Logo DBNL
Memoires 1985-B (2016)

Memoires 1985-B

(2016)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

6 november 1985

KLM-bus naar Centraal Station Amsterdam

Wanneer je je ogen open houdt en werkelijk kijkt, zie je aan de meeste mensen dat er een streepje door loopt. De kleinste details verraden de bezopenheid. Oudere potten zijn eigenlijk als ouder nichten ‘exotische dieren’ in dit carnaval des animaux.



illustratie

Zoals De Telegraaf Arnold Burlage, Guido van de Kreeke en andere anti-Bouterse agitatoren als ‘journalisten’ aan de lezers verkoopt, zo wil hoofdredacteur Ron Abram niet achter blijven met zijn concurrerende Algemeen Dagblad, dat vanmorgen

illustratie

met een nieuwe onzinkop over de hele breedte van de krant komt.

Het is niet waar wat het Algemeen Dagblad naar het Nederlandse publiek toeschreeuwt, maar wie doet er wat aan? Professor Frits van Dam zou ook eens met Ron Abram moeten gaan praten. Er is echter geen kruid tegen de anti-Bouterse-campagnes gewassen.

De cia en kgb maken er toch wel een potje van. Nadat Vitaly Yurchenko met veel fan-

fare als een van de belangrijkste kgb-officieren die ooit naar het Westen overliep met open armen in Washington was binnengehaald, is dezelfde mijnheer met evenveel kabaal weer vrolijk naar het Kremlin teruggekeerd. De kgb'er gaf een druk bezochte persconferentie in de Sovjetambassade in Washington en vertelde dat hij met de directeur van de cia, William Casey, een ontmoeting had gehad in het hoofdkwartier van de cia in Langley, Virginia, inclusief een gezellig etentje in de privé-eetzaal van de spionagebaas. Hij zei nu trouwens dat hij deze zomer door Amerikaanse agenten in Rome met drugs was bewerkt en was ontvoerd. Hij was gewoon een gevangene van de cia geweest. De man gaat nu weer naar Moskou terug. De waarheid over dit geval zullen we waarschijnlijk nooit weten.



illustratie

Lubbers zoekt kennelijk nog steeds naar een uitweg voor het kruisrakettenprobleem, wetende dat miljoenen burgers er tegen zijn. Hij zelf in zijn hart misschien ook wel. Joep Bik berichtte eveneens op 4 november (toen ik al in New York was) dat er in Den Haag ‘algemene irritatie’ is ontstaan over het solistische optreden van de premier aangaande zijn contacten in Moskou. Ook het feit dat Lubbers zijn gast, de Indiase premier Rajiv Gandhi, had verzocht in Moskou bij Michail Gorbatsjov zelf te informeren of er nog nieuwe mogelijkheden waren,

heeft vvd-ministers veel ergernis bezorgd. Waarom? De man probeerde een uitweg te zoeken, opdat hij met goed fatsoen die rotdingen niet behoefde te plaatsen.

Vanmorgen komt Opland met een tekening welke voor zichzelf spreekt.230



illustratie

Aan Harvard woedt al enige tijd een belangrijke rel over een bepaalde som geld die professor Nadav Safran, hoofd van het Center for Middle Eastern Studies, heeft. Safran heeft een boek over Saoedi-Arabië geschreven met als onderzoeksdouceurtje een bedrag van 107.430 dollar beschikbaar gesteld door de cia. Als we die kant op gaan - de hemel mag weten of dit hier te lande niet ook zo gebeurt - dan is het hek toch echt van de dam. Wetenschappelijk (veronderstelde) publicaties gefinancierd door de cloak and dagger boys.231

Ernst van Eeghen maakte me attent op een artikel over hem in de Haagse Post. Ook Diplomaticus doet weer een duit in het zakje.

Naar het zich laat aanzien zal er rond het jaarwende met de komst van de New Yorkse NRC Handelsblad-columnist André Spoor ook geen sprake zijn van any dull moment. Eind oktober publiceerde Spoor op de opiniepagina van zijn krant een pregnant pleidooi om de relatie met Bouterse's Suriname snel te verbeteren. Tijdens Bouta's visite aan de jubilerende VN te New York had Spoor met de legerleider van gedachten gewisseld, en het was hem opgevallen dat menig ander land dan het onze hem wel serieus neemt. In dat licht bezien kenschetste Spoor de Nederlandse attitude jegens Paramaribo als ‘enigszins beschamend’ en ‘in zeker opzicht ook belachelijk’.
Hoe geserreerd de columnist zijn opstelling ook verwoordde, zijn stellingname deed toch sterk denken aan die van Spoors goede kennis Willem Oltmans, hoewel die de zaken op luider toon poneert. Spoors verhaal komt ons des te opmerkelijker voor nu het weekblad dat hij dezer dagen gaat bestieren vorige week met een cover-story kwam, bestaande uit, een ouderwets van-dik-hout-zaagt-men-planken-interview met de bevelhebber, afgenomen in het New Yorkse Grand Hyatt Hotel. Over de ambiance wordt door reporter Jouke Mulder opgemerkt: ‘Ook mevrouw Bouterse zal bij gebrek aan vaardigheid geen gebruik maken van de Steinway-vleugel die in de suite domineert. Wel zal de Surinaamse ploeg driftig de gevarieerde huisbar benutten.’
Het heeft er alle schijn van dat in de Amsterdamse Spuistraat bij het aantreden van de liberal Spoor niet alleen de buitenlandredactie zich qua havikachtigheid inzake de Oost-West-verhouding zal dienen te temperen. Ook op de Suriname-desk lijkt het straks matten geblazen inzake de te voeren policy.
Diplomaticus

Joris Voorhoeve handelt als propagandist van het Afghaanse verzet tegen de ussr en gaat ‘militaire dump kleding’ van het Nederlandse leger naar Afghanistan sturen. Wanneer zal die man ontmaskerd worden? Hij is niet in orde.

7 november 1985

Amerbos

Moskou zit vijf dagen dicht vanwege de nationale viering van de grote Oktoberrevolutie. Ik heb geen zin naar de receptie van ambassadeur Blatov te gaan, al ben ik uitgenodigd.

Vreselijk, vreselijk nieuws. Jan van Wieringen ligt ziek bij zijn ouders in Putten en heeft aids. René Vaarnold moet er onmiddellijk met zijn surinaamse geneesmiddelen heen. Maar zouden ze hiervoor open staan? Ik belde Adriaan van Dis, die ervan op de hoogte was, maar overigens Vaarnold schijnt te laten schieten. Ik heb Jan geschreven.

Minister Rietkerk (Binnenlandse Zaken) heeft gezegd dat de spionagediensten uit het Oostblok hier in stijgende lijn activiteiten ontplooien. ‘Dat gebeurt niet zonder succes.’ Eigenlijk geloof ik er niets van, maar goed, dit zegt de man.232

John Pearson van BusinessWeek publiceert het omslagverhaal gorbachev's russia.233 ‘The Soviet Union clawed its way to

superpower status at horrendous cost. Joseph Stalin's industrialization drive was brutal, the World War ii victory that brought Eastern Europe under Soviet control was bloody, and Russians sacrificed living standards for decades to pay for a massive nuclear buildup. Now, Michail Gorbachev, the Communist Party's new General Secretary, faces an alarming prospect that the country may, during his tenure, lose its ability to sustain that hard-won status,’ schrijft Pearson. ‘The overriding priority that shapes all actions is to make sure that doesn't happen.’

Pearson zet uiteen hoe de afgelopen tien jaar de Sovjeteconomie is teruggelopen, ‘ran out of steam’. Die economie moet de hoeksteen vormen voor de wereldmacht van de ussr en de ‘global political role’ die er aan parallel loopt. ‘More ominous for Gorbachev, Russia is falling badly behind in technologies such as computers that are crucial to the nation's future strength - economic and military.’234

De Amerikaan is ook met Arbatovs assistent, mijn goede vriend Sergei Plekchanov, gaan praten in Moskou. Er werd openlijk toegegeven dat om de Sovjeteconomie weer op volle toeren te krijgen, een wapenwedloop in de ruimte, welke Ronald Reagan de ussr eigenlijk opdringt door te schermen met sdi en een schild in het heelal tegen een regen van vijandige raketten, inderdaad tot gevolg zou hebben ‘that we reconsider our plans for economic development’. Zo stelt Plekchanov.235

Gorbatsjov maakte ‘labor dicipline’ enkele dagen nadat hij in maart 1985 de macht overnam ‘his top priority’. Hij mobiliseerde de 18 miljoen man en vrouw sterke cpsu om druk uit te oefenen op alle niveaus van de Sovjeteconomie. ‘The system is bigger than he is,’ aldus Marshall Goldman, Sovjetspecialist op Wellesley College. Het zou Nikita Chroetsjov niet lukken evenmin als premier Aleksei Kosygin, terwijl Joeri Andropov overleed voor hij hervormingen kon doorvoeren. ‘The economic machine that Gorbachev wants to remodel is half the size of the us economy and slightly larger than Japan's. But more than 14 percent of its output goes to military spending, about twice the us level. And arms plants have first call over civilian industry for materials and equipment, as well as top technicians and skilled workers. Gorbachev's dilemma is, that he must keep his military happy while generating the growth that can put new goods into the civilian economy.’

Pearson meldt dat een Sony Walkman van 59 dollar op de zwarte markt in Moskou 620 dollar opbrengt. Mij is dikwijls aangeboden mijn Walkman te verkopen, waar ik nooit op ben ingegaan. Het is wel een voorbeeld van ‘something is rotten in the state of Denmark’. Erger: dat lost ook Gorbatsjov niet een, twee, drie op.

André Spoor belde uit New York. Professor Stephen Cohen wilde bij Den Alerdinck iii in Moskou ook aan het forum deelnemen. Dan zouden de sovjets van hun kant ‘professor’ Bogdanov toevoegen. Ik vroeg: ‘Hoe kan jij nu met zoiets aankomen? Het gaat om een journalistenforum en dat blijft het. We nemen Angotti en Ruge.’ Ja maar Lomeiko zou het zelf hebben voorgesteld. Dit betwijfel ik, en zal ik nog wel uitzoeken. Spoor is toch als puntje bij paaltje komt een zwalker, dat wil zeggen, hij heeft zich alleen zo lang kunnen handhaven omdat hij bereid was mee te draaien als het beter uit kwam. Bung Karno noemde dat slengweng, mensen die opportunistisch zigzaggen omdat het in hun eigen belang zou zijn en dan moet ‘de zaak’ er maar even aan geloven.

8 november 1985

Ernst van Eeghen is een figuur die als je hem een vinger geeft, hij meteen je hele hand neemt. Hij belde om 09:30 uur vanmorgen waar ik bleef. Voor het eerst van mijn leven heb ik, terwijl ik had gezegd om 09:00 uur op zijn kantoor te zijn, heel bewust de man laten barsten. Het is tegen alles waar ik voor sta of in geloof, maar hij verdient niet beter. Ik zei hem dat ik niet weg kon omdat de monteur was gekomen om de verwarming van Amerbos bij te vullen. Hij wilde me per se vandaag zien.

‘Kom je om 13:15 uur lunchen? We spraken tenslotte om 15:30 uur af. Eigenlijk is het Cecile van Lennep geweest die me aanmoedigde hem nu niet in de steek te laten. Zij was het die me inspireerde dan toch maar weer contact te maken, want de moeder van Frank is een en al integriteit en gezond, realistisch denken met een enorme levenservaring. Bovendien sympathiseerde ik met Van Eeghens eenzame gevecht tegen de betweters aan het Binnenhof, die zelf geen vinger uitstaken om de situatie te verbeteren of te helpen oplossen.

Ik heb in een brief aan Frans Lurvink de situatie zoals ik die nu zie op een rij gezet en afschriften gezonden aan Slager, Spoor, Enkelaar en Molchanov.236

Ik had een ontmoeting met Erik Jurgens en Bertrand Schneider

van het bestuur van de Club van Rome over mogelijke toetreding van Erik. Jurgens blijft in principe geïnteresseerd ‘maar geef me nog een paar weken de tijd om inzicht in mijn eigen leven te krijgen.’

Bibeb heeft nog steeds geen overeenstemming met Teengs Gerritsen bereikt voor een interview. Hans wilde eerst Beatrix raadplegen. ‘Ik denk dat de koningin dit plan saboteert,’ zei ik tegen Bibeb.

‘Zij is ook de koningin,’ was haar antwoord.

‘Dat denkt zij tenminste,’ zei ik.

Om 16:15 uur was ik voor het eerst in lange tijd bij Ernst van Eeghen op de Herengracht, in een werkkamer vol onaangename sigarenrook. We spraken over lieve Erika. Zij had een hersenbloeding gekregen, terwijl Ernst op kantoor was. Haar laatste woorden waren: ‘Ik heb geen angst.’ Hij herhaalde dat zijn vrouw erg op mij gesteld was geraakt, wat geheel wederzijds was en altijd zo zal blijven. Nog enkele dagen voor haar dood had Erika tegen hem gezegd: ‘Je mag Willem nooit loslaten.’ Hij gaf me - namens Erika - een boekje van John R.W. Stott, Basic Christianity. Het was geschreven door de persoon die prins Charles tot het christendom had gebracht. Hij vroeg warempel of ik weer met hem mee wilde gaan naar de religieuze conferentie op kasteel Windsor, waar ik ooit met Erika en hem samen naar toe ben gereisd. Ook mocht ik deze week zijn vaste prayer breakfast op zijn kantoor met een kleine groep bekenden bijwonen. Het ging me allemaal veel te vlug deze verzoening.

Hij had een brief voor Georgii Arbatov geschreven die hij me liet lezen en die ik in Genève namens hem aan de Rus moest geven. Verder vertelde hij over zijn reizen naar Moskou en gesprekken om het kruisrakettenbesluit van Den Haag te helpen afweren. Hij had in het kantoor van Lubbers diens buitenlandadviseur Joop Merkelbach ontmoet. Hij had in Moskou een code afgesproken om over te brengen of de reactie van Lubbers positief zou zijn, dus of Lubbers bereid was naar Moskou te gaan. Merkelbach gaf het groene licht en de code werd verzonden. Vervolgens, om zeker te zijn, keerde Van Eeghen naar Moskou terug. Hij ontmoette Arbatov en na het gesprek werd afgesproken dat hij in zijn hotel op een oproep zou wachten om terug te komen. Die oproep kwam om 18:15 uur. Arbatov had een gevecht met de messen op tafel moeten leveren, en nam Van Eeghen voor het avondeten mee naar huis. Maar de door Arbatov en Van Eeghen opgestelde tekst zou door het Sovjetleger zijn gewijzigd, vandaar dat er een ander telegram in

Den Haag arriveerde dan door Van Eeghen met Arbatov was afgesproken.

Nadat Lubbers het groene licht voor zijn reis naar Moskou had gegeven om te gaan praten over de kruisraketten had Hans van den Broek ambassadeur Blatov van de ussr bij zich geroepen en had hij - terwijl Lubbers er nota bene bij was - Blatov gemeld dat het te laat was voor een uitnodiging naar Moskou te gaan. Dit was ‘the bloody limit’ vond Ernst. ‘Dit deden Lubbers en Van den Broek terwijl zij wisten dat ik in Moskou voor het goede doel bezig was. Ik heb Merkelbach dan ook om een uitleg gevraagd. Hij had er ook geen verklaring voor.’ Van Eeghen voegde eraan toe: ‘Moet je nagaan, een minister die voor zijn gesprek met Edoeard Sjevardnadze in New York een persverklaring afgeeft.’ Hij doelde daarmee op Van den Broek.

Wat steeds duidelijker wordt, is dat Van den Broek een totaal andere attitude jegens Moskou heeft dan Lubbers. Zoals ik me herinner uit gesprekken in de jaren zeventig in Moskou, viel hij al op toen hij daar kwam als minister van Economische Zaken, door zijn koele, niet bij voorbaat anti-sovjet benadering van handelsbetrekkingen. Hans van den Broek is een ‘rode knop’-baasje, die graag naar Washington luistert en daar in het gevlei wil zijn. Onbegrijpelijk dat een premier zich door zijn minister van Buitenlandse Zaken de les laat lezen.

Vanuit Moskou had Ernst de journalist Willem Brugsma opgebeld, die op zijn beurt contact had opgenomen met Joop den Uyl en Hans van Mierlo. Zij spoorden Ernst aan door te zetten. Een dag werd in het Kremlin de ‘Dutch Day’ genoemd, omdat Arbatov die dag viermaal met Gorbatsjov de Nederlandse kwestie en het bezoek van Lubbers aan het Kremlin had besproken.

Walter Sullivan waarschuwt in The New York Times dat satellietmetingen ‘have confirmed progressive deterioration of the protective ozone layer above Antarctica’.237 Huidkanker zal daardoor overal ter wereld alleen maar toenemen. Daar zouden Gorbatsjov en Lubbers over moeten spreken.

9 november 1985

In de vs bestaan diepgaande meningsverschillen over het Star Wars-plan van Ronald Reagan. Nobelprijswinnaar Hans Bethe van Cornell University stelt: ‘My opinion is that it is still totally science fiction.’ De man die deze waanzin voor Reagan verzon, is Edward Teller.238 Hij zegt tegen Charles Mohr van The

New York Times: ‘I am not telling you that we have complete plans. If we did, we would argue for deployment rather than more research.’239

Herman Wigbold schreef in de weekeditie van Het Vrije Volk240 over de onverklaarde manipulaties tussen Lubbers en Van den Broek.



illustratie

Niet voor niets liet het Vrije Volk de landkaart van het koninkrijk op de voorpagina in kleur door de Amerikaanse vlag bedekken. Waar kwam ‘de duistere rol van deze dienaar des konings’ vandaan, vroeg Wigbold zich af. Omdat hij alles in het werk had gesteld om te voorkomen dat Nederland een eigen positie innam in het rakettendebat, zoals Lubbers wilde. ‘Hij wist dat hij Van den Broek tegen zich had. Hij wist dat enkele cda-ministers gemene zaak met Van den Broek zouden maken. Hij had die tegenstand alleen kunnen doorbreken door net als in mei een ultimatum te stellen: voordat we een beslissing nemen, praat ik met Gorbatsjov. Maar Lubbers aarzelde. Hij hield de brief van Gorbatsjov zo lang mogelijk geheim in de hoop van: komt tijd, komt raad. Hij versterkte er alleen maar de irritatie in het kabinet mee. Zijn vriendje Van Mierlo bood hem op het allerlaatste moment nog een kans. Als de Nederlandse regering dan niet anders kan, zo zei hij, laat ze dan een besluit nemen maar de ondertekening van het verdrag uitstellen en die tijd gebruiken voor nader overleg met Moskou.’ Uiteindelijk zou Lubbers aan het kortste eind trekken en zou Hans van den Broek zegevieren. De krant plaatste een fraaie prent:



illustratie

Hoorde van diplomaat Koelisjov dat premier Lubbers 35 minuten op de receptie voor de Oktoberrevolutie van ambassadeur Anatoly Blatov was geweest, iets wat nog nooit eerder was gebeurd. Moskou interpreteerde de aanwezigheid van de premier als een positief gebaar. Koelisjov zei dat er eigenlijk nu niets meer te bespreken was tussen Den Haag en Moskou. Ik sprak dit tegen en wees op het nog komende parlementaire debat en zei: ‘Jullie knokken niet, de zaak is nog niet afgelopen.’ Ernst van Eeghen vertelde gisteren nog iets belangrijks, namelijk dat hij in Bern een geheime ontmoeting had gehad met de Amerikaanse wapenonderhandelaar Max Kampelman. Wat betreft zijn brief aan Arbatov zei hij nog: ‘Je doet die brief toch niet in je dagboek?’ Waarom niet? Er staat nauwelijks een geheim in, en wie geschiedenis schrijft, documenteert waar mogelijk.

Ik was bij Carel en Liny Enkelaar in Hilversum thuis. Hij had Lurvink op 6 november 1.1. geschreven en meegedeeld dat hij zich uit Den Alerdinck wilde terugtrekken. Hij gaf me een gedeelte van zijn correspondentie met de grote baas van de denktank voor journalisten.241 Ik bracht opnieuw naar voren dat we beter Erik Jurgens als voorzitter van Den Alerdinck konden laten installeren om van de scharrelaar Lurvink af te komen. ‘Dat was een briljante greep Willem, en dan zetten we Lurvink ergens op een wolk’, aldus Carel.

‘Ja, die in de richting van de zee wegdrijft,’ voegde ik toe.

Er zijn veel meer problemen geweest tijdens mijn afwezigheid dan ik me realiseerde. Carel liet zich zelfs al voor Den Alerdinck iii in Moskou schrappen. ‘Ik heb vijfentwintig jaar prettig voor de nos gewerkt, en nu lig ik voor het eerst wakker voor Den Alerdinck. Daar heb ik geen zin in. Trouwens, weet dat Lurvink hier ook minder prettig over jou heeft zitten praten.’ Daar had Liny kennelijk bij gezeten, want zij bevestigde dit.

10 november 1985

Mijn vriend van Yale, dirigent Antonio d'Almeida, belde vanuit Brussel waar hij concerten leidt. Hij kondigde aan dat zijn jeugdvriend Freddy Heath - met wie ik op Yale ook bevriend raakte - al twee jaar geleden aan een hartaanval is overleden. Ik ben met stomheid geslagen. Waarom stierf hij zo jong? Wat kan er zijn gebeurd? Freddy en ik waren erg hecht op Yale. Dan komt zo'n jobstijding uit de lucht vallen.

Lurvink belde al vroeg. Carels brief af te willen treden was ontvangen en zou door het bestuur worden besproken. Ik heb mijn vijf pagina lange epistel nog niet verzonden en kan beter wachten nu alles op losse schroeven staat. Welke onzichtbare hand hield me tegen de brief op de bus te doen? Wat speelt, is unfair jegens Enkelaar maar ik geloof niet dat ik zijn nek nu nog zou kunnen redden.

Charles en Diana hebben een bezoek aan de vs gebracht dat succesvol verliep. Op de omslag van People Weekly prijkt een foto van Diana met een prijskaartje aan haar hoed. ‘What's Diana worth to Britain?’ vraagt het blad zich af. Op het prijskaartje staat 500 miljoen dollar. Zo'n voorpagina zegt veel.242 Wim Klinkenberg vertelde tegen Josje Hagers te zijn aangelopen in de Houtrusthallen. Zij had hem begroet met: ‘Dag mijnheer Oltmans.’ Hij had geconcludeerd dat ze met de dag gekker werd. Hij vindt dat Lubbers politiek blundert. ‘Laat het maar op een kabinetscrisis aankomen, dan is hij de vvd kwijt en wint hij de verkiezingen. Hij maakt de fout om het voortbestaan van het kabinet te laten prevaleren. Hij laat zich door de vvd-maffia manipuleren en die schurk Hans van den Broek. Vergeet niet, Van den Broek is ook een kind van Dries van Agt.’

‘Ja en een vondst van de befaamde Schmelzer. Was deze Van den Broek maar bij akzo gebleven, dan had hij minder kattenkwaad kunnen uithalen,’ zei ik.

Gisteravond - daar kwam ik nog niet aan toe - hebben broer Theo en ik bij Nellie Hazeu in Waalre gedineerd, met andere mensen van Philips, onder wie mevrouw Tromp en de Van Heels. Tot ieders verbazing verkondigde Theo publiekelijk mijn Memoires niet te hebben gelezen. Ik vond het niet erg prettig, maar hij verdringt het verleden totaal. Hij wil er nooit over spreken, laat staan lezen. Na middernacht arriveerden we in een noodweer terug op Amerbos.

Theo was erg geïnteresseerd in mijn laatste verhalen over Suriname en Bouterse en vooral ook mijn contacten met Apple. ‘Ik wist dat je vroeg of laat met jouw contacten succes zou moeten hebben,’ zei hij.

11 november 1985

Lurvink belde gisteren dat hij het conflict met Carel Enkelaar wilde uitpraten. Ik ried aan dit niet te doen, omdat het op dit moment een shouting match zou worden. Dan zou het juist een

oplossing alleen verder weg brengen. Daar was hij het mee eens. Later belde ik André Spoor die dit het geschikte moment vindt om Enkelaar te lozen. ‘Je weet niet Wim, hoe dikwijls mij is gevraagd wat ik in godsnaam doe met Enkelaar in Den Alerdinck.’

Ik dacht: Christus André, komt er ooit een dag dat je je geen sodemieter aantrekt van wat men zegt en afgaat op je eigen gesternte? Bovendien is Lurvink een heel wat keren minder verteerbaar personage dan Enkelaar. Hij heeft het niet voor niets een kwart eeuw bij de nos uitgehouden. In twintig jaar heb ik veel met hem meegemaakt, maar ergens belandde Carel altijd weer op het rechte spoor. Lurvink weet niet wat een recht spoor is.

Ik had ook Carel nog aan de telefoon. Hij klonk hijgerig en leek toch enigszins in paniek.

Ik kreeg een aardige brief van Frans Kellendonk.243

Vanmorgen belde Lurvink opnieuw, een half uur. Hij wist niet wat te doen. Hij had al met Has Beyen overlegd. Van Slager was bekend hoe hij over Enkelaar dacht, hetzelfde gold voor Spoor. Maar wat te doen? ‘Jullie noemen mij een nicht,’ zei ik tegen Lurvink, ‘maar ik zou in jouw positie exact weten wat te doen. Maar je moet wel strikt eerlijk zijn. Je bent niet met een clubje van zevendedagsadventisten bezig. Dat je een figuur als Link van Bruggen erbij wilt houden en overhoop ligt met degenen die eigenlijk alles tot stand hebben gebracht, is geen gunstige aanwijzing over leiding geven aan een denktank. Lurvink antwoordde: ‘André Spoor heeft tegen mij gezegd: “Beslis jij maar, doe wat je gevoel je ingeeft”.’ Afgezien van dat ik niet weet of Spoor dit heeft gezegd, zei ik: ‘Denk je niet dat als je de club in de rails wilt houden verstand en integriteit de sleutel vormen? Ik vind het een oneerlijk zaak wanneer je nu opnieuw tegen Carel begint. In juli wilden jullie hem al kwijt en nu begint dit gezanik opnieuw. Hoe kan die man werken als hij weet en voelt wat er achter zijn rug aan de gang is?’

Hij zei ook nog (nota bene) dat hij om 19:00 uur vanavond samen met Friso Endt de eerste Alerdinck Tribune ging maken. Hij onderstreepte dat Endt goed lag bij het bedrijfsleven en was kennelijk vergeten dat Spoor, die Endt jaren lang in zijn redactie meemaakte, hem had omschreven als ongeveer de onbetrouwbaarste man die hij kende.

Ik heb Arbatov een telegram gestuurd.



illustratie

12 november 1985

Om 10:00 uur vanmorgen informeerde Carel Enkelaar mij dat de Alerdinck Tribune op de voorpagina een artikel van Friso Endt publiceerde.244 Dat is dus in strijd met wat we onze vrienden in Moskou toezegden. Ik belde Frans Lurvink, die deed alsof die afspraak met Moskou hem ontgaan was. Hij zou er op toezien dat het niet gebeurde. Uit het gesprek bleek dat Stephen Cohen dus toch in het panel in Moskou was geplaatst, ook in strijd met de opzet, want als je een Amerikaanse professor toelaat volgt een Sovjetprofessor aan de andere kant en is de weg open voor Bogdanov, die we beslist niet moeten hebben. Lurvink zegde me toe Cohen alsnog te zullen schrappen. Hij doet zoiets overtuigend, maar waarschijnlijk zal hij tegenovergesteld aan wat hij toezegt handelen. Er worden 12.000 exemplaren van de Alerdinck Tribune gedrukt. Verder vertelde hij dat Slager erg blij was dat Enkelaar zou vertrekken. Hij zou wel nog de gelegenheid krijgen in een bestuursvergadering het woord te voeren, maar daarna zou hij er prompt uit worden gesmeten.

Ik probeerde Vladimir Lomeiko in Moskou te bereiken, wat altijd meteen vlot lukte, maar deze keer niet. Hij belde ook niet terug. Ik begreep er eerst niets van. Toen realiseerde ik me dat Lomeiko, begeleid door de Enkelaars (met alle gevolgen van dien), bij Lurvink op Den Alerdinck had gelogeerd, toen ik in Suriname en de vs was. Ik vroeg daarop - toen het me begon te dagen - aan Lurvink: ‘Toen Lomeiko bij je logeerde, heb je toen kritiek op Carel en mij gelanceerd?’ Het bleef even stil. ‘Nou ja,’ was het antwoord, ‘ik heb een eerlijk gesprek met Lomeiko gehad, als vriend.’ Lurvink was al weer vergeten dat Lomeiko al tien jaar een vriend van mij was, maar nu werden me een aantal zaken duidelijk. Het enige wat hij ermee kan hebben bereikt, is dat Lomeiko zich een ongeluk is geschrokken dat hij in een Hollands wespennest terecht was gekomen.

Ik belde André Spoor, die zich ongelukkig voelde met de gang van zaken en zei: ‘Het is jammer dat Frans altijd direct denkt dat iedereen zijn vriend is.’

‘Hij weet heel goed dat dit niet zo is, André,’ zei ik, ‘maar hij denkt zijn smerige spelletjes zo te kunnen spelen onder het mom van vriendschap.’

‘Ach,’ zei Carel Enkelaar later, ‘Lurvink vermoordt zijn eigen kind.’ Carel zei de hele dag aan een stuk door te hebben gewerkt, waarmee hij op 7 december het getij alsnog zou kunnen keren. André zei ook dat Enkelaars naam gewoon in de Alerdinck Tribune zou blijven staan om geen gelazer in Moskou te krijgen aan de vooravond van Alerdinck iii aldaar. ‘Als de shit totaal is, ben ik op mijn best,’ aldus Carel. Hij las passages voor die optimistisch waren opgesteld, terwijl ik weet dat door Lurvink tot zijn verdwijning is besloten. Slager ligt in het ziekenhuis. Enkelaar wilde zelfs op ziekenbezoek gaan. Ik probeerde hem dat uit het hoofd te praten.

Als Carel - of ik - onze ervaringen met deze Frans Lurvink op papier zouden zetten, blijft er weinig van de man overeind. Later heb ik Carel toch gewaarschuwd. ‘Luister: het besluit ten aanzien van jou ligt vast. Al schrijf je tien memo's, het is te laat. Ik wil dat je dit weet, opdat je je beleid hierop kunt afstemmen. Wat ze proberen, is je aan het lijntje te houden tot na Moskou. Als je iets wilt ondernemen, moet je het nu doen.’

‘Wat stel je voor?’ vroeg hij.

‘Ik stel niets voor. Maar in juni hebben wij elkaar in Moskou niet ontmoet, omdat ik toen wist dat ze je wilden wippen. Ik wil geen tweede keer in die positie zijn. Niet met jou. Jij hebt me tenslotte bij dit project binnengehaald. Je moet zelf besluiten, maar wanneer je zeker weet dat het een afgelopen zaak is, besluit je wellicht anders en meer in je voordeel.’

‘Ik kan morgen naar de pers lopen,’ zei hij.

‘Ja, maar dan gaat Moskou zeker de komende twaalf maanden niet door,’ antwoordde ik.

Intussen kwam wintidokter Vaarnold langs met Guno. Hij bracht keiharde, donkerbruine balletjes mee, die ik twaalf keer met warm water moest innemen, driemaal daags, vier dagen lang. Dan zou mijn bloed voldoende gezuiverd zijn. Daarnaast moet ik 's ochtends en 's avonds en half kopje bruin vocht uit een oude Spafles nemen, die hij gevuld meebracht. Omdat mijn oksels nog steeds geïnfecteerd zijn, sinds mijn verblijf in Suriname, moet ik er pimbapoeder op smeren, wat alle Surinamers gebruiken.

Stephen Cohen belde uit New York dat hij met Katrina van-

den Heuvel naar Genève zou komen en daarna naar Moskou wilde. Of ik zijn visum kon regelen. Dit irriteerde me. ‘Ik ben niet in de visa business voor de ussr,’ zei ik. Ook Ruge had visumproblemen. Lurvink belde me of ik iets voor Ruge kon doen.

13 november 1985

Ik wilde Wim Jansen van Trouw bellen, maar om een of andere reden kreeg ik Bob Groen van de Volkskrant aan de lijn - een vriend van Hofland - die toen hij mijn naam hoorde vlerkerig de hoorn op de haak smeet. Stakkers.

Ik heb Henk Hofland eindelijk geantwoord.245

Frans Lurvink belde tweemaal vanmorgen. De tweede maal om de tekst van een achterpagina-advertentie over Den Alerdinck door te nemen voor de Alerdinck Tribune. Het was janboerenfluitjes taal, niet om te pruimen, wat ik hem dus zei. ‘Maak me niet zenuwachtig,’ was zijn verschrikte antwoord.

Amsterdam - Genève

In Time wordt aangegeven wie Gorbatsjovs voornaamste adviseurs in Genève zullen zijn: Arbatov, Zamyatin en Alexandrov. Twee ervan ken ik, waarvan een zelfs meer dan uitstekend.246 Het lijkt erop dat Vaarnolds poeder echt helpt.

Ronald Reagan zit op televisie te vertellen dat hij in Genève de oudste staatsman zal zijn en dat hij dus de jongere Gorbatsjov ‘vaderlijke adviezen’ zal kunnen geven. Arme Gorbatsjov, die met die idioot aan tafel moet gaan zitten terwijl hij van Arbatov ongetwijfeld gehoord heeft wie die mijnheer in werkelijkheid is.

14 november 1985

Genève

Vannacht om 01:15 uur belde Frans Lurvink. Hij loog waarschijnlijk dat hij bij Ruge in Duitsland zat. ‘We maken ons zorgen over de visa voor Moskou voor Den Alerdinck iii.’

Ik antwoordde: ‘Als de ontmoeting doorgaat, zullen er ook visa zijn. Maak je geen zorgen.’

The New York Times meldt dat Georgii Arbatov gisteren hier twee uur lang met negentig journalisten heeft gesproken.247 Hij noemde het komende topgesprek ‘the most important meeting in the history of the world.’ Het was ‘the great chance’

voor beide grootmachten om eindelijk een waarachtige dialoog te beginnen.

In Den Haag is een motie van de PvdA om geen kruisraketten te plaatsen met 80 tegen 69 stemmen verworpen.

Daniel Goleman schreef over nieuw bekend geworden materiaal aangaande de geest van Freud.248 Dit geeft een beter zicht op hoe de psychoanalyse als methode in het brein van Freud tot stand kwam. De dagboeken van prinses Bonaparte zijn namelijk vrijgekomen. In 1924 ging zij bij Freud in behandeling en werd later zelf een psychoanalytica. Haar notities zijn opzienbarend omdat Freud blijkbaar buitengewoon ‘open’ met haar sprak. Hij was dertig jaar oud en moest een oude dame een injectie gaan geven. Bonaparte schreef dat Freud haar vertelde: ‘I was very ambitious and dissatisfied with my situation. I treated only poor people at the time. No princess! And I felt this as I climbed the stairs in that house. As I had to clear my throat, I spat on the stairs instead of spitting in my handkerchief like a well brought-up man. But it was out of contempt for the poor house, for the poor people who were my only patients at that time.’ De prinses vroeg Freud of hij uit respect voor de oude dame dit incidentje niet in zijn boek had vermeld. ‘No,’ said Freud, ‘For myself. Those were not very fine sentiments to publish about myself.’

Ik ben naar een uitvoering van het Fine Arts Quartet gegaan in het Grand Théêtre de Genève. Het riep veel herinneringen op aan De Horst. De musici waren, zoals vaak, een duidelijk Joodse affaire. Reagan en Gorbatsjov zouden eens naar zo'n muziekavondje moeten gaan en stil zijn en luisteren naar harmonische klanken. Het kwartet bestond uit twee Amerikanen, een Rus en een Roemeen. Ze speelden meer dan prachtig.

15 november 1985

Ik droomde voor de verandering dat

illustratie

ik bij aankomst in de vs naar het eiland Ellis, voor nieuwe immigranten, werd gebracht.

De brief van John Sculley bestemd voor Georgii Arbatov is me, met een begeleidend briefje van Al Eisenstat, via een speciale luchtpostboodschappendienst, gebracht.

Er is een nieuwe rel. Het thema is an-

tisemitisme. Om een of andere duistere reden mag de mens alles zijn, antirooms-katholiek, antiprotestant, anti-islamiet, anti noem maar op. Maar anti-joods is een misdaad. Alexander Solzjenitsyn, die een Nobelprijs kreeg voor De Goelag archipel, is in ernstige opspraak geraakt want - en dat is nu de grote vraag - hij zou antisemiet zijn. En waarom zou hij dit zijn? Omdat zijn boek August 1914 een passage bevat (later toegevoegd) dat premier Peter Stolypin in 1911 werd vermoord door een anarchistische Jood, Dimitri Bogrov.249

Elie Wiesel verdedigt Solzjenitsyn evenals Adam Ulam van Harvard. Maar een Ronald Reagan crony, Richard Pipes, ook van Harvard, is juist een van degenen die de Rus het luidst van antisemitisme beschuldigen. De moordenaar, Bogrov, zou namelijk helemaal niet als Jood gehandeld hebben, beweert professor Pipes. De hele affaire is een storm in een glas water, want niemand weet wat de werkelijke drijfveer van de moordenaar is geweest. Die kunnen we niets meer vragen. Zeer bedenkelijk dit soort relletjes om helemaal niets wezenlijk belangrijks. Al was Solzjenitsyn antisemiet, ik kan me er niet druk om maken. Hij mag het van mij zijn. Ik keur zelf lang niet alles wat Israël doet of heeft gedaan goed, maar dat maakt me geen antisemiet, al zou het me niet verwonderen als idioten me dat etiket later - als ik net als Bogrov niet meer kan antwoorden - opplakken. Zo zit de wereld in elkaar. Ze gaan hun gang maar. Ik ben nog nooit à priori tegen iemand geweest.

Time en Newsweek plaatsten de hoofdrolspelers van Genève op de omslagen. Volgende week moet in acht uur praten door beide heren het lot van de wereld worden gered van de waanzin van een steeds verder opgevoerde dreiging met atoomwapens, tot in het heelal toe.

Ik vond een boek, Parler au papier - een uitdrukking trouwens afkomstig van Charles Montaigne - van Jean Rodolphe de Salis, een journalist en historicus uit Zwitserland.250 Hij hield twee jaar een dagboek bij, van 1981 tot 1983, en vatte zijn notities samen in een boek van ruim 500 pagina's. Op 14 juni 1982 ontdekte hij een boekje over de kleinkinderen van Goethe. Dan spreekt hij twintig pagina's, en een aantal dagen, over niets anders. Er gebeurt mijns inziens teveel in de actualiteit om me een dergelijk ‘luxe’ in mijn dagboek te permitteren. Goethe schreef eens: ‘Il nous faut persévérer là où, plutôt que nos choix, le destin nous conduit.’ Hier borduurt De Salis enige tijd op door. Het zou inderdaad belangwekkend kunnen zijn

om bij wijze van verkenningstocht de neurale wegen in het eigen brein te gaan verkennen op de vraag: wat wordt er daar gedacht over waar het noodlot ophoudt en waar een eigen bewust gevolgd parcours begint. Zullen we het ooit weten?

Georgii Arbatov gebruikte het ontbijt met Evgeny Velikhov die de inzet van computers in de Sovjet Unie moet organiseren. Alsof de duvel er mee speelde staat er een artikel over hem in Newsweek.251



illustratie

Behalve dat Velikhov de ‘computerbaas’ in de ussr is, kent hij Gorbatsjov sinds de dagen van komsomol en noemt de secretaris-generaal van de cpsu hem ‘my favorite scientist’. Professor Arbatov stelde me vervolgens aan Velikhov voor, die inmiddels ook de brief van John Sculley aan Arbatov had gelezen. Arbatov zei tegen hem: ‘Keep Willem involved, so he can get some travelling expenses by cooperating with Apple Computers.’ Ik gaf Velikhov mijn kaartje en zei dat ik eerst naar Amsterdam terugging, maar zondag weer in Genève zou zijn. Hij stelde voor samen te ontbijten, maar dat is te vroeg. Hoe is het mogelijk? Een stille hand (of stille kracht?) heeft het plaatje precies op de goede plaats doen vallen. Arbatov, die nog

niets wist van mijn contact met John Sculley, kon mij subliem introduceren bij de hoogste man in Moskou op dit gebied. Ik realiseer me maar al te goed hoe gelukkig ik me kan prijzen.

Uiteraard ging Arbatov uitvoerig in op de jongste gebeurtenissen rond Lubbers en Van Eeghen. We gingen naar zijn bescheiden hotelkamer met een eenpersoons bedje. Ik maakte er een opmerking over. Hij antwoordde: ‘This is better with all the big bosses coming here.’

Arbatov zei me: ‘While Lubbers sent Van Eeghen to us, behind Ernst his back, they called in ambassador Blatov.’

‘It is true that Lubbers knew Van Eeghen was going, who had first talked with Merkelbach,’ antwoordde ik, ‘but the treason came not from Lubbers but from Hans van den Broek, the Foreign Minister.’

‘We in Moscow considered it as a trick, as a clear deception. Of course, they had to include a condition, I was even for it.’ Van den Broek had als ‘stille loopjongen voor de cia en de Amerikanen’ dwarsgelegen om de zaken te verpesten voor Lubbers en Van Eeghen, voor een belangrijk deel omdat het bij figuren als hem niet om het landsbelang gaat, maar om het op zijn strepen willen staan. Daarom pleitte ik ervoor dat Moskou alsnog een uitnodiging aan Lubbers zou doen toekomen. ‘When Lubbers would come to us with an ultimatum, he can forget it. What we have to know this time is what they expect from us.’ Wat Arbatov vooral duidelijk maakte, en wat overeenkwam met het verhaal van Van Eeghen, was dat hij als een leeuw in het Kremlin voor de Nederlandse zaak had gevochten. ‘What about my credibility?’ Daarmee doelde hij op zijn geloofwaardigheid binnen de muren van het Kremlin dat hij met serieuze Nederlandse partners bezig was. Arbatov maakt tijdens ons gesprek nauwkeurig aantekeningen. Hij vertelde ook dat ons boek in Japan al 30.000 exemplaren had verkocht. ‘It did have a political impact in the us too,’ zei hij, ‘it can be found in all us libraries.’ Hij was het met me eens dat we aan een herziene versie zouden moeten werken.

Genève - Amsterdam

Dit toestel heet Chur wat me herinnert aan de jaren voor de Tweede Wereldoorlog dat broer Hendrik in Flims boven Chur op het Prinses Beatrix Lyceum zat, waar we dan naartoe reden om hem te brengen en te halen.

Bob Kroon probeert Georgii Arbatov in De Telegraaf onderuit te halen door hem als ‘rondreizende top-pr-man van het Kremlin’ te beschrijven. Toen ik in 1971 mijn eerste televisie-

gesprek met Arbatov in Moskou opnam en het de nos-televisie aanbood, wist niemand wie hij was en als het gesprek niet is weggegooid, ligt het nog steeds ergens op een plank. Ook het begeleidende hoofdartikel laat weer zien dat De Telegraaf historisch per definitie altijd aan de verkeerde kant staat.

Broer Theo kwam voor het diner op Amerbos. Ik maakte een visje klaar. Hij vindt me te dik en adviseert me minder te eten. Hij heeft gelijk. Hij vond de brief van John Sculley ‘excellent’. ‘Deze keer zal je slagen,’ zei hij, ‘want je opereert nu op de juiste niveaus in New York en in Moskou.’

16 november 1985

Paula van den Donk belde in tranen op dat de danser Martin Scheepers aan aids was overleden. Zij was kritisch over het optreden van wintidokter René Vaarnold, die bij Martins bed had staan schreeuwen. Ik betreur dat.

Er is ook weer een brief van Mörzer Bruyns, die opnieuw feiten die ik meldde in twijfel trekt omdat hij ‘van andere zijden andersluidende mededelingen’ zou hebben ontvangen.252 Beatrix heeft me immers per brief bedankt dat ik haar had gewaarschuwd dat mejuffrouw Boekhoudt stervende was. Trouwens, Gijs van der Wiel kan een en ander bevestigen. Ik heb helemaal geen zin me jegens deze mijnheer te moeten verantwoorden. Ik weet niet wie achter zijn actie zit om mij ervan af te laten zien te laten blijken veertig jaar lang met deze dame in contact te zijn geweest. Ik volg mijn eigen weg zeker met enige inachtneming van de vermeende wensen van de overledene. Ik ben echter niet van plan met kiekeboe spelletjes mee te doen die zijn geïnspireerd door Haagse kwaadsprekers en burgerlijke roddelaars. Aunty was me dierbaar, net als Beatrix dit voelde, en laten we hier maar gewoon over doen, dan doen we al gek genoeg. Kan het Hollandser?

Carel Enkelaar had me zijn correspondentie met de club van Lurvink meegeven. Nadat ik alles gelezen had, belde ik hem op. ‘Ik vind dat je niet tot 7 december moet wachten, maar voor Moskou bij het bestuur haring of kuit moet willen hebben. Ze hebben dat alleen maar op 7 december gezet om voor Moskou voor de buitenwereld geen keet te hebben.’

17 november 1985

Schiphol, 07:55 uur

Dit is Frieda Westermans verjaardag.

Theo kwam pas om middernacht terug van de reünie van het Bilthovens Lyceum. Al zijn oude vrienden waren aanwezig geweest. Soms werd hij aangesproken en dacht men dat hij mij was. Zeker twintig mensen waren over de show van Adriaan van Dis begonnen. Hij zat voor het avondeten aan tafel met Cor en Quirine Hille Ris Lambers. Quirine is ooit zijn vriendin geweest.

Ernst van Eeghen belde na middernacht. Hij kwam net terug uit Brussel waar hij een ontmoeting had gehad met Siline. ‘Het komt erop neer dat je door Lubbers bent misleid,’ zei ik, ‘ook al is de ware schuldige waarschijnlijk Van den Broek. Lubbers liet het gebeuren.’

‘Ja, dat heeft hij ook,’ aldus Van Eeghen.’

‘Ik vind, Ernst, dat je dat moet zeggen.’

‘Dat heb ik tussen de regels ook gedaan.’

‘Je moet veel duidelijker zijn.’

‘Oh, ik zal er nooit om liegen.’

Amsterdam - Genève

Ik blijf het onacceptabel en onhoudbaar vinden dat ze Carel Enkelaar hebben uitgeschakeld.

J.A. Strindberg (1849-1912) wordt Zwedens belangrijkste schrijver genoemd.253 ‘When I get a pen in my hand,’ zei hij van zichzelf, ‘the devil gets into me.’ Zijn biograaf Michael Meijer schreef een boek van 651 pagina's over Strindbergs leven en vat het in een zin samen als ‘steering between genius and madness’. Zijn leven was ‘an almost unbroken series of failures, many of them of his own making. He was constantly on the verge of bankruptcy, and his emotional life was so self-destructive that there is a case of saying that he was at times clinically mad,’ aldus Edward Behr in zijn beschouwing over dit boek. Strindberg was een toegewijde antisemiet, want hij keerde uitgeverij Bonnier de rug toe ‘to be free of jews’. Het is altijd uitgesproken dom om een ras, of een club over een kam te scheren. ‘A rose, is a rose, is a rose.’ Zeker, maar iedere roos is weer anders. Zoals iedere Hindoestaan of Zoeloe over weer een ander brein beschikt, ook al behoort hij tot dezelfde groep.

Faber in Londen heeft de dagboeken van Stephen Spender gepubliceerd. Hij streefde naar ‘grootheid’ maar ‘he managed to be unremittingly introspective without actually admiring himself, and he was ready to tell stories against himself in the same

spirit, as though someone else was in question’, aldus D.J. Enright in The Observer.254

Enright zegt: ‘Spender is almost as interested in other people as in himself, and the travel journals are the best reading here.’ Hij had gedineerd in Tokio met de schrijver Yukio Mishima, die hem op een klassiek Japans werk wees: Great Homosexual Love Stories of the Samurai. Weer een boek dat ik zou moeten lezen. Ronald Reagan sprak het Amerikaanse publiek via televisie toe aan de vooravond van zijn reis naar Genève. Hij noemde het ‘een vredesmissie’. Hij refereerde aan een uitwisseling tussen de ussr en de usa van het Russische Bolsjoi Ballet en The Beach Boys. Ook beloofde Reagan aan de kinderen van de ussr dat ze in de toekomst Sesamstraat te zien zouden krijgen.255

Ter voorbereiding van de komende conferentie van Genève publiceerde The New York Times schitterende artikelen van kundige journalisten met ervaring in de Sovjet Unie, zoals David Shipler, Harrison Salisbury, Serge Schmemann en Hedrick Smith. Ik verwonder me dan altijd weer over hoe deze journalisten meer denken over de verhoudingen tussen Oost en West zoals ik doe, vergeleken met het antisovjet geklets van Nederlandse collega's. Het is een hemelsbreed verschil. Ik heb de artikelen uitgespeld en onderstreept en zou er hier het liefst een groot gedeelte van hebben opgenomen.256

Historica Diane Ravitch wijst erop dat in 1970 nog 44.663 studenten in de vs geschiedenis studeerden. In 1979 was dit aantal reeds teruggelopen tot 19.301. Bedenk even: op 260 miljoen Amerikanen! Professor Ravitch: ‘If knowledge of the past is in fact relevant to our ability to understand the present and to exercise freedom of mind - totalitarian societies stringently control what may be published or studied - then there is cause for concern. The threat does not come from censorship but from indifference and ignorance.’257

Zij vervolgde: ‘The fundamental premise of our democratic form of government is that political power derives from the informed consent of the people. Informed consent requires a citizenry that is rational and knowledgeable. If our system is to remain free and democratic, citizens should know not only how to judge candidates and their competing claims, but also how our institutions evolved. An understanding of history does not lead everyone to the same conclusions, but it does equip peo-

ple with the knowledge to reach independent judgements on issues.’ Er volgt een litanie over hoe tweederde van de Amerikaanse jongeren de burgeroorlog niet konden plaatsen in het juiste tijdperk, terwijl een derde van hen Groot-Brittannië, Duitsland en Frankrijk niet op de kaart kon vinden. Ik ben al enige tijd diep overtuigd dat Westerse democratie niet langer het politieke systeem is volgens welk ons deel van de wereld zou moeten leven.

Genève, Hôtel du Rhône

Bij het inchecken voor kamer 520 zag ik voor het eerst de Alerdinck Tribune, om gratis mee te nemen, bij de receptie liggen.

Ik ben blij dat Bhagwan Shree Rajneesh heelhuids in India is teruggekeerd. Schandelijk zoals hij in de vs is behandeld. Over mensenrechten gesproken.

Ik heb eerst premier Lubbers en Beatrix geschreven over ‘het verraad’ van Van Eeghen. Van Hans van den Broek kan je een double cross verwachten, maar dat Lubbers eraan mee heeft gedaan, is onvoorstelbaar en had ik niet verwacht.258

Soms ben ik echt onmogelijk. Een meisje kwam op straat buiten adem op me af om de weg te vragen. Ik antwoordde alleen maar nors en onaardig j'en sais rien, en liep door. Vooral afschuwelijk omdat ze begon met pardon monsieur. Ik realiseerde me dat ik in het bijzijn van Peter of Eduard niet zo onaardig zou zijn geweest. Maar dan was ik ook ongetwijfeld in een beter humeur geweest.

Ik belde met Carel Enkelaar: ‘Het zou natuurlijk mooi zijn als Vladimir Lomeiko zou zeggen het te betreuren dat ik Den Alerdinck zou verlaten.’ Carel vroeg hoe ik inschatte dat Spoor op zijn memorandum zou reageren. ‘Eerlijk gezegd denk ik dat hij je stuk niet leest, want voor hem is de zaak afgedaan.’ Ik geloof dat Carel hier toch nog van schrok. Daar kan ik verder niets aan veranderen.

André Schneider belde en vertelde dat Ernst van Eeghen hun nepbedrijfje Pluribus in Genève als de bliksem had opgedoekt, toen hij in de veronderstelling verkeerde dat Henk de Mari van De Telegraaf het witwaszaakje op het spoor was gekomen. ‘Hij heeft nu alles in handen van banken gegeven en betaalt tienmaal zoveel,’ aldus André.

18 november 1985

Genève, Hôtel du Rhône

Ik heb samen met Vladimir Lomeiko ontbeten.

Maar eerst moet ik rapporteren wat er gisteravond gebeurde. Tegen 20:00 uur kwam Evgeny Velikhov in het restaurant van dit hotel naar me toe. Hij had al besteld, en ik vroeg om hetzelfde visje en we dineerden samen. Zonder meteen over Apple en Sculley te spreken, vertelde ik hem over minister Luis Alberto Machado in Venezuela en diens programma ‘to raise the intelligence of the Venezuelan public, beginning with unwed mothers and children’. Hij wist er absoluut niets van. Vervolgens vertelde ik hem hoe ik Anatoly Alexandrov, zijn baas dus, als president van de Academie van Wetenschappen van de ussr een aantal malen had ontmoet en wat ik had proberen te doen met het boek, samen met zijn voormalige Amerikaanse tegenspeler Philip Handler.

Velikhov sprak over hoe anders zijn kinderen dachten dan zijn eigen generatie en hoe ze allemaal al met computers bezig zijn. Hij noemde hun leeftijden. Het is een illustratie hoe uitstekend dit eerste gesprek is verlopen. Voor we uiteen gingen, vroeg ik hem of hij bereid was op de brief van Sculley aan Georgii Arbatov te antwoorden, die trouwens naast hem op tafel lag. Hij antwoordde tot mijn niet geringe verbazing: ‘You write it and I will sign.’

Ik haastte me naar de receptie om papier te halen en om over een typemachine te kunnen beschikken en schreef de brief van Velikhov aan John Sculley van Apple. Hij werd getekend. Ik besloot zonder twijfel zo snel mogelijk naar de vs te gaan.259 Dat was gisteravond. Ik had het ontbijt om 06:00 uur laten komen en om 07:00 uur belde Vladimir Lomeiko en stelde voor samen te ontbijten.

Lomeiko vertelde dat Siline van het Comité voor Europese Samenwerking in Moskou het plan voor Den Alerdinck iii op alle niveaus had gesaboteerd, voornamelijk omdat hij al zijn eigen initiatieven had zien mislukken. De manier waarop Den Alerdinck opereerde, wat dus wel slaagde, kwam neer op een onaangenaam lesje voor Siline. Dat het dus even duurde voor het besluit vast stond, was te wijten geweest aan Siline.

Toen Lomeiko bij Frans Lurvink logeerde, had deze een stapel stukken over Den Alerdinck aan hem meegeven, waar hij in gebladerd had. Toen Lomeiko een stuk tegenkwam van Carel Enkelaar die journalisten vroeg zich te melden om naar Mos-

kou te komen voor die ontmoeting indien zij er belangstelling voor hadden, was hij erg geschrokken. Hij wees erop dat uitdrukkelijk was afgesproken dat er geen pers naar Moskou zou komen voor dat symposium (naast de deelnemende journalisten). Dus toen hij de brief van Enkelaar zag, begon hij twijfels te koesteren in hoeverre er met de club van Lurvink afspraken gemaakt konden worden.

Tijdens Lomeiko's bezoek aan Nederland (toen ik in de vs was) had hij veel klaagzangen van Lurvink moeten aanhoren over allerlei personen die aan Den Alerdinck zijn verbonden. ‘And Carel Enkelaar did the same, Willem. So, I replied to them, for me is Den Alerdinck not a matter of certain personalities, that is not interesting for us.’ Hij zei het niet, maar het stond voor mij vast dat Lurvink en Enkelaar, geïrriteerd over mijn vertrouwenspositie bij Lomeiko en in Moskou in het algemeen, mij zo geraffineerd mogelijk naar beneden hadden proberen te halen om henzelf en hun eigen posities in Moskou te versterken. De klootzakken begrijpen natuurlijk ook helemaal niet hoe deze zaken in Moskou werken en wat het betekent om met Sovjetcommunisten te werken. Zij hechten aan contacten die zij gedurende langere tijd hebben leren kennen, hebben getest, en als in mijn geval, hebben leren vertrouwen. Van Schiphol moest ik regelrecht naar Den Haag voor een lunch bij ambassadeur Blatov, die de journalist gaspadin Bovin aan Lurvink en mij wilde introduceren. Hij zou voor de Sovjet Unie deelnemen aan Den Alerdinck iii. Hij bleek een olijke, tonronde Russische boer te zijn, die als een varken aan tafel zat, vrat en dronk zonder op anderen te wachten, maar die wellicht een uitstekende deelnemer voor het komende journalistenpanel zal zijn. Ik liet Lurvink alleen bij de Russen achter, want ik wilde op tijd op Schiphol terug zijn om Eduard te ontmoeten. Ik dacht wel: nu moet Lurvink verder maar zie wat voor stomme streken en roddel hij gaat verkopen, waarmee hij op de eerste plaats bij deze mensen zichzelf te kakken zet. Maar dat begrijpt hij dus niet.

19 november 1985

Er is een onaangename rel in Genève geweest. De dissidente Irina Grivnina - door Ed Nijpels als een heldin verwelkomd op Schiphol bij aankomst uit Moskou - heeft zich als journaliste voor Elseviers naar een persconferentie van de Sovjetdelegatie in Genève begeven en heeft in het Russisch vragen gesteld over bepaalde in Russische kampen vastgehouden dissidenten. Volgens Marcella van der Wiel in De Telegraaf zou professor



illustratie

Arbatov erg zenuwachtig zijn geworden. Hij zou geëist hebben dat de politie haar verwijderde, wat overigens niet schijnt te zijn gebeurd. Onder het kopje bestookt schrijft deze journaliste dat ik voor Lurvink bezig zou zijn in Genève 5.000 Alerdinck vredeskrantjes te verspreiden. Lurvink zond drie jongens in een bmw naar Genève om de bladen bij de hotels te brengen. Ik had er absoluut niets mee te maken. Desalniettemin schroomt De Telegraaf natuurlijk niet in een dikgedrukte passage het voor te stellen alsof ik in Genève met ‘vredeskrantjes’ colporteerde.260


illustratie
Herfst 1985: veertig jaar VN in New York.




illustratie
Broer Hendrik Alexander (62) in Kaapstad in 1985.




illustratie
Met Peter in Zandvoort.




illustratie
Met Rene Vaarnold in Langetabbetje.




illustratie
De groep: geheel rechts Roel Martens, de Canadese piloot en onder de vleugel Vaarnold met witte hoed.




illustratie
Ingrid Bouterse met Nancy Reagan en mevrouw Pérez de Cuéllar, echtgenote van de secretaris-generaal van de VN.




illustratie
Overzichtsfoto met Lomeiko en Lurvink. Opening Den Alerdinck-conferentie in Moskou.




illustratie
V.l.n.r.: Stephen Cohen, Gerd Ruge, Joe Angotti en rechts Volodja Molchanov, Den Alerdinck in Moskou, 28 november 1985.




illustratie
Carel Enkelaar en André Spoor schitteren door afwezigheid.




illustratie
Eerst hervormer Nikita Chroetsjov en Richard Nixon: ‘We will burry you!’.




illustratie

Er moet overigens door de geheime diensten in Den Haag en Washington wel nauwkeurig zijn samengewerkt om deze Irina Grivnina als rustverstoorder naar Genève te krijgen. Ongecontroleerd, zinloos Koude Oorloggedoe. Wie zoekt uit hoe die dame bij Elseviers terechtkwam? Ik belde John Wories direct op en vroeg: ‘Leuk schandaal hebben jullie in Genève veroorzaakt. Kan dat zo maar, een Russische dissidente als jullie medewerker in Zwitserland loslaten?’

‘Waarom niet?’ antwoordde hij. Ik dacht: met die man is dus ook niet samen te werken. Wim Klinkenberg wist te melden dat Pierre Huyskens van Elseviers de stunt met Grivnina had bedacht. Dat is dan een gerenommeerd weekblad, dat een perskaart verstrekt om onder de vlag van Elseviers een rel te gaan schoppen in Genève, gericht tegen enige belangrijke medewerkers van Michail Gorbatsjov.

Wories vroeg trouwens of ik in Zwitserland met René de Bok had gesproken. ‘Met die man praat ik niet. Die onderhoudt te nauwe banden met de bvd.’ Wories zweeg. Jouke Mulder vertelde dat er wel degelijk verzet bij de redactie was geweest tegen de gang van zaken. Ik zond op Schiphol een telegram aan Vladimir Lomeiko: ‘We all apologize to you for the incredible behavior of a hysterical fanatic masquerading as a professional Dutch journalist. Cordial greetings, Willem Oltmans.’

Amsterdam - Londen - New York - San Francisco

Lomeiko waarschuwde gisteren, tijdens het ontbijt in Genève, dat de zaak verloren zou zijn als wij journalisten uit Nederland zouden meenemen die zouden proberen antisovjet acties uit te halen. Het zou even schadelijk zijn wanneer journalisten uit Nederland na afloop bij terugkeer negatief zouden schrijven. Wat hem eveneens ergerde, was dat hij en ambassadeur Blatov een interview van 45 minuten hadden gegeven bij de opening van het World Trade Center, waar slechts drie minuten van werden uitgezonden op televisie. Hij vond dit hoogst onbehoorlijk. Lomeiko had de betreffende interviewer zelfs opgebeld en legde uit dat Blatov op deze wijze werd beledigd. ‘Het geluid was mislukt,’ aldus de journalist. ‘We konden het niet gebruiken.’

‘Dat had u dan moeten zeggen. Dan hadden we het opnieuw kunnen filmen.’ Dat was natuurlijk een smoesje.

Lomeiko vertelde verder dat Marcel Enkelaar in het bijzijn van Alexander Münninghoff had gezegd dat hij naar Den Alerdinck in Moskou wilde. ‘U garandeert hem dus een visum?’ had Marcel op de man af gevraagd. Lomeiko vond de methode

van Enkelaar junior impertinent en antwoordde dat dergelijke besluiten elders in Moskou werden genomen.

Lomeiko vertelde verder dat zowel Lurvink als Enkelaar op mij had afgegeven, waar hij hen op heeft geantwoord dat het hem niet te doen was om persoonlijkheden maar om het doel van Den Alerdinck. Het leek Lomeiko riskant journalisten mee naar Moskou te nemen, zolang het bestuur van Den Alerdinck nog zoveel interne problemen had op te lossen. ‘Journalisten gebruiken soms kromme wegen om in Moskou te komen. Jullie mogen je daar niet voor laten gebruiken.’



illustratie

Zonderling dat er een rapport is verschenen waaruit blijkt dat men in Den Haag blijft sleutelen aan wat er in Suriname zou moeten gebeuren: democratie helpen bevorderen. De brave Guido van de Kreeke wijdt er weer een forse kop in zijn krant aan, in plaats dat hij schrijft dat Suriname thans een soeverein landje is, dat met vallen en opstaan zelf moet zien er iets van te maken. Wij hebben ook onze Hoekse en Kabeljauwse twisten gekend. Nu is het hun beurt. Bemoeiziek en betuttelend Den Haag leert het nooit.261

Op jfk ben ik overgestapt naar San Francisco. Er waren op het vliegveld televisiebeelden van Reagan en Gorbatsjov in Genève te zien. Een gepland gesprek van een kwartier liep al uit naar een uur.

Bruno Bettelheim schrijft in The Atlantic over punishment over discipline.262 Ouders breken zich het hoofd over hoe kinderen te disciplineren, maar wat hen werkelijk bezighoudt is hoe kinderen te straffen. Daarbij wordt al te dikwijls gedacht over fysieke straf. ‘Any punishment,’ schrijft Bettelheim ‘sets us against the person who inflicts it on us. We must remember that injured feelings can be much more lastingly hurtful than

physical pain.’ Soms wordt kinderen de mond met zeep gespoeld voor het gebruik van onacceptabele woorden. Dat doet geen pijn en is hoogstens oncomfortabel. Maar, waarschuwt Bettelheim, ‘the degredation the child experiences is great.’ Ik herinner me dit (helaas) maar al te goed wanneer mijn ouders me afvielen in de aanwezigheid van buitenstaanders - bijvoorbeeld onderwijzers of leraren. ‘Reactions of a child's parents strongly influence the formation of that child's personality,’ aldus Bettelheim.

Eén passage van de kinderpsycholoog treft me enorm. ‘Most children are occasionally tempted to take some small change from their parents. He may wish to punish the person from which he takes something. The child thinks that his parents have deprived him unnecessarily, or that they have short-changed him in some way. In such cases the child thinks, that he is merely correcting an unfair situation. A child taking things from a member of the family and taking things from a stranger are entirely different matters.’ Ik herinner me heel goed - ook al is het ver weg en diep verdrongen - dat ik op De Horst 's weekends thuiskwam vanuit Baarn, en ik geloof ook later nog vanuit Nijenrode, en dat ik zo onopvallend mogelijk geldbiljetten uit de brandkast in mijn vaders werkkamer pakte, omdat de sleutel ervan altijd in de handtas van mijn moeder zat. Nu, veertig jaar later in een vliegtuig naar San Francisco, lees ik deze passage van Bettelheim en vind een verzachtende verklaring voor ongeveer het slechtste dat ik ooit tegenover mijn ouders heb gedaan. Ik geloof inderdaad dat ik mezelf vroeger vertelde dat ik ‘recht’ had op dat geld, want er waren momenten dat ik geen kant op kon omdat er weinig of nooit over geld werd gesproken. Ik wist dat het niet in orde was wat ik deed, en toch voelde ik me er tezelfdertijd niet schuldig over. En nu deze ‘verzachtende’ uitleg van Bettelheim. Wonderlijk.

20 november 1985

Cupertino, Californië

Ik kwam gisteravond rond 23:00 uur aan in het Best Western motel, na anderhalf uur te hebben rondgereden om ergens dicht bij het hoofdkwartier van Apple te kunnen overnachten. The New York Times laat Reagan en Gorbatsjov samen voor een openhaardvuur zien. Nu blijkt dat de geplande ontmoeting tussen beiden heren van vijftien minuten twee uur was uitgelopen. ‘When Vladimir Lomeiko,’ aldus R.W. Apple,’ was asked at a briefing whether he was encouraged by the length of the private talks, he said, ‘I believe this meeting and its out-

come will provide you with an answer.’ But earlier Mr. Gorbachev himself had been overheard saying ‘yes’ to the same question by reporters’.263

Om 09:00 uur ontmoette ik Al Eisenstat en overhandigde de brief van Evgeny Velikhov. Hij maakt een betrouwbare indruk, vestigt geen valse hoop en zegt zakelijk dat hij nu overweegt mij inderdaad tot het team te benoemen. Hij dicteerde meteen een antwoord voor John Sculley maar vroeg zich tegelijkertijd af of het niet ‘te agressief’ was gesteld. Ik citeerde Gvishiani, die me eens had toegevoegd dat de Duitsers de beste zaken deden in de ussr juist omdat ze agressief te werk gingen.

Ik las voor uit twee pagina's notities - en vijftien onderwerpen - van mijn gesprek met Velikhov. ‘That's exactly the same story he told us half a year ago,’ reageerde Eisenstat, kennelijk om de waarde van mijn contacten en missie te drukken. ‘Gvishiani told me then, don't listen to these guys at the Academy of Sciences. They can kill it if they say it is a bad product, but the final decision is taken elsewhere.’ Ik kon hem lastig verteken dat ik de brief voor Velikhov had geschreven, maar ik onderstreepte andermaal dat mijn voornaamste waarde voor Apple was dat ze mij in Moskou vertrouwen omdat ik daar al veertien jaar kom.

‘If they buy in Moscow 200.000 to 250.000 computers, and place an order of 100 million dollars, than I am willing to discuss a joint-venture and build a factory in the Soviet union. I want a substantial order prior to be willing to consider closer cooperation. Then we will sell them Apple 2 c's, perhaps even the 2 e. To us a two or five million dollars deal is not interesting.’

Ik moest wachten tot de brief gereed was om die mee naar Genève of Moskou te kunnen nemen. Ik had een auto gehuurd en besloot naar Los Altos Hills te rijden en bij mijn vrienden Bill en Marjorie Kellogg te logeren.

21 november 1985

Los Altos Hills

Al Eisenstat leek te aarzelen om meteen een antwoord aan Evgeny Velikhov mee te geven. Ik maakte duidelijk dat me een snelle reactie essentieel leek, waarvoor ik tenslotte naar Californië was gekomen. Ik stuurde hem dienaangaande een telex.

Ik nam een kamer in het Crown Plaza Hotel en ging wat wandelen in San Francisco.

Mijn vriend, de Ghanees Kenneth Dadzie is benoemd tot secretaris-generaal van de U.N. Conference on Trade and Development.264 Die jongeman maakt een schitterende carrière.

Bernard Weinraub meldt in The New York Times dat Reagan en Gorbatsjov in totaal vier uur en 51 minuten onder vier ogen met elkaar hebben gesproken.265 Wat ik hier vooral opmerkelijk aan vind, is dat Gorbatsjov zich kennelijk omringd heeft met medewerkers, inbegrepen aan de militaire zijde van het Kremlin, die hem durven los te laten op de man in het Witte Huis. Waarschijnlijk omdat ze heel goed weten dat Reagan in wezen geen partij is voor Gorbatsjov. Er werd in Washington van de daken geschreeuwd dat Reagan in Genève de kans kreeg het brein van Gorbatsjov bij te sturen. Je krijgt eerder de indruk dat het tegenovergestelde is gebeurd.

Het was in ieder geval opvallend hoe uitstekend Ronald Reagan verslag uitbracht in het Amerikaanse Congres over de onderhandelingen in Genève. Ik was er zo enthousiast over dat ik ambassadeur Bremer in Den Haag een brief schreef: ‘It was the first time in five years that he made perfect sense (about us-ussr relations).’

Later was er in het programma van Ted Koppel bij abc televisie een discussie tussen Georgii Arbatov en oud-minister van defensie, Robert McNamara. Ze eindigden, vanwege de arrogante Koppel, met mensenrechten. ‘You don't like some of the ways in which we solve our problems,’ zei Arbatov. ‘Well, we don't like what we see in Chili, Pakistan and Guatemala. But these differences should not stand in the way of arms agreement or the matter of the survival of everyone in general.’

22 november 1985

San Francisco

Je ziet in de vs toch altijd de lekkerste ventjes in de hele wereld rondbanjeren.

‘All communication occurs on the basis either of strife, camaraderie or confusion. The greatest danger facing us, the human species, is ourselves. We are not at peace with one another. We are at strife, not in communion,’ aldus R.D. Laing in zijn boek. Leslie Gelb analyseert de resultaten van de top tussen Reagan en Gorbatsjov.266 ‘On the surface,’ aldus Gelb, ‘there was good personal chemistry and optimistic talk about the future. On

substance, the two leaders bucked up against the hard realities of their conflicts and deep differences and made scant, if any, progress on nuclear arms control and regional disputes.’ Typisch Westers: wat ik het 51-49 win-scenario van Westers denken noem.

The New York Times publiceert op pagina 10 de complete persconferentie van Michail Gorbatsjov in Genève.267 Ook de gezamenlijk slotverklaring is in haar geheel opgenomen.

23 november 1985

San Francisco - New York

Geleidelijk aan druppelen meer bijzonderheden naar buiten over wat zich werkelijk in Genève heeft afgespeeld. Bernard Gwertzman en Bernard Weinraub geven aan dat naast humoristische momenten er ook verhitte discussies zijn geweest. Amerikaanse functionarissen stonden doodsangsten uit dat Genève als mislukking zou worden gekenschetst omdat er over Star Wars (sdi) geen enkele toenadering was bereikt - wat voor Gorbatsjov een terugslag, zelfs een nederlaag betekende. De sovjets vertraagden de gezamenlijke slotverklaring tot minister George Shultz uit zijn slof schoot en waar iedereen bij was tegen de eerste onderminister van buitenlandse zaken, Georgii Korniyenko uitriep (sprekend tegen Gorbatsjov zelf): ‘Mr. Secretary General, we cannot do business with this man.’ Gorbatsjov fluisterde iets tegen een medewerker en het communiqué werd prompt geregeld.

Op een ander moment, toen Reagan en Gorbatsjov naar het zwembad van kasteel Fleur d'Eau liepen, beklaagde de Amerikaanse president zich bij Gorbatsjov erover dat Georgii Arbatov de vorige dag had gerefereerd aan hem als ‘a grade-b movie actor’.

‘Tell Arbatov,’ heeft Reagan gezegd, ‘they weren't all b-movies.’ Het was ook geen al te slimme zet van Arbatov, want de hele wereld weet dat Reagan shitfilms maakte. Maar wat het aantoont is dat Reagan werd geadviseerd een poging te ondernemen Arbatov bij zijn hoogste baas een hak te zetten. Juist omdat de Amerikanen Arbatov als een hoogst efficiënte pleitbezorger voor het Sovjetstandpunt zien, met aanzienlijke kennis van hoe je de Amerikanen het beste kunt aanpakken en resultaten in de propaganda-oorlog kunt scoren.

Het is prachtig weer. Ik heb verder de hele dag in Manhattan gewandeld, boekwinkel in en uit.

24 november 1985

New York

Ik ontmoette gisteravond Jessie, de vriendin van André Spoor. Ook Ellen Stork wandelde binnen. We spraken nog eenmaal over de op straat gedumpte hond van ambassadeur Coen Stork in Havana. Nu zei Ellen dat Coen niets te maken had gehad met de verdwijning van het dier ‘en hij kon chauffeur Victor hierom toch niet ontslaan?’ Nu ze weten dat ik het als onvergeeflijk opneem, wordt de ambassadeur steeds verder van het incident weg gemanoeuvreerd. Ik liet het erbij zitten, want Ellen kan er al helemaal niets aan doen. Zij probeert haar echtgenoot te verdedigen.

Ik schreef Coen Stork hier vandaag voor de laatste maal over, en zei gehoord te hebben dat het dumpen van huisdieren zogenaamd buiten zijn medeweten geschiedde, maar dat ik er verder geen moer van geloofde dat het huispersoneel van de ambassade dergelijke ‘maatregelen’ buiten zijn medeweten om zou uitvoeren. Ik geloofde eerder dat dat op zijn instructie zou zijn. Basta.

Ik nam om 17:00 uur de helikopter naar luchthaven jfk voor de vliegreis naar Frankfurt en Amsterdam.

25 november 1985

Amerbos

Harold Schonberg, de muziekcriticus van The New York Times, schreef over het Australische pianoconcours met 32 pianisten uit twintig landen. Hij zat in de jury. Een Indonesiër, Eduardus Halim, kreeg de tweede prijs maar had volgens Schonberg de eerste prijs moeten krijgen. Ik ga die jongen schrijven. Hij moet in Amsterdam komen spelen.

Er waren brieven van Peter, beide uit Johannesburg, van 11 en 18 november. ‘I am having the time of my life at the moment,’ schrijft hij over Zuid-Afrika. ‘I have not felt so relaxed since a long time. Edwin and I are enjoying each others company quite a bit. That will never change, I think.’ Het gaat prima met Peter aan de andere kant van de evenaar. Ik wil er naartoe.

In Pretoria circuleren geruchten over de op handen zijnde vrijlating van Nelson Mandela. Hij was in een ziekenhuis voor een prostaatoperatie en had zijn advocaten bij zich geroepen. Winnie Mandela vloog vervolgens plotseling naar Kaapstad.268 Mandela schijnt niet akkoord te gaan met de voorwaarden van vrijlating, waaronder het stopzetten van het gewapende verzet

van het anc en zijn verbanning naar Zambia. Daar heeft hij gelijk in. Dat is teveel gevraagd.

The Village Voice publiceerde een omslagverhaal policing the libido van Darrell Yates Rist.269 Het uitgangspunt: sinds 1980 hebben 10.000 Amerikaanse mannen aids gekregen. Vijfduizend zijn overleden. Te beginnen met The Mineshaft, een famauze bar en seksclub voor mannen, is New York begonnen ontmoetingsplaatsen voor homo's een voor een te sluiten. De vraag is of men hiermee inderdaad aids beteugelt, want tenten sluiten betekent niet dat de ritsen van de broeken nu ook niet meer naar beneden zullen gaan.

Discover wijdt bijna twintig pagina's aan de aids-epidemie.270 ‘Contrary to what you heard, aids is not a threat to the vast majority of heterosexuals or a peril to humanity. It is - and is likely to remain - largely the fatal price one can pay for anal intercourse.’



illustratie

‘Anal sex,’ schrijven John Langone en Sana Siwolop, ‘is an essential element in the aids story. Recognition of that fact has affirmed what researchers suspected when the deadly malady surfaced more than four years ago. aids is a blood-borne disease that in most cases strikes, and will continue to strike, homosexual and bisexual males who have been the receptive partners in anal sex, a practice that tears the delicate lining of the rectum and allows the aids virus easy entry into the body's circulatory system.’

Ik heb dit steeds geweten en er steeds naar gehandeld. Dokter Cees Bellaar Spruyt, met wie ik mijn relatie met Bertie Hilverdink besprak, adviseerde me begin jaren vijftig al me nooit te laten neuken en het liever zelf ook niet te doen.

26 november 1985

Amsterdam - Moskou

De eerste die ik vanmorgen op Schiphol in het vizier kreeg, was Henk de Mari - op oorlogspad omdat hij niet mee mocht naar Moskou - en dit verontrustte me. Want als De Telegraaf ergens opduikt, betekent het oorlog. Hij had van Carel Enkelaar gehoord wanneer we zouden afreizen.

Voor vertrek naar de vs had ik er bij Frans Lurvink op aangedrongen tactisch te werk te gaan wanneer hij De Mari zou duidelijk maken dat er niemand mee kon naar Den Alerdinck in Moskou. Gisteren belde ik Lurvink om na te gaan of deze zaak behoorlijk door hem was behandeld. Nee, hij had niets gedaan, want De Mari had hem niet gebeld. In de geest van Frans Lurvink betekende dit dat De Mari dus niet meer geïnteresseerd was om mee te gaan. Henk vertelde me dat Carel Enkelaar niet meereisde omdat Lurvink zijn Russische vriendin Natascha mee naar de ussr zou nemen. Ik zei dat me dit onzin leek, maar dat De Mari vragen over Enkelaar, maar aan hemzelf of Lurvink moest stellen. Henk de Mari zei overigens dat Natascha op haar aanvraag voor een Sovjetvisum ‘correspondente van De Telegraaf’ had ingevuld. Ook meldde De Mari nog dat hij wist dat de bvd achter me aanzat. ‘Dat doen ze al dertig jaar, dat is geen nieuws,’ zei ik lachend. Ik dacht: dat is alles. Ik nam vriendelijk afscheid van collega De Mari, en begaf me door de douane naar de vertrekhal.

Even later dook De Mari ook daar op en zei: ‘Lurvink zegt: “Oltmans lult. Dat er geen journalisten meegaan is een besluit van het bestuur van Den Alerdinck geweest”.’ Ik antwoordde geduldig dat Carel al een lijst van journalisten had samengesteld die mee moesten, maar dat men in Moskou zeer beslist “nee” had gezegd. Zij wilden niet het risico lopen dat er het type journalisten als Irina Grivnina tussen zou zitten, die er op uit waren Den Alerdinck en alle hierbij betrokkenen de nek om te draaien. ‘Frans Lurvink is een brave man, Henk,’ zei ik, ‘en hij kan goed lampen verkopen, maar van het leiden van een organisatie als de onze heeft hij geen enkele kaas gegeten, laat staan dat hij zou weten hoe met Moskou om te gaan.’ Bovendien vertelde ik De Mari van mijn gesprek met Lomeiko in Genève over deze zaak.

Het is duidelijk wat hier plaatsheeft. De Mari is gepikeerd over het feit dat Moskou niet voor hem open gaat, en heeft een redactie die toch al op ons loert; dus ziet hij kans nog meer te stoken. Misschien heeft hij wel eerst tegen Lurvink gezegd dat ik hem zei dat er herrie is over Natascha, terwijl Enkelaar dit aan

De Mari vertelde en niet ik. Dan heeft hij Frans wel in de gordijnen. Natuurlijk antwoordt Lurvink dan op de volgende provocatie van De Telegraaf: ‘Oltmans lult.’ Lurvink denkt er dan niet bij na dat het zo in de krant zal komen en De Mari er vervolgens mee naar mij zal lopen.

Ik nam daarom De Mari en Lurvink gezamenlijk onder vuur en zei: ‘Wat klets je over een bestuursbesluit? Je hebt mij dit weekeinde nog getelefoneerd of Timmer van Het Vrije Volk niet mee kon. Enkelaar sprak met de tros om een televisie-team mee naar Moskou te nemen, maar ze willen het daar gewoon niet hebben.’

Je kunt er donder op zeggen dat De Telegraaf groot opgemaakt zal brengen dat het Alerdinck-gezelschap met vliegende herrie naar Moskou is vertrokken. Bovendien schittert Enkelaar door afwezigheid, wat eveneens de nodige commotie teweeg zal brengen.

Terwijl ik met De Mari aan het praten was, zag ik Spoor en Lurvink lopen. Lurvink stuurde Spoor op me af, die me zelfs niet begroette en totaal over zijn toeren was. ‘Waarom praat je met die kerels van De Telegraaf,’ was zijn eerste verwijt. ‘Omdat het tenslotte ook journalisten zijn en je ze beter voor dan tegen je kunt hebben. Lurvink heeft verzuimd De Mari te waarschuwen dat hij niet mee kon naar Moskou, zoals ik uitdrukkelijk had gevraagd.’ Spoor bleef idioot doen en Lurvink nog idioter dus zei ik tegen Spoor: ‘Je zult je anders moeten gedragen.’

‘Ja, maar waarom leg jij verklaringen af?’

‘Omdat De Mari mij vroeg Lurvink te verzoeken of hij mee naar Moskou mocht. Maar omdat dit in Moskou werd geblokkeerd hadden we de man hier gewoon over moeten inlichten, zoals het hoort.’

Later zei Frans, hopende de schuld van het incident in mijn schoenen te kunnen schuiven, dat ik tegen De Mari niets had moeten zeggen. Dat kan ik niet. Ik heb naar waarheid geantwoord, terwijl Lurvink loog over een bestuursbeslissing, denkende slim te zijn. Ik had later tijdens deze vlucht naar Moskou een goed gesprek met André. De stemming is weer iets verbeterd. Dat belooft wat in De Telegraaf morgen.271

Ik vind een knipsel dat Idris Lachman, secretaris van de Stichting Welzijn voor Moslims, met instemming van zijn bestuur is afgetreden nadat hij antisemitische uitspraken had gedaan in Elseviers. Hij zou gezegd hebben dat Amsterdam door Joden

wordt geregeerd en dat je de hele dag jodenliederen op de radio zou horen. Er zouden bomaanslagen komen als reactie op machtsvertoon van Israël.272 Lachman is lid van de World Islamic Mission (wim), afdeling Nederland.

In reactie heeft de Anne Frank Stichting en het befaamde Centrum voor Informatie en Documentatie Israël (cidi) de officier van Justitie gevraagd een strafvervolging tegen Lachman in te stellen. Luister dan eens naar wat Joden en andere mensen over islamieten en Arabieren te zeggen hebben. Om over wat ten aanzien van het Kremlin, het apartheidsregime in Pretoria, Fidel Castro en kolonel Khadaffi wordt gedebiteerd maar niet te spreken. Maar als dat gebeurt zijn er inderdaad geen organisaties die onmiddellijk bij de rechtbank op de stoep staan. Alhoewel, er was een tijd dat je ook geen ‘Johnson moordenaar’ mocht roepen, maar die scheldpartijen werden al naar gelang de Amerikanen meer terrein verloren in Vietnam, minder sterk bestreden. Of er is vrijheid van meninguiting of we moeten onze bek houden, maar die onbegrijpelijke uitzondering ten aanzien van Israël en Joden kan ik niet volgen. Hoe wordt niet al jarenlang de draak gestoken met de ayatollahs in Iran? Geen probleem. Het klopt gewoon niet.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums