Memoires 1985-A

[p. 216]

Amsterdam

16 mei 1985

Amerbos

Hugo van Reijen kwam langs. Ik denk dat het beter is dat ik hem niet meer zie. Hij zou een spion kunnen zijn, of misschien ook niet. Hij begon te vragen naar mijn belastingstatus, onder het mom dat hij zelf weg wil in verband met belastingvoordelen. Ik denk nog steeds dat het een dekmantel is. Waarom zei hij dat de foto van Eduard weg is? Die staat al een jaar niet meer in de keuken.

Ik belde Peter vanmiddag, en zei dat ik zijn 1.800 gulden schuld aan de bank zou afbetalen. Ik denk dat hij erg blij was. Ik ben blij dat ik dit nog voor hem kan doen, zo lang als het duurt.

Ik kreeg een reactie van Richard Duncan van Time. Hij zegt dat hij niet van mening is dat hij nog iets op te lossen heeft met mij.

Er lag ook een briefje van Hendrik van Niftrik van de nvj. Het was een kopie van het briefje dat hij aan Grosheide had geschreven. Hij schreef dat hij me had gemaand mijn aandeel met spoed te voldoen. Ik schreef hem onmiddellijk terug.

17 mei 1985
Beste Hendrik,
Je brief van 3 mei ontving ik twee dagen geleden bij thuiskomst. De ethiek van lawyers doesn't fail to surprise me, neem het geval Meerbach.
Wat dacht je nu eigenlijk? Jij was de eerste, die me Legal action tegen de vpro (als advocaat) adviseerde.
Jij schakelt een mijnheer Grosheide in. Dat is tot daar aan toe.
Maar hoe haal je het in godsnaam in je hoofd, te denken, dat wanneer die mijnheer over mijn zaak een advies uitbrengt, zonder überhaupt ooit één woord met mij hierover te hebben gewisseld, zonder dat ik de vpro affaire kon bepleiten bij hem, een negatief oordeel uitspreekt, waardoor mijn vordering van fl. 5.000,- in rook opging, dat ik daar

[p. 217]

dan één cent voor zou betalen. Wat is hier feitelijk onjuist aan? Hoe haal jij - en de heer Grosheide dito - het in je hoofd mij in reactie op deze weigering een brief vol dreigementen te zenden?
Met een groet,
Willem Oltmans

Ook Johan Vermulst van In den Toren had een briefje gestuurd. De drukproeven hadden wat vertraging, maar het komt allemaal goed volgens hem. Hij heeft me een voorlopige versie gestuurd waarin ik de namen moet arceren die in de index moeten komen.

Plots kreeg ik de ingeving om naar Wenen te gaan om daar Lomeiko te ontmoeten. Ik belde de Sovjetambassade en liet een bericht achter. Ik belde ook Frans Lurvink, die inmiddels weer op Den Alerdinck was. Hij vond het een goed idee dat ik naar Wenen zou gaan. Hij vertelde ook nog een verward verhaal over een mogelijk donateur in New York.

Lomeiko belde me om 18:00 uur terug. Zij vliegen morgen al vroeg terug naar Moskou. Ik moet eerst contact opnemen met Enkelaar. Volgens Volodja had Carels secretaresse ook al gebeld voor een ontmoeting tussen Enkelaar en Lomeiko. Maar dit is mijn terrein; dat heb ik in New York heel scherp van Spoor en Lurvink geëist, en ze waren toen volledig akkoord.

Ik heb Chanoeka duidelijk gemaakt dat onze structurele samenwerking ten einde was. Wel wil ik met hem nog op projectbasis samenwerken. Hij vond dat prima.

Nu moet ik alleen Henk Herrenberg nog hebben.

Ik werkte aan de index van de Memoires en bereidde me voor op de bijeenkomst met Van Dis in Leiden.

Ik ga drie cheques van Den Alerdink naar de bank brengen, totaal 28.796 gulden.

18 mei 1985

Eduard was gisteren hier. Hij arriveerde in zijn Transavia-uniform. Zijn haar was lullig geknipt. Ik keek naar hem en dacht: is dit de jongen waarvoor ik bijna met mijn leven stopte? In zijn blootje is hij beslist niet de enige, maar langzaam kwamen mijn oorspronkelijke gevoelens voor hem weer terug. We hebben vele uren samen gepraat. Ik had in New York een foto van een ‘droomjongen’ gekocht en er op geschreven: ‘for Willem - George’. Ik probeerde hem er jaloers mee te maken door te zeggen een heerlijk nummer met George te hebben gemaakt.

[p. 218]

Ik stak een zodanig verhaal af dat hij het geloofde. Hij zei George ook lekker te vinden. Ik voegde eraan toe met hem op zijn motorfiets te hebben gezeten, allebei in een leren jack. Maar voor jaloezie opwekken is het te laat tussen ons. Jan Cremer belde. Samen met Eduard ging ik naar hem toe. We dineerden in een visrestaurant in de Utrechtsestraat. Jan heeft het druk met zijn rockmusical. De dansers zijn Amerikanen. Het budget bedraagt acht en een half miljoen.

André Haakmat belde dat ze me naarstig hadden gezocht om bij Desi Bouterse te bepleiten dat hij opnieuw met het verzet in Nederland zou willen spreken. In december ontmoetten zij hem anderhalf uur. Maar toen was Harvey Naarendorp nog de naaste adviseur. Bij Henk Herrenberg hoeven ze het niet te proberen. Die kent zijn pappenheimers van haver tot gort. Ik vertelde hem dat professor Albeda van Den Haag niet naar Suriname mocht. Dit vond hij een schandaal. Hij wilde het laten uitlekken. Omdat een Surinaamse helderziende, René Vaarnold, me heeft benaderd, en met wie ik vandaag heb afgesproken, vroeg ik Haakmat wie deze man is. ‘Dat is werkelijk een grootheid,’ was het antwoord.

19 mei 1985

René Vaarnold arriveerde gistermiddag uit Dordrecht op Amerbos, een Surinaamse bosneger en witch doctor, vergezeld door drie assistenten, Guno Denz, Henry Bel en een lichter gekleurde mix, Harold Nijbroek. Ik dacht: waar ben ik aan begonnen. Omdat ik op het punt stond een klassieke keelinfectie te krijgen, en dit vertelde, toverde Vaarnold een stuk hout uit zijn koffertje en begon (in een van de Surinaamse talen) een vurig gebed. De anderen luisterden eerbiedig toe. Ik had dus vier ‘gelovigen’ op bezoek. Later vertelde hij zijn betovergrootvader en -grootmoeder te hebben aangeroepen. Vervolgens trok hij uit het hout een drab van rode kleur. Hij dronk er zelf eerst van en toen moest ik hiermee mijn keel genezen. Word ik nu vergiftigd, dacht ik, maar nipte ervan. ‘In zeven minuten merkt u het al,’ was zijn voorspelling. Toen ik inderdaad geleidelijkaan beter werd, heb ik er meer van gedronken tot het naar bed gaan toe. Vandaag is de ontsteking nog niet weg, maar wel veel en veel beter. Vaarnolds ogen deden me

[p. 219]

denken aan die van Elina Cummings, uit de coffeeshop in Torarica.

Paus Johannes Paulus ii heeft in een toespraak in Luik racisme en vreemdelingenhaat veroordeeld. Hij riep op tot ‘social justice and warned against a national and international economy which is only concerned with profit.’ Hij is een roepende in de woestijn bij de voortdurende toename van Amerikanisering overal ter wereld. ‘A noble war should be waged for social justice,’ riep de heilige vader uit in het kielzog van Marx en Lenin.²⁹¹

Intussen krijgt het Pentagon van de Reagan-kliek 1,1 biljoen dollar - na een debatje van 15 minuten in het Congres volgens een hoofdartikel in The New York Times - om de Amerikaanse vloot tot 600 schepen uit te breiden. En dat heet dan ‘democratie’ en opkomen voor ‘een vrije wereld’.²⁹²

Olga Carlisle sprak met Milan Kundera. Kundera noemt Franz Kafka, Robert Musil, Hermann Broch en Witold Gombrowicz Centraal-Europese schrijvers van de twintigste eeuw, die heerlijk wantrouwig zijn ten aanzien van wat André Malraux noemde ‘the lyric illusions’. Kundera zegt: ‘Distrustful of the illusions concerning progress, distrustful of the kitsch of hope. I share their sorrow about the western twilight. Not a sentimental sorrow. An ironic one.’

Kundera noemt Tolstoj ‘the first, perhaps, who grasped the role of the irrational in human behavior. The role played by stupidity - but mostly also of the unaccountability of human actions guided by a subconscious that is both uncontrolled and uncontrollable.’ Verderop zegt hij: ‘Alas our human future is not childhood but old age. Old age, the only future that each of us faces, will never be shown on any propaganda posters. Neither on the left nor on the right.’

Hij is idolaat van de Oostenrijkse schrijver Hermann Broch die beweerde dat: ‘The only morality for a writer is knowledge. To be a writer does not mean to preach a truth, it means to discover a truth.’ En de journalist? Ik denk dat mijn dagboek bewijst dat ik er jarenlang naar heb gestreefd kennis te vergaren, liefst ter plekke, om de feiten en waarheid over die kennis bekend te maken.

Warempel komt Sytze van der Zee ook vandaag weer met een anti-Bouterse artikel in nrc Handelsblad: kerken enig bolwerk van verzet tegen surinaamse regering. Hij is uit pure ellende maar met dominee Rudy Polanen gaan praten van

291 The New York Times, 19 mei 1985, Eugene Dionne.

292 The New York Times, 19 mei 1985.

[p. 220]

wie bekend is dat hij een fervent tegenstander van Bouterse is.²⁹³

293 NRC Handelsblad, 19 mei 1985.

20 mei 1985

Adriaan van Dis was op televisie in gesprek met de prominente dissidente schrijver Lev Kopelev en zijn vrouw Raissa Orlova. Ik dacht: wat jammer dat Adriaan niet meer over de Sovjet Unie weet. Vervolgens verscheen volksschrijver Gerard Reve, en, onder veel applaus, werd het uur verder vol geluld.

‘Ik kan die man op zijn tachtigste verjaardag toch niet...’ reageerde Ronald Gase op mijn verwijt aan hem dat hij wel erg veel van wat hij over Van Roijen wist achterwege had gelaten in zijn artikel. Hij bedoelde natuurlijk dat hij hem niet in zijn hemd kon zetten. Maar dat kan (en moet) dus wel, tenminste als je voor een serieuze onderzoeker van de documenten der geschiedenis door wilt gaan, wat Gase toch is en ook wil zijn. Zijn eenvoudige afkomst speelt hem steeds weer parten. Hij is hierin trouwens de enige niet.

George Sand begon haar memoires te schrijven toen ze 43 jaar was in 1847 en hield er in 1848 weer mee op, terwijl ze pas in 1876 is overleden. Wat zouden we veel meer over Chopin hebben geweten als zij maar wat meer moeite had gedaan of inzicht had gehad in de waarde van geschiedkundige geschriften. George Sand liet het graf van haar vader openen om zijn geraamte te kunnen kussen. Geschift.

Een griezelig artikel over de hersens van Albert Einstein, verlucht met kleurenfoto's van de verschillende delen van zijn brein in weckflessen. In dezelfde soort flessen werd vroeger op De Horst rabarber uit de moestuin bewaard. Het brein van de beroemde wetenschapper wordt in Wichita, in Kansas bewaard door de patholoog Thomas Harvey, die de autopsie verrichtte.²⁹⁴ De flessen bevinden zich in een ‘card-board box that once held Costa-brand apple-cider. The box was stacked in a corner of his office behind a beer cooler,’ schrijft Gina Maranto.

Marian Diamond heeft vastgesteld dat het brein van Einstein 73 procent meer ‘glial cells’ bevatte dan de hersenen van een gemiddeld mens. ‘Glial cells, of which there are four types, physically support the intricate networks of branched neurons, the cells that constitute the thinking-machine. Although scientists don't understand them fully, they do know that they perform some basic biochemical chores, such as mopping up the

294 Psychology Today, mei 1985.

[p. 221]

potassium that's formed as a byproduct of all neuronal activity, and manufacturing myelin, the sheath of protein that insulates nerves.’ Einstein zelf wilde overigens dat men zijn hersens niet zou bestuderen, maar met rust zou laten.

J.J.F. (Jacob) Stokvis, eens hoofdredacteur van De Telegraaf, is overleden, wat met veel poeha in die krant wordt gemeld. Ik had voornamelijk met hem te maken in 1956. Terwijl hij in persoonlijk contact niet onaardig was, liet hij zich door Den Haag en de inlichtingendiensten onder druk zetten. Een ‘bruikbare’ journalist die naar de pijpen van ondemocratische machtsmisbruikers danste.

Vanmorgen was er een rechtszitting over mijn claim op de vara. Een jeugdige rechter, Peeters, boog zich over de zaak. Na veel over en weer geklets stelde hij voor dat we een schorsing aanvaardden om ‘een regeling’ te treffen. Hij vroeg hoeveel tijd we nodig zouden hebben. ‘Is 15 minuten genoeg?’ vroeg hij. ‘Wat mij betreft 5 minuten,’ zei ik. Leo Spigt van het kantoor van Doeleman en confrères kwam uit Breukelen en was te laat. Tijdens het overleg zei ik: ‘Oké, 5.000 gulden en de zaak is gesloten.’ Nee, zei Engelsman namens de vara, dat was niet haalbaar. ‘Wees nu eens voor een keer geen Hollandse kruidenier en marchandeer niet,’ zei ik. Spigt vond dat ik gevaarlijk spel speelde en dat ik meer had kunnen bedingen. We zijn vertrokken zonder overeenstemming.

21 mei 1985

Ik heb eerst premier Lubbers een paar punten geschreven.²⁹⁵ Frans Lurvink belde met een onthutsende mededeling. Hij had gisteren Carel Enkelaar ontmoet, die had toegegeven Lomeiko en Gromyko te spreken te hebben gevraagd om te proberen alsnog op eigen houtje een televisie-interview met Michail Gorbatsjov te krijgen. Dus zonder mij. Enkelaar overwoog Leo Kool hiervoor naar Moskou te laten vliegen. Om te beginnen denk ik dat Leonid Zamyatin ook dit plannetje zal torpederen. Ik wees Lurvink erop dat we met Spoor uitdrukkelijk in New York hadden afgesproken dat het interview met Gorbatsjov vanaf het begin mijn zaak was en dus zou blijven. ‘Ik weet het,’ antwoordde Frans. ‘Ik heb trouwens ontdekt dat jij het beste alleen werkt.’

Ik heb wat Enkelaar betreft nu toch het ‘Hoflandpunt’ bereikt. Ik heb tot het uiterste geprobeerd goede maatjes te blijven, maar hij blijft in hart en nieren een kleine scharrelaar. Bo-

295 Zie bijlage 59.

[p. 222]

vendien wilde Carel alleen met Lurvink naar Ted Turner van cnn, bij wie Vladimir Lomeiko mij introduceerde. Lurvink trapte er niet in.

22 mei 1985

Gisteravond ben ik in Leiden met Adriaan van Dis in discussie gegaan. De koepelvormige zaal was afgeladen.²⁹⁶ Er werden stoelen bijgehaald.

Adriaan deed uitspraken als dat hij eigenlijk wilde schrijven en mooie zinnen maken. Daar had ik niet van terug, want aangezien ik nog altijd in het Engels denk, na vele jaren Amerika, fabriceer ik meestal de ene kromme zin na de andere, omdat ik niet zingericht ben, maar inhoudsgericht. Toen hij het toontje aansloeg ons gesprek meer te willen verdiepen, antwoordde ik: ‘Waar wil je over spreken? neuro-anatomie, sociobiologie, noem maar op.’ Daar deinsde hij snel van terug. Hij vroeg me of ik tijdens mijn journalistieke loopbaan me door geslijm bij hooggeplaatsten binnen had gewurmd. Ik werd even nijdig, maar ik antwoordde met het spreekwoord: zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten. Dat bracht Adriaan tot de uitspraak dat hij zich publiekelijk niet zo ongeremd en ongegeneerd kon opstellen zoals ik dit deed. ‘Voor wie kan je dat niet doen?’ vroeg ik hem. ‘Gooi je pose maar uit het raam. De mensen die hier zitten zie ik als vrienden, anders zouden ze niet zijn gekomen. Daarom spreek ik nu met deze zaal mensen zoals ik in mijn werkkamer thuis zou hebben gesproken. Dat heeft geen moer met ongegeneerdheid te maken.’ Adriaan zei hiervoor steeds een gevoel van schaamte te moeten overwinnen.

Een oudere heer op de eerste rij, een voormalig hoogleraar Handelsrecht, zei Sukarno te hebben gekend en hem ‘een man van eruditie’ te hebben gevonden. Hij begreep niet dat ik hem in een adem met Desi Bouterse noemde. ‘Kunt u bijvoorbeeld met Bouterse spreken over Nederlandse literatuur?’ Ik dacht: waar begin ik met deze man? Ik moest haast lachen. ‘Ik heb eerder toch ook Reagan en Gorbatsjov in een adem genoemd?’ Ik bedoelde dat Reagan niet in Gorbatsjovs kleine teen paste, maar dit werd kennelijk door het publiek niet zo opgevangen. ‘Waarom moet praten over Vestdijk of Henriëtte Roland Holst een maatstaf zijn om een leider van een ander land aan het andere einde van de wereld mee in te schatten? U bent een Nederlandse hoogleraar. Wij hebben enkele eeuwen in Indonesië gezeten. Wat weet u van Javaanse cultuur? Wat

296 Zie bijlage 60.

[p. 223]

weten we na enkele honderden jaren van Surinaamse culturele patronen, waar Bouterse, als halve Indiaan, veel over kan vertellen?’ De man in kwestie bleef stil.

Adriaan en ik reisden samen per trein terug naar Amsterdam. Adriaan had een eerste klasse kaartje gekocht. Waarom? ‘Ik ben nu te bekend om tweede klasse te reizen.’ Hij betaalde het supplement aan kosten op mijn kaartje, zodat we wat konden kletsen. Hij was gevraagd om hoofdredacteur van de Haagse Post te worden ‘om er een blad als The New Yorker van te maken.’ Hij vervolgde: ‘De banken zijn bij me gekomen. Zij willen de Haagse Post geld lenen als ik de post aanneem. Maar waarom zou ik mij die sores op de hals halen?’

André Spoor had Max van Rooij gepolst of hij mee wilde overstappen naar Elseviers Magazine. Adriaan zei: ‘André is niet hard genoeg voor die baan. Hij is een grote verzoener. Om daar te slagen, zou hij er eerst veel mensen moeten uitflikkeren.’ Hij citeerde Henk Hofland, die gezegd zou hebben: ‘Wim is woedend. Toch is hij me nog altijd heel dierbaar.’ Ik vroeg Adriaan hoe hij Gerard Reve en mij met elkaar vergeleek. Daar wist hij geen raad mee. ‘Vergeet niet,’ zei hij, ‘er zijn 100.000 liter Bols door die man gestroomd.’ Zo tegenover elkaar zittend in de trein liet hij zich ontvallen: ‘We moeten samen op televisie. Je bent een mooie man. Wanneer ik jou met Hofland vergelijk.’

Pepsi Cola heeft met de Sovjet Unie een nieuw ruilovereenkomst bereikt waarbij vijf jaar lang Pepsi zal worden ingevoerd in ruil voor Stolichnaya wodka ter waarde van 2 miljard dollar.²⁹⁷ De banden van Pepsi met de ussr gaan terug tot 1959, toen Richard Nixon, dan vicepresident van de vs, een Amerikaanse tentoonstelling in Moskou opende.

297 The New York Times, 22 mei 1985, Pamela Hollie.

23 mei 1985

De nvj speelt het hard. Ik heb per aangetekende brief geantwoord, bereid te zijn het geld te betalen, maar niet nadat ik mijn zaak zelf bij het bestuur heb kunnen bepleiten.

André Haakmat heeft dus toch mijn plan met professor Albeda naar nrc Handelsblad laten uitlekken. Hij belde op en vroeg hoe ik het artikel vond. ‘Ik vind het jammer,’ zei ik.

‘Maar we hadden het toch afgesproken?’ was zijn wederwoord.

‘Voor ik u nog kon stoppen, was u al aan het bellen geslagen. Wat kon ik nog doen?’

[p. 224]

Hij zei vervolgens door het anp te zijn gebeld en te hebben gezegd dat hij de opstelling van de Nederlandse regering in de zaak Albeda een schandaal vond. Haakmat: ‘Wanneer Bouterse naar Libië gaat, wordt hij bekritiseerd en wanneer hij een geste naar Nederland maakt, wordt hij gesaboteerd. Nederland is bezig Suriname de keel dicht te knijpen. Het wordt de hoogste tijd dat er Kamervragen over worden gesteld.’

Ik heb professor Albeda geschreven dat hij de publicatie in nrc Handelsblad niet aan mij, maar aan André Haakmat heeft te danken.

Hans van den Broek liet vanuit Washington weten Albeda te hebben afgeraden naar Paramaribo te gaan vanwege diens positie in Nederland. Juist vanwege zijn positie hadden we geen beter adviseur naar Suriname kunnen afvaardigen.

24 mei 1985

Jacob van der Gaag heeft een advocaat nodig. Hij belde. Ik introduceerde hem bij Voetelink. Toen ik vertelde nog altijd in correspondentie te zijn met Carlos Rafael Rodriguez over de voortzetting van ons boek, antwoordde hij (als voormalig ambassadeur in Havana): ‘Die houden zich aan niets en aan geen enkele afspraak of contract.’

Kamerlid Knol (PvdA) gaat vragen stellen in het parlement over de kwestie Albeda. Ik belde hem. ‘Ik heb de pest aan militairen, mijnheer Oltmans,’ begon de geachte afgevaardigde.

‘Militairen hebben meer hersens in hun wijsvinger dan in hun kop.’

‘Wat heeft dat met de heer Albeda te maken?’ vroeg ik.

‘Ik wil niet dat Albeda naar dat stelletje criminelen in Suriname gaat.’

[p. 225]

‘Hoe rijmt u dat met generaal Suharto, die honderdduizenden mensen liet vermoorden en hoogverraad pleegde jegens Sukarno, naar wie we Hare Majesteit zenden en aan wie we miljarden geven om de fascistische criminelen in Djakarta nog te financieren ook?’

‘Ja, maar dat ligt een tikkeltje anders,’ antwoordde hij.

‘Hoe anders, mijnheer Knol, legt u mij dat eens uit.’

‘Nou, daar zouden we niet zo direct klaar mee zijn.’

‘Inderdaad, want uw redenering gaat mank aan logica en intelligentie. Waarom gaat u zelf niet eens uw licht opsteken in Paramaribo en dan bij Bouterse beginnen, zoals ik heb gedaan.’

‘Ik ben al een jaar geleden uitgenodigd.’

‘Dan weet u dus ook niet waar het over gaat in Suriname.’

‘Maar ik spreek toch ook met u, mijnheer Oltmans!’

Ik heb Henk Herrenberg de tekst van dit gesprek toegezonden. Premier Rajiv Gandhi van India is in Moskou geweest. Hij legde de nadruk op de dertig jaar van samenwerking en vriendschap met de ussr. Afghanistan kwam natuurlijk ter sprake. Michail Gorbatsjov zette uiteen hoe Pakistan zich in de strijd had gemengd (lees de vs). Gandhi zei op een persconferentie dat ‘the Soviet Union is the only nuclear weapons power that accepted the New Delhi Declaration, that calls for nuclear powers to prohibit testing, the production and deployment of nuclear weapons. The United States did not even bother to pick up the document,’ aldus Gandhi. Hij zit op de lijn van zijn moeder.²⁹⁸

In Israël zijn 1.150 Palestijnen geruild tegen drie Israëlische soldaten.²⁹⁹ Onder de vrijgelaten Palestijnen bevonden zich 79 gevangenen die verantwoordelijk waren voor het doden van Israëli's. Wijs me een oorlog waarin de ene partij leden van de andere partij niet zou neerschieten. Israëlische soldaten zijn immers op pad om Palestijnen neer te knallen. Grote beroering in Israël. Nu zijn ‘terroristen’ geruild en Israël had plechtig verkondigd nooit met terroristen te zullen onderhandelen. Maar Palestijnse ‘terroristen’, althans volgens de Israëlische zienswijze, zijn in Palestijnse en Arabische ogen slechts vrijheidssoldaten en patriotten. Toen wij door de nazi's waren bezet, bliezen we ook Duitse treinen op via terroristische daden, maar alleen de Duitsers noemden de Binnenlandse Strijdkrachten terroristen, aangevoerd door prins Bernhard. Voor ons waren het vrijheidssoldaten.

298 The New York Times, 22 mei 1985, Seth Mydans.

299 The New York Times, 21 mei 1985, Thomas Friedman.

[p. 226]

Vanavond schrijft Van der Zee in nrc Handelsblad: ‘Nederland mag Suriname niet afschrijven.’ Hij sprak met een Surinaamse bedrijfsadviseur. Deze had tegen Van der Zee onder meer gezegd: ‘Men moet begrijpen dat wij in Suriname ongeveer dezelfde situatie doormaken als Nederland in 1940-1945. Juist daarom hebben we steun van buitenaf hard nodig. Wat je anders bereikt, is dat de mensen door de knieën gaan. Dat is een soort nsb-effect.’³⁰⁰

Intussen is in Indonesië de communistische vakbondsleider Mohammed Munir door die fijne mijnheer Suharto geëxecuteerd. Hij werd in 1968 gearresteerd en in 1973 ter dood veroordeeld. Kamerleden van de PvdA, psp en cpn hebben Hans van den Broek om informatie gevraagd.

300 Ruim tien jaar later zou pas bekend worden dat Van der Zee zelf uit een NSB-gezin was voortgekomen.

25 mei 1985

Claus op de fiets op de Dwingelose heide in Drenthe op de voorpagina van De Telegraaf. Hij is op werkbezoek.

Huis ten Bosch is ‘een onneembare vesting’ geworden meldt Josje Hagers. Er is een tuimelhek geplaatst over een lengte van 1.550 meter ten bedrage van een miljoen gulden.

klm en slm hebben een akkoord bereikt. Dit is voor vele Surinamers een zegen want zoals ook Van der Zee belichtte, door het stoppen van vluchten tussen Paramaribo en Amsterdam zijn een aantal Surinaamse planten-, orchideeën- en groente-exporteurs bankroet gegaan.

Wim Wertheim belde dat Peter Kooijmans trots op televisie heeft verteld, zich ervoor te hebben ingezet dat Suriname op de lijst van landen kwam te staan die mensenrechten schenden en dat Indonesië nu van de lijst werd afgevoerd. Dit laatste kon geschieden omdat Nederland, zich onthield van stemming. Wertheim las vervolgens voor wat hij hierover in het Indonesië Bulletin gaat zetten.

Vanavond brengt Sytze van der Zee een laatste pagina over Suriname, onder de titel: de surinaamse beroerte. Het zaterdagbijvoegsel opent er mee. En het artikel begint met mij. Als te verwachten van die man, die niemand van enige importantie te spreken kon krijgen in Paramaribo, presenteert hij venijnig, gemeen en onwaar geklets. Ik sprak hem een keer aan het zwembad in Torarica. Op geen enkele manier gaf hij te kennen dat hij met een interview bezig was. Hij maakte geen aantekeningen. Als medewerker van André Spoor in Washington, heb ik hoe dan ook nooit met hem gesproken, want mijn in-

[p. 227]

stinct heeft me al jaren behoed om een pas in die man zijn richting te zetten.

Na Desi Bouterse en Henk Herrenberg het voorstel te hebben gedaan professor Albeda voor advies naar Suriname uit te nodigen, een plan dat werd overgenomen, had ik om een ticket gevraagd om voor de uitvoering ervan naar Nederland op en neer te gaan, want ik was eigenlijk op eigen kosten op weg naar de vs. Dit werd toen meteen in orde gemaakt. Inderdaad was ik zo onvoorzichtig dit tegen Van der Zee te vertellen, die nu in zijn krant zet dat ik waarschijnlijk de eerste Nederlander was die op een ticket van het Surinaamse leger reisde. ‘Bouterse heeft hem op een belangrijke missie naar Nederland gezonden,’ meldde Van der Zee. Ik had aangeboden naar Nederland te zullen gaan om contact met Albeda op te nemen, wat echter iets anders is dan de suggestie die men uit het geschrijf van Van der Zee zou kunnen opmaken dat ik als loopjongen voor Bouterse fungeerde. Ik kon me wel voor mijn kop slaan.

Ik belde meteen André Spoor, en legde uit wat er was gebeurd en wat Van der Zee had geschreven. Spoor vond de gang van zaken volledig ontoelaatbaar. Ik herinnerde hem eraan dat Herrenberg Nederlandse journalisten vergeleek met makrelen voor de kust bij Scheveningen. ‘Als je een hengel uitgooit, zitten er meteen zeven makrelen aan je lijn.’

‘Op die manier zou je nooit meer met iemand kunnen praten,’ aldus André. Vooral dat hij je woorden in de krant heeft opgetekend tussen aanhalingstekens, dat kan niet. Wat hij hoogstens had kunnen doen, is informatie die jij rondstrooide - het was ook wel onvoorzichtig van je, Wim - zonder jouw naam te noemen in het artikel verwerken.’ Hij adviseerde me ‘maar zeg niet dat dit advies van mij komt,’ om Wout Woltz, zijn opvolger, een protestbrief te schrijven over de gang van zaken. ‘En anders kan je er mee naar de Raad voor de Journalistiek gaan. Maar vraag vooral advies, niet aan Kuitenbrouwer, want die is van onze krant.’

Ik belde Frank Kuitenbrouwer, die ik per slot van rekening al jaren ken, dus wel. Hij gaf me groot gelijk in het geweer te komen tegen Van der Zee, en raadde me aan niet naar de Raad voor de Journalistiek te lopen. ‘Op die manier staat er over zes maanden een stukje in De Journalist. Het beste is om Wout Woltz de gelegenheid te geven een retractie te plaatsen. Doet hij dit niet, dan begin je een kort geding,’ aldus de juridische medewerker van nrc Handelsblad zelf.

Ik belde André Spoor terug, die me in grote lijnen aangaf hoe om een retractie van Wout Woltz te vragen. Het gaat om ver-

[p. 228]

trouwelijke gegevens, ik heb nooit een interview gegeven, de gebruikte passages geven mijn woorden niet correct weer en het publiceren van deze gegevens is in strijd met de journalistieke ethiek. Laat staan dat ik toestemming tot publicatie gaf. nrc Handelsblad moet dan betreuren dat deze gegevens aldus in de krant zijn gekomen.

Ik vroeg me vervolgens af welke advocaat het beste een kort geding zou kunnen aanspannen.

Allarmerend telefoontje van Bibeb: zij had Rinus Ferdinandusse net ervan weten te overtuigen dat een tweede interview met mij prima zou passen en nu deze publicatie! Rinus had haar opgebeld: ‘Heb je in nrc Handelsblad gelezen wat Sytze van der Zee over Oltmans schrijft?’ Verder had Piet de Moor een portret van mij aan Vrij Nederland aangeboden, waar Bibeb ook razend over was. Alsof ik hier iets aan kon doen. Zij weet dat ik het liefste met haar werk. Bibeb: ‘Ik ga Rinus gauw terugbellen, nu je me uitlegt wat er met nrc Handelsblad is gebeurd.’ Ik belde intussen Piet de Moor dat als hij mij een interview vraagt voor het Belgische blad Humo hij dat vervolgens niet aan moet bieden aan Vrij Nederland, omdat ik door zulke fratsen in moeilijkheden kom. Ook heb ik hem gezegd dat ik hem helemaal geen interview meer geef.

Ik belde Adriaan van Dis, en legde hem uit wat er gebeurd was. Hij hoopte dat ik het kort geding (tegen zijn krant) zou doorzetten. Hij heeft kennelijk geen enkel respect voor Wout Woltz.

Sonja Barend heeft toch eigenlijk niets in haar mars, behalve een hoop PvdA-geklets. Hopeloos. De Schwung is uit haar show.

26 mei 1985

Eduard kwam al om negen uur vanmorgen. We vonden elkaar eindelijk na lange tijd terug bij koffie, gebak en aardbeien. En terwijl we genoten van de unieke sfeer reed Aart van der Want voor. Ik haastte me naar buiten, en zei door het raampje van zijn auto dat hij deze keer niet gelegen kwam, omdat ik met Ed alleen wilde zijn. Hij antwoordde dat hij juist met Eduard had afgesproken ook naar mijn huis te komen. Deze samenkomst hadden ze ter gelegenheid van mijn verjaardag op 10 juni aanstaande georganiseerd. Ze gaven me vier prachtige cassettes van His Master's Voice met ieder vijf langspeelplaten, met vele pianoconcerten, vioolconcerten en andere muziek. Ik vond het allemaal veel te veel, en was compleet van slag. Bovendien past Aart nu eenmaal niet in een samenzijn van Eduard en mij.

[p. 229]

Dat is een totaal ander wereld. Ik was als verlamd, en kon ze eigenlijk niet spontaan voor alles bedanken, hoe goed ook bedoeld. Mijn dag was verpest. Ik reed later met Eduard mee naar Schiphol waar hij moest gaan werken. Ik keerde met de trein en bus terug en was in tranen. Ik viel vervolgens in lijn 33 naar Noord zelfs in slaap. Eduard is op weg naar Rhodos.

Ik ben voor het eerst in lange tijd achter de vleugel gaan zitten. Altijd weer mijn uiteindelijke redding.

Ik dacht sterk aan mijn vriend John van Haagen. Hij belde prompt op dat zijn moeder, die we vroeger mammos noemden, in haar slaap is overleden.

27 mei 1985

Ik was in de polders om mijn triestheid te ontvluchten. Ik probeer te lezen en te schrijven aan het tweede deel van mijn Memoires. Ik luister naar Tod und Erklärung van Richard Strauss. Prachtig.

Soms vind ik de Koningin Elisabethwedstrijd in Brussel geen musiceren meer, maar kunstjes maken op piano, of zoals nu op viool.

Ed gaf mij gisteren zijn vluchtlogboek naar Rhodos en schreef op de achterkant:

Ik belde Peter in Londen over deze mysterieuze boodschap. ‘Eduard voelt zich op een of andere manier jouw gevangene,’ zei hij.

28 mei 1985

Aart van der Want belde. ‘Het kwam toch niet door mij dat je zo down was toen we bij je waren?’ ‘Dat kwam wel door jou. Hoe heb je je met de relatie tussen Eduard en mij kunnen bemoeien? Ik heb je indertijd zijn nummer gegeven, omdat ik dacht dat hij bij het Forum Humanum zou kunnen aansluiten. Ik wil ook helemaal geen twintig langspeelplaten van jullie hebben. Ik geef ze terug. Wat zich hier zondag afspeelde, was het meest ongepaste dat ik me kan herinneren. Laten we er maar niet over praten. Dag Aart.’ Ik heb wel gerefereerd aan zijn ongetwijfeld lieve bedoelingen.

De Surinaamse ambassadeur Henk Heidweiller is naar Paramaribo teruggekeerd. Een uitstekende zaak: die moest weg.

Ik besprak de mogelijkheid van een kort geding tegen nrc Handelsblad met Voetelink. Hij vond het een zwakke zaak. ‘André Spoor allerminst,’ zei ik en die weet er ook een en an-

[p. 230]

der van af. Ik heb het dossier bij hem gebracht. Hij had de erecode voor journalisten nodig, die ik bij de nvj heb opgehaald. Die code bestaat uit een armzalig velletje van acht punten. Ik twijfel nu ook of het wel te winnen is.

Ik belde Kuitenbrouwer. Hij had Van der Zee nu ook gelezen. De tekst was toch minder als interview gepresenteerd dan dat hij van mij had begrepen. ‘Het is meer een zaak dat hij jou publiekelijk een hak zet. Hij heeft natuurlijk misbruik gemaakt van zijn gesprek met jou en reken maar, als ik op de krant kom, zal ik vragen wat hier aan de hand is. Anderzijds betwijfel ik of de president van de Rechtbank niet zal gaan zeggen: Mijnheer Oltmans, u bent een rot in het vak. u had moeten weten, dat u de kans liep dat de man uw woorden zou publiceren.’

‘Maar wat betekent dan “faire nieuwsgaring” zoals vermeld in de erecode?’ vroeg ik.

Kuitenbrouwer was eigenlijk erg aardig. Hij zei nu weer meer over te hellen naar een zaak voor de Raad voor de Journalistiek ‘want zo'n geval als van jou is nog niet voor de Raad geweest.’ Hoe is dat mogelijk? Hij herhaalde dat wat Van der Zee had geflikt ‘een rotstreek’ was.

Een onverwacht onaangenaam telefoongesprek met Carel Enkelaar. Hij was woedend dat ik aan Daan Dijksman van de Haagse Post had verteld dat hij directeur van Den Alerdinck zou worden. Dat was Lurvinks mededeling aan mij geweest, maar het gaat blijkbaar niet door. Ik moest nu goed beseffen dat ik niet naar Moskou zou gaan, noch voor de nos, noch voor Den Alerdinck. ‘Je kunt alleen nog reizen op persoonlijke titel.’ Ik legde uit wat ik in New York met Lurvink en Spoor had afgesproken. ‘Ik heb niets met afspraken in New York te maken,’ aldus Enkelaar, ‘ik ben uitvoerend lid van het bestuur en dat besluit ik. Je bent oneerlijk en onbetrouwbaar bezig,’ zei hij.

‘Ja, daarom heb jij nog altijd niet mijn foto van George de Mohrenschildt geretourneerd, die je gewoon gepikt hebt,’ antwoordde ik.

‘Ja, jij bent altijd zo beschaafd.’

‘Nou, ik zeg niet op een officieel diner van Den Alerdinck keihard; “Oh, hij gaat even pissen”, waar iedereen over gegeneerd was.’

Wat is er in Enkelaar gevaren? Heeft hij gevoeld dat Lurvink en Spoor hem wilden wippen? Hij is tenslotte zeer intuïtief ingesteld na al die jaren Hilversumse televisiecarrousel. Hij denkt gewoon nu zelf met mijn contacten in Moskou aan de haal te kunnen gaan. Die vlieger gaat niet op. Want in dit opzicht zijn die contacten trouwer (Lomeiko, Romanov en Molchanov)

[p. 231]

dan de heertjes hier. De telefoon werd trouwens voortdurend gestoord. We moesten herhaaldelijk opnieuw draaien. De afluisteraars hebben het vak nog niet onder de knie. Misschien was het een bvd-invallertje.

Ik belde met Spoor. ‘Doe niets Wim. Als je Lurvink morgen ziet bespreek je het met hem. Hij zei al tegen mij dat als Enkelaar zijn macht nog verder zag verdwijnen, hij wild om zich heen zou gaan slaan.’ André vervolgde: ‘We hebben bovendien met Grossman van nbc de afspraak gemaakt dat jij het zou doen en dat iedereen er verder buiten zou blijven wat Moskou betreft. Misschien is Enkelaar daar wel tegen in opstand gekomen.’ Ook schijnt advocaat Slager naar het bestuur te hebben geschreven dat het op deze manier niet verder kon en dat eerst orde op zaken diende te worden gesteld.

Over Sytze van der Zee herhaalde hij: ‘Dat je een privégesprek van journalisten onder elkaar in de krant zet, dat kan niet. Ja, misschien bij Lepeltak (Stan Huygens) in De Telegraaf, maar ik heb het in ieder geval nog nooit mee gemaakt.’ Ik zei er de gedragscode voor journalisten bij te hebben gehaald en inderdaad een kort geding tegen de krant te overwegen.

John van Haagen belde dat zijn moeder vanmorgen in Osdorp werd begraven. ‘Jij hebt altijd met gedachten geleefd. Jouw bestaan is met de geest geweest, dat past bij jouw type mens. Jij bent altijd beoordelend geweest. Jij vroeg je steeds af: hoe zit een vent in elkaar, niet dat je niet ook warme gevoelens kon hebben.’ Altijd weer verbaas ik me over hoe goed we elkaar in de afgelopen dertig jaar leerden kennen, en vooral hoe uitstekend hij wat hij denkt onder woorden brengt.

We spraken ook nog even over Albeda. ‘Hij is een man van compromissen. In fnv-verband zagen wij hem, als werknemers in de Rotterdamse haven, als strikt rechtvaardig. Hij erkende ook het bestaan van het socialisme. Als je zijn boeken leest...’ en toen realiseerde ik me hoe weinig ik eigenlijk van Albeda wist.

Henry Kissinger is weer eens als het orakel van Delphi binnengehaald, en uitgenodigd een rede te houden op de conferentie van de Atlantische Commissie in de Ridderzaal. Heel Den Haag loopt dan voor de man uit, die in mijn optiek tot de grootste smeerlappen van deze eeuw behoort, met zijn kerstbombardementen op Hanoi à la Hermann Göring. Of het uitbreiden van de waanzin in Vietnam naar Laos en Cambodja. Je mag het alleen niet zeggen, omdat hij bij onze bondgenoot hoort. Kissinger bepleitte in de Ridderzaal het voortzetten van Reagans idioterie van oorlogvoering in het universum ‘met of

[p. 232]

zonder Europa’. En de Haagse zaal knikte plechtig jawohl! Men is vergeten dat hij als jood in Duitsland werd geboren en daar dus tijdig is weggelopen. Kissinger is in de grond altijd een mof gebleven. Het rund Nixon haalde hem naar de top.³⁰¹

301 NRC Handelsblad, 28 mei 1985.

29 mei 1985

Ik lunchte met ambassadeur Tivadar Ívar van Hongarije en diens eerste secretaris in het Promenade Hotel, aangeboden door Frans Lurvink. Lurvink kwam te laat, de ambassadeur op tijd. Ook zo keurig. Tot de ambassadeur om 15:00 uur vertrok was het een nietszeggende, strikt formele aangelegenheid. Ik heb tot 16:00 uur met Lurvink nagepraat. Hij vond formeel een fout tegenover Enkelaar te hebben gemaakt door hem niet bij onze besluitvorming in New York te betrekken. Carel wil zijn televisiecarrière beëindigen met een interview met Gorbatsjov als stunt, te maken met Leo Kool en Pieter de Vink van de nos. Carel stelt zich op het standpunt mede namens nbc (Grossman), de nos en de Westduitse televisie (Gerd Ruge), te onderhandelen in Moskou. Wij spraken in New York juist met nbc af dat die zaak alleen in mijn handen zou liggen, omdat ik sinds 1971 een vertrouwenspositie opbouwde in Moskou en om die reden de beste kans van slagen heb. Daar wringt dus de schoen. Carel wil die zaak naar zichzelf toetrekken, terwijl hij geen enkel krediet in Moskou heeft. Vandaar dus dat vervelende telefoontje. Alles wordt duidelijk. Hij wil mij voor de zoveelste keer naaien, terwijl hij zou moeten weten dat wat hij wil, op die manier helemaal geen kans van slagen heeft, want aan Sovjetzijde doet men alleen iets met mij, als men hoe dan ook iets zal doen.

Hoe uit de impasse te komen? Frans zag geen uitweg. Er moest een manier gevonden worden om met elkaar door een deur te kunnen, niet alleen in het belang van Den Alerdinck, maar ook in het belang van Carel Enkelaar, want anders gaat hij af. Lurvink herhaalde iemand anders als directeur te willen hebben, een oud-diplomaat of iemand van aanzien, maar niet Enkelaar: ‘Want ik heb hem een worst voorgehouden, die er niet is’.

‘Dan is dit het moment de portefeuille kwestie te stellen, en dan zijn we van een hoop gelazer af,’ zei ik.

‘Carel zit vast aan de nos, en staat onder druk van Kool, De Vink en andere tweederangs figuren.’ Dit wilde Frans niet, al zei hij wel er niet wakker van te zullen liggen als Enkelaar zou aftreden.

[p. 233]

Lurvink had vervolgens een afspraak met een zekere Natascha, de echtgenote van een Haagse barkeeper, een dame van Russische afkomst die door Spoor was opgeduikeld om te assisteren met de Russische teksten voor Den Alerdinck. Tegen de Hongaarse ambassadeur zei Lurvink dat hij ‘perhaps in love’ was met Natascha.³⁰²

Minister Eegje Schoo werd gevraagd of vanwege executies in Indonesië nu sancties zouden volgen tegen Djakarta. ‘Nee,’ zei deze verwarde dame, ‘het is onze politiek om ontwikkelingshulp niet als sancties te hanteren.’ Ze is niet goed bij haar hoofd. Wat doen we dan met Suriname?

302 Lurvink zou later met Natascha Iliouchina trouwen.

30 mei 1985

Carel Enkelaar heeft Lurvink een telex gestuurd, en een kopie aan mij. Hij werd door mijn vrienden tijdens onze reis naar Moskou uitgenodigd om samen met Liny van 4 tot 19 juni de ussr te bezoeken, als gast van de tv en radio, - voor hem dus onontgonnen terrein. Hij benadrukte dat hij in Moskou zal onderhandelen namens de nos, nbc en ebu, want ‘in dit verband bestaat tussen de nos en Willem Oltmans geen enkele relatie.’ Carel laat zich van zijn donkerste zijde zien.

Frans Lurvink bevestigde per telegram dat ik wel degelijk voor Den Alerdinck naar Moskou zal gaan.

nrc Handelsblad zond me een rectificatie toe voor het artikel van Sytze van der Zee, dat ze wilden plaatsen. Ik heb het herschreven, want het is niet in orde op deze manier.³⁰³

Voetelink geeft een kort geding tegen nrc Handelsblad geen enkele kans, ook niet samen met André Haakmat - die ik had voorgesteld - ‘dus ik doe het niet.’ Ik zei andermaal dat André Spoor de journalistieke werkwijze van Van der Zee ook onacceptabel vond, maar Voetelink antwoordde terecht: ‘Intussen nodigde Spoor Van der Zee wel uit met hem mee naar Elseviers Magazine te gaan.’

303 Zie bijlage 61.

[p. 234]

Wim Klinkenberg, sinds jaren vicevoorzitter van de nvj, vond het artikel van Van der Zee ‘schandalig’, en hem leek het een prima stunt met André Haakmat deze zaak tegen nrc Handelsblad te aan te gaan.

Lurvink, die tussen twee vuren zit, belde op om te bevestigen dat Enkelaar, voor de nos, naar Moskou op vakantie gaat, en dat hij daar verder buiten staat ‘ook aangaande wat Carel daar uitspookt.’ Ik maakte hem duidelijk dat hij Enkelaar toestond namens Den Alerdinck mij te berichten - en zelfs te verbieden - voor Den Alerdinck naar Moskou te gaan ‘en je neemt geen enkele tegenmaatregel. Als je hem zogenaamd over het interview met Gorbatsjov laat onderhandelen, weet je zeker dat je het nooit of te nimmer zal krijgen, want als de sovjets het aan iemand geven, ben ik het.’

‘Dan maar geen Gorbatsjov-interview,’ reageerde Lurvink, ‘maar dan krijg ik tenminste geen geduvel tussen jou en Enkelaar.’ Hij had nog geen tijd gehad Spoor over alles op te bellen, want hij was eerst met Natascha de koffer in geweest.

Telefoon van Enkelaar. Carel tapte nu uit een ander vaatje: ‘Het is soms moeilijk om in je te geloven, Willem.’

‘Nou dat is geheel wederzijds.’ Hij legde uit waarom hij met Leo Kool en Henk Suèr van de nos tegelijk in Moskou wilde zijn. Dat ging om het nos-protocol van samenwerking met de staatstelevisie van de Sovjet Unie. Nu zullen we elkaar dus in Moskou treffen. Hij benadrukte dat we toch al eerder prettige reizen, ook naar Moskou, hadden gemaakt. ‘Ik weet precies hoe waardevol jouw contacten in Moskou ook voor de nos zijn geweest,’ zei hij nu. Ik rapporteerde dit aan Lurvink, die meteen zei: ‘Ja, Carel heeft je weer nodig.’

Uit pure ellende luchtte ik mijn gemoed bij Peter in Londen. Maar dat ging over het stilzwijgen van Eduard en zijn notitie in een cirkel om Amerbos heen te lopen. ‘Your problem, Willem, is that if you love someone, you give yourself so completely, you suffocate them.’ Hij heeft gelijk. De situatie met Eduard glijdt weer naar een crisis toe.

Ed belde. Het gesprek escaleerde en bereikt het punt dat hij zei: ‘Ik geloof dat het maar beter is dat we er een punt achter zetten. Het lijkt wel of je betoverd raakt, wanneer ik je huis binnenwandel. Je kunt iemand niet loslaten. Ik voelde de laatste tijd dat het weer de verkeerde kant op ging.’ Waar hij ook woedend over was, was dat ik in New York langs het flatgebouw van zijn vriendje Paul was gelopen. ‘Dat was echt ziek van je.’

‘Ach, ik wilde wel eens zien waar je nu verblijft als je in New

[p. 235]

York bent.’ Het gesprek eindigde met: ‘Ik bel je nog wel eens.’ Ik stapte meteen op de fiets en ging de polders in, snakkend naar frisse lucht. Het was een heldere, koude avond met maan.

31 mei 1985

Dit land is niet in capabele handen. De Volkskrant meldt dat de ministers Hans van den Broek en Eegje Schoo het parlement hebben meegedeeld dat sancties tegen Djakarta vanwege de executie van vakbondsleider Mohammed Munir (ach, het was toch maar een communist) ‘contraproductief’ zouden werken en ‘de stimulans van een ontwikkeling in Indonesië in democratische richting’ alleen maar zouden beperken. Andere gevangenen van Suharto, als Untung, Sutarjo, Rustomo en Widjajasastra zouden ook in levensgevaar verkeren. Maar Den Haag gaat volgende week gewoon verder met het voorzitterschap van de zoveelste iggi-Conferentie van rijke donorlanden ten behoeve van het fascistische Suharto-regime om het permanent te belonen voor het vermoorden van honderdduizend Indonesiërs, het instellen van klassieke concentratiekampen en het inzetten van moordcommando's. Ze zijn mesjogge in Den Haag, maar niemand trekt zijn bek open, behalve Wertheim. Wim Wertheim belde dat Eegje Schoo op de radio Suharto citeerde, die gezegd zou hebben dat een mens nooit een leven van een ander mag nemen, alleen God mag dat doen. Wat Suharto alleen maar zou hebben gedaan was de wetten van het land uitvoeren. ‘Moet je nagaan,’ aldus Wertheim, ‘dat zegt een man die minstens 500.000 mensen liet vermoorden.’

‘Het ergste vind ik,’ antwoordde ik, ‘dat zo'n mevrouwtje deze onzin in het parlement debiteert en dat iedereen verder zwijgt, en niemand haar van repliek dient.’ Volgens Wim had Ina Brouwer inderdaad de vergelijking met Suriname getrokken.

Ik kreeg brieven van Lurvink en Wout Woltz. Lurvink wilde mijn visie op de fondsenwerving voor Den Alerdinck. Woltz kwam met de smoes dat hij de door mij verbeterde versie van zijn rectificatie niet kon opnemen. Ik kon wel een ingezonden brief sturen, maar hij zou niets plaatsten wat zijn medewerkers zou belasteren.

Ik belde Haakmat. Het kort geding tegen nrc Handelsblad moet maar van start gaan. Andere taal wordt daar niet begrepen. Ik telefoneerde ook met Henk Herrenberg over een aantal zaken, ook over deze. Hij waarschuwde: ‘Denk eraan, Haakmat is niet te vertrouwen.’

[p. 236]

Claus maakte vanavond bij de ncrv televisie gedurende een interview een rustige indruk. Ik belde nog laat naar Lex Poslavsky of hij het had gezien. ‘Nee,’ zei hij, ‘but that guy is beyond repair.’

Reagan heeft de gepensioneerde generaal Vernon Walters benoemd tot ambassadeur bij de vn. Hij kon kennelijk in heel Amerika geen geschiktere persoon voor deze functie vinden. Walters vertelde The New York Times dat hij zich ervoor gaat inzetten dat zijn land niet via resoluties in de Verenigde Naties gelyncht zal worden.³⁰⁴ Hij vertelde zijn inspiratie te putten uit de kalmte van het gebed: ‘Lord, enable me to change the things I can, the ability to live with the things I can't, but above all, Lord, give me the wisdom to know the difference, so I don't waste my time beating my head against a stone wall.’ Wie waren zijn helden? ‘Jezus Christ stands at the head of the list.’ Verder Churchill, Eisenhower en De Gaulle.

304 The New York Times, 31 mei 1985.

1 juni 1985

Er gaat veel door mijn hoofd over Eduard.

Amsterdam - Zürich

Ik schrijf naar Peter.

Neuheim, Zwitserland

Theo haalde me af. Hij blijft erg geïnteresseerd om mee naar Suriname te gaan.

2 juni 1985

Zürich - Wenen - Moskou

De Neue Zürcher Zeitung publiceert een paginagroot artikel over Robert Schumanns derde (Rheinische) Symfonie. Wie leest dit? Er staan ook drie volle pagina's in over de Javaanse wajang.

Besloot voor vertrek Eduard te bellen. Niet zo spontaan en lief als anders, maar verder heel normaal.

Het is eigenlijk treurig dat een man als Hans Gualthérie van Weezel in het parlement heeft gezegd dat de Tweede Kamer vooral zo verontwaardigd was dat Suharto Mohammed Munir liet neerknallen, omdat hij herhaalde malen had toegezegd dit niet te zullen doen. ‘Indonesië heeft geen enkele rekening gehouden met de gevoelens van de Nederlandse regering, noch met die van het parlement,’ aldus deze brave ex-ambtenaar van

[p. 237]

Buitenlandse Zaken en nu dus volksvertegenwoordiger. Ik weet wel dat voor vele rechtgeaarde vaderlanders, Den Haag nog altijd het centrum van de wereld is. Maar vanuit Djakarta gezien is Den Haag ten hoogste een soort veredeld Monte Carlo - of zoals wij tegen Andorra aankijken in de Pyreneeën - waar bovendien in lang vervlogen tijden notoire zeerovers woonden, die in Zuidoost-Azië de serene rust kwamen verstoren op zoek naar kruidnagelen en specerijen. Zij lieten daar vervolgens een spoor van dwangpraktijken na ten detrimente van de autochtone bevolking. Dus wat in Den Haag wordt gevoeld of gedacht anno 1985, dertig jaar nadat Indonesiërs en Sukarno eindelijk de bezetters van hun eilandenrijk de deur uitsmeten, daarvan ligt men in Indonesië niet bepaald wakker. Hans Gualthérie van Weezel en diens pathetische verwijten aan de regering Suharto worden in Djakarta waarschijnlijk niet eens opgevangen. En zou het gejeremieer uit Den Haag de ander zijde van de evenaar toch bereiken, dan wordt er in het gunstigste geval de schouders over opgehaald. Dus mijnheer Van Weezel kan beter zijn mond houden, want met dit soort geklets staat hij eigenlijk in zijn hemd.

Ronald Gase publiceerde een nuttige pagina in Vrij Nederland.³⁰⁵ Het is een weergave van een gesprek met prins Anak Agung Gde Agung, Indonesische minister van Binnenlandse Zaken ten tijde van de Geneefse Conferentie (1955-1956) over de leugen van Luns dat Sukarno die ontmoeting opzettelijk had willen doen mislukken. De Indonesische oud-minister zegt in de aanhef van het artikel ‘Nonsens van Luns van a tot z uit de duim gezogen.’ Anak Agung zegt dan ook verbaasd te zijn dat men in Nederland altijd de verhalen en praatjes van Luns is blijven geloven. ‘Wat is dat voor een man, die aanblijft terwijl de Nieuw-Guinea-politiek die door hem jarenlang gevoerd, verdedigd en geïnspireerd is, uiteindelijk een bankroet politiek blijkt te zijn geworden? Wat is dat voor een man, die jarenlang Sukarno uitmaakt voor alles wat mooi en lelijk is en dan, plotseling, nadat het bankroet van zijn beleid met de afronding van de Bunker-onderhandelingen in augustus 1962 een feit is geworden, Sukarno omarmt en doet alsof het zijn beste vriend is!’ aldus Anak Agung.

Dat Luns aanbleef na het debacle van zijn Indonesië-, Sukarno- en Nieuw-Guinea-politiek, zegt meer over de mentaliteit van de Nederlander in het algemeen, en de politiek in het bijzonder, dan over Luns. En dat hij later (in 1964) deed of Bung

305 Vrij Nederland, 18 mei 1985.

[p. 238]

Karno zijn beste vriend was, kan hen die Luns nauwkeurig bestudeerd hebben, op geen enkele manier verrassen. Daar ben ik zeker van. Overigens heb ik de kwintessens van de nu nog eens breed uitgemeten mededelingen van Anak Agung reeds in 1973 in Den Vaderland Getrouwe vermeld.³⁰⁶ Hoewel de Indonesische oud-minister nu vrijer spreekt dan toen Luns nog secretaris-generaal bij de navo was.

The New York Times herinnerde eraan dat veertig jaar geleden 1.100 Britse en Amerikaanse bommenwerpers de stad Dresden in de as legden, waarbij 135.000 mensen om het leven kwamen (vergeleken met 71.000 in Hiroshima met één bom). ‘The allies probably bombed Dresden to propitiate the Russians’, meldt The New York Times.³⁰⁷ ‘Scholars describe Churchill as eager to impress Stalin with the West's ability to aid the advancing Soviet armies.’

306 Den Vaderland Getrouwe, Bruna, Utrecht, 1973.

307 The New York Times, 20 februari 1985.