieke redenen kwijt als te links. Hij valt over een paar maanden zodanig op zijn bek, of hij moet zich voldoende bijstellen.’

Ik moet trouwens vermelden een nachtmerrie over Dirk Keijer te hebben gehad. Ik kon er niet meer van slapen, omdat ik lag te bedenken hoe Keijer me nu ook in Zuid-Afrika kan beschadigen als hij inderdaad een variant op de boef Werner Ver-

rips is, die indertijd mij vooral in de vs trachtte dwars te zitten door me daar uitgewezen te krijgen.

Maar na een dag van spanningen kwam ik om 17:00 uur uit de polders terug en zag tot mijn grenzeloze verbazing de auto van Eduard voor de deur staan. Dat deed me alle ellende meteen vergeten. Hij was al begonnen voor mij af te wassen. We hebben gezellig en heerlijk samen gegeten. Twee weken geleden beloofde ik mezelf plechtig nooit meer naar seks met hem te verlangen. Ik zou nu weer meteen de bloemetjes buiten hebben kunnen zetten.

25 augustus 1989

De anti-psychiater R.D. Laing is overleden. Ik heb hem enkele malen ontmoet en geïnterviewd. Ik zal hem niet gauw vergeten.

Knibbe hield woord. Hij heeft mij een cheque gezonden en meldde dat zelfs Roy Sherwood geheel achter het boek stond, een mededeling die ook Wim Pretorius van Satour later bevestigde.

Time wijdt aandacht aan de Tweede Wereldoorlog. Wanneer ik de foto zie van een Duitse Heinkel bommenwerper, dan gaat er 45 jaar later heel veel in me om; pijnlijke herinnering, woede, angst, verzet.



illustratie

Gedurende de oorlog stegen deze toestellen bij westenwind vanaf Soesterberg precies boven De Horst op. Ik heb ze die jaren zelfs vanuit onze ramen gefotografeerd.

Charles en Diana gaan naar Djakarta.

26 augustus 1989

John van Haagen heeft mijn brief beantwoord over het geheim uit zijn leven dat hij me op de camping bij Barneveld toevertrouwde en waar ik totaal van ondersteboven ben geweest.203 Ik heb meteen op verzoek van advocaat Barry van der Hoven van Rooth & Wessels in Pretoria geantwoord op het gelieg van Jans Rautenbach.204

George Bush heeft weer eens aangetoond wat een proleet de man eigenlijk is. Tijdens de vakantie in Kennebunkport, Maine zei hij, waar alle mediavertegenwoordigers bij waren, tegen

zijn vrouw: ‘Kunnen we je ogen even inspecteren?’ De schildklierproblemen van Barbara Bush veroorzaken bij haar de reactie dat zij loenst. ‘Ik dacht dat er bepaalde zaken waren waartoe zelfs George Bush zich niet zou verlagen,’ riposteerde de echtgenote.205 Wat een proleet. Maar dat wisten we al.

Professor dr. D. Swaab van het Instituut voor Hersenonderzoek maakte bekend dat er een ernstig tekort is aan gezond hersenweefsel van overledenen. Mensen zijn huiverig hun hoofd ter beschikking van de wetenschap te stellen. Ik zou het absoluut niet willen, zoals ik ook geen toestemming gaf bij mam om te onderzoeken waar zij exact aan was overleden.

In Brooklyn, New York heeft een groepje blanke jongeren een zestienjarige zwarte jongen op straat aangevallen en dood geranseld. Burgemeester Ed Koch sprak over ‘een enorme tragedie’. Dit was niet Sandton of Soweto maar New York, in het hart van het land dat voortdurend overal ter wereld sancties uitdeelt voor het schenden van mensenrechten.

Sprak met oud-ambassadeur Sukrisno over het schrijven van zijn memoires ‘want straks zijn al Bung Karno's vrienden overleden en dan wordt de geschiedenis helemaal vervalst.’ Hij vertelde bijvoorbeeld hoe president Sukarno in 1956 Ruslan Abdulgani had gered door zijn adjudant kolonel Sugandhi opdracht te geven voor Abdulgani bezwarende documenten te vernietigen ‘anders zou het leger Pak Ruslan naar de gevangenis hebben gestuurd.’ Hij beloofde serieus over een boek te zullen nadenken.

Henk Hofland, Hans Keller en Hans Verhagen hebben voor de vpro een documentaire gemaakt, die toch wel interessant was: Vastberaden, maar soepel en met mate... Ze hebben de denkwereld van de Haagse hoge heren willen laten zien in de periode 1938-1948 tegenover het toenmalige Nederlands-Indië. Beter kan het niet, ook de tekst niet. Colijn zei indertijd: ‘Ons leger zal aan geen enkel leger doorgang verlenen,’ maar het leger in Indië werd letterlijk door Japan onder de voeten gelopen. Kas de Graaf, indertijd ‘klusjesman’ voor prins Bernhard en oud-nsb'er, door Wim Klinkenberg in Bernhards biografie vrij uitvoerig neergezet, komt in de film voor, maar aangezien de drie heren de schurft hebben aan deze marxistische collega, verwaardigen zij zich natuurlijk niet om hem over de belangrijke details te raadplegen, laat staan te citeren.

Ambassadeur Henk Heidweiller van Suriname is overleden. Een kleurrijke mijnheer, die nrc Handelsblad (Hans Buddingh

natuurlijk) de enige ‘echte Surinaamse diplomaat’ noemt. Die mening komt uit Den Haag, zeker niet uit Paramaribo. Heidweiller was op zijn manier every inch a diplomat (van de Hollanders geleerd), maar waar het nieuwe Suriname behoefte aan had, was een revolutionaire diplomaat. Daar was Henk Herrenberg meer het exponent van, maar die had de neiging naar tè revolutionair door te slaan. Henk Herrenberg paste echter meer bij het nieuwe Suriname dan Henk Heidweiller. De man die ik het liefste aan de zijde van Bouterse als minister van Buitenlandse Zaken zou hebben gezien, is Harvey Naarendorp. In de sector Buitenlandse Zaken van na 1980 beschikt hij zonder twijfel over het meest erudiete brein in Paramaribo om deze functie naar behoren te vervullen.

Suriname en Guyana gaan nu toch samen de Kabalebodam bouwen, een stuwdam in een zijrivier van de Corantijn. Deze waterkrachtcentrale komt op 230 kilometer ten zuidwesten van Paramaribo. Dit is het project waarvoor ik aanvankelijk Dirk Keijer naar Bouterse bracht en dat Bouterse en Herrenberg aan hem toezegden om te financieren via West-Duitsland (Siemens), de ussr (generatoren) en Brazilië (bouw werk).206

29 augustus 1989

Vandaag is Peter 44 jaar geworden. Ik zend hem een boekje over Zuid-Afrika met een voorwoord van Joseph Luns.207

Generaal Du Toit had mij via Hendrik in Kaapstad proberen te vinden en riep vervolgens de hulp in van Wim Pretorius bij Satour. Hij zocht Dirk Keijer. Ik schreef de generaal dat ik niet wist waar Keijer zat en gaf een summier overzichtje, dat ik tot dusverre in de vijftien jaar dat ik deze man ken, nog nooit een zaak met hem heb kunnen afsluiten. ‘The moment I introduced him to Colonel Bouterse in Surinam (with whom I had entertained for five years a smooth and fruitful relationship) I got into trouble with Bouterse,’ schreef ik Du Toit. Ik vervolgde: ‘I have reasons to assume, that the Dutch Government was involved (via Keijer) but, of course, how to prove this?’ Vertelde een soortgelijke ervaring te hebben gehad toen ik vriendschap had gesloten met president Sukarno en onverwachts Werner Verrips (wel aantoonbaar een ex-cia-agent) op het toneel verscheen en alles waar ik mee bezig was werd verstoord. Het leek me nodig Du Toit, als voormalig officier van de militaire inlichtingendienst, enigszins in te seinen dat ik een aantal twijfels had over Keijer.

Ik schreef eveneens naar minister Ali Alatas van Buitenlandse Zaken in Djakarta. Bij het schrijven van de Memoires kwam ik de dag tegen dat ik hem voor het eerst ontmoette: 3 oktober 1966.208

Op de stations van de spoorwegen hangt een nogal opvallende reclame voor nrc Handelsblad.



illustratie

30 augustus 1989

F.W. de Klerk en minister Pik Botha hebben in Livingstone, Zambia een ontmoeting gehad met president Kenneth Kaunda van dat land. De Klerk heeft gezegd: ‘Ik zal Zuid-Afrika losmaken uit de vicieuze cirkel van conflicten en wantrouwen. We zullen dit doen door middel van een proces van onderhandelingen en dialoog.’ Dat is in de grond van de zaak de Afro-Aziatische wijze van geschillen oplossen en past dus perfect bij de zuidelijke punt van het Afrikaanse continent.

Sliep slecht vanwege de Keijer-Du Toit-affaire en de mogelijk intriges vanuit Den Haag om mijn werk in Zuid-Afrika onmogelijk te maken. Ik leef eigenlijk in een permanente oorlogstoestand.

Opnieuw krijgt rotzooimaker dominee C.F. Beyers Naudé weer eens een lap van zes kolommen in de Volkskrant om zijn gal te spuien. Hans van den Broek zou al zeven jaar veel te slap zijn geweest. Dan te bedenken dat dezelfde Van den Broek (en Lubbers) ervan op de hoogte zijn dat de terrorist Klaas de Jonge

wapentuig en explosieven Zuid-Afrika binnenbracht om de zwarte kornuiten van Beyers Naudé in hun vrijheidsstrijd een handje te helpen. Na de ramp die zich rond Klaas voltrok, is men in Den Haag wat voorzichtiger geworden, en terecht. Het zou immers je reinste waanzin zijn om, nu De Klerk de hele zaak in Pretoria aan het omturnen is, de betrekkingen met Zuid-Afrika verder op scherp te stellen, wat de eerwaarde dominee graag zou zien. Geen wonder dat de publieke opinie in dit land zo rampzalig is voorgelicht. Zolang journalisten als bij de Volkskrant een kant van het verhaal in het zonnetje blijven zetten, zal het zo blijven, wat slecht is zowel voor Zuid-Afrika als voor Nederland. Maar ze weten niet beter. Zo werken hun bovenkamers nu eenmaal.

De vader van Jan van Wieringen zendt me een foto van Jan waar ik om heb gevraagd voor de Memoires.

Mijn brief aan Vrij Nederland is verschenen.



illustratie

Sir Peter Scott is overleden. Hij stond met prins Bernhard aan de wieg van het Wereld Natuur Fonds, zoals hij me eens in een interview in San Francisco vertelde. Bijzondere man.

31 augustus 1989

Hein du Toit belde uit Pretoria. De closed Corporation van hem en mij (als directeuren) om handelsbevordering in de richting van de ussr te beginnen, is reeds opgericht. ‘Voorlopig staat een en ander op mijn naam,’ aldus Du Toit, ‘maar als u hier weer terug bent, zal uw naam worden toegevoegd.’ Hij hoopte dat Dirk Keijer op tijd in Pretoria zal zijn ‘want ik heb op 4 september een belangrijke ontmoeting voor hem geregeld.’ Hij bedoelde dat als Keijer nu verstek zou laten gaan, dit een eerste zwakke indruk zou maken. Dit is eindelijk weer eens positief nieuws. Mijn toekomst ligt daar.

Er is een nieuw tennistalent opgestaan, Paul Haarhuis (23) oorspronkelijk uit Eindhoven, die al vier jaar in de vs woont en aan Florida State University studeert. Hij ziet er als een Amerikaanse collegestudent uit. Hij versloeg John McEnroe op Flushing Meadow, 6-4, 4-6, 6-3 en 7-5.



illustratie

(Wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums