Logo DBNL
Memoires 1985-A (2016)

Memoires 1985-A

(2016)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

14 juni 1985

Amerbos

Een lieve, doordachte brief van Peter wachtte op me. Ik belde hem dat ik hem gelijk gaf. ‘Hoe draai je een loving mind af? het is geen televisietoestel,’ zei ik.

Er was ook een bijzonder aardige, ontroerende brief van Carlos Rafael Rodriguez, die voor zichzelf spreekt. Ik belde hierover met ambassadeur Antonio Diaz. Ik ga een telegram terugzenden anders duurt het allemaal te lang.326

Er lagen veel verjaardagskaarten, ook van onze dienstbode op De Horst, Marie van Oostenbrugge, en van mijn laatste interieurverzorgster, mevrouw Hornkamp uit Purmerend. Ook een zelfgetekende kaart met bijbeltekst van Martin Portier: Spr. 18:24, ‘Veel makkers strekken een mens tot ongeluk: maar soms is 'n vriend aanhankelijker dan een broeder.’ Ook mijn vriendin Penny Hedinah uit Djakarta moet ik noemen.

Hans Teengs Gerritsen stelt in een briefje voor tussen 1 en 7 juli weer eens bij te praten.

Spigt zond de documenten over de acties tegen nrc Handelsblad en vara.

André Spoor verbaasde zich over mijn mededeling dat ik een uitnodiging voor Den Alerdinck had meegebracht om, als gasten van de ussr, een symposium in Moskou te houden, en dan nog wel in oktober. Hij verheugde zich erop naar Moskou te gaan, en schreef de voorlopige data in zijn agenda.

Ik was na 10:00 uur vanmorgen voor het interview voor Vrij Nederland bij Bibeb thuis in Scheveningen. Haar piano is helemaal begroeid met planten. Niemand kan er meer op spelen. Ik had een tape mee willen laten lopen, maar daar was zij absoluut op tegen.

We hebben van 10:30 tot 19:30 uur gesproken. Ik ben kapot geluld. Ze wil nota bene zondag nog een tweede sessie. Ze blijft aardig. Ze riep verschillende malen: ‘Wat ontwapenend!’ Maar alles bij elkaar heb ik geen benul van wat zij nu echt van me denkt. Dat lezen we dus wel. Soms zei ze: ‘Ik wil het ge-

woon weten.’ Zoals of ik met Frieda Westerman naar bed ben geweest. Peter had me dringend gewaarschuwd hier beducht op te zijn, en er niet in te trappen, dus ik antwoordde: ‘Dat gaat niemand een flikker aan.’ Misschien gaat Bibeb toch uitgekookter te werk dan ik me bewust ben, hoe aardig zij ook is. Soms kan ze me niet volgen, stopt dan en kijkt me verwilderd aan. Ik heb gezegd: ‘Je kamer ziet er uit als een verwilderde tuin, ik hoop maar dat je mind niet verwilderd is.’ We hebben later samen op de boulevard een afschuwelijk kippetje gegeten, en ook daar schreef zij vrolijk verder. Ze zit je dermate indringend aan te kijken, en werpt geen oog op de blocnote, dat je je afvraagt of ze later nog iets van haar eigen krabbels kan lezen. André Spoor had Bibeb verteld dat prins Claus zijn toenmalige vrouw Julian de Blieck graag mocht. Nadat Claus een keer te lang en te intensief met Julian had staan praten, had Beatrix met een deur gesmeten. De Spoors waren nooit meer gevraagd. Claus zou zijn tandarts hebben toevertrouwd niet te verwachten dat hij de rit met Beatrix zou uitzitten. Tot mijn verbazing liet Bibeb ook doorschemeren dat Claus een nicht zou zijn. ‘Hij kan beter met jongens omgaan,’ waren haar woorden. Na een etentje met de Van Halls had Claus bij het afscheid gezegd: ‘Tot een volgende keer.’ Waarop Beatrix zich hoorbaar had laten ontvallen: ‘Dat zullen we nog wel eens zien.’

15 juni 1985

Ik kwam uitgeput thuis en Eduard belde. Hij was terug uit New York.

De Indonesische minister van Buitenlandse Zaken, Mochtar Kusumaatmadja, heeft ondanks protesten vanuit Den Haag, gezegd dat de executie van drie Indonesiërs door zal gaan.327 Dan komt vervolgens Henri Beunders, ook zo'n deskundige bij uitstek over dit onderwerp, met een groot verhaal in nrc Handelsblad, bol van de speculaties en geruchten, met een kop dat het duister blijft waarom de executies plaatshebben.328

Intussen hamert minister Hans van den Broek op zijn somberheid over de mensenrechtensituatie in Suriname, en zegt in één adem ‘reikhalzend uit te kijken naar het herstel van de ontwikkelingshulprelatie tussen Suriname en Nederland.’ De man liegt en het staat gedrukt.329

De nvj geeft de voorkeur aan een ‘regeling’ met de vara, ook nadat zij van Leo Spigt het bestaande dossier hebben ontvan-

gen, en zij de kansen om via de rechter te winnen hebben afgewogen.330

In de vs zijn in verschillende steden heftige protesten gehouden tegen het verlenen van financiële steun aan de Contra-rebellen in Nicaragua. Duizend personen werden gearresteerd.

16 juni 1985

Hoewel ik de zuster van Frans Lurvink twee dagen geleden op kasteel Den Alerdinck kon bereiken, en haar de uitnodiging voor het symposium in Moskou heb doorgegeven, hoor ik taal noch teken van haar broer.

Het Zweedse onderzoeksbureau sipri heeft berekend dat de wereld in 1984 achthonderd miljard dollar aan bewapening heeft uitgegeven. De Verenigde Staten hebben hun positie als grootste wapenleverancier heringenomen, met de ussr op de tweede plaats.

Ik ben op weg naar Scheveningen voor de tweede ronde van het interview met Bibeb. In Album Gide331 zie ik voor het eerst een foto van mijn goede vriend Jef Last, toen hij nog jong was. Het is toch wel schokkend om foto's van Gide te zien met Stalin en Molotov aan zijn zijde.



illustratie
Van links naar rechts: André Gide, onbekende, Molotov, Stalin


Den Haag - Amsterdam

Na vijf en een half uur zag ik kans de woning van Bibeb te ontvluchten. Als het aan haar had gelegen, was ze nog uren doorgegaan. Er waren botsingen geweest omdat ze bijvoorbeeld wilde weten hoe ik mijn reizen financierde. Zij moet gemerkt hebben dat die impertinentie me werkelijk boos maakt. Maar op andere momenten konden we het weer prima vinden. Ze blijft voor mij aardig en zeer speciaal. Ik heb er geen flauw benul van, hoe dit gesprek straks gaat uitpakken.

Ze vertelde dat toen Mies Bouman tijdens een inzamelingsactie een plaat aan prins Claus wilde verkopen, hij een briefje van honderd gulden trok. Zij kon niet wisselen. Uitgerekend kwam Danny de Munk, die in Ciske de Rat heeft gespeeld, langs en wisselde voor hem, waarop Claus hem de 15 gulden die hij terug moest hebben, liet houden. Bibeb vond dit ongepast. Ik was het met haar eens. Claus heeft blijkbaar geen présence d'esprit.

Opeens kan het oog van Bibeb vallen op mijn afgetrapte sneekers en dan flapt zij er uit: ‘Waar heb je die vandaan?’ Eerst dacht ik: ze maakt een grapje. Maar ze ging er serieus op in. ‘Ik heb maat 38. Kan je voor mij ook zo'n paar meenemen uit Amerika?’ En even later heeft zij het over de helderheid van mijn ogen en soms denk ik echt; waar wil ze in hemelsnaam naartoe? Zij wandelde mee naar de tram.

Vanavond om 23:00 uur belde Frans Lurvink. Hij was aardig, maar liet niets blijken, geen dankbaarheid, geen tevredenheid, absoluut niets ten aanzien van de uitnodiging aan Den Alerdinck die ik uit Moskou overbracht. Er kon letterlijk geen woord van waardering af. Hij denkt dan: als ik dat doe, vraagt hij meer geld.

Ik bedankte voor zijn brief van 30 mei, maar zei er de voorkeur aan te geven mijn verslag mondeling tijdens de bestuursvergadering van 2 juli aanstaande te doen in plaats van schriftelijk, zoals hij vroeg. ‘Prima, dat is zelfs nog beter,’ antwoordde hij. Lurvink beklaagde zich dat Carel Enkelaar vlak voor vertrek naar Moskou had gevraagd of zijn vrouw Liny op kosten van Den Alerdinck mee naar de Sovjet Unie mocht: ‘want ik betaal alles zelf’. Dat was niet waar. Ik heb niet gevraagd of Lurvink had toegestemd of niet. Ik wil het niet weten. Maar deze vraag van Carel had de deur voor Lurvink dicht gedaan. Hij overwoog Enkelaar nu zijn congé te geven. Hij wilde eerst nog met André Spoor overleggen. ‘Carel is nu eenmaal gewend om de baas te spelen, ik denk dus dat we spoedig een besluit zullen moeten nemen.’

Peter belde. Hij gaat in september naar Zuid-Afrika. Dat is goed voor hem en een belangrijke ervaring. Later belden we een tweede keer. Hij zei naar Amsterdam en het fietsen in de polders te verlangen.

17 juni 1985

Ik stuurde Rodriguez een telegram.



illustratie

Ik belde Henk Herrenberg in Paramaribo. Hij had mijn brieven gekregen en de ontwikkelingen op de voet gevolgd. Hij was het eens met mijn plan voor een top in New York.

Adriaan van Dis belde of ik op 27 juni beschikbaar was om in zijn programma te verschijnen, met als aanleiding het verschijnen van Memoires 1925-1953. De uitzending zal op 30 juni zijn. Prima. De vpro was tegen, maar zijn redactie was voor.

‘En ik ben tenslotte de baas in dit programma.’ Hij wil ook over Suriname praten. ‘Je was tegen die professor bij onze samenspraak in Leiden briljant.’

‘Ach, ik zei alleen maar wat ik ervan vond en hoe het eigenlijk was,’ antwoordde ik.

André Spoor en ik liggen weer op een lijn ten aanzien van alle zaken rond Den Alerdinck. Hij vertelde mijn Memoires van begin tot eind gelezen te hebben. Hij kende negentig procent van de mensen uit mijn jeugd die in mijn herinneringen voorkwamen ‘en zoals je alles schreef vond ik dikwijls ontroerend en ook treurig.’ Maar hij was nu niet zeker, gezien ik het kort geding tegen nrc Handelsblad had doorgezet, of hij in een positie was een beschouwing over mijn boek te schrijven voor die krant. Ik zei niets, maar dacht: wat heeft dit er in godsnaam mee te maken?

Daarop vertelde ik dat Adriaan van Dis me had uitgenodigd, ook om over Suriname te spreken. Hij reageerde onmiddellijk met: ‘Denk aan de mensenrechten, Wim.’ Hij citeerde Henk Hofland die alle verontwaardiging ‘collectief’ had genoemd. Munting van Bender kwam de vleugel stemmen. Daarna lijkt het instrument altijd prettiger te spelen.

De Amerikaanse industrieel Armand Hammer bezocht Gor-

batsjov, en verklaarde dat de Sovjetleider niet naar de vn zou gaan in het najaar maar wel een topconferentie met Ronald Reagan wilde hebben.332

19 juni 1985

Adriaan belt. Het is negentig procent zeker. Alleen Cherry Duyns is tegen, het etter. Ik ken de man niet eens. ‘Ik heb gezegd,’ aldus Adriaan van Dis, ‘dat als iemand anders niet kan, we jou nemen. Maar ik weet dus dat die ander niet kan. Soms moeten we smerige spelletjes spelen.’

Ik belde Henk Herrenberg en informeerde hem dat het kort geding tegen nrc Handelsblad en Sytze van der Zee doorgaat.

‘Die uitspraak zal belangrijk zijn,’ zei hij, ‘want het gaat om het “droit de réponse” en de betekenis daarvan.’

Ernst Utrecht schrijft, teruggekeerd in Mokum.333

Het Indonesische Tempo meldt opnieuw dat er 130 mysterieuze moorden hebben plaatsgehad, vermoedelijk gepleegd door Suharto's moordcommando's. Den Haag is er Oost-Indisch doof voor, onze mensenrechten voorvechters!

Ik bezocht Voetelink. Hij droeg zijn onlangs verleende onderscheiding op een sportjasje. De nieuwigheid, maar wel indicatief. Hij zei zelfs met zoveel woorden niet te zijn onderscheiden omdat hij Claus naar de rechtbank had geroepen. Nee. Maar misschien wel omdat hij mijn zaak tegen de Staat in 1982 niet doorzette. Hij zal een overeenkomst opstellen tussen broer Theo en mij, indien wij samen zaken doen in Paramaribo. Ik was hem 624,75 gulden schuldig voor zijn bemiddeling bij de klm, die tot niets had geleid.

Voor de zoveelste maal had de zoon van de buurman met zijn auto de toegang tot Amerbos 205 versperd. Ik zette de radio op de logeerkamer keihard aan, als signaal, maar de jongen verkoos deze keer verwensingen te uiten. Ik stond in mijn garagedeur, greep een fietspomp en deelde hem een gigantische klap uit.

‘Thijs! Thijs,’ riep hij zijn broer te hulp, en inderdaad zijn broer kwam: hij gaf me een kaakslag waardoor mijn gezicht begon te zwellen. Ik heb een schriftelijke klacht ingediend bij rechercheur Barend Carmiggelt van het bureau Amsterdam-Noord.

Amsterdam - Wenen

Henk Hofland publiceerde over de vaderlandse geschiedenis van 1950-1985 van koninkrijk tot bananenmonarchie.334

Hij schrijft dat vaderlandsliefde een systeem van tegenstrijdige gevoelens is dat niet zou zijn te vermijden, hiermee ben ik het oneens. Kinderen zijn niet verantwoordelijk voor het programmeren van hun breinen. Ouders zouden de vicieuze cirkel om van generatie op generatie dezelfde onzin - compleet achterhaald door nieuwe realiteiten - aan hun kroost door te geven, kunnen doorbreken door de codering van de hersens van hun kinderen af te stemmen op de nieuwe werkelijkheid. Het automatisme, het robotisme, zoals ik al jaren geleden met Delgado in Madrid (en anderen) besprak, zou wel degelijk doorbroken kunnen worden, en hoeft niet onvermijdelijk te zijn, zoals Hofland aanneemt.

Daniel Goleman heeft Vital Lies, Simple Truths geschreven.335 Het handelt over de psychologie van zelfverlakkerij. ‘Self-deception, which has long been well known to novelists, playwrights and psychotherapists, is now being cracked-down on by researchers.’

Hij citeert Dostojevski: ‘Every man has reminiscences which he would not tell everyone but only to his friends. He has other matters in his mind which he would not reveal even to his friends, but only to himself, and that in secret. But there are other things which a man is afraid to tell even to himself, and every decent man has a number of such things stored away in his mind.’

Dit is waar. Zou Hans Warren daarom spreken over Geheim Dagboek, met de implicatie dat hij in zijn dagboek wèl de lijken in zijn kast aanroert. Ik denk dat onderwerpen waar we liever niet over spreken of aan herinnerd worden, zo diep in ons brein begraven zijn dat deze alleen bij bijzondere opgravingen, zoals van de voetstappen van een dinosaurus, herontdekt kunnen worden. Ik wil dit boek graag lezen.

20 juni 1985

Wenen, Hotel Imperial

Ik begon de dag met een brief aan Arnold Hutschnecker.336

Jeane Kirkpatrick, de vorige ambassadeur van Reagan bij de vn heeft 3.500 dollar bijgedragen aan het fonds van The Washington Times om de Contra's tegen Nicaragua te helpen financieren.

Ik heb gedroomd van Eduard. Hij moest naar Soest. Ik dacht: ga jij maar lekker alleen, ik weet nu toch niets meer over je le-

ven. Ik liet hem heel, heel verdrietig, alleen vertrekken. Maar dan zeg ik ook weer tegen mezelf: waarom zou hij beter controle over zijn brein hebben dan ik of ieder ander?

Susan Polak van Harvard schrijft over Golemans nieuwe boek.337 Zij beschrijft hoe ‘the mind protects itself from pain and anxiety by “dimming awareness”, a mechanism that creates “lacuna of blocked attention” at each “major level of behavior”. Goleman's conclusion is that lacunae often function to bury what are perceived as “dangerous ideas”.’

Scott Sullivan schrijft dat ‘nato is rethinking conventional warfare.’ Nu ik die man ken uit de vergadering in Zwolle, zou ik nooit meer een letter van hem willen lezen.338

Ik huurde op het vliegveld een limousine-taxi naar kasteel Laxenburg, waar iiasa is gevestigd. Het doel van dit bezoek aan Wenen is het contact met Gvishiani te verstevigen om de reis naar Varna voor Lurvink en mij dicht te timmeren. Ik dacht in de auto aan de woorden van Peter, toen ik hem belde: ‘No matter what anyone says or writes about your Memoires, no-one can ever take them away from you anymore.’

Ik had een ontmoeting van een half uur met Gvishiani in zijn werkkamer. Hij zei dat hij een uitstekend contact had opgebouwd met de directeur van Philips in Oostenrijk, Lapp, die nu is overleden. Hij was ook in contact met Wisse Dekker. Er werd overwogen of hij zou toetreden tot de International Council for New Initiatives in East-West Co-operation, tot bekend werd dat hij Philips zou gaan verlaten. Ik vertelde hem dat de premier van China, Zhao Ziyang, Eindhoven reeds had bezocht en dat Philips in Nanjing een fabriek voor kleurenbeeldbuizen en deflectiespoelen zou neerzetten. Hij wist dit niet, en vond het een interessante mededeling. We krijgen in ieder geval de stukken en een uitnodiging voor Varna toegezonden.

Ik vond een tape van La damoiselle élue en een set preludes van Rachmaninoff, waar er een bij is die ik wil spelen.

Ik lees humane ethologie door Fred Backus.339 Er zal in North Carolina een internationaal congres worden gehouden van diergedragskundigen die zich bezighouden met de mens. Sinds ik de duifjes van Skinner in hun kooien op Harvard heb bekeken, vraag ik me af of menselijk gedrag aan de hand van dieren kan worden bestudeerd. Humaan-etholoog Ferenc Bodnár zegt: ‘Humane ethologie is alleen maar zinnig voor

groepen met wie normale communicatie niet mogelijk is. Zwakzinnigen, autisten en dergelijken. Om iets meer van hun gedrag te begrijpen, moet je wel doen of het een diersoort is.’ In Moskou wordt nu openlijk gedebatteerd over een top bij de vn. Viktor Afanasyev, die ik kende van een interview met hem, de hoofdredacteur van Pravda, heeft verklaard dat Michail Gorbatsjov naar de vn gaat en tezelfdertijd een overleg met Ronald Reagan zal hebben.340 Maar de industrieel Armand Hammer hoorde echter van Gorbatsjov zelf dat deze niet naar New York zal gaan.

Francine Prose schrijft in The New York Times dat het gezegde luidt dat tijd alle wonden heelt. Dit vind zij een ‘supermarket version of life’.341 Een nieuw ‘supermarktgezegde’ is dat de dood, of het zicht op de dood en het verlies van dierbaren, via verdriet de mens juist versterkt. De allernieuwste ‘supermarktwijsheid’ is empathie: ‘a new sense of shared human experience’.

21 juni 1985

Mam zou vandaag 89 jaar zijn geworden. Wat is haar met haar vroege dood in 1974 allemaal bespaard gebleven? Om niet te spreken van mijn vader, die in 1966 overleed aan ergernis en verdriet.

Luchthaven Wenen

‘Tobacco contains very small amounts of polonium, a weakly radioactive element,’ schrijft The New York Times op 17 maart 1985.

Naast me in deze wachtkamer zitten twee Khomeini-jongens: een heeft er een prachtig lijf. Wel verzorgde handen, mooie ogen, baard, jong. Maar als ik dan denk aan de irrationele onzin die er in hun hoofden geprent zit, hun bereidheid om voor de islam te sterven, word ik triest. Als je ze maar zou kunnen uitleggen dat een geloof iets voor waar aannemen is dat niet valt te bewijzen.

Marlise Simons sprak met Gabriel García Márquez in zijn tuin in Mexico-Stad: ‘Mijn voornaamste angst is dat mijn lichaam gebrekkig wordt. Er komt ooit een moment dat geen dieet of oefeningen meer helpen, dat het lichaam inteert. Zoals nu heb ik me nog nooit gevoeld, deze pijn heb ik nog nooit gehad, zo heb ik nog nooit adem gehaald, ik heb nog nooit zo vaak 's nachts naar het toilet gehoeven, ik ben nog nooit zo vroeg

wakker geworden.’342 Ik weet het: dat is ons aller voorland. Ik wil er nu nog niet aan denken.

Wenen - Amsterdam

Ik snak naar mijn oase op Amerbos, mijn piano en mijn privacy. Waar zou Eduard zijn? We hadden 21 dagen geen contact. Ik krijg het er helemaal warm van: Love him deeply.



illustratie

Het Algemeen Dagblad meldt dat de leiders van de verboden Surinaamse partijen, vhp en nps, Jagernath Lachmon en Henck Arron legerleider Desi Bouterse hebben gevraagd zo snel mogelijk Suriname te verlaten. Hij zou een plaats van eigen keuze kunnen zoeken en een jaarlijkse uitkering uit de staatskas kunnen ontvangen. Zij zouden een vrijgeleide hebben voorgesteld tijdens een vijf uur durend, nachtelijk gesprek.

De Cosmos 1662 is gelanceerd. Al jaren vraag ik me af waar al die Sovjetsatellieten voor nodig zijn.

Roger Schank heeft The Cognitive Computer geschreven.343 Het is ondoenlijk om alles te kopen en te lezen, wat je zou willen lezen.

22 juni 1985

Broer Theo is op Amerbos. Hij was even in de stad. Om 11:00 uur hadden we hier een bespreking met Wim Neus, en sedertdien leest hij doodstil over Suriname. Het is nu ruim 22:00 uur. Ik ben maar achterstallige kranten gaan knippen, want we hebben nauwelijks een woord gewisseld. Ik zal blij zijn als hij weg is.

23 juni 1985

Ik ben echt van slag. Omdat ik niets van Eduard hoor, kon ik niet in slaap komen. Het is vreselijk wat ik gisteravond over Theo schreef. We zijn zelfs nog samen door de polders gefietst, wat ik de konijnenroute noem, maar we hebben eigenlijk geen echt gesprek gehad.

Voetelink had de overeenkomst opgesteld voor onze samen-

werking in Suriname. Samen ondertekenden we het document. Hij merkte erbij op dat een overeenkomst waard was wat de man die het stuk tekende waard was.

Theo is vanmorgen weer afgereisd. Hij had nog takken van herfstasters voor me gehaald, die nu bij het Poslavsky-portret van mam staan. Het doet pijn met je broer samen te zijn, en niet van echt contact te kunnen genieten, waar ik min of meer naar hunkerde.

24 juni 1985

Mijn vader zou vandaag 91 jaar zijn geworden.

Adriaan van Dis belde. Er was een gemeen gevecht voor nodig geweest zei hij, om de opname met mij te kunnen maken, maar het was nu honderd procent zeker dat ik in zijn programma kwam.

Ik stuurde Henk Herrenberg het curriculum van broer Theo. Voorlopig prikten we als datum 15 juli om naar Paramaribo te gaan.

In Moskou is officieel bekend gemaakt dat Michail Gorbatsjov niet van plan is om in de herfst de vn te bezoeken.344 Er is dus het nodige over te doen geweest. Er wordt geschreven alsof Viktor Afanasyev de verwarring heeft veroorzaakt, omdat hij in april dit bericht naar buiten gebracht zou hebben. Wel toevallig dat deze ontkenning voor april komt, nadat ik vorige week op gepast niveau - niet wetende van Afanasyev - deze gedachte in Moskou aan het rollen bracht. Of zou het toch het gevolg van de gesprekken van vorige week zijn?

Ik heb nog mijn boekje over Desi Bouterse voor Adriaan van Dis afgegeven. Hij wilde het nog voor donderdag lezen. Hij belde op 200 pagina's van mijn Memoires gelezen te hebben en het een ontroerend boek te vinden. ‘Ik feliciteer je er mee.’ Het begin vond hij quasipsychologisch en onnodig, evenals de verwijzingen naar Alice Miller, maar over de rest was hij enthousiast. Toen ik zei ook iets over het kort geding tegen nrc Handelsblad te willen zeggen, maakte hij het grapje: ‘Ik betaal je na afloop ieder bedrag wanneer je de huidige hoofdredacteur Wout Woltz in zijn hemd zet.’

25 juni 1985

Bibeb belde de hele dag Rinus Ferdinandusse op bezoek te hebben gehad. Even later zei ze: ‘Ik sprak iemand die zei: “Noch Hofland, noch Oltmans zijn te vertrouwen”.’ Zij betrapte zich

erop dat ik een verbinding met Ferdinandusse zou kunnen leggen en corrigeerde: ‘Ik zweer je, het was niet Rinus.’

Ik heb Prasad in New Delhi opgebeld, die bevestigde mijn brief aan Rajiv Gandhi ter hand te hebben gesteld. Ik vroeg wat hij van mijn voorstel vond. ‘What I think is not important, Mr. Oltmans.’ Ik zei hem op een dag weer te zullen bezoeken.

‘Please do so, you are always welcome.’

Inmiddels was het Bibeb ter ore gekomen dat ik in het tv-programma van Adriaan van Dis zou komen. Zij belde en begon: ‘Ik heb er niet meer zo'n zin in.’ Bovendien stond mijn kort geding tegen de nrc Handelsblad in de Haagse Post.345

Van Dis belde om te vertellen dat Woltz ‘met een piepstemmetje’ naar hem had gebeld met het verzoek nrc Handelsblad in gesprek met mij op televisie niet te laten vallen.

Ik ging een paar uur bij Adriaan langs in zijn huis aan de gracht. Het is een heerlijke plek, maar zo gehorig dat hij 10.000 gulden voor de vloerbedekking voor zijn bovenbuur moest betalen. Ook zijn er weinig ramen en praktisch geen zon. Hij gaat van 4 juli tot 4 september naar het appartement van André Spoor in New York om daar een tweede boek te schrijven. Op 30 juni zal hij zijn programma afsluiten met een gesprek van 25 minuten met mij.

Ik speel deze dagen enorm veel piano en ga regelmatig de polders in. Eduard staat nog steeds centraal in mijn gevoelsleven.

26 juni 1985

Bibeb zei, misschien ingegeven door Ferdinandusse, dat zij had gehoord dat ik Adriaan van Dis een interview had aangeboden. Die dame begrijpt dus echt niets van mij, want dat is het laatste wat ik ooit zou doen. Ik ben gevraagd. En zij heeft zelf de publicatie van het interview eenzijdig met een week vertraagd, dus dat dit nu samenvalt met de televisieuitzending Van Dis is haar eigen werk.

Nadat Cila van Lennep had getelefoneerd, was ik in een voldoende zachte stemming dat ik het nummer van Eduard heb gedraaid. Hij stond in de startblokken om naar zijn moeder te gaan. Hij gaf toe dat zijn lange stilte te wijten was aan het spelletje wie de langste adem zou hebben. Er kon trouwens voor mijn verjaardag geen kaartje af.

27 juni 1985

Ik heb het eerste hoofdstuk van de Memoires nog eens gele-

zen. Het is prima. Het kan altijd beter, maar ik sta hier achter. Het kabinet van Wim Udenhout is afgetreden. Henk Herrenberg lichtte toe dat dit gebeurde om ruimte te geven voor het aantreden van een nieuwe ploeg.

Bibeb belde opnieuw dat ze somber was over de gang van zaken. ‘Jij ben toch ook journalist? Ik vind het erg vervelend dat je juist nu op televisie gaat.’ Ik wilde niet herhalen dat ze dan maar niet haar publicatie een week had moeten vertragen en probeerde haar op te beuren.

Vanmiddag waren de opnames van Hier is... Adriaan van Dis. Ik gaf Adriaan de Vespers van Rachmaninoff cadeau, en had mijn 40 gepubliceerde boeken meegenomen. De Belgische socialist Louis Tobback was eerst. Hij zei mijn boek met Georgii Arbatov gelezen te hebben. De Westduitse ambassadeur had afgezegd, in zijn plaats kwam een zangeres. Het zaaltje aan de Amstel waar de opnames plaatsvonden, was afgeladen. Ook televisierecensent Nico Scheepmaker zat in de zaal. Ik maakte in het begin een grapje door Adriaan als Nathan Sid aan te spreken, maar dat werd niet gewaardeerd. We begonnen dus met mijnheer Oltmans en mijnheer Van Dis, wat meteen al veel verpestte. In zijn plaats had ik dat nooit laten gebeuren, en veel meer het gesprek laten lopen, zoals het ook in zijn flat ging, als een gesprek tussen goede kennissen. Dat ge-meneer tegen iemand die je normaliter heel anders aanspreekt, is een gekunsteldheid die bij mij niet werkt. Of ik mezelf belangrijk vond.

‘Zeer,’ antwoordde ik. Na de doos van Pandora van mijn dagboeken te hebben aangeroerd, vroeg hij om een voorbeeld er uit. Ik vertelde hoe mam eens op Amerbos was en vroeg om Gaspard de la nuit van Ravel op te zetten. Ik zou me dit nooit herinnerd hebben, als ik het niet opgeschreven. Zij luisterde naar de opname en zei: ‘Het is geen Fransman die het speelt.’ Het was Walter Gieseking.

Maar geleidelijk aan werd hij steeds vervelender. Journalisten namen mij niet serieus, beweerde hij. Daarna geloofde hij niets van mijn rol op het Witte Huis met Walt Rostow in de Nieuw-Guinea-affaire.346 Hij vroeg zelfs: ‘Waarom loop je altijd achter dictators aan?’ Ik vroeg: ‘Wie bedoel je nu, Sukarno of Bouterse? Het zijn bovendien geen dictators, was Bouterse het maar. Je hebt hun achterste ook nooit gezien.’ Toen hij zich ook nog liet ontvallen dat regeringen mijn boeken betaalden, toen werd ik werkelijk razend. ‘Ja, maar je had toch een overeenkomst met de sovjets voor je Arbatov-boek?’ Ik

antwoordde: ‘Velen schelden op Sonja Barend, maar die interviewt tenminste niet vals. Jij bent smerig bezig.’ De hemel mag weten wat ik verder allemaal heb gezegd.347

Ik belde Peter om verslag te doen, en wat voor akelige ruzie er was ontstaan. Later zei hij er helemaal naar van te zijn geworden. Toen speet het me hem alles te hebben verteld. Adriaan zelf was ook goed van streek over wat er was voorgevallen.

Om 18:00 uur belde hij naar Amerbos. Hij eindigde het gesprek van een half uur met: ‘Het spijt me dat het zo gelopen is.’

‘Ja, mij ook, maar je was gewoon gemeen bezig. I do smell a rat when there is one.’ Cherry Duyns wilde het programma niet uitzenden, maar de anderen wel, dus op 30 juni gaat het op de buis. De vpro zou het me van te voren laten zien. Ik realiseerde me dat als het uitgezonden zou worden, er het nodige over te doen zal zijn. En hoe gaat Bibeb dan reageren?

28 juni 1985

Volodja Molchanov feliciteerde me gisteren per telefoon met de verschijning van het eerste deel van mijn Memoires, en zei: ‘Een droom ging voor jou in vervulling.’

Er arriveerde een brief van Sickinghe van vmf-Stork, gehuwd met de zuster van Ernst van Eeghen, om te bedanken voor de foto's uit Moskou die ik hem toestuurde. Hij zal wel in een prima stemming zijn geweest, want het fascistische generaalsregime in Djakarta sloot een contract af van 115 miljoen gulden met vmf-Stork en Brown Boveri Nederland om aan vier elektriciteitscentrales in Indonesië werk te verrichten.

Trouw meldt dat Indonesië ‘gekwetst’ is vanwege de verzoeken, onder meer van Nederland, om vier prominente communisten niet te executeren.

In Suriname blijft Wim Udenhout premier. Gelukkig komt minister Erik Tjon Kie Sim op Buitenlandse Zaken. Ik zond hem een telegram om hem geluk te wensen.

Adriaan van Dis verzekerde me niet meer dan twee minuten uit ons gesprek te zullen knippen. Ik heb hem dit per telegram bevestigd, want ik vertrouw ze niet meer. Misschien had ik toch beter nota moeten nemen van de brief van uitgever Wim Hazeu, die me op 18 juni al waarschuwde om voorwaarden vooraf te stellen.348



illustratie

Ik lees Star Wave: Mind, Consciousness, and Quantum Physics van Fred Alan Wolf.349 Wolf behandelt ‘mind and matter’. ‘Why might physics supply the answer to the mystery of the mind? All physical, religious and psychological differences may eventually be seen as aspects of the laws of quantum physics. If you think, you experience time. If you feel, you experience energy. The idea that there may not only be a physics of consciousness but a physics of emotional states, psychological states, altered states of awareness, God and the outside world is perhaps too much for any of us to bear! The laws of modern physics, the laws of quantum mechanics, apply to our psyches as profoundly as they do to the physical world we all inhabit. I believe this more than I believe any religious or spiritual leader's dream. Science is the answer, provided we learn how to deal with our fear of the seemingly inaccessible world of abstraction, the world of mathematics and quantum physics.’

Wolf denkt in termen van ‘mind as quantum machines’. Maar hij beklemtoont: ‘The brain is physical, mind is psychical. Mind plays no role in the universe.’ Maar processen in de hersenen zijn fysieke processen. ‘The mind is electromechanical in origin. If we examine carefully the mechanisms of the brain, down to the remarkable electrical and mechanical movements of the nerve firings and blood flows, we shall find the solution of that overwhelming mystery of all mysteries - the mind.’

De auteursexemplaren van de Memoires 1925-1953 zijn gearriveerd. Ik stuur nu eerst per luchtpost exemplaren naar mijn broers Hendrik en Theo, naar Peter en naar Wicher de Marees van Swinderen. Eduard en John van Haagen krijgen hun exemplaren hier. Een exemplaar in handen kunnen houden, maakt het toch wel een bijzonder historisch document.

De vpro is de film aan het monteren. Adriaan belde dat het achteraf ‘helemaal niet zo slecht was.’ Tobback zou zestien minuten te zien zijn, de zangeres veertien minuten en ik kreeg dertig minuten. Er ging maar 1.45 minuut uit. Op advies van

Wim Hazeu begon ik schoorvoetend over een mogelijk honorarium, maar daar wilde Adriaan niet van horen. Wim Hazeu reageerde, toen ik hem alles over de opname van het programma had verteld: ‘aan de hand van wat er is gebeurd, kan je Van Dis wel chanteren.’ Ik ging door de grond.

Prinses Irene neemt plaats in het landelijke comité van aanbeveling voor het volkspetitionnement, dat op initiatief van het Komité Kruisraketten Nee begin september zal worden gehouden over de plaatsing van kruisraketten in ons land. Mansholt en Tinbergen zitten er in. Prima, wat zij doet.

John van Haagen gaf als commentaar op de vpro-affaire: ‘Ze noemen jou ook altijd “globetrotter”, waarin dat gemaskeerde journalistieke venijn zit. Je collega's begrijpen zelf heel goed, dat bij iedere juiste plaatsing van jou, ze zelf lager komen te staan. Wanneer ze jou “journalist” zouden noemen, wat zijn ze zelf dan nog?’

Bibeb is nu toch nog enthousiast over de voorpubliciteit over het gesprek met Van Dis. Rinus Ferdinandusse las de Memoires en vond het eveneens prima zoals het liep. Vooral dat haar interview met mij gaat verschijnen tegelijkertijd met de rel rond Van Dis, zal haar werk met twee hele pagina's in Vrij Nederland juist gunstig doen afsteken.

Jouke Mulder van Elseviers Magazine belde om te informeren of Adriaan en ik de ruzie op televisie samen van te voren hadden afgesproken met het oog op de publiciteit. Straks vragen ze nog om een leugentest te laten afnemen om te achterhalen of de hele affaire doorgestoken kaart is geweest.

29 juni 1985

Wim Hazeu belde op om een stuk van Nico Scheepmaker over het interview met Van Dis voor te lezen.350



illustratie

De vpro zegt dat er nu 2.09 minuten waren weggeknipt, vandaar dat ik een nieuw telegram stuurde.

Stoker, alias voor Brandt Corstius, doet in de Volkskrant een duit in het zakje. Dit is wat John van Haagen bedoelde.



illustratie

Het Parool komt met een voorpagina-artikel.351

30 juni 1985

Daniel Ortega heeft de vs ervan beschuldigd dat Washington ‘the leader is of state-terrorism in the world.’ Zoals de regering Reagan zich gedraagt, is dit gewoon waar.

Bert Nienhuis kwam om foto's te maken voor plaatsing bij het Bibeb interview. Ik belde haar. Zij begon: ‘Er is mij opnieuw gezegd jou niet te vertrouwen.’ Maar dat deed zij toch. Ik werd razend. ‘Het interesseert me geen bal wie me wel of niet vertrouwt, jou inbegrepen, want ik vertrouw mezelf.’

‘Stil nou maar,’ antwoordde zij, ‘je bent een echte tweeling.’ Zij probeerde me opnieuw ervan te overtuigen dat Joop van Tijn integer en honderd procent te vertrouwen was. Het begint erop te lijken dat zij zichzelf hierover zit op te naaien. Over Joop van Tijn weet ik wel beter, al geef ik toe dat hij wellicht tot de betere onder de slechte behoort. Onbetrouwbaarheid heeft uiteindelijk te maken met de gebrekkige hantering en het niet onder controle hebben van de chip in het hoofd. Geheugentraining is een kunst. Zoals het gebruik van een databank op papier (dagboek) ook de nodige oefening vereist om gedisciplineerd de zaken te rangschikken en uit elkaar te houden.

Daan Dijksman van de Haagse Post belde, en was verbaasd dat Stoker in de Volkskrant niet met mij had gesproken en in zijn stukje doet alsof hij dat wel deed. ‘Je kent zijn schurkenstreken toch?’ antwoordde ik brave Daan. Bij de Volkskrant zitten ook oplichters.

Bibeb merkte op: ‘Ik ben wel op Brandt Corstius gesteld, maar dat had hij niet mogen doen.’ Dat zal Stoker verder een worst wezen. ‘Waarom noemde hij me een dorpsgek?’ vroeg ik Bibeb.

‘Ja, dat is ook onzin. Daarom is mijn interview met jou zo dodelijk, want daaruit blijkt precies hoe je wel bent.’

Vanavond is het van Dis-gesprek uitgezonden. De telefoon stond naderhand roodgloeiend. Carel Enkelaar: ‘Ik weet dat onze verhouding momenteel gerimpeld is, maar jij had gelijk. Die man met zijn tendentieuze vragen.’ Bibeb vertelde dat Ferdinandusse uit Zwitserland had gebeld om te horen hoe het was gegaan. De hele eindredactie bij Vrij Nederland was enthousiast. ‘Ik was zo opgewonden. Je kern, die ook in je dagboek zat, kwam eruit. Je bent van staal.’

John van Haagen: ‘De jongens en ik zagen je bij Van Dis als een Indo. Dat moet je genoeg zeggen. Voor van Dis bestaat geen onvervreemdbare waarheid meer.’

 

(wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums