Memoires 1987-A

[p. 101]

Amsterdam

15 februari 1987

Amerbos

Heerlijk om thuis te zijn. Ik ben allereerst, ondanks een motregentje, de polders in gegaan.

Ik belde Hendrik in Kaapstad. Mijn gesprek met sabc over Zuid-Afrika was uitgezonden. Zijn telefoon had roodgloeiend gestaan. ‘People who had not been talking to me for years phoned. You also made a tremendous hit with the ladies.’

‘That is the wrong group,’ zei ik.

‘I know, I know,’ antwoordde mijn broer. Iemand had hem zelfs een video gebracht van mijn interview. ‘She never smiles, the interviewer, but you made her smile.’ Het is dus goed gevallen en voor hem ben ik blij.

Professor Lipschits in Groningen vindt mijn dagboeken maar niets. Hij zegt zelfs het door mij geschetste tijdsbeeld niet te herkennen. ‘Ik vond (en vind) het werk als historische bron niet belangwekkend genoeg om voor een subsidie in aanmerking te komen.’¹⁰⁴ Gelukkig zegt professor Herman von der Dunk in Bilthoven iets heel anders.

Wout Woltz schrijft een voor mij onbegrijpelijk naïeve zin. ‘Als Nederland Brunswijk echt zou steunen, dan zou de situatie er nu al anders hebben uitgezien.’¹⁰⁵ Wat denkt Woltz, dat Nederland clandestien mariniers zou kunnen sturen zoals kolonel Khadaffi immers Libiërs inzet? Zonder steun vanuit Nederland, langs welke subversieve kanalen dan ook - dat hebben we gezien met Klaas de Jonge - zou er geen Brunswijk te velde zijn. Eduard kwam naar Amerbos. De truc had gewerkt. Vorige reis had ik een zilveren cadeautje voor hem uit Zuid-Afrika geweigerd uit te pakken en de douane stopte het in een kluis, opdat ik het weer op kon halen wanneer ik het land verliet, wat ik op weg naar Moskou heb gedaan. Gisteren zeilde ik zonder omkijken door de douane dus is het pakje er ongeschonden doorheen gekomen, zoals ik wilde.

Ik belde Henk Herrenberg, die opgewekt klonk. Hij is nog op het ministerie en het was prima als ik volgend weekend kwam.

104 Zie bijlage 19.

105 Zie bijlage 20.

[p. 102]

16 februari 1987

Ik schreef Volodja Molchanov een brief waarin ik nog eens duidelijk heb gezegd hoe ik heb ervaren dat ze me allemaal in de steek lieten om vooral de voordelen die Lurvink bood niet mis te lopen. Ik maakte duidelijk me verraden en verkwanseld te voelen.

A mad system as the Soviet system, can be unwinded and loostened up, reordered and reorganised, surely, but behaviorist tactics and the psychology van het haalbare moet constant in de gaten worden gehouden. Haalbaar in de zin van begrijpelijk in binnen- en buitenland. Wanneer je Andrei Sacharov jarenlang van verraad beschuldigt en dan van de ene op de andere dag op een Internationaal Forum in Moscow laat spreken, is dit begrijpelijk voor Gorbatsjov, Arbatov en Velikhov maar de massa kan het niet volgen in jullie land. It is Robin Hood politics. Een soort impromptu public relations, one expects from a disorderly society like in Washington, not from Moscow. Er zitten dan ook dichtbij Gorbatsjov ‘some disorderly people, and some of them I know rather well’.

Ik schreef dat me de atmosfeer in Moskou had doen denken aan Dolle Dinsdag in 1944 in Nederland toen men dacht dat we van de nazi's bevrijd zouden worden en het noordelijk deel van het land toch in Duitse handen bleef.

Frans Kellendonk schreef een ellenlang kletsverhaal in nrc Handelsblad over de Amerikaanse dichter Wallace Stevens. Wie is daar in godsnaam in geïnteresseerd? Ik schreef Frans een briefje dat ik me afvroeg voor wie hij dergelijke artikelen schreef. ‘Zeker niet voor de conciërge van het kantoor van Ernst van Eeghen en diens vrouw, bij wie ik gisteren boerenkool ben gaan eten.’ Pier en Bep Bruning vonden de sfeer op dit kantoor buitensporig hypocriet. ‘Je leert bij Van Eeghen liegen, niet blozen,’ zei Bep. Ernst had ook genereuze momenten, bijvoorbeeld toen hij hun keuken liet renoveren opdat zij haar rug minder zou belasten.

Henk Herrenberg belde uit Paramaribo dat hij wel enthousiast had gezegd dat ik naar Suriname moest komen, maar ‘ik heb nu niet meer de bevoegdheid om je reis te regelen. Bel het kabinet van de bevelhebber en regel het daar.’ Ik zal dus contact opnemen met manusje-van-alles Henk Venoks. Er moet iets worden gedaan aan die duizenden vluchtelingen in Frans-Guyana, die op de loop zijn gegaan als gevolg van de psychologi-

[p. 103]

sche oorlogvoering door het Junglecommando en hen die Brunswijk door dik en dun steunen.

17 februari 1987

Chris Plumley uit Londen wil samenwerken om een film over de moord op jfk te maken en toonde een promotieverslagje dat aardig in elkaar zat.

De Soet, plaatsvervangend president-directeur van de klm, bedankte Wim Hazeu schriftelijk voor Zaken doen. Hij heeft het kennelijk niet gelezen, of hij is weer zo'n crook in de categorie Orlandini, want dan zou hij nu aangeboden hebben mij te compenseren voor mijn diensten aan de klm. Maar: noblesse oblige. Liever zo arm als een kerkrat dan mijn principes overboord.

Baarn

Ik ben samen met Wim Hazeu door de bewerkte tekst van het derde deel van de Memoires gegaan en ben met de meeste coupures door Aize de Visser voorgesteld, akkoord gegaan hoewel ze me dikwijls aan het hart gingen. Echt begrijpen wat ik heb gedaan en waar ik mee bezig ben doen ze niet. Zelfs Wim en Aize niet. Hazeu wil een schriftelijke garantie van 10.000 gulden hebben voor hij deel drie uitgeeft. Waar haal ik dat geld vandaan? ‘Ik wil er zelf ook best wat insteken,’ zei hij, ‘en winst op Toon Hermans op jou overboeken. Het beste zou zijn een stichting in het leven te roepen en privédonaties binnen te halen.’ Lex Poslavsky had hem onder meer gezegd dat hij ‘onze vriendschap hoog schatte en om die reden wilde hij niets zeggen dat die vriendschap zou kunnen schaden.’ Ik vond dit een onprettige mededeling, want hij deed of hij meer wist dan ik.

Omdat hij geen auto ter beschikking had, gingen we een uitsmijter eten in het oude stationnetje van Baarn, waar ik jarenlang vanuit het Baarns Lyceum het boemeltje nam naar Den Dolder en De Horst in Bosch en Duin. Hij kondigde aan mij een geheim te moeten vertellen. Beatrix had verboden de memoires van prins Bernhard, geschreven door Robert Ammerlaan, te publiceren. Ammerlaan had er acht jaar aan gewerkt. Het copyright lag bij het Huis van Oranje. Wim benadrukte dat prins Bernhard zelf de enige kopie in handen had, wat natuurlijk gelogen is. Als compensatie kreeg Ammerlaan een baan als perschef van commissaris van de koningin Dries Van Agt, en werd daar absurd hoog voor betaald. Maar daar was nu een einde aan gekomen omdat Van Agt naar Tokio was overgeplaatst.

[p. 104]

Ook niet voor niets natuurlijk. Niemand was erin geslaagd de koningin van mening te doen veranderen. Zij had zelfs het traditionele defilé op paleis Soestdijk afgeschoten onder het motto: je kunt twee oude mensen niet urenlang op een balkon laten staan.

Hij vertelde ook ander sensationeel materiaal over de Oranjes in bezit te hebben gekregen, namelijk de documenten van ene baron Sixma van Heemstra, over de regeringsperiode van koningin Wilhelmina - gebaseerd op de notities van zijn moeder de hofdame Johanna Schimmelpenninck en van zijn vader. Zij was vooral close met Juliana in de tijd dat prins Bernhard op het toneel verscheen in Grindelwald, Zwitserland. Hij noemde het materiaal ‘hot stuff’. Koning Willem iii had op Willem ii geschoten en deze laatste was aan zijn verwondingen overleden. Koning Willem ii had paleis Het Loo als een bordeel gebruikt. Van Heemstra nam met zijn boek wraak op het feit dat koningin Wilhelmina zijn vader, die particulier secretaris van haar was, niet mee naar Londen wilde hebben.

Ik stelde Wim Hazeu voor dat we een poging zouden ondernemen om de memoires van Bernhard er toch door te drukken, dus via de publiciteit. De beste strategie zal zijn om eerst met Hans Teengs Gerritsen te spreken. Dat is een uitstekend voorbereidend kanaal. Maar misschien zijn nog drastischer maatregelen nodig. André Spoor zou er een hoofdartikel in Elseviers aan kunnen wijden, maar na het verraad van Spoor in het Lurvink-experiment kan hij zakken. ‘Willem, als je me verraadt als bron is onze verhouding voorgoed beëindigd,’ aldus Hazeu, die voor het eerst sinds ik hem ken een grote zwarte sombrero droeg. Ik bezin me hoe dit aan te pakken.

Time publiceert negen schitterende pagina's in kleur van dieren in Afrika. Over vijftig jaar zijn ze alleen nog achter prikkeldraad te zien, in het gunstigste geval. Koningstijgers in gevangenkamplazaretten. Lance Morrow schreef er een prachtige tekst bij. ‘If the wild animals of Africa vanish from the face of the earth, what exactly, will have been lost,’ vraagt Morrow. ‘The Africa of the animals is a sort of dream kingdom. Carl Jung travelled to East Africa in 1925 and wrote of “a most intense sentiment of returning to the land of my youth. Africa has the stillness of the eternal beginning”.’ Dat beleefden Peter en ik onlangs in Krugerpark. Die stilte moet zestig jaar geleden helemaal divine zijn geweest. Er staat zoveel moois in Morrows overpeinzingen. ‘Among the wild animals, individual life has no claims. What matters is something collective, the species, the tribe, the march of the genes: the drive of life, and its

[p. 105]

dreamlike indifference to the details of individual death. The Great Chain of Eating. Nature at this level is bloody and sloppy, faintly horrifying and very beautiful. Life and death coexist with a unique ecological compactness. Nothing is wasted. First the lion dines, then the hyena, and then the vulture, then the lesser specialists, insects and the like, until the carcass is picked utterly clean, and what is left, bones and horns, subside into the grass.’¹⁰⁶

Ronald Gase kwam langs, rechtstreeks van een bezoek aan de weduwe van staatssecretaris Pieter Bot, die zich intens met de kwestie Nieuw-Guinea heeft beziggehouden. Zij had hem enkele klappers uit het archief van haar man meegegeven. Nog nooit had een journalist haar om dit materiaal gevraagd. Ik moet zeggen: ‘mijn leerling’ is uitstekend bezig. Maar dit wist ik al toen ik hem als jonge student voor het eerst ontmoette. Alleen John Jansen van Galen was een keer bij de heer Bot geweest toen hij nog leefde. Ik had een maaltijd geprepareerd en vond dat hij eerst moest eten. Hij at als een razende, zo benieuwd was hij naar het materiaal in de klappers. Ik moet toegeven dat Ronald uniek materiaal in handen kreeg, inbegrepen topgeheime memo's van premier Jan de Quay en brieven, waaronder ‘zeer geheim’ van ambassadeur Herman van Roijen. Er was bijvoorbeeld een briefje bij aan Bot van 28 april 1961 waarin de ambassadeur Bot liet weten dat het onmogelijk was geweest contact op te nemen op 25 april 1961 ‘because I was all day buzy with prince Bernhard.’ Dat was dus op het moment dat ook president Sukarno in Washington was voor zijn eerste bezoek aan jfk, tijdens welke visite hij ook in het strikte geheim prins Bernhard ontmoette. Ze zijn er toen prima in geslaagd dit allemaal voor me te verbergen, want Emile van Konijnenburg en Koos Scholtens van de groep Rijkens, met wie ik samen was, moeten er ook van geweten hebben als amices van Bernhard. Interessant.

De Journalist, een van de slechts geïnformeerde nieuwsorganen in dit land, wijdde weer eens de nodige pagina's aan de situatie in Suriname en plaatste ‘trots’ Robin Hood Ronnie Brunswijk op de omslag.¹⁰⁷ Ze leren het nooit.

Volgens Carel Enkelaar is Gerd Ruge nu ook weg bij Lurvink en Den Alerdinck.

Wim Wertheim zal ambassadeur Buwalda in Moskou schrijven over Surjono. Daarna spraken we over Zuid-Afrika. Hij vergeleek Nelson Mandela zonder meer met Sukarno, waar ik het

106 Time, 23 februari 1987.

107 De Journalist, 16 februari 1987.

[p. 106]

scherp mee oneens was. Bung Karno heeft nooit gezegd toen hij terechtstond dat hij een communistische revolutie voor Indonesië wilde, zoals Mandela dit in Zuid-Afrika als oplossing ziet. In Sukarno's pni zaten geen pki'ers, zoals in het anc, dat in het bestuur zelfs topzwaar met communisten is geworden. Wertheim vond dat P.W. Botha taal uitsloeg die hem herinnerde aan de woorden van gouverneur-generaal De Jonge in Indië. Gatsha Buthelezi vergeleek hij met de Sultan van Pontianak en Anak Agung Gde Agung, dus die Indonesiërs die een nauwe betrekking met Nederland waren blijven voorstaan. Ik ben er niet van overtuigd dat die vergelijking aangaande Buthelezi juist is. Vervolgens bereikte ons gesprek een climax. Ik benadrukte dat het waanzin was om klakkeloos Indië met Zuid-Afrika te vergelijken, omdat de afgelopen 300 jaar de positie van blanken in Zuid-Afrika niets te maken had met het geringe aantal Nederlanders in het oude Indië (44.000 in 1957). ‘Wat weet jij eigenlijk van Zuid-Afrika,’ vroeg ik hem.

‘Ik heb er veel over gelezen.’

‘Ja, ik ook, maar iedereen liegt en praat elkaar na over wat er zich werkelijk afspeelt. Ik was zelf slachtoffer van de antipropaganda.’

‘Heb je bijvoorbeeld met de vrouw van Mandela, Winnie gesproken,’ vroeg Wertheim.

‘Nee.’

‘Zie je wel, je hebt je laten inpakken door de regering. Heb je met mensen van het United Democratic Front gesproken?’

‘Wat die te zeggen hebben, staat dagelijks in alle kranten.’ Tenslotte spraken we nog over Nicaragua en Wertheim vergeleek de Contra's van Ronald Reagan met het leger van Zuid-Afrika. De professor scheert alle bevrijdingsbewegingen over één kam en ‘dus’ is Zuid-Afrika in 1987 als Indonesië in 1945-1949. Zo is het dus niet.

Sietse Bosgra van het Komitee Zuidelijk Afrika krijgt zes kolommen op de opiniepagina van nrc Handelsblad om anc-propaganda te ventileren. Het wemelt van de projecties en Hinein-interpretaties, maar dat mag hem de pret niet drukken. Bosgra beklaagt zich over ‘een groot gebrek aan kennis over aspiraties van zwarte werknemers in Zuid-Afrika’ en komt vervolgens met een je-kunt-op-je-vingers-natellen artikel wat die aspiraties zijn.

Michail Gorbatsjov heeft zich beklaagd over het gedrag van de regering Reagan bij de wapenonderhandelingen in Genève, waarbij werd aangekondigd dat Washington het abm-verdrag opzegt. Hij deed dit in een toespraak tot 900 genodigde gasten

[p. 107]

in Moskou. Buitenlandse Zaken in Den Haag reageerde laconiek. Ze worden er op het departement van Hans van den Broek niet warm of koud van wat Gorbatsjov heeft te vertellen. Het schetst een verontrustend beeld dat de ‘apenrots’ vooral haar eigen importantie in de wereld schijnt te hebben.

18 februari 1987

Marie Annet van Grunsven en Wim Noordegraaf spraken voor Vrij Nederland met Desi Bouterse: die kranten van jullie: ik vind het jammer dat de persvrijheid zo gebruikt wordt.¹⁰⁸ De man heeft volkomen gelijk. Ik laat er hier iets van zien met de koppen in De Telegraaf, maar het is eigenlijk nog veel erger. Het gesprek is een kalm en redelijk verhaal geworden, zoals ik hem ken.

‘Ik kies ervoor om daadwerkelijk te werken aan een stuk nationale bevrijding en werkelijke onafhankelijkheid in plaats van een papieren onafhankelijkheid met veel zeggenschap van buiten. Zolang iedereen weet dat hier een regime is met zulke doelstellingen, zullen ze blijven vechten tot er weer een regering in het zadel zit die buigt en ja-knikt.’¹⁰⁹ Heel redelijk vervolgt Bouterse met voorzichtig te zeggen dat Den Haag op zijn minst van goede wil zou kunnen getuigen, door Nederlanders die openlijk aangeven zijn regime omver te willen werpen, beperkingen op te leggen. Zeker indien Nederland invulling wil geven aan het begrip ‘bevriende natie’. Bouterse zegt niet dat De Telegraaf liegt als Burlage komt met een kop honderd doden op zanderij maar hij voert aan: ‘De meest wilde dingen worden in jullie kranten geschreven. Ik vind het jammer dat uw persvrijheid zo gebruikt wordt. Maar dat politici, waar je toch van mag aannemen dat zij hun verantwoordelijkheden kennen, zulke wilde berichten aangrijpen om de meest rare vragen te stellen en de meest wilde uitspraken te doen, dat vind ik wel een beetje minder prettige zaak.’ Eigenlijk is het om je dood te schamen dat een leider van een ander land zich geroepen voelt, en terecht, zulke uitspraken te moeten doen over het zooitje in Den



Haag. nrc Handelsblad doet er vanavond ook weer vrolijk verder aan mee op de voorpagina.

108 Vrij Nederland, 21 februari 1987.

109 De latere regering Venetiaan.

[p. 108]

Volgens de krant riepen de betogers in Paramaribo: ‘Zeven jaren niets gedaan, Bouterse, tijd om nu weg te gaan.’

Ik had een ontmoeting met ambassadeur Frank Quint en Isak Heath op de Zuid-Afrikaanse ambassade. Ik vroeg om hun steun in Pretoria, omdat ik tot dusverre 16.000 gulden eigen geld aan Zuid-Afrika had uitgegeven en het Afrika Instituut mij slecht 180 rand per dag had geboden als ik daar medewerker zou worden. Ik sprak met Heath nog na, die vertelde bezorgd te zijn geweest dat ik niet voor een tweede maal een visum zou kunnen krijgen, maar het was toch in orde gekomen en ik kon vertrekken wanneer ik wilde.¹¹⁰

110 Ik wist toen nog niet dat Den Haag wilde dat Zuid-Afrika mij geen visum zou verstrekken.

19 februari 1987

Bouterse wordt op zijn wenken bediend. Burlage bericht hoe de Raad voor de Bevrijding van Suriname - wie is aan het bevrijden, Chin A Sen of Bouterse? - een ode heeft gebracht aan de bevolking van Suriname ‘voor de moed die met openlijke demonstraties is getoond’.

Bomensnoeiers, ik haat ze. Je hoort de bomen huilen en kreunen van de pijn. Die mannen schijnen het maltraiteren van groen als een genot te ervaren en zoemen er met hun gigantische zagen op los.

Ik schreef Hans Teengs Gerritsen onder meer: ‘Ik ben het honderd procent oneens met de attitude van het verzet waar u deel van uitmaakt, om die twee van Breda nu niet los te laten. Ik begrijp niet hoe men de verantwoording op zich durft te nemen dit te doen. De collectieve verstandverbijstering van de naziperiode behoeft men niet veertig jaar nadien nog te wreken. Wat wil het verzet bewijzen? Zoals het barbaarse stalinisme nog altijd Rudolf Hess vast houdt.’

Ik schreef Herman von der Dunk of hij eens naar mijn Memoires wil kijken, en heb ze aan hem toegestuurd.

Ronald Gase belde dat hij in het Bot-archief een brief uit 1961 vond van Luns aan de ministerraad waarin staat: ‘Van Oltmans is bekend dat hij een agent is van Sukarno.’ Zelfs Ronald vroeg of ik door Sukarno was betaald. Geen cent dus. Nooit. Er zat ook een brief tussen van Ernst van Eeghen aan partijgenoot De Pous (chu) dat de groep Rijkens een stel onbelangrijke amateurs waren. Ik heb die brief gezien en vluchtig doorgelezen, typisch Van Eeghen.

[p. 109]

20 februari 1987

Arnold Burlage gaat door.

Een gigantische kop voor een bericht dat een veertienjarige scholier na een klap met een geweer van een der militairen tijdens de demonstraties - volgens onbevestigde berichten schrijft Burlage ook nog - aan zijn verwondingen zou zijn overleden.¹¹¹

De bbc meldde vanmorgen dat de vs en Engeland een vn-veto zullen gebruiken tegen een verdere blokkade van Zuid-Afrika, waar ik ook volledig tegen ben.

Prachtige pagina van Frans Suasso over Poesjkin. De dichter had in 1836 voor duizenden roebels aan schulden. Schuldeisers stonden op de stoep. Geen inkomsten. Hij leende geld bij woekeraars en beleende alles wat los en vast zat bij pandjesbazen. Eine alte geschichte...

In 1823 was baron Van Heeckeren van Enghuizen gezant in Sint Petersburg. Sommigen dachten dat hij een bastaardzoon van koning Willem i was. Hij was 45 jaar en vrijgezel, maar liep tegen een 21-jarige Fransman aan, Georges d'Anthès. De jongeman trok bij de gezant in en werd spoedig als kornet aangenomen in het regiment van Harer Majesteits Chevaliers Gardes. In Nederland werd de liefdesaffaire (wat was het anders) geformaliseerd en werd Georges tot aangenomen zoon van de baron verklaard. Later raakte d'Anthès verwikkeld met de vrouw van Poesjkin en de dichter daagde de Fransman uit tot een duel. Baron van Heeckeren wist de zaak echter te sussen. Zelfs de tsaar bemoeide zich ermee en ontbood Poesjkin om er bij hem op aan te dringen geen rare dingen te doen. Een romantisch verhaal, om te verfilmen.¹¹²

Maartje van Weegen laat de heer Van Wijngaarde op het nos Journaal zeggen - voor de zoveelste maal - dat het einde van Desi Bouterse nu nabij is. Ook Frans Weisglas deed zijn gebruikelijke duit in het zakje. Ik geloof er allemaal niets van. Maartje weet echt van toeten noch blazen, daarom zit zij waar ze zit.

111 De Telegraaf, 20 februari 1987.

112 NRC Handelsblad, 6 februari 1987.

[p. 110]

nrc Handelsblad meldt dat Michail Gorbatsjov al gezinspeeld zou hebben op aftreden. Dat is wel erg gauw als je pas bent begonnen. Hij heeft dit tegen journalisten gezegd toen hij zich beklaagde dat de hervormingen die hij wil doorvoeren voortdurend worden gesaboteerd. Gorbatsjov wil bijvoorbeeld meer dan één kandidaat bij verkiezingen, ter bevordering van het democratische denken in de Sovjet Unie. Sovjetburgers zouden moeten leren zich open te uiten en tegenstrijdige meningen onder elkaar te kunnen verdragen. Wat ik ervan weet is dat de Sovjet Unie nog in geen jaren aan ‘nieuw denken’ toe, al is het waar dat er misschien eens een begin aan moet worden gemaakt. Hoe zal dit aflopen?

Joop Daalmeijer interviewde Ruud Lubbers op televisie over Suriname. Ze weten er allebei geen ene moer van. Ze weten wat erover Suriname in de media wordt gezwamd, maar niet hoe het is.

21 februari 1987

De voormalige consul-generaal van Koeweit, Mahmoud Rabbani schijnt ogem vele miljoenen te hebben ontfutseld.¹¹³ Ik heb altijd geweten dat hij een gepatenteerde schurk was.

Er is een gigantische heisa ontstaan over een uitlating van kardinaal Simonis van Utrecht. Hij heeft op de radio in een uitzending van het Humanistische Verbond blijkbaar gezegd dat homoseksualiteit ‘een afwijking’ was. Wat is het anders? Maar hij zei ook dat de homocultuur een bedreiging voor de samenleving zou kunnen zijn. Dat lijkt me klinkklare nonsens. Het coc heeft onder andere een kort geding tegen de kardinaal gelanceerd. Maar de president van de Utrechtse rechtbank C.L. baron van Harinxma thoe Slooten heeft bepaald dat Simonis mag babbelen wat hij wil. Terecht.

Volksschrijver Gerard Reve in gesprek met Paul Witteman in vara's Achter het Nieuws heeft gezegd dat Simonis ‘niet geheel bij zijn verstand is,’ met de implicatie dat Reve dit wel zou zijn.

113 De Volkskrant, 21 februari 1987.

22 februari 1987

Weldadige rust. Mijn werkkamer op orde gebracht. Gele lentetakken op mijn bureau en tulpen op de ronde met leer bekleedde tafel. Ik draai een plaat van Gabriel Fauré.

De Volkskrant meldt dat de vs met hun bombardementen op Libië daarbij op kolonel Khadaffi zelf mikten. Amerika wilde hem dus doden. Dit heeft Seymour Hersh van The New York

[p. 111]

Times in de archieven van Washington uit 1985 ontdekt. Er zou zelfs aan zijn gedacht een grootscheepse militaire aanval en invasie op Libië te organiseren. Maar Egypte wilde niet meewerken en schijnt die ramp te hebben kunnen voorkomen. Wat Amerika zich denkt ongestraft te kunnen permitteren in deze wereld is eigenlijk onvoorstelbaar.

Kardinaal Simonis mag wel eens zijn eigen straatje schoonvegen. Newsweek wijdt vier pagina's aan homo's onder de geestelijkheid.¹¹⁴ Het blad meldt dat twintig procent van de 57.000 rooms-katholieke priesters in de vs homo zijn. De Jezuïet Robert Carter zegt: ‘For a gay priest private psycho-therapy practice is one of the few ways to earn a living.’ Het Amerikaanse blad schrijft dat uitgerekend een onderzoek bij 375 priesters in het bisdom Utrecht van kardinaal Simonis heeft uitgewezen dat 84 procent van deze priesters zei een positieve kijk op homoseksualiteit te hebben. Niet minder dan 28 procent van hen gaf toe zelf homo te zijn.

Wim Hazeu wil weer vijftien regels over Jawaharlal Nehru geschrapt zien. Wat te doen? Hij begrijpt nog altijd niet wat ik schrijf. Ze halen de taalfouten eruit, waar het inderdaad van wemelt, want ik let er niet op. It is the information that counts. Ik kwam mijn vriend sergeant Martin Portier in mijn dagboeken tegen en besloot hem daarom op te bellen. Hij zei een blauwe trui van mij te dragen, die ik hem jaren geleden gaf. Hij wees er ook op dat zijn tweede zoon, Marcel, naar mij heette en veel op me leek. Maar hij ging verder en zei te hopen dat ik het schilderij van het gezicht op de sawah's op Java van de schilder Dake, dat ik op mijn 40ste verjaardag van mijn vader kreeg, in mijn testament aan hen zou laten. Op die manier vergaat me de lust hem eigenlijk nog te bellen.

Hans Teengs Gerritsen gaat met vakantie naar Isola, maar we spreken elkaar na 6 maart.¹¹⁵

Hans van Ketwich schreef uit Kaapstad. ‘Je gesprek met Netwerk kwam voor een tijdsduur van een minuut of tien op 13 februari goed over. Het was heel goed om na lange tijd weer eens een Nederlander hier op de televisie te krijgen, een Nederlander die zich duidelijk vermanend tegen de Nederlandse regering opstelt. Dat heb je dan toch bereikt. Als eerste optreden geslaagd. Slechts de opmerking dat naar mijn mening begeleidende handgebaren wat matiger zouden dienen te worden toegepast.’¹¹⁶

114 Newsweek, 23 februari 1987.

115 Zie bijlage 21.

116 Brief van 19 februari 1987.

[p. 112]

23 februari 1987

Ik zou zonder dagelijks The New York Times te krijgen, nauwelijks meer kunnen functioneren zoals ik doe. Letty Cottin Pogrebin schreef het boek Among Friends.¹¹⁷ Zeventig procent van de Amerikanen is niet op zijn gemak over vriendschappen. De schrijfster wijdt dit allereerst aan ‘unrealistic expectations’. Haar definitie voor Soul Mates: ‘With whom we are able to engage in self-disclosure, revealing aspects of our inner selves, our feelings and weaknesses.’ Verder zegt ze: ‘When you cross the line physically the intensity is greater: but the price you pay is that of exclusivity and suspicion. Friends are harder to make than lovers.’ En dat lijkt me in de roos.¹¹⁸

Justitie heeft een inval gedaan bij Florrie Rost van Tonningen in Velp, terwijl zij afwezig was. Dit op aanwijzing van nota bene een Joodse organisatie dat ze iets onwettigs zou hebben gedaan. Het is niet voor te stellen dat dit gewoon gebeurt. Niemand zal haar helpen, want ze blijft 40 jaar na de oorlog hoogst onpopulair.¹¹⁹

Time zette Gorbatsjov op de omslag met als uitgangspunt de 900 gasten die arriveerden toen ik vertrok uit Moskou.¹²⁰ ‘He is waging an almost desperate struggle to shake Soviet society out of an apathetic torpor and to modernize its creaky economy through a sweeping restructure plan,’ wat waar is. Maar wat Time ook stelt, en waar ik het ook volkomen mee eens ben, is: ‘How far can Gorbachev push his reformist campaign without incurring the opposition of party conservatives or unleashing democratic forces that could ultimately destabilize Soviet society?’ Die destabilisatie is er eigenlijk al. Trouwens, waar haal je ‘democraten’ vandaan na zeventig jaar marxisme-leninisme?

Opmerkelijk is wat de Franse minister voor Mensenrechten, Claude Malhuret erover zei. Hij noemde Gorbatsjovs conferentie een circus. ‘I am indignant about this big-production film,’ riep hij woedend, ‘with Gorbachev as the Tarzan of human rights and all others, like Paul Newman, Gregory Peck, Yoko Ono, Graham Greene and many others appeared in it, all of them in costumes and dressed by Pierre Cardin,’ die trouwens zelf ook aanwezig was. Ik wist het wel. Ik wilde er niet zijn. Het plan was waanzin.

117 Letty Cottin Pogrebin, Among Friends: Who We Like, Why We Like Them and What We Do With Them. McGraw Hill, New York, 1987.

118 The New York Times, 29 december 1986.

119 De Volkskrant, 23 februari 1987. De klacht was van Stiba, Stichting bestrijding antisemitisme.

120 Time, 2 maart 1987.

[p. 113]

Ik bracht een buitengewoon gezellig bezoek aan Maarten Schneider, eens mijn Nederlandse leraar op het Baarns Lyceum. Hij opende de deur en was ouder geworden, maar erg herkenbaar.

Hij had mijn dagboeken ingekeken en als eerste raad gaf hij aan dat ik de komende delen moest nalopen op wat ik in te scherpe bewoordingen had gezegd. Ik dacht: ja, ja, de oud-directeur van de rvd, His Majesty's Voice, maar erger ook hoogleraar perswetenschappen. Hij dacht verder dat er geen fondsen zouden bijspringen met de publicatie van het hele dagboek, want mijn Memoires zijn geen wetenschappelijke studie. Een beroep op het Prins Bernhard Fonds zou jammer van de postzegel zijn. Hij adviseerde bevriende relaties, misschien de acf waar mijn familie een lange geschiedenis mee heeft gehad, om sponsoring van mijn dagboeken te vragen. Een dergelijke sponsoring zou ook bij de boekhandel beter overkomen. Dit onderwerp liep dus met deze voormalige overheidsdienaar dood.

Ik vertelde hem over de memoires van prins Bernhard en mijn voornemen de publiciteit via Spoor te spelen. Hij raadde dit sterk af, wat me verbaasde. ‘Spoor is iemand die je niets zal laten merken en intussen denkt hij wat een rotjongen is dit toch.’ Hij zei dat Wout Woltz een betere route zou zijn.

Toen ik op Amerbos terugkeerde was Ed er al. Zijn auto stond voor het huis. Hij zag er lekker uit in jeans en een groene coltrui. We hadden een heerlijke middag, maar (nog) geen seks. Zou hij toch van me houden? Mijn affectie voor hem is nog altijd heel diep en hij weet het.

Ik kreeg een briefkaart van Wim Klinkenberg op avontuur in China.

[p. 114]

24 februari 1987

Met zekerheid voorspelde Eduard: ‘Je gaat de komende drie jaar nog niet hier weg.’¹²¹

Cecile van Lennep had een brief van haar hartsvriendin uit Zuid-Afrika ontvangen. Die schreef haar dat mijn televisie-interview daar een goede pers had gekregen. Ik antwoordde: ‘U bent mede-architecte van dit resultaat. U hebt me gestimuleerd te gaan.’

Ik ontmoette Henk Hofland in Keijzer. Er komt stap voor stap een sprankje vertrouwen terug in onze relatie. Ik zal verder niet uitwijden over Mimi Hofland en zijn relatieproblemen met haar, maar hij zei bijvoorbeeld wel: ‘Besef je dat ik iedere maand 4.500 gulden moet verdienen (aan vaste lasten) voor ik een rolletje drop kan kopen?’

Ik legde hem de primeur over de memoires van prins Bernhard uit. Hij achtte het onmiddellijk first class news. Ik zei voor deze primeur de afspraak te willen maken met nrc Handelsblad, dat Max Pam een interview met mij zou schrijven voor die krant. Hij stond op en probeerde Woltz meteen te telefoneren.

Ik ontving een invitatie voor de viering van zeven jaar Surinaamse Revolutie. Ik belde met Ludwich van Mulier en het was akkoord dat ik ook wat zal zeggen die middag.

Henk Hofland vroeg me bij de lunch of ik een foto van juffrouw Elly van Het Parool, zijn huidige vriendin wilde zien. Ik antwoordde: ‘Nee, ik ben een Mimi Hofland-fan.’¹²² Mimi had trouwens zelf tegen Henk gezegd dat tijdens haar verblijf in New York laatst, de uitjes met mij haar leukste dagen waren geweest.

Ik heb vanavond Wout Woltz gebeld over de memoires van prins Bernhard. Ik stelde voor dat het artikel ‘Glasnost op Soestdijk’ zou heten. Ik had eerst nog Wim Hazeu gebeld, die in zijn garage bezig was. Hij kende Woltz niet. ‘Robert Ammerlaan heeft ook al tegen mij gezegd dat de zaak vroeg of laat zou uitlekken.’ Toen ik die titel bij Hazeu noemde, wist hij niet wat glasnost betekende.

121 Ik ben inderdaad pas 30 april 1990 naar Zuid-Afrika verhuisd.

122 Ik was tenslotte getuige bij het huwelijk tussen Henk en Mimi.

25 februari 1987

Gisteravond bleek Wout Woltz ook niet te weten wat ik met glasnost bedoelde. Hoe is het in godsnaam mogelijk.

Er is een onvoorstelbare rel geweest over een omstreden passage in de show van Rudi Carrell aangaande Iran en ayatollah Khomeini. De redactie van vara Achter het Nieuws schrapte op

[p. 115]

het laatste moment onder druk van minister Hans van den Broek het bewuste fragment van veertien seconden. Paul Witteman, de voor Den Haag ‘bruikbare journalist’, deed wat Van den Broek wilde en liet het gedeelte waarin damesondergoed naar Khomeini wordt gegooid verwijderen. Het is ook geen verheven materiaal of informatie, maar dat is wat Carrell doorgaans te zeggen heeft evenmin. Van den Broek liet Witteman weten dat Nederlanders in Teheran gevaar zouden lopen als de show volledig zou worden uitgezonden.

Henk van Gelder schreef: ‘Ik denk niet dat het ooit eerder is gebeurd dat een presentator bij de aanvang van zijn programma door een minister werd gebeld met de dringende vraag of het alle eventuele commotie waard is om uit te zenden wat hij heeft aangekondigd. Witteman voldeed aan het verzoek des ministers ‘en heeft daarmee een precedent geschapen.’¹²³ Toen ik het zag en hoorde belde ik Carel Enkelaar, die eraan herinnerde dat hij in de kwestie van de executie van de Saoedi-Arabische prinses niet voor een dergelijke druk door de knieën was gegaan. Van den Broek loog natuurlijk dat de ambassadeur in Teheran hem had gezegd dat Nederlanders anders gevaar lopen in Teheran. Of de ambassadeur loog dat naar de minister. Er kwam later trouwens een Iraanse diplomaat op televisie, die onderstreepte dat de uitzending van dit omstreden fragment in West-Duitsland ook geen Duitse levens in Iran in gevaar had gebracht. Van den Broek heeft dus leugenachtig gehandeld, in de voetsporen van zijn grote meester Luns.

Henk Hofland gaf volmondig toe dat Lurvink een proleet was. ‘In New York zat hij op een gegeven ogenblik naast mij en hij begon over jou. Ik zal maar niet herhalen wat hij zei, maar ik antwoordde dat hij bij mij over jou aan het verkeerde adres was.’ Ik hoop dat het waar is.

In de polders zag ik vier wilde zwanen laag overvliegen, wat me deed denken aan de Britse bommenwerpers tijdens de voedseldroppings in 1945.

Jan Mets organiseerde een Suriname-panel ter gelegenheid van De revolutie uitgegleden van André Haakmat, dat heden verschijnt.¹²⁴ Ook John Jansen van Galen en Gerard van Westerloo van Vrij Nederland zaten in de vrij volle zaal van De Balie. René Vaarnold en zijn assistent Guno zag ik ook ergens zitten. Haakmat schijnt te hebben geschreven dat de Decembermoorden door de Cubanen in elkaar zouden zijn gezet. Waanzin dus. De uitwijzing van de Cubaanse ambassadeur Osvaldo Car-

123 NRC Handelsblad, 24 februari 1987.

124 André Haakmat, De revolutie uitgegeleden, Jan Mets, Amsterdam, 1987.

[p. 116]

denas heeft ervoor gezorgd dat de vs Suriname niet zijn binnengetrokken. Haakmat is verder overtuigd dat het Junglecommando van Brunswijk nooit meer zal weggaan of zal worden opgeheven en dat er dus vroeg of laat gesproken zal moeten worden met Desi Bouterse. Inderdaad: maar een dergelijk gesprek zal alleen maar kunnen leiden tot het opheffen van dit Robin Hood-experiment.

Vanavond sprak ik vrij langdurig met Al Eisenstat. De secretaresse weigerde mijn collect call nota bene, dus het gebeurde op mijn kosten. Al vertelde onze recente reis met de grote baas John Sculley te hebben besproken. ‘We spent already too much time and money,’ zei hij, alsof dit mijn schuld was. En er gebeurde exact wat Eduard voorspelde: ze zouden de 10.000 dollar die uitstonden overmaken. Hij ontkende dat er een gentleman's agreement tussen ons bestond over een consultancy fee. Moet je nagaan. Ik heb uitdrukkelijk een honorarium voor twee jaar bedongen, wat hij steeds terugdraaide tot één jaar. Nu zei hij: ‘The next year I will not go back to Moscow.¹²⁵ And if next year I would decide to take up the Soviet plan, I will at that time decide whether to use you again or not use your services and connections at all. That is my final decision.’ Het kon niet duidelijker. Ik ben afgeschreven, want ze hebben me niet meer nodig. Het is een herhaling van Lurvink. De contacten zijn gelegd en Apple in Stockholm kan de zaak overnemen. Hij was nu van mening dat we op een te hoog niveau in Moskou hadden geopereerd. ‘If the Soviet side speaks to you about our company, you should tell them that you are no longer associated with us.’ Kon het nog duidelijker? To hell with them. Nu bevestigt ook de Iraanse ambassadeur in Den Haag dat Nederlandse levens in Iran geen enkel gevaar liepen, dus Hans van den Broek heeft alles uit zijn duim gezogen.

Michel van der Plas, klasgenoot Ben Brinkel van Nijenrode, schreef zeven pagina's over de leugens van Winston Churchill, en over de houding van Koning Leopold iii van België tijdens de Tweede Wereldoorlog. De zoon van de Britse verbindingsofficier bij de Belgische vorst, admiraal Roger Keyes heeft een biografie over de Belgische koning geschreven, die een totaal ander beeld geeft over het zogenaamde ‘verraad’ van Leopold tijdens de oorlog. België werd gedwongen troepen te offeren en militair gunstige stellingen op te geven opdat de slecht voorbereide Engelsen en Franse legers zich optimaal konden terugtrekken en ontsnappen via Duinkerken. De koning werd ver-

125 Wat hij eigenlijk benadrukte was dat er geen jaar consultancy fee voor mij in zou zitten, want Moskou stond stop, althans dat zei hij tegen mij.

[p. 117]

volgens door Churchill afgeschilderd als pro-Hitler, en als zondebok gebruikt voor het militaire falen van Engeland en Frankrijk dat beeld moest blijven bestaan en is alszodanig in de geschiedenisboeken terechtgekomen.¹²⁶

126 Elseviers, 28 februari 1987. Het boek is geschreven door Roger Keyes jr. en heet Outrageous Fortune, The Tragedy of Leopold III of the Belgians, 1901-1941, David & Charles, Londen, 1984.

26 februari 1987

Arnold Burlage doet nu of hij in Paramaribo is en produceert weer een artikel onder een gigantische kop over Suriname, nu over executies. Bovendien zou Brunswijk een tweede front tegen Bouterse in Nickerie hebben geopend nabij Wageningen, vele honderden kilometers verwijderd van het oostfront. Er is waarschijnlijk weer niets van waar, maar het wordt aan de man gebracht door het meest populaire ochtendblad in het koninkrijk. Week in week uit, jaar in jaar uit gaat dit nu zo en het beeld dat de lezers en vervolgens de publieke opinie langzamerhand moeten hebben van Bouterse en Suriname, heeft na alle hetzes en leugens absoluut niets meer te maken met wat er in Suriname werkelijk gebeurt.

Het anp heeft een interview gehad met Klaas de Jonge. Vraag niet hoe dit kan. Het staat in de Volkskrant. Hij zegt zich als ‘een onwelkome gevangene van het ministerie van Buitenlandse Zaken te voelen en de situatie is onveilig.’ Ambtenaren hebben een aantal van zijn bezittingen in beslag genomen. Ambassadeur Carsten had hem verzekerd dat het om een routinecontrole ging. Men wilde weten of hij wapens of explosieven in bezit had. Ook hadden twee marechaussees een kast opengebroken en spullen in beslag genomen.

Albert de Lange van Het Parool zeurde gisteren of hij met me mee mocht naar Paramaribo en of ik dan voor een visum wilde zorgen. Ik zei: ‘Je moest zo nodig naar Brunswijk, ga daar maar heen. Je artikelen in de krant slaan werkelijk nergens op.’

Het parlement heeft uitgesproken dat het niet uitzenden van de grap van Rudi Carell over Khomeini duidde op ‘een wijze zelfbeperking’ van de zijde van de media, in casu Paul Witteman. Die jongen zit voor de rest van zijn leven gebakken in Den Haag, zoals ik voor de rest van mijn leven op de blaren van mijn gelijk in de kwestie Nieuw-Guinea moet zitten.

27 februari 1987

Door al het gedoe hier zou je vergeten wat er in de wereld gebeurt. De bende rond Ronald Reagan is compleet.

[p. 118]

Michail Gorbatsjov raakt steeds meer verstrikt in de intriges in het Kremlin. Openlijker dan ooit te voren heeft hij verwezen naar verzet tegen zijn hervormingsplannen in de top van de cpsu. Hij schijnt te onderkennen ‘that increased openness and expanded liberties may snowball out of control,’ schreef Philip Taubman in The New York Times.¹²⁷

‘Democracy is not the opposite of order,’ had Gorbatsjov gezegd. ‘It is order of a higher degree, based not on implicit obedience and mindless execution of instructions, but on full-fledged, active participation by all of society in its affairs.’ Ik kan me nauwelijks een politieke opvatting indenken die, zeker niet op dit moment in de geschiedenis van de ussr, van de ene op de andere dag uitvoerbaar zou zijn.

De bende in Washington is ook niet mis. Robert McFarlane, de adviseur voor nationale veiligheid op het Witte Huis, moest naar het Bethesda Naval Hospital worden overgebracht na een poging tot zelfmoord door het innemen van 25 tot 30 valium-tabletten. McFarlane ging over tot deze daad twee uur voor hij verantwoording voor zijn daden moest afleggen voor een onderzoekscommissie in het Congres naar het Irangateschandaal.¹²⁸

Er is de nodige activiteit rond het komende verhaal over de memoires van Bernhard. Wim Hazeu zegt dat Robert Ammerlaan onder extreme druk van de Rijksvoorlichtingsdienst staat. Hij heeft al tegen nrc Handelsblad gezegd een aantal jaren niet meer aan ‘het boek’ te werken. ‘Dat liegt hij,’ aldus Wim, ‘maar dat kan nu niet anders.’ En hij voegde eraan toe: ‘De zaak wordt net als met de Greet Hofmansaffaire via het college van hoofdredacteuren gespeeld.’ Wim Klinkenberg adviseerde ook met Ben van der Velden contact op te nemen. Ben bevestigde dat hij er de klok rond aan werkte. ‘Er moet nog één persoon door de mand vallen, want ze kletsen allemaal

127 The New York Times, 25 februari 1987.

128 Newsweek, 23 februari 1987.

[p. 119]

alleen op basis van geheimhouding.’ Hij wilde nog met Wout Sonderman bellen, de broer van de omgekomen vlieger Gerben Sonderman, een vriend van de prins. Hij belde later nog terug om het nummer van de Chanoeka's te krijgen, om zodoende de weduwe van de vlieger op te kunnen sporen.

Ik belde Joop Daalmeijer om hem te wijzen op wat er vanavond in nrc Handelsblad zal staan. Hij vertelde dat Maartje van Weegen laatst als een tijger gevochten had om mij in verband met Suriname in Het Capitool te krijgen, maar Pieter de Vink en diens kliek waren tegen. Zo gaan deze dingen in Madurodam. Hij zou naar Ben van der Velden bellen dat de informatie al in de vroege avond bij de nos televisie moet zijn.

Ik ontmoette René de Bok van de buitenlandredactie van Elseviers. André Spoor heeft John Wories met een gouden handdruk laten gaan. ‘Eigenlijk,’ aldus René, ‘heeft Sytze van der Zee collega Wories weggepest. Sytze gaat als een tank overal doorheen. Jouke Mulder heeft ook niets meer in te brengen. En straks walst Van der Zee ook over Spoor zelf heen. André is trouwens vrijwel altijd afwezig. We zien hem nooit. Spoor kan je onder vier ogen het gevoel geven achter je te staan, maar wanneer je de kamer uit bent, weet je absoluut niet waar je aan toe bent. Tegen een ander zegt hij weer wat anders. Tegen David van het Reve - de zoon van Karel van het Reve - die nu eindredacteur is, zegt Van der Zee gewoon “zulke artikelen wil ik niet in de krant hebben”. Van der Zee oefent absolute macht uit. Het gevolg is dat we na eerst de opstand tegen Ferry Hoogendijk te hebben gehad, nu naar elkaar zitten te kijken met de vraag: waar sta jij? Of: wat zal hij doen wanneer ik mijn mening zou geven? Gaat hij me verraden?’

René vertelde dat Adriaan van Dis alleen maar naar China is gegaan omdat hij Zuid-Afrika niet in kon. ‘Die reportage heeft tonnen gekost en Adriaan schijnt te denken dat hij de komende jaren de krant voor tonnen zal kunnen blijven plukken. Spoor begrijpt echter wel dat een dergelijke stunt niet kan worden herhaald.’ René wilde me spreken omdat Martine Aarts, van een groep Amsterdamse Slavisten voor Elseviers naar Moskou wilde reizen om te bestuderen welke veranderingen Gorbatsjov had doorgedreven. ‘Zij is toch geen variant op Raymond van den Boogaard en ergens gelieerd met de bvd,’ vroeg ik. nrc Handelsblad heeft vanavond inderdaad op de voorpagina de mededeling dat er een biografie over prins Bernhard is geschreven en dat Beatrix deze tegenhoudt.¹²⁹ Om 19:15 uur te-

129 NRC Handelsblad, 27 februari 1987, zie bijlage 22.

[p. 120]

lefoneerde ik met Wim Hazeu, mijn bron voor het bericht. ‘Goed stuk,’ zei hij. ‘Maar misschien moet je nog weten dat Ammerlaan in 1986 een contract bij mij had voor twee en een halve dag per week, want de rest van de tijd had hij nodig om aan de biografie van de prins te werken.’ Het bericht over de Bernard-biografie werd uitgebreid gebracht in het nos Journaal van 20:00 uur. Maar er wordt bij gezegd dat het niet waar is, omdat Robert Ammerlaan en Hans van der Voet van de rvd de zaak ontkennen. Ammerlaan zegt er al in 1980 mee te zijn opgehouden. Dit is in strijd met wat Wim me zegt over diens contract tot en met 1986 met deze Ammerlaan. Ik informeerde telefonisch Jan Sampiemon van nrc Handelsblad thuis, met de informatie die Hazeu me als aanvulling had gegeven. Jammer dat Hazeu dit belangrijke detail niet meteen verstrekte. Het bewijst immers dat Ammerlaan en de rvd liegen?

Peter schreef me over mijn televisie-interview van 13 februari 1.1.: ‘I have never been so proud of you. You mentioned reform needing time, and that the world should give South Africa breathing space now. Also, you spoke in the context of events in Suriname or Indonesia. You were nice and serious and towards the end a funny note which made the interviewer laugh, which was very nice, because she has never laughed on television before. I was really terribly pleased because of the totally balanced view points you put forward.’ Het betekende veel voor me dit van Peter te horen.

Wim Kok dringt aan op het beëindigen van weduwepensioenen van gewezen Kamerleden die op grond van onvaderlandslievend gedrag waren uitgesloten van het lidmaatschap van de tijdelijke Staten-Generaal. Hij richt zijn pijlen hiermee op de weduwe Rost van Tonningen en de weduwe van graaf De Marchant d'Ansembourg. Kok mag dan op Nijenrode hebben gezeten, maar die attitude getuigt niet van vergevensgezindheid, maar van typische Hollandse eeuwigdurende wraakzucht. De hele Haagse bende is hetzelfde: haat tot in de dood. Luns of Kok, het is één pot nat.

28 februari 1987

Ik zou in het tros-radioprogramma van Wim Bosboom en Mireille Bekooij verschijnen. Eerst werd me op het hart gedrukt dat het onderwerp Zuid-Afrika vandaag taboe was. Ik vroeg Mireille later waarom. ‘Hij wilde alleen met je over de ussr spreken. Ik ben eindredactrice, maar hij is de baas.’ Toch vroeg ik Bosboom op de man af: ‘Waarom geen Zuid-Afrika?’ Het antwoord van een zogenaamde prominente journa-

[p. 121]

list anno 1987: ‘Dat ligt moeilijk. Stel dat je zou komen vertellen dat apartheid toch niet zo slecht is.’ Ik kon mijn oren niet geloven. Toch wist ik er in te krijgen dat de supermarkt in Soweto nog niet zo slecht is en dat de ussr de steun aan het anc op een laag pitje zette. Jammer, ook de memoires van prins Bernhard mochten niet te berde worden gebracht.

Wim Hazeu belde en zei dat hij eindelijk de macht en invloed van de Rijksvoorlichtingsdienst in werking had gezien rond de affaire van de Bernhard-biografie. Wat hem buitengewoon geërgerd had, was dat Trouw vanmorgen Hans van der Voet aldus citeerde: ‘Ammerlaan is niets verboden. Hij heeft in 1980 zelf de beslissing genomen met zijn initiatief [wo: van een biografie over prins Bernhard] te stoppen.’

‘Van der Voet liegt,’ aldus Hazeu.

‘Verbaast je dat nog,’ vroeg ik hem. Hij belde later nog eens op om een artikeltje uit De Gooi- en Eemlander voor te lezen.

Wim Klinkenberg, net terug uit China, reageerde met: ‘Na het verschijnen van mijn biografie over Bernhard in 1979 kon Ammerlaan wel inpakken, want alles stond er bij mij al in.’ Hij betwijfelde echter of Beatrix het boek had tegengehouden. ‘De koning is onschendbaar, de minister is verantwoordelijk,’ zei hij. Het is mogelijk, maar naar mijn mening is, nadat het boek van Klinkenberg in 1979 verscheen, de prins juist tot de conclusie gekomen, zijn eigen verhaal te willen vertellen om een aantal fabeltjes uit de wereld te helpen en sommige van zijn eigen fabels erin te stoppen. Ammerlaan werkte er acht jaar aan, dus van 1979 tot 1987 klopt exact. En Klinkenbergs tweede conclusie dat de minister en niet Beatrix de biografie tegenhield, betwijfel ik eveneens. Beatrix is hoofd van het Huis van Oranje. De auteursrechten van Bernhards boek berusten daar. Dus, wetende hoe Beatrix over sommige van de scheve schaatsen van haar vader denkt, lijkt het plausibel dat juist zij de tekst achter slot en grendel liet plaatsen.

De Hollandse kruidenier weer op z'n best. Nadat nrc Handelsblad de primeur over de biografie van Bernhard via mij op de voorpagina van de krant had gezet, viel een brief bij me in de bus van hoofdredacteur Wout Woltz. Hij zegt een gentleman te zijn, en dat hij het juist zo chique van me vond dat mijn primeur ‘als geschenk’ aan de krant was aangeboden. Heel uitdrukkelijk, ook via Hofland, heb ik gevraagd als tegenprestatie een interview met Max Pam in de krant te krijgen. Maar Woltz is onder geen beding bereid ‘een tip te betalen met een interview.’ Het was warempel wel wat meer dan een tip. Het is echter niet onredelijk een honorarium te vragen voor waarde-

[p. 122]

volle informatie en dan komt de ware gentleman boven: ‘Ik weet een ironische oplossing. Jij bent ons nog steeds ongeveer 2.700 gulden schuldig wegens het kort geding.’¹³⁰ Dus gentleman Woltz scheldt mij die schuld kwijt. We spelen quitte en geen interview.¹³¹

Professor Ralph Slovenko van Wayne State University in Detroit, Michigan reageert aardig op de brief die ik hem vanuit Kaapstad schreef.¹³²

130 Dat was de zaak tegen Sytze van der Zee, die een gesprek aan een zwembad in Suriname als een regulier interview in de krant zette.

131 Zie bijlage 23.

132 Zie bijlage 24.

1 maart 1987

Ik stond op de bus te wachten en observeerde hoe een ekster heel overdacht een tak in zijn nest wrocht. Fantastisch. De bodem moest blijkbaar worden versterkt.

Ik gaf bij de Haagse Post een memo van drie a4'tjes af over de Bernhard-affaire voor Daan Dijksman en vroeg: ‘Je zit toch niet te slapen?’

Kolonel Khadaffi heeft The Observer uitgelegd dat Libië wapens naar de ira zond omdat het Verenigd Koninkrijk de Yankees toestond vanaf hun grondgebied Tripoli te gaan bombarderen. Ik kan zijn redenatie uitstekend volgen.

Artis

Ik ontmoette Frans Peeters, chef nieuwsdienst van Het Parool met een medewerker. Hij nam een gesprek van een uur op de band op. Ik lichtte hem volledig in over het Bernhard-boek van Ammerlaan. Het schijnt dat ook premier Ruud Lubbers tijdens zijn wekelijkse gesprek voor televisie het bericht in nrc Handelsblad over de biografie ‘onzin’ heeft genoemd. Iedereen liegt dus over deze zaak. Hoe durven ze het eigenlijk, want eens komt dat manuscript boven tafel.

Ik heb de bijeenkomst van de Surinaamse Patriotten in de Koningszaal van Artis bijgewoond. Brunhilde Bhagwandin kwam vragen of ik ook wilde spreken, wat ik na de pauze kort heb gedaan. Ik zei andermaal niet te begrijpen waarom Suriname de geschonden afspraken over de cons-gelden niet voor het Internationale Hof van Justitie aankaartte.¹³³

Wim Klinkenberg begreep niet dat nrc Handelsblad niet meteen met aanvullende informatie was gekomen, bijvoorbeeld wat ik Sampiemon vertelde over het contract van Ammerlaan

133 Zie ook Het Parool, Bob Frommé, 2 maart 1987.

[p. 123]

bij Bosch & Keuning, nadat de rvd en Lubbers de krant in feite voor leugenaar hebben uitgemaakt. Ik bereikte Ben van der Velden die met Klinkenberg zou spreken. Wim belde opnieuw en vertelde dat Peeters van Het Parool contact had opgenomen. Wim Hazeu schijnt intussen aan journalisten duidelijk gemaakt te hebben het boek niet te kunnen uitgeven, want hij is niet in bezit van het manuscript. Wim ontkent nu het bericht trouwens ook en zei eerst niet met mij gesproken te hebben, maar later gaf hij toch toe dat dit wel was gebeurd. Klinkenberg antwoordt blijkbaar: ‘Oltmans en Hazeu zijn toch niet gek?’ Ik maakte ook contact tussen Peeters en Van der Velden. Het is niet eenvoudig om in dit land van beunhazen en draaiborden een recht-toe-recht-aan-bericht gepubliceerd te krijgen.

Richard Dawkins heeft The Blind Watchmaker gepubliceerd.¹³⁴ ‘Many errors about evolution,’ aldus Dawkins, ‘are due to thinking about genes as if they formed blue-prints or pictures of an entire organism. When we conceive of the genetic material as a program that controls development, we should not expect that material to look anything like the organism itself. If we understand that, we find it less puzzling that a string of chemicals can specify the structure of anything as complicated as the human brain.’¹³⁵ Dat boek wil ik lezen.

Om 21:40 uur belde Nellie, de vrouw van broer Theo. Ik schrok meteen. Hij kreeg donderdag pijn, werd vrijdag opgenomen en is geopereerd aan een tumor aan zijn dikke darm. Het is nog niet bekend of het kwaadaardig is. Wat vreselijk. Het zal hem erg ongerust maken, meer stress en dus allemaal even schadelijk. Ook zijn zaken zullen stil staan, wat hem als zelfstandig ondernemer ook veel zal bezighouden. Broer Hendrik mist zijn milt na een vreselijk auto-ongeluk. Wanneer zal het mijn beurt zijn? De enige angst die ik eigenlijk heb, is dat ik geen tijd meer zal hebben mijn dagboek af te maken.¹³⁶

Robert Ammerlaan heeft aan Frans Peeters, na eerst de nodige ontkenningen, onder druk toegegeven dat hij met mij over de Bernhard-biografie had gesproken. Ik ben immers in de afgelopen jaren een aantal maal als ik bij Hazeu op bezoek was, ook even bij Ammerlaan binnengelopen. We bespraken zelfs personen die er niet in zouden voorkomen, maar er wel in thuis hoorden, zoals de ex-cia-agent Werner Verrips. Of Bernhards ontmoetingen met president Sukarno.

134 Richard Dawkins, The Blind Watchmaker, W.W. Norton & Co., New York, 1986.

135 The New York Times, 14 december 1986.

136 Redactie: In 2003 wordt bij Willem darmkanker geconstateerd. Op 30 september 2004 past hij euthanasie toe. Zijn Memoires heeft hij niet zelf kunnen afmaken.

[p. 124]

Als Theo tien dagen in het ziekenhuis moet blijven, is het een ernstige operatie. Ik zou willen dat ik hem kracht en troost kon geven.

2 maart 1987

Michail Gorbatsjov blijft initiatieven nemen, nu over een verdrag over de nucleaire middellangeafstandsraketten.¹³⁷ Minister van Defensie Wim van Eekelen zei in een reactie op de ontwapeningsvoorstellen van Gorbatsjov dat de kans hierdoor groter wordt dat er geen 48 kruisraketten in Woensdrecht zullen worden gestationeerd. Ook Hans van den Broek reageerde vanuit New Delhi, dat als er van een zuivere ontkoppeling sprake is - dus als het voorstel van Gorbatsjov los staat van Reagans ruimteprogramma - ‘dan is dit pure winst en een stap vooruit’.

Frans Peeters legde ook uit dat Rinus Ferdinandusse en Joop van Tijn het bloed van Igor Cornelissen bij Vrij Nederland kunnen drinken. ‘Waarom trappen ze dan Igor er niet uit,’ vroeg ik.

‘Dan zou Vrij Nederland helemaal in elkaar klappen. Toen ik bij het weekblad kwam verkochten ze 130.000 nummers, toen ik weg ging 100.000 en nu misschien nog 75.000.’

‘Hoe werkt zoiets,’ vervolgde ik. ‘Hoe kan Igor zo'n machtspositie innemen?’

‘Hij heeft bij links Nederland een enorme aanhang,’ zei Peeters. Frans zei ook dat Paul Witteman van Achter het Nieuws geïnteresseerd was in de zaak Bernhard ‘maar ik weet niet of hij me belazert of niet.’

Wim Hazeu vertelde met Ammerlaan te hebben getelefoneerd en hem te hebben gevraagd waarom hij in godsnaam volhoudt dat hij geen biografie van Bernhard schreef. ‘Iedereen bij de uitgeverij wist immers dat je aan de Bernhard-biografie werkte?’

‘Ja,’ had Ammerlaan geantwoord, ‘het belang van het staatshoofd.’ Frans Peeters vroeg of hij dit gesprekje tussen Hazeu en Ammerlaan in de tweede editie mocht zetten. Ik zei: ‘Nee, nog niet. Wacht nog even.’ Wim Hazeu zei niet in beeld te willen: ‘Televisie doe ik nooit.’

Het Parool kwam als volgt op de zaak terug:

137 NRC Handelsblad, 2 maart 1987.

[p. 125]

Fred Vermeulen vulde dit bericht op de voorpagina van Het Parool aan met een artikel op pagina drie.¹³⁸

Paul Witteman van de vara belde. Hij wilde met me overleggen wie hij in de zaak van de biografie van Bernhard bij Achter het Nieuws in beeld zou moeten brengen. Wim Hazeu was cruciaal. Witteman ging lunchen met de voorzitter, zei hij en zou daarna beslissen. Hazeu belde. Hem had een boodschap bereikt dat de vara hem op televisie wilde brengen. ‘Je moet tegen Witteman zeggen,’ aldus Wim, ‘zo gaat dat niet. Zo moet je Hazeu niet benaderen. Ik ben om 16:00 uur op mijn kantoor aan de Prinses Marielaan. Wanneer ze me daar met een camera zouden overvallen, dan is het een fait accompli en kan ik niet anders.’ Ik belde Achter het Nieuws opnieuw en kauwde de te volgen strategie voor en het zal me benieuwen, want ze zouden gaan.

Ik heb trouwens tegen Witteman gezegd: ‘Nadat je voor het publiek en vele collega's in de kwestie van Rudi Carrell voor de overheid enigermate door de knieën bent gegaan, zou het een psychologische zet van je zijn deze kwestie van de biografie van Bernhard door te zetten. De man heeft zijn hele leven altijd zijn mond moeten houden. Laat hem nu op zijn oude dag één keer zijn eigen verhaal vertellen.’

Ik overlegde met Frans Peeters wie er verder bij Witteman over de Bernhard-affaire zouden kunnen verschijnen. ‘Wim Kok,’ vroeg ik.

‘Die kijkt wel uit,’ zei Frans.

Ik telefoneerde Ronald Gase, die thuis was vanwege de kro-

138 Zie bijlage 25.

[p. 126]

kusvakantie. Wilde hij? ‘Ik voel er niets voor, want dan krijg ik iedereen in Den Haag tegen mij.’ Mijn leerling is nog niet zo ver zich hier juist niets van aan te trekken, zeker nu hij leraar is en niemand hem iets zou kunnen maken.

De secretaresse van Hazeu zegt me dat Wim bij de heer W. van der Willigen, de grote baas van Bosch & Keuning is geroepen. De zaak speelt nu dus - na het gebruikelijke telefoontje uit Den Haag - op het allerhoogste niveau.

Ik ben ongerust over Theo. Ik denk voortdurend aan hem en voel me machteloos. Hij heeft zich altijd teveel opgewonden over zaken.

Paul Witteman doet er niets aan. Het verbaast me niet van deze man. Daan Dijksman belde dat toen Robert Ammerlaan aan de Haagse Post was verbonden, er ook problemen waren geweest gebaseerd op leugens van Ammerlaan. Peeters wil wel nog steeds met de zaak doorgaan. Hij wilde medewerkers van Bosch & Keuning aan de tand voelen, zoals Jan Vermulst en anderen met de vraag of er wel of niet een boek in de maak was. Hij vervolgde: ‘Hans van der Voet dacht met zijn ontkenning bereikt te hebben de zaak de grond in te boren, maar met Beatrix in Oostenrijk en Lubbers in India was dit een uitstekend moment de zaak tot op de bodem uit te zoeken.’

Henk Hofland belde uit New York en vroeg naar het vervolg van de Bernhard-primeur, die ik mede via hem in nrc Handelsblad had weten te krijgen. Hij vroeg me ook hoe het interview met Max Pam was gegaan. Ik antwoordde dat Wout Woltz dit kennelijk niet wilde hebben, waarop Hofland antwoordde: ‘Dat zullen we nog wel eens zien.’

Hij had bovendien met ambassadeur Coen Stork geluncht. Die had de zaak rond zijn hond Maloe opgebiecht en hij voelde zich er behoorlijk schuldig over.¹³⁹ ‘De foto die laatst in Keijzer van ons werd genomen was prachtig,’ zei Henk.

139 Ambassadeur Stork liet zijn huisdieren door de chauffeur in Havana op straat zetten als hij naar Nederland moest.

3 maart 1987

Ik wilde over Eduard schrijven. Maar ik verban hem nu toch echt stap voor stap uit mijn hoofd.¹⁴⁰ Ik houd altijd rekening met het verschil in leeftijd tussen ons, maar hij neemt steeds meer een loopje met me, wat ik niet kan accepteren. Het is nu te ver gegaan. Misschien is hij wel opgelucht dat ik me terugtrek. Maar ik doe het bewust en doelmatig. Het terugdraaien van emoties is een duivels karwei.

140 Er stond hart maar dat is dus onzin.

[p. 127]

Na een gesprek met Van der Willigen heeft Wim Hazeu nu tegen Lammers van Trouw gezegd: ‘Er staat niets op papier.’ Dus, zoals was te verwachten, is Wim nu zelf onder druk gekomen waarbij hij vanwege lijfsbehoud journalisten met een kluitje in het riet stuurt. Ze hebben nu ook bij Bosch & Keuning de verbale snippermachine aangezet, want Robert Ammerlaan heeft geen acht jaar voor de grap aan het Bernhardboek gewerkt.

Ik lunchte met Reina Steenwijk, de vertegenwoordigster van Inkatha, de partij in KwaZulu-Natal van Mangosuthu Buthelezi. Een slimme dame. Zij is een uitgesproken sympathisante van de ‘free market approach for South Afrika’, zoals Buthelezi dit zelf steeds bepleit, in tegenstelling tot het anc waar men in tandem met de Communistische Partij van Zuid-Afrika een geheel andere toekomst voor ogen staat. Ze geloofde blijkbaar in een multiculturele samenleving en zou het ‘leuk’ vinden wanneer Nederland een smeltkroes van nationaliteiten zou worden. We vroegen ons af hoe het hier over 50 of 100 jaar zou zijn met de hordes buitenlanders die er hier ieder jaar bij komen.

Ik was bij Jan en Babette Cremer. Iwan is een schat. Het zou me niet verbazen als hij een nicht zou worden. Jan had zijn zoon Cliff een camera gegeven, die hij tien jaar als kostbaar bezit had bewaard. Toen ze Cliff vroegen of hij er plezier van had, antwoordde hij er twee tientjes op de lommerd voor te hebben gekregen. Het contact tussen vader en zoon ligt stil.

Bus 33 van Centraal Station naar Noord verandert duidelijk van huidskleur. Het is verbazingwekkend hoeveel Surinamers tegenwoordig in dit voertuig zitten. Toen ik dit vanmiddag tegen Reina Steenwijk zei, bleek zij geschrokken vanwege deze ‘racistische opmerking’. Wat heeft het in godsnaam met racisme te maken?

Naar schatting bevinden zich in Alaska nog tussen de 4.500 en 6.800 wolven. De gouverneur van deze staat heeft 30.000 dollar op zijn budget uitgespaard door ‘aerial wolf control’ stop te zetten. Dit betekende, vanuit helikopters wolven omleggen.¹⁴¹ In Yellowstone Park bevinden zich nog ongeveer 200 grizzlyberen. Deze dieren worden nog steeds illegaal afgeschoten, maar er is een rapport naar het Congres gestuurd om ook daar een eind aan te maken.¹⁴²

141 The New York Times, 1 maart 1987.

142 Idem.

[p. 128]

4 maart 1987

Nauwelijks sta je op of je wordt herinnerd aan ‘de schoonheid van de natuur’. Ik had rijstkorrels gestrooid, want de vogels creperen van de koude. Een lijster met een fikse gele snavel concentreerde zich dermate op het eten van een confrère onmogelijk te maken, dat hij zelf niet aan eten toekwam, terwijl de andere ondernemende lijster aanvalletjes uitvoerde en korrel na korrel binnenkreeg. Over een ander het licht in de ogen niet gunnen.

Ik schreef Wim Hazeu een gij-ook-Brutus-kaart en verweet hem tegen Lammers van Trouw niets te hebben willen zeggen onder druk van de president-directeur van zijn bedrijf, Van der Willigen. Nu is de hele zaak de nek om gedraaid omdat de kroongetuige koude voeten kreeg.

De broer van Klaas de Jonge, Jan, verscheen bij Achter het Nieuws. Duidelijk een veel dringender zaak dan een biografie over Bernhard die in samenwerking met de prins zelf geschreven is. In Vrij Nederland staat onder Terzijde: ‘Beatrix heeft de biografie van Bernhard tegengehouden omdat ze niet wil dat er steeds hetzelfde over hem geschreven wordt.’

De bende in Washington gaat voort. President Reagan heeft de benoeming van Robert Gates als directeur van de cia teruggedraaid.¹⁴³ Hij heeft nu William Webster benoemd.

De rol van Nancy Reagan en haar persoonlijke macht in staatszaken wordt door The New York Times omschreven als: ‘(...) more powerful, more confident and more politically involved than at any point in the Reagan Presidency.’¹⁴⁴ Hans Maarten van den Brink meldt uit Washington dat wanneer Nancy haar stekels opzet zij een echte draak is. Velen zien haar hand in het feit dat stafchef Donald Regan de laan uit werd gestuurd en door senator Howard Baker werd vervangen.

Time en Newsweek hebben beide op de omslag de vraag gezet of Reagan er nog bovenop zal kunnen komen.¹⁴⁵ Het rapport van de Tower commissie over de Iran-contra affaire is niet mals voor Reagan. De conclusies van de commissie waren voor Newsweek aanleiding voor een kleine enquête.

Ook Renate Rubinstein laat haar licht over Zuid-Afrika schijnen.¹⁴⁶ Wat schrijvers en schrijfsters altijd weer over het hoofd zien, is dat men voor men eigen meningen op papier zet, een minimum aan huiswerk doet waarbij aanwezigheid ter plekke

143 The New York Times, 3 maart 1987, Gerald Boyd.

144 The New York Times, 3 maart 1987, Bernard Weinraub.

145 Time en Newsweek, 9 maart 1987.

146 NRC Handelsblad, 4 maart 1987.

[p. 129]

- als in Indonesië, Suriname en Zuid-Afrika - onontbeerlijk is. De informatie die men in een Amsterdams grachtenpandje vergaart, is voor het uitkramen van pertinente meningen over wat bijvoorbeeld in Zuid-Afrika gebeurt onvoldoende.

Het Enzerinck, Vorden

Sylvia Juel-van Lennep haalde me van het station af. Cecile van Lennep is nu 87 jaar, kwetsbaar maar volop in leven. We zetten ons vrijwel meteen aan de lunch met omelet, zalm en spinazie. Ik discussieerde met Sylvia over Zuid-Afrika, want kennelijk is haar input in Denemarken sterk gekleurd door sympathie voor het anc. Haar moeder lag met mij op één lijn. Zij sprak over de eerste diplomatieke post van ambassadeur Van Lennep als jonge diplomaat in Berlijn, waar baron Gevers al een kwart eeuw Nederland vertegenwoordigde als gezant.¹⁴⁷ Ze waren in Zuid-Afrika voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘We dachten,’ aldus Cecile, ‘dat we vrienden hadden tot Zuid-Afrika de kant van Hitler koos. We gingen bijvoorbeeld altijd paardrijden bij een bevriende architect, die het Uniegebouw in Pretoria had neergezet. Hij kwam ons na het bombardement van Rotterdam troosten en zei: ‘Vreselijk, maar je zult eens zien hoe mooi de Duitsers de stad weer zullen opbouwen.’ Ambassadeur van Lennep had hem bij zijn kraag gevat en buiten de deur gezet.

Het Enzerinck van de familie Van Lennep was aanvankelijk verkocht aan een aannemer in Utrecht, maar werd doorverkocht aan een architect van 34 jaar en diens vriend. Cecile van

147 In die dagen sprak men nog niet van ambassadeur maar van gezant.

[p. 130]

Lennep is enthousiast over hen. Sylvia is wel lief. Zij heeft een zoon Michael. Hij is achttien jaar en lijkt op mij, zei ze.

Ben van der Velden heeft niet opgegeven. Zijn bericht is weliswaar onwaar maar het toont opnieuw aan dat er van alle kanten wordt gelogen. Ben schrijft dat Robert Ammerlaan nog in 1985 bij de rvd geïnformeerd zou hebben naar de mogelijkheid een biografie van prins Bernhard te maken. Ammerlaan heeft nu toegegeven dat hij in 1975 mondeling met de prins afsprak nooit iets te zullen publiceren van wat de prins hem vertelde, als hij er geen toestemming voor kreeg. Verder kletste Ammerlaan tegen nrc Handelsblad, dat hij na vijf jaar werken aan de Bernhard-biografie tot de ontdekking kwam dat er niets nieuws te melden was. Hij had al zijn werk naar de prins teruggebracht. Den Haag heeft hem dit verhaal ingefluisterd, want ik zag hem nog onlangs met eigen ogen bij Wim op kantoor aan de biografie werken, en sprak er met hem er tot voor kort over. Ammerlaan trad op 1 januari 1986 zelfs in vaste dienst bij Bosch & Keuning. Hij zou als ‘bruidsschat’ de biografie van Bernhard binnenbrengen.

Ik belde Ben van der Velden op die vertelde vanmorgen contact met Ammerlaan te hebben gezocht. Hem werd te kennen gegeven dat Ammerlaan op vakantie was. Ben reed vervolgens naar de woning van Ammerlaan, die in eigen persoon de deur open deed. Ik drong erop aan dat hij met Joekes van de vvd zou gaan lunchen om vragen in het parlement door te drukken. Maar dit achten journalisten hier niet tot hun ‘taak’.

Ik wist Wim Hazeu in een hotel in Brussel te bereiken. Hij reageerde geïrriteerd. Ik vertelde hem over Ben van der Velden. Toen ik zei dat zijn uitlatingen tegen Lammers van Trouw mij een gevoel hadden gegeven dat hij me had laten zakken, antwoordde hij: ‘Welnee, die Lammers is mal en heeft maar wat geschreven.’

Bert Dreese belde en zei me een requisitoir van 60 pagina's te zullen zenden in mijn verwoede poging Lurvink te dwingen

[p. 131]

zijn toezeggingen na te komen.¹⁴⁸ Dreese zei nog steeds te hopen dat men vanuit de tegenpartij uiteindelijk zou voorstellen om ‘een regeling’ te treffen. Helaas denkt mijn advocaat nog altijd met behoorlijke mensen van doen te hebben. Lurvink en Slager zijn schurken die aan elkaar gewaagd zijn.

Ik belde mijn schoonzuster Nellie. Theo is erg gedeprimeerd, ligt op een kamer met vier anderen en windt zich enorm op dat niemand ooit zijn mond houdt. Nel zei niet of de ontdekte tumor kwaadaardig was. Ik wilde het niet vragen.

De vara Gids nummer 10 van 7 maart a.s. vindt het nodig een stukje te wijden aan mijn laatste reis naar Zuid-Afrika. Het doel van het bericht is verdachtmakerij, want mij werd niets gevraagd.

148 Dit requisitoir zit in mijn dagboek.

[p. 132]

5 maart 1987

Gorbatsjov schijnt tegen de premier van IJsland te hebben gezegd dat het in de ussr ‘vrijer’ zal worden dan in de vs. Als het waar is, is hij gek.

Ik bracht een bezoek aan zaakgelastigde Christo Landman op de Zuid-Afrikaanse ambassade. Op de gang liep ik tegen ambassadeur Quint aan, die zei met genoegen op de radio gehoord te hebben dat ik gesproken had over de gigantische supermarkt in Soweto. Landman maakte notities met een gouden pen. Ik zei een boekje te willen schrijven, waarop hij voorstelde dat de ambassade zou kunnen garanderen er duizend aan te kopen. Ik zei dit met hem te willen bespreken omdat hij eerder over financiële ondersteuning had gesproken. ‘Wil je een voorschot,’ vroeg hij.

‘Nee, helemaal niet. Maar ik heb nu zelf 16.000 gulden geïnvesteerd en het belangrijkste is dat ze in Zuid-Afrika gemaakte afspraken na zullen komen. Ik noemde generaal Du Toit en diens pogingen na te gaan hoe ik bijvoorbeeld met steun van de sabc een film zou kunnen maken. Ik vroeg hem Du Toit op te bellen, wat hij toezegde.

Isak Heath werd geroepen. We gingen naar het filmzaaltje beneden waar het televisie-interview met sabc werd getoond. Het was oké, maar er is toch nog veel weggeknipt, inbegrepen wat ik over Mugabe en de levering van Zuid-Afrikaanse olie aan Zimbabwe zei, wat ik vond inzake de boycot en het beter uitspelen van Zuid-Afrikaanse mineralen, en ook mijn constatering van de supermarkt in Soweto was weggevallen.

Conny Braam sprak met Evelien Groenink in Vrij Nederland. Ze daast in de ruimte. ‘Toen ik een tijd in zuidelijk Afrika [wo: let op, niet Zuid-Afrika] was geweest,’ aldus de voorzitter van de Anti-Apartheids Beweging Nederland, ‘en na weken weer in de spiegel keek, schrok ik me een ongeluk. Dat witte gezicht! Ik was het vergeten!’ Groenink verzuimt daarop te vragen: wat had je dan gedacht? Braam vertelt hoe ze als onschuldig meisje van net in de twintig in contact kwam in Broek in Waterland met een meisje ‘dat volledig in de war uit Zuid-Afrika was teruggekeerd.’ Vervolgens hangt ze een lang betoog op dat het de schuld van de blanken is dat zwarten in Zuid-Afrika elkaar afmaken. ‘Ik word al wild als ik het woord “stammentwisten” alleen maar hoor. De stammen worden bewust verdeeld door Pretoria, het is de politiek van dat land. Zo'n Zoeloebeweging van Buthelezi past prima in het straatje van P.W. Botha.’ En verderop: ‘Ik voel me meer verwant met een zwarte vrouw in Soweto dan met een blanke vrouw in

[p. 133]

Pretoria. Als ik hoor, er zijn weer honderd doden, denk ik vaak: wat ben ik blij dat ik ze niet ken. In Londen, in de kantoren daar van het anc, voel ik me vaak meer thuis dan hier.’ En om dit ruime voer voor psychologen te beëindigen: ‘Het is vreselijk spannend en interessant (wat er in Zuid-Afrika gebeurt).’¹⁴⁹

149 Vrij Nederland, 7 maart 1987.

6 maart 1987

Ik ging al om 06:00 uur naar Centraal Station om de Rheingold naar Bonn te nemen voor een bezoek samen met Brunhilde Bhagwandin en Ludwich van Mulier om met Duitse politici over Suriname te spreken. Laat ik het maar doen.

De bende in Washington neemt onheilspellende vormen aan. Ambassadeur Heidweiller heeft gezegd dat Bouterse een trotse man is en niet op zijn knieën naar Den Haag zal komen. Hij noemde berichten in Nederland over een Libische militaire aanwezigheid in Suriname grote ‘gemene leugens, naar het model van de naziminister voor propaganda Joseph Goebbels.’ De vrije pers!

In Bonn ontmoetten Van Mulier, Bhagwandin en ik eerst Wolfgang Wege van het International Department van de spd. Brunhilde had gezegd dat er ook leden van de PvdA zouden komen, maar dat bleek niet waar. Kennelijk wist de Duitse zijde niet dat ik mee zou komen, ook zo prettig. Wege zei dan ook: ‘We have here a political encounter, that is not meant for the press.’ Ik gaf hem maar een exemplaar van de Duitse uitgave van mijn Arbatov-boek en zegde toe geen letter te zullen schrijven. Brunhilde stak een emotionele rede af die in tranen eindigde. Zij vocht voor haar land, was intussen behangen met

[p. 134]

juwelen, een groot kruis op haar borst, grote beige randhoed, beige jas en zwarte robe. Ludwich en ik keken de andere kant op, want er was een stapel Kleenex nodig om haar gezicht weer te fatsoeneren.

Bonn - Amsterdam

The New York Times schrijft dat er in Ljoebertsy, een voorstad van Moskou, een sportschool is waar jonge Russen, die Arnold Schwarzenegger als idool hebben gekozen, ‘are pumping iron’. Er is een bodybuilding rage uitgebroken onder jongeren met als bij-effect dat zij zich zelf Ljoebers noemen, die nu dikwijls Moskou onveilig maken. Het blad Ogonyok heeft al geschreven dat de ‘muscle boys’ uit Ljoebertsy in de straten als een soort vigilantes optreden tegen hippies en punks. Is daarom Michail Gorbatsjov aan de bak gekomen, om dit soort spektakels op touw te zetten in de Sovjetsamenleving?¹⁵⁰

150 The New York Times, 7 maart 1987, Bill Keller (dateline 5 maart).

7 maart 1987

Klaas de Jonge heeft straf omdat hij interviews heeft gegeven. Hij mag niet meer telefoneren met enkele vriendinnen, wat in werkelijkheid betekent met zijn anc-contacten. Den Haag liet officieel weten dat hem beperkingen werden opgelegd.¹⁵¹

Premier Ruud Lubbers heeft gezegd dat er meer nodig is dan de aankondiging van een ontwerpgrondwet in Suriname om tot herstel van de goede betrekkingen met Nederland te komen. De Nederlandse regering wil concrete stappen zien, ook waar het de naleving van de mensenrechten betreft.¹⁵² Hij is gek. Ik zal hem een brief schrijven.

Garry Wills publiceerde een essay in Time, dat hier moet worden gereproduceerd.¹⁵³

Henk de Mari van De Telegraaf vindt de rel over de biografie van Bernhard ‘echt prachtig’. Hij lachte er smakelijk om dat zijn krant er geen letter over had geschreven, alsof het nooit is gebeurd. De uiteindelijk beslissing over wie en wat er in die krant uiteindelijk mag of kan, wordt niet in Amsterdam genomen maar ‘elders’. Ook De Mari realiseerde zich dat niemand Hans van der Voet had gevraagd waarom hij gelogen had over deze zaak. Henk zei - zoals ook diplomaat Castelijn me in Pretoria had verzekerd - dat hij inderdaad ‘alles’ wist van de zaak

151 De Volkskrant, 7 maart 1987.

152 Idem.

153 Zie bijlage 26.

[p. 135]

Klaas de Jonge. Hij mocht er geen letter over in De Telegraaf schrijven. Daar heb je het weer.

Ewout Leefland, een van de onderofficieren die samen met Bouterse en Horb in 1980 de coup uitvoerden, is door het Junglecommando van Ronnie Brunswijk gevangen genomen.

Het aantal werkelozen in de eeg heeft voor het eerst de 17 miljoen overschreden. Wat voor hoop kunnen jonge mensen nog hebben?

8 maart 1987

Gisterenavond heb ik op video het liedje We are the world opgenomen, een boodschap om koude rillingen van te krijgen.

Het was ijskoud in de polders. Bevroren tenen, maar heerlijk. Ergens steeg een eskader van acht fazanten op. Alleen mannetjes. Waar waren de dames, nog in hun boudoir?

Gunter Pauli presenteert zijn biografie over Aurelio Peccei op 13 maart a.s. in Genève. Hij noemt mij als ‘confirmed guest’, maar na de wijze waarop King en Schneider zich gedragen hebben, vind ik het niet de moeite waard.

Maarten Schneider belde. Hij wil ‘als het zover is’ best een recommandatie voor mijn Memoires schrijven. Hij had de rel over de biografie van Bernhard gevolgd en begreep niet dat Gijs van der Wiel nooit iets tegen premier Joop den Uyl had gezegd. Ik begrijp dat uitstekend. Het is aanvankelijk een kongsi tussen Bernhard en Ammerlaan geweest om geen slapende (verbiedende) honden wakker te maken.

De brief naar premier Lubbers is weg.¹⁵⁴

Ik keek naar een mooie tenniswedstrijd in Bay Biscane, Florida van twee Tsjechen: Lendl en Mečířr.

154 Zie bijlage 27.

9 maart 1987

Amsterdam - Baarn

Het treintje is veel te klein. Mensen moeten staan. De service van de Spoorwegen wordt steeds beroerder.

Roelant Oltmans is hockeytrainer en ik vraag me af: is hij familie?

Eduard kwam laat naar Amerbos. Ik wilde zo koel mogelijk

[p. 136]

blijven, maar hij was erg lief. Hoe moet het toch verder tussen ons? Hij had een vlucht naar Alicante achter de rug en was eerst bij de Dakota Club iets gaan doen. Ik serveerde een visje. Hij schranste als gewoonlijk. Hij wil een maand met vakantie naar Indonesië gaan. We zaten nog lang te praten in mijn werkkamer en pas bij zijn vertrek heb ik hem intens omhelsd.

Ik lunchte met Inge Keijer in het Regthuis in Loenen. Het was gezellig. Ik laat wat zij vertelde over hun huwelijksproblemen rusten. Ik hoop Dirk Keijer echter spoedig te zien. Zijn assis-

[p. 137]

tent Ruud (zware jongen) kwam ons met een smoesje lastig vallen, kennelijk om in opdracht van Dirk poolshoogte te nemen.

Ik lees een artikel van Ronald Sullivan over de spectaculaire groei van aids-gevallen in de gevangenissen van New York.¹⁵⁵ Op Rikers Island zitten 50.000 gevangenen waarvan 11.000 tot 12.000 reeds het hiv-virus hadden opgelopen. Een grafiek laat zien wat er aan de hand is.

155 The New York Times, 5 maart 1987.

10 maart 1987

De Telegraaf meldt vanmorgen dat de populariteit van Wim Kok dalende is, terwijl Ruud Lubbers van 52 naar 56 procent steeg. Kok daalde van 51 naar 43 procent.

Het was heerlijk in de polders, zonnig en koud. Trekvogels bewogen zich in v-formatie in noordelijke richting.

Frederik de Klerk, de Zuid-Afrikaanse minister van Onderwijs, bepleit dat zwarten in de nationale regering zullen worden opgenomen. Hij is de leider van de Nationale Partij in Transvaal. Dit lijkt me een opmerkelijke uitspraak, vooral omdat hij als mogelijke opvolger van president Botha wordt genoemd.¹⁵⁶

Bert Dreese belde dat kasteel Den Alerdinck te koop zou staan en dat Frans Lurvink failliet is. Dat lijkt me sterk. Ik belde Carel Enkelaar, wiens reactie was dat hij het zielig vond voor Lurvink. ‘Wil je het in De Telegraaf hebben? Dat kan namelijk tot punten en komma's toe,’ zei hij eerst. Maar hij schrok blijkbaar dat hij dit gezegd had en voegde er aan toe: ‘Dat mag je niet in je dagboek schrijven.’ Ik benadrukte dat ik het normaliter aan Henk de Mari zou hebben bericht, maar omdat hij in Israël is, ik het via hem speelde.¹⁵⁷

156 NRC Handelsblad, 10 maart 1987.

157 Het zou op 24 maart 1987 in De Telegraaf verschijnen in het Stan Huygens Journaal.

11 maart 1987

Lubbers is ziek. Hij liep in India een maagstoornis op.

Joop van Tijn van Vrij Nederland zei me dat hij Jos Slats had opgedragen mij te interviewen. Alleen had Jos de komende tien dagen geen tijd. Ik geloof van Joop geen woord meer.¹⁵⁸

Vanavond ga ik eten bij Wim en Tille Pretorius thuis.

158 Het gebeurde natuurlijk niet.

[p. 138]

12 maart 1987

John Boom van Boom Pers kwam naar Amerbos. Hij heeft een boekje over Zuid-Afrika geschreven dat hij de titel ‘Tragisch Paradijs’ wilde geven. Ik zei het met ‘tragisch’ niet eens te zijn.

Henk Heidweiller van Suriname sprak in Den Haag twee en een half uur met Hans van den Broek en verklaarde ‘dat de bezwangerde lucht tussen beiden landen’ was opgeklaard. Maar Buitenlandse Zaken kwam natuurlijk met een negatief bericht dat Den Haag twijfels had over de manier waarop de democratie in Suriname zal worden hersteld.¹⁵⁹

In Elseviers deze week een interview met Jan Pronk.¹⁶⁰ ‘Een integraal deel van de bevolking,’ zegt Pronk, ‘de bosnegers, wordt door het militaire regime tot slachtoffer gemaakt. Wat er nu gebeurt, is nog erger dan de moorden van 1982.’ Waar haalt de man de onzin vandaan? Hij zal Arnold Burlage iedere ochtend lezen.

Ronald Gase zet zijn onderzoek voort. Hij belde om te vertellen dat hij brieven vond van Luns aan Eelco van Kleffens, en van Van Roijen aan Luns.¹⁶¹ Bovendien nog correspondentie van Drees aan Van Kleffens, waar ik in voorkom. Verder schreef Van Roijen aan Drees dat Smedts van Vrij Nederland het voor me opnam, en Drees aan Van Kleffens dat hij het een ramp vond dat de Kamercommissie 11 tegen 7 had gestemd een onderzoek naar Luns te doen ‘want dan krijgt Oltmans nog gelijk ook.’ Mijn conclusie bij dit soort informatie is dat ik eens in het gelijk gesteld zal worden. Mijn naam zal gezuiverd worden. Het kan nog vijftig jaar duren, maar die dag zal aanbreken. Dan komt de uitgehaalde schofterij uit en worden de leugens achterhaald.

De Anti Apartheids Beweging Nederland, het Komitee Zuidelijk Afrika en de werkgroep Kairos vragen de regering de beperkende maatregelen in Pretoria jegens Klaas de Jonge op te heffen. Geen wonder want De Jonge is een exponent van het gewapende verzet.

Luns ziet er langzamerhand uit als een imbeciel. René Steenhorst meldt in De Telegraaf dat ‘velen zich maar al te graag een keer in zijn nabijheid koesteren.’ De oud-secretaris-generaal van de navo zit op het Franse droomschip De Mermoz voor een cruise in het Caribisch gebied, samen met zijn vrouw Lia. ‘Een unieke kans om de nog immer razend populaire Luns on-

159 NRC Handelsblad, 12 maart 1987.

160 Elseviers, 14 maart 1987.

161 Van Kleffens was minister van Buitenlandse Zaken tijdens de Tweede Wereldoorlog.

[p. 139]

gedwongen te aanschouwen.’ Je vraagt je af of het waar is dat deze eerste klas oplichter nog altijd ‘razend populair’ zou zijn.

13 maart 1987

Cognitieve psychologie onderzoekt al een aantal jaren hoe en waarom mensen zichzelf aan de lopende band voor het lapje houden. ‘In recent years,’ schrijft Daniel Goleman, ‘cognitive psychology's growing ability to track the flow of information through the brain has given us a better understanding of how people deceive themselves. At the same time there is increasing evidence that in certain situations the ability to deceive ourselves may be helpful.’ Twee Amerikaanse psychologen in Californië, Frances Cohen en Richard Lazarus hebben hier belangrijk onderzoek naar verricht.

‘When there is nothing you can do to change the threat you face,’ zegt Lazarus, ‘you are better of denying danger - blocking it out of your mind. Self-deception in such cases, is an effective way to stay calm, whether you are a patient preparing for surgery or a passenger going through turbulence.’

Goleman wijst ook op het verschijnsel groepsdenken. Dit treedt op ‘with the tacit agreement of members in any group not to notice or openly acknowledge some troubling truth. It plagues organizations both large and small, and business life is rife with instances.’ Hij geeft dan als voorbeeld Henry Ford ii, die blind was voor massale invoer in de vs van smallere Japanse auto's, waardoor Ford jaren achter raakte op wat er in de autoindustrie aan de hand was.¹⁶² Psycholoog Michael Callaway en sociale psychologen hebben samen geconstateerd dat gevaren van groepsdenken vooral optreden wanneer de groep een krachtige leider heeft. ‘The antidote to groupthink, and to self-deception generally,’ schrijft Goleman, ‘is someone will-

162 Ik liep Ford eens tegen het lijf in het appartement van Dewi Sukarno in Parijs, waar hij aan zijn trekken probeerde te komen (maar hij ving bot).

[p. 140]

ing to play the role of devil's advocate, someone clear-sighted enough to see through the shared blind spots.’¹⁶³

Hans van den Broek gaat bestuderen of de steun aan anti-apartheidsgroepen in Zuid-Afrika uitgebreid zou kunnen worden met steun aan blanke activisten die apartheid bestrijden.¹⁶⁴ Het cda en de vvd hebben de regering hierom gevraagd. Dus ze zijn niet alleen koploper om economische strafmaatregelen tegen Zuid-Afrika doorgevoerd te krijgen, ze hebben van de affaire Klaas de Jonge blijkbaar nog niets geleerd. Het is rechtstreekse inmenging van Den Haag in de binnenlandse aangelegenheden van Zuid-Afrika. We leren dit soort kwalijke streken blijkbaar allemaal van de grote broer in Washington dc.

Ik denk veel na over wat ik nu moet doen. Wat Ronald Gase doorbelde, bewijst toch hoe ik sedert 1956 van alle kanten ben gesaboteerd, waarbij ook nog vrienden als Henk Hofland afvielen. Het is een wonder dat ik er nog ben, althans in dit vak. Nu wil mijn uitgever ook nog 10.000 gulden subsidie per deel van de Memoires hebben. Eerst kwam deel twee met veel vertraging uit. Er werd niet voor publiciteit gezorgd en er werd geen enkele advertentie geplaatst. Hazeu bestond het me een contract te zenden zonder zelfs een voorschot te noemen. Wat moet ik met die man? Maar hoe vind je een ander in dit land, een land dat eigenlijk niets met me te maken wil hebben?

De zoon van Rudolf Hess zegt dat zijn vader negentig procent van de tijd in de war is. Moskou weigert hem om humanitaire redenen vrij te laten. Walgelijk.

163 Psychology Today, maart 1987.

164 De Volkskrant, 13 maart 1987.

14 maart 1987

Theo wil niet dat we opbellen om te vragen hoe het met hem gaat. Ik schreef Hendrik in Kaapstad om hierover mijn beklag te doen.

De destalinisatie, indertijd door Nikita Chroetsjov begonnen, wordt onder Michail Gorbatsjov voortgezet. Een steeds verboden roman Children of the Arbat, van Anatoly Rybakov wordt voor het eerst in een serie artikelen in het populaire blad Ogonyok gepubliceerd. Gorbatsjov citeert nog steeds Lenin als bron van inspiratie, maar Stalin ‘as mystical figure from the past’ wordt nu definitief op de schroothoop van de historie bijgezet.¹⁶⁵

Wim Klinkenberg belde om te vertellen dat er een boek met brieven van een minister uit de jaren dertig is uitgekomen. In

165 The New York Times, 14 maart 1987, Philip Taubman.

[p. 141]

een brief uit 1934 staat de zinsnede: ‘Nog geen nieuws over Bernhard.’ Wim constateert dan ook, en wat hij in zijn biografie over de prins al stelde, dat de komst van Bernhard al in 1934 in de maak was. Ik zet er toch een vraagteken bij, want in 1934 overleden koningin Emma en prins Hendrik vlak na elkaar en het lijkt mij onwaarschijnlijk dat de hoofden van Wilhelmina en Juliana, als laatst overgebleven Oranjes in dat jaar al in de weer waren met het vinden van een gepaste prins-gemaal.

15 maart 1987

In het kielzog van het Iran-gate schandaal is nu Arturo Cruz, de door Washington gefinancierde Contraleider tegen Nicaragua afgetreden. De dag na zijn vertrek stemde het Huis van Afgevaardigden met 230 tegen 196 stemmen om opnieuw 40 miljoen dollar niet aan de Contra's te geven maar in plaats daarvan te bevriezen. The New York Times schrijft dat dat geen probleem hoeft te zijn als Ronald Reagan eindelijk zou begrijpen dat het een illusie is om er vanuit te gaan dat de door de cia gesteunde rebellen zouden kunnen winnen. Intussen zijn er honderden miljoenen aan het Reagan-experiment tegen de Sandinisten opgesoupeerd, waarbij duizenden doden vielen en het doel in de verste verte niet werd bereikt.¹⁶⁶

Ik hoorde Frederik de Klerk op de bbc zeggen dat de Group Areas Act in Zuid-Afrika geschrapt diende te worden, want gelijke rechten voor alle inwoners van Zuid-Afrika zouden niet verwezenlijkt kunnen worden zonder dat de rechten voor alle groepen mensen gelijk getrokken zouden zijn. Deze ongelijkheid veroorzaakte nog steeds het in de haren vliegen van groepen zoals nu weer tussen Transkei en Ciskei. Opvallende geluiden van deze minister uit het kabinet van Botha.

166 The New York Times, 15 maart 1987.

Amsterdam - Hilversum

De rooms-katholieke kerk heeft haar veroordeling uitgesproken over ‘scientific intervention in human reproduction’. Ook werd verboden ‘to obtain sperm by masturbation’ in het geval van onvruchtbaarheid van echtparen. Het Vaticaan heeft voorgeschreven wel-

[p. 142]

ke bevruchtingsmethoden naar haar mening toelaatbaar zouden zijn. Het gebruik van condooms blijft verboden. Moet je nagaan: 1987!¹⁶⁷

Ik was twee uur bij Dirk en Inge Keijer. Tussen die twee is het helaas nog steeds hommeles. Ik heb met haar te doen. Opmerkelijk was dat Keijer ook niet zeker is dat waar Gorbatsjov mee bezig is positieve resultaten zal brengen. Het hing er volgens hem van af of hij er kans toe zag de kgb en de militairen mee te krijgen. Hij vertelde dat Romanov kennelijk met Gorbatsjov meeging maar diens vrouw Galina helemaal niet.

Ik gooide een balletje op over zakelijke contacten tussen Zuid-Afrika en de ussr. Hij scheen duidelijk geïnteresseerd zowel Jan du Plessis als Du Toit in Pretoria te kunnen ontmoeten. ‘Zonder dat je de inlichtingendiensten mee hebt, kan je je plannen vergeten,’ zei hij.

Keijer wil Evgeny Velikhov ontmoeten en spreken, maar ik ga het niet regelen. Ik geloof niet dat ik hem daar moet binnenbrengen. Over Zuid-Afrika vroeg hij: ‘Hoe zijn ze daar met staal?’ Hij onderstreepte een contract van vier miljard d-mark in Nigeria te hebben voor het door de Sovjets daar gebouwde staalconcern. Dit heeft Keijer uitsluitend aan contacten van Romanov in Nigeria te danken, die daar ambassadeur was geweest. In ieder geval introduceer ik Dirk niet bij Velikhov voor we een waterdichte overeenkomst hebben, bijvoorbeeld van 25.000 gulden naar Wim Hazeu voor de uitgave van mijn Memoires.

Ik belde met Hans Teengs Gerritsen. We gaan vrijdag lunchen. Hij besprak hardop zijn agenda waar een ontmoeting met de beruchte kapitein Westerling bij was. Ik maakte van mijn verbazing gewag. ‘Ja, ik zie de meest verschillende mensen,’ aldus Teengs Gerritsen.

‘Maar Westerling wil Desi Bouterse afschieten,’ zei ik.

‘Niet meer,’ aldus Teengs Gerritsen.

‘Laat hem dan met mij mee naar Bouterse gaan en helpen Brunswijk uit te schakelen.’

‘Ik zal het hem zeggen.’

Volle maan, ook in Seattle (waar Eduard is) en Johannesburg (waar Peter is). Er was trouwens een lieve brief van Peter.

167 The New York Times, 12 maart 1987, James Gleick.

16 maart 1987

De Journalist zette - in hun oneindige wijsheid - Ronnie Brunswijk weer eens op de omslag. Ook daar is men blijkbaar pro-Brunswijk en anti-Bouterse. Ze weten niet beter.¹⁶⁸

168 De Journalist, 16 maart 1987.

[p. 143]

Wim de Bie als Willem Oltmans.

Aart van der Want belde dat Van Kooten en De Bie mij hadden geïmiteerd: grijze pruik, ring aan de pink, ik kwam uit Moskou na een ontmoeting met Gorbatsjov, gaf een persconferentie op een toilet en moest nu naar Bouterse.¹⁶⁹ ‘Je was natuurlijk weer aan het procederen,’ aldus Aart, ‘maar ze namen ook gas terug en zeiden met je boek Zaken doen in de hand, en lieten de foto op de achterzijde zien: “U bent het helemaal niet”.’ Eigenlijk laat me zoiets langzamerhand koud. Het zou wel aardig zijn het terug te zien, maar ik loop er geen straat meer voor om.

Ik bracht een bezoek aan Fons van Westerloo bij de avro in Hilversum - bijgestaan door Coen Korver (die ik in Moskou ontmoette, waar hij werkte als bvd-mol) - om te vertellen over de film die Chris Plumley in Londen over de moord op jfk maakt. Toen ik 2.500 gulden vroeg voor het binnenbrengen van dit project trokken ze onmiddellijk de bekende zure kruideniersgezichten. Ook stelde ik voor een film met Nederlanders in Zuid-Afrika te gaan maken. Waarop Korver zei: ‘We zullen dan wel eerst moeten weten wat die mensen gaan zeggen.’ Idioter kan het mijns inziens niet. En dat noemt zich journalist.

Er arriveerde een brief van Dewi Sukarno uit Djakarta. Karina gaat naar de Harvard Summer School en daarna naar Boston University. Dat is prima. Dewi schijnt een frontale botsing te hebben gehad met de ander mevrouw Sukarno, Hartini, wat erg te betreuren is.

Dewi heeft een verklaring van vier pagina's uitgegeven.¹⁷⁰ De rel tussen de beide weduwen van Bung Karno schijnt ontstaan te zijn rond een incident toen de hele familie Sukarno naar het paleis werd uitgenodigd voor de herdenking van de Heldendag, waarbij Suharto de onbeschaamdheid had Sukarno uit te roepen als held van Indonesië. Sukarno had deze benoeming,

169 Simplisties Verbond, 15 maart 1987, satirisch programma van duo Kees van Kooten en Wim de Bie. Redactie: Het Simplisties Verbond had aangekondigd dat zij zouden beginnen met de Nederlandse Spitting Image. Een deel van de uitzending werd gevuld met reacties daarop. Kees van Kooten vroeg ‘Willem Oltmans’ naar de reactie van Desi Bouterse en Michael Gorbatsjov op hun plannen. Uiteindelijk zag het Simplisitisch Verbond af van een Nederlandse Spitting Image. Zie ook: http://www.kootenbie.nl/.

170 Deze verklaring is in mijn dagboek.

[p. 144]

uit de koker van degene die hem later zou laten dood treiteren, niet nodig. Dewi stelt het voor alsof Hartini haar persoonlijk van de plechtigheid uitsloot - haar dochter Karina werd wel gevraagd, maar bleef ook weg, ongetwijfeld op verzoek van haar moeder - terwijl ik overtuigd ben dat van de zijde van het paleis druk werd uitgeoefend haar niet mee te brengen. Zij voegde enkele brieven van Sukarno aan haar bij het persbericht als om te onderstrepen dat zij recht van spreken had en ook recht op aanwezigheid in het paleis. Ik heb Dewi geschreven.

Henk Hofland beklaagt zich in een essay over de statische democratie hier, die ‘geweldig vervelend is en met toewijding in stand wordt gehouden. Zonder mij gaat het ook op die half verdienstelijke, half zeurderige manier, en dat is mijn “objectieve” reden om van mijn stemrecht geen gebruik te maken.’ En verderop: ‘Ik verg niet van de staat, waaraan ik mijn contributie betaal, dat hij mij van de wieg tot het graf verzorgt, maar wel dat hij soms geen reden tot wantrouwen geeft.’¹⁷¹ Hofland op zijn best.

171 Haagse Post, 14 maart 1987.

17 maart 1987

Ter ere van mijn vader die het gedicht in de jaren vijftig, toen mijn ouders in Kaapstad woonden, schreef, heb ik in Ons Poëtisch Nederland, Bekende Nederlanders kiezen hun dichters ‘Die Heere Sewentien het beveel’ opgenomen. Ik ondertekende met ‘'n immigrant’, omdat ik niet zeker was of mijn vader zijn naam er onder had willen hebben.

Lex Poslavsky belde om te vragen hoe het met Theo is. Wat kan ik hem zeggen? Ze vertellen me niets.

Wim Hazeu schrijft: ‘Je werd zondagavond gepersifleerd door Wim de Bie. Nu ben je er pas echt!’¹⁷² Onzin.

172 Brief van 16 maart 1987.

18 maart 1987

Voor het einde van het jaar, meldt de The New York Times zullen honderd Amerikanen hun mouwen oprollen om met een nieuw experimenteel vaccin tegen aids te worden ingespoten.¹⁷³ Op dit moment zouden 100.000 mensen in de wereld door de ziekte zijn besmet.

Arnold Burlage zet zijn paniekzaaierij in De Telegraaf onverminderd voort. ‘De radeloosheid onder de bevolking in Suriname groeit met de dag’ meldt deze beroepsleugenaar. ‘Het is

173 The New York Times, 18 maart 1987, Lawrence Altman.

[p. 145]

hopeloos in het land. We pienaren nu echt.¹⁷⁴ Geen boter, geen margarine, geen olie, geen badzeep, geen poederzeep, geen afwasmiddel, geen toiletpapier, en geen stroom,’ staat er in de brieven die Burlage kreeg.

In een andere gigantische kop in zijn krant rapporteert Burlage (die al enige tijd boven zijn artikelen ‘Paramaribo’ schrijft en daarmee de lezers bedriegt, want hij zit in Amsterdam) dat nabij het vliegveld Zanderij massagraven zouden liggen. ‘De moordcommando's van dictator Desi Bouterse laten slachtoffers van hun executies en ander bruut geweld begraven in een geheim massagraf, vlak bij de internationale luchthaven van Zanderij.’¹⁷⁵

De Telegraaf meldt verder dat onderzoek heeft uitgewezen dat Ronald Reagan geen aids heeft. Tekenaar Frits Behrendt bedriegt de Telegraaf-lezer met deze suggestieve spotprent, want de werkelijkheid is anders in Suriname. Viktor Afanasjev, hoofdredacteur van de Pravda - met wie ik eens een lang gesprek voerde, waarin hij ook inging op zijn voorliefde voor skiën - heeft zich openlijk beklaagd over ‘open gebieden’ die ondanks de glasnost van Gorbatsjov nog steeds bestaan.¹⁷⁶ Hij uitte zijn kritiek bij de opening van een congres voor journalisten, waarvan hij de voorzitter is. Hij gaf als voorbeeld dat ecologische problemen, zoals de vervuiling van het Baikalmeer in Siberië, een taboe zijn gebleven.¹⁷⁷

Mijn schoonzuster belt uit Zwitserland. Theo weegt 66 kilo, maar eet weer heel behoorlijk. Hij wil nog weinig praten omdat hij doldraaide van de drie anderen op zijn kamer. Niets over hoe ernstig het is, dus ik zal er niet aan proberen te denken en eerst rustig afwachten.

Minister Piet Bukman van Ontwikkelingssamenwerking wil

174 Pienaren is in armoede leven.

175 De Telegraaf, 18 maart 1987.

176 Zie Memoires 1979-b

177 De Telegraaf, 18 maart 1987.

[p. 146]

Indonesië extra geld geven om de dalende olie-inkomsten te compenseren waar het mee heeft te kampen. Het is niet te geloven. Om razend te worden. Dit gebeurt gewoon allemaal onder de neus van de zogenaamde controlerende volksvertegenwoordiging. Het rund Bukman was in Djakarta en zegt openlijk niet over mensenrechten te hebben gesproken (in werkelijkheid de fascistische terreur van een militair regime), want hij was in Indonesië alleen maar voor gesprekken over iggi-hulp van rijke industrielanden aan generaals.

19 maart 1987

Het is Theo's verjaardag. Waar houdt hoop op en begint speculatie en realiteit? Ergens heb ik het gevoel dat hij oké is. Trouwens, iedereen krijgt vroeg of laat zijn trekken thuis. Wanneer zal het mijn beurt zijn?

Ik ben met schrijven van mijn Memoires op 24 november 1960 beland en zojuist in Havana gearriveerd.

Jos Slats was nog een maandlang te druk voor een interview, maar in juni had hij ruimte. ‘Dat is afgesproken,’ zei hij.

20 maart 1987

Waarom heb ik voorgevoelens dat mijn Pretoria-plannen, zoals een film maken, niet uitvoerbaar zullen blijken te zijn?

De Raad voor de Zending en de Generale Diaconale Raad van de Nederlandse Hervormde kerk gaan hun aandelen Philips en Shell van de hand doen, omdat beide bedrijven in Zuid-Afrika gewoon doorwerken, en terecht. Heer, vergeve het hen. Ze weten niet wat ze doen. Moeten dan duizenden werknemers in Zuid-Afrika werkeloos worden omdat ze hier de klok horen luiden en niet weten waar de klepel hangt?

Jan Cremer vertelde dat hij was gevraagd om in Berkeley, Californië, de Beatrix-leerstoel te gaan bezetten. Ik adviseerde hem dit voor niet langer dan 8 tot 10 weken te accepteren, want dan zou hij toch vroegtijdig weglopen. Maar waar denken ze dat Cremer over zou kunnen praten?

De Haagse idioten sturen 20 miljoen naar Mozambique, maar in de richting van Suriname wordt gedacht in tonnen. En ja hoor, De Telegraaf heeft weer een paniekverhaal; klein, omdat ze het zelf ook niet geloven.

[p. 147]

Bouterse zou de staat privé 100.000 dollar hebben verstrekt om acute deviezenproblemen van het land te helpen oplossen, werd aan dit bericht toegevoegd.

Jan Cremer noemde gisteravond prins Bernhard ‘een crimineel’, waar ik van schrok.

Ik genoot een buitengewoon gezellige lunch met Hans Teengs Gerritsen in Le Bistroquet in Den Haag. Hij was in streepjespak, met olifantendas en een hoge onderscheiding in de revers. Hij wilde Michail Gorbatsjov gaan bezoeken. Hij bezon zich op ‘een regeling’ om Rudolf Hess vrij te krijgen. Gorbatsjov zou binnen enkele maanden naar Bonn komen. Misschien zouden de twee van Breda ook naar Duitsland terug kunnen worden gestuurd. Hij had hierover reeds met Sovjetambassadeur Blatov gesproken. Ook vertelde hij het afgelopen jaar Ruud Lubbers goed te hebben leren kennen. Hij had een hoge pet van hem op. Met Onno Ruding had hij overlegd dat niemand meer aan de pensioenen van verzetsmensen zou tornen. ‘Over tien jaar zijn er misschien nog maar twee verzetsmensen over.’ Ruding was ermee akkoord gegaan. Daarop had hij deze zaak aan Lubbers voorgelegd, die had gezegd: ‘Oké, we doen het.’

Vervolgens had hij premier Lubbers meegedeeld dat hij, Teengs Gerritsen, naar Gorbatsjov wilde gaan om een aantal zaken door te spreken, inbegrepen een staatsbezoek van Beatrix aan Moskou en een mogelijke reis van Juliana en Bernhard naar de ussr, die al heel lang door Soestdijk werd gewenst, maar waar ‘de Haagse rode knop’ steeds een stokje voor is blijven steken. Lubbers had daarop gezegd: ‘Dan heb ik ook nog iets voor je.’ Ik ging er verder niet op in, want ik begreep dat hij het toch niet kon vertellen.

Hij wilde dus zo snel mogelijk naar Moskou. Ik bood aan met mijn contacten te willen helpen, maar drong erop aan om tegen niemand te zeggen via welk kanaal hij opereerde. ‘Samen krijgen we dit wel voor elkaar,’ zei ik. Daarop sprak hij duistere taal.

‘Dan vallen ook nog een paar andere zaken op hun plaats.’ Hij gaf aan behalve de koningin ook Juliana en Bernhard hierover nader in te lichten.

Vervolgens ging hij weer over op allerlei anekdotes. Bernhard had hem gebeld: ‘Kom vader, we moeten samen naar Ajax.’ Of Beatrix die laatst bij hem in de Jaguar zat en opmerkte: ‘Eindelijk zit ik in een behoorlijke auto.’ Hij had geantwoord: ‘U zou ook wat echte auto's moeten hebben.’

‘Het is een ontzaggelijk lief mens, Beatrix, geloof dat van me,’

[p. 148]

zei hij. Hans van der Voet was ‘een brave man, maar die kerels hebben ook heel weinig ruimte.’ Ik vroeg of hij over een biografie had nagedacht. ‘Die komt er op zijn vroegst over twintig jaar, of over tien jaar.’ Maar hij bedacht zich opnieuw en zei: ‘Of over vijf jaar.’ Ik vroeg of hij dan precies zou vertellen wat hij dacht en hoe een aantal heikele zaken waren geweest. ‘Oh, welnee, helemaal niet,’ zei Hans. ‘Er zijn maar een paar mensen die dat werkelijk weten.’

Juliana en prins Bernhard waren gaan skiën. ‘De prins is iemand die op een speciale manier reageert. Wanneer hij misschien het plan heeft naar de Bahama's te gaan en iemand zegt: “ja, want voor skiën is het nu te laat”, dan zal hij juist gaan skien.’ Ik weet niet meer hoe we op Greet Hofmans terechtkwamen. ‘Juliana was toen zeer geïsoleerd,’ vertelde hij. ‘Ik kwam die dagen ook eens binnenlopen. Ik heb pasjes voor het paleis. Er werd een bordje aangeschoven.’ En toen herhaalde hij het eerdere verhaal van koningin Juliana die navraag deed wie de dame was met wie Bernhard in een Franse krant stond tijdens een nachtclub-uitje in Parijs. De prins had haar wijs gemaakt dat de dame een vriendin van Hans was, maar dat is dus al eerder in deze Memoires vermeld. In de dagen van het Greet Hofmans-schandaal kwam Teengs Gerritsen een keer oog in oog met koningin Juliana, die tegen hem zei: ‘Jij ook!’ Hij begreep er eerst niets van. Juliana vervolgde: ‘Jij wil mij hier ook al weg hebben?’ Dit had Teengs Gerritsen echt boos gemaakt. ‘Later heb ik er met Juliana nog wel eens over gesproken. Dan zwakte ik het allemaal maar af, maar in de dagen van de Hofmans-affaire was ze echt niet goed.’¹⁷⁸

Bij het afscheid nemen spraken we duidelijk af dat mijn bemoeienis om zijn reis naar Moskou te bespoedigen tussen ons zou blijven. Want ik weet dat als de verkeerde mensen er lucht van krijgen, alles weer opzettelijk wordt verpest. Ik gaf hem een hand, en vond hem aardig. Hij zei ook dat prins Bernhard zich in zijn hart tot een man als Suharto van Indonesië voelt aangetrokken ‘want hij wordt, als hij in Djakarta is, omringd met koninklijke hoogheid voor en na.’ Ik zei dit een echt Duitse attitude te vinden en hield een relaas over Suharto als massamoordenaar en verrader van Sukarno, die feitelijk een kogel verdient, maar met miljarden Westers kapitaal in het zadel wordt gehouden tegen de wil het Indonesische volk in. Hans had een genuanceerd oordeel over Zuid-Afrika waar hij ook samen met de prins is geweest. Hij kent ook Hans van Ket-

178 Hij bedoelde niet goed bij haar hoofd.

[p. 149]

wich Verschuur. Maar Turco Westerling, de walgelijke moordenaar van duizenden Indonesische burgers, was in zijn optiek ‘een prima vent. Ik houd van kleurrijke figuren.’ Ik herinnerde hem aan de moorden van Westerling op Sulawesi. ‘Dat lag aan de generale staf.’ Toen ik zei dat Beatrix me officieel negeerde terwijl jan en alleman naar Drakensteyn werden uitgenodigd, zei hij: ‘Ik weet wel hoe dat is gegaan. Dat lag aan haar omgeving.’ Dit was dus een diplomatieke formulering voor: ‘de rode knop’ verbiedt het haar. Het bewijst andermaal dat uiteindelijk leden van het koninklijk huis de gevangenen van Haagse idioten zijn, die voorschrijven wie zij mogen zien en wie niet.

21 maart 1987

Teengs Gerritsen benadrukte dat Desi Bouterse had moeten begrijpen dat na het doodschieten van vakbondmensen onder zijn verantwoordelijkheid - het viel me op dat hij deze juiste formulering gebruikte - hij voor Nederland nooit meer acceptabel zou kunnen zijn en ‘dus’ had moeten opstappen. Naast het Algemeen Dagblad doet vandaag ook Het Parool weer mee aan onrust en paniek zaaien en zet in een grote kop op de voorpagina dat Brunswijk c.s. naar Paramaribo zou oprukken. Journalisten als Karel Bagijn (Algemeen Dagblad) en Albert de Lange (Het Parool) die nu al jaren achtereen aan de anti-Bouterse campagne meewerken op basis van verzinsels, leugens en misdadig geklets in de ruimte - om van Arnold Burlage maar niet te spreken; hij spant de kroon - zouden gediskwalificeerd moeten worden om nog ooit een letter in een krant te mogen schrijven.

Gisteren was ik uitgenodigd bij Egbert en Yvonne Kunst in Den Haag. Bij het binnenkomen zag ik een gedekte tafel met acht couverts. Ik rook onraad. De verrassing was groot. Zij hadden Henk Asser en diens tweede vrouw Lydia van Reede uitgenodigd, evenals Ab Klein en diens vrouw Nettie von Baumhauer en een oude vriend van het Baarns Lyceum, Floris Heshuijsen die een Zuid-Afrikaanse vriendschapsdas droeg.¹⁷⁹ Hij had jarenlang gewerkt bij de atoomcentrale in Petten, maar had nu het gevoel zijn hele leven in het verkeerde circuit te hebben gezeten. Floris herinnerde zich dat ik eens door de heer Vreeswijk (Natuurkunde) uit de klas werd gestuurd en weigerde. Waarop de docent had gezegd: ‘Als jij niet gaat, ga ik.’ Hij herinnerde zich niet hoe het incident was afgelopen. Ik herkende me wel in dat verhaal.

179 Lydia van Reede was een van mijn eerste grote liefdes. Zie Memoires 1925-1953.

[p. 150]

Nettie werkt al tien jaar als raadsvrouwe in een ziekenhuis. Zij is secretaris-generaal van de World Federation van het Humanistisch Verbond en werkt nauw samen met Rob Tielman.¹⁸⁰ Ik staarde ook veel naar Lydia Asser-van Reede en probeerde terug te denken aan de jaren op het Baarns Lyceum, toen ik smoorverliefd op haar was, en broer Theo - met enig succes - wist te koppelen aan haar zusje Metie. Bij een kerstfeest op De Horst werd een groepsfoto genomen waar ze allemaal op staan. Het lijkt onbeschrijflijk lang geleden.

Ook nrc Handelsblad kletst de andere kranten vanavond na, alhoewel in bescheidener letters.

Mimi Hofland vertelde dat Henk van Wout Woltz niet in Elseviers mocht schrijven, zoals André Spoor wilde. Zij vreesde dat dit nadelig voor hem zou uitpakken tegen de tijd dat hij in de vut zou gaan. Mimi werkt nu los-vast in het krantenwinkeltje van het Holiday Inn. Henk junior verdient bij in de Espresso bar op Centraal Station. Ik belde Henk, die vertelde de kwestie van mijn honorarium voor de Bernhard-biografie primeur met Woltz te hebben besproken. Die had hem gevraagd: ‘Denk je dat ik in mijn brief aan Wim de juiste toon heb bereikt?’

‘Nee, dat heb je niet,’ had Henk geantwoord. Wat hij natuurlijk had moeten zeggen, was dat de waarheid was dat ik met Henk een honorarium had afgesproken waar Woltz zich op sluwe wijze aan wist te onttrekken door er het korte geding tegen een andere ploert, Sytze van der Zee bij te betrekken. Toch plantte ik de gedachte bij Henk: ‘We zouden eigenlijk samen een show moeten hebben.’

Ik erger me groen en geel aan het onsportieve gedrag van John McEnroe, in de match tegen Miloslav Mečíř. De Amerikaan is een nare gifkikker. Intussen - over sport gesproken - gaat Ruud Gullit voor 17 miljoen naar Milaan. Een ziekere toestand in de sportwereld is nauwelijks denkbaar.

nrc Handelsblad geeft de president van de Haagse Rechtbank, Meindert Wijnholt, die het op een akkoordje gooide met Droogleever Fortuijn ten tijde van mijn Claus-proces, een pa-

180 Redactie: Nettie Klein-von Baumhauer was secretaris-generaal van de International Humanist and Ethical Union.

[p. 151]

ginagrote foto vanavond.¹⁸¹ De lamzakken in dit land behalen (althans bij hun leven) meestal de grootste roem en hoogste onderscheidingen voor den lande bewezen diensten. Maar O Weh (naar Mahler), ze zullen eens ontmaskerd worden. Het gaat niet om NU. Het gaat om voor ALTIJD.

Als donderslag bij een heldere hemel belde Theo eindelijk, vanuit het kuuroord in Zwitserland waar hij voor herstel verblijft. Zijn stem klonk laag en herinnerde me meer dan ooit aan de stem van broer Hendrik. Hij had een gezwel gehad zo groot als een tennisbal en was bang dat hij nu als oom Gerrit Meijer uit Wassenaar met een zak op zijn buik zou moeten leven, maar het was nog niet zover. Hij zei de uitslag van het onderzoek nog niet te kennen. Hij had vandaag weer vier kilometer gelopen en gaat pas volgende week weer naar huis. Ik dankte de hemel dat hij belde.

Paul Arnoldussen schreef over het boekje Ons poëtisch Nederland, dat het irritantste gedicht in de bundel de keuze van mij was (hij nam er vijf regels in het Afrikaans uit over) en besloot: ‘De voorkeur van Willem Oltmans, die kennelijk nergens anders meer oog voor heeft.’¹⁸² Dat komt ervan als je je vader wilt eren.

Ik zag toch kans via dit bericht in de vara Gids van 21 maart iets te laten doorklinken - zelfs wat oom Hans van Ketwich me had gezegd - inzake Klaas de Jonge.

181 NRC Handelsblad, 21 maart 1987.

182 Het Parool, 21 maart 1987.

[p. 152]

22 maart 1987

Volgens de The New York Times is er nu een geneesmiddel dat in ieder geval de levens van aids-patiënten zou weten te verlengen. Het heet azidothymidine of azt van de Burroughs Wellcome Company. Reeds 5.000 aids-patiënten hebben het middel, thans pas door de Amerikaanse regering goedgekeurd, gebruikt.¹⁸³

Stephan Edberg, een gentleman tennisser, won met 3-6, 6-3 en 6-1 van de etter John McEnroe.

183 The New York Times, 20 maart 1987, Irvin Molotsky.

[p. 153]

Ismail Merchant, de Indiër die in de jaren vijftig meer dan eens naar Kew Gardens kwam, heeft een prijs gewonnen met zijn film Room with a View.¹⁸⁴ Dit had ik van hem niet verwacht, in tegenstelling tot Oliver Stone. Vreemd om Ismail, die ik jarenlang uit het oog verloor, hier in mijn stoel op Amerbos, opeens via de beeldbuis in Hollywood te zie opduiken.

184 Dan hadden we seks maar na enkele keren stopte ik daarmee, want hij rook zeer onprettig. Zou dat nog steeds zo zijn?

23 maart 1987

Ik schreef Beatrix een briefje dat ik vermoedde dat wij de enige twee waren die morgen de verjaardag van mejuffrouw Buringh Boekhoudt zouden gedenken.

Adriaan van Dis heeft in zijn programma iemand die zegt dat Zuid-Afrika door de domste mensen in de wereld wordt geregeerd. Zoiets maakt me razend, maar er is niets aan te doen. En dan het smoel van Van Dis, die fingeert aan de lippen van de man te hangen. Terwijl Adriaan van de daken schreeuwt zoveel van Zuid-Afrika te houden, laat hij dit soort types aan het woord. De volgende gast was Hugo Brandt Corstius, die aardiger overkwam dan ik me hem herinnerde, maar toch moet ik die man niet. En de uitsmijter was Harry Mulisch die ik redelijk goed ken uit de tijd dat ik een paar huizen verderop bij het Lido woonde. Mulisch wist al toen hij zestien was dat hij het grote genie was, maar hij wist alleen nog niet waarin. Overigens gaat Adriaan met die gesprekken uitstekend om.

Ik kreeg een kaart uit Curaçao van Frans Kellendonk.

[p. 154]

24 maart 1987

Ronald Gase zendt me een kopie van een brief van Jerome Heldring, die mij op 9 juli 1984 in een brief aan hem als volgt omschrijft: ‘Intussen noemt u wel een bron voor deze mededeling en wel Oltmans. Ik laat daar of dit een heel erg betrouwbare bron is.’

Ook een andere zin uit deze brief frappeert mij. Oud-overheidsdienaar en nu (onafhankelijke) journalist Heldring geeft af op collega Marcus van Blankenstein, die overleden is en zich niet meer kan verweren, als iemand ‘die zijn eigen rol in de politiek overschatte.’ Dat is vaste prik bij zuurpruimen die donders goed weten dat Van Blankenstein inderdaad een prominente rol in de Haagse politiek (achter de schermen) heeft gespeeld, vooral, zoals ik zelf heb ervaren en in deze Memoires uitvoerig beschreven is, in de kwestie Nieuw-Guinea.¹⁸⁵ De dooddoener van Den Haag is dan altijd dat zij die werkelijk hun nek uitstaken, zoals de groep-Rijkens, hun rol erbarmelijk zouden hebben overschat.

Professor Peter Hoefnagels is gebotst met Robert van de Roer, redacteur bij nrc Handelsblad, bij wie ik aan de hand van mijn ervaringen met hem eveneens een vraagteken zet.¹⁸⁶ Hoefnagels beklaagt zich dat de journalist in kwestie hem van alles in de schoenen schuift wat hij helemaal niet heeft geschreven ‘met als de mooiste onzin Van de Roers conclusie: “Hoefnagels werpt zich op als beschermheer van fraudeurs”.’ De professor verwijt Van de Roer verder dat hij niet goed leest. ‘Wie niet goed leest of bevooroordeeld waarneemt, loopt groot risico niet goed te schrijven. Dat is gevaarlijk voor een journalist. Dat is gevaarlijk voor de lezers van een journalist.’ Ik vind dit slap uitgedrukt. Bovendien, er is meer aan de hand. Een journalist die niet zelf op onderzoek uitgaat, is gevaarlijk. Een journalist die niet kan lezen, ja, die is gevaarlijk. Maar een journalist die niet kan luisteren evenzeer en dat facet slaat Hoefnagels over. Een journalist die onderzoek doet en vergeet zijn toerenteller eerst op nul te zetten, kan beter gaan studeren voor advocaat in kwade zaken. Als Hoefnagels over ‘goed schrijven’ spreekt, zou ik willen vragen wat hij bedoelt. Wat betekent ‘goed’? Bedoelt hij feitelijk, naar waarheid? Want de journalist die dat doet is in de ogen van Den Haag juist ‘gevaarlijk’.

De film Platoon heeft volgens Time al 93 miljoen dollar binnengehaald. Room with a View van Ismail Merchant en diens lover Ivory heeft acht Oscar nominaties, evenals Platoon. Hoogst

185 Zie ook Memoires 1957-1964.

186 NRC Handelsblad, 24 maart 1987.

[p. 155]

merkwaardig dat de twee films dit jaar met het hoogste aantal Oscars werden gedraaid door twee regisseurs, Stone en Merchant, met wie ik beiden een kwart eeuw geleden in New York al bevriend raakte.¹⁸⁷

187 Time, 30 maart 1987.

25 maart 1987

Ook Trouw laat zich natuurlijk niet onbetuigd en doet graag mee aan het paniek zaaien over Suriname, waar of niet waar. Inderdaad zijn Lucien de Freitas en Irwin Wist van De Ware Tijd blijkbaar naar Nederland gekomen. Om het naadje van de kous te weten, zou je ook de Bouterse-kant van het verhaal moeten kennen.

Max Pam vertelt me dat de redactie van nrc Handelsblad geen interview met mij in de krant wil hebben.

Ik ben naar The Color of Money gegaan met Paul Newman en Tom Cruise, omdat mijn vriend Richard Price het verhaal schreef. Ik ben er toch uit weggelopen, want van teveel biljarten krijg je ook genoeg. Ik zou er met Richard over willen spreken. Hoe zou het met hem gaan?

En nu is het ‘oorlog’ tussen Amerikaanse televisiedominees Tammy Faye, Jim Baker en Jimmy Swaggart. Er zijn er nog meer, zoals Oral Roberts en Jerry Falwell. Een grote oplichtersbende. Nu zijn ze in ‘oorlog’, omdat de stakkers niet weten wat een oorlog is.¹⁸⁸ Paus Johannes Paulus ii heeft een encycliek van 114 pagina's doen uitgaan ‘proclaiming the Virgin Mary a “model” for the Roman Catholic Church and calling on all Christians to accept her as a source of unity because she is their “common mother”.’¹⁸⁹ Nog meer, maar dan vreedzame religieuze nep dus. Dat ietsje intelligent geprogrammeerde hersens er nog in trappen is onbegrijpelijk.

188 NRC Handelsblad, 25 maart 1987.

189 The New York Times, 25 maart 1987, Roberto Suro.

26 maart 1987

Deel vier van de Memoires is geschreven. Ook de bijbehorende foto's zijn compleet met de omslagfoto. Een pak van mijn hart. Ik zou naar deel vijf willen doorstomen, maar ik laat het even rusten.

Ik begin er weer heel langzaam aan te wennen alleen op Amerbos te wonen. Ik mis Eduard niet meer doorlopend. Het is duidelijk, ik moet hem vergeten. Ik begin wel steeds meer over te hellen naar Zuid-Afrika te verhuizen en de ellende hier achter me te laten.

[p. 156]

Wim Hazeu zegt dat ik een slecht geheugen heb. Ik zou zelf hebben gezegd, om uitgaven van publicatie te verlichten, dat ik het toekennen van een schrijvershonorarium had laten vallen. Ik kan het me niet herinneren, maar omdat ik mijn zakelijke instincten niet onder controle heb, zou het best waar kunnen zijn. Hij zei vervolgens (nota bene): ‘Geef mij dan 12.500 gulden subsidie op je deel Memoires, en houd er 2.500 gulden voor je zelf van af.’ Ik voelde me machteloos en stond perplex. ‘Gezellig om dit gesprek in deel negentien te zetten,’ zei ik. ‘Ga je gang maar,’ aldus Hazeu, ‘ik ben de enige uitgever die je dagboeken wil uitgeven. Ze verklaren me allemaal voor gek.’ Ik dacht: wel ja, dat ook nog. ‘Wat ze zeggen is: “Oltmans is aardig voor een persiflage op televisie, maar verder niet”.’ Wat moet ik met die man? Misschien is hij inderdaad de enige. Ik ga gewoon door met de dagboeken persklaar te maken, zodat het werk is gedaan en dan maar wachten op fondsen om ze uit te geven, waarschijnlijk tot ik een ons zal wegen.

Het verwachtte briefje van de avro, van de hand van Fons van Westerloo is gearriveerd. Geen geld om in Zuid-Afrika te filmen. Smoesjes.¹⁹⁰

Henk de Mari vraagt wat Daan Dijksman voor een figuur is. De Haagse Post zou hem hebben aangevallen. De Mari zou aan de hand van het Eerste Kamerlid Tom Struick van Bemmelen hebben gelopen in de Klaas de Jonge-affaire, die hij onvoldoende onderzocht zou hebben. Ja, ja. Henk zei de nummers van de officiële paspoorten van De Jonge zelfs in de krant te hebben gezet. Ik had Henk getipt dat Den Alerdinck te koop stond, waarop hij Frans Lurvink belde. Die zei dit bericht ‘liever niet’ in de krant te willen hebben. Hij bood De Mari prompt een dinertje aan. Hij kreeg ten antwoord geen honger te hebben: ‘Ik heb alleen maar honger naar nieuws.’

Theo belde. Hij is weer thuis en scheen zich uitstekend te voelen. Hij is een maand uit de circulatie geweest. Hij zei niets over aanvullend onderzoek.

190 Zie bijlage 28.

27 maart 1987

Lag vroeg wakker en piekerde over Eduard. Als hij nu belt, verzin ik een smoes dat ik verhinderd ben. Maar als ik die noodlottige stap echt zou nemen, dan is de liefde voor die jongen voorgoed over en zal ik hem nooit meer aanraken. Het oude liedje dus. Maar dan zie ik hem liever niet meer. Hij zal nooit meer een vriend als mij krijgen.

[p. 157]

Ik belde lang met oud-ambassadeur Sukrisno, die in Amstelveen woont als vluchteling van het Suharto-regime. Het is soms nuttig weer eens te praten met Indonesiërs die wel weten hoe de geschiedenis is geweest en wat er werkelijk in Djakarta is gebeurd. Hij zei niet te begrijpen dat Den Haag alle kaarten op Suharto bleef zetten. ‘Het is onwetendheid,’ antwoordde ik.

Ik belde een half uur met Eduard. Toch weer.

Atte Jongstra schreef een halve pagina in Het Parool om duidelijk te maken, dat ‘het gelijk van W.F. Hermans, zuur en zeurderig is.’ Hermans heeft het boek De raadselachtige Multatuli geschreven.¹⁹¹ Daarin is hij volgens Jongstra niet te pruimen. Ik denk dat Hermans niet aan Multatuli kan tippen, zoals Jongstra niet aan Hermans, en zo blijft er schrijverij aan de winkel. Maar ik kan het ook mis hebben.¹⁹² Hermans schijnt erop gewezen te hebben dat Multatuli in de laatste jaren van diens leven naar de dood verlangde, wat volgens Jongstra ‘naar mijn gevoel wel juist is.’ Hoe oud is de schrijver van de Max Havelaar eigenlijk geworden? Ik heb er veel over nagedacht deze laatste weken. Wanneer op een dag mijn geld op is, dan zal ik moeten verdwijnen, want ik ben niet bereid mezelf te hoereren ten detrimente van wat ik als goed of fout ervaar, zoals vrijwel iedereen doet om in leven te blijven.

Alberto Moravia merkte in Newsweek op: ‘It is true that Italy is no longer a poor country. Modern Italians are a bit too materialistic. Affluence has brought materialism to Italy, and with it vulgarity. From a spiritual point of view, Italy was better off when it was poor.’¹⁹³

De Sociaal Economische Raad (ser) heeft van de vakbonden fnv en cnv te horen gekregen dat de lijst met te boycotten goederen richting Zuid-Afrika dient te worden uitgebreid. Zo luidt nu dus ook het ser-advies aan Hans van den Broek en staatssecretaris Van Rooy van buitenlandse handel. Heer, vergeef het hun, ze weten niet wat ze doen.

191 W.F. Hermans, De raadselachtige Multatuli, De Bezige Bij, Amsterdam, 1987.

192 Het Parool, 27 maart 1987.

193 Newsweek, 23 maart 1987.

28 maart 1987

Ik werd om 03:00 uur wakker en lag te piekeren over Zuid-Afrika, wat ambassadeur Carsten en zijn maten tegen me ondernomen zouden kunnen hebben en welke gevolgen dit zal hebben. Ik dacht aan Cecile van Lennep. Zij belde vanmorgen, en - als weduwe van een ambassadeur met uitstekende contac-

[p. 158]

ten aan het hof en in Den Haag - vertelde het volgende: ‘Ik denk Wim, dat de ambassadeur in Pretoria een stap tegen jou heeft ondernomen bij de Zuid-Afrikaanse regering. Ik voel dat instinctief aan.¹⁹⁴ Ze proberen je nu op alle mogelijke gebieden tegen te werken. En je bent niet jong meer. Je wordt op die manier financieel gekraakt. Ik heb er erg grote zorgen over.’ Zij is kennelijk op onderzoek uitgegaan na van mij gehoord te hebben wat Rinus Wijnbeek me vertelde. Zij heeft nu waarschijnlijk in Den Haag gehoord hoe de vork in de steel zit. Ik heb onprettige gevoelens die me aan de oorlog doen denken. Ik schreef Isak Heath op de Zuid-Afrikaanse ambassade dat ik me ernstige zorgen maakte.

Wat mevrouw Van Lennep mij in 1987 vertelde, zou exact het scenario weergeven waarvan het bestaan me geleidelijk aan duidelijk zou worden. Vijfendertig jaar nadat de overheid in het grootste geheim de sabotage van mijn werk als journalist - in opdracht van Joseph Luns - decreteerde en daarmee mijn fundamentele burgerrechten in het geniep vanuit Den Haag begon te vertrappen, kreeg ik de eerste geheime codetelegrammen van Buitenlandse Zaken in handen, dit dankzij een beroep op koningin Beatrix. Pas tijdens haar staatsbezoek aan Pretoria in 1995 werd me op het hoogste niveau van Zuid-Afrikaanse zijde te verstaan gegeven dat de sabotage die ik daar ondervond, resulterend in de uitzetting van 1992, uitsluitend vanuit Nederland werd georganiseerd. Uiteindelijk legde ook oud-premier Ruud Lubbers deze lezing van mijn lot in een brief aan mijn advocaten in 1996 vast. Wat Cecile van Lennep me in 1987 toevertrouwde, en de grote zorg die zij over mij en mijn toekomst had ten aanzien van de schurken in Den Haag die zich dit allemaal veertig jaar lang permitteerden, zou ik pas in de loop van de jaren negentig begrijpen, omdat de schofterij me toen pas duidelijk werd.

Ik ontmoette Conny Braam in Schiller op het Rembrandtplein. Ik las eerst haar gesprek met Vrij Nederland nog eens door en concludeerde andermaal: deze juffrouw is gestoord, maar ik zal er het beste van maken. Ik wilde haar ontmoeten, ook omdat de vara en Sonja Barend het verdommen op televisie te melden dat er door het apartheidsregime geen muur om Soweto werd gebouwd en haar met die onzin te confronteren. Ze was op tijd. We spraken een uur en veertig minuten. Ik hield een pleidooi voor een gematigde koers. Met mijn inzichten ten

194 Zij wist meer dan ze me vertelde, maar kon haar bronnen niet bloot geven.

[p. 159]

aanzien van Indonesië en Suriname was zij het geheel eens, maar over Zuid-Afrika niet dus. Ze was onlangs in het geheim in Zuid-Afrika geweest en van de 100 mensen die zij er had gekend, zaten er 60 in de gevangenis. Dit verwonderde me vooral omdat eruit bleek dat Pretoria blijkbaar toch kans zag de belangrijkste communistische oproerkraaiers achter slot en grendel te krijgen (als het waar was wat ze zei).

Over het niet aanleggen van een muur rond Soweto zweeg zij als het graf. Geen reactie, wie zwijgt stemt toe. Zij weet natuurlijk heel goed dat ze heeft gelogen bij Sonja om de lachers en uitfluiters van Willem Oltmans op haar hand te krijgen. Maar evenals Sonja krijgt zij het niet voor elkaar ruiterlijk te erkennen gelogen te hebben, of toe te geven fout te zijn geweest. Dat zegt veel van deze bij het publiek populaire dames.¹⁹⁵ Ik zei het racistisch te vinden om je ‘beter’ te voelen in Soweto dan in Pretoria, zoals zij in Vrij Nederland had gezegd. ‘Met de mensen in Pretoria heb ik niets gemeen,’ zei ze. Ik dacht: behalve je blanke huidskleur en Hollandse programmering, schat. Ik benadrukte: ‘Het anc zal nooit winnen. Daarmee wed je op het verkeerde paard. Denk er maar aan dat ik je dit op 28 maart 1987 heb voorspeld.’¹⁹⁶ Dit onstelde haar zichtbaar. Over Klaas de Jonge zei ze dat alle ontwikkelingswerkers van Buitenlandse Zaken diplomatieke paspoorten hadden. Zij was het met me eens dat De Jonge eruit moest: ‘Maar jij doet dit alleen maar om Hans van den Broek een hak te zetten.’

‘Dat is zeker zo,’ antwoordde ik. Dat wilde zij ook, maar voor haar bleef De Jonge een held. Ik zei hem niet anders te kunnen zien dan als een misdadige terrorist. ‘Kleefmijnen zullen de zwarten van dat land nooit ofte nimmer bevrijden Conny.’ Ze keek weer sip. In het geheel genomen was het een geciviliseerde ontmoeting tussen fervente tegenstanders.

Stanley Rensch, een mensenrechtenactivist in Paramaribo, sloeg in grote rode letters opnieuw alarm in de Weekkrant Suriname: dodenlijst in paramaribo, surinamers vluchten. Wat denken zulke mensen toch te bereiken?¹⁹⁷ Ook de fameuze Arnold Burlage is weer op het oorlogspad.

195 In 1997, als het programma Buitenhof iemand uitnodigt om over de rechtszaak tegen Winnie Mandela te komen praten, is het nog steeds Conny Braam die komt opdraven.

196 Zonder de uitspraak terug te nemen, wil ik verduidelijken dat een overwinning van ANC-SACP (inclusief het beleid dus) mij onmogelijk leek. Ik zag het ANC niet als absolute winnaar, noch als een club die de oorspronkelijk geplande links-communistische koers zou varen.

197 Weekkrant Suriname, 27 maart 1987.

[p. 160]

Chin A Sen heeft volgens nrc Handelsblad in Washington gezegd dat Ronnie Brunswijk voorlopig aan een half miljoen dollar (van de cia) genoeg heeft om Bouterse omver te werpen.

Ik wist dat Chin A Sen een zwakke figuur was maar dat hij in de vs in rechtse en ultrarechtse kringen zou gaan zoeken naar centen voor het Junglecommando van Ronnie Brunswijk, bewijst toch wel andermaal in welke hoek deze man het steeds weer zoekt. Evenals tijdens de aanloop met Roy Horb naar de ramp van 8 december 1982 in Paramaribo. Ook twee ‘vertegenwoordigers’ van Brunswijk arriveerden in Washington. Hans Maarten van den Brink meldt zelfs dat het vaststaat dat er contacten waren tussen de gepensioneerde generaal John Singlaub (expert op het gebied van speciale operaties en voormalig cia-commandant) en de terreurgroep van Brunswijk. Singlaub staat ook aan het hoofd van de World Anti-Communist League. En voegt spuit elf, Chin A Sen, zich bij dit onfrisse gezelschap. Geef mij maar Desi Bouterse.¹⁹⁸

198 NRC Handelsblad, 28 maart 1987.

29 maart 1987

Ik was vroeg in de polders. Tranen kwamen weer in mijn ogen wanneer mijn brein met Eduard bezig was. Ik kan er niet toe komen om via tactische leugentjes, zoals dat heet, hem naar me toe te trekken. Dan denk ik aan Henk Hofland, die al meer dan dertig jaar Mimi bedriegt en maar wat zegt.

Ik schreef een lange brief aan Cecile van Lennep.¹⁹⁹

De politieke partijen in Suriname hebben in een besloten zitting van het topberaad overeenstemming bereikt met legerleider Desi Bouterse over een ontwerp-grondwet.²⁰⁰

Raymond van den Boogaard beschrijft hoe de weerstand tegen het beleid van Michail Gorbatsjov in de ussr krachtig toeneemt. De Sovjet Unie beleeft een levensgevaarlijke periode.²⁰¹

199 Zie bijlage 29.

200 NRC Handelsblad, 29 maart 1987.

201 Idem.

30 maart 1987

Minister Frits Korthals Altes (vvd) van Justitie wil dat de eeg vreemdelingen test op aids en dit besluit zo snel mogelijk invoert.²⁰² Wat een idioot.

202 NRC Handelsblad, 30 maart 1987.

[p. 161]

Ik was verguld met de brief van Herman von der Dunk.²⁰³

Gistermiddag stond Eduard ineens voor mijn neus. Hij was hartelijk en lief. Hij zag er zalig uit. Ik nam foto's van hem.

Ambassadeur Antonio Diaz van Cuba telefoneerde dat er een telex van vicepresident Carlos Rafael Rodriguez was gekomen met de mededeling dat hij me zou waarschuwen wanneer te komen ‘om te spreken over ons boek.’ Ik heb helemaal geen zin meer in dat project.

Newsweek over de sancties tegen Zuid-Afrika: ‘How much does economic ostracism hurt? Not much, according to most of the early signs. Many of the trade sanctions are not particularly severe: others can, at a price, be evaded. Disinvestment - the sale of foreign companies' assets to local interests - may actually help the country in the short run.’²⁰⁴ Maar de Zuid-Afrikaanse economie ‘trembles with nervousness about what the future may hold in store.’ Sancties zijn geen oplossing, hoogstens een drukmiddel. Maar ‘de boeren’ zijn gewend alleen te staan. Zij zetten zich af tegen het Britse imperium en dat zullen ze opnieuw doen tegen ‘de wereld’ die chaos in het land wil opdringen.

203 Zie bijlage 30.

204 Newsweek, 6 april 1987.

31 maart 1987

Ik kreeg een briefje van Hans Teengs Gerritsen die zegt te hopen dat mijn missie naar Moskou zal slagen, om voor hem de juiste deur open te zetten.

Oliver Stone kreeg zijn tweede Oscar voor beste regisseur na het verschijnen van Platoon.

Henk Hofland belde om te zeggen dat hij de brief van Herman von der Dunk ‘een doorbraak’ vond. Maar zelf haalt hij niet in zijn hoofd om over mijn verschenen dagboeken, waar hij vrij prominent in voorkomt, te schrijven. Wim Klinkenberg vond de reactie van Von der Dunk ‘formidabel’. Henk gaat

[p. 162]

trouwens zelf naar Moskou. Wim vond het niet nodig dat ik Hofland een introductie voor Georgii Arbatov zou geven, zoals ik met Klinkenberg zelf trouwens wel deed.

Hendrik belde me vanavond uit Kaapstad om te bevestigen dat Theo kanker heeft. Zijn vrouw had gebeld dat hij terug in het ziekenhuis was vanwege een tekort aan rode bloedlichaampjes. Ik kreeg van dit bericht maagpijn met bijbehorende geluiden. Ik belde Lex Poslavsky die ook niet begreep wat er gebeurd kon zijn. We concludeerden dat ik niets anders kon doen dan duidelijk maken dat wanneer hij wilde praten, ik direct zou komen. Maar zo reageert Theo dus niet.²⁰⁵

205 Ik schreef die dagen voortdurend en uitgebreid over Theo's ziekte in mijn dagboek.

1 april 1987

Wat dwalen er een verschrikkelijke gedachten door je hoofd wanneer je zo'n rampzalige mededeling krijgt, dat je jongste broer door een dodelijke ziekte is getroffen. Ik dacht aan de stukken grond die hij in Florida kocht om later voor zijn pensioen te gebruiken. Ik stuurde Nel een expresse dat ik direct zou komen als het nodig was of als ik kon helpen.

De ellendeling Frans Weisglas maakt de overeenstemming over een grondwet in Paramaribo in De Telegraaf belachelijk: ‘Er is nog slechts sprake van een stuk papier.’ Wat mankeert die zielepoot toch? Dat de vvd die man hoe dan ook aan het woord laat.

Jan Cremer belde en vroeg op welk adres hij Oliver Stone een telegram kon sturen om hem te feliciteren, alsof hij de dagen dat hij Stone de grond in praatte glad vergeten was. Maar iedereen kan zijn ‘mening’ herzien.

Ik zou Henk Hofland ontmoeten bij Keyzer. Hij kwam niet opdagen. Ik heb tenslotte alleen een zalmschotel gegeten. Ik herinner me dat in het voorafgaande telefoongesprek ter sprake kwam wie de lunch zou betalen. Ik stak niet onder stoelen of banken dat het nu werkelijk eens zijn beurt was. Hij belde niet af, maar bleef gewoon weg. ‘Ik heb nooit geld bij me,’ was zijn antwoord, waarop ik heb gezegd: ‘En jij kan het nota bene declareren als je dat wilt.’

Het is een verschrikkelijk gevoel dat ik als broer niets kan doen in de strijd die Theo nu moet voeren.

Hofland belde. ‘We hadden toch een afspraak,’ zei hij. Hij had op me gewacht bij Scheltema, een plek waar ik sinds de jaren zestig nooit meer ben geweest, laat staan met hem. Als we elkaar zien, is het bij Keyzer. Ik geloofde hem dus niet. Hij vroeg

[p. 163]

waarom ik ‘zo knorrig’ deed. Het is naar om te zeggen maar ik denk niet dat ik deze man ooit nog echt zal geloven na wat er tussen ons zoal is gebeurd.

Eindelìjk vanavond eens een positief geluid uit Suriname op de voorpagina van het avondblad. In tegenstelling tot de vvd en andere zuurpruimen zegt het cda bij monde van het Kamerlid Aarts, dat er een positieve reactie vanuit Den Haag moet komen. Ze hebben gelijk.

Het vreemde gevoel in mijn buik blijft. Ik denk dat ik naar dokter Delprat moet.

Ronald Reagan heeft zich voor het eerst uitgelaten over aids, niet in termen van ‘veilig vrijen’ maar in de zin van het Vaticaan: abstinentie. Hij heeft er dus niet echt over nagedacht.

Typisch Beatrix. Zij bemoeit zich persoonlijk met de bestaande regeling waarbij het predicaat ‘hofleverancier’ mag worden gevoerd. Het toezicht is verscherpt en bedrijven die niet langer aan de banier ‘hofleverancier’ voldoen, kan deze weer worden ontnomen.²⁰⁶

206 NRC Handelsblad, 31 maart 1987.

2 april 1987

Er zijn in ons land elf aids-patiënten met behulp van actieve euthanasie overleden.²⁰⁷

Ik voel me zwaar aangegrepen. Hoe kan ik als een blok slapen terwijl mijn broer tegen kanker vecht?

De Volkskrant zwakt de berichten uit Suriname weer vrolijk verder af door op de voorpagina te zetten: bouterse zaait twijfels over rol na verkiezingen.

Cecile van Lennep heeft Ernst van Eeghen geschreven dat de

207 NRC Handelsblad, 2 april 1987.

[p. 164]

regering via ambassadeur Carsten mijn werk in Zuid-Afrika weer aan het saboteren was en dat ik het daardoor erg moeilijk had. Wat ontzettend lief van haar. Ik ben haar erg dankbaar. Zij las me tot tweemaal toe zijn antwoord voor, wat onder meer behelsde: ‘Natuurlijk wil ik Willem Oltmans helpen, ik weet alleen niet hoe.’ Toch berispte ze mij dat ik Van Eeghen nooit had mogen schrijven ‘wat je gevoel je zei’ dat hij op televisie vermeed om over Erica (zijn overleden echtgenote) te spreken. ‘Dat ging je niet aan.’ Dat is misschien ook wel zo, maar ik was eigenlijk erg hecht met Erica van Eeghen-van Panhuys en vond dat ik voor haar op moest komen, want ik weet hoe kasar²⁰⁸ Ernst kan zijn.

Margaret Thatcher heeft tijdens haar bezoek aan Moskou op de Sovjettelevisie het bekende Westerse verhaal afgestoken dat kernwapens nodig blijven als effectief afschrikmiddel. Daarom kunnen kernwapens dus ook niet worden afgeschaft, want hun eliminering zou de wereld onveiliger en minder stabiel maken. Georgii Arbatov heeft ogenblikkelijk op itv-televisie geantwoord dat de mensen in de ussr ‘verbijsterd’ zijn over haar verhaal. Hij zei dat de wereld een holocaust tegemoet zou gaan als haar opvattingen in Oost en West gemeengoed zouden worden. ‘Ik heb eerlijk gezegd nooit gedacht dat ik dit nog eens zou zeggen, maar ik denk dat president Reagan over nucleaire onderwerpen realistischer denkt dan mevrouw Thatcher,’ aldus Arbatov.

Bert Dreese belde dat hij uit betrouwbare bron had vernomen dat Frans Lurvink bepaalde financiële problemen had, en of ik wellicht met een schikking van 100.000 gulden akkoord zou gaan. Ik antwoordde: ‘Point d'affaire.’²⁰⁹

Henk Hofland schreef een briefje. Toch geloof ik hem niet. Smoesjes.²¹⁰

208 Indonesisch voor ruw.

209 In geen geval.

210 Zie bijlage 31.

3 april 1987

Gorbatsjovs hervormingen gaan niet over een pad met rozen. The New York Times publiceerde er een artikel over: amazing energy from russia.²¹¹ Gorbatsjov wordt echter ook openlijk en ondergronds tegengewerkt, wat een waarnemer deed opmerken: ‘If Mr. Gorbachev goes on at this rate, he will not last four years.’ Er circuleert in Moskou nu ook een video (ondergronds) waarin Raisa Gorbatsjov wordt bekritiseerd en be-

211 The New York Times, 3 april 1987.

[p. 165]

lachelijk gemaakt, bijvoorbeeld door gebruik van haar ‘Western wardrobe’. In Londen zou zij inkopen hebben gedaan met een American Express Gold Card.²¹²

Het lijkt wel of mijn Zuid-Afrikaanse plannen in het slop zijn geraakt. Ik heb een brandbrief aan Hein de Villefort du Toit gezonden dat ik op 16 maart had zullen terugkomen om samen met het Information Bureau (Casper Venter) een film te maken om de meningen van Nederlanders in Zuid-Afrika te registreren, maar dat druk van ambassadeur Quint en de ambassade in Den Haag niets schijnt uit te halen in Pretoria.²¹³

Ik werk rustig verder aan deel vijf van mijn Memoires, wat weer een opwindend deel wordt. De eerste 28 pagina's zijn af.

Ik schreef Eduardus Halim om hem succes toe te wensen bij zijn komende, belangrijke recital in New York.

Vreselijk, dat je zelf een nagenoeg normaal leven leidt terwijl je broer verwikkeld is in een hevige strijd met een ongeneselijke ziekte.

De PvdA, een club van duidelijke lichtgewichten, heeft Marjanne Sint tot voorzitster gekozen. Zij was eens manager bij de vnu, zoals Willem Drees eens stenograaf in het parlement was. Ook de Rooie Vrouwen hebben een nieuwe leidster. Hoe kan het publiek in dit land in hemelsnaam enig vertrouwen hebben in zo'n zonderling gezelschap? De anderen zijn ook niet voor de poes met Van den Broek, Kok, Voorhoeve en Van Mierlo. Zoals Wilhelmina reeds in haar memoires schreef: ‘De laatste vijfenzeventig jaren hebben weinig werkelijke staatslieden opgeleverd.’²¹⁴ De PvdA heeft van een ramp als Ien van den Heuvel niets geleerd.

Weekkrant Suriname stimuleert weer eens de gedachte onder Surinamers dat het kolonialisme in veredelde vorm - via binnenmarcherende mariniers - zou kunnen terugkeren. Ook in Suriname botsen ‘oud denken’ en ‘nieuw denken’, net als in de ussr.

212 The New York Times, 1 april 1987.

213 Wat ik toen nog niet wist maar waar Cecile van Lennep me voor waarschuwde, was dat Den Haag bezig was mijn werk in Zuid-Afrika te saboteren.

214 Wilhelmina, Eenzaam maar niet alleen, Ten Have, Amsterdam, 1959.

[p. 166]

nrc Handelsblad schrijft schoorvoetend dat de reactie van Buitenlandse Zaken op de aangekondigde vrije verkiezingen in Suriname ‘enigszins te koel’ is geweest. Waarom schrijven de sukkels niet recht voor de raap wat hun mening is.

Ik had een telefoongesprek met Jan Cremer. Over Piet Grijs en diens Multatuli-pagina in de Volkskrant. ‘Die door inteelt aangevreten geest is hartstikke gek. Zijn vader was vroeger hoog in de regering en nu voelt hij zich ook nog professor, in wat niemand mag weten. Die man schrijft onder dertien schuilnamen. Een man in een gekkenhuis heeft er misschien maar vier of vijf, of twee, Napoleon en Jezus. Dan moet je om 15:00 uur naar Arti gaan. Daar zitten ze straks allemaal voor Welingelichte Kringen met Joop van Tijn. Er wordt op kosten van de vpro gedronken en straks samen ook nog gegeten.’

Ik vertelde hem dat Hofland me gewoon had laten zitten in Keyzer en dat hij hengelde naar contacten in Moskou, waar hij naar toe gaat, maar dat ik er nu eens geen zin in heb. ‘Ik verdom het.’

‘Jij bent veel te aardig,’ aldus Jan.

‘Nee, ik probeer mensen alleen maar correct te behandelen,’ zei ik.

‘Je moet Hofland het adres van de Lubjankagevangenis geven en dan zeg je: het wachtwoord is “Lenin is een klootzak”, en Henk, dan gaat de poort wijd voor je open en is je bedje gespreid.’ Later belde hij terug dat hij een brief aan de Volkskrant had geschreven en hij zou me een kopie zenden.²¹⁵

215 Zie bijlage 32.

4 april 1987

De Volkskrant schrijft erg positief over Ronald Gase's nieuwe boek Beel in Batavia, uitgegeven door Wim Hazeu.

Ook Lubbers weet niet waar Suriname over gaat. Hij vertrouwt op adviseurs die hem onvolledig en kennelijk eenzijdig inlichten. Er komt geen ontwikkelingshulp naar Paramaribo voor er verkiezingen zijn geweest. Pure chantagemethoden en koloniaal denken. Het stoute kind moet eerst leren gehoorzaam te zijn aan de wensen vanuit het Torentje.

16 april a.s. loopt mijn abonnement op The New York Times af. Ik loop er al dagen over te delibereren of ik me kan veroorloven dit te verlengen. Ik kan niet buiten die krant en de waardevolle informatie die uiteindelijk ook voor mijn dagboeken is bestemd.

[p. 167]

5 april 1987

Kon vanwege broer Theo weer niet slapen.

Driebergen - Amsterdam

Ik ontmoette op station Driebergen Michel Aboikoni, die terug is uit Suriname, om zijn wederwaardigheden te horen. Hij kwam veertig minuten te laat, was zeer vermagerd, maar ongeschonden.

De essentie van zijn verhaal was dat de bvd aan Eddy Jozefzoon van de Nationale Verzetsraad had verteld, dat Desi Bouterse Michel financierde en dat hij ‘dus’ een spion van Bouterse was.²¹⁶ Het kan niet anders dan dat de bvd de gesprekken tussen Herrenberg, Michel en mij op Amerbos heeft afgeluisterd, of die van Michel rechtstreeks aan Berrenstein van de Surinaamse ambassade. Dat het mogelijk is dat het zo heeft plaats gehad, vervult me met afgrijzen. Het zijn Gestapomethoden in ons vrije, democratische koninkrijk. Michel heeft met Desi gesproken in het huis van Herrenberg. Bouterse had hem verteld dat zijn vader om zijn komst naar Suriname had gevraagd en om die reden achtte de regering het haar plicht hieraan mee te werken en de overkomst mogelijk te maken. Michel komt spoedig naar Amerbos om alles uitvoerig uit de doeken te doen.

Via mijn tante Poslavsky in Bilthoven hoor ik dat Theo erg depressief is. Hij is bezorgd over zijn zaken, die stil staan. Ik voel me nog steeds misselijk in mijn maag. Lex Poslavsky heeft Theo al aangeboden naar hem toe te komen als hij er behoefte aan zou hebben.

216 Via mijn telefoon op Amerbos werden ook bedragen overeengekomen.

6 april 1987

Wie zouden toch aan het Junglecommando van Brunswijk en zijn trawanten dergelijke indianenverhalen influisteren, om ze in de Nederlandse kranten te krijgen? Zijn het de padvindertjes van de bvd of de cia? Het is werkelijk van de gekke.

[p. 168]

Ik moet lachen om een artikel in The New York Times, dat heet: when policy makers become cowboys.²¹⁷ Grosso modo denken en doen alle Yankees als cowboys. Echt ontgroeid zijn zij de wildwestmentaliteit nooit. Dus wanneer ze ook nog een cowboy filmheld uit Hollywood in het Witte Huis neerzetten, is het hek echt van de dam.

Ik kreeg een brief van Hans van Ketwich uit Kaapstad.²¹⁸ Hij herhaalt dat de Klaas de Jonge-boter op het hoofd van Hans van den Broek rust. Die affaire laat me niet los.

217 The New York Times, 5 april 1987.

218 Zie bijlage 33.

7 april 1987

Ik sliep weer verschrikkelijk slecht.

Hoe leg je een vogel uit om niet in de zonnewering een nest te bouwen? Ze zijn steeds bezig, dus iedere keer rol ik het uit. Eens is een nest met jonge vogeltjes, omdat ik niet wist dat het er zat, plat gerold in het zonnescherm.

Theo weegt nog maar 42 kilo. ‘Je weet, hij vertelt dus nagenoeg niets over zichzelf of zijn toestand. Hij wil werken en windt zich verschrikkelijk op dat zijn zaken stil staan. Hij heeft al contracten verloren,’ aldus zijn vrouw Nellie. Zij bezoekt hem dagelijks in het ziekenhuis.

Richard Green schreef The ‘Sissy Boy Syndrome’ and the Development of Homosexuality.²¹⁹ Greens conclusie is dat sissy boys een grote kans hebben om als volwassene homo- of biseksueel te zijn. Deze psychiater schijnt onder sissy vrouwelijk te verstaan. Zij hadden meisjes willen zijn. Zij speelden ook liever met meisjes. ‘And they avoided rough-and-tumble play and sports, the usual reasons for the epithet “sissy”.’ Ik wil dat boek wel een keer lezen.²²⁰

219 Richard Green, The ‘Sissy Boy Syndrome’ and the Development of Homosexuality, Yale University Press, New Haven, 1987.

220 Psychology Today, april 1987, Jeff Meer.

8 april 1987

Michel Aboikoni en ik zijn het eens dat ik namens hem zo snel mogelijk naar Bouterse zou moeten gaan, waartoe ik een telegram naar Paramaribo heb verzonden. Desi had hem gezegd geen enkele van de brieven die Michel hem in het verleden stuurde, te hebben ontvangen.

[p. 169]

Wim Pretorius, op dit moment de enige Zuid-Afrikaan die zich vol gas voor mijn zaak inzet hier, heeft gisteren met ambassadeur Quint en Heath gesproken die twee telegrammen uit Pretoria lieten zien die over mij gingen. ‘De linkerhand weet niet wat de rechterhand doet in Pretoria,’ aldus Wim. ‘Ik kan je echter zeggen dat de ambassadeur en de heer Heath zich tegenover jou schamen. Ik heb er aan toegevoegd dat ook ik me als Zuid-Afrikaan diep schaam tegenover jou.’ Hij is van plan rechtstreeks Casper Venter te bellen.

Jules Wijdenbosch is de nieuwe premier van Suriname geworden. Ambassadeur Heidweiller is tot minister van Buitenlandse Zaken benoemd. En mijn vriend Harvey Naarendorp overhandigde al enige dagen geleden zijn geloofsbrieven als ambassadeur in Rio de Janeiro.

Ik liep even bij Mimi Hofland binnen in het krantenwinkeltje van het Holiday Inn Hotel. Ik vertelde bij Keyzer voor niets op Henk te hebben gewacht. ‘Je moest eens weten Wim, hoe dikwijls hij dat mij heeft geflikt. Je kan geen woord van hem geloven.’ Hofland zit in het Cosmos Hotel in Moskou. Hij is per trein naar de ussr gegaan, een reis van 48 uur.

Ik kreeg een brief van Osvaldo Cardenas, de voormalig Cubaanse ambassadeur in Paramaribo.²²¹

221 Zie bijlage 34.

[p. 170]

9 april 1987

Christo Landman, de Zuid-Afrikaanse zaakgelastigde in Den Haag, heeft de gemeenten Spijkenisse en Brielle brieven geschreven dat een moralistische veroordeling van Zuid-Afrika allerminst rechtvaardig en billijk kan zijn. ‘U bent misleid door een stortvloed van eenzijdige publiciteit, die als het ware een vendetta tegen Zuid-Afrika is.’ Natuurlijk is dit waar. Landman hield het nog netjes. Hetzelfde gebeurt met Suriname aan de hand van de meest misdadige leugens. De gemeenten Spijkenisse en Brielle hadden de regering namelijk opgeroepen stappen te ondernemen ten behoeve van ‘de gekleurde bevolking van Zuid-Afrika’. Hans van den Broek riep ambassadeur Quint op het matje om te protesteren tegen inmenging door Landman van de binnenlandse aangelegenheden van het koninkrijk. Die man is idioot.

De dag begon met een gesprek van een half uur met Cecile van Lennep. Ze was erg lief. Ze zei dat Ernst van Eeghen haar nu toch ook tegenviel en kennelijk niets had gemeend van zijn brief aan haar. Ik legde uit dat het mij ook enige jaren had gekost om door de façade van Van Eeghen heen te komen en zijn ware gezicht te ontcijferen. ‘Je moet hem niet schrijven, Wim,’ zei ze, ‘je kunt hem beter opbellen want dan zet je hem meer voor het blok.’ Ik dacht: wat slim eigenlijk, dat heb ik me niet eerder bedacht. ‘En dan moet je refereren aan je vriendschap met Erica in dat telefoongesprek,’ vervolgde zij. ‘Ik heb ook in mijn brief aan hem er op gewezen hoe Erica op jou was gesteld.’

‘Ik denk niet dat ik dat zal doen,’ zei ik. ‘Dat gaat me te ver.’ Ik begrijp dat de reprimande namens Van den Broek aan Quint werd uitgedeeld door Vegelin van Claerbergen, directeur Afrika en Midden-Oosten van het ministerie. In Paramaribo heb ik voldoende over die mijnheer gehoord om me over het feit dat juist die superkoloniaal, plus royaliste que le roi, Quint de les heeft gelezen. Ik schreef Christo Landman zich niets van die zak aan te trekken. En ik schreef mijnheer Vegelin van Claerbergen een pittig briefje.²²² Ook schreef ik andermaal premier Lubbers en trok vergelijkingen met het dekolonisatieproces in Indonesië dat men nu opnieuw de ene blunder na de andere in Paramaribo uithaalt. ‘Luistert u in hemelsnaam naar wat ik u bij herhaling heb geschreven: alle blunders ten aanzien van Indonesië worden, alsof men geen ene maat in de koloniale partituur meent te moeten overslaan, jegens Suriname herhaald.

222 De tekst is wel erg rauw geworden. De brief is in het dagboek.

[p. 171]

Terwijl u in dit land, denk ik, de enige bent om dit in te zien en er effectief wat aan te doen.’²²³

Adriaan Vlok, de Zuid-Afrikaanse minister van Orde en Gezag gaat Frederik van Zyl Slabbert, voormalig leider van de Progressieve Federale Partij, vervolgen voor het in bezit hebben van verboden lectuur, namelijk geschriften van Nelson Mandela van het anc. Krankzinnige zaak in dit late uur.

Ik heb Ernst van Eeghen opgebeld. Hij sprak met elan over de brief aan Cecile van Lennep heen en begon meteen over hoe hij in zes weken viermaal in Moskou was geweest. Hij leek Arbatov te kleineren. Ik herinnerde hem eraan dat zijn werkelijke Sovjetcontacten juist met hem waren begonnen. Hij bazelde maar door over raketten en eindigde met ‘laten we contact houden.’

Professor Herman von der Dunk belde. Hij vertelde op het Bilthovens Lyceum bij broer Theo in de klas te hebben gezeten en hem vorig jaar op een schoolreünie weer te hebben ontmoet.

Prinses Diana heeft een aids-ziekenhuis bezocht en gaf patiënten een hand en sprak met hen. Moedige jonge dame.

Teengs Gerritsen heeft zijn mening over de twee van Breda toch herzien. Hij pleit nu voor hun vrijlating.²²⁴ Ik kan me nog herinneren dat ik tegen hem zei dat het vasthouden van die twee nog wreder is dan executeren.

Ik had toch geen abonnement op The New York Times moeten nemen. Veel te veel geld. Ik moet serieus gaan bezuigen. Op de sauna, op de telefoon, geen diners meer met anderen. Ik ga maandag nog naar Wertheim en dan is het klaar. Ik moet eerst weer geld gaan verdienen.

223 Brief van 9 april 1987, ook deze is in het dagboek.

224 NRC Handelsblad, 10 april 1987.

10 april 1987

Gisteren zei Cecile van Lennep nog aan de telefoon dat je beter geen krant meer kunt lezen. ‘Kijk nou wat Geertsema weer heeft gedaan.’ Het evangelistenpaar Lucas en Jenny Goeree heeft een boekje gepubliceerd: Sodom is Nederland. Homoseksuelen worden erin als misdadigers afgeschilderd en aids is hun straf. vvd-senator Geertsema heeft hen een brief geschreven waarin hij hen toewenst (Lucas Goeree is 69 jaar) - dat ze zelf aids zullen krijgen. Onvoorstelbaar dat een Kamerlid en voormalig minister van Binnenlandse Zaken en vooraanstaand vvd-lid een dergelijke brief schrijft en aan de pers vrijgeeft.²²⁵

225 De Volkskrant, 10 april 1987.

[p. 172]

Jan Mulder steekt de draak met een tentoonstelling van de 53 ordetekenen (versiersels) van Joseph Luns, die in vitrines op paleis Het Loo voor bezoekers werden uitgestald.²²⁶

W.F. Hermans trok in de Volkskrant een pagina uit om Stoker aan te vallen. Ieder woord aan Stoker besteed, is er een te veel. Dat geldt voor Hermans maar ook voor Jan Cremer.

Jan Cremer belde. Hij geeft op 30 april een feestje. Ik belde Eduard om te vragen of hij mee wilde.

Jan had het stuk van Hermans ook gelezen. Verder beklaagde hij zich dat Babette iedere maand, als zij ongesteld is, drie dagen in een oorlogssituatie verkeerde.

Ik denk iedere dag veel aan Theo. Ik moet vanavond Nellie bellen, ook al ben ik aan alle kanten aan het bezuinigen.

Ik vond warempel $400,- in mijn bureaula. Dat gaat me helpen om naar de vs te gaan.

Nellie zei dat het stukken beter gaat met Theo. Hij steunt steeds minder op haar arm. Maar nu heeft hij overal kritiek op. ‘Zelfs zijn eten stuurde hij terug. Dat heeft hij nooit gedaan.’ Ik hoop zo dat hij er bovenop komt.

226 De Volkskrant, 9 april 1987.

11 april 1987

Ik begon om 08:00 uur te schrijven en herbeleef intens wat er in 1961 gebeurde. Het is alsof ik in contact ben met de toenmalige (reeds lang overleden) Indonesische ambassadeur in Washington, Zairin Zain.

Het nrc Handelsblad liet zich via Hans Buddingh weer verleiden tot een alarmerende kop over Suriname. Het alarm is deze keer gebaseerd op een gesprek met de geneesheer-directeur van het Academisch Ziekenhuis in Paramaribo, I.E.S. Does. Er is op korte termijn tien miljoen gulden aan medische hulp nodig. Het is inderdaad een schandaal dat de Haagse overheid niet onmiddellijk uit de tegoeden van cons-gelden die Suriname toekomen, en honderden miljoenen bedragen, geld hiervoor vrijmaakt.

[p. 173]

12 april 1987

Ik lag weer wakker van zorgen om Theo, maar ook over mijn huidige precaire positie zonder enige financiële zekerheid.

Nieuw alarm in Time. Er dreigt een confrontatie tussen de vs en Japan over de handel en de voor Amerika nadelige handelsbalans.²²⁷

227 Time, 13 april 1987.

13 april 1987

Gary Hart, senator voor Colorado, heeft zich beschikbaar gesteld voor het Witte Huis als tegenstander van George Bush bij de komende verkiezingen. Hij wordt ‘een nieuwe generatie Democraat’ genoemd.²²⁸

Alle 28 mariniers die bewakingsdiensten deden in de Amerikaanse ambassade in Moskou zijn teruggeroepen, evenals de zes die het consulaat-generaal in Leningrad bewaakten.²²⁹ Er is een schandaal uitgebroken over sergeant Clayton Lonetree die 's nachts Sovjetagenten de ambassade binnenliet om hen in de gelegenheid te stellen afluisterapparatuur te plaatsen, zelfs in afdelingen waar de cia opereerde. De Russische receptioniste, Violetta Seina, moet ook voor de kgb hebben gewerkt. Zij schijnt Lonetree tot dit gedrag te hebben overgehaald. Hij zal wel met haar in de koffer hebben gedoken. Veel heibel in de vs over deze zaak.

Ik ontmoette Wim en Hetty Wertheim in Nol in 't Bosch bij Rhenen. Mam genoot vroeger van zo'n uitje. We hebben twee en een half uur gezellig zitten praten. Ze zijn hartelijk die twee oudjes. Wim gaf me een artikel van 33 pagina's van Dale Scott over de Suharto-coup van 1965. Later heb ik het in de trein

228 The New York Times, 14 april 1987, Robin Toner.

229 The New York Times, 13 april 1987, Richard Halloran.

[p. 174]

gelezen. Ik kreeg gerommel in mijn maag van ergernis. Nu begrijp ik wat generaal Alamsjah voor een smeerlap was, nog veel meer dan ik ooit dacht. En dan de rol van ambassadeur Marshall Green. Ik ken de meeste hoofdrolspelers in het manuscript van Scott. Ik ben ontzet en woedend over de duizendmaal smeriger manipulaties van de cia die ik ooit voor mogelijk heb gehouden. Het tripje kostte me zeven uur, maar het was nodig. Ik had de Wertheims al een aantal jaar niet meer gezien.

Bij thuiskomst wachtte een brief van mevrouw Hartini Sukarno.²³⁰

230 Zie bijlage 35.

14 april 1987

Adriaan van Dis zat gisteravond in een paars streepjesshirt, dure das en pochette bij Sonja. ‘Ik hoor dat je wel eens een das van honderd dollar koopt,’ zei Sonja.

‘Als man alleen,’ was het antwoord, ‘moet je jezelf wel eens een cadeautje doen. Ja, toen was de dollar nog drie gulden,’ waarmee hij geraffineerd als hij is aangaf een das van driehonderd gulden te hebben gekocht.

Wout Woltz antwoordt dat mijn boekje Zaken doen ‘tussen de wielen moet zijn geraakt.’ Ze krijgen zoveel boeken om te bespreken. ‘We kunnen helaas niet alles recenseren.’ Een oneerlijke brief van een oneerlijk man dus.²³¹

Toen professor Wertheim mij er gisteren aan herinnerde niet te vergeten dat de ussr een grootmacht was, antwoordde ik dat wat overtrokken te vinden. ‘En hun raketten dan,’ vervolgde hij.

‘Dat is waar, maar een grootmacht waar 280 miljoen mensen alleen aardappelen en kool te eten hebben, daar zet ik een vraagteken bij. Ze zijn een grootmacht voornamelijk in de verbeelding van de burgers van de ussr en vooral door de opgezweepte hysterie in het Westen om de gigantische oorlogsindustrie aan de gang te houden,’ antwoordde ik. Ook was hij het niet eens dat de cia betrokken zou zijn geweest bij de coup in Paramaribo in 1982. ‘Hebben ze alle rechtse lieden omgebracht?’ Het is immers de vaste truc in cia-scenario's, om zowel rechtse als linkse figuren om te brengen? Zoals in Djakarta naast anti-Sukarno generaals ook uitgesproken pro-Sukarno generaals omkwamen.

Het Junglecommando van Brunswijk is door de Franse gendarmerie gedwongen om een gegijzelde indiaan vrij te laten.²³²

231 Brief d.d. 13 april 1987.

232 De Volkskrant, 14 april 1987.

[p. *1]

Desi Bouterse richt de NDP op.

[p. *2]

Met Christine van Ketwich-Verschuur.

[p. *3]

Mike Rantho (Urban Foundation) brengt me naar Soweto.

[p. *4]

Doorsneestraat in Soweto.

Straat in Soweto.

[p. *5]

Funda Centre - cultureel centrum Soweto.

Villa's in Soweto voor de hogere inkomens.

[p. *6]

Soweto: nieuwe wijk in aanbouw (1987).

[p. *7]

Soweto, villa in aanbouw voor Winnie Mandela.

Wijk voor de beter gesitueerden in Soweto.

[p. *8]

Links Peter, midden Edwin van Wijk, rechts Stuart, Holiday Inn, Sandton.

Met Peter en Edwin op Sea Point.

[p. *9]

Stuart Jones.

[p. *10]

Broer Hendrik laat de Kaap zien.

[p. *11]

Henk laat zien waar hij altijd gaat zwemmen.

[p. *12]

Eduard Voorbach, Amerbos, 1987.

[p. 175]

Dick Houwaart, voorzitter van de Anne Frank Stichting, heeft buikpijn gekregen van het bericht dat Helmut Seyss-Inquart, kleinzoon van de vertegenwoordiger van Hitler in Den Haag in oorlogstijd, zich inzet voor strijd tegen het fascisme. In dit verband mag Helmut hier niet gezien worden. Dat is weer de Hollandse tik van haat en wraak tot in den dood.²³³

Frank Quint ontving me, lurkend aan zijn pijpje, aller hartelijkst op de Zuid-Afrikaanse ambassade. Christo Landman kwam er ook bij. Er werd op een groot zilveren blad thee geserveerd, maar voor mij dus, op verzoek, koffie. Ik hield een emotioneel betoog dat ik meer steun had verwacht uit Pretoria om ‘bruggenbouw-projecten’ te kunnen verwezenlijken. Ik nam een sprong in het diepe als het ware en wat ik het minst had verwacht, gebeurde. Ik zal a.s. vrijdag al op weg zijn naar Zuid-Afrika. De trip is bedoeld als voorbereiding voor een nieuwe reis van drie maanden (van 15 september tot 15 december) om te filmen. De ambassadeur bood een vrij ticket op sal aan. Omdat er geen potje onvoorziene uitgaven was, had Christo moeten bedelen bij verschillende departementen. Landman: ‘Wat we bereid zijn met jou te doen, schept een precedent. In de zestien jaar dat ik bij Buitenlandse Zaken ben, is er nog nooit zoiets gebeurd. Zelfs wanneer minister Pik Botha het plan zou tekenen, dan moet het nog eerst naar de auditeur-generaal. Dus Willem, heb alsjeblieft een beetje geduld.’

‘Ik was net zo verbaasd dat we geen antwoord ontvingen uit Pretoria als u,’ zei Quint. ‘Maar deze ambassade, de heren Landman en Heath - en ik dus - steunen uw reis volkomen.’ Het was trouwens mijn voorstel om eerst deze onderzoeksreis te maken en in het najaar te gaan filmen. ‘Dat zou mij zeer aangenaam zijn,’ aldus Quint, ‘want dan hebben we meer tijd om alles behoorlijk te regelen.’ Ik belde later Peter in Johannesburg om te vertellen dat ik er aankwam.

Typisch Hans van den Broek. Hij heeft op vragen vanuit de PvdA in de Kamer geantwoord dat hij geen reden ziet om het onderzoek naar de dood van de vier ikon-journalisten in El Salvador, vijf jaar geleden, te heropenen. Types als Luns en Van den Broek (om Van der Stoel niet te vergeten) zullen nooit iets doen - als ze dat in de hand hebben - waardoor Washington in verlegenheid wordt gebracht.

Er is een draaibrief van Ernst van Eeghen binnengekomen, typisch de man. ‘Ik schreef haar,’ aldus zijn brief, ‘dat ik niet zou weten hoe.’ Hij schreef ook niet te weten of ik wel hulp

233 Idem.

[p. 176]

nodig had omdat ik daar zelf niet over gesproken had. Hij vond het ‘ondiscreet’ om mij daar naar te vragen.²³⁴ Dat is dus een ander verhaal dan hij Cecile van Lennep had geschreven. Waarom deze discrepantie? Ik schreef hem terug met de vraag waarom hij Cecile schreef: ‘Natuurlijk wil ik Willem Oltmans helpen.’

234 Brief d.d. 11 april 1987.

15 april 1987

Drie Amerikaanse mariniers zitten vast op beschuldiging Sovjetagenten de ambassade in Moskou te hebben binnengelaten.²³⁵

Allan Blooms boek The Closing of the American Mind doet veel stof opwaaien.²³⁶ Bloom voert een kruistocht tegen de tekortkomingen in het Amerikaanse onderwijs om jongeren te stimuleren een minimum aan kennis op te doen. Een kwart van duizend ondervraagde studenten dacht dat Franklin D. Roosevelt president van de vs was tijdens de oorlog in Vietnam. De helft van deze studenten wist niet wie Churchill of Stalin waren, terwijl drie kwart van de studenten niet wist wie Henry David Thoreau of Walt Whitman waren. Sommigen dachten dat de acteur Peter Ustinov een leider was van de Sovjetrevolutie in 1917.²³⁷ Ik weet uit ervaring in de 25 jaar dat ik zelf lezingen gaf op Amerikaanse scholen, colleges en universiteiten dat jongeren noch over de vs zelf, noch over de wereld een minimum aan kennis hebben.

De verkoop van organen voor transplantaties is verboden in de vs. John Schwartz meldt in Newsweek²³⁸ dat ‘no U.S. laws or court decisions govern the cell-market.’ Hij vervolgt: ‘Who owns excised tissue, and who should profit from it? Today researchers thriftily make use of what surgeons used to throw away, reworking everything from infant foreskins to the still-living detritus of other surgeries into “cell-lines” - cultures that can survive for some time. From these, researchers make diagnostic kits and produce chemicals such as hormones or cancer drugs. This year more than 350 companies should produce up to 360 million in products.’

Tot mijn grote verwondering belde Theo in de vroege avond. Hij klonk rustig en was spraakzaam. ‘Ze behandelden mij als een kleuter daar in het ziekenhuis,’ zei hij. Hij was er nog niet helemaal achter wat hem lichamelijk precies was overkomen.

235 The New York Times, 15 april 1987.

236 Allan Bloom, The Closing of the American Mind, Simon & Schuster, New York, 1987.

237 Newsweek, 20 april 1987.

238 Idem.

[p. 177]

Hij vroeg mij om aan Lex Poslavsky over te brengen dat hij hem graag wilde spreken zodra hij in staat was naar Nederland te komen. Hij moet nu vier maanden lang iedere week gecontroleerd worden. Ik belde zowel Poslavsky als Hendrik in Kaapstad en vroeg hem stante pede Theo op te bellen.

Pieter du Plessis belde vanuit Johannesburg. Hij vroeg of ik drie in plaats van twee weken wilde komen. ‘Zeg me Willem,’ zei hij tot mijn verbazing, ‘hoeveel rand moet ik voor je bij elkaar bedelen?’

‘Laten we het daar over hebben als ik er ben,’ zei ik, maar ik dacht: het enige wat ik wil is werken, om mijn kosten te kunnen dekken. Ik vroeg hem bij Carl Nöffke na te gaan of er een plaats voor mij was in zijn Amerika-instituut.

16 april 1987

Cecile van Lennep belde al vroeg. Zij had zich geërgerd aan het feit dat nrc Handelsblad een pagina had gewijd aan de opvattingen van Joseph Lelyveld van The New York Times over Zuid-Afrika, ‘en aan jou doen ze niets.’

‘Deze zaken worden al vele jaren vanuit Den Haag via het college van hoofdredacteuren zo georkestreerd,’ zei ik, ‘ik weet langzamerhand hoe het hier gaat.’ Ik vertelde haar dat mijn dagboeken me eens zouden vrijpleiten.

‘Maar dat maken jij en ik niet meer mee,’ zei ze.

‘Dat is irrelevant,’ antwoordde ik.

‘Maar ik begrijp,’ aldus deze buitengewoon heldere 88-jarige dame, ‘dat die gedachte jou sterk maakt.’

‘Dat doet het zeker.’ Zij lachte toen ik haar vertelde dat ik in een briefje aan Ernst van Eeghen nu toch naar Erica van Eeghen had verwezen.

Christo Landman gaf een uitstekend interview aan de Volkskrant. Ik zal het aan Cecile van Lennep toezenden.²³⁹

Ik liep tegen collega Ed van Kan aan, die er gezond uitzag. Hij riep in herinnering hoe hij in New York, nadat hij door mij aan een aldaar werkende Sovjetjournalist was voorgesteld, vrijwel meteen bezoek had gekregen van twee fbi-agenten die bedreigingen uitten als ‘if you want an us residence status, you better don't see those Russians.’ De ander liep de titels van zijn boekenkast langs. Ed was hierna zelfs bang terug te gaan naar de vs. Dat begrijp ik niet. Fuck the fbi. Trouwens, ik ben nooit rechtstreeks door inlichtingendiensten benaderd. Als ze het deden, gebeurde dit via bijvoorbeeld Werner Verrips die bij me

239 De Volkskrant, 16 april 1987, zie bijlage 36.

[p. 178]

binnenkwam via Emile van Konijnenburg van de klm, dus langs een vertrouwde weg en onder een alias. Zoals fotograaf Peter Zonneveld van De Telegraaf via Hofland mijn huis wist binnen te komen. En Dirk Keijer (nota bene) via Sovjetambassadeur Romanov ‘een vriend van me’ werd.

17 april 1987

Ik kreeg een expresbrief van Peter, die erg meeleeft met het bericht dat Theo ziek is geworden. Ik denk constant aan Theo's situatie.

Ik werkte vandaag zestien uur aan deel vijf en bereikte 16 juni 1961.

Van Arend Lijphart is het boek uit 1985 Power-sharing in South Africa vertaald en zal binnekort verschijnen in Nederland verschijnen.²⁴⁰ Hij spreekt over ‘een pacificatie democratie’, die de mensen niet verdeelt, maar welke verschillende culturen samenbrengt, vooropgesteld dat de betrokkenen het zelf willen.

‘Naties moeten groeien, die kun je niet kunstmatig stichten.’ Over een oplossing die rechten van de blanke minderheid beschermt, zegt hij: ‘De blanken krijgen (in mijn model) misschien meer dan waarop ze moreel gezien recht hebben. Maar als je uit revanchistische gevoelens zegt: straffen, dan zie ik voor Zuid-Afrika geen oplossing.’

‘Over Buthelezi en Inkatha heb ik een algemeen positie oordeel. Hij heeft zich het meest constructief opgesteld wat betreft een pacificatiemodel, samen met de Progressieve Federale Partij (blanke oppositie). Het is volledig onjuist om Buthelezi als een handlanger van Pretoria af te schilderen. Hij heeft onafhankelijkheid voor KwaZulu altijd afgewezen, altijd de vrijlating van Mandela geëist, altijd gezegd, dat het anc moest worden gelegaliseerd.’ Ik hoop dat de dames Sonja Barend en Conny Braam professor Lijphart lezen. Ik ben overigens blij met dit interview, want ik zit zelf op de Lijphart-lijn.²⁴¹

240 De politocoloog professor Lijphart is verbonden aan de Universiteit van Californïe. Zijn boek Machtsdeling: de oplossing voor Zuid-Afrika? verscheen in 1987 bij Becht, te Haarlem.

241 De Volkskrant, 17 april 1987, zie bijlage 37.

18 april 1987

Het ministerie van Buitenlandse Zaken antwoordde eindelijk op mijn klacht via de nvj over de handelswijze van de ambassadeur in Pretoria en de ambassade in het algemeen.²⁴² Totaal onbevredigend. Hans Verploeg voegt er een briefje aan toe: ‘Het

242 Zie bijlage 38.

[p. 179]

eerste deel van dit antwoord lijkt me niet een juiste weergave. Het tweede deel vraagt om een schriftelijke verklaring jouwerzijds.’ Vier maanden hebben de klootzakken nodig gehad om voldoende leugens bijeen te schrapen voor een nietszeggend en ontwijkend antwoord.

Liederen van Fauré blijven voor mij ten nauwste verbonden met mam, die ze aan de vleugel op De Horst zong en speelde. Er is zon maar geen echte zon, als vroeger. Een soort smog versluiert de lucht.

De Weekkrant Suriname is razend dat minister Van den Broek Henk Heidweiller een gelukstelegram zond na diens benoeming tot minister van Buitenlandse Zaken. Chin A Sen noemde het telegram ‘voorbarig’ terwijl andere Surinaamse organisaties hier zeggen ‘verbijsterd’ te zijn. Het illustreert slechts de overspannenheid van de oppositie tegen Bouterse, want het telegram van minister Van den Broek is weinig meer dan routinematig.

Mijn oude vriend Tissa Wijeyeratne, oud-minister van Buitenlandse Zaken van Sri Lanka, zond weer eens een levensteken met persoonlijk en familienieuws uit Kandy.²⁴³

Leon Wecke schrijft dat het Instituut Spaans van de Katholieke Universiteit in Nijmegen het manuscript van ambassadeur Osvaldo Cardenas al grotendeels vertaald heeft en het zal uitkomen als Dosschrift nummer 20, De revolutie van sergeanten, onder auspiciën van het Studiecentrum voor Vredesvraagstukken. Ook dat project heb ik op de rails gezet.

243 Zie bijlage 39.

19 april 1987, Pasen

In Het Capitool komen eigenlijk nooit echte mensen of meningen vanuit de massa aan de orde. Het is meest quasi-intellectueel geklets, waarbij het een belangrijk uitgangspunt is om ‘bekende Nederlanders’ aan de bak te laten komen. Het zal de invloed van John van Haagen zijn, maar inderdaad, ik wacht op de dag dat ze eens problemen bespreken van de werkende klasse, of mensen uit de Kinkerstraat of de Jordaan aan het woord zullen laten.

Ik luister naar het Oskar Back Concours. Marleen Asberg, leerling van Herman Krebbers speelt prachtig.

De bbc zendt een film uit over de weg naar de macht van Hitler.

[p. 180]

20 april 1987

Bij het schrijven van deel vijf van mijn Memoires, herbeleefde ik mijn eerste touche met Erik van der Leeden in Hotel Vondelhof in Amsterdam, alsof het een vorig weekeinde gebeurde.²⁴⁴ Ik heb het dus ook voornamelijk zo gelaten. Waar zou die jongen nu zijn? Wat is er toch in hem gevaren? Hij was toen 19, nu is hij ook al grijs.

244 Touche was mijn woord om aan te geven dat ik seks met iemand had.

21 april 1987

Ik schreef gisteren vijftien uur aan mijn Memoires. Ik was om 07:00 uur beneden om te beginnen. Het is ook spannend om de toenmalige ontdekking van Erik te herbeleven.

Henk de Mari belde. Hij had nog niet kunnen achterhalen wie de zakenman was geweest die Bouterse geld had gegeven. Hij zei dat afgelopen zomer op het strand van Zandvoort drie mensen om hem heen in mijn Memoires aan het lezen waren. Wim Pretorius zei dat mijn ticket betaald is. Ik vertrek op vrijdag en kom op 15 mei terug.

Henk de Mari belde opnieuw. Frits Gongrijp is overleden. Hij is verongelukt toen hij met zijn auto wilde oversteken. Henk moest een bericht maken voor in de krant. Hij wilde niet dat ik het uit de krant zou vernemen.

Ik ontmoette mijn oude vriend Bertie Hilverdink en gaf hem de naaktfoto terug die Godfried de Groot eens van hem maakte. Hij vond het jammer dat hij zijn polshorloge had aangehouden.

22 april 1987

Ik heb twee uur met Michel Aboikoni gesproken. Hij vertelde hoe Desi Bouterse hem had aangeraden niet alleen naar zijn vader te gaan in het binnenland: ‘want het is gevaarlijk.’ Er zouden boevenbenden in het binnenland rondtrekken. De vader van Michel had te kennen gegeven zijn zoon te willen zien, ik geloof via de commissaris voor de bosnegers, Libretto. Om die reden was door Bouterse en Herrenberg besloten het via mij te spelen en niet via de ambassade in Den Haag. De granman had twee jaar geleden al te kennen gegeven te oud te zijn geworden voor effectief leiderschap van de Saramaccaners. ‘Hij is soms wat seniel,’ aldus Michel. ‘Mijn vader en zijn strategen willen een massale ondersteuning van Desi Bouterse onder de bosnegers organiseren als de stad Paramaribo hem zou laten vallen. Dan kan Desi naar Langetabbetje gaan en doen wat Brunswijk nu doet.’

[p. 181]

Michel zei dat hij Herrenberg dringend had gevraagd om een auto en chauffeur, want hij had zijn rijbewijs in Zeist vergeten. Bij het wegvallen van een auto was hij per boot naar zijn vader gegaan. ‘Mijn vader was de oudste onder de granmans. Hij was een wijze man onder de bosnegers. Hij had de hoogste anciënniteit. Hij had de wijsheid. Hij heeft gevaren toen hij jong was en woonde enige tijd in Brazilië.’

Na met zijn vader te hebben overlegd, moest Michel terug naar Paramaribo om zijn vaders gedachten aan Desi Bouterse over te brengen. Michel heeft wekenlang gewacht. Niemand had tijd. Desi niet, Herrenberg niet.²⁴⁵ Hij wilde Desi onder vier ogen ontmoeten, want zijn vader had gevraagd of Bouterse drie dagen naar het binnenland kon komen en voor die tijd spullen kon nemen. Na drie weken wachten, is Michel teleurgesteld naar zijn vader teruggegaan. Daarbij werd hij als eerste zoon van een granman ooit gekidnapt en mishandeld. ‘Toen mijn vader uiteindelijk van mij hoorde dat Desi niet kwam, zei hij: “Ajah ajah”, wat bij ons betekent: heel erg. De creolen in de stad kleineren de bosnegers altijd. Desi had nog tegen Herrenberg gezegd dat hij voor een auto voor mij moest zorgen, maar dit heeft Herrenberg dus verzuimd uit te voeren. Ik zou nooit gekidnapt zijn als ik over een auto had beschikt en ik niet daar zou zijn blijven slapen.’

Michel benadrukte dat Desi de eerste Surinaamse leider was, ‘ook al deed hij het pas na vijf jaar,’ die naar het binnenland ging en de bosnegers serieus nam. ‘Hij bezocht ook mijn vader, luisterde vele uren naar hem en bleef op de grond bij ons slapen. Mijn vader zei toen: “Hij ziet er goed uit, Desi, maar hij heeft geen ervaring en nu staat hij ineens voor die taak. Hij moet gestut worden”.’

Ik vroeg Michel of hij dacht dat het nu te laat was voor een verzoening. ‘Ja, het is allemaal geëscaleerd. De stad heeft altijd een loopje met het binnenland genomen. Ze nemen onze wensen niet ter harte. Desi had grote steun van de bosnegers kunnen krijgen. Mijn vader wilde dat hij stevig stond, met volle steun van het binnenland. Mijn vader heeft over Desi tegen mij gezegd: “Hij zou mijn kleinzoon kunnen zijn,” want als mijn vader naar hem keek in zijn korte broek, zag hij Desi als een jongen.’

Er lag een nieuw briefje van Ernst van Eeghen.²⁴⁶ Ik heb hem geantwoord: ‘Wat bedoel je met “fantasie wereldje”? Cila van

245 Daar zie je weer de problemen voor Bouterse. Zelfs zijn naaste medewerkers verzuimen te doen wat hij vraagt en Bouterse draait voor de brokken op.

246 Zie bijlage 40.

[p. 182]

Lennep heeft me je brief tweemaal voorgelezen. Zouden we weer meteen botsen? Waarom ging het een paar jaren goed tot de bvd bij je binnen liep? Jij en ik, dear Ernst, botsten alleen als je onoprecht bent en je beloften en toezeggingen - en een plechtig ondertekend contract - niet nakomt.’ Ook schreef ik dat hij het uit zijn hoofd kon zetten dat ik ooit geïsoleerd zou raken, althans niet meer dan ik zelf geïsoleerd wilde zijn, afgeschermd van schurken als hij.

Ergernis over de gifgrond langs de grote weg op mijn dagelijkse rit. Jongetjes waren bezig met grote stenen een bulldozer te mollen. Ik stuurde er een vader op af. Je kan wel aan de gang blijven. Ondragelijke stank van passerende bromfietsen. Dan heb je een zogenaamde minister voor milieuproblemen, een lachertje. In de stad was het vanmiddag gajesdag, met Ajax-petjes, bierflesjes, fritesbakjes, alles werd op straat gekwakt, bijna nergens politie, slenterende proleten. Ik zette er de pas in en iemand riep: ‘Pas op opa!’ Dat had ik nog nooit gehoord.²⁴⁷

247 Redactie: Ajax speelde die avond de halve finalewedstrijd voor de Europa Cup 2 tegen Real Zaragoza en won met 3 - 0.

23 april 1987

Ik schreef Desi een brief van drie pagina's onder andere over Michel Aboikoni. Ik ben allerminst zeker dat hij deze brief ooit onder ogen zal krijgen.

Hans Verploeg vraagt om een getekende verklaring mee terug te brengen uit Zuid-Afrika (liefst van Rinus Wijnbeek) over wat de ambassade deze keer tegen mij heeft misdaan. Hij heeft gelijk maar Rinus doet het in zijn broek.²⁴⁸ Het was trouwens het antwoord op mijn brief van 21 april waarin ik onder meer om een gesprek met het bestuur vroeg.²⁴⁹

Hans Warren maakt een kalender voor Meulenhoff. Wim Hazeu zegt dat hij mij er ook in opneemt. Aardig van hem.

Mimi Hofland vertelde dat zij erg moe wordt van de tien jaar dat Henk nu bij juffrouw Elly Thijssing van Het Parool woont. Het kost haar veel energie om die situatie uit te zitten. ‘Dan zit juffrouw Thijssing met haar blote gat in mijn huis in Zuid-Frankrijk te zonnen en ik heb me blaren op mijn handen gewerkt van schoffelen in de tuin. Daar ben ik niet voor aangenomen,’ zei ze. Ik vind het onbegrijpelijk dat Mimi zich op de wijze die zij doet, staande weet te houden. ‘We hadden het vroeger zo gezellig met z'n vieren, maar de jongens respecteren hem nu ook niet meer vanwege die verhouding met die juffrouw.’

248 Zie bijlage 41.

249 Zie bijlage 42.

[p. 183]

Premier Jacques Chirac is ook al in Frans-Guyana geweest. Nog dagelijks komen Surinaamse vluchtelingen in het buurland aan. Er moet iets aan worden gedaan.²⁵⁰

In Indonesië zijn onder strenge persrestricties zogenaamde verkiezingen gehouden. Er zijn bijna 94 miljoen stemgerechtigden die op 283.534 kieslokalen worden verwacht. Suharto's Golkar-partij is bij voorbaat zeker van de overwinning. Zo werkt dit tegenwoordig in Indonesië. Generaal Ali Sadikin gaf een interview aan de Volkskrant.²⁵¹ Hij bekritiseert de belachelijkheid van Suharto's verkiezingen, waarbij er dus geen tegenkandidaten zijn. Tot 1971 waren er naast de Golkar nog negen partijen, nu maar twee, de ppp en de pdi. Hij wijst erop dat het leger 400.000 man telt op een volk van 160 miljoen. Waarom zou het leger de dienst uit maken? ‘Het leger moet loyaal zijn aan de grondwet en niet aan een handje vol mensen, zoals dat nu het geval is.’

250 De Volkskrant, 22 april 1987.

251 De Volkskrant, 23 april 1987.

24 april 1987

Er is inderdaad, geloof ik, moed voor nodig te leven zoals ik doe en heb gedaan. Ik lig tegenwoordig 's ochtends al vroeg wakker van de ‘piekerans’²⁵² over hoe het verder moet.

Cecile van Lennep belde. Ze had over mijn situatie nagedacht.

‘Misschien moet je ambassadeur Carsten gaan ontmoeten,’ zei ze. Ik betwijfel of dit zin heeft. ‘Bereid je voor op meer teleurstellingen,’ zei zij.

Inge Keijer zegt dat zij op 1 april opnieuw met Dirk is getrouwd. Zou er toch hoop zijn?²⁵³

252 Redactie: Vermoedelijk ontleent Willem deze term aan het boek Piekerans van een straatslijper van Tjalie Robinson, pseudoniem van Jan Boon. Het in 1952 gepubliceerde boek is een bundeling van columns die onder dat pseudoniem verschenen waren in de Nederlands-Indische krant De Nieuwsgier, welke van 1945 tot 1957 in Djakarta verscheen. Piekerans is Indisch-Nederlands/Petjo voor ‘piekeren’, ‘mijmeren’, ‘ergens over nadenken’. http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/20ste/tekst/lg20056.html.

253 Zij waren aanvankelijk om belastingtechnische redenen gescheiden.

Amsterdam - Johannesburg

Er waren in Amsterdam maar vijftig passagiers in deze jumbojet. Het toestel stroomde pas vol in Frankfurt. Duitsers denken anders over Zuid-Afrika.

Playboy heeft prins Norodom Sihanouk geïnterviewd.²⁵⁴ Hij wijst er terecht op dat de gevolgen van de Amerikaanse beslissing om Cambodja bij de oorlog in Vietnam te betrekken, deze

254 Playboy, april 1987.

[p. 184]

oorlog tot een van de ‘worst genocides of the century’ heeft gemaakt. De killing fields hebben 700.000 tot 2 miljoen dode mannen, vrouwen en kinderen opgeëist. Wat vergeten we toch gemakkelijk hoe het echt is gegaan. ‘All our misery comes from the United States,’ aldus Sihanouk. ‘It comes from the Nixon-Kissinger policy to destabilize my regime in the sixties and to support Lon Nol.’ Eens zal de geschiedenis Amerika veroordelen voor haar misdadige buitenlandse politiek en het opzetten van fascistische regimes in Congo, Indonesië en Cambodja via marionetten als Mobutu, Suharto en Lon Nol. Waarom moet het zo lang duren voor men dit inziet? Een afschuwelijk verhaal van Sihanouk en oh zo waar.

We naderen Johannesburg.