Logo DBNL
Memoires 1987-B (2017)

Memoires 1987-B

(2017)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Johannesburg

12 december 1987

Hillbrow

We arriveerden om 08:00 uur. Ik was geradbraakt. Peter werd bij de douane gevraagd of hij een retourticket had, dus hij kwam op me af om hulp. Ik heb het snel geregeld, maar zoiets blijft hij vervelend vinden.

Ik huurde bij avis een VW Golf. We waren om 10:00 uur in Hillbrow.

Ik ben naar de Holiday Inn in Sandton gereden om te lezen en op mezelf te zijn, terwijl Edwin en Peter sliepen. Bij thuiskomst lag er een briefje.

Nelson Botile is herkozen als burgemeester voor Soweto. Ik wil hem interviewen.

De J.H.C. sauna is verhuisd van Jeppe Street naar 32 Pretoria Street, enkele straten verwijderd van Circle Court waar Edwin en Peter wonen.

Richard Dawkins, evolutionair bioloog aan de universiteit van Oxford, is van mening dat wetenschappers voor het eerst kunnen vragen: ‘What is the soul, what is the engine that creates order. Stripped of bone and sinew, leaf and petal, ribosome and chromosome, life still has a unique logic that can be abstracted in a computer.’283

Ik zag mijn soldatenvriendje David Kapp uit Kaapstad terug, die mee naar de flat ging. We eindigden opnieuw in bed. Toch heb ik geen geduld voor hem en concentreer me liever op Stuart, de ex-para. Ik bracht David thuis bij zijn ouders in Modderfontein.

14 december 1987

Gisteravond kwamen Peter en Edwin om 01:00 uur thuis. Edwin begon te vertellen dat tijdens mijn afwezigheid, Stuart Jones een bezoek had gebracht aan hun flat. Hij gaf aan dat ze ‘a threesome of sorts’ hadden gemaakt, Peter, Edwin en Stuart. Peter probeerde Edwin nog te stoppen met het vertellen van het hele verhaal. Ik deed alle mogelijke moeite mijn gevoelens

te verbergen en ging naar mijn eigen kamer. Om te beginnen had ik dit niet van Stuart verwacht, die mijn vondst was. Het was buitengewoon onplezierig om dit te horen. Bovendien valt het me van Edwin en Peter erg tegen.

Vanmorgen bij de schoenlapper stond een kleine zwarte jongen met een kaasbol op zijn kop, die veel te groot was. ‘I love your hat,’ zei ik.

‘Yes, but you do not like my face,’ was het onmiddellijke antwoord.

‘You are nuts, I love you smile,’ zei ik verbouwereerd. Apartheid zit heel diep aan beide kanten. Vannacht zijn opnieuw drie zwarte politiemannen in Soweto vermoord. Hendrik Hattingh (19) zag een zwarte dienstbode naakt op bed liggen slapen en verkrachtte haar. Hij is tot vier jaar veroordeeld.

Gladys, de interieurverzorgster komt binnen en zegt: ‘Good morning master.’ 's Lands wijs, 's lands eer. Dat verbaasde me in 1957 in Indonesië, vooral als bedienden bij de familie Suwandi Mangkudipuro de thee op hun knieën serveerden, twaalf jaar na de bevrijding, en dat waren Aziaten onder elkaar. Gisteravond zag ik een statige zwarte man (rond de 40) met een lange jas, hoed en stok, Twist Street op lopen, zijn vrouw volgde hem volgens de geldende adat op gepaste afstand. Gorbatsjov noemt het moderniseren van de geldende adat ‘new thinking’.

Ik werk aan Het dagboek als Camera Obscura. Ronald Gase is inderdaad grondig te werk gedaan met de redactie.

Ik denk dat Peter mijn gevoelens feilloos aanvoelt over het feit dat ze tijdens mijn afwezigheid Stuart hebben gegrepen. Als het waar is, ben ik in Stuart niet meer geïnteresseerd, evenmin als in David Kapp. Het kan me niets meer schelen of Peter nog een paar dagen meegaat naar Kaapstad. Hij kan het ticket houden. Misschien bewijst dit allemaal mijn primitiviteit en slechtheid, maar zo zijn mijn gevoelens over het vergrijp aan mijn vriendje.

Zwarten gaan hier eigenlijk net zo met elkaar om als in Suriname, goedlachs en aardig.

Liep op Pretoria Street en luisterde naar pianomuziek van Eduardus Halim.

Minister van Defensie Magnus Malan heeft gezegd dat Zuid-Afrika de Sovjet Unie buitengewoon erkentelijk is voor het modernste wapentuig, dat de Zuid-Afrikanen in Angola hebben buitgemaakt, omdat dit Pretoria uitstekend op de hoogte houdt van de ‘state-of-the-art developments in Soviet military equipment’. Hij vervolgde: ‘It is a great advantage to have a

major power bringing in sophisticated kit. They are helping us to keep up to date. I thank them for that.’284

Intussen meldt Business Day dat ‘an unprecedented number of Soviet transport planes have left Angola during the past two weeks, carrying “large numbers” of Soviet military personnel and light equipment.’ Het zou erop kunnen wijzen dat Moskou zich uit de strijd in zuidelijk Afrika aan het terugtrekken is.285 Intussen heeft het anc een kantoor in Moskou geopend.

15 december 1987

Ik ontmoette Peter en Edwin om 16:45 uur om de film Dirty Dancing te gaan zien. Peter voelde mijn stemming over hun stunt met Stuart. Hij drong aan en ik zei het dus. ‘That was a joke, Willem, je pest zelf toch ook altijd zo graag.’ Hij verduidelijkte Stuart sinds mijn vorige vertrek slechts eenmaal te hebben gezien en dat hij met een vrouw in een auto zat te praten. Later ging Peet met me mee naar het Holiday Inn in Sandton voor een salade en een kop koffie en het was weer ontspannen en heel prettig. Hij gaat vier dagen mee naar Kaapstad.

Ik belde Rinus Wijnbeek in Pretoria, die vertelde het Technikon, waar hij rector was, te hebben verlaten. ‘Ze hebben een stomme Afrikaner genomen die alles goed vindt.’ Rinus werd te streng bevonden.

Hans van den Broek heeft na een bijeenkomst van de navo in Brussel gezegd ‘verrast’ te zijn over ‘het nieuwe feit’ dat de vs in West-Europa over een groter aantal kernwapens voor de middellange afstand beschikken dan officieel, ook binnen de navo, werd opgegeven.286 Opvallend hoe deze mijnheer met die uitlating zichzelf een brevet van onkunde toekent.

Peter moet vanavond optreden in een jury bij een wedstrijd wie de beste sporter van het jaar is. Edwin zal erbij optreden als de Baroness Coral von Reefenhausen. Edwin gaf me een paar kritieken.287 Edwin was urenlang bezig met het aanbrengen van wimpers, een pruik en de nodige troep op zijn gezicht. Op hoge hakken vond ik hem eigenlijk niet om aan te zien. Later bracht ik Peter naar het theater Heaven op Marshall Street, waar hij in de jury gespierde lichamen moest gaan keuren.

16 december 1987

The Star meldde dat zeventig procent van de blanke Zuid-Afri-

kanen tegen rechten voor homoseksuelen is, aldus een onderzoek van de Human Sciences Research Council. Docent Klop op Nijenrode leerde ons al: isolatie is degeneratie.

Luchthaven Jan Smuts

Op weg naar Kaapstad. Een zwarte nanny hobbelt langs met een blank jongetje op haar rug, zoals zwarten ook met hun eigen kinderen rondsjouwen. Je ziet ook veel blanke families die op vakantie gaan en een zwarte kinderjuffrouw meenemen in het vliegtuig. Het was vroeger in Indië precies zo, zoals mijn vader dit vertelde. Veel werd aan baboes overgelaten, die niet zwart waren, maar bruin.

In Washington is al door een onderminister van Buitenlandse Zaken gezegd dat Amerika er weinig in ziet dat ‘the tyranny of apartheid’ zou worden vervangen door ‘the tyranny of communism’.288 Toch zal de Amerikaanse boycot van Zuid-Afrika de alliantie van anc en sacp snel dichterbij brengen. Dan bereiken ze in het Westen het tegenovergestelde van wat de bedoeling was.

17 december 1987

Kaapstad

Broer Hendrik haalde me in zijn stationwagon van luchthaven Malan. We dineerden samen en lachten ons constant kapot. Hij is erg melig.

The Economist wijdde drie pagina's aan het nut van de monarchie: ‘Modern societies still need myth and ritual. A monarch and his family supply it: there is no magic about a mud-stained politician.’

Ik vind dit onzin. Ik zou de ‘mud stained’ royal families niet graag de kost geven. Ik ben juist zeer gekant tegen de onbewezen stelling dat moderne samenlevingen rituelen en mythen nodig zouden hebben.

Elisabeth ii is 61 jaar en zit al 35 jaar op de troon. Zij zit tussen twee stromingen gevangen. ‘On the one hand, there is pressure to move with the times: to be glamorous, wear fashionable clothes and to act in a way with which ordinary people can identify. At the same time another section of society wants the royal family to cleave itself to more traditional values. It is a difficult balance to maintain: many fear that if the distance between the general public and the royal family narrows too much, royalty will start to lose its magic.’ The Economist spreekt

over ‘a Rolls Royce Monarchy’ want de familie zit allerminst zoals de Oranjes ‘op de fiets’. Een scheiding van Charles en Diana meent het blad, zou onherstelbare schade doen aan ‘the fairytale image of the royal family’. Ik vind al vele jaren dat juist dit sprookjeselement een vorm van misleiding en onvolwassenheid vertegenwoordigt. Normale mensen zouden in het atoomtijdperk de trammelant van een koningshuis allang moeten zijn ontgroeid.289 Amusant was overigens de vermelding, dat oud premier Edward Heath een audiëntie bij de majesteit vergeleek met een bezoek aan een psychiater. Ook daar kan je je hart luchten en er zeker van zijn dat het gesprokene niet buiten de vier muren van de ‘spreekkamer’ bekend zal worden.

Pierre Lellouche analyseert in Newsweek de resultaten van de top in Washington, die hij als een anticlimax omschrijft na de ‘media hype and the Alice-in-Wonderland expectations’.290 Ik refereer aan de analyse van de monarchie hierboven, wanneer de Fransman concludeert dat ‘democracies will have to choose between the tempting but perilous world of illusions and the far more difficult but frustrating world of reality.’ Dat is de kwintessens van wat Aurelio Peccei van de Club van Rome ‘the human condition’ of ‘la qualité humaine’ noemde, de grote uitdaging voor de mensheid bij het naderen van de 21ste eeuw is de realiteit onder ogen te zien.

Hendrik bracht me naar de stad Strand, waar Stuart Jones in een hotel werkt. Bij aankomst zag ik een jongeman met een oudere heer uit het hotel komen en naar een auto wandelen. Ik kreeg het bloedheet, want ik zag de jongen voor Stuart aan, maar hij was het niet. Ik heb de receptie verzocht hem te vragen of hij me in mijn hotel wilde bellen.

Ik barst van de ideeën hoe met Jans Rautenbach een film te maken over het Zuid-Afrika van vandaag.

Op een kanaal gericht op de zwarte kijkers, zag ik een televisieprogramma van een blonde Afrikaanse zanger die met een geheel zwarte band op treedt. De hele dag door observeer ik de details van het dagelijks leven in dit land, op zoek naar informatie voor de film. Zoals men zich Zuid-Afrika aan het andere einde van de wereld voorstelt, heeft niets met de werkelijkheid te maken.

Ik vertelde Hendrik van de romantische ontmoeting met Stuart tijdens mijn vorige reis en tot mijn verbazing zei hij nu beter te begrijpen hoe belangrijk het voor me was hem weer te ont-

moeten. Hij vond mijn verhaal over Stuart uitzonderlijk en roerend.

De ondergaande zon is wonderlijk mooi aan de Kaap. Ben langs het strand gaan wandelen.

18 december 1987

Strand

Om 01:45 uur belde Stuart me op tijdens zijn nachtdienst in het hotel. Hij woont in bij zijn zusje en twee van haar vriendinnen. Hij beloofde om 06:30 uur op weg naar huis bij mijn hotel binnen te stappen.

Ik sliep beestachtig slecht in afwachting om deze jongen terug te zien. Hij verscheen, maar bleef slechts tien minuten. Zijn haar was langer geworden. Hij was gebruind van de zon en de zee en mooier dan ooit. Hij was op de fiets. Sinds hij mij ontmoette, hadden heel wat jongens achter hem aangezeten: ‘But I turned them down.’ In zijn sportschool had een groepje jongens hem in een stoombad proberen te krijgen, maar hij had geweigerd. We besloten 26 en 27 december in de Cape Sun te overnachten. Hij zou twee dagen bij me blijven.

Hendrik serveerde in koffie zijn studio en zei dat hij Zaken doen tot pagina 90 had gelezen. ‘Wanneer ik had moeten doormaken wat jij heb doorgemaakt, had ik allang het loodje gelegd.’ Hij zei niet te begrijpen waar ik me een levenlang over had opgewonden. Zelf gaf hij de voorkeur aan ‘a low profile’. Hij had in een vroeg stadium ontdekt dat één man niets kon uitrichten tegen de loop der dingen, dus besloot hij toen alleen voor zichzelf te zorgen. Hij is iemand die van scherpe en eenvoudige theorieën en oplossingen houdt, met als gevolg, zo houdt hij me steeds voor, dat hij de gelukkigste mens ter wereld is.

Hij heeft een soort tuintje aangelegd en vertelde hoe hij een plant verkeerd had weggezet en hoe hij had geobserveerd dat deze de verkeerde stand zelf had gecorrigeerd en het zonlicht had opgezocht. Hij wijdde uit over instincten in de dierenwereld en zei dat het geheugen de ramp van de mensheid was. Omdat iedereen altijd alle vervelende en pijnlijke zaken schijnt te onthouden, komt er zoveel ellende uit voort. Het zou beter zijn als men niets onthield en alles weer even snel zou vergeten.

19 december 1987

Mangosuthu Buthelezi heeft een smaadproces tegen Denis Becket en Frontline Magazine gewonnen en moet 12.000 rand schadevergoeding ontvangen. Ik vraag me af of de beschuldi-

ging dat Buthelezi ‘nauseatingly pompous and self-important’ zou zijn, voldoende is om het blad op deze manier te veroordelen.291

Hendrik vindt democratie een vorm van oplichterij (hij zei fraude), omdat het iedere ‘kaffer in the crowd ’ (en hij benadrukt steeds dat er ook blanke kaffers zijn) zogenaamd het recht op een opinie geeft, terwijl men meestal geen benul heeft waar het over gaat. Hij noemde als voorbeeld dat het Amerikaanse Congres een double taxation wet heeft aangenomen ten aanzien van Amerikaanse bedrijven, inbegrepen Mobil Oil, die in Zuid-Afrika blijven, wat niet alleen desastreus voor het land is, maar waar de zwarten ook het meest onder zullen gaan lijden.

20 december 1987

Aartsbisschop Tutu heeft gezegd dat waneer al het andere gefaalt heeft, hij het gerechtvaardigd vindt wanneer een onrechtvaardig systeem op gewelddadige manier omver wordt geworpen.292 Het blad The Citizen wijst in een redactioneel commentaar op Tutu's aanmoedigingen in het buitenland om Zuid-Afrika te boycotten en er niet langer te investeren of zich financieel terug te trekken, waardoor duizenden zwarten werkloos zijn geworden en nog eens tienduizenden van deze werklozen afhankelijke mensen. Hij doet dit, terwijl hij zelf in de luxe van zijn bisschoppelijk paleis in Bishops Court woont. Hij heeft een grote mond over het zwarte onderwijssysteem, maar zendt zijn eigen kinderen voor hun opvoeding naar het buitenland. Hij dreigde Zuid-Afrika te zullen verlaten als zwarten niet ophouden met necklacing (mensen in brand steken met een autoband om hun nek), maar ook daar is niets van gekomen. Ze houden het bij deze krant zo vriendelijk mogelijk, maar Tutu is een misselijkmakend mannetje, dat staat voor mij in ieder geval vast. Maar dat moet je vooral niet buiten Zuid-Afrika zeggen, want daar geldt hij als held.

Vanmorgen zag ik twee zwarte jongens op Sea Point aan het surfen. In het algemeen blijven zwarten nog weg van deze plek langs het Kaapse strand. Hindoestanen flaneren hier wel in drommen langs de boulevard.

Gisteren bezocht ik Hans van Ketwich Verschuur en zijn vrouw Christine Abbema. We zaten op het balkon te praten. Om 17:30 uur wandelden we naar een restaurant in de buurt en hebben gezellig samen gegeten. Oom Hans is een krasse

baas. Hij wordt 83 jaar, loopt met een wandelstok en is een statige verschijning. Christine wil terug naar Nederland.

Zij vertelden dat Eegje Schoo was ‘weggewerkt’ als ambassadrice naar New Delhi, omdat zij te diep en tot over haar oren bij het Klaas de Jonge-fiasco was betrokken. Nu zit Ronald van der Gaag, de zoon van ambassadeur Jacob van der Gaag, op de ambassade in Pretoria. Hij heeft als taak betrekkingen tussen de Nederlandse ambassade en de (zwarte) vakbonden te onderhouden. Hans had Ronald van der Gaag ontmoet toen hij bij aankomst in Zuid-Afrika door ambassadeur Carstens werd afgehaald. Verondersteld wordt dat Den Haag onder de tafel geld toeschuift aan ‘bepaalde Zuid-Afrikaanse organisaties’ - zoals vakbonden - en Hans heeft ervoor gezorgd dat geld wat hier door Nederland is uitgedeeld, in het vervolg in de Hollands Post vermeld zal worden. Help het je geloven.

In Transvaal, waar een nijpend gebrek is aan scholing voor zwarte kinderen, staan duizend leslokalen leeg op blanke scholen omdat veel mensen het land verlaten. Hier zouden 48.000 zwarte kinderen les kunnen krijgen als er geen apartheid was. Wat oom Hans onderstreepte, en Christine beaamde dit volmondig, was dat hij uitstekend wist hoe Buitenlandse Zaken tekeergaat en opereert wanneer ze menen iemand te moeten saboteren. Waarmee hij hetzelfde zei als Cecile van Lennep, Jacob van der Gaag en Piet Schaepman. Ik vertelde hen hoe ik door een persconferentie te geven over prins Claus in Den Haag een ontzagwekkende rel in Der Spiegel over Claus' vermeende homoseksualiteit had weten te voorkomen. ‘Maar ons blauw bloed staat zelf onder curatele van Den Haag en de befaamde rode knop, waardoor het hen niet vrij staat jegens mij te laten blijken geapprecieerd te hebben ze voor uiterst kwalijke en schadelijke publiciteit te hebben behoed,’ zei ik. Zij bleven hierop muisstil, wat ik als pijnlijke erkenning interpreteerde voor de feitelijke waarheid van de werkelijke situatie der Oranjes in Den Haag.



illustratie

In de media wordt breed uitgemeten wat er in Washington door Gorbatsjov en Reagan werd bereikt, zoals in U.S. News & World Report van 14 december 1987 (zie hiernaast)

Ook in de Zuid-Afrikaanse kranten, zoals in

The Star van Johannesburg, werd melding gemaakt van de ongekende populariteit van ‘Gorby’ - wat de nieuwste kreet is - in de vs.

Ook Time besteedt veel aandacht aan de top met de momenteel de twee machtigste mannen ter wereld.293 Henry Kissinger, de leftover van Richard Nixon, krijgt in dit blad ook nog eens vier pagina's om zijn wijsheden over ‘the dangers ahead’ te verkondigen. ‘Gorbachev stopped to chat with me,’ aldus Henry. ‘It was necessary to change international relations,’ he said. Everybody would have to reexamine previous assumptions. He was counting on my contribution.’ Kissinger had Gorbatsjov geadviseerd dat er meer nodig was dan een veranderde internationale stemming. ‘A change of conduct is needed, an end to the tendency to exploit every dissatisfaction to weaken the existing structures. The us and ussr should see what kind of world we want in the year 2000, and if we agree, work back from there.’ Hier ben ik het overigens wel mee eens. Als ik dan in het interview met Henry Kissinger lees dat ‘the United States has 36 missile-firing submarines, of which at least 25 are at sea at any moment’, krijg ik koude rillingen van de gevaren waar we eigenlijk constant aan zijn blootgesteld, bijvoorbeeld het bij vergissing afvuren van zo'n afschrikwekkend projectiel, waardoor de hele wereld in brand zou kunnen komen te staan. En wat voor brand: atoomvuur. ‘The euphoria sweeping Washington was inspired,’ schreef Kissinger, ‘less by Soviet policies than by Gorbachev's personality. He was greeted as though he were the deus ex machina to solve all the West's dilemmas - a communist leader who will bring peace and tranquility without any real effort on the part of the free countries. I do not know how Gorbachev would have reacted if approached in a less sentimental manner.’

De legendarische Zuid-Afrikaanse schrijver Alan Paton onderstreept in de Sunday Times dat Chief Gatsha Buthelezi van de Zoeloes andermaal heeft duidelijk gemaakt niet bereid te zijn met het apartheidsregime te onderhandelen zolang Nelson Mandela niet is vrij gelaten.294

21 december 1987

Peters vlucht was gelukkig op tijd. Ik ben dankbaar dat ik hem dit uitje kan bezorgen. Het meest blij ben ik op dit moment omdat het werken aan Het dagboek als Camera Obscura goed vordert.

We reden eerst naar Sea Point. Peter genoot van de zeelucht. Richard Ellmann heeft een biografie over Oscar Wilde geschreven ‘a model biography in every respect,’ aldus The Economist.295 Het blad wijst op het belang om bij iedere levensbeschrijving ook het seksuele leven van de betrokkene onder de loep te nemen. Leon Edel bijvoorbeeld, schreef een bekend geworden biografie over Henry James, de schrijver en broer van de prominente Amerikaanse psycholoog. ‘Edel never discovered whether James had a sex life,’ aldus het Britse blad. Het lijkt erop dat psychoanalytische diagnoses veel meer worden vervangen door klare taal omtrent levensgewoonten, dagelijkse handel en wandel en vooral ook door het seksuele leven van de persoon. Zonder nadrukkelijk het accent te leggen op het ontladen van een overtollige hoeveelheid sperma, heb ik zelf de vermelding van dit aspect van het leven altijd als vanzelfsprekend beschouwd.

De zoon van Hendrik Verwoerd zond me enkele exemplaren van zijn organisatie van Oranje Werkers, die blijven streven naar een eigen blank gebied binnen de toekomstige Zuid-Afrikaanse staat. Ik begrijp dit verlangen en hoe het leeft in de breinen van een groep Afrikaners die geen afscheid kunnen nemen van het verleden. De voortschrijdende tijd is echter niet tegen te houden, en afremmen werkt contraproductief.296

Tijdens het avondeten in het Holiday Inn vroeg ik Peter een aantal briefkaarten mede te ondertekenen. Dit ging vlot, tot ik hem een kaart bestemd voor zijn vroegere Amerikaans vriend Frederick Ress voorlegde. Daar zat hij eerst enige tijd stil naar te kijken. Ik hoorde hem denken (en voelen). Later vroeg hij of ik wel aan Caroline Delgado had gedacht. Hij is altijd erg op haar gesteld geweest. Later deed hij of hij naar bed ging (hij heeft zijn eigen kamer in het hotel), maar toen ik hem wilde bellen om te zeggen dat het toch was gaan onweren, was hij de hort op. Hij kan al heel zijn leven niet goed in slaap komen.

Het is nauwelijks te geloven maar Elisabeth ii verliest in de populariteitswedloop van Margaret Thatcher, die op nummer één staat, terwijl Michail Gorbatsjov de tweede plaats inneemt. Intussen meldde Moskovskaya Pravda dat ondanks de glasnost er nog altijd niet een normaal telefoonboek in de wereldstad Moskou te verkrijgen is. Er is nu voor het eerst een gebonden lijst met namen en telefoonnummers van 720 pagina's, maar adressen worden nog altijd niet vermeld.297

22 december 1987

Broer Hendrik beklaagt zich dat wanneer Theo in Zuid-Afrika is, hij hem nauwelijks ziet. Ik begrijp dit wel, want ik heb ook het gevoel dat Hendrik, ook al vind hij het amusant dat ik er ben, er last van heeft dat dit zijn dagelijkse routine in de war brengt. Soms als ik bel, klinkt hij gewoon in mineur en op andere tijden legt hij de telefoon eraf om niet gestoord te worden.

Peter bleek aan het ontbijt uitzonderlijk geïrriteerd over een brief in The Citizen van G.A. Hyatt uit Uvongo, waarin hij schreef dat homoseksualiteit onacceptabel was voor ‘all true Christians. Sex is part of God's creation, whereby man and woman can in love and marriage reproduce their kind and as made perfectly clear in the Bible, homosexuality is an outright abomination and abuse in the sight of God and as such is unacceptable in every respect to true Christians.’ Hij schreef een protestbrief naar de krant.

Time besteed aandacht aan de hongersnood in Ethiopië.298 Drie jaar geleden heerste er al een hongersnood, waar toen de Ierse rockzanger Bob Geldof 140 miljoen dollar voor bijeen musiceerde, en hij door Elisabeth ii tot ridder werd verheven. Uiteindelijk stierven er een miljoen Ethiopiërs. Opnieuw zijn vijftien landen in de gevarenzone in Afrika: Tsjaad, Ethiopië, Malawi, Mozambique, Niger, Somalië, Soedan, Swaziland, Tanzania, Oeganda, Zaïre, Zambia en Zimbabwe. Dat Zuid-Afrika hier buiten staat, is uitsluitend te danken aan white brains, die ervoor zorgen dat de 40 tot 50 miljoen mensen in dat land over de hele linie vrijwel allemaal te eten hebben. Zonder de Afrikaner inbreng zou Zuid-Afrika net als haar buurlanden in deze rij van rampsoed staan. Nu kankert ‘de wereld’ voortdurend op Afrikaners voor de wijze waarop zij hun land tot het welvarendste gebied in Afrika hebben weten op te vijzelen. Zonder apartheid was dit niet mogelijk geweest. Als ooit de apartheid wordt afgeschaft, zoals ‘de wereld’ verlangt, kan je in de toekomst dezelfde voedseltekorten tegemoet zien als in de rest van het Afrikaanse continent.

Ik was met Hendrik op Pier Vier, een strandpaviljoen in Muizenberg waar het absoluut heerlijk was en waar we lunchten. We hebben veel gelachen, net als vroeger op De Horst, maar hij geeft soms blijk van ideeën die me duizelingen veroorzaken. Hij zei niemand één cent te willen nalaten en wat overblijft, gaat terug naar de verzekeringsmaatschappij die zijn pen-

sioen betaalt. ‘Ik laat zelfs Michel (zijn aangenomen dochter) niets na, want zij zou het maar achterelkaar uitgeven.’ Ik heb er allerminst op gerekend ooit iets van hem te erven (ook niet heimelijk), maar ik vind deze houding erg vreemd. Hij is geobsedeerd door geld, wat hij eigenlijk altijd is geweest. Hij vindt dat mijn dagboeken ‘barsten van informatie. Dan beschrijf je hoe een zwarte soldaat een blanke aftrekt in een bioscoop en het volgende moment zit je in een concert. Die twee kerels die je beschrijft, zijn voor mij als lezer even belangrijk als een hond, die op het trottoir een hoop stront schijt,’ zei hij.

Tijdens het diner met Peter in het Holiday Inn, vertelde ik Peter hoe ik over mijn broer dacht en merkte bijvoorbeeld op dat ik medelijden met hem had. Ik moet letten op wat ik zeg, want dit medelijden is waar, maar ook niet waar. Toen ik opmerkte: ‘Henk wat ben je toch broodmager. Heb je lintwormen,’ antwoordde hij zonder blikken of blozen: ‘Was het maar waar, dan zou ik ze verkopen.’ Tot zover zijn obsessie met geld.

24 december 1987

Ik ben ongedurig om Stuart weer in mijn vingers te krijgen. Het is een absoluut zalige dag en Peter geniet totaal. In de late middag vliegt hij terug naar Johannesburg. Er zit een oudere zwarte man, met een groen kalotje op in de schaduw van een boom een sigaretje te roken. We zitten maar tien passen van elkaar maar wat een oneindige wereld van verschil tussen zijn chip en de mijne.

17:50 uur

Peter is weggevlogen. Vreemd dat je bij zo'n afscheid altijd weer ‘flink’ probeert te zijn, zelfs bij je intiemste vriend. Het is zo stil en eenzaam opeens om me heen. Niemand zal Peter ooit in mijn leven kunnen vervangen. Hij neemt een eigen plaats in in mijn brein. We aten op het vliegveld nog een afschuwelijk visje.

Ik ben echt de kluts kwijt vanavond, na Peters vertrek.

25 december 1987

De Holiday Inn serveert bij het ontbijt champagne omdat het Kerstmis is. Ik heb alleen koffie op de kamer laten komen.

Ik ben naar Sea Point gegaan. Een schip koos zee. Iedere keer weer zie ik tafereeltjes die ik op film zou willen vastleggen om het Nederlandse televisiepubliek te laten zien hoe Zuid-Afrika werkelijk is. Vooral wanneer het gaat om illustraties van racial harmony die je overal om je heen, dag in dag uit kunt waarne-

men. Dit is in strijd met het beeld dat men in Holland van het dagelijkse leven hier heeft.

Ik zag een witte bloem die ik voor Eduard wilde plukken, maar op het allerlaatste moment zag ik ervan af en dacht: Willem you are mad. Irving Singer schreef The Nature of Love.299 ‘Is love a sob in the molecules? A fusion of instinct with culture? The poetry of procreation? A mode of self-discovery? Ultimate knowledge of another? A shadow in Plato's cave? An arduous path to God?’ Zullen we er ooit achter komen wat liefde is? Of is het gewoon een dierlijk instinct dat door de afgelopen eeuwen en voortdurende interactie tussen mensen is opgepoetst met een nieuw psychologisch verfje?

Wat is de stand van zaken in romantische liefde, vraagt Singer. Zijn antwoord: ‘Given a century that has buffeted and battered eros with sexual liberation, narcissism, behaviorism, singles bars, militant feminism, sex therapy surrogates, artificial insemination, computer dating services and, most certainly, a fatal virus, one feels tempted to reply, “only in a mood of desperate nostalgia”.’ ‘The source of love is not God or the libido,’ meent Singer, ‘it is rather ideas about love that have developed throughout the history of mankind. Love as an idea is gratuitous, speculative, dangerous, and impractical. Love is the conversion of an idealized lust into an ethic for marriage, a middleclass attempt to domesticate the neo-Platonist mysticism in courtly and romantic love.’

‘Western love has always been a history of warfare between body and soul,’ schrijft de psychoanalyticus Michael Vincent Miller in The New York Times.300

26 december 1987

Ik haalde Stuart in alle vroegte af in Hotel Van Riebeeck in Gorden Bay, waar hij nachtdienst had. Ik nam me voor sterk rekening te houden met zijn leeftijd en het feit dat hij een analfabeet is op het gebied van de herenliefde. Ineens sprong hij in de auto, in een hemdje zoals Peter vaak draagt en verder bloot en zongebruind. We peesden regelrecht naar het hotel. Hij bleef eerst gekleed op bed liggen, maar deed geleidelijk aan zijn kleren uit. Ik kwam bij hem. ‘It feels strange,’ zei hij nog, maar geleidelijk aan ontspande hij en we raakten verstrengeld in een compleet, zeer intens, fantastisch lekker nummer. Dit had Peter voorspeld: ‘Of course, you and he will have sex, the

chemistry is obviously right.’ Een klodder van Stuarts sperma schoot regelrecht in mijn oog, waar ik een beetje last van had. ‘I made a baby in your eye,’ zei hij ook nog. Ik deed er wat oogzalf op.

Hij viel doodmoe in slaap (na zijn nachtdienst). Ik reed naar de flat van Hendrik. ‘Oh, het is dus al gebeurd,’ was diens droge commentaar. Hij was nog steeds bezig in de Memoires en vond het een oneindige stroom van sores. Hij vroeg: ‘Wat een gelazer met die Papoea's. Was er olie te halen op Nieuw Guinea? Nee? Then why spend a penny on it?’

Hij werd door iemand uit Bonneville opgebeld, waar Theo ooit een vakantiehuisje had gekocht, een rondavel. Hij had er 6.000 rand voor betaald, nu is het 60.000 rand waard is. De man wilde het kopen. Henk vroeg hem: ‘Did you see a sign for sale? Well, then why did you call me? The only thing I have in common with the owner [wo: broer Theo dus] is the name.’

Om 13:30 uur was ik terug in de hotelkamer. Stuart bewoog al even, maar hij wilde kennelijk nog verder slapen. Ik nam mijn werk mee naar beneden. Om 16:00 uur ging ik opnieuw naar boven en lag een tijdje naast Stuart op het grote bed. Het duurde niet lang of we raakten opnieuw op gang in een hevig nummer, maar het bleef bij een oneindige kissing scene. Hij was echt wild en zat er helemaal in. ‘It was divine.’

Om 17:30 uur verdween hij in de badkamer. Ik zei op het terras op hem te zullen wachten. Ik zat te schrijven, maar ging een uur later weer naar boven om te zien waar hij bleef. Ik opende de deur van de kamer en opeens wist ik dat hij hem was gesmeerd. Er lag een brief op tafel.301 Hoewel ik boos was, bleef ik kalm omdat ik deze verdwijntruc goed begreep. Ik besloot tegelijkertijd zo snel mogelijk naar Johannesburg terug te gaan. Ik had met hem naar de film Maurice willen gaan, maar ik zal hem nu een brief schrijven. Stuart is geen nicht en zal dit ook niet worden. Hij vindt mijn kneedpartij heel lekker, maar het beantwoordt niet aan wat hij werkelijk wil. Dat respecteer ik. Ik moet wel. Dat zal ik hem ook schrijven.

27 december 1987

Ik schreef Cecile van Lennep.

Ik lunchte met Hans en Christine van Ketwich in het Vineyard Hotel. Nu hoorde ik pas dat zij elkaar bij het Rode Kruis, waar hij directeur-generaal is geweest, hebben leren kennen. Dit gebeurde nadat oom Hans in 1945 een botsing had bij de Stoom-

vaart Maatschappij Nederland met mijn oom André Bronsing, directeur van dat bedrijf. Zoals Ketwich het vertelde, was hij benoemd om dit scheepvaartbedrijf in Djakarta te gaan vertegenwoordigen, maar Bronsing wilde dat hij zijn kerkelijk nevenactiviteiten zou neerleggen, wat Hans weigerde. Bronsing zou nog in leven zijn en in Oostenrijk wonen.302 Christine babbelde maar door, wat oom Hans, die ook graag zelf het woord voert, maar over zich heen liet gaan. Ik leer hen toch steeds beter kennen.

Hendrik had fouten uit mijn dagboekmanuscript gehaald: het is ‘enigermate’ en het is ‘Thatcher’. Ik schrijf vaak ‘enigemate’ en ‘Tatcher’. Ik begrijp dat ik die fouten al jarenlang maak. Hij vertelde als kind te hebben gedacht nooit ouder dan twintig jaar te zullen worden. Hij had als klein jongetje etterbuilen tussen zijn tenen, maar zei daar niets over. Theo haalde ze 's avonds met een postzegelpincet open en heeft hem zodoende genezen. Na de oorlog werd Hendrik vier maanden naar een plaatsje bij Almelo gezonden, bij een bevriende relatie van mijn vader uit de dagen dat deze Bendien's Confectiefabrieken leidde. Hendrik herinnerde zich dit als een tijd vol ernstige psychische problemen. ‘I think, this is the very first time, I am talking about it to you, now.’ Ik heb hier nooit iets van geweten. De eenzaamheid die eruit sprak ging me door merg en been. Mijn eerste reactie was: ik moet toch langer in Kaapstad blijven en hem meer laten praten. Maar waar te beginnen? Zelf had ik het geluk tijdens de oorlog al met mejuffrouw Buringh Boekhoudt in contact te zijn gekomen, met wie ik een volkomen open verhouding opbouwde.

In een artikel the stuff of dreams staat wat ik al heel lang denk: ‘What is going on when somebody dreams? One theory is that the brain is freewheeling. Descriptions of dreams are similar to descriptions of the illusions had during sensory deprivation. When somebody is enclosed in a dark, silent place for long enough, he will hallucinate. Dreams may be the normal activity of the brain when it is deprived of sensations.’303 ‘In dreams, the body is disconnected from the mind. The brain gets little information from the rest of the body and the body cannot hear the orders the brain sends out.’ Ik blijf erbij: tijdens het dromen staan de lichten in het brein op oranje en knipperen. Hierdoor ontstaat een niet te ontwarren chaos van elektrische signalen, waar geen touw aan vast te knopen is.

28 december 1987

Hendrik liet me het overlijdingsbericht zien van de hulp van mijn moeder in Newlands uit de jaren vijftig. Een gekleurde vrouw. Veertien dagen later overleed haar zuster.

Het wemelt hier van Maltezer leeuwtjes, de hondjes van mijn ouders.

Vanmorgen arriveerde ik op Libertas Flats en zag hoe Hendrik een jongetje van zes jaar bezig was te leren fietsen. Hij vertelde drie van die leerfietsen te hebben, voor jongens van verschillende leeftijden om lessen te kunnen geven. Sommige van die jongens, tot twaalf jaar of iets ouder, stuurt hij naar een tandarts, of neemt hij mee naar de kapper. Hij is er maar druk mee.

We reden naar Suiker Bossie in de bergen voor de lunch, wat plezierig was. Dan na drie uurtjes samenzijn neem je weer afscheid van je oudste broer en de hemel mag weten voor hoe lang. Op onze leeftijd kan het voor altijd zijn, wat me triest maakt. Hij sprak vandaag ook over de tien jaar (1950-1960) dat onze ouders in Kaapstad woonden om Henk en Theo op de rit te krijgen. Er waren toch wel dikwijls problemen, ook toen mijn ouders enige tijd naar Port Elisabeth verhuisden, waar mijn vader bezig was voor het Honigconcern een fabriek voor ananassap neer te zetten. Ook Henk was voor problemen allergisch geworden, zoals ik het mezelf herinner al in de jaren veertig.

Mijn oude vriend Oleg Gazenko, hoofd van het Instituut of Medical and Biological Problems van het ministerie van Volksgezondheid in Moskou, maakte bekend dat ‘cosmonauts could fly to Mars if gravity was simulated in a doughnut-shaped craft.’ De reis zou drie jaar duren, heen en terug.

Kaapstad - Johannesburg

Czeslaw Milosz: ‘Each of us realizes that his own image of himself is one thing, and his image as reflected in the eyes of others is something else again. The two never entirely coincide, because we know more about ourselves than others do. When we use art, when we express ourselves with the written word, we are not completely sincere: that is not possible. We create an image consistent with our persona. Still it is striking that we are so disturbed each time we are taken for something other than we are.’304 Speak for yourself, Mr. Milosz. Een dagboek valt om te beginnen niet onder ‘kunst’. Waarom zou men niet oprecht zijn bij het geschreven woord? Compleet oprecht is niemand, ooit misschien, ook niet in het gesproken

woord. Maar je kunt ernaar streven, wat ik doe en heb gedaan. En wanneer je dit hebt gedaan gedurende een periode van een halve eeuw, ontstaat toch een statistisch gemiddelde waar gegevens uit afgeleid kunnen worden.

Ik stuurde Stuart een brief vanaf het vliegveld.305

29 december 1987

Johannesburg

Peter en Edwin verwelkomden me gisteravond met een heerlijk dinertje en rode wijn. Erg gezellig.

Ik droomde, net als gisteren, over Desi Bouterse.

The Citizen schrijft in een hoofdartikel dat 1987 heeft aangetoond wie de kwalijkste vijanden van Zuid-Afrika zijn. Peter attendeerde me hierop. Nummer één de vs, nummer twee Australië, nummer drie Canada, alwaar men de leiding wil nemen in de Commonwealth ‘in South Africa bashing’ en nummer vier Nederland, dat eerst Zuid-Afrika opzadelde met Klaas de Jonge en nu ook nieuwe investeringsbeperkingen tegen Zuid-Afrika heeft afgekondigd. Terwijl Margaret Thatcher juist de leiding heeft genomen in het offensief dat sancties en een boycot tegen het land afraadt. Zij is in dit geval gewoon het beste geïnformeerd. Als ik een Afrikaner was, zou ik vooral de Hollanders ‘als voorouders’ minachten, vanwege wat Den Haag tegenover Zuid-Afrika onderneemt en toestaat. Precies als vroeger in Indonesië en nu in Suriname, het belachelijke gedrag jegens Zuid-Afrika komt voort uit onwetendheid hoe de kaarten hier eigenlijk liggen.

De premier van Beieren, Franz-Josef Strauss zal Michail Gorbatsjov bezoeken en pleiten voor de vrijlating van de jongen Mathias Rust. Het ‘nieuwe denken’ in het Kremlin gaat nog niet zover dat ze in staat zijn zelf te bedenken dat zij zich met het opsluiten van de jeugdige, kundige vliegenier, belachelijk maken. Als gezegd, Gorbatsjov zou hem een baan bij Aeroflot moeten aanbieden.

Ik heb een kleine Olivetti typemachine gehaald in het Carlton Center en werk dag en nacht aan Het dagboek als Camera Obscura. Hendrik vond de passage over Gorbatsjov origineel.

Er zijn complicaties rond Peter, op wie een bruingebrande officier van het Zuid-Afrikaanse leger, een beauty, kennelijk verkikkerd is geraakt. Het verdriet me meer dan ik kan zeggen om te zien hoe Peter leeft en eigenlijk tot niets komt.306

30 december 1987



illustratie

Peters brief naar The Citizen is vandaag gepubliceerd (zie hierboven; als Pierre, uit Parijs).

Een zwerver werd door twee mannen in Hillbrow - terwijl hij in een portiek probeerde te slapen - met benzine overgoten en in de fik gestoken.

Peter en ik hebben Edwin op Jan Smuts met veel bagage afgezet, want hij vloog naar Lesotho voor een optreden als barones Coral von Reefenhausen. Hij logeert er in het Sun Hotel, waar hij ook zal optreden. Peter en ik reden vervolgens naar het terras van de Holiday Inn in Sandton om ontspannen te kunnen lezen.

Time heeft Gorbatsjov tot man van het jaar uitgeroepen. Ik vloog er doorheen. De nodige ontbrekende informatie, zoals dat hij een opvliegerig karakter zou hebben. Time eindigt met de waarschuwing dat hij wel eens levensgevaarlijk zou kunnen blijken te zijn. Dat was mijn standpunt in de brief voor nrc Handelsblad van vorig jaar, maar dan levensgevaarlijk voor de ussr zelf, en het marxisme-leninisme in het bijzonder.

We spraken ook over de hofmakerij van André de officier ten op zichte van Peter. Hij onderstreepte dat het slechts zelden gebeurde dat een man achter hem aanzat, en hij dit aanbod niet wilde missen. ‘Wanneer je de aanbiedingen op een rij zet, die mijn hele leven van alle kanten op me af kwamen, dan leef ik eigenlijk als een non. I am much less promiscuous than you,’ zei hij, en met recht. Hij had wat André betreft zo discreet mogelijk te werk willen gaan om Edwin geen pijn te doen, maar

dit was deze keer mislukt. Op Circle Court maakte hij een heerlijk visje klaar, en ging spoedig hierna de hort op. Zelf ging ik naar de herensauna op Pretoria Street, waar weinig te doen was.

31 december 1987

Hillbrow

Joop den Uyl is overleden en is in besloten kring gecremeerd. Vreemd dat hij er niet meer is.

Het aantal aids-patiënten in Nederland is van 370 naar 420 gestegen.307

Peter vertrok vanavond naar Club 58 op Pretoria Street. Gedeelten van Hillbrow zijn door feestvierders overgenomen en als gewoonlijk lopen er vele criminelen en dronkaards rond, die op zo'n feestavond hun slag willen slaan. Ik ben bezorgd over het feit dat Peter zonder Edwin uit is, want met z'n tweeën is er minder gevaar.

 

(wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums