Memoires 1986-A

[p. 218]

Amsterdam

26 juni 1986

Amerbos

Ik ergerde me bij thuiskomst aan een brief van Wim Hazeu, die tegen de afspraak in de royalties voor Zaken doen heeft verlaagd van 10 naar 8 procent. De man is een eeuwige pingelaar. Hij zit altijd te beknibbelen op mijn deel van het werk en laat dan doorschemeren dat hij ‘vele avonden’ bezig is geweest met corrigeren.²⁸⁷

Daar stond dan weer een lieve brief van Peter uit Londen tegenover. Een kaart van Jan Cremer en een telegram van Stone uit Zweden.

De idioot D. den Hertog van het kantoor Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn durft weer eens terug te komen op de 5.144 gulden en 10 centen die ik de staat schuldig zou zijn omdat ik het proces over de sabotage van Buitenlandse Zaken in New Delhi in 1982 heb verloren. Verloren, omdat Hans Verploeg van de nvj op het kritieke moment financiële steun introk, waardoor voor mij een voortzetting van de procedure zoals Voetelink adviseerde, niet mogelijk was. Ik zal hem zijn centen sturen en heb hem navenant geschreven.²⁸⁸

Hans Teengs Gerritsen bedankt voor de foto van ‘zijn partner’ prins Bernhard op de voorpagina van De Telegraaf.²⁸⁹

287 Zie bijlage 54.

288 Zie bijlage 56 en 56a.

289 Zie bijlage 57.

[p. 219]

Er lag ook een brief van oud-ambassadeur J. van der Gaag, die ik had geschreven omdat men zei dat hij ernstig ziek was.²⁹⁰

Nauwelijks ben je terug in de ‘bewoonde wereld’ of de voorpagina van Time wijst je weer op de oorlogszucht van de vs; star war games, the stakes go up.²⁹¹ Walgelijk.

Er is gedonder over de flat van de aan aids overleden Jan van Wieringen, correspondent van de Volkskrant in New York. De vader van Jan doet een beroep op mij om Henk Hofland en Wout Woltz tot actie te bewegen. Het gaat om de 2.000 dollar borg die Jan indertijd voor die studio betaalde. Ook de verkoop van Jans spullen is nooit ordentelijk met de familie geregeld. Hofland had Jans vader vanuit New York ‘zeer uit de hoogte’ opgebeld en had gezegd ‘de hele reut van Jans spullen te zullen verkopen’, maar hij heeft er nooit meer iets over gehoord vertelde Jans vader. Hij zou een brief van Woltz willen hebben, die bevestigt dat de verplichtingen zullen worden nagekomen. Schandelijk gedrag eigenlijk.²⁹²

Er is veel te doen rond Edje Nijpels, die velen in de vvd vervangen willen zien door Joris Voorhoeve. Dat is van de regen in de drup. Gisteren heeft Nijpels nog gezegd best minister van Defensie te willen worden in het tweede kabinet Lubbers. Alles kan blijkbaar tegenwoordig. Ik herinner me hoe Casper van den Wall Bake deze Nijpels opvolgde bij de jongeren van de vvd. Ik heb Nijpels altijd een beetje een vlerk gevonden.

Ook The New York Times²⁹³ wijdde weer een volle pagina aan Reagans geliefde project Star Wars en het dak dat de vs tegen binnenkomende Sovjetraketten zal moeten gaan beschermen. Iedereen die op de hoogte is van wat er in het Kremlin speelt,

290 Zie bijlage 58.

291 Time, 23 juni 1986.

292 Zie bijlage 59.

293 The New York Times, 15 juni 1986, William Broad.

[p. 220]

weet dat er helemaal geen ss-20's (ooit) zullen komen. Waarom dan die drukte?

Er is veel te doen over prins Bernhards 75ste verjaardag. Elseviers heeft een dubbele omslag, waarvan een voor een felicitatie van de prins.²⁹⁴ Hetzelfde verschijnsel zoals Richard Nixon weer de voorpagina's haalt als ‘elderly statesman’. Mensen hebben het geheugen van een garnaal. Het is prima om niet eeuwig over Watergate of Lockheed te blijven zaniken, maar dit betekent niet dat je ‘gevallenen’ weer op een piedestalleke moet terugplaatsen. Bernhard zelf heeft in gesprek met Jaap van Meekren gezegd dat de Lockheed-affaire ‘een goede les’ was geweest. Ik geloof er eigenlijk niets van. Deze prins is zijn hele leven met mensen omgegaan die hij beter links had kunnen laten liggen, onder wie de fascistische generaal Suharto, en ik betwijfel of dat nu zal ophouden.

Willem Klinkenberg, de Bernhard-biograaf, heeft terwijl ik in Paramaribo was een pagina van Han Hansen in de Volkskrant voor me bewaard en opgestuurd.²⁹⁵ Een groot verhaal over Bernhard maar het is eigenlijk een hele pagina herhaling van oud en alom bekend nieuws. Bladvulling.

294 Elseviers, 28 juni 1986.

295 De Volkskrant, 21 juni 1986.

[p. 221]

Josje Hagers meldde in De Telegraaf²⁹⁶ dat de majesteit ook weer van zich deed horen. Zij is toch wel een aardje naar haar vaartje. Veel van haar slechte eigenschappen komen vanwege de nauwe banden met haar vader, tot de Lockheed-ramp het Huis van Oranje trof. Ook Beatrix heeft de neiging met mensen om te gaan die zij beter links had kunnen laten liggen. En het majesteit-gedoe is ook een trekje afkomstig van de Duitser Bernhard, die toen de prinsessen achttien jaar waren geworden op Soestdijk decreteerde dat zij voortaan ‘koninklijke hoogheid’ waren. Koningin Juliana had de neiging te gaan giechelen als zij met majesteit werd aangesproken, misschien het andere uiterste, maar voor mij genoot dat zeker de voorkeur.

Raymond van den Boogaard heeft warempel ontdekt dat de Sovjet Unie belangstelling heeft voor joint ventures met het Westen.²⁹⁷ Er schijnt hierover een symposium in Moskou te zijn gehouden waar opeens ‘topmannen van ihc, dsm, Peja, amro, akzo, Philips en vmf Stork op af kwamen,’ aldus deze correspondent. Twaalf jaar geleden bood de toenmalige premier Aleksei Kosygin minister Max van der Stoel joint ventures aan met Shell voor olie- en gaswinning in de Barentszzee, de Zwarte Zee en de Kaspische Zee. Maar brave Maxje, dansend naar het pijpen van Washington, was Oost-Indisch doof voor het Sovjetvoorstel.

John van Haagen belde. Hij had mijn Memoires gelezen. Behalve banale gedeelten werd volgens hem trapsgewijs duidelijk waar ik in de Memoires op afstevende. Hij maakte weer een lucide opmerking. ‘Wat zou de wereld er anders uitzien wanneer West-Europa en de ussr samen zouden gaan. Dan waren de vs uitgeteld en vandaar dat Washington alles in het werk stelt om de twee helften van Europa uit elkaar te houden.’

296 De Telegraaf, 11 juni 1986.

297 NRC Handelsblad, 21 juni 1986.

27 juni 1986

Eduardus Halim belde op. Hij was op de Tsjaikovskiwedstrijd in Moskou niet ver gekomen, maar had er toch een interessante tijd gehad. Hij had een interview aan Radio Moskou gegeven. De gastheren hadden hem een ticket rechtstreeks terug naar New York met Aeroflot gegeven, dus afstappen in Amsterdam was niet mogelijk geweest.

Het Internationale Hof van Justitie in Den Haag heeft de vs veroordeeld inzake het Amerikaanse optreden tegen Nicaragua ‘als een schending van de verplichtingen die het Volkenrecht de vs opleggen.’ Eindelijk is het zover. De stemverhouding

[p. 222]

was twaalf tegen drie in het Hof. De vs, Japan en Groot-Brittannië waren tegen. Wie anders?

Ik haalde vanmiddag Oliver Stone van Schiphol af. Hij sloop in de aankomsthal van achteren op me af. Hij zag er prima uit en schijnt regelmatig naar de sportschool te gaan. Hij is sinds anderhalf jaar getrouwd met een vrouw uit Texas: Elisabeth Burkett Cox. Hij heeft ook een zoontje (Sean) van anderhalf bij haar. Zijn tweede vrouw zocht in Hollywood haar geluk als actrice, toen Oliver haar ontdekte. ‘I love her,’ zei hij overtuigend. Intussen kon hij niet gauw genoeg in Amsterdam naar de hoerenbuurt lopen om een ‘black hooker’ te naaien. Hij zei later: ‘Ik heb haar 50 d-mark gegeven en toen ik wegging nog eens 50.’ Het had hem bijzonder opgelucht, voegde hij er aan toe. Ik antwoordde: ‘Never wait too long with screwing. Your system is better served by regular ejaculations.’

Ik wandelde met hem naar Bali in de Leidsestraat en trakteerde hem op een rijsttafel. John Portier, de broer van Martin, had de mooiste tafel aan het raam vrijgehouden. De ramen stonden bovendien open. Oliver en ik moesten na al die tijd eerst weer even aan elkaar wennen, maar na een tijdje was het als vanouds. Het was alsof ik vorige maand voor het laatst met hem had gesproken. Hij was in Scandinavië geweest om zijn nieuwe film Platoon glans bij te zetten. De film was in de Filippijnen opgenomen. Zijn laatste film Salvador was in Mexico gefilmd. Die film had wisselende kritieken, maar hij kon quitte spelen. Van Platoon verwacht hij meer.

In 1983 - en daarover wilde hij me dus kennelijk spreken - had Universal Films hem opdracht gegeven een film te schrijven over een dissidente Russische componist. Hij had zich dus eerst in door dissidenten geschreven boeken verdiept, zoals van vladimir Boekosvki. ‘But the man is a complete nut, Oliver,’ zei ik. Hij was nog meer verbaasd toen ik hem voorhield dat de affaire rond Andrei Sacharov voor mij niet serieus was. ‘I never had anything to do with that matter in the fifteen years I visit the ussr, because it's a completely artificially created affair to further feed anti-Sovietism. Sacharov and his wife are simply used to the hilt for cold war purposes. I stayed out of that trap.’ Hij vertelde met zijn vrouw een reis door de ussr te hebben gemaakt. Hij had door het hele land via geheime contacten ontmoetingen gehad met dissidenten in parken en op andere geheime plaatsen.

Ik vroeg hem of hij Testimony, de memoires van de componist Dmitri Sjostakovitsj had gelezen. ‘There you have the actual story of a top composer in the ussr who has been unhappy

[p. 223]

with the regime all his life. I have known Ahram Khatchaturian extremely well. He too was disenchanted with the Ministry of Culture that was telling composers how to write music.’ Hij wilde per se dat ik het script zou lezen. Tot tweemaal toe bood hij aan: ‘Don't you want to come as an advisor to the set?’ Ik dacht dat wil ik wel, maar wat moet je met een film over dissidenten nu Gorbatsjov in het Kremlin is gearriveerd? Anderzijds schoot het door mijn hoofd: het zou ook een heel succesvolle film kunnen worden gezien de emoties en denkwereld in het Westen. Ook vroeg hij waar de film het beste kon worden gedraaid. Wat zou het meeste op Leningrad lijken? Venetië? Hij vroeg of ik Triëst kende of Joegoslavië. We kwamen tot de conclusie dat Finland waarschijnlijk de beste plek zou zijn.

Universal had hem een voorschot van 250.000 dollar betaald. Hij kreeg 250.000 meer om met producenten te overleggen. Uiteindelijk heeft Universal zijn script afgewezen. Ze waren alleen bereid de rechten aan hem terug te geven tegen betaling van een miljoen dollar. ‘Hollywood is a mafia rathole,’ zei ik na dertig jaar vriendschap met Bill Bast en er het nodige over te hebben gehoord.

‘It certainly is,’ antwoordde Oliver.²⁹⁸

Ik noemde hem steeds Jonathan, naar mijn vriend Raymond in Chicago, zoals ik ook Peter en Theo dikwijls door elkaar haal. Oliver zei dat ik dat bij vorige ontmoetingen ook had gedaan. Hij zal wel denken: die man wordt oud. De hemel mag weten welke schijf in mijn hoofd blijft hangen. Waarom Jonathan? Ze hebben wel iets van elkaar. Maar Peter en Theo zeker niet. Heeft het met verborgen aantrekkingskracht te maken?

Na het eten wilde hij rondbanjeren op het Leidsplein om naar dames te kijken. We eindigden op het terras van het Americain met koffie. Ik had dit hotel voor hem besproken, want hij wilde in het centrum zitten. Oliver was onrustig. Hij vindt het absoluut heerlijk om in deze stad de beest uit te hangen. Hij gaat zijn gang maar. Dat heb ik in New York.

298 In de jaren negentig ontdekte ik dat Stone zelf deel uit ging maken van die maffia.

28 juni 1986

Derk Sauer belde dat ambassadeur Van Houten had getelegrafeerd dat de twee verslaggevers van Nieuwe Revu op een vliegtuig naar Amsterdam zullen worden gezet. Betekent dit dat de deal van Van Houten via Herrenberg een feit is geworden en Ronnie Brunswijk op een toestel naar Parijs en Cayenne wordt gezet richting een gevangenis in Frankrijk?

[p. 224]

Oliver is kennelijk weer vertrokken. Hij belde niet meer. De uiteindelijke conclusie op het terras, was dat het een achterhaald moment was om nu een film aan Sovjetdissidenten te wijden. Dat was mijn definitieve advies en ik zei het script ook niet te hoeven lezen.²⁹⁹

Peter belde. Zijn moeder is bezorgd dat hij nu alleen in Londen zit, en zonder Edwin is. Zij had geschreven dat hij zich moest hoeden voor ‘een overval’. Ik zei het met haar eens te zijn en dat ik pas gerust zou zijn als hij hier heelhuids terug was.

Ronald Gase heeft met oud-ambassadeur Van Roijen geluncht. Deze had zich laatdunkend uitgelaten over Hans Teengs Gerritsen, vriend van Bernhard, maar ook van Beatrix en de kroonprins. ‘Ik vertel je niet wat hij zei,’ zei Ronald, ‘want je brieft het meteen over.’ Dat zou ik zeker niet doen en heb ik ook nooit gedaan. Gase zei overigens de indruk te hebben dat Van Roijen seniel wordt, alles door elkaar haalt, onzin praat en achterhaalbare onwaarheden verkondigt. ‘Er kwam absoluut niets uit,’ zei hij.

Het was absoluut heerlijk in de polders.

299 Stone heeft de film nooit gemaakt.

29 juni 1986

Ik kan me nauwelijks voorstellen dat we vorige zondag samen met Theo en Herrenberg op weg naar Nickerie waren.

Eduard arriveerde. We zaten aanvankelijk in de tuin en verorberden drie pond kersen. We eindigden op de bovenste verdieping en het was voor de zoveelste maal weer helemaal raak. Ik maakte een copieus dinertje. We hebben enorm veel gepraat. Hij vertrok pas om 21:00 uur.

Paul Grijpma zet zijn privé-oorlogje tegen Suriname, en in het bijzonder Henk Herrenberg, onverminderd voort. Hij sprak met de notoire Emile Wijntuin, vertegenwoordiger van het oude regime. Hij woont op Curaçao. De voormalige parlementsvoorzitter verhaalt hoe hij bij Henk Herrenberg werd geroepen, toen adviseur van Bouterse, en een contract ter ondertekening voor zich kreeg waarin zijn ontslag was geregeld. Wijntuin weigerde. Toen trok Herrenberg een lade van zijn bureau open en haalde een pistool te voorschijn. ‘Dit ding heb ik,’ zei Henk, ‘om jou te beschermen.’

‘Ik ben heengegaan,’ aldus Wijntuin tegen Grijpma, ‘en heb zelf mijn ontslag ingediend.’ Ik begrijp dat Wijntuin recent door premier Lubbers is ontvangen. Ze willen maar niet begrijpen dat er in Paramaribo gewoon een andere wind waait, meer

[p. 225]

in overeenstemming met een landje dat na honderden jaren van vreemde overheersing een eigen weg tracht uit te stippelen, los van het ‘moederland’. Na de Tweede Wereldoorlog dacht toch geen hond erover om Hendrik Colijn weer premier te maken (als hij er nog tot in staat zou zijn geweest)? In de ogen van Surinaamse revolutionairen is Wijntuin een Colijn. Waarom begrijpt een ‘journalist’ als Grijpma dit nu niet?³⁰⁰

Om 10:30 uur vanmorgen belde Henk de Mari. Hij was terug uit Paramaribo. Hij noemde me professor. Hij had een fantastische reis gehad, wat hij een paar maal herhaalde. Ik dacht: natuurlijk, want je bent eindelijk in contact gekomen met de mensen met wie je in Suriname in contact moet komen. Hij vertelde twee uur met Bouterse te hebben gesproken waar chef-de-kabinet Henk Heidweiller overigens bij zat. Die had helemaal niets gezegd. Hij was dus inderdaad met die onzin over Arron begonnen en Desi had geantwoord: ‘Mensen moeten nieuwe kansen krijgen. We moeten vergevensgezind zijn, dus ook Arron is weer bij het topoverleg betrokken.’ Het was allemaal heel gemoedelijk geweest. Ook dat wist ik uit eigen ervaring. Hij had in het presidentiële paleis met de bevelhebber gesproken en er waren in geen velden of wegen militairen te bekennen geweest. Eerst zei hij: ‘Er zit niet veel nieuws in, misschien een opening of twee.’ Maar vervolgens vertelde hij dat Bouterse had gezegd te verwachten dat de militairen nog vijftig jaar aan de macht zouden blijven, zeker in een controlerende functie. Nederland kon haar cons-gelden verder houden. Suriname zou het zelf wel zien te redden. (René Vaarnold zei later het hiermee eens te zijn.)

Over Boerenveen zou hij gezegd hebben dat de kapitein uit was geweest ‘op eigen gewin’ dus concludeerde De Mari; ‘Bouterse laat Boerenveen vallen.’ Ik zei niets, maar dacht: De Mari begrijpt natuurlijk nog niets van wat er echt speelt in Paramaribo. Er waren foto's genomen en er had een dubbele bandopname plaatsgevonden, een voor de bevelhebber, zoals ik had aangedrongen bij Herrenberg dat dit absoluut diende te gebeuren. Henk is een aardige kerel maar De Telegraaf is De Telegraaf. Bouterse had ook gezegd: ‘Spreekt u maar met onze procureur-generaal,’ een afspraak die Heidweiller direct had geregeld. Ook had hij nog met de parlementariër Lachmon, off the record gesproken. Intussen zegde hij toe zeker met de hoofdredactie te zullen gaan praten om na te gaan wat de krant voor mij terug zou kunnen doen.

300 Elseviers, 28 juni 1986.

[p. 226]

30 juni 1986

Ik sprak lang met Cecile van Lennep.³⁰¹ Zij vond mijn plan om in november naar Zuid-Afrika te gaan ‘veel te laat’. Ze zei zich groen en geel te ergeren aan alles wat over Zuid-Afrika werd gezegd en geschreven, inbegrepen de reis van de Britse minister Sir Geoffrey Howe, die naar Pretoria schijnt te gaan. Jonathan Power had daarentegen een uitstekend artikel geschreven.³⁰²

Zij had prins Bernhard op televisie horen zeggen dat je met roddels leert leven. Prompt liet ze er de roddel op volgen: ‘Je bent nauwelijks populair Wim. Je wordt als communist beschouwd.’

‘Ja,’ zei ik, ‘voornamelijk dankzij de kongsi van de bvd met De Telegraaf. Maar wat zullen ze straks zeggen als ik naar Zuid-Afrika afreis.’

‘Dan ben je een supercommunist,’ zei Cecile. Ik zei het een ramp te vinden dat slapjanus Voorhoeve nu de eerste viool ging spelen bij de vvd. ‘Het is inderdaad hopeloos,’ antwoordde zij. Ook moedigde zij me aan de journalistiek vaarwel te zeggen, zoals ik zelf al talloze malen heb overwogen. Maar waarom zou ik nu nog gaan? Zij begrijpt uitstekend dat ik via mijn dagboeken eens verantwoording wil afleggen.

De Zuid-Afrikaanse ambassadeur David Louw heeft Cees van Zweeden en Frits Baarda van Het Vrije Volk ontvangen, waarmee hij zich in het linkse anti-apartheidshol waagde. Het gesprek schijnt zich te hebben afgespeeld in een sfeer van gewapende vrede. Louw zegt in dertig jaar diplomatieke dienst te hebben geleerd dat ‘journalisten vooringenomen zijn, de feiten verdraaien en slecht kunnen waarnemen. Nederlandse journalisten zijn wat dat betreft van de hardnekkigste soort.’³⁰³

Ik kan niet laten deze korte tekst op te nemen. Eindelijk hebben de arrogante kwasten in Washington op hun bek gekregen.

301 De Van Lenneps waren tijdens de oorlog in Pretoria gestationeerd.

302 Zie bijlage 60.

303 Het Vrije Volk, 26 juni 1986.

[p. 227]

Ik ben nog steeds van mening dat Suriname wat betreft de toegezegde cons-gelden uit Nederland hetzelfde zou moeten doen. Ik belde er met advocaat Boukema over. Hij zag het wel zitten. Ik telefoneerde er met minister Herrenberg over, ook al heeft Bouterse tegen De Mari gezegd dat we de poen mogen houden. ‘Weet je wat mijn reactie is,’ aldus Herrenberg, ‘ook al zouden we het winnen, Reagan legt de zaak gewoon naast zich neer.’

‘Ik denk dat Den Haag het niet zover zou laten komen, de kans te lopen voor het Internationale Hof als een gieter af te gaan. Ze zouden eerder een gedeeltelijke voortzetting van cons-gelden hervatten.’

‘Ik zal rapporteren wat je hebt gezegd,’ zei hij. Hij had overleg gepleegd met Ivan Graanoogst en bepaalde zakelijke stukken zouden naar Theo in Zwitserland worden gezonden.

Heb me buitengewoon geërgerd aan een vraag van Jaap van Meekren tijdens het feest van de prins op Soestdijk. In de tuin temidden van de gasten vroeg hij ‘of Zijne Koninklijke Hoogheid in uniform begraven wilde worden.’ Hoe haal je het in godsnaam in je hoofd een dergelijke, grove, botte vraag te stellen. Alsof dat een nieuwtje is waar Nederland op zit te wachten. Ik zet een brief in De Telegraaf. Misschien krijgt De Mari dat wel voor elkaar.

(wordt vervolgd)