Logo DBNL
Memoires 1985-B (2016)

Memoires 1985-B

(2016)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

2 december 1985

Amerbos

Tot mijn verwondering haalden Daan Dijksman en fotograaf Ronald Hoeben mij om half een vannacht van Schiphol op en brachten me thuis. Het ging erom het nummer van 7 december nog te halen. Ik was weliswaar uitgeput van al het gedonder in Moskou, maar gaf tot 02:30 uur een interview aan Daan.277

Er lag een brief van broer Hendrik uit Kaapstad. Streep aan de balk, want hij schrijft werkelijk nooit. Hij stelt voor dat nu we beiden de zestig zijn gepasseerd, er naast diepgaande verschillen ook diepe raakpunten tussen ons bestaan. ‘Ik heb sterk het gevoel dat je het accent op raakpunten wilt leggen. It's all right with me!’278

Henk de Mari belde. ‘Fahrenfort wil jou niet in de krant hebben. Heb je hem soms eens geslagen?’

‘Nee, maar die mijnheer zat vroeger bij het Algemeen Handelsblad en is een vriend van Henk Hofland. Dan weet je het verder wel.’ Hij herhaalde dat Natascha had ingevuld voor De Telegraaf mee naar Moskou te gaan. De bvd had tweemaal een bezoek gebracht aan De Telegraaf om uit te zoeken wat er van waar was. Ik zette uiteen dat Natascha via de Ruge's een vondst van André Spoor was geweest. Wie weet is deze Natascha werkelijk op een of andere manier door de bvd ingeschakeld, want ze zijn tenslotte ook een paar maal - naar zijn eigen zeggen - op Den Alerdinck bij Lurvink geweest.

Ik heb eerst lang in de polders gefietst om eindelijk frisse lucht te krijgen.

Randy Shilts279 is in Amsterdam. Ik zal hem met René Vaarnold in contact brengen. Vaarnold heeft ook thee gedronken bij de Enkelaars.

3 december 1985

Gisteren heb ik gedacht: als Eduard en ik naar Parijs gaan,

moeten we een king-size bed hebben. Vannacht droomde ik dat we de hotelkamer binnenkwamen waar twee aparte bedden stonden. Ik was teleurgesteld.

Henk de Mari komt in De Telegraaf met een nieuw rotverhaal over ‘de oorlog’ die zich in Moskou afspeelde.280 Hoflands vriend Fahrenfort heeft blijkbaar geen bezwaar als er negatief over mij in zijn relkrant wordt geschreven.

Nu heeft Desi Bouterse overeenstemming bereikt met de oude politieke partijen in Suriname en hoe reageert Den Haag?

Reactie kabinet op akkoord in Suriname koel
Door onze diplomatieke redacteur
DEN HAAG, 26 nov. - Met gemengde gevoelens heeft de regering vanochtend gereageerd op de gemeenschappelijke verklaring van het Surinaams militair gezag en de leiders van drie oude politieke partijen over de toekomstige ontwikkeling van Suriname die gisteren in Paramaribo is gepubliceerd. Dit heeft een woordvoerder van het ministerie van buitenlandse zaken vanochtend meegedeeld.

Ze willen gewoon niet dat Bouterse slaagt. Het herinnert maar al teveel aan het fiasco van het dekolonisatieproces met Sukarno en Indonesië. Ook is in Paramaribo overeenstemming bereikt dat het land voor mei 1987 een nieuwe grondwet zal krijgen. In plaats van een aanmoediging te sturen, weet Hans van den Broek - met instemming van Lubbers - niets beters te doen dan over ‘gemengde gevoelens’ te spreken. Het blijven in Den Haag Hollandse boeren, die niet tegen hun verlies kunnen. Trouwens, in gesprek met Peter Schumacher heeft oudminister De Gaay Fortman toegegeven ‘dat Nederland niet geheel vrijuit gaat wat betreft de zorgelijke ontwikkelingen in Suriname gedurende de eerste tien jaar van onafhankelijkheid.’ Om zijn Haagse politieke broeders de hand boven het hoofd te houden, kiest hij die bewoordingen. In werkelijkheid is het natuurlijk veel erger.281 Zittende politici kunnen zich al helemaal niet permitteren eerlijk te zijn over eigen falen.

Carel Enkelaar heeft tijdens een receptie van Delta Lloyd An-

ton Witkamp ontmoet. Dit heerschap zit in de hoofdredactie van De Telegraaf. Hij had de man toegevoegd: ‘Jullie hebben Oltmans altijd maar de grond in geschreven. Ik zou er toch nog maar eens over nadenken.’

Eduard kwam in de middag. We dineerden in de Oesterbar. We hebben urenlang zitten praten. Toch realiseerde ik me de laatste tijd steeds minder van hem af te weten, met wie hij om gaat, wie hij ziet. Hij vertelt er nauwelijks iets over.

4 december 1985

Adriaan van Dis krijgt Het Gouden Ezelsoor als prijs voor zijn boek Nathan Sid. Er zijn 56.861 exemplaren van verkocht.

Londen, Hyatt Carlton Towers

Vreemd om in deze stad te zijn zonder Peter. Je vergaat hier op straat van de benzinestank, iets waar hij - hij woonde op Charing Cross Road - ook altijd over klaagde.

Carel Enkelaar zegt dat hij een persbericht heeft doen uitgaan dat hij zich niet langer kan verenigen met het beleid van Den Alerdinck, vooral omdat het niet professioneel wordt gevoerd. Ik herinner me goed hoe hij, Lurvink en ik bijna een jaar geleden voor het eerst bijeen kwamen en met veel enthousiasme aan deze denktank voor journalisten uit Oost en West waren begonnen. Hij had het gesprek van Daan Dijksman en mij in de Haagse Post gelezen. ‘Insiders zullen begrijpen,’ zei hij, ‘dat je mij hebt willen helpen.’ Henk de Mari voorspelde dat ook ik Den Alerdinck zou gaan verlaten. Ik antwoordde onomwonden: ‘Ik laat het niet door Lurvink verpesten.’

5 december 1985

Carel las de voorpagina's van De Telegraaf en de Volkskrant voor, die meldden dat hij was afgetreden. Hij verwees journalisten naar het interview met mij in de Haagse Post ‘want daar staat veel meer in’. Ed van Westerloo had Enkelaar te verstaan gegeven: ‘En nu Oltmans er nog uit.’ Ik ken die man niet, maar dat is dus het bekende verhaal.

Het is opvallend dat de bekende neuroloog Richard Restak uit Washington, auteur van The Brain: The Last Frontier, in The New York Times drie boeken onder de loep nam, die ik als amateur student van de mind alle drie gelezen heb. Windows of the Mind, van Erich Hart, gelezen in 1982, The Universe Within van Morton Hunt, gelezen in 1982 en The Enchanted Loom van mijn goede vriend Robert Yastrov, ook gelezen in 1982.

Restak noemt de hersenen ‘a much harder nut to crack than

the genetic code’. Hij besteedt de meeste aandacht aan Morton Hunt en diens pleidooi voor cognitieve psychologie. ‘Cognitive investigation,’ aldus Restak, ‘is aimed at the elucidation of activity and function, rather than at traditional structural-architectual considerations. Cognitive scientists are also concerned with such activities as remembering, problem solving, creating, even whether “logical thinking” comes naturally to us or is always artificial and often useless.’ Ik geloof soms de juiste bronnen te hebben aangeboord om meer over de mind - die me grenzeloos fascineert - te weten te komen.

De 58 Rolls Royces van Bhagwan Shree Rajneesh zijn door een autohandelaar in Dallas, Texas opgekocht. De prijs: zes miljoen dollar.

Evgeny Velikhov belde. Hij is morgen om 20:30 uur vrij om met ons te dineren. Al Eisenstat arriveerde en nam een suite bij de Inn on the Park.

6 december 1985

Stralende zon, voor zolang als het duurt. Ik heb een heerlijke wandeling gemaakt.

Al belde dat hij een suite met een eigen eetkamer had genomen. Ik adviseerde hier tegen. ‘Velikhov is being trailed for sure. When he goes to your suite, it puts him in an uncomfortable position. Better we look for neutral ground and reserve a quiet table.’ Ik stelde de Savoy Grill voor. Al antwoordde: ‘I go entirely by your advice.’

Intussen probeerde Joop van Tijn me te bereiken, want hij wilde me vanavond in Welingelichte Kringen hebben voor vpro Radio. De uitzending begon met de gebruikelijke column van Henk Hofland en ging over prins Johan Friso die wegens astma voor het leger was afgekeurd. Eigenlijk kraamde Henk beschamende onzin uit. Het gesprek met mij vanuit Londen naar Arti et Amicitiae in Amsterdam ging natuurlijk over Den Alerdinck. Tegen het einde zei ik: ‘Mag ik Henk Hofland een vraag stellen? Wanneer schrijf je over mijn Memoires?’

‘Je wordt op je wenken bediend,’ zei hij, ‘maar niet in nrc Handelsblad.’

Carel Enkelaar zei later: ‘Toen je dat tegen Hofland zei, dacht ik: dat is Willem. Ik lachte me rot.’ Hij vervolgde: ‘Je hebt het voortreffelijk gedaan. Je prestige is toegenomen en je komt morgen een stuk prettiger binnen op de bestuursvergadering van Den Alerdinck.’

Ik ontmoette Velikhov eerst alleen. Hij arriveerde in een Daimler met chauffeur van zijn vriend, de bankier. Ik overhandigde

de artikelen en boeken die ik voor hem had meegebracht. Hij leek aanzienlijk minder enthousiast dan in Genève. We bespraken het schrijven van een interviewboek samen. ‘For me, writing a book is more important than buying computers from Apple,’ zei hij nog in Genève. Nu leek hij eigenlijk alleen maar belangstelling te hebben voor Al Eisenstat. Eenmaal met Eisenstat aan de dinertafel begonnen beide heren meteen intensief over zakendoen te spreken. Om te beginnen hebben de sovjets kennelijk problemen met het leiding geven aan de computerindustrie. In dat opzicht scheen Apple te kunnen helpen. Daarop volgde een discussie over het in de ussr vervaardigen van componenten voor computers in een joint venture met Apple. Andere onderdelen zouden bijvoorbeeld in de fabriek van Apple in Singapore kunnen worden vervaardigd. Er zou in de Sovjet Unie een Apple-computerfabriek kunnen worden neergezet, die tevens computers zou maken voor export naar China en India. Later stelde Velikhov voor dat Eisenstat naar Moskou zou komen - met mij - om te inspecteren wat er op dit gebied reeds in de ussr werd gedaan.

7 december 1985

Londen, Heathrow

Soms ben ik an asshole for sure. Eisenstat had gezegd dat hij pas na onze gezamenlijke trip naar Moskou mijn adviesfunctie voor Apple wilde vaststellen. Natuurlijk beredeneerde deze uitgekookte mijnheer, dat hij na een rondje Moskou met mij me helemaal niet meer nodig zou hebben. Ik opperde dus in de auto terug naar het hotel dat ik voor mijn huidige activiteiten duizend dollar per dag voor de duur van twintig dagen aan Apple zou doorberekenen, plus mijn onkosten, die ik (zakelijk als ik ben) ook nu weer uit eigen zak zat voor te schieten. Hij keek zo zuur dat ik zei het wel voor 15.000 dollar te doen. Intussen gaf hij toe door het gesprek hier in Londen een veel beter inzicht te hebben gekregen wat de mogelijkheden waren om in Moskou zaken te doen. We reden vanmorgen samen in een gehuurde limousine, ook een Daimler, naar het vliegveld. Privé heeft beweerd dat prins Willem Alexander met zijn schoolvriendinnetje Paulette Schröder in het Amsterdamse Hilton Hotel is gesignaleerd.282 Veel kabaal. Prins Claus is via zijn omstreden vriend Frits Salomonson een kort geding tegen Privé begonnen. Dat is nogal ongewoon: Claus die uit zijn slof schiet en de daad bij het woord voegt.283

Philip Diepstra de chauffeur van Frans Lurvink, haalde me om 13:00 uur op Amerbos af en reed me naar het kantoor van de heer Beijen aan de Bezuidenhoutseweg in Den Haag. Het bestuur had advocaat Slager gevraagd vooraf met mij onder vier ogen te spreken. Dit was dus tegen de afspraak. We spraken een uur samen, terwijl hij constant aan een pijp lurkte. Slager had ook zijn eigen portefeuille ter beschikking gesteld, wat had geleid tot het aftreden van Lurvink als voorzitter. In de toekomst zou Lurvink zich met fondsenwerving bezig houden. Er zou een andere voorzitter worden aangetrokken. Ze hadden al iemand op het oog. Slager had Frans in de krachtigste bewoordingen toegesproken, dat hij bevriende relaties ‘als maîtresses’ behandelde en hen van de hand deed als hij ze niet meer nodig had of kon gebruiken. Frans zou tegen Slager hebben verteld dat ik jaloers wordt op Frans als ik constateer hoe goed hij het doet in gezelschappen waarin ik hem had gebracht. Ik antwoordde: ‘Dé, ik heb me nooit anders dan kapot gegeneerd voor die man. En dat ik gebleven ben, is uitsluitend te wijten aan het feit dat de gedachte van Den Alerdinck een goede, nuttige en noodzakelijke is.’ Slager stelde een afkoelingsperiode voor. Niet als voorbereiding op mijn vertrek of omdat ze me het geld dat me toekwam niet meer zouden willen betalen, maar het was beter dat ik als adviseur voorlopig naar de coulissen zou verhuizen. Ik onderstreepte dat ik Den Alerdinck aan contacten van onschatbare waarde had geholpen en tot dusverre voor een jaar werk in totaal 37.500 gulden honorarium had ontvangen, wat in geen enkele verhouding stond tot de geleverde prestatie. Ik zei dat werken achter de coulissen prima was, en ik tot 1 januari 1988 hiervoor beschikbaar zou blijven, maar dat ik dan wel per 1 januari 1986 de mij nog toekomend 112.500 gulden ineens overgemaakt wenste te hebben. Slager zei nog: ‘Ik heb Lurvink verder niet nodig. Wanneer hij niet zou doen wat ik adviseerde, zou ik niet langer zijn advocaat zijn en dat weet hij.’

Toen ik vertrok en in de vestibule stond, zwaaide er een deur open en zag ik André Spoor en Beyen zitten. Geen van beiden groette. Ik sprak verder het bestuur in het geheel niet, zoals de afspraak was geweest. Opmerkelijk dat Spoor zich voor dit soort dubieuze zaakjes leent, na alles wat er de afgelopen maanden is gebeurd. Bovendien heb ik hem vanaf het begin bij Den Alerdinck betrokken.

Ik bracht Carel Enkelaar verslag uit hoe het was verlopen. Hij nam het gesprek op de band op, zoals hij steeds en met mijn toestemming deed. Hij vond het ongelooflijk wat Beijen, Sla-

ger en Spoor flikten. Ze willen natuurlijk ook helemaal geen afkoelingsperiode. Wat ze willen is me weg masseren. Dat hadden ze het liefste voor Moskou gedaan, maar dan was Moskou, zoals de kaarten toen lagen, zeker niet doorgegaan. Carel leek aangeslagen.

Jan Lenferink spreekt op televisie met Annie M.G. Schmidt en de blinde pianist Jules de Corte. Lenferink eindigde met de woorden: ‘Nu maar hopen voor toekomstige studenten, dat jullie op de begraafplaats naast elkaar komen te liggen.’ Op Java heet dat kasar, oftewel ruw, onopgevoed, grof. Ik herinner me de blik van Annie toen hij dit zei. De ongevoeligheid en onwellevendheid kent geen grenzen meer.

8 december 1985

Amerbos

Toon Quarles belde. ‘Ik kon je indertijd niet meer zeggen dan dat voorzichtigheid geboden was.’ Ik antwoordde, ook omdat zij elkaar kennen: ‘André Spoor gelooft nog altijd in Lurvink.’

‘Die komt nog wel van een koude kermis thuis,’ verzuchtte Toon.

Dé Slager belde me. Ik vroeg of de nieuwe voorzitter al bekend was. ‘Je spreekt ermee,’ was het antwoord. Hij stelde voor dat op 1 januari 1986 67.500 gulden zou worden overgemaakt en op 1 september nog eens 50.000 gulden. Het was take it or leave it.

Ik antwoordde: ‘Oké, en ik handhaaf onze afspraak van zes procent van de fondsenwerving.’ Hij lachte, met een toon van: dat is slim van je. Ik voegde toe: ‘Ik blijf dus consultant, maar als Lurvink naar buiten brengt dat ik naar de coulissen ben verhuisd, zal ik dit als een schending van onze afspraken beschouwen.’

Hij antwoordde: ‘Wij ook.’

Henk de Mari belde. ‘Richard Pipes,’ zei hij, ‘besteedt in zijn boek Survival is not enough een pagina aan jou.’ Ik bedankte hem.284

Het is duidelijk dat Michail Gorbatsjovs eerste prioriteit ligt bij het stimuleren van de Sovjeteconomie. Het is een feit dat Gorbatsjov, voor hij de topman in het Kremlin werd, zes jaar ploeterde om de landbouwproductie van de ussr op te vijzelen, wat evenmin een succes is geweest.

Serge Schmemann besteedt aandacht aan de reeks activiteiten die Gorbatsjov onmiddellijk na terugkeer uit Genève op dit

gebied ontplooide.285 Uit de grafieken bij het artikel blijkt dat de Sovjet Unie nog een lange weg te gaan heeft om West-Europa, laat staan de vs in te halen.

De student Ton van Heemst schreef een reactie op de gastcolleges van volksschrijver Gerard Reve aan de Leidse Universiteit. ‘De schrijver had te weinig stof om in totaal 14 uur colleges te vullen,’ aldus de student die aan het afstuderen is in Nederlandse Letterkunde. ‘Hij luisterde slecht naar vragen, gaf er geen antwoord op en lulde er maar wat op los, terwijl hij zichzelf talloze malen herhaalde. Leiden heeft met Reve een kat in de zak gekocht.’286 Ik ben er al heel lang van overtuigd dat het volk zich met deze schrijver eveneens een kat in de zak aanschafte.

‘Believing is what humans do best,’ aldus psycholoog Michael Gazzaniga van Cornell University.287 ‘We may believe there is a god or that the American Civil Liberties Union does or does not do good work - and we are in fact the only species to do so. What is there about the human brain that endows us with this unique capacity? And, more important, in what ways does this remarkable ability relate to how we create and order the world around us?’ Dan volgt een lang verhaal over verschil in functioneren van de linker en rechter hersenhelft.

Gazzaniga gaat in op de invloed van gebeurtenissen op vooroordelen. Wat mij dan interesseert is hoe je eigenlijk aan vooroordelen komt. ‘We all carry around bizarre beliefs: whites about blacks, blacks about whites, Jews about Arabs, Arabs about Jews. These are social beliefs,’ schrijft hij. Prima, maar hoe komen we aan de onzin? Die zit ingebakken in de informatie die we voor ons zesde jaar krijgen doorgegeven van onze ouders. Daarna kunnen we ons nauwelijks meer losmaken van aperte onzin. Vooroordelen ‘can be picked up at mother's knee’ zegt Gazzaniga, maar daar laat hij het eigenlijk bij. Hij verdiept zich er verder in hoe de opgelopen ‘beliefs are reinforced or weakened’. Ik vind het geen overtuigend verhaal.

Neil Postman beschrijft in Amusing Ourselves to Death hoe televisie ‘has evolved or metastasized from a way of looking to a way of thinking. It has infected our epistemology, the way we arrive at knowledge.’ Waar Marshall McLuhan nog sprak van ‘the medium is the message’, spreekt Postman over ‘the medium is the metaphor’.

‘Television traffics in blasphemy. The unnecessary is its

province, information so divorced from all context that it has become merely a commodity, a thing without consequences. The best part of television is its junk: it is most damaging when it tries to be good, when it reduces our seriousness to show business.’ Anatole Broyard zegt er in The New York Times over: ‘For most people, watching television may be what psychotherapists call “the presenting symptom”. The visible disturbance that stands in for a deeper torment. It is possible that many people turn to television not in the hope of entertainment but in despair, after all else has failed. Freud called religion “the universal obsessional neurosis of mankind”: it might not be too hyperbolical to call television the universal depression of our time.’288

9 december 1985



illustratie

10 december 1985

Het aftreden van Frans Lurvink als voorzitter van het bestuur van Den Alerdinck, haalde de voorpagina van De Telegraaf.

Ik bracht een uur door met ambassadeur Blatov van de Sovjet Unie. Koelisjov vertaalde. Ik heb precies gezegd waar het op stond. Ik zei dat Lurvink een geboren schurk was, en dat wanneer Moskou met deze man wilde werken, dit hun besluit was. Ik zal me dan op de achtergrond houden, en kijken wat er nog te redden valt van de oorspronkelijke opzet. Maar ik zie het dan somber in.

De ambassadeur vroeg naar de stand van het kruisrakettendebat. Ik probeerde erachter te komen hoe zijn contact met Wim Kok verliep. Ik zei dat Kok de volgende premier zou worden, en dat het een uitstekende gedachte zou zijn Kok en Klaas de Vries naar Moskou uit te nodigen. Hij vroeg of ik contacten had naar Kok toe. ‘Rechtstreeks,’ was mijn antwoord.

Bibeb van Vrij Nederland, André Spoor, Adriaan van Dis en hoeveel andere lezers en vrienden, eerder in mijn dagboek genoemd, spraken misschien verschillend maar allemaal in termen van waardering over het eerste deel van mijn Memoires, evenals de professoren Poslavsky, Kruijer, Lipschits - en later ook historicus Herman von der Dunk - tot en met dagboekschrijver Hans Warren. En warempel, nu komt mijn oudste vriend in de journalistiek Henk Hofland met de volgende opmerkingen:

Dierbare lectuur in een rommelpot
Nieuw leven in Hilversum. Met het oog daarop doe ik een paar welgemeende suggesties. Een kookrubriek door Johannes van Dam, een rubriek voor serieuze muziek en opera door de even telegenieke Jean-Paul Franssens en een talkshow door Willem L. Oltmans, de onbetwiste meester van het gesproken woord.


illustratie

Vorig jaar om deze tijd bezorgde de post bij mij een dik pak dat er van buiten al uitzag als een manuscript. Ik was er niet blij mee. Zo'n stapel losse blaadjes valt moeilijk te behandelen, bovendien zijn de meeste manuscripten slecht en tot overmaat van ramp worden ze je toegestuurd door iemand die zekere verwachtingen aan je stelt. Goede raad, opbouwende kritiek en uiteindelijk natuurlijk bijval. Ik had er geen zin in en liet het pakket een dag of wat op mijn bureau besterven.
Maar op een gegeven moment gaat dat niet langer: je moet het weggooien of openmaken, en goedzak die ik was en ben, ik keek wat erin zat. Het bleek deel één te zijn van de Memoires van Wim Oltmans. Omdat ik een aantal van de beste jaren van mijn leven in vriendschap met hem heb doorgebracht, begon ik te lezen. Ik ontdekte nogal wat brieven die ik hem had geschreven, het ging over ons, over mijn moeder, Mimi, avonturen, mijn jeugd. Dierbare lectuur. Maar het boek als geheel was een rommelpot en ik was ertegen dat het op die manier werd gepubliceerd. Al lezend had ik me bedacht dat het verhaal, voorzover het ons betrof, wel aardig of zelfs goed zou kunnen worden als een behoorlijke redacteur er zich mee zou bemoeien: de geschiedenis van een romantische jongensvriendschap. Dat zei ik de auteur en daarna ook de uitgever. Of ik dan wilde meehelpen aan de reconstructie. Jawel, dat wilde ik, maar niet meteen, want
ik ging eerst nog naar Hamburg en daarna naar Polen. Vervolgens zouden we op een rustig plaatsje in Frankrijk met z'n tweeën een paar dagen aan het manuscript gaan werken, maar er kwam weer iets anders tussen en niet zoveel later ontdekte ik het boek in de winkel. Ik belde de uitgever, zei hem dat ik niet begreep hoe hij als ervaren man een boek in die vorm de wereld in kon sturen en sprak nog een paar dreigende woorden maar eigenlijk kon het me weinig schelen, m'n ongeneeslijke onverschilligheid kreeg weer de overhand en ik liet de zaak voor wat hij was. Op een avond nam ik in een opwelling van melancholie de bus naar Amsterdam-Noord, waar de auteur woont, en ik zei hem dat, wat mij betrof, er niets meer aan de hand was. Ik vertelde hem ook nog dat ik me uit onze jeugd allerlei dingen herinnerde die ik niet in zijn boek had aangetroffen. Die was hij vergeten en ik zal er waarschijnlijk ook nooit in geschrifte melding van maken.
Toen kreeg ik zijn vriendelijk verzoek of ik de Memoires wilde bespreken. Ik mompelde iets tussen ja en nee. Daarop schreef hij me een brief met dreigende ondertoon en ten slotte waren we vorige week samen in een radio-uitzending van welke gelegenheid hij gebruik maakte om me nog eens aan te manen.
Dit stukje is de bespreking. Het is geen recensie van een boek maar van een uitgever, de heer Wim Hazeu, directeur van Ambo, onder wiens verantwoordelijkheid iets behoorlijks is verprutst.

Wat een nare jongen Hofland eigenlijk is, blijkt uit vrijwel iedere regel van dit stukje.289 Ik zond hem het manuscript omdat ik bijval verwachtte. Nee: ik rekende op eerlijke kritiek, die wellicht onjuistheden recht zou kunnen zetten, of anderszins tot verbeteringen zou kunnen leiden. Het beroerde is dat hij kennelijk in de veronderstelling verkeert ‘een goedzak’ te zijn, zoals hij ook al eerder aan mij schreef en nu in de Haagse Post herhaalt. Hij is de enige tot dusverre, die mijn dagboek als ‘rommelpot’ beschrijft en zegt nu dat hij ‘om die reden’ er tegen was dat mijn boek op die manier werd gepubliceerd. Hij liegt voor de zoveelste maal in het openbaar. Hij had mijn uitgever Wim Hazeu - en dus mij - met een proces gedreigd indien zijn brieven in mijn dagboek zouden verschijnen, of althans excerpten er uit. Dat was de ware reden van deze afkrakerij, om zijn grote naam en faam in de Nederlandse journalistiek niet gekoppeld te willen zien aan die van mij, de man die al dertig jaar via de rode kaart van Luns en via Hoflands vrienden in de journalistiek, als Brandt Corstius, Fahrenfort en de hemel mag weten wie nog meer - tot en met beginnelingen bij Propria Cures toe - door de meerderheid van journalisten en burgers met de nek werd aangezien.

Ik vraag me af of Hofland zich werkelijk de geschiedenis van deel i herinnert zoals hij dit schrijft, dus dat Hazeu en ik hem zouden hebben gevraagd het boek te helpen reconstrueren. Wij hebben hem na zijn dreigement van een proces tegen publicatie van zijn brieven aangeboden om met hem te overleg-

gen welke passages, hoe lang of hoe kort, we zouden opnemen, liefst dus met zijn toestemming.

Zijn bezoek aan mijn huis na het verschijnen van deel i bagatelliseert hij nu, en zet hij in een geheel ander licht. En passant maakt hij me nog verdacht ook, dat ik ‘allerlei dingen uit onze jeugd’ opzettelijk zou hebben weggelaten of me niet meer zou herinneren, maar hij ‘de goedzak’ zou ‘die dingen’ nooit op papier zetten. In werkelijkheid is bij de beschrijving van mijn jeugd door druk van de uitgever om mijn hele dagboek in vier delen op te schrijven, veel weggevallen. Als ooit dit werk beëindigd zal zijn, neem ik mij voor over mijn jeugd uitgebreidere delen te publiceren, als de tijd me gegeven is. Hofland schijnt ook niet te begrijpen dat de jaren 1925-1953 niet bedoeld waren om slechts een van de vriendschappen die ik die periode heb gehad eruit te lichten en er een boek over ‘een romantische jongensvriendschap’ uit te beitelen.

Ik moet hem wel bedanken voor zijn aanbeveling aan Hilversum mij ‘als meester van het gesproken woord’ (om de tegenstelling te benadrukken met ‘het geschreven woord’ waar Hofland alleen meester in is) een talkshow te geven. Zolang de rode kaart uit Den Haag op alle niveaus opereert en actief is, zal dit nooit maar dan ook nooit gebeuren.

11 december 1985

Wim Hazeu heeft een brief aan de Haagse Post geschreven.290



illustratie

Prins Claus blijft een volledige rectificatie van Privé eisen op een dwangsom van 250.000 gulden per dag.291 Het befaamde

Oranjetotem komt met dit soort gevechten voor rechters toch meer en meer in de knel.

Heb in het Sonesta Hotel anderhalf uur met Randy Shilts uit San Francisco zitten praten. Ik heb hem tevens aan René Vaarnold voorgesteld, opdat hij zijn verhaal kon doen dat aids met traditionele geneesmiddelen uit het oerwoud van Latijns-Amerika bestreden zou kunnen worden. Randy luisterde heel aandachtig. Vaarnold wil zijn praktijk in San Francisco vestigen, omdat daar aids epidemische vormen heeft aangenomen. Randy bood overigens aan te zullen polsen of aids-patiënten bereid waren zich door Vaarnold uit Suriname te laten helpen.

Er arriveerde een expresse uit Kaapstad van Peter, die nu met Edwin bij diens ouders logeert. Hij schijnt geweldig te genieten van het land en is buitengewoon enthousiast.

12 december 1985

Ik kreeg een brief van Henk Hofland met een ontwerp-brief die hij eerder had willen sturen maar in portefeuille hield.292

De Indonesische pianist Eduardus Halim heeft geantwoord bereid te zijn in mei in Amsterdam te spelen voordat hij naar het Tsjaikovsky-concours in Moskou gaat. Prima.

Ik gaf een interview van twee uur aan twee verslaggevers van de gpd, Peter van Nuijsenburg en Erik van Venetië.293

Erik Jurgens zal waarschijnlijk een positie op een universiteit krijgen en blijkt besloten te hebben eventueel zitting te willen nemen in de Club van Rome. Ik heb Bertrand Schneider hierover geïnformeerd.

13 december 1985

Ik begon een brief aan Henk Hofland, zelfs een aantal keer opnieuw. Toen ik de laatste versie op de bus wilde doen, dacht ik aan zijn moeder, die ik goed heb gekend, en een stem in mij zei: doe het niet, al was het maar voor haar. Ik heb de brief verscheurd.

Aart van der Want belde dat hij het artikel van Hofland over mijn Memoires in de Haagse Post ‘een schandaal’ vond, wat het ook eigenlijk is.

Ik begon aan een nieuwe versie van een brief aan Henk. Maar gevoelens, stammend uit ‘de oudheid’, hielden me tegen. Hofland is eigenlijk een zielig geval. Het is waar dat er in deel i van alles ontbreekt. Op De Horst had ik een opklapbed op mijn kamer. Ik had van Nijenrode een keer een paar oude

schoenen van Henk meegenomen - met zijn toestemming - en boven op de lambrisering van mijn bed gezet. Waarom? De vorm van deze door hem uitgelopen stappers, drukten voor mij zijn persoonlijkheid uit. Misschien bedoelt hij bijvoorbeeld zo'n detail, wat ik niet in dit eerste deel Memoires heb opgenomen.294

Ik laat me niet van de wijs brengen en ga gewoon door met het schrijven van deel iii.

14 december 1985

Een groep West-Duitse artsen zou hebben geëist dat aids-patiënten een tatoeage op hun onderbuik wordt gegeven. Een mof blijft een mof.295

Heb nu Henk geschreven dat hij met zijn artikel het voor zichzelf ‘alleen maar erger’ maakte. ‘Het is begonnen met hoe je over mij schreef in Tegels lichten. De rest weet je zelf. Hoe meer je persoonlijke leven bergafwaarts ging, hoe naarder en gemener je je tegen mij afzette in woord en geschrift. Wanneer je dit sinds 1946 op een rij zet, is onze vriendschap een zielig drama. En wanneer je me dan out of a blue sky op een avond komt vertellen dat ik nog altijd je beste vriend ben - en wat je er omheen verklaarde - dan moet je je toch kunnen voorstellen dat ik je helaas alleen nog maar als een zielepoot zie, van wie ik absoluut geen woord geloof.’ Ik verweet hem andermaal niet in nrc Handelsblad over mijn Memoires te hebben geschreven. ‘Eigenlijk heb ik het nog met je te doen ook. Verschoon me ervan nog een pas in mijn richting te zetten.’

Er worden in dit land jaarlijks 25 miljoen kuikenhaantjes vergast, omdat ze ‘onbruikbaar’ zijn.

Minister George Shultz van de vs heeft gezegd de plaatsing van kruisraketten door Den Haag als een stap in de positieve richting te zien.

18 december 1985

Hilton Parijs

Ik ben hier met Eduard. Net als wanneer ik met Peter ben, heb ik slechts enkele losse regels geschreven. Vanmorgen heb ik eerst een uur met Bertrand Schneider van de Club van Rome gesproken. Hij komt samen met Alexander King naar Amsterdam om Erik Jurgens te ontmoeten. Hij schreef een blauwdruk voor de toekomst van de Club van Rome. Ik zal deze snel le-

zen. Er wordt een nieuwe voorzitter gezocht om Aurelio Peccei op te volgen. Pierre Trudeau schijnt niet acceptabel te zijn. Ik schreef Erik Jurgens een briefje.

Er is tussen Eduard en mij fundamenteel iets veranderd. Ik ben niet meer verliefd. We hebben intussen heerlijke dagen gehad en gaan straks naar huis.

19 december 1985

Amerbos

Dé Slager meldt dat er geld is overgemaakt, althans een gedeelte van wat ik tegoed heb.

Bij de bloedbanken zijn (nota bene) tien aids-besmettingen gevonden. Hoe kan dit? Het betekent vijf op de 100.000, maar dat is nog vijf teveel. Ze durven aan te voeren dat in de vs 40 op de 100.000 bloedtransfusies met aids zijn besmet.296

Het Amerikaanse blad Mad plaatste Reagan met Rambo op de omslag van het decembernummer, terwijl er paginagrote advertenties in The New York Times staan over de nieuwe film met Stallone, First Blood Part II. De vs gaan door een Rambo-gekte, die haar sporen nalaat op de breinen van miljoenen.

Terwijl ik eigenlijk steeds minder fiducie in genezer René Vaarnold heb, is het tegenovergestelde het geval met Carel en Liny Enkelaar. Carel schijnt een nieuwe Gerard Croiset in hem te zien. Hij schijnt zelfs Liny te behandelen zoals vroeger Croiset dit deed.

Carel zegt dat hij van alle kanten gelukwensen krijgt omdat hij bij Den Alerdinck weg is. Lurvink is naar Carels vriend Stephan Schoor gegaan - en naar Richard Schoonhoven - om steun te zoeken en, zei Carel, ‘om uit te huilen’. Carel vindt de houding van André Spoor onbegrijpelijk sinds Enkelaar weg is bij Den Alerdinck. Hij heeft na de brief van Slager van geen der leden van het voormalige bestuur nog een woord gehoord. Het kerstnummer van Elseviers brengt Bernhard op de omslag. Mijnheer heeft een gerust geweten.297 Hij zou prima in de club van Lurvink hebben kunnen meedraaien. Er is eveneens een interview van Mark Blaisse met Vladimir Lomeiko, en van Jouke Mulder met Ingrid Bouterse. Verder de Bhagwan, Albert Heijn, Leonard Bernstein en Boris Becker.

De Nieuwe Revu publiceert een serie over de gebroeders Lubbers.298 Deel i: ‘Een onthullende serie over rijkdom, macht en fraude.’ Geen fris verhaal. Mijn vriend John van Haagen uit de

Rotterdamse haven heeft altijd gezegd: ‘Toen dit land de bewezen frauduleuze zaken van Lubbers door de vingers zag, was het hek van de dam. Corruptie was sedertdien aanvaardbaar.’ Er zijn nog meer onaangename zaken gebeurd. Oud PvdA-minister Henk Vredeling zei in een interview met de Haagse Post, dat hij prins Bernhard een ‘typische mof’ vond, die aan ‘uniform geilheid’ leed. Hij klapte zelfs uit de school over telefoongesprekken met de koningin, wat helemaal tegen alle regels in is. Het onderwerp: een militaire parade die bij Huis ten Bosch gehouden zou moeten worden. nrc Handelsblad berichtte aldus:299

Vredeling in de HP. ‘Ik heb toen gezegd: kan me niet schelen wat in het vorige kabinet door De Koster, vvd, besloten is, ik wil dat niet. Toen hebben we er een civiele manifestatie bij Huis ten Bosch van gemaakt. Dat heb ik persoonlijk gedecreteerd, daar heb ik gewoon een opdracht toe gegeven, want de militaire top voelde er natuurlijk geen barst voor. Toen kreeg ik goddomme tijdens een vergadering van de ministerraad een telefoontje; moe was aan de lijn, Juliana aan de telefoon. Of dat nou zo moest, de parade was toch in het vooruitzicht gesteld en van dit en dat en zus en zo. Waarop ik zei: nee mevrouw, wij doen dat anders.
‘Ja maar, dat kon toch niet, de mensen hechten er toch waarde aan, waarop ik weer: ja mevrouw, spijt me, maar dit is een ander kabinet. En weet je wat er toen gebeurde? Moe begon te huilen, ik had een huilende moe aan de andere kant van de lijn, jazeker.
Direct daarop kreeg Vredeling prins Bernhard aan de telefoon: ‘Dus tegen Bernhard zei ik: ik luister wel naar u, u zegt dat het een militair karakter moet hebben, ik zeg dat het een civiele manifestatie wordt, dat zijn dus twee meningen. Weet u wat het verschil is tussen die meningen? Het verschil is dat ik beslis. En niemand anders.’
En toen draaide hij op slag om, als een blad aan de boom. Hij was zo mak als een lam, jongen. Op slag was hij een en al dienstbaarheid. Ik geef dan als commentaar: een typische mof.

Er wachtte een lieve brief van Eduard300 en een nieuwjaarsboodschap van Dewi Sukarno, die me aanmoedigt naar Indonesië te komen.

20 december 1985

Ik belde met Velikhov. Ik vroeg of ik een opzet voor ons boek zal maken. Hij antwoordde: ‘Very much, yes.’ Hij vroeg of er nieuws was van Al Eisenstat over onze komst naar Moskou. ‘I am ready to send him an invitation,’ zei hij. Ik moet nog aan de persoonlijkheid van Velikhov wennen.

De psychotherapie bestaat honderd jaar. Daniel Goleman schrijft dat de methode ‘has splintered into factions so diverse that there is little agreement on exactly what psycho-therapy is,

how it should proceed or what it should accomplish.’301 Er schijnen vijftien hoofdstromingen in de psychotherapie te bestaan. In Phoenix, Arizona zijn 7.200 psychotherapeuten voor een conferentie bijeengeweest. R.D. Laing, Carl Rogers, Rollo May, Bruno Bettelheim, Thomas Szasz en vele andere bekenden namen aan de discussies deel. Zowel Rogers als May keerde zich fel tegen de opvatting dat het de taak van de therapeut zou zijn de patiënt de weg te wijzen wat verder met zijn leven te doen. ‘Therapies that are manipulative are wrong. It is a dangerous philosophy to assume the right to be a self-appointed authority on what is best for someone else,’ aldus Rogers. Dat zou Jan Foudraine in zijn oren moeten knopen. Die ‘oordeelt’ over homo's.

Erik Eckholm schreef dat aids slechts in het speeksel van een op de 71 aids-patiënten werd aangetroffen.302 Dit betekent dat de overdracht van het Acquired Immune Deficiency Syndrome alleen via bloed kan worden overgedragen. Geruststellend nieuws.

Nederland - lees Hans van den Broek - heeft zich in de vn van stemming onthouden over de vraag of het handelsembargo van de vs tegen Nicaragua moet worden opgeheven. Er waren 91 stemmen voor, 6 landen tegen en 42 landen wisten het niet. Het is een grof schandaal dat dit land zo aan de leiband van Washington loopt. Frankrijk, Spanje, Griekenland en Denemarken stemden voor. Waarom wij niet, in godsnaam?

21 december 1985

Newsweek stelt de vraag wat de hedendaagse Amerikaanse films zeggen over de stemming in de Verenigde Staten.303 Bokser Rocky Balboa vecht in Rocky 5 in de ring de Koude Oorlog uit tegen een gemene Russische tegenstander en zijn ‘bloedbroeder’ John Rambo is als zwaar bewapende groene baret naar Vietnam gestuurd om achtergelaten Amerikaanse krijgsgevangenen te redden. Ze zijn de ‘twin-icons of a flag-waving, Red-bashing new nationalism in American mass culture. They are the creatures of one Michael Sylvester Stallone, an actor, writer and director of otherwise unexceptional gifts. America has always wanted a hero it can identify with,’ aldus de schepper van al deze ellende. ‘The hero was John Wayne. It is Sly Stallone.’ Newsweek heeft het over Stallone's ‘folk genius’ om de tijdgeest aan te voelen, op eenzelfde wijze als Bru-

ce Springsteen en Ronald Reagan dit doen. ‘He is a filmmaker to a damn-mad blue collar America, that doesn't want to take it anymore. Psychologists worry about the romanticized violence - the implicit message that the problems of 1985 can be solved in the manner of the frontier, by hitting or shooting them.’ Deze rotzooi komt in 2.200 Amerikaanse bioscopen en wordt later natuurlijk tot in den treure op televisie herhaald. Er zal dus weer een gigantische vervuiling van Amerikaanse breinen plaatsvinden, die pas echt tegen ‘de man’ in het Witte Huis zullen opzien, wanneer hij met de idioten uit deze films kan worden geïdentificeerd. Het begon de vorige eeuw met de traditionele, vanuit de heup schietende cowboys, die geleidelijk aan een eeuw later evolueerden tot Rocky's en Rambo's. What next?

Leslie Gelb wijst erop dat Reagan op 23 mei 1983 in een toespraak zijn Star Wars-visioen verkondigde, wat op 30 mei 1985 in de National Security Decision Directive 172 bekrachtigd werd, in dit veiligheidsbesluit wordt het onderzoeksprogramma rondom verdedigingswapens in de ruimte vormgegeven. Op dit moment wordt op alle niveaus in Washington betwijfeld of het concept van een in het universum geplaatst schild tegen binnenkomende raketten een haalbare kaart zal blijken te zijn. Haalbaar of niet, op het ministerie van Buitenlandse Zaken zal worden geredeneerd dat sdi uitstekend kan worden gebruikt om concessies bij het Kremlin af te dwingen.

Intussen heeft de psycholoog David Heller onderzoek gedaan naar hoe kinderen zich God voorstellen. De vierjarige Marcie: ‘God lives in a big castle, like our church. God also probably has a choir. Probably he has Christmas parties too.’ Tom (12) beschreef God ‘as a real gigantic thinking man who can hold the world in his hands.’ Tom schreef aan God: ‘How is it in heaven up there? How is it being the Big Cheese?’ Arthur van negen: ‘God is a man for sure.’ Zou God een andere sekse kunnen hebben? Arthur: ‘God is a man!’ En als het zou blijken anders te zijn? ‘God was a... well, I don't know. I could not even imagine God being a lady. No sir. Boy, that would change the whole world.’ James (12) schreef: ‘Dear God, I have a problem about school. We had exams this week and I am nerverse (nervous) about what I got on them. I want you to know I am scared about it. Tell Mary I said hi. I will talk to you later. James.’304

Dit is 1985. De Grieken en Romeinen kenden dozijnen go-

den, voor de zon, de zee, de donder, de liefde en noem maar op. Een paar duizend jaar later zijn reeksen goden tot een groepje van zes of zeven gereduceerd. Waren moderne ouders maar bereid om onder ogen te zien wat we nu van het leven, de wereld, en het universum weten, en waren ze maar bereid te stoppen om de onzin uit lang vervlogen tijden door te geven, dan zouden bovengenoemde kinderen niet bezig zijn met een maagd Maria die Jezus moeder zou zijn en andere onnozele sprookjes voor waarheid aan te nemen. Dan zouden deze kinderen uit het Star Wars-tijdperk ook niet meer zulke onzin-briefjes schrijven.

22 december 1985

De zon staat als een rode bal aan de horizon.

Ik heb aan een opzet voor een boek met Evgeny Velikhov gewerkt.

Van Ronald Gase werd gisteren in nrc Handelsblad een interview met Jonkheer mr. Marinus van der Goes van Naters geplaatst.305 Ronald Gase en vriendin Carolien van Stein stapten vandaag Amerbos binnen. Hij vertelde dat Harry van Wijnen - ook weer zo'n ‘bruikbare’ journalist voor Den Haag - belangrijke passages over generaal Spoor en Ien van den Heuvel (van de PvdA) had geschrapt. Toen Gase erover reclameerde, kreeg hij van Van Wijnen ten antwoord dat het tot processen zou hebben geleid als ze waren blijven staan. Eindelijk ziet Ronald steeds beter in dat Van Wijnen, Brandt Corstius, Van Tijn, Hofland, de hele bubs, één pot nat is.

23 december 1985

Ik heb een werktitel voor het boek met Velikhov: The Management of Peace.

Leon Edel beargumenteert dat ‘the biographical revolution is a spinoff from the sexual revolution.’ Hij deed deze ontdekking toen hem werd gevraagd vijf delen van My Life van Henry James in te korten voor een heruitgave. Hij had een eerste versie in de jaren veertig en vijftig geschreven en verbaasde zich erover met hoeveel terughoudendheid hij bijvoorbeeld de aseksualiteit van James had behandeld. ‘Suddenly, I was aware of the extent to which the sexual revolution had liberated biography.’

‘James was a bachelor,’ vervolgde Edel. ‘What were the forms of his celibacy? Did he ever have heterosexual experience? Did

he go to brothels? Why did he write such stiff and awkward love scenes in his novels - as if they were afraid of women - and at the same time show so much tenderness toward his male characters? Was he perhaps one of those secret Victorian homosexuals?’306

Dit dagboek is niet bedoeld om een aspect van mijn leven te belichten of te preciseren, zoals bijvoorbeeld de arbeid en inzichten als journalist. T.S. Eliot was van mening dat een biografie (of autobiografie) licht zou werpen op zijn werk als schrijver. Al het andere opgraven in een leven viel onder ‘impertinente nieuwsgierigheid’. Edel redeneert dat de seksuele revolutie dit allemaal heeft veranderd. Het zal de oorzaak zijn dat oudere mensen van mening zijn dat ik ‘te open’ ben over de seksuele kant van mijn leven. Dit dagboek is bedoeld als een ooggetuigenverslag van een tijdperk (1925-1985 tot dusverre) en daar hoort alles bij, ook seks.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums