Logo DBNL
Memoires 1985-A (2016)

Memoires 1985-A

(2016)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Moskou

3 juni 1985

Hotel Cosmos

Deze reis begint uitstekend. Bij aankomst gisteravond lag er een boodschap te wachten van Jermen Gvishiani. Ik zal er straks achter zien te komen wat er staat.



illustratie

Ging eerst naar de Academie van Wetenschappen waar ik tegen Stephen Cohen en zijn vriendin, de buitenland-redactrice van The Nation Katrina vanden Heuvel aanliep. Zij waren door iemand van lagere rang ontvangen, en vroegen mij aan Arbatov te melden dat zij in de stad waren. Ik werd direct bij mijn vriend binnengelaten, terwijl zijn ‘wachtkamer’ hartstikke vol zat. ‘Willem,’ zei Arbatov, ‘ik heb maar vijftien minuten, want ik zit werkelijk in a jam.’ We dronken samen thee. Hij was in een uitstekende stemming. Hij zou dinsdag naar Londen gaan voor een black tie dinner aan Oxford: ‘The usual uniform over there, a bit awkward for me.’ Hij legde uit dat Stephen Cohen tijdens zijn laatste reis een paar jaar geleden zich bezig had gehouden met een aantal ‘underground contacts’ (dissidenten). Hij had dan ook een behoorlijk gevecht moeten leveren om Cohen naar zijn Instituut uit te kunnen nodigen, maar het was gelukt. Hij hoopte dat Stephen zich nu aan de regels zal houden. Later heb ik Stephen apart genomen, en erop aan-

gedrongen zich te matigen. Hij zegde toe voorzichtiger te zullen zijn.

Er kon geen samenwerking tussen Den Alerdinck en het Institute of usa and Canada in Moskou zijn. ‘We are too political for that,’ meende professor Arbatov. Hij adviseerde te gaan samenwerken met de faculteit voor Journalistiek van de universiteit van Moskou. Hij had nooit eerder gehoord dat Armand Hammer of Donald Kendall giften deden aan een stichting. Hij gaf ons meer kans via Amerikaanse stichtingen fondsen te werven. De Sovjet Unie kon een bijdrage leveren door bijvoorbeeld een Den Alerdinck Conferentie in Moskou te organiseren en betalen, inclusief vliegtickets via Aeroflot. Deze suggestie van professor Arbatov zou een doorbraak voor Frans Lurvink kunnen beteken, want dan zou hij met zijn circus naar Moskou kunnen gaan. Deze suggestie, die ik ga uitwerken en opzetten, zou in het najaar uitgevoerd kunnen worden. Dit zal ik voor de Lurvink-club op de rails zetten.

Edward Ivanian, een van professor Arbatovs topassistenten en een oude vriend, bleek minachting te koesteren voor het boek van Lomeiko en Gromyko. Ik antwoordde dat ik de beide auteurs ook had meegedeeld dat het een nogal achterhaald manuscript was, waar veel aan ontbrak en aan te verbeteren viel, en dat ik de komende dagen hen beiden mijn kritiek zou gaan geven. Dat ik dit gezegd had, verbaasde Ivanian want dat is not done in hoge Sovjetkringen. ‘Why not?’ vroeg ik, ‘Lomeiko is my friend. I have been preparing a complete overhaul. I told Arbatov that I did so for the queen and the fatherland.’ Daarover lachte Ivanian zich kapot.

Bovendien, ook al is Edward Ivanian niet gecharmeerd van Nieuw denken in het atoomtijdperk, Michail Gorbatsjov is dat kennelijk wel. Daarom alleen al is het van het grootste belang dat er een verbeterde en bijgeschaafde uitgave komt van het manuscript.



illustratie

Wonder boven wonder heeft Raymond van den Boogaard, de gemankeerde bvd-spion in Moskou, een primeur van enig belang van de sovjets gekregen. Ik zag hem, begeleid door Tamara Sachnazarova van apn, op weg naar het kantoor van onderdirecteur Radomir Bogdanov van het Institute for usa and Canada,

om een officiële ontkenning van gezaghebbend niveau op de voorpagina van nrc Handelsblad te kunnen zetten over de aantallen ss-20's.

Ik zei in het voorbijgaan tegen Van den Boogaard: ‘Dat heeft Van Eeghen mooi gefixt.’ Maar hij keek of hij het in Keulen hoorde donderen. Ik stelde Van Eeghen indertijd aan Bogdanov voor, die hem prompt benutte voor zijn Berkenrodeconferenties, maar daar weet deze correspondent in Moskou natuurlijk verder niets van. Ernst ontmoette Bogdanov tijdens zijn laatste reis naar de ussr tevens om Van den Broek en de Amerikaanse lobby in Den Haag schaakmat te kunnen zetten. Dat is nu dus prima gelukt.

Had ik Vladimir Lomeiko nog maar niet gebeld, want nu wil hij dat ik meteen naar hem toe kom.

Ik luister naar preludes van Rachmaninoff.

Eduard is op weg naar Paul Boos in New York.

Ik las in Welt am Sonntag308 dat niet iedereen aids krijgt, omdat het hiv-virus ook andere bijverschijnselen heeft, zoals een besmettelijke vorm van longontsteking, een vorm van kanker, Kaposi-syndroom, huidallergieën en problemen aan de ogen. Heel griezelig dus.

4 juni 1985

Ik sprak gisteren meer dan twee uur met Vladimir Lomeiko. Eerst roerde ik fondsenwerving in de Sovjet Unie aan, zoals ik aan Lurvink had toegezegd. Hij adviseerde acht Sovjet-Duitse bedrijven te benaderen, zoals nafta, dat ook een vestiging in Antwerpen heeft. Hij zou er ook met Gvishiani over spreken. Vandaag had hij een interview gegeven aan Dusko Doder en Jim Hoagland van de The Washington Post ter gelegenheid van het vertrek van Doder, die door Gary Lee, een Amerikaanse, zwarte journalist zal worden vervangen. Deze nieuwe correspondent beheerst Engels, Duits en Russisch vloeiend. Dit laatste scheen Lomeiko te verbazen. Hij heeft stereotype ideeën over negers in de vs.

Lomeiko was onmiddellijk te porren om een forumdiscussie tussen journalisten uit Oost en West in Moskou te organiseren. Hij had tegen Bernard Kalb, de woordvoerder van George Shultz, vorige week in Wenen gezegd: ‘We missed you at Den Alerdinck in Zwolle with Willem Oltmans.’ Kalb, die nogal verrast was en zich in verlegenheid gebracht voelde, had iets geantwoord in de zin van dat hij te laat zou hebben geweten

van de bijeenkomst in Zwolle om te kunnen komen. Ik zal Kalb hier een briefje over schrijven, met zijn leugentjes om bestwil.

Lomeiko vertelde dat de delegaties van de Sovjet Unie en de Amerikanen in Wenen ieder uit zes personen hadden bestaan. Minister Gromyko had hem in zijn delegatie geplaatst, wat Shultz ten aanzien van Kalb niet had gedaan. Er werd met tolken gewerkt. Men had voor de ontmoeting vier uur uitgetrokken; het werd zes uur en een kwartier. In het algemeen was het redelijk verlopen.

‘But the us side did not reply to our arguments,’ aldus Lomeiko. ‘Man versucht logisch zu sprechen und exakt auseinander zu setzen was man meint,’ zei hij in vloeiend Duits, ‘but the other side does not react properly.’ Hij vervolgde: ‘Man proklamiert nur!’

‘One would expect the Americans to argument exactly why they want sdi,’ vervolgde Lomeiko, ‘and during the discussions table that they would use their trump cards at the right moment. The way the Americans conduct these meetings is childish, really.’ Ik vroeg of het hem wel eens was opgevallen welke kinderlijke en onvolwassen onzin Ronald Reagan regelmatig uitkraamde, dus wat kon men verwachten van door hem gekozen en aangestelde medewerkers?

‘Als laatste nieuwtje,’ zei Lomeiko, ‘had men meegedeeld dat niemand in Washington meer geautoriseerd was om over sdi te spreken in het belang van nationale veiligheid. Ik moest even aan het woord censuur denken toen ik dit las.’

Ik antwoordde: ‘It sounds in any case like Moscow.’ Dat verraste hem dat ik dit eruit flapte maar zoals ik aan zijn gezicht kon zien, amuseerde het hem tegelijkertijd.

‘I think they intend to have everybody say the same thing about sdi from now on. Let us hope that it also will sound more logic from now on,’ aldus Lomeiko.

Na de wapenonderhandeling in Wenen wachtten rond de 400 journalisten Gromyko en Shultz op. Shultz beantwoordde een of twee vragen en haastte zich naar een receptie. Lomeiko trok een kwartier uit om de pers te woord te staan in het Duits. De Amerikaanse journalisten protesteerden. Maar Lomeiko had gezegd: ‘We zijn in een Duits sprekend land dus spreek ik Duits, normaliter spreek ik Russisch.’

Lomeiko: ‘Americans always want to teach others how they should live. But then, we see here on television how us police actually bombed a house in Philadelphia filled with suspected criminals, it shocked and frightened us. Because if they are

ready to bomb their own people, how about us? Remember how the dead soldiers came back from Vietnam, in a coffin with the us flag. What seemed more important, that the coffin was covered with the Stars and Stripes, than the fact that another boy was killed. What they did in Vietnam with that orange chemical, affecting their own troops even, is for us here unimaginable.’

Ik vroeg hem: ‘Is Gorbachev's English good enough, for instance to get on the phone with Rajiv Gandhi directly?’ Ik probeerde Lomeiko namelijk te interesseren in het organiseren van een topconferentie tijdens de Algemene Vergadering van de vn in New York komende september. Het zou een herhaling kunnen worden van 1960 toen een record aantal staatshoofden naar New York kwam onder aansporing van de Beweging van Niet-Gebonden landen waarin Sukarno toen nog de eerste viool speelde. Lomeiko vroeg zich af of een dergelijk voorstel ook nu niet beter van Rajiv Gandhi kon komen dan vanuit het Kremlin. ‘As long as it happens,’ zei ik. Want dan zullen vele leiders in New York zijn, die het faliekant oneens zijn met het steeds verder oplopen van de Amerikaanse bewapeningskoorts. De meerderheid zal zich voor detente uitspreken en dat is op Amerikaans grondgebied van groot belang. ‘I promise you, Mr. Lomeiko, if a long line of world leaders argue in New York for disarmament, these guys in Washington won't know what hits them with a President who visits Columbia and thinks and says he is in Peru.’

Hij maakte vele aantekeningen, en antwoordde dat het Engels van Gorbatsjov wellicht niet voldoende was om rechtstreeks Rajiv Gandhi te bellen ‘but we will find some way.’

‘Of course, you should sell this idea of a new un summit as your own idea,’ zei ik tegen Lomeiko. ‘The important thing is that it happens at all.’ Molchanov was het er later mee eens dat het een voortreffelijke gedachte was nu de Sovjet Unie een nieuwe en dynamische leider had. ‘That is why Nikita Khrushchev went in 1960 likewise to New York and the un,’ antwoordde ik. Ik was daar tenslotte bij.

Volodja vertelde dat Lomeiko in Amsterdam een bontjas voor zijn moeder had gekocht, maar zij overleed de dag nadat hij van Den Alerdinck terugkeerde. Hij dacht dat als papa Gromyko nog twee jaar aan de macht bleef, Lomeiko een uitstekende kans maakte nog verder naar de top van het Kremlin toe te groeien. Het Instituut van Arbatov zou veel aan prestige hebben ingeboet, omdat het te weinig nieuwe initiatieven en te weinig ‘nieuw denken’ produceert. ‘Het Instituut van Arba-

tov is een dumping ground voor de kinderen van invloedrijke communisten en militairen, maar er wordt niet echt gewerkt. Bijvoorbeeld: Edward Ivanian heeft een boek geschreven over Watergate zeven jaar nadat dit plaatsvond, en bijeengeschraapt uit wat erin de vs over is gepubliceerd,’ aldus Molchanov.

Intussen gaf Lomeiko me een bespreking mee van het boek van hem en Anatoly Gromyko door Dusko Doder in The Washington Post van 5 januari 1985. Eigenlijk hadden alle gesprekspartners van André Spoor en mij hiervan hebben moeten weten, toen wij in januari in Washington bezig waren een Amerikaanse delegatie samen te stellen. Wat niemand kennelijk wist, was dat Michail Gorbatsjov een fervent bewonderaar en aanhanger was van wat beide heren in hun boek aan de orde stelden, namelijk dat ‘nieuw denken’ nodig was om de ussr in de rij der naties op volle toeren te laten meedraaien. Mijn grootste bezwaar tegen het manuscript was, en is, het feit dat Lomeiko en Gromyko junior helemaal niet over essentiële kennis beschikken van hoe ‘denken’ - laat staan ‘nieuw denken’ - in zijn werk gaat. Ik verwed er alles om dat ze nog nooit een boek over de moderne geesteswetenschappen of over cognitieve psychologie hebben gelezen. Dat is mijn doel van de huidige reis naar Moskou, om hen te overtuigen wat er voor ‘nieuw denken’ nodig is, wil men daarin slagen.

Anthony Lewis bracht het belang van denken schitterend onder woorden ten aanzien van de geesteswereld van mijnheer Reagan.309 Hij schreef dat de essentie van de geest van de Amerikaanse president weer eens te grabbel heeft gelegen na diens uitlatingen volgend op bezoeken aan Duitse oorlogsgraven. ‘I am a Jew (met een hoofdletter) in a world still threatened by anti-Semitism. I am an Afghan, and I am a prisoner of the Gulag, I am a refugee in a crowded boat foundering off the coast of Vietnam, a Cuban and a Miskito Indian in Nicaragua. I too, am a potential victim of totalitarianism.’ Lewis noemt dit ‘brilliantly effective rhetoric’. Ik noem het pure bullshit.

Lewis oordeelt dat Reagan met zijn voorbeelden alleen maar slachtoffers van communistische regimes heeft genoemd. Hij noemt dan slachtoffers van Pinochet in Chili, de zwarten in Zuid-Afrika als slachtoffers van de apartheid en mensen in Iran als slachtoffers van de ayatollahs. Waar ook Lewis niet aan toekomt, is het noemen van de door de cia geïnstalleerde Gauleiters als Mobutu en Suharto. Om nog maar niet te spreken over de Amerikaanse invasies in andere soevereine staten als Cuba,

Grenada, Nicaragua, El Salvador, Laos en Cambodja, terwijl de oorlogen in Korea en Vietnam helemaal liever worden vergeten. Mijn ex-vrouw Frieda Westerman zei altijd: ‘It is difficult to teach an old dog new tricks.’ Reagan zou ‘nieuw denken’ kunnen gebruiken, maar daar is het te laat voor.

5 juni 1985

Gelukkig heeft Lomeiko er zich persoonlijk mee willen bemoeien, zodat ik vandaag van dit afschuwelijke Cosmos Hotel, naar mijn lievelingsplek Hotel National tegenover het Kremlin kan verhuizen. Om 11:00 uur kwam echter een nieuwe mededeling: overplaatsing is nog niet gelukt.

Ik ben nog steeds bezig met in de kantlijn aantekeningen te maken in de vertaling van het boek van Gromyko en Lomeiko om straks genuanceerde kritiek te kunnen geven, wanneer ik hen ontmoet om over het boek te spreken. Bijvoorbeeld op pagina 146: ‘this is the third time that von Clausewitz comes up: this cannot be done.’ Als ze schrijven ‘notorious journalist R. Aron’, zal ik ze zeggen dit liever te vervangen door ‘archconservative French journalist, Aron, who still clinches to the era of Louis xiv.’ Eigenlijk ga ik ze vertellen dat hun manuscript een verschrikkelijke puinhoop is

Enkelaar moet aangevoeld hebben dat het tij via Lurvink, Slager, Beijen en Spoor zich tegen hem keerde. Hierdoor groeide mijn macht - daar was ik echter nooit op uit - ten koste van zijn positie. Hij concludeerde beter zijn eigen ‘coups’ in Moskou te gaan plegen, en mij daar uit te schakelen. Maar hij kent de sovjets niet. Afgezien van het feit dat hij al zijn contacten in Moskou via mij had gekregen, moet hij zichzelf hebben overtuigd, na mijn ‘vrije gesprek’ met de Haagse Post en mijn telefoontje naar Kees Buurman, dat hij het in Moskou zonder mij verder moest zien te roeien. Dan kon ik op een gepast moment als overbodig uit Den Alerdinck worden gewipt.

Ik begreep gisteren laat dat Vladimir Lomeiko over mijn voorstel voor een topconferentie tijdens de vn-vergadering al een paar lijntjes had uitgezet. Ongetwijfeld bracht hij het bij Andrei Gromyko zelf naar voren. Hij klonk alsof hij geen zin had om door de oneindige Sovjetbureaucratie heen te baggeren. Hij praat rechtstreeks met de besluitvormers op het hoogste niveau. Ik lees Enjoy Old Age, Living Fully in Your Later Years van Skinner en Vaughan.310 Cicero heeft gezegd: ‘Life is a play, with a badly written last act.’ Ik kan er nauwelijks doorheen komen.

Het is beschamend oppervlakkig, dun en zelfs naïef geschreven.

Er arriveren nu in het cafetaria van het gigantische hotel Cosmos zegge en schrijve twee bokalen met sinaasappelen. De hele meute staat op, vliegt erheen, en weg zijn ze. Sinaasappelen zijn een delicatesse. Ze zijn meestal alleen in buitenlandse hotels, en dan nog op zeer beperkte schaal, te vinden.

Winnicott schrijft: ‘When symbolism is employed, the infant is already distinguishing between fantasy and fact, between inner objects and external objects, between primary creativity and perception.’ Hij bedacht de term transitional object dat ruimte zou bieden ‘for the process of becoming able to accept difference and similarity.’ Het is veel gegis en misschien is het wel zo. Wat niet wordt verklaard, is de noodzaak voor symbolisme. Hij geeft een voorbeeld van een kind met een speelgoedkonijn. Ik herinner me dat broer Theo indertijd een haas had gekregen, even groot als hijzelf. Er is een foto van hem op een driewieler met zijn ‘strozak’, zoals wij het plagend tegenover ons jongere broertje uitdrukten. Die haas was in de optiek van Winnicott ‘a comforter. It never had the quality of a transitional object. It was never, as a true transitional object would have been, more important than the mother, an almost inseparable part of the infant.’



illustratie

‘The transitional object stands for the breast or the object of the first relationship.’

Hij heeft het ook over de waarde van illusies. ‘The mother af-

fords the infant the opportunity for the illusion that her breast is part of the infant. It is, as it were, under the baby's magical control. The mother's task is to gradually disillusion the infant, but she has no hope of success unless at first she has been able to give sufficient opportunity for illusion.’

‘From birth, therefore, the human being is concerned with the problem of the relationship between what is objectively perceived and what is subjectively conceived of,’ aldus Winnicott, die tevens eraan toevoegt dat ‘the health of a human being’ afhangt van hoe de moeder het kind vanaf de eerste dag heeft begeleid. ‘There is no possibility whatever for an infant to proceed from the pleasure principle to the reality principle or towards and beyond primary identification (see Freud 1923), unless there is a good-enough mother.’

Wat zou ‘een goed-genoege moeder’ dan wel zijn? Volgens Winnicott: ‘She is one who makes active adaptation to the infant's needs, an active adaptation that gradually lessens, according to the infant's growing ability to account for failure of adaption and to tolerate the results of frustration.’ Ik begrijp weer beter waarom het programma in Venezuela dat gericht was op het versterken van intelligentie de relatie tussen moeder en kind zo benadrukte.

Gabishev van de televisie belde. Carel en Liny Enkelaar zijn in Moskou gearriveerd en bevinden zich in Hotel Budapest. Carel had voorgesteld samen met mij een bezoek aan Vladimir Lomeiko te gaan brengen. Volodja Molchanov had hem gezegd: ‘Beter na terugkomst uit de Krim.’ Tegen mij zei hij: ‘Dan zit Lomeiko in Praag tegen die tijd.’ Het staat vast dat rond het Hollandse geklier inzake Den Alerdinck, de sovjets tot dusver pal achter mij staan. Dit dank ik voornamelijk aan het feit dat ik in Moskou een voorsprong van veertien jaar op de anderen heb.

6 juni 1985

Ik ben vanmorgen eerst naar het kerkje van aartsbisschop Pitirim gegaan voor de ochtendmis. De vloeren waren bezaaid met gras. Er stonden afgezaagde en verlepte berkenbomen in de kerk. Het waren overblijfsels van zoals men hier Pinksteren viert. Het gebouwtje was gevuld met de gebruikelijke oude dametjes, waarvan er twee ergens ruzie over kregen. Er waren twee jonge kerels aanwezig en een kind. Sommige dames begonnen te sissen dat de ruziemakers stil moesten zijn. Ik gaf degene die het kwaadste was een knipoog. De manier waarop zij dit gebaar met haar rechteroog beantwoordde was onbetaal-

baar. De muziek vind ik altijd prachtig. Er waren ook weer twee koortjes. Toen men druk over mijn aanwezigheid begon te kletsen, leek het me een uitstekend moment om weg te gaan. Een priester was net begonnen rond te gaan met kleine (heilige) ronde broodjes en de dametjes stoven erop af, zoals de duiven doen op straat als je kruimels strooit.

Met Gvishiani en zijn medewerkers besprak ik vanmorgen de fondswerving voor Den Alerdinck. Hij noemde de Deutsche Bank, de Dresdner Bank, enkele Italiaanse en Franse bedrijven, Pepsi Cola natuurlijk, Donald Kendall, met wie hij bevriend is, en meende dat we zeker ook Japan moesten aanboren.

Als bestuurslid van de Council for new East-West Initiatives in Wenen leek het hem een mogelijkheid dat Den Alerdinck hierbij zou worden betrokken. Ze zouden in september bijeen komen in Varna, Bulgarije. Ik zou met Lurvink samen daar naartoe kunnen komen. Lurvink moet hiertoe een brief schrijven; in Varna zou men over samenwerking kunnen besluiten. Opnieuw ben ik dus mogelijkheden voor Lurvink op het spoor gekomen, met het perspectief om naar de top door te schuiven. Gvishiani stelde voor om de communicatie hierover via zijn assistent Alexander Serdiouk te laten lopen.

Vervolgens ontmoette ik de pr-man van de Academie voor Wetenschappen, Eugen Tabakejev, waarbij het er af en toe heet aan toe ging. President Anatoly Alexandrov had uiteindelijk besloten niet mee te werken aan een boek gecombineerd met het manuscript van Philip Handler, voornamelijk omdat hij nogal in zijn wiek was geschoten over bepaalde dingen die Handler had gezegd. ‘Ja,’ zei ik, ‘en had Handler nog geleefd, dan zou hij zeker een aantal zaken onplezierig hebben gevonden die Alexandrov had aangesneden. Zo blijf je aan de gang. Waarom kunnen grote wetenschappelijke geesten elkaar niet via de kaft van een boek ontmoeten? Moet men het daarvoor eerst totaal eens zijn? Onzin.’ Toen Tabakejev ook nog zei dat mijn initiatief andere Sovjetschrijvers op de gedachte had gebracht meer over Alexandrov te gaan schrijven, lachte ik hem uit. ‘Yes, but he did not give a single interview to Soviet writers either,’ aldus de pr-man. Ik ken geen land waar zo weinig wordt begrepen van public relations als de ussr.

Ik lunchte met Vladimir Lomeiko en Volodja Molchanov in het restaurant van apn. De reacties op mijn voorstel van de vn-top in New York waren wisselend geweest. Men wist niet hoe Rajiv Gandhi zou reageren. ‘Then think,’ zei ik. ‘Vertel je kameraden dat Gandhi zelf nieuw in het vak is en drukdoende is zich voor de wereld als staatsman te profileren. Zijn grootva-

der Jawaharlal Nehru was in 1960 in New York, zijn moeder was een aantal malen in New York om de vn toe te spreken. Waarom wordt er toch altijd geaarzeld over zaken die voor experts zo klaar zijn als een klontje?’ Omdat Volodja me had gewaarschuwd heel tactvol te blijven ten aanzien van mijn kritiek op het boek van Lomeiko en Gromyko, vroeg ik zo tactvol mogelijk of hij wel kennis wilde nemen van mijn kritiek, omdat hij er eigenlijk niet om had gevraagd. Hij vroeg of hij een kopie kon maken van de door mij bewerkte tekst. ‘Natuurlijk, want die heb ik verder niet nodig.’ Volodja had juist gewaarschuwd dit niet te doen. Ik heb over dat advies nagedacht, maar zo ga je niet met een vriend om.

Intussen is Enkelaar weer naar Sergei Lapin van de staatstelevisie geweest om te vertellen dat hij een portret van Michail Gorbatsjov wilde filmen. Lapin had geantwoord dat hij tweehonderd van dergelijke verzoeken uit de hele wereld in de kast had liggen. ‘Wanneer Den Alerdinck zich wat meer heeft gevestigd als een erkend instituut, zou een dergelijk verzoek van daaruit kunnen worden gedaan,’ aldus Lomeiko.

Intussen taal noch teken van de Enkelaars, die weten dat ik hier ben. Ik vroeg Romanov, die samen met zijn vrouw en de Enkelaars naar het theater ging, mijn groeten over te brengen.

Na de lunch liet Lomeiko het nieuwe apn-gebouw zien en toonde de zaal waar hij zijn persconferenties geeft. Hier zou de conferentie van Den Alerdinck kunnen worden gehouden, omdat dan meteen enkele honderden sovjetjournalisten de gesprekken kunnen volgen. Zij hebben het 't hardste nodig. Lomeiko noemde al toekomstige deelnemers: ‘But not Willem Brugsma, because he will again only think of his own effect on people.’ Deze reis levert een Den Alerdinck Conferentie in Moskou op. Lurvink kan met zijn voorschot van 5.000 gulden tevreden zijn.

7 juni 1985

Het is regenachtig en miserabel weer en als gevolg daarvan voel ik me miserabel. Ik wil Hartini Sukarno nog schrijven voor de verjaardag van Bung Karno.

Volodja Molchanov zei dat het gerucht de ronde deed dat Lomeiko mijn andere vriend Sergei Lossev als hoofdredacteur van tass zal gaan vervangen. Hij vindt dit een vooruitgang. Ik zie het als een ramp.

Nog altijd bestaat er in Moskou geen telefoongids. Ik verdiep me verder in Winnicott.

Molchanov heeft de Enkelaars wel ontmoet, en vertelde dat

toen Carel aankondigde dat Friso Endt de Alerdinck Tribune ging leiden, hij gezegd had dat hij naar de redactie moest, en was vertrokken. ‘Jij weet wat deze Endt over mij heeft geschreven.311 Endt krijgt nooit meer een visum voor de Sovjet Unie. Wanneer hij de Alerdick Tribune gaat doen, kan je ons verder vergeten, zeg dat maar aan Lurvink en Spoor.’

Ik moet nog vermelden dat toen ik verhuisde van het Cosmos Hotel naar Hotel National, ik werd weggestuurd naar Hotel Intourist. Lomeiko, die een kwartier aan de telefoon bezig was om mijn overplaatsing te regelen, was diep geschokt toen hij dit vernam, en nu vandaag zal ik dan alsnog naar Hotel National verhuizen. Hij had tegen Volodja Molchanov gezegd dat het een prestigekwestie was geworden. De incompetentie in de ussr is absurd. ‘Let me run that hotel for six months,’ zei ik, ‘en dan zal je zien wat er gebeurt. Ze weten niet wat werken is in dit land.’ Lomeiko antwoordde dat ik mijn energie beter zou kunnen gebruiken ‘and I don't think you can tame that monster either.’ Hij voegde toe: ‘Willem, zusammen studieren wir das Leben.’

Ik had een ontmoeting met Sergei Plekchanov, topmedewerker van Georgii Arbatov - ook in de vs opgeleid, jong en intelligent - en stak een gedegen pleidooi af voor een topconferentie bij de vn. ‘You've got me converted,’ zei hij. Hij belde naar een ander kantoor en wilde meteen naar Arbatov. ‘Stephen Cohen moet maar even wachten.’ Wat betekende dat ook het door Cohen gewenste bezoekje nu doorgang vond. Hij vertelde trouwens dat de Amerikaanse ambassade in Moskou had laten weten dat wanneer Cohen geen visum meer voor de ussr zou krijgen, Plekchanov niet meer naar de vs zou gaan, waar hij regelmatig is. Sergei zei zelfs: ‘The more I think about this proposal of a summit in New York, the better an idea it becomes.’

Olga Chechotkina vertelde dat Carel Enkelaar gisteravond op de Sovjettelevisie was geweest. ‘It was quite good,’ zei ze. Enkelaar had aan Molchanov gevraagd wat ik allemaal uitvoerde. Hij had geantwoord: ‘Die werkt aan een boek met Lomeiko. Er zijn al vijftig pagina's af.’ Ik maakte duidelijk die leugen allerminst te appreciëren. ‘Heb ik ooit iets tegen jou gedaan,’ riep hij uit. ‘Ik kon hem toch niet vertellen wat je hier allemaal doet en wie je spreekt?’ In dit opzicht blijven Russen toch glibberig, want hij had mij niet verteld dat Enkelaar een interview op televisie had gegeven.

Daar gaan ze weer, de bruidjes in wit, geëscorteerd door hun geliefden, naar het graf van vader Lenin.

8 juni 1985

Carel Enkelaar schijnt ook iedereen verteld te hebben te gaan samenwerken met Ted Turner van cnn. Daarbij vergeet hij te vermelden dat die gedachte van Lomeiko afkomstig was, en door ons tijdens onze vorige reis wel was aangekaart, maar zonder vervolg was gebleven. Het is dus niet waar.

Ik heb een bezoek gebracht aan de ambassadeur van India professor geschiedenis Saiyid Nurul Hasan. ‘I am ancient history myself. I am not talking. You are talking about the future. I can only observe the past.’ Hij was zo moddervet dat ik hem zijn kop thee moest aanreiken. Na een uur te hebben zitten praten, moest ik hem zelfs helpen opstaan.

Rajiv Gandhi is in Parijs, en zal van 11 tot 14 juni Ronald Reagan bezoeken. Op de terugweg stopt hij in Algerije en misschien komt hij een dag naar Genève, vermoedelijk op 16 juni. De mij bekende Prasad reist met de premier mee. Ik overweeg ook naar Genève te gaan.

De ambassadeur stond niet afwijzend tegenover een dergelijke top bij de vn: ‘But preparation is essential and basic. It is no use to talk at each other but to each other. Listening to you,’ zei hij, ‘I feel I have to unscramble a few things. You talk about nonalignment, about the goals of Bandung and Belgrade and efforts to prevent the world from exploding. Of course, these issues are interrelated. The armaments race needs to be halted, because there will be no more money for development. If a war were to arrive, what are we then talking about, because the planet would be destroyed. Non-alignment was anti-bloccism,’ aldus de ambassadeur, ‘so the Declaration of the Six brought even Sweden and Greece, a nato-country, in our movement.’

‘It all depends on the us and the ussr,’ aldus Hasan. ‘Of course, the presence of all these world leaders in New York would be useful and strengthen world opinion. My Prime Minister had a long personal private talk with Gorbachev. He accepts the Delhi Declaration of the Six. The question is: will Reagan accept it likewise?’ Hij vertelde dat Gandhi en Gorbatsjov in contact zouden blijven via persoonlijke brieven.

‘But I must remind you, the non-nuclear powers can exert only limited influence. Their role is important, but limited.’ Nadat hij alle nadelen van een top had opgesomd, vroeg ik hem op de man af: ‘What do you really think about it in your heart of hearts?’

‘It is an excellent idea,’ was het directe antwoord van de ambassadeur. Hij adviseerde de vertegenwoordiger van India in Genève van te voren een telegram te zenden dat ik kwam en Prasad een brief wilde overhandigen. Ik informeerde Volodja over dit bezoek, die op zijn beurt Lomeiko op de hoogte stelde.

Ik ben half Moskou rondgereden met Volodja om met Zwitserse franken poedermelk te kopen, want ik was dit vergeten mee te nemen. Koffie zonder melk, en niemand heeft ooit melk in Moskou, is niet te zuipen. ‘I told everyone in the office,’ zei Lomeiko, ‘that you used during our luncheon a tube with milk with your coffee.’ Volodja vulde aan: ‘Toen je dat bij de heer Siline deed, dacht hij dat je een medicijn nodig had.’

We hebben bij de Lomeiko's thuis drie uur besteed aan het doornemen van zijn boek met Gromyko. Het kostte me heel veel moeite om mijn kritiek en gedachten over wat er stond uit te leggen en duidelijk te maken. Een gedeelte vertaalde Volodja uit het Nederlands, de rest probeerde ik te verduidelijken in mijn beperkte Duits. Toch zijn we opgeschoten. Ik heb lange monologen afgestoken over denken, het coderen van hersens, het Amerikaanse programma Teaching Thinking en het Venezolaanse programma, Teaching Intelligence. Lomeiko maakte veel aantekeningen. Toen ik vertelde van mijn vriendschap met Arnold Hutschnecker, die al jarenlang ervoor pleit dat politieke leiders psychologisch getest zouden moeten worden - net als managers in het bedrijfsleven - stonden de beide Volodja's versteld om te horen dat Richard Nixon in een periode van zijn leven deze psychiater herhaaldelijk had bezocht. Dan zweeg ik nog van de psychiatrische behandeling die hij had ondergaan. Lomeiko was er zeker van dat 99 procent van de specialisten in Moskou van dit feit niet op de hoogte waren. ‘Er zou, als Gorbatsjov in New York is, een gesprek met Nixon geregeld kunnen worden, desnoods tussen Gromyko en Nixon.’

‘Die gesprekken hebben in het verleden al plaatsgevonden en Nixon heeft ze steeds gebruikt om zijn eigen prestige weer een impuls te geven, terwijl Nixon het feitelijk reeds eens was met Reagans strategie voor ruimteoorlog.’

Olga Lomeiko had een uitstekend diner bereid, maar daarna moest er naar het nieuws worden gekeken. Lomeiko vroeg opnieuw hem Vladimir te noemen, wat ik zei onder vier ogen te willen doen, maar dat ik in het openbaar de afstand wilde bewaren. Een compromis dus. Het nieuws werd gelezen door de zus van Volodja, Anna Dmitrieva Molchanova. Ook zij was

eens een tennis-ster, evenals Volodja. Zij had indertijd in Djakarta de Ganefo tennistitel gewonnen, en heeft een foto waarop Bung Karno haar een kus gaf. Lomeiko zei president Sukarno tweemaal te hebben ontmoet. De eerste keer toen hij in Indonesië was met een groep jongeren. De president had hen op Istana Merdeka rondgeleid, en bij zijn slaapkamer gezegd dat vele mooie vrouwen zijn bed daar hadden gedeeld.

9 juni 1985

Mijn gedachten zijn heel veel bij Eduard in New York, nu in de armen van danser Paul Boos.

Ik belde Stephen Cohen in zijn hotel. Hij had een uur met Georgii Arbatov gesproken. Ook de ontmoeting met Sergei Plekchanov was goed verlopen. Cohen en Katrina vanden Heuvel kwamen later voor thee naar Hotel National.

Tijdens een tweede ontmoeting heb ik met Lomeiko en Molchanov het tweede deel van hun boek doorgenomen. Ik botste met Volodja toen hij intelligentie en intellect door elkaar haalde, wat overigens na het raadplegen van verschillende woordenboeken hetzelfde bleek te betekenen. Lomeiko maakte opnieuw vele pagina's aantekeningen.

Daarna hebben we anderhalf uur over de in Moskou te houden conferentie gesproken. Ik kom met een prachtig cadeautje voor Frans Lurvink naar huis. Als voorlopige data hebben we 14-28 oktober geprikt. Op de eerste dag zou het in de ochtend over de rol van Europa moeten gaan, en in de middag over de rol van de vn. Op de tweede dag staat de ochtend in het teken van de ruimte en militarisering en in de middag staat de journalistiek centraal. Moest de conferentie plaats hebben als klein gezelschap, of wordt het een zaal met 100 toehoorders, dan wel een met 400 toehoorders? Wie nemen aan Westerse kant deel, wie aan Sovjet en Oost-Europese zijde? Ik stelde Volodja Molchanov voor als voorzitter van het Moskouse conclaaf. Daar schrok Lomeiko van. ‘We zijn toch een journalisten denktank?’ zei ik. Maar Lomeiko voorzag grote jaloezie aan Sovjetzijde van andere journalisten.

De Japanse fotograaf Koichi Yamamoto, die ik inmiddels had leren kennen, kwam nog even afscheid nemen. Ik ben blij dat ik hem omhelsd heb. Ik ontmoette hem op 6 juni in het Intourist Hotel. Rond de dertig, tweed shirt, Frye boots, hoogst aantrekkelijk. Ook hij verhuisde naar Hotel National. Weer zo'n ship that passes in the night dat je op wereldreizen altijd weer tegenkomt, en graag beter had willen leren kennen. De hemel mag weten wat je bent misgelopen.

Vreemd. Morgen ben ik zestig jaar en ik zit in Moskou.

Bij de Lomeiko's wordt vanavond een feestje gegeven ter ere van mijn verjaardag. Ook Anatoly Gromyko was gekomen. Een rit van 45 minuten werd benadrukt, maar zijn vrouw en kinderen hadden hem gevraagd nog dezelfde avond weer terug te komen. Hij vertelde gisteren het gras in bloot bovenlijf te hebben gemaaid. Eigenlijk domineerde hij de conversatie de hele avond. Althans tot hij opkraste. Het Instituut voor Afrika scheen Romanov toestemming te hebben gegeven een boek over zijn ambassadeurschap in Den Haag te schrijven. In Nigeria waren er problemen met het aldaar door de ussr gebouwde staalcomplex ‘because the Nigerians have no money at present.’

Anatoly Gromyko scheen ingenomen met het plan om in het najaar een topconferentie bij de vn te organiseren. Hij liet geen gelegenheid voorbij gaan zijn walging voor de Amerikaanse politiek te doen blijken. Olga Lomeiko had zich andermaal overtroffen met de maaltijd. Lomeiko hield een tafelrede om me geluk te wensen, daarna gevolgd door Gromyko, die zei dat ik in Moskou het meest bekend was geworden om mijn eerlijkheid. Maar soms vroeg hij zich af: ‘What is driving you really?’

Ik antwoordde met te vertellen dat lang geleden een voorouder, Cornelis Verloop, in Elisabethgrad een paleis bouwde in opdracht van de tsaar. Vele generaties verbleven dichtbij de tsaar, tot en met mijn latere grootmoeder Poslavsky die het paasfeest van de laatste tsaar in Petrograd had bijgewoond. En nu ik, die me inspant een denktank tussen Oost en West juist in Moskou te laten vergaderen. Ik zei het om deze redenen bijzonder te vinden deze mijlpaal van zes decennia in de Sovjethoofdstad te kunnen overschrijden. Ik werd overladen met cadeaus.

10 juni 1985

Ik belde met ambassadeur Frans van Agt. ‘U moet het echt van me aannemen,’ aldus deze diplomaat, ‘we zitten helemaal vol. Ook morgen zou ik echt geen moment vrij kunnen maken, en dat zeg ik u eerlijk.’ Ik antwoordde: ‘Geen probleem mijnheer Van Agt, maar ik wilde u alleen nader informeren over een conferentie die we met Den Alerdinck op 21 oktober aanstaande in Moskou zullen beleggen.’ Daarop hing ik op.

Het is koud en somber weer. Ik droomde dat er een brief van mam was gekomen op het blauwe papier, waar zij altijd met een kroontjespen op schreef. Zij eindigde met iets heel liefs. Ik

zie nog de woorden voor me: ‘speciaal dit jaar, 20 + 20 + 20’. De plustekens had zij extra verdikt. Waar houden dromen op en beginnen hallucinaties?

Er gebeurt nu eenmaal niets in de wereld zonder dat iemand de eerste stap zet. Anatoly Gromyko suggereerde gisteren dat ik eens met Moscow News zou moeten gaan praten. Dat heeft geen zin. Wat wel een idee zou kunnen zijn, is die krant een interview te geven over New Thinking in the Nuclear Age en een aantal hiaten uit het boek van Gromyko en Lomeiko te duiden en aan te vullen zonder uiteraard naar hun chef d'oeuvre te verwijzen. Ik belde vanmorgen Lomeiko en vroeg of hij me bij Moscow News wilde introduceren. Ik werd vrijwel meteen opgebeld. Morgen komt een journaliste me interviewen.

Begon de dag met een kleine pelgrimage naar het kerkje van Pitirim. Onzin natuurlijk, maar toch.

Sergei Plekchanov informeerde me zojuist dat Arbatov van mening was dat een top in New York ‘not helpful’ zou zijn.

‘He is not a third world specialist,’ antwoordde ik.

‘No, it is not that,’ antwoordde Sergei. Het is juist precies dat. Later belde Sergei opnieuw. Arbatov zou bezorgd zijn, zelfs gealarmeerd zijn, over waar ik momenteel mee bezig was. Het was onverstandig om te doen alsof Michail Gorbatsjov naar de vn zou gaan in het najaar. Het was ook beter om tegen niemand te zeggen met wie ik in Moskou allemaal had gesproken. Ik vroeg me af of de Indiase ambassadeur wellicht naar Arbatov heeft gebeld? Sergei drukte me op het hart er vooral tegen niemand over te reppen dat er in Moskou wel enige belangstelling was voor een vn-top.

Romanov kwam voor mijn verjaardag als mijn gast naar het National Hotel voor de lunch. Ik vertelde hem wat er speelde. Hij noemde Arbatov ‘a cunning man thinking of his own interests.’ Hij was nog steeds belangrijk ‘but a bit less compared to before.’ Zijn troef is steeds Leonid Brezhnev geweest. ‘You always thought highly of Arbatov,’ vervolgde Romanov, ‘but I held reservations. It are the same reservations I always held for Jermen Gvishiani, who practically does not play a role anymore.’ Romanov, met jarenlange ervaring als ambassadeur in Nigeria, was het dus van harte eens met een te organiseren vn-top. De vraag was echter of de cpsu Gorbatsjov als partijsecretaris zou toestaan een rede in New York te houden.

Romanov bracht een toast uit met mineraalwater, nu er van Gorbatsjov geen wijn meer mag worden geserveerd. Wat me overigens opviel was dat Dirk Keijer van Investronic niet meer ter sprake kwam.



illustratie

Bracht een bezoek aan professor Zassoursky, hoofd van de faculteit voor Journalistiek van de universiteit van Moskou. Hij liet me zodanig lang wachten dat ik bijna was vertrokken. Hij was erg geïnteresseerd in Den Alerdinck, en was ook van mening dat een vn-top een waardevolle gedachte was. Het staat vast dat er een grote hoeveelheid studenten van zijn faculteit de Den Alerdinck Conferentie in oktober zullen komen bijwonen.

In een gebaar naar Tamara Sachnazarova, die me bijna vijftien jaar in Moskou begeleide, heb ik haar vanavond uit eten gevraagd. Zij bracht een onwaarschijnlijk grote doos bonbons, made in ussr, mee.

Ik bracht ook een bezoekje aan hoofdredacteur Sergei Lossev van tass, mijn jarenlange vriend die vetter was dan ooit. Hij haalde zijn bandrecorder tevoorschijn, en vroeg me om nog eenmaal mijn laatste ervaringen met George de Mohrenschildt te vertellen. Na dit te hebben gedaan, vroeg Lossev hoe ik eigenlijk wist dat De Mohrenschildt werkelijk dood was. ‘Zijn dochter trof hem dood aan in een slaapkamer toen zij thuis kwam,’ legde ik uit.

‘But did you actually see his remains?’ vroeg hij. Nee dus.

Ik heb allerminst het gevoel gehad jarig te zijn geweest vandaag. Dat was op De Horst anders.

11 juni 1985

Olga kwam naar Hotel National. Zij bleek kunst- en literatuurredactrice te zijn. Bij het tevoorschijn halen van haar bandrecorder zei ze dat het apparaat waarschijnlijk niet werkte. Ik dacht: dan wordt dit een ramp, want ze zal absoluut niet weten waar ik het over heb. Gelukkig werkte het ding en ik begon te praten. Zij wist kennelijk niet wat zij hoorde, en viel van de ene verbazing in de andere. Ik heb anderhalf uur gesproken om

illustratie

een pagina in Moscow News te kunnen vullen. Op 30 juni 1985 verscheen haar artikel. Het stuk stond bovendien in de Franstalige, Spaanstalige en andere edities van dit blad.312

Tot mijn verbazing arriveerde een telegram met gelukwensen dat volgens Tamara Sachnazarova gisteren had moeten aankomen van Giorgi Fedijashin van apn Novosti - volgens sommigen de eigenlijk macht bij het persbureau en de kgb-man aldaar. In Kremlin-context was deze boodschap voor mijn zestigste verjaardag zeer bijzonder.

Volodja Molchanov zei gisteren: ‘Er zijn eigenlijk drie Oltmansen nu aan het werk in Moskou.’ Ik dacht: laat maar zitten, ik wil niet weten wat hij nu weer bedoelt, maar antwoordde: ‘En jij bent bezig een klein tsaar Petertje te worden.’

12 juni 1985

Luchthaven Sheremetyevo-2

Irina Poslavsaya kwam met haar zoon Georg eten. Hij is inmiddels achttien jaar en wordt nu groot. Hij heeft oprechte en serieuze ogen. Hij moet in oktober voor twee jaar in militaire dienst. Zijn moeder en de huisarts hebben brieven geschreven om hem thuis te kunnen houden. Irina zei dat het voor 1917 onder de tsaar een puinhoop was geweest, dat het na 1917 een puinhoop was gebleven, en dat Rusland altijd een puinhoop zal blijven.

De Enkelaars zijn nu op reis. Ik heb ze in Moskou niet te zien gekregen. Ik heb Carel overal in televisiekringen binnengebracht: een duidelijker demonstratie tegenover mijn relaties, dat hij niets met me te maken wil hebben, had hij niet kunnen afgeven. Godzijdank weten Lomeiko, Molchanov, Fedijashin, Arbatov en vele anderen wel wat ik waard ben, en wordt hij om zijn vertoning uitgelachen.

De ussr is bevolkt met vele minidictatortjes. Bij het passeren van de paspoortcontrole liep ik tegen een idioot aan die steeds maar heen en weer bleef kijken tussen de foto in mijn paspoort en mijn werkelijke tronie. Nadat hij al enkele malen had gevraagd hem recht aan te kijken, maakte ik een draai en liet hem de achterzijde van mijn kop zien. Wachtende passagiers schenen het een levensgevaarlijk spelletje te vinden. Ik helemaal niet, want ik was volkomen zeker van mezelf. Toen hij ook nog naar een punt bij mijn oog wees, zei ik: ‘Of course, it is not me, it is him,’ en ik wees een eveneens grijzende Russische mijnheer aan. De soldaat continueerde onverschrokken zijn getreiter. Ik schoof mijn leesbril door het loket naar hem toe en adviseerde mijn bril op te zetten, want hij had een probleem met waarnemen. Uiteindelijk kreeg ik mijn paspoort. Ik nam afscheid met de mededeling dat ik dacht dat hij nagekeken moest worden. Ik heb besloten eerst naar Genève te gaan.

Zürich - Genève, intercity

Michail Gorbatsjov heeft bekend gemaakt dat het Politbureau het voorgestelde economische plan voor 1986-1990 heeft afgekeurd. ‘External factors’ werd als reden gegeven, waarmee ze bedoelen: ‘a need for the ussr to energize its economy to pay for expanding military programs.’ Er wordt bij opgemerkt dat een dergelijke publieke mededeling vanuit het Kremlin ‘extremely unusual’ is.313

Ronald Reagan schijnt te hebben gezegd dat hij bereid was ‘to go the extra mile’ en zich te beperken tot de bepalingen van de nog niet geratificeerde Strategic Arms Limitation Treaty uit 1979. Er zal niet boven de 1.200 ‘multiple-warhead missiles’ worden uitgegaan. Vladimir Lomeiko, meldt de krant, heeft daarop gezegd dat de Sovjet Unie de mededeling van Reagan zal bestuderen. Op dit moment zagen de Sovjetleiders echter ‘no positive shift in us policy’.314

Jonathan Power babbelt over Oost-Timor.315 Commentatoren stoten hun commentaren vanzelfsprekend uit, of ze van de zaak op de hoogte zijn of niet. Ze moeten op bepaalde tijd een stukje purgeren. Hofland gaf dit ten aanzien van zijn column in Haagse Post altijd ruiterlijk toe. Vierhonderd parlementariërs uit de hele wereld hebben een verklaring uitgegeven dat Oost-Timor het recht op zelfbeschikking behoorde te hebben. Het is waar, de door massamoordenaar Suharto georganiseerde invasie in 1975 was misdadig. Zestigduizend Timorezen werden gedood. Bommenwerpers, parachutisten en mariniers werden ingezet. De helden!

Power redeneert dat Indonesië geen enkel recht zou hebben op het oostelijke deel van Timor, dat 400 jaar onder Portugees bewind verkeerde. Dat mag waar zijn. Maar het is toch op z'n minst onlogisch dat zich midden in de Indonesische archipel een soort Hong Kong-achtig staatje bevindt, als miserabel overblijfsel van een eeuwenlang koloniaal tijdperk. Power noemt de claim van Indonesië op Oost-Timor even gezocht als wanneer Cuba een claim op Jamaica zou doen gelden. Power kletst in de ruimte. Natuurlijk behoort ook Oost-Timor vroeg of laat bij Indonesië getrokken te worden. Maar niet op de Suharto-methode, via genocide. Hoe veel andere oplossingen waren er niet mogelijk geweest?

James Reston wijst erop dat cia-directeur George Bush zich gereedmaakt om in 1988 het presidentschap van Ronald Rea-

gan over te nemen. Dat zou een historische gebeurtenis zijn. Na de oprichting van de spionagedienst zou Bush dan de eerste oud-directeur van de cloak-and-dagger boys zijn, die op het Witte Huis zou komen te zitten. Geen prettig vooruitzicht.316

Ted Turner van cnn heeft bekendgemaakt dat The Better World Society is opgericht met het doel ‘global television programming’ te gaan verzorgen. De droom van Marshall McLuhan komt steeds dichterbij: onze gezamenlijke pingpongbal in het universum als ‘global village’.317

Tot mijn onuitsprekelijke verwondering was broer Theo op het vliegveld. Nellie had de boodschap, maar half overgebracht en hij had gegokt dat ik of met Austrian of met Swiss Air zou arriveren en had dus op vliegveld Kloten op me gewacht. Hij gaf me een aardig, klein boekje: Erasmus von Rotterdam, Christliche Humanität van Walter Nigg. Nellie had twee potten zelfgemaakte jam meegegeven. Ik bracht Russische champagne voor hen mee.

Terwijl ik in Moskou was, zijn de spanningen rond Nicaragua verder opgelopen. Met koppen in The New York Times als:



illustratie

Op reis door Oklahoma heeft Ronald Reagan de Sovjet Unie er opnieuw van beschuldigd ter waarde van honderden miljoenen dollars aan wapens en uitrusting naar Nicaragua te hebben gestuurd. Hij ridiculiseerde president Daniel Ortega ‘as a little dictator in green fatigues.’318

Intussen hebben de Nicaraguaanse strijdkrachten hun operaties tegen de Contra-rebellen geïntensiveerd, en hoe meer verliezen die lijden, hoe harder Reagan schreeuwt. De Sandinistische troepen hebben bovendien twee door Washington aan de Contra's ter beschikking gestelde helikopters neergeschoten,

die vanuit Honduras het luchtruim van Nicaragua binnen waren gevlogen.319

The New York Times meldde dat er momenteel in Washington wordt gefilosofeerd over de mogelijkheid van een invasie: ‘American combat-forces might some day be sent into Nicaragua.’320 Reagan en de zijnen denken dat zij een beter politiek systeem hebben, wat oorlog rechtvaardigt.



illustratie

Bij terugkeer uit Zuid-Afrika op 12 juni 1935 verklaarde Bernard Shaw een voorstander te zijn van huwelijken tussen zwarten en blanken. Hij had opgemerkt dat het de vraag begon te worden of blanke mensen in Zuid-Afrika op den duur zouden kunnen overleven. ‘The mixture of two colors may provide the solution. It is not a question of black and white. There is no such thing as a white man on the face of the earth. The Chinese call us “pinks”, very properly. The Zulus are a superior type of person, and all attempts to keep them in an inferior position seems to break down before the fact that they are not inferior.’ Nogmaals, als Peter gaat, wil ik eveneens naar Zuid-Afrika. Ik wil er meer over weten, niet alleen lezen.

Newsweek heeft weer een oorlogsomslag. Quelle horreur! ‘Is it any wonder, that scientists have fallen in love with nuclear defense?’ vraagt het blad zich af. ‘Here are fantastic, cataclysmic

energies - megavolts and terrawatts and gigajoules, rending the air in microsecond bursts: here is a chance to build the kind of lasers they can only dream about in other fields. Here is a chance to help break the world's precarious dependence on the balance of terror a chance for nuclear physics to do something for humanity in compensation for inventing the hydrogen bomb. Star Wars is an abstraction, a promise of a distant millennium when nuclear weapons will no longer exist, a piece on the global chessboard, a budget line. To scientists, it is as real as lightening.’

Het door de Reaganites aangezwengelde Star Wars-project is met een sneltreinvaart in de rails gezet door Star Warriors, die nu verliefd zijn geworden (fallen in love, zegt Newsweek) met als belangrijkste wetenschapper voor het sdi-project, Gerald Yonas, die het Jedi-concept ontwikkelde - ‘an idea for firing globs of plasma (a cloud of highly energized atomic nuclei and electrons) at nearly the speed of light.’ De clou hiervan is om een h-bom te ontwerpen in de grootte van een watermeloen. En daar gaan we weer. Waarom dit allemaal noodzakelijk is?

‘A Soviet attack on the United States could begin with the launching of more than 2.000 land-based icbm's simultaneously. Any defense would have to go to work literally within seconds, to destroy as many missiles as possible in the “boost phase” - while their rocket engines are firing - which lasts only about five minutes. Following the boost phase, each missile releases as many as 10 separate warheads, each on a different trajectory, so the defense now must face as many as 20.000 targets. To complicate the defender's problem, the missiles may also carry hundreds of thousands of decoy warheads that would have to be tracked.’



illustratie

Deze zeven pagina's in Newsweek zijn in werkelijkheid een reflectie van hoe verziekt het Amerikaanse denken langzamer-

hand is. Over hoe werkelijk in Moskou wordt gedacht over oorlog en vrede, wordt de Amerikaanse lezer niet of nauwelijks ingelicht. Niet omdat de top in Washington dit niet zou weten, maar omdat fabeltjes over de oorlogszuchtige bedoelingen van het Kremlin het publiek in de stemming moet houden om akkoord te gaan met de waanzin van de plannen van een verdedigingsscherm in het universum. Vandaar mijn idee van een denktank voor journalisten, die door verruimde en verbeterde contacten in Moskou er, net als ik, beter achter kunnen komen wat de realiteit van het denken in Moskou is, waar niemand gevonden kan worden die over het lanceren van 2.000 icbm's ook maar een moment serieus nadenkt. De Sovjet Unie heeft de verschroeide aarde tactiek van Hitler ooit leren kennen, een nog desastreusere herhaling probeert men te voorkomen. Amerika verdiende voornamelijk aan de Tweede Wereldoorlog, en haar economie kon tot ongekende hoogten stijgen. De ussr is de door de Tweede Wereldoorlog toegebrachte schade eigenlijk nooit te boven komen.

President François Mitterrand zegt gewoon nee tegen sdi. Helmut Kohl heeft zijn bedenkingen en zit in een ‘protracted ambivalence’ ten aanzien van de Space Warriors. En ook Margaret Thatcher verhult haar vraagtekens niet. Dus hebben de Amerikanen een propaganda-aanval geopend om een Europese bijdrage voor het financieren van het op dit moment op 26 miljard dollar geraamde project los te peuteren. We zouden hartstikke gek zijn als we er aan meededen.



illustratie

Reagan en zijn enge mannetjes zullen nog een andere propagandaronde moeten starten, want uit een onderzoek van The New York Times en cbs blijkt dat nog altijd 53 procent van de Amerikanen tegen het ondersteunen van de Contra's is om de regering van Nicaragua omver te werpen.

Minister George Shultz heeft in het Congres gezegd dat als de veertien miljoen dollar voor het geheime Amerikaanse legertje dat Nicaragua moet blijven bestoken niet worden toegewezen, dit alleen maar een regelrechte Amerikaanse invasie zal verhaasten. Henry Kissinger werd om zijn mening gevraagd. Hij verklaarde tegenover de Congresleden niet te begrijpen

hoe veertien miljoen dollar een vitaal Amerikaans belang konden dienen. Als het dan zo nodig is, ga naar een stichting en vraag om een gift van veertien miljoen, was zijn advies. Een andere voormalige veiligheidsadviseur van het Witte Huis, McGeorge Bundy - iemand die een groot voorstander was van Lyndon Johnsons totaal mislukte Vietnam-politiek - vertelde het Congres dat het te laat was voor een huurlingenleger en dat dit alleen maar tot meer bloedvergieten en geweld zou leiden.321

Ook treinuren, zoals nu van Zürich naar Genève, zijn goed om te lezen. Marshall Shulman van Columbia University verwacht ‘a tornado in us-Soviet relations. We are moving,’ aldus de Sovjetspecialist, ‘to gain military control of space, in addition to new bombers, missiles and submarines, we are building under a nearly doubled military budget. To Moscow, Star Wars is a disguised way of forcing the pace of competition in advanced-technology weapons, in which our superior technology gives us an advantage.’322 Shulman wijst op de offers die de ussr zal moeten brengen om een antwoord to vinden op ruimteoorlog. ‘It will postpone the modernization of their industrial technology. It will mean belt-tightening for their consumers, and more repression. But no one who knows the Russians can doubt that this is what they will do.’ Shulman wijst op wat Georgii Arbatov wel eens tegen mij heeft gezegd: ‘We can suffer more.’ Hij verwacht dat Washington het Star Wars gedoe ‘as a bargaining chip’ gaat gebruiken.323



illustratie

Time belicht een ander aspect van de Amerikaanse machocultuur versus de rest van de wereld, niet alleen aangezwengeld in de oorlogslaboratoria van de wapenindustrie, maar ook in de studio's van Hollywood. Sylvester Stallone wordt in First Blood: Part ii als Rambo op ‘a daring mission to Vietnam’ uitgezonden en gaat daar te keer als ‘a pure fighting machine’.324 Deze waanzinnige film kostte 23 miljoen dollar en haalde in de eerste drie weken na de

première al 75,8 miljoen dollar op. Een eclatant Amerikaans succes dus. Maar waar niemand wakker van ligt, is wat de effecten op het brein van de bioscoopbezoeker, en straks de televisiekijker, zal zijn, die door Rambomania wordt gegrepen en Rambo als een god gaat vereren.

13 juni 1985

Genève

Gisteravond belde ik Wim Offenberg, die vervangen bleek te zijn door Rommert Kruithof die voor Trouw werkt. Hij kwam naar mijn hotel en had toevallig vandaag professor Albeda gesproken, over het door Hans van den Broek verboden Surinaamse adviseurschap. ‘Kreeg je de indruk dat Albeda wel naar Paramaribo had willen gaan?’ vroeg ik.

‘Ja, die indruk kreeg ik, maar ik heb het niet in mijn artikel geschreven.’ Dat was voldoende om te weten met een prutser te maken te hebben.

Ik luisterde na het opstaan naar Das Lied von der Erde.

Ik ontmoette André Schneider, en sprak vier uur met hem. We botsten regelmatig. ‘Noem me een gebied in de wereld waarvan de vs niet hebben aangekondigd dat het onder “U.S. sphere of influence” valt,’ vroeg ik. Hij dacht na. ‘Syrië,’ was het antwoord. Schneider begrijpt duidelijk niets van wereldpolitiek. Ernst van Eeghen had André overgehaald commissaris te worden van een nieuw opgerichte zaak, Pluribus in Genève, met als doel de Nederlandse belastingwetgeving voor de bedrijven van Van Eeghen in Amsterdam te kunnen ontduiken. Hij had tegen Van Eeghen gezegd: ‘Oké, maar dan houden we ons stipt aan de Zwitserse wetten.’

Ik antwoordde: ‘Herinner je je nog dat je me plechtig verzekerde nooit meer zaken met Van Eeghen te zullen doen, zoals in Algerije? En prompt begin je met een bedrijf daar.’ Schneider werd door deze zin in verlegenheid gebracht, en ondanks zijn Cardin kostuum met pochet en bijpassende stropdas, veranderde zijn gezichtsuitdrukking in pure onbetrouwbaarheid. Plots zag ik André Schneider, zakenman in Genève, in zijn ware gedaante.

Op het nieuws hoorde ik dat Ronald Reagan er nu bij het Congres toch 27 miljoen dollar voor het voeren van oorlog tegen Nicaragua doorgeramd heeft. Ze zijn gek. Een aantal sporen in Reagans brein zitten op de Hitler-lijn, dat staat voor mij vast.

Ik schreef premier Rajiv Gandhi een brief en verzond deze aangetekend, met een begeleidend schrijven voor Sharada

Prasad, die jarenlang net als voor Rajiv persassistent was voor zijn moeder.325 Daarna overhandigde ik de brieven aan de afvaardiging van India in Genève om bij Rajiv en Sharada te bezorgen.

Ik schreef Ruslan Abdulgani in Djakarta over mijn initiatief in Moskou en Genève. Ik zei te hopen dat Djakarta dit plan voor een top in New York zou steunen: ‘Want het zou door Bung Karno, indien hij nog geleefd had, zeker eveneens bevorderd zijn.’ Ook schreef ik Hartini Sukarno te hopen dat Gandhi het blok van niet-gebonden landen zou gaan leiden.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums