Memoires 1986-B

[p. 189]

Amsterdam

18 oktober 1986

Amerbos

Alsof er niets is gebeurd zet Arnold Burlage zijn schrikoffensief tegen Suriname en Bouterse voort. Op 16 oktober, terwijl ik in Moskou was, verscheen een nieuwe paniekkop in De Telegraaf. Na de dertig doden van laatst bij Zanderij, die er nooit waren geweest, zijn er nu honderd doden in Paramaribo. Het is eigenlijk niet te begrijpen dat dit gewoon gebeurt zonder dat er op een of andere manier protest tegen wordt aangetekend, want het is gelogen.

Volodja Molchanov onderstreepte trouwens in ons gesprek van gisteren, dat vrijwel niemand in de Sovjet Unie begrijpt wat sdi is, ook niet als Gorbatsjov er uitvoerig over op de televisie babbelt. Zijn moeder, zijn zus en gasten hadden op televisie naar de rede van Gorbatsjov gekeken en na afloop werd rondgevraagd wat hij had gezegd. Niemand wist zich iets steekhoudends te herinneren. ‘Zelfs mijn zus die zelf voor de televisie werkt, wist het niet,’ aldus Volodja.

Freule Christine Wttewaall van Stoetwegen is overleden. Ik herinner me haar uitstekend. In 1970 zei ze tegen Het Parool: ‘Homofielen zijn er altijd geweest. Die stumpers hebben het altijd al moeilijk gehad in het leven. Waarom worden ze niet doodgewoon verliefd op een meisje? Dat is toch alleen maar gezond?’ meldt Erik van Venetië.²¹⁹

Toen ik tegen twaalfuur vannacht thuiskwam, brandden de lichten. Peter was er. Er was nog steeds geen visum voor Zuid-Afrika. Ik zal er nu iets aan doen.

Theo is in contact met Frits Pengel over de graniethandel van Van Dijk in Suriname.

Wout Woltz is niet te vermurwen.²²⁰

Ook mierenneuker Den Hertog trekt weer aan de bel, ditmaal over 100 gulden. Ik heb ze meteen gestuurd.

nrc Handelsblad meldde dat 123 militairen van Bouterse naar Brunswijk zijn overgelopen. Hoe komen ze aan zo'n bericht? Wie verifieert de onzin? Bisschop Zichem van Suriname heeft

219 De Volkskrant, 17 oktober 1986.

220 Zie bijlage 43.

[p. 190]

aangeboden te bemiddelen tussen Bouterse en de contra's. Ik zou die man willen spreken.

Intussen heeft Gualthérie van Weezel, volgens nrc Handelsblad ‘Surinamedeskundige van het cda’, verklaard dat er geen enkele aanwijzing is voor ‘een drastische toename van het aantal Libische adviseurs in Suriname.’ Er zijn helemaal geen ‘adviseurs’ uit Libië in Paramaribo, alleen een handjevol diplomaten. Washington had gezegd dat Bouterse heel goed begreep dat Amerika ‘ernstige bezwaren zou hebben’ als er wel Libische adviseurs waren gearriveerd. Er is dus geen sprake van. Wie souffleert dan Burlage? Wie maakt het mogelijk dat dergelijke onzin - kennelijk met steun van zijn hoofdredactie - toch in grote koppen in de krant staat?

Vrij Nederland publiceerde een lijst van schrijvers die tegen de wens van de vn naar Zuid-Afrika reisden: W.F. Hermans in 1983, Geard Reve in 1984 en uit Groot-Brittannië Jeffrey Archer, Shirley Conran, Frederick Forsyth, Claire Francis, Pamela Haines, Elizabeth Longford, Derek Malcolm, Michael Meyer, Gerald Seymour en Bernie Taupin.²²¹

opstand in suriname stond boven een artikel in het ‘serieuze’ nrc Handelsblad.²²² De krant stelt bijvoorbeeld: ‘Het is niet onbegrijpelijk dat veel mensen in Nederland sympathie hebben voor het verzet van Brunswijk, die als een romantische Robin Hood werd afgeschilderd.’ Wat het blad wel eens had mogen schrijven, is dat men er in Nederland geen touw meer aan kan vastknopen als gevolg van de tendentieuze en leugenachtige informatie die de afgelopen jaren over Suriname is verspreid. Natuurlijk, wanneer de media gezamenlijk Brunswijk als een bevrijder voorstellen van de meest akelige man die Suriname ooit gekend zou hebben, volgt hier logischerwijs uit dat het brede publiek de man als een held gaat zien. Wanneer nrc Handelsblad dit verhaal ook nog besluit met de mededeling dat er voor Den Haag niets anders zou opzitten dan de rol van ‘passief toeschouwer’, kan ik de haren wel uit mijn hoofd trekken uit ergernis over deze onzin. We zouden Suriname juist op alle niveaus moeten willen helpen, zoals ik dit probeer te doen, in oprechte vriendschap en met veel begrip voor het feit dat er voorlopig van alles mis kan gaan.

221 Vrij Nederland, 18 oktober 1986.

222 NRC Handelsblad, 18 oktober 1986.

19 oktober 1986

In De ver van mijn bed show toont Han van der Meer ‘voor Bouterse gevluchte bosnegers’ in Frans Guyana. Nu dit weer.

[p. 191]

Het Kremlin heeft in een tegenmaatregel vijf Amerikaanse diplomaten uitgewezen.²²³ Dat is een antwoord op wat de Amerikanen zojuist in New York hebben gedaan. Het kinderachtige niveau van deze represailles over en weer, kent weer geen grenzen.

U.S. News & World Report schrijft over de manier waarop Gorbatsjov naar de wereld zou kijken, alsof ze dat werkelijk zouden weten. Ze geven wel een fraai beeld van het probleem dat op Gorbatsjov zijn bord ligt: ‘Guns or butter.’²²⁴

223 The New York Times, 19 oktober 1986, Serge Schmemann.

224 U.S. News & World Report, 20 oktober 1986, zie bijlage 44.

20 oktober 1986

Het is weer zover. Burlage weer, altijd goed voor nieuwe sensatie. De contra's van Brunswijk hebben een tweede vliegtuig gekaapt en ‘hun acties rondom Paramaribo en in andere delen van het land uitgebreid’. Het gaat om een slm-toestel dat plaats biedt aan zeventien passagiers. Het is natuurlijk een stomme streek dat het weer is gebeurd, maar De Telegraaf brengt het incident zodanig dat het lijkt alsof het Suriname van Bouterse op omvallen staat.

Henk de Mari stuurde me enkele berichten uit zijn krant van toen ik in Moskou was, zoals bloedbad onder bevolking bij offensief leger. Bij bombardementen en zware beschietingen van Langetabbetje, Morakondre en Stoelmanseiland zouden 100 tot 120 burgers om het leven zijn gekomen. Op 14 oktober stond zelfs in De Telegraaf: ‘Een persoonlijk adviseur van Desi Bouterse - een Nederlander - is gisteren kort na terugkeer van een verblijf in Suriname vanaf Schiphol naar Moskou vertrokken.’ Dit moet mijn ‘grote vriend De Mari’ gewoon zelf over mij in zijn krant hebben laten zetten, want hij was de enige die ik dit verteld heb. Terwijl ik nota bene naar Moskou reisde in verband met Apple. Zulke ‘journalistiek’ is een vorm van terrorisme.

President Ortega van Nicaragua noemde de wet die Ronald Reagan nu heeft ondertekend, en waarbij honderd miljoen dollar vrij is gemaakt om het terrorisme tegen Nicaragua op

[p. 192]

gang te houden, ‘een terroristische wet, een wet van de dood.’ Wat het gewoon is. Zoals ik onderhand journalisten als Arnold Burlage als terroristen zie.

President Samora Machel van Mozambique is tijdens een vlucht van Lusaka naar Maputo boven Zuid-Afrika neergestort. Er vielen 26 doden onder wie de president zelf en er zouden 10 overlevenden zijn.²²⁵

De ambassade van Zuid-Afrika gaat akkoord met het geven van een lezing tijdens mijn komende reis naar Johannesburg. Pieter Varekamp vertelde me door vriend en vijand op niet te beschrijven wijze te zijn bekritiseerd vanwege zijn reportages uit Suriname. Het oude liedje van de reporter ter plekke en de betweters thuis, die het allemaal al weten en wanneer de reporter niet beantwoordt aan wat ze thuis al ‘weten’, wordt hij verguisd. Die les leerde ik al in het derde jaar dat ik journalist was, in 1956 in Djakarta.

Het is bovendien niet alleen De Telegraaf die klinkklare onzin debiteert. De kop van het Algemeen Dagblad van vandaag liegt er ook niet om.

Concurrerende ochtendkranten willen niet voor elkaar onder doen natuurlijk, maar er rukt geen enkele Brunswijk naar Paramaribo op, want hij zou in de pan worden gehakt.

Ik belde met Henk Heidweiller in Paramaribo. Hij had mijn brieven gekregen. ‘We hebben uw adviezen nu en in de toekomst nodig.’ Hij was erg vriendelijk. Ik zei misschien wat te heethoofdig te hebben gereageerd tijdens ons laatste gesprek, maar ik was echt boos over het in de war lopen van onze afspraken.

Peter krijgt zijn visum voor Zuid-Afrika. Het is nu in orde. Wat zal hij blij zijn. Ik zal mijn visum 28 oktober krijgen.

225 The New York Times, 20 oktober 1986, Alan Cowell.

21 oktober 1986

General Motors vertrekt uit Zuid-Afrika. Heel dom.

Het kan niet op. Nu heeft de regering Reagan bekend gemaakt nog eens 55 Sovjetdiplomaten per 1 november a.s. uit te zullen wijzen. De Sovjetwoordvoerder Gennadi Gerasimov heeft prompt geantwoord dat als de Amerikanen door gaan met tit-

[p. 193]

for-tat-spelletjes, Moskou zeker zal antwoorden, maar dat ze er dan wel rekening mee moeten houden dat je op den duur geen diplomaten in elkaars land zal overhouden.²²⁶

Herman Veenhof heeft op 14 oktober in het Nederlands Dagblad aandacht besteed aan deel twee van mijn Memoires. Ik zou een megalomaan zijn en een parvenu (vanwege het lintje van prins Paléologue) en wentel me ‘dus’ gaarne in adellijke kringen. Waarom schrijft een man zoveel onzin? Ze hebben een vooroordeel over mij en passen dat nu in aan wat ik werkelijk beleefd, gedaan of gedacht heb. Ook de Leeuwarder Courant had een bespreking op 15 oktober en eindigde met: ‘Weinigen nemen Oltmans nog serieus. Het feit dat hij zijn eigen herinneringen zo uitvoerig te boek stelt, bewijst de overschatting van zijn eigen rol in de wereldgeschiedenis. Oltmans zwelgt in de omgang met de Groten der Aarde en dat voedt zijn neerbuigendheid ten opzichte van de doorsnee Nederlandse vakgenoot. Maar dat alles maakt zijn boek niet onleesbaar. Als tijdsdocument is het niet oninteressant en amusant is het zeker.’ Soms denk ik dat ze niet kunnen, of niet willen lezen wat er staat. Er klopt niets van die zogenaamde ‘besprekingen’. Ik wil gewoon mijn afgelegde parcours naar waarheid beschrijven om verantwoording af te leggen, wat geen moer te maken heeft met een rol in de ‘wereldgeschiedenis’.²²⁷

De Burlage bij nrc Handelsblad heet Frans van Klaveren. Hij meldt dat er 110 soldaten van het leger van Bouterse sneuvelden, en zes contra's aan de zijde van Brunswijk. Daarnaast zullen er eerlijke verkiezingen in Suriname komen onder auspiciën van de vn. Wanneer de rebellen Desi Bouterse zullen hebben verdreven, zal de vn worden gevraagd de machtsoverdracht te begeleiden.

Burlage presenteerde vandaag een bescheidener bericht dan anders op de voorpagina. Slechts ‘een groot aantal’ naar Paramaribo gevluchte boslandcreolen werd zonder pardon door militairen van Bouterse neergemaaid. Het was niet bekend of guerrilla's van Brunswijk ook al in de hoofdstad streden, maar van die zijde werd volgens Burlage gezegd: ‘We treffen voorbereidingen voor de slag om Paramaribo. Het uur u is niet ver

226 The New York Times, 21 oktober 1986, Bernard Gwertzman.

227 Zie bijlage 45.

[p. 194]

meer.’ John Updike zei in U.S. News & World Report dat schrijvers eigenlijk ‘servants of reality’ zijn.²²⁸ Misschien zouden Burlage en Van Klaveren, om het maar even bij hen te houden, dit in hun oren moeten knopen.

Ik belde met Rob van der Zant over de komende Nijenrode-reünie, waar ik voor het eerst niet voor ben uitgenodigd.

‘Omdat je ergens hebt geschreven dat de vorige keer een verloren weekeinde was geweest.’

‘Hoe kom je er bij?’

‘Dat heb je ergens geschreven.’

‘Als je zoiets zegt moet je dat kunnen boekstaven.’ Toen kwam de ware aap uit de mouw. ‘Je hebt in de Haagse Post gezegd, dat je Gerrit Jeelof en enkele andere heren tot de dood toe de grond in zou boren.’

‘Wat?’ Ik heb opgehangen. Mijn eigen klasgenoten redeneren aldus: Jeelof is vicepresident van Philips en zit in het bestuur van Nijenrode. Oltmans heeft keet met hem, dus Oltmans blijft thuis, want die confrontatie kunnen we Jeelof niet aandoen. Je zou bijna denken dat de schurken altijd winnen. Ik schreef Jan van Hoeve, de ‘voorzitter’ van ons Nijenrode-jaar, een protestbrief dat inderdaad binnenkort Zaken doen zou uitkomen met een hoofdstuk gewijd aan Jeelof, omdat hij me buitengewoon onbehoorlijk had behandeld. Dus ‘Jan, hoe zit de vork in de steel, dat ik er niet bij mag zijn.’²²⁹

228 U.S. News & World Report, 20 oktober 1986.

229 De brief kwam ongeopend als onbestelbaar terug.

22 oktober 1986

De Telegraaf meldt dat Bouterse boslandcreolen standrechtelijk zou laten doodschieten. Dit zou nabij Zanderij gebeuren.

Ik probeer al enige tijd nrc Handelsblad duidelijk te maken dat de foto op 27 september in de krant bij een artikel van Frans van Klaveren niet die van granman Forster was, zoals er onder stond, maar een basja van Forster is, die Pojong heet.²³⁰ Zowel commissaris Libretto van de bosnegers als granman Lafanti heeft dit bevestigd. De redactie liet echter weten dat er geen fout was gemaakt.

Ik belde 45 minuten met Mimi Hofland. Ze gaf me zoveel lugubere details over hoe Henk haar behandelt, het is met geen pen te beschrijven. Ik wordt er gewoon misselijk van. Ik wilde dat ik het nooit had gehoord. Ik schrijf er in ieder geval

230 Redactie: Basja is de benaming voor de zwarte opzichter die namens de blanke slaveneigenaar toezicht hield over de slaven en belast was met het uitdelen van lijfstraffen: de negeropzichter of bastiaan. In deze tijd synoniem voor bomba, officier.

[p. 195]

niets over op. ‘Dit gesprek heeft me echt goed gedaan,’ zei ze.

Nog zo'n telefoongesprek. Henk de Mari: ‘Het is in en in triest wat er bij onze krant gebeurt. Ik zal Henk Heidweiller wel een briefje schrijven. De hoofdredactie wil aan haar berichtgeving over Suriname, zoals deze nu plaats heeft, vasthouden. Ik kan me niet permitteren je meer te vertellen, want dan zou ik straks ook nog mijn familiebezit moeten verkopen. Het is levensgevaarlijk om met jou te spreken, want jij schrijft alles op. Ik zal het je nog wel eens vertellen wat er gebeurt. Het is intriest.’ Veel verbeelding heb je er overigens niet voor nodig. Voor mij staat als een paal bovenwater vast dat De Telegraaf terreurjournalistiek bedrijft, zeker wat betreft Suriname. Dat hebben ze trouwens ook al dertig jaar lang tegen mij persoonlijk gedaan. Dat is geen krant maar een propagandablaadje dat de Haagse ‘rode knop’ bedient.

Streep aan de balk: broer Hendrik heeft uit Kaapstad geschreven dat hij vlak bij zijn eigen flat een kamer voor mij zal reserveren als ik kom. Ik krijg een vliegretourtje Kaapstad-Johannesburg van hem.

nrc Handelsblad meldt dat George Baker, coffeeshophouder van Surinaamse afkomst in Amsterdam, ervoor heeft gezorgd dat Brunswijk ook Britse huurlingen zal krijgen om hem tegen Bouterse te helpen. Ik ergerde me hier dermate aan dat ik ambassadeur Heidweiller heb opgebeld. Hij vertelde dat een Brit uit Liverpool vanmorgen al op de Nederlandse radio was geïnterviewd. ‘Ik, die altijd voor goede betrekkingen met Nederland heb gevochten, vraag me toch af, wat Nederland nu eigenlijk wil,’ zei Heidweiller. ‘Wanneer een Nederlander zich voor de ira zou hebben ingezet, dan weet je wat ze met die man zouden hebben gedaan.’

Harvey Naarendorp belde me out of the blue uit Mexico Stad om even te praten.

De Nieuwe Revu publiceert foto's van Britse huurlingen tegen Bouterse.

23 oktober 1986

Het was heerlijk in de polders, zelfs met een hagelbui.

Cecile van Lennep belde. ‘Jij wordt steeds impopulairder Wim en je wordt steeds meer voor leugenaar uitgemaakt. Wat bereik je er mee?’ Dat is waar, maar ik gaf haar het voorbeeld van Multatuli die in Max Havelaar de waarheid probeerde weer te geven over Indië en die zo impopulair was, dat niemand zijn beroemdste boek wilde uitgeven.

[p. 196]

‘Ja, maar zinkt je de moed niet in de schoenen bij zoveel tegenwerking en wanbegrip?’ vroeg zij.

‘Nee, helemaal niet. Ik heb vanmorgen Liszt op mijn vleugel gespeeld. Heb een prachtig boek van Willard Gaylin gelezen en vanavond komt Casper van den Wall Bake logeren.’

De Telegraaf meldt dat De Amerikaanse marine enkele schepen voor de kust van Suriname hebben gepositioneerd.

Zuid-Afrika stuurt Frank Quint als nieuwe ambassadeur naar Den Haag. Hij is een kleurling.

24 oktober 1986

Casper logeerde hier. ‘Men denkt,’ zei hij, ‘dat je door Desi Bouterse wordt betaald om aardig over hem te spreken.’ Daar schrok ik toch wel van. Ik verbaas me in dit land altijd weer over de waarheid van de zegswijze: zo de waard is, vertrouwt hij zijn gasten.

Ik was al vroeg in de polders. Er hing weer die zoete, chemische, parfumachtige lucht boven Noord. Vreselijk. Is het akzo of Chemische Fabriek Naarden? Bij de begraafplaats stonden zes witte ganzen op de weg. Ik stapte af en begon ze toe te spreken. Ze kwamen prompt op me af. Een vrachtauto met bomenafval op de laadbak reed netjes door het gras om ons heen. Het is me al vaker opgevallen dat wanneer je dieren toespreekt, ze echt lijken te luisteren. Ook koeien en paarden in de wei doen dit.

Eindelijk is er weer een brief gekomen van Carlos Rafael Rodriguez. Hij zegt dat het hem behaagt begin 1987 weer met ons boek verder te gaan, nu Fidel Castro zijn eigen publicatie schijnt te hebben afgerond. Ik ben er ontzettend blij mee. Zou het dan toch doorgaan?

Ronald Gase gaat weer eens met oud-ambassadeur Van Roijen lunchen. Hij heeft ook de Marinus van der Goes van Naters, Ivo Samkalden en Peter John Koets gesproken. Gase zegt nog nauwkeuriger dan voorheen aantekeningen te maken over wat er wordt verteld.

Wim Wertheim belde me over de negen doodgeschoten Indonesiërs. Hij vertelde dat drie van hen precies op de hoogte waren van het verraad van Suharto tegenover Sukarno. De huidige president kon het zich niet permitteren dat deze mensen ooit nog eens zouden getuigen. Wertheim verder: ‘De hele Nederlandse pers liegt over Suriname, inbegrepen De Waarheid en inbegrepen nrc Handelsblad.’ Wie heeft, behalve Wertheim, verder in de gaten hoe er gelogen wordt?

Iemand van jason belde om te vragen of ik een artikel wilde

[p. 197]

schrijven. Hij vertelde ook dat een oud-ambassadeur zijn uitnodiging voor mijn lezing van laatst had teruggezonden met de opmerking niet te begrijpen dat men mij had uitgenodigd. Het gedonder van Buitenlandse Zaken houdt gewoon aan.

Sprak met Mark Blaise over Zaken doen, wat hij van Varekamp had gekregen. Hij wilde er zeker wat aan doen en was het met me eens dat Lurvink een onverbeterlijke proleet was. Ook Blaise vond de rol van Spoor in het Lurvink-gebeuren onbegrijpelijk. Hij had Spoor hierover opgebeld, die had geantwoord dat Lurvink wel degelijk in orde was.

25 oktober 1986

Frans Kellendonk schreef gisteravond een pagina over literatuur en publieke opinie, ons wilde westen. Wie heeft het moeilijkste beroep, de schrijver of de journalist? Hij zegt na gedane arbeid wel eens met een journalist van gedachten te wisselen. Hij spreekt van een haat-liefdeverhouding tussen journalistiek en literatuur. Dan komt hij op de rel, dat hij antisemiet zou zijn, wat natuurlijk je reinste kolder is. Het is een kool, die het d66-Kamerlid Aad Nuis hem heeft gestoofd. Nuis heeft in de Volkskrant toegegeven Kellendonk verkeerd geciteerd te hebben. Frans Kellendonk wijst Nuis bovendien aan als de stokebrand in de hetze die erop gevolgd is. ‘Nuis vindt antisemitisme en racisme politiek geile onderwerpen,’ aldus Kellendonk. Hij noemt Nuis ‘te kwader trouw’ en kan het bewijzen. Het beroerde is dat niet alleen Nuis - die ik al jaren geleden als onbruikbaar heb afgeschreven - een psychisch probleem met racisme en antisemitisme heeft, maar dat de gehele Nederlandse kudde met de afwijking is behept om zich uitzonderlijk over deze zaken op te winden.

Ik schreef Frans gehaast drie pagina's. ‘Heb alle brouhaha over je Jewish dogs en antisemitisme natuurlijk gevolgd en begreep er niets van. Jou kennende wist ik dus dat alles wat werd gezegd shit was. I had other things to do. Maar nu begin je er zelf weer over. Het sop is de kool niet waard.’

Als je 's ochtends in bed de bbc aanzet, besef je keer op keer in wat voor gekkenhuis we leven. Er is niets tegen te beginnen. Mijn dagboek wordt meer en meer een overzicht van de zich steeds verder verspreidende gekten.

Bondskanselier Helmut Kohl heeft in Newsweek Michail Gorbatsjov in één adem met Hitlers propagandaminister Joseph Goebbels genoemd. Ik heb nooit begrepen wat de Duitse natie in deze volgevreten mof ziet.

Carlo Spier vertelde dat een jongedame uit de Antillen, Elly

[p. 198]

Wempe, zich Suriname had weten binnenwerken en prompt de Volkskrant verfraait met de ene smerige kop in die krant na de andere.

Alle zeilen worden bijgezet om de ondergang van Bouterse te kunnen bewerkstelligen.

26 oktober 1986

Eindelijk neem ik het schrijven van het manuscript van deel vier van de Memoires weer op, en val bij 4 mei 1960 weer met mijn neus in de boter over het gelieg van Luns.

Aad Nuis komt vanmorgen met de ingenieuze verdediging dat hij Kellendonk nooit ‘een antisemiet’ heeft genoemd, maar letterlijk had geschreven dat over het boek Mystiek lichaam ‘een waas van dubbel en driedubbel geïroniseerd, maar onmiskenbaar antisemitisme’ hing. Nuis kletst dus en voegt tot overmaat van ramp aan zijn verdediging toe dat hij voor een slordige multiculturele samenleving is. De man weet niet waar hij het over heeft. Misschien over 500 jaar, maar voor het jaar 3.000 zal er van multicultureel samengaan binnen de grenzen van Europa geen sprake zijn. We zullen ons op een moord-en-doodslag samenleving moeten voorbereiden, vooral als het wegens een economische malaise nodig zal zijn de buikriem aan te halen.

27 oktober 1986

Er arriveerde een brief van Al Eisenstat, die weinig verschilde van alle voorgaande ‘overeenkomsten’ zoals die met Van Eeghen, Jeelof, Orlandini, of Lurvink. Ook hier is het weer de achterliggende bedoeling dat ik ze binnenbreng op het hoogste niveau en onderwijl me lekker maken door koeien met gouden hoorns te beloven. Lucratieve contracten worden in het vooruitzicht gesteld en wanneer Apple eenmaal binnen zal zijn, krijg ik een trap na en heeft niemand iets beloofd of toegezegd. Eisenstat zei tijdens onze laatste reis naar Moskou alles aan mij over te laten, op mijn kompas te varen, gezien de vijftien jaar dat ik in Moskou ben bezig geweest. Wanneer ik dan probeer afspraken schriftelijk nagekomen te krijgen, dan spelen ook zij ‘surprised and pertubed’ te zijn dat je durft te suggereren om garanties te vragen.²³¹ In Suriname hetzelfde. Erik Tjon Kie

231 Zie bijlage 46.

[p. 199]

Sim en Henk Herrenberg hebben beide in hun hoedanigheid van minister van Buitenlandse Zaken consultancyregelingen voorgesteld, met fact-finding-reizen naar een aantal hoofdsteden in de wereld incluis. Ik spreek er natuurlijk nooit over als ik in Paramaribo ben, maar ook zij zijn absoluut niets van wat we op de rails hebben gezet nagekomen. Het zal wel aan mij liggen. Zodra ze voelen dat ik ergens echt enthousiast voor ben, concluderen ze blijkbaar voor een dubbeltje op de eerste rij te kunnen zitten.

Eindelijk in nrc Handelsblad een kop die me uit het hart is gegrepen. Billiton, een dochter van Shell, gaat de komende jaren samenwerken met het bauxietbedrijf Suralco, een dochter van het Amerikaanse Alcoa. Het bedrijfsleven trapt blijkbaar niet in de intriges van de media en de ondermijnende krachten die het Bouterse-regime willen destabiliseren.

De mij zeer sympathieke Albert Szent-Györgyi is in Woods Hole, Massachusetts op 93-jarige leeftijd overleden. Zijn boek The Crazy Ape las ik in 1972, waarna ik hem voor mijn interview voor Grenzen aan de groei in Woods Hole op een middag bezocht en een paar uur met hem doorbracht.²³² Ik vergeet hem nooit meer.

Carel Enkelaar belde dat hij op het grote feest voor Liny's 65^e verjaardag tegen een directeur van de klm had gezegd: ‘Oltmans' reportage over Lurvink is waar, dus ik denk dat zijn klm-hoofdstuk in Zaken doen ook waar is. Jullie zijn onzorgvuldig met hem geweest.’ Ik ben Carel dankbaar, maar zal er weinig mee opschieten. Intussen krijgen Liny en Carel van de klm een vrije eerste klas reis naar Bali aangeboden.

232 Zie Memoires 1972-1973, p. 130-132.

28 oktober 1986

Peter kwam gisteravond tegen middernacht nog naar Amerbos en klopte op de deur van mijn slaapkamer. We hebben nog heel wat afgekletst. Ik had het gevoel dat hij Amerbos nog eens grondig in zich opnam, om bij zijn aanstaande vertrek naar Zuid-Afrika niets van deze plek, waar we toch bijna twintig

[p. 200]

jaar heel veel samen van genoten hebben, te vergeten. Hij zei zelf: ‘Dit is voorlopig de laatste avond. Wanneer zal ik weer op Amerbos zijn?’

Een virus is ‘one sixteen-thousandth the size of the head of a pin’. Het komt het bloed binnen zoals bij aids en ‘scouts of the body's immune system sense the presence of the diminutive foreigner and promptly alert the immune system. It begins to mobilize an array of cells that, among other things, produce anti-bodies to deal with the threat. Single-mindedly, the aids virus ignores many of the blood cells in its path, evades the rapidly advancing defenders and homes in on the master coordinator of the immune system, a helper t-cell. Docking with the cell, the virus penetrates the cell membrane and is stripped of its protective shell in the process.’ Griezelig verhaal.²³³

Ik haalde op de Zuid-Afrikaanse ambassade onze visa op, dus ook die voor Peter. De heer Heath gaf me een kopie van een fax met namen van mensen die ik zal kunnen ontmoeten tijdens deze reis.²³⁴ Mijn contactpersoon is Annetjie du Plessis. Ik gebruikte de lunch met Heath in een restaurant in Scheveningen. Ik had soms moeite zijn Afrikaans te verstaan. Ik zei hem na de komende drie weken volgend jaar opnieuw te willen gaan en dan om een televisiefilm te maken.

233 Time, 3 november 1986.

234 Zie bijlage 47.

29 oktober 1986

De Nationale Assemblee in Paramaribo zal op 22 november de nieuwe constitutionele wetgeving aannemen, wat betekent dat de weg vrijkomt voor verkiezingen in Suriname.

In Indonesië heeft Suharto opnieuw twee zogenaamde communistische leiders, die al in de jaren zestig waren gearresteerd, laten doodschieten.

Bij het maken van deel 4 van het Memoires-manuscript stootte ik op een lunch met Emile van Konijnenburg en Jolle Jolles. Niemand kan zich 26 jaar later een dergelijk detail herinneren, behalve als je er een notitie van heb gemaakt. Waarom heb ik dit dagboek zo minutieus bijgehouden? Critici van mijn dagboeken kunnen natuurlijk over megalomanie, grootheidswaan of extreme overwaardering van het ego schrijven, of zoals sommige idioten doen, zeggen dat ik zou denken wereldgeschiedenis te bedrijven. Ik ben zeker geen Samuel Pepys, de zoon van een Londense kleermaker, die het schopte tot secretaris van de admiraliteit. De eerste uitgave van zijn dagboek dateert uit

[p. 201]

1906.²³⁵ Mijn uitgave van dit dagboek dateert uit 1975 en beslaat drie delen met in totaal 1.532 pagina's. Ik ben een journalist die vanaf de jaren dertig opschreef wat hij zag, hoorde, las, dacht en soms voelde. Het is de beschrijving van een leven, als ieder ander, waarbij het streven naar feiten en waarheid voorop stond. Als je zoiets doet, moet het nauwkeurig en gedisciplineerd gebeuren. Ik denk dat ik dit heb gedaan. Ze kletsen dus maar wat ze willen.

Ik lees Memoir of a Thinking Radish, de autobiografische notities van Peter Medawar. Als hij over zijn schooljeugd spreekt, noemt hij het hoofdstuk the life of the mind. Het is meteen al een vervelend verhaal. Dit boek lees ik niet uit. Zijn artikelen interesseerden me altijd wel.²³⁶

Paul Witteman zei Zaken doen aardig te vinden, maar slechts geschikt voor een beperkte kring journalisten, bijvoorbeeld Aad van den Heuvel. ‘Het ligt op mijn nachtkastje,’ aldus Paul.

235 Redactie: De dagboeken van Pepys zijn in een in die tijd gangbaar stenografisch schrift geschreven, aangevuld met gecodeerde teksten die veelal over zijn erotische escapades gaan. Tussen 1819 en 1822 ontcijferde de geestelijke John Smith de teksten. De eerste gekuiste bewerking verscheen in 1825. Pas in 1970-1983 is de eerste complete niet gecensureerde editie in negen delen gepubliceerd. Een Nederlandse vertaling verscheen pas in 1937. Ook dit was echter een gecensureerde bewerking.

236 Peter Medawar, Memoir of a Thinking Radish, Oxford University Press, New York, 1986.

30 oktober 1986

Carel Enkelaar heeft toegezegd zijn reactie op de leugens van Frans Lurvink op papier te zullen zetten.

Jan Sampiemon schrijft namens nrc Handelsblad, dat de foto van de man die Frans van Klaveren afdrukte zijnde granman Forster, de juiste was. Er komt dus geen correctie. Dan niet. Ik denk dat ze het in Paramaribo beter weten, inbegrepen commissaris Libretto van de bosnegers.

John Jansen van Galen schreef over de kwestie W.F. Hermans en Zuid-Afrika.²³⁷ Jacques Wallage zegt bijvoorbeeld dat Hermans best naar Zuid-Afrika mag gaan, maar hij daar dan wel de prijs voor zal moeten betalen. ‘Zo'n reis wordt door de Nederlandse samenleving zeer hoog opgenomen.’ Het zou me niet verbazen als onze samenleving even tendentieus en fantastisch over Zuid-Afrika wordt voorgelicht als ik met eigen ogen heb kunnen constateren hoe dat over Suriname gebeurt. Overigens een herhaling van wat ik in Indonesië met Sukarno en Nieuw-Guinea meemaakte. Alleen toen was ik pas drie jaar journalist. Nu ben ik 33 jaar in dit vak en pak ik het anders aan.

237 Haagse Post, 1 november 1986.

[p. 202]

Oud-minister Max van der Stoel zegt onbeschaamd dat de beëindiging van het cultureel akkoord met Zuid-Afrika voortkwam uit ons onvermogen om met zijn allen iets anders te doen dat zinvol leek. Oud-ambassadeur Jo van der Valk, die in Pretoria diende, noemde de opzegging van het akkoord juist: ‘één van de domste dingen die wij ooit ten aanzien van Zuid-Afrika hebben gedaan.’ Van der Valk geeft ‘buitenparlementaire actiegroepen’ die de regering onder druk zetten de schuld. Ik zal met de komende reis weer in woelige wateren terechtkomen. Ik ontmoette Gerben Hellinga in Thermos. Hij bezwoer me dat W.F. Hermans en Gerard Reve door de Zuid-Afrikaanse geheime diensten waren betaald. Ik heb deze informatie trouwens aan Heath van de ambassade doorgegeven.

Peter belde. Zijn moeder had al aan zijn zus Trees gezegd dat ze hem zou gaan missen. We spraken er ook over hoe families uiteenvallen zodra moeders ons komen te ontvallen. Hij noemde het ‘de tragiek van het leven’.

‘Ik heb vitaminen voor haar gehaald voor de komende winter,’ zei hij. Zou zijn moeder wel eens 's avonds in bed een traan laten, bijvoorbeeld nu Peter naar Zuid-Afrika vertrekt? Peter had Hans Warren op televisie gezien. Hij werd door Boudewijn Büch ondervraagd: ‘a precious queer’. Warren had gezegd dat mijn verschenen dagboeken ‘vernietigende reacties’ hadden opgeroepen, wat zeker niet steeds het geval is geweest.

Ik luister naar een cellosonate van Beethoven.

31 oktober 1986

Bert Tiddens van vara-radio kwam naar Amerbos om me te laten praten over wat me bezielde om naar Zuid-Afrika te willen gaan. Ik belde Aad van den Heuvel en vertelde dat Paul Witteman van mening was dat hij Zaken doen in zijn televisieprogramma zou kunnen meenemen. Hij had de keuze uit drie boeken. Hij zou morgen een besluit nemen. Ik bedacht me en belde Aad terug. Ik zei dat Sonja mij al 8 december, direct na terugkeer uit Zuid-Afrika had geboekt. Dit veranderde alles. Binnen een kwartier hoorde ik dat de televisie-opname morgen zou zijn.

De media doen alsof Bouterse al vertrokken is. Gisteravond berichtte nrc Handelsblad dat Ronnie Brunswijk de machtsspelletjes beu was en dat er geen sprake van kon

[p. 203]

zijn dat na een overwinning van het Junglecommando op Bouterse, de regeermacht in Suriname aan de vanuit Nederland opererende Raad voor de Bevrijding van Suriname zou worden overgedragen.

1 november 1986

Peter zit in de trein naar vliegveld Zaventem bij Brussel. Ik weet hoeveel pijn het hem doet zijn moeder te verlaten. Ik kan niets doen. Dit soort botsingen met de onontkomelijke werkelijkheid moeten we alleen verwerken.²³⁸

Theo zond een uitstekend telegram naar Surinam Airways, maar de klootzakken zijn het niet waard om serieus genomen te worden.²³⁹

Een televisie-optreden is altijd weer een soort examen. Aad van den Heuvel neemt zijn programma van tevoren op.²⁴⁰ Ook Lex Runderkamp en Feike Salverda zaten in het programma. Zij kregen veel meer tijd dan ik. De sensatie lag natuurlijk bij Runderkamp en Salverda omdat er heibel was ontstaan over wat zij geschreven hebben in hun boek.²⁴¹ Uiteraard vroeg Van de Heuvel of ik niet vreesde op de zwarte lijst van de vn te komen vanwege mijn aanstaande reis naar Zuid-Afrika. Die onzin heb ik afdoende gepareerd. Ik heb gezegd geen moer met de vn te maken te hebben en gewoon als journalist mijn werk te gaan doen. Carel Enkelaar belde later: ‘Je hebt jezelf niet beschadigd.’ Ook John van Haagen belde: ‘Van iedereen die vanavond bij Van den Heuvel zat, was jij het menselijkst - en dat zag ik niet bevooroordeeld.’

Na afloop van de opname spraken we nog met de verschillende gasten onder elkaar. PvdA gemeenteraadslid Edith van Dijk en Annemarie Grewel sneden de Zuid-Afrikaanse gevangenissen aan. Ik zei: ‘Waar maken jullie je dik over? Over een miljoen doden in Indonesië en wekelijkse executies in Djakarta hoor ik jullie nooit.’ Van den Heuvel viel me in de rede en zei: ‘Dat heeft er niets mee te maken.’

‘Je lijkt wel niet goed wijs! Dat heeft er alles mee te maken!’

‘Oké, dat had ik niet moeten zeggen.’

En zo gaat het dan. Ik reed met Grewel en Van Dijk mee terug naar Amsterdam. Ook Karel van 't Reve was in de studio. Ik gaf hem een hand en zei nooit te hebben gedroomd het nog

238 Hij stuurde me nog een brief vanuit de trein in Roosendaal.

239 Zie bijlage 48.

240 Het KRO-programma Gedane zaken, gepresenteerd door Aad van den Heuvel, behandelde onderwerpen die de afgelopen vier weken in het nieuws waren geweest.

241 Lex Runderkamp, Feike Salverda, De elite zwijgt, onderzoek naar het vermogen van Nederlanders, Het Wereldvenster, Houten, 1986.

[p. 204]

eens met hem eens te zullen zijn. Hij sprak zich namelijk uit voor lezingen in Zuid-Afrika, waar Van Dijk en Grewel fel tegenin gingen.

Trees, Peters zus, vertelde dat iedereen had gehuild bij zijn vertrek. Zijn moeder had gezegd dat hij nu ‘alleen met zijn koffers moet zeulen, en alleen in een taxi moet weggaan.’ Ook had zij gezegd, net als mam dat vroeger van mij zei: ‘Peet heeft geen echt eigen huis. Dit zijn allemaal maar tussenstations.’ Ik verzekerde Trees dat ik Amerbos aan Peter na wilde laten. Ik zei ook te willen proberen voldoende inkomsten te hebben, zodat ik hem ook geld kon nalaten.

2 november 1986

Ik was vroeg in de polders, waar ik tot mijn schrik ontdekte dat er nog maar vijf ganzen waren. Eén is misschien soldaat gemaakt. Ik stapte af. Ze kwamen kwispelstaartend naar me toe en zaten kennelijk om een praatje verlegen. Ze kwekten vrolijk terug. Ik keek in hun ogen. Arme dieren.

Ik bezocht Cees Meijer in Zaandam en bracht roosjes mee voor Carla.²⁴² Hij was iets vooruit gegaan, maar moet een lap bij zijn mond houden en kan eigenlijk niet spreken. Maar zijn geheugen en brein zijn uitstekend. Hij stelt via Carla, die hem begrijpt, vragen als: ‘Waar ga je lezingen over houden in Zuid-Afrika?’ Dat was een juistere vraag dan waar Aad van den Heuvel mee kwam. Of: ‘Speel je nog piano?’ Hij vroeg zelfs naar Ellen Thomassen.

Jan Cremer belde. Hij vond het uitstekend wat ik over Zuid-Afrika had gezegd, maar Lex Runderkamp van Vrij Nederland was een rat. Dat kon hij aan de hand van brieven staven. Ook vertelde hij dat zijn zoon Clifford dankzij generaal Cor Knulst nu bij de Marine Inlichtingen Dienst werkte. Hij vroeg of ik op zijn tentoonstelling kwam.

242 Cees was hoofdredacteur bij De Typhoon toen ik daar voor schreef. Hij was al enkele jaren verlamd als gevolg van een beroerte.

3 november 1986

Helmut Kohl heeft publiekelijk Michail Gorbatsjov zijn excuses aangeboden, voor het feit dat in een gesprek met Newsweek de indruk was ontstaan dat hij een vergelijking zou hebben getrokken tussen hem en de nazi Joseph Goebbels.

Volgens Han Hansen zou minister Bukman van Ontwikkelingssamenwerking hulp willen geven aan de bevolking van Oost-Suriname, waar een guerrilla-oorlog wordt gevoerd. Maar om politieke redenen wil hij geen partij kiezen in het ge-

[p. *1]

Mijn broer Theo op zijn 58ste jaar in 1986.

[p. *2]

Met Eduard in Zuid-Frankrijk.

De nederlandse tak van de Poslavsky's.

[p. *3]

Met Desi Bouterse en Jules Wijdenbosch bij Langetabbetje.

[p. *4]

Drietabbetje, bezoek aan granman Gazon.

[p. *5]

Vlucht naar Albina.

Gesprek in Albina.

[p. *6]

Aan de overkant Frans Guyana.

Bouterse ontvangt Panorama's John Drieskens.

[p. *7]

Broer Hendrik fotografeerde in Kaapstad.

Peter fotografeerde in Pretoria.

[p. *8]

Met broer Hendrik aan de Kaap.

[p. *9]

Met Peter op de Randse Universiteit.

[p. *10]

Schilderij van Frits van Eeden.

[p. 205]

wapende conflict tussen het Junglecommando en Bouterse. De schijnheiligheid kan niet op. In dezelfde editie van de Volkskrant staat een bericht dat George Baker in Amsterdam huurlingen ronselt voor Brunswijk voor 600 gulden per dag plus een extra bonus wanneer Paramaribo zal zijn ingenomen. In één handomdraai zou de overheid aan dit soort terroristische activiteiten vanuit Nederland een einde kunnen maken, zeker als Den Haag oprecht was in de wens buiten het conflict te blijven en niet oogluikend toch subversieve activiteiten tegen Suriname toe te laten.

Carel Enkelaar blijkt mij al zijn vijftien pagina's commentaar over Lurvink te hebben gestuurd, die heb ik echter nooit ontvangen. Hij zei vanuit de auto: ‘Ik doe de set nu voor een tweede keer op de bus en laat de bvd het maar horen dat ze hem niet een tweede maal weg maken.’

Het blijft een merkwaardig verschijnsel dat vaderlandse journalisten en masse naar Brunswijk hollen onder het mom van ‘we komen er in Paramaribo niet in’ en krantenpagina's vol met onzinverhalen over Brunswijk volkladderen, terwijl iedereen die ook maar een beetje in de historie en de politiek thuis is, zou moeten weten dat deze Brunswijk geen schijn van kans maakt en in het gunstigste geval in de petoet in Paramaribo eindigt.

Nu is dus ook ‘Suriname specialist’ Albert de Lange naar de Robin Hood van het oerwoud getogen en komt met paginagrote reportages over ‘Commandant Brunswijk’ en diens heldendaden en filosofieën, zoals de armbanden die hem voor de kogels van het Nationale Leger zullen vrijwaren.²⁴³

243 Het Parool, 1 november 1986.

[p. 206]

4 november 1986

Ik kan me niet herinneren in de veertig jaar dat Hofland en ik elkaar kennen, zo'n raar briefje te hebben ontvangen. Ik heb de kwestie van de woning van Jan van Wieringen in New York geheel via Wout Woltz geregeld, in overleg met de vader van Jan, die bij Henk niet alleen bakzeil haalde, maar walgelijk door Hofland werd behandeld, zoals hij onlangs opnieuw schreef (in een briefje dat ik hier maar weg laat). Ik zond mijn epistel routinematig aan Woltz, ook omdat ik erin schreef dat de vader de zaak als afgehandeld beschouwde. Wout moet de brief aan Henk hebben laten lezen en vandaar zeker deze redeloze uitbarsting.

Ik antwoordde op zijn brief zonder aanhef:

B.H.
Wanneer je een woedend briefje schrijft, moet je het 48 uur laten liggen, daarna verzend je zoveel onzin niet meer. Ik schreef niets over jou aan de vader van Jan van Wieringen. Jan was gewoon een goede vriend van mij en ik vond, nadat ik er van meer dan één persoon over hoorde en de vader een beroep op me deed, dat deze zaak in het belang van de NRC behoorlijk diende te worden afgewikkeld. Dit laatste is een notie, die jij en route schijnt te hebben verloren. Jij trakteert de lezers zonder blikken of blozen op geouwehoer over straattekenaars in NYC of het rijden in een bus van JFK naar Manhattan. Over van eigen gemaakt kabaal leven gesproken! Ik geef toe, je kunt prima schrijven, beter dan

[p. 207]

ik. Maar wat heb je aan die bijzondere gave, wanneer je chip fucked up is? The way your mind seems to deteriorate by the year. Jan van Wieringen en ik waren vrienden, wat een aspect in het leven is, dat aan jou is voorbij gegaan. Be good. Wim.

5 november 1986

Surinam Airways heeft Theo nu behoorlijk geantwoord. Zou het dan eindelijk in orde komen?

Ik ontmoette Wim Hazeu in Lage Vuursche en trakteerde hem op gebakken lever. Hij verzon ter plekke, dat ik alles op alles moest zetten om Klaas de Jonge mee terug te brengen ‘want als dat je lukt, en dat kan jij, dan zullen ze eindelijk eens anders over je gaan schrijven in dit land.’ Ik had aan die man zelfs niet gedacht. Ik heb ambassadeur Louw bij thuiskomst hier een briefje over geschreven. Ik schreef dat ik van de affaire De Jonge niets weet en verder ook niets wil weten, maar dat het misschien te overwegen zou zijn de man op 4 december eveneens op saa vlucht 252 naar Amsterdam te zetten, zodat ik op 5 december als Sinterklaascadeautje van Zuid-Afrika deze mijnheer weer thuis aflever. ‘Daarna zal ik pas goed van leer kunnen trekken over mijn ervaringen in Zuid-Afrika, te beginnen op 8 december bij Sonja.’

Hazeu gaf overigens te kennen nog niet te weten wanneer deel drie van mijn Memoires zou uitkomen. Hij liet doorschemeren het punt te hebben bereikt dat er geldmiddelen gezocht moesten worden om de uitgave van mijn dagboek te kunnen financieren. Hij noemde het bovendien zijn zakelijke belang dat de aanvallen links en rechts op mij als journalist ophielden. Ook zou het helpen wanneer Lipschits, Tromp en anderen ondersteunende brieven zouden schrijven ten aanzien van de uitgave van mijn Memoires. Hij wilde ook met Carel Enkelaar spreken.

Het stuk van Enkelaar bevat de opmerking dat Lurvink niet de enige was geweest die van me af wilde. Ik belde Carel en vroeg

[p. 208]

wat dit betekende. ‘Je weet wel meer niet, Willem.’ Hij wilde ook niet toegeven dat het mijn idee, en uitsluitend mijn idee was geweest om een denktank voor journalisten op te richten. Carel hield vol dat Lurvink in eerste instantie hem had benaderd voor het oprichten van een denktank. Dat is waar. Maar daarna, toen we met z'n drieën overlegden, heb ik onderstreept dat er over de hele wereld al Oost-West denkfabrieken waren, maar geen enkele voor journalisten. Waarom is het toch zo moeilijk om toe te geven dat een ander een gedachte heeft gehad waar jij op dat moment niet op bent gekomen? Ik probeerde een andere ingang en zei: ‘Oké, dan is het kruisbevruchting geweest die voortgekomen is uit ons gesprek met z'n drieën en desnoods hebben jij en ik het bedacht, maar zeker niet Lurvink zoals hij nu beweert, of laat beweren door advocaat Slager.’ Ik heb in ieder geval alles opgeschreven. Er klopt wel meer niet in het rapport van Enkelaar, maar toch ben ik blij dat hij een en ander heeft vastgelegd.

6 november 1986

Advocaat Bert Dreese van Loeff & Van der Ploeg maakt een paar kanttekeningen bij Zaken doen, en bedoelt eigenlijk dat ik liever de naam van zijn maatschap niet met mijn zaak tegen Lurvink in verband moet breng.²⁴⁴

Arnold Burlage meldt in de gebruikelijke vette letters: zending wapens naar suriname verhinderd. Het zou om Engelse wapens gaan die met een toestel van de slm van Schiphol zouden vertrekken, begeleid door Henk Venoks en bestemd voor het Nationale Leger. Buitenlandse zaken en de inlichtingendiensten bemoeien zich ermee. Voor Brunswijk kan en mag alles maar voor de wettige regering van Suriname komen ze graag problemen maken.

Karel Bagijn van het Algemeen Dagblad, ook een vaste anti-Bouterse trawant, brengt een schokkend bericht.

244 Zie bijlage 49.

[p. 209]

Christo Landman, eerste secretaris van de Zuid-Afrikaanse ambassade belde. Men had mijn brief aan de ambassadeur over het op een vliegtuig zetten van Klaas de Jonge ontvangen. ‘It is not realistic to expect this from us. Mr. de Jonge is a guest of the Dutch Government, so it is not our problem. It is a Dutch problem.’

‘But if he would leave the embassy?’ vroeg ik.

‘Well,’ aldus Landman, ‘the law has to take its course. He is a terrorist.’

Ik probeerde het nog een keer.

‘Our electorate would not understand if we did what you ask us to do,’ antwoordde hij.

Ook Het Parool schrijft over de dood van Nahar. Zou Desi hem inderdaad hebben laten komen? Wat een einde voor deze man met al zijn poen. Ik vrees dat Desi de man heeft laten liquideren. Ik denk ook dat àls Bouterse dit liet doen, hij een rekening vereffende, want ik weet uit de eerste hand dat Nahar blufte tegen wie het maar horen wilde dat hij Desi zou laten vermoorden. Ik zou ook niet gaan zitten wachten tot een gek toeslaat. Ik heb er met mijn neus op gezeten. Het herinnert aan andere incidenten als Verrips, De Mohrenschildt en Dimitrov alias Donaldson die allen werden vermoord, en nu dus Nahar.

[p. 210]

7 november 1986

Na de verwijdering met Lurvink ontvang ik geen uitnodigingen van de Sovjetambassade meer. Het zal me worst wezen, maar zo liggen de kaarten wel.

Waarschijnlijk heeft iemand Bagijn erop geattendeerd dat ik over de ontmoeting met Nahar had geschreven in de Haagse Post, want hij komt vandaag op de zaak terug.

Bert Dreese belde om mee te delen dat de rapportage die Carel Enkelaar hem ook had gestuurd om mijn zaak tegen Lurvink te steunen, slim was opgesteld en bruikbaar was in mijn procedure.²⁴⁵

Henk de Mari telefoneerde om me te verzekeren dat hij genoten had van mijn optreden bij Aad van den Heuvel. ‘Denk je dat ze nu eindelijk bij De Telegraaf eens zullen inzien hoe ik werkelijk ben,’ vroeg ik hem.

‘Ze zwemmen bij de krant in hun vooroordelen,’ was het antwoord. Hij had een dominee bezocht die achter gesloten rolluiken woonde. ‘Ik denk genuanceerd over Zuid-Afrika,’ had de man gezegd, ‘dus dit moet wel. Anders gooien ze mijn ruiten in.’

Er is iets mysterieus gebeurd rond Robert McFarlane, de veiligheidsadviseur van Ronald Reagan. Hij schijnt op een geheime

245 Het rapport van Enkelaar zit in mijn dagboek.

[p. 211]

diplomatieke missie naar Teheran te zijn geweest in mei om alle Amerikaanse gijzelaars in Libanon vrij te krijgen, terwijl minister George Shultz van Buitenlandse Zaken de krant toevertrouwde dat men niet met terroristen onderhandelt, wat ook voor Iran geldt. Dit gaat dus in tegen het beleid van Shultz.²⁴⁶ Anthony Lewis denkt dat Daniloff niets met de cia te maken had; ik houd het wel voor mogelijk.²⁴⁷

246 The New York Times, 4 november 1986, Bernard Weinraub, idem artikelen op 7 november 1986, door Stephen Engelberg, en Bernard Gwertzman. Dit is het begin van het bekend worden van de Iran-Contra-affaire.

247 Zie bijlage 50.

8 november 1986

[p. 212]

Het is zo belachelijk om in de ochtendbladen te moeten lezen dat de verrader Suharto de werkelijke vader van de natie, Sukarno, tot nationale held gaat verklaren, dat ik deze mijnheer recht van de lever heb geschreven hoe bespottelijk hij zichzelf maakt.

Karel Bagijn kwam drie uurtjes praten op Amerbos. ‘Hoe kan je zoiets onzinnigs schrijven,’ vroeg ik hem, ‘dat Desi Bouterse de heer Nahar via een open telefoonlijn uitnodigt naar Suri-

[p. 213]

name te komen en hem dan vervolgens laat koudmaken? Om te beginnen zal hij anderen, Heidweiller of Herrenberg, misschien Venoks, naar Nahar in Amsterdam laten bellen.’ Maar ons gesprek verliep verder plezierig.

Op het nos Journaal werd het uitroepen van Bung Karno als de nationale held van Indonesië door diens moordenaar Suharto getoond. Hartini Sukarno was hierbij aanwezig. Dat vind ik onbegrijpelijk. Of zij moet misschien gedwongen zijn geweest. Daan Dijksman gaat er blijkbaar vanuit dat Brunswijk de strijd in Suriname uiteindelijk zal gaan winnen. Het zegt alles van de stand der media in het jaar des heren 1986. Ze lichten niet voor. Ze schrijven wat ze denken dat lezers willen lezen, want journalistiek is handel drijven. Voor Den Haag geldt hetzelfde. Ze hebben ambassadeur Van Houten op hoge poten naar de Surinaamse regering gestuurd, want de Nederlandse regering maakt zich ernstige zorgen over de moordpartijen in dat land. Chin A Sen had gezegd dat hij er zeker van was dat de Libische huurlingen van Desi Bouterse (die er dus helemaal niet zijn) zich het meeste schuldig maken aan ongekende wreedheden in Suriname.²⁴⁸

Cecile van Lennep wenst me goede reis en ‘een vruchtbaar bezoek aan mijn geliefde Zuid Afrika. Ik volg je in gedachten en zie uit naar je bezoek na 5 december.’ Zij speelde een belangrijke rol in mijn besluit naar dat land te gaan.

Het afscheid van ambassadeur Louw op 13 november zal ik niet bij kunnen wonen.

248 Het Parool, 5 november 1986.