Memoires 1984-B

[p. 7]

Inleiding

Na de dood van generalisimo Franco in november 1975, kwam een stoet van Nederlandse politici en journalisten, van Cees Berkhouwer (vvd) tot Elsbeth Etty (van De Waarheid) eer bewijzen aan de snel herrijzende Spaanse democratie. In die tijd was ik in Madrid als Tweede Secretaris verbonden aan de Nederlandse ambassade aan de Avenida Francisco Franco, die spoedig weer haar naam van voor de Burgeroorlog (1936-1939), La Castellana, terug zou krijgen.

Sinds het einde van de Burgeroorlog had Spanje, op een enkele uitzondering na, voor het vaderlandse journaille als onbegaanbaar terrein gegolden. Nu leek het wel alsof men de schade alsnog kwam inhalen. Contacten hadden ze niet, daarvoor waren ze goeddeels afhankelijk van de ambassade.

De komst van iedere journalist afzonderlijk werd per codebericht door het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag aan de post Madrid gemeld. Die berichten waren altijd in dezelfde bewoordingen gesteld en luidden bijvoorbeeld als volgt: Op datum X zal zich op Uw post melden Mr. E. Jansen (nrc Handelsblad). Jansen staat alhier te goeder naam en faam bekend. Gelieve hem bij zijn werkzaamheden gebruikelijke steun te verlenen.

Die tekst en toon veranderde pas toen de komst van Willem Oltmans werd aangekondigd. De precieze bewoordingen van de code kan ik mij niet herinneren, maar de boodschap was duidelijk: laat u zo min mogelijk in met deze kwaadsappige kwibus, die een aantal uwer al in ernstige verlegenheid heeft gebracht. Over de gebruikelijke bijstand geen woord.

Enkele dagen later arriveerde Oltmans op de kanselarij. Ik herkende die fraaie klassieke gebeeldhouwde kop meteen. Oltmans voerde een gesprek met ambassaderaad Wilprand baron van Pallandt, die daarmee in elk geval niet naar de geest van de instructie handelde. Van Pallandt vertelde mij slechts dat hij Oltmans toch wel een gekke vent had gevonden. Hun onderonsje heeft jaren later, toen Oltmans zijn proces tegen de staat voerde om schadevergoeding te krijgen voor de discriminatoire behandeling door verschillende ambassades, nog een staartje gekregen. Ik behoorde tot de lange rij getuigen voor de Haagse rechtbank, die werd voorgezeten door mijn jaargenoot uit Leiden, Bart Punt.

[p. 8]

Toen ik door advocaat Ellen Pasman werd aangezocht om ten faveure van Oltmans te getuigen, had ik me daartoe bereid verklaard. Ik zei er wel bij dat ik van plan was om dan ook te reppen van dat gesprek met Van Pallandt op de ambassade. Helemaal als melaats beschouwd, was Oltmans in Madrid dus niet. Natuurlijk begreep ik dat mijn getuigenis daardoor voor Oltmans aan belang zou verliezen. Een dag voor mijn getuigenis belde mevrouw Pasman mij thuis op. Of ik dat laatste deel van mijn interventie niet achterwege kon laten, Oltmans herinnerde zich namelijk niets van een gesprek met Van Pallandt. Ik antwoordde dat het om een koppelverkoop ging, ze kregen het hele verhaal of niets. Zo verenigde ik de volgende dag in de rechtszaal de getuige à charge en à décharge in één persoon. Een malle situatie. Maar goed Oltmans kreeg zijn schadegeld, al heb ik daar bitter weinig aan bijgedragen.

In de lente van 2001, ik was inmiddels journalist bij Elsevier, nodigde Oltmans, die inmiddels in het Singel in Amsterdam woonde, mij uit voor het avondeten. De enige andere gast was niemand minder dan Roland Lumumba, de zoon van de eerste premier van Congo, die een groot revolutionair was geweest. Lumbumba werd in januari 1961 in Katanga vermoord.

Zijn zoon was nu dertig jaar later in Europa met het doel om de Belgische Justitie alsnog te bewegen tot een schuldbetekenis aan die moordpartij. ‘Wij bevinden ons hier in het domein van de Cartesiaanse logica,’ zei Lumumba jr. boven zijn avocado met garnalen. ‘Als je in Oostende een hond doodschiet, beland je meteen in de gevangenis. Maar al is mijn vader als een hond afgemaakt, juridisch hebben de Belgen nog nooit een vinger uitgestoken.’

Roland was een toonbeeld van gematigdheid. Congo en België moeten van elkaar leren, zei hij, maar de littekens zullen slijten en als wij ons maar van de oude bitterheid ontdoen liggen er grote kansen op een vruchtbare samenwerking met Brussel. Deze toon nu beviel onze gastheer allerminst. ‘Non, non, non, cher monsieur Lumumba, il faut jamais cesser de faire la révolution. Frapper toujours.’

De architect uit Kinshasa hoorde het allemaal gelaten aan. Oltmans weer: ‘Dat was de grote verdienste van uw vader, hij sprak de Belgen niet naar de mond, hij heeft zelf koning Boudewijn voor schut gezet.’ Lumbumba jr. mompelde iets over andere tijden. Oltmans, in zijn uitstekende Frans, zou er die avond de zweep nog een paar keer goed overheen leggen, maar het mocht niet baten.

Zijn keurige gast uit het hart van Afrika liet zich niet opjuinen.

Rik Kuethe