Logo DBNL
Memoires 1984-A (2015)

Memoires 1984-A

(2015)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Paramaribo

26 februari, 1984

Hotel Torarica

Tegenslag. Harvey Naarendorp is op reis in Centraal-Amerika. Ik telefoneerde Badrissein Sital, maakte hem blijkbaar wakker, maar hij komt om 11:00 uur naar het hotel.

Sital deed zeer afstandelijk toen ik over zijn Cubaanse vriendin Maria begon, zodat we snel op de politieke situatie terecht kwamen. Hij had tot dusverre Bhagwandas, die hem had geïnspireerd naar Suriname terug te keren nog niet ontmoet en gesproken. Hij verzekerde me de invloed van de palu niet te onderschatten. Het was één ding, zoals Bouterse had gedaan, om zes palu-ministers uit de regering te verwijderen, maar iets heel anders om een einde te maken aan de invloed die palu heeft op veel niveaus in de bureaucratie. Wat hij in het interview voor de Haagse Post over de palu had gezegd, had de nodige problemen voor hem veroorzaakt.

Eigenlijk was de Stanvaste-organisatie het enige ‘wapen’ waar Bouterse op dit moment nog over kon beschikken. Maar de leiding van die club stond niet in werkelijk contact met de massa. Het leek zelfs of de afstand tussen die leiding en de wortels van de samenleving alleen maar groter werd. Wanneer dat zou doorzetten lagen de meest ernstige problemen voor de revolutie in het nabije verschiet. Ik zei tegen Sital: ‘Dan zou Bouterse dus behind the scenes naar Harvey moeten luisteren wat betreft de buitenlandse politiek en naar jou, wat betreft de binnenlandse politiek, want anders komt hij er niet.’ Hij antwoordde dat op dit moment het onverstandig zou zijn in zijn positie om op de voorgrond te treden.

Ik vertelde van George Stephens te hebben gehoord dat ze naar een joint-venture met Billiton streefden. Dat vond hij een belangrijke zaak. ‘Suralco ressorteert nu minder onder Tjon Kie Sim, maar direct onder het Beleidscentrum,’ zei hij. Hij adviseerde deze zaak met Fred Derby te bespreken. Hij dacht niet dat Harvey bij Stephens thuis een lunch zou accepteren, ‘want als hij dat doet krijgt hij hier problemen.’ Ik vroeg wat hij ervan dacht als ik Stephens zou vragen als vergoeding voor geleverde pr-activiteiten Hotel Torarica voor me te betalen. ‘Is dat

niet een beetje goedkoop?’ aldus Sital. ‘Je kunt Stephens beter een flat fee voor je activiteiten vragen,’ adviseerde hij.

Telefoneerde met Derby, die vroeg: ‘Hoe lang blijft u?’ Hij zou bekijken wanneer we konden praten.

27 februari 1984

Henk Herrenberg was weinig meedeelzaam. Hij had geen reacties op mijn Bouterse-boekje gekregen. De boeken lagen in de Memre Boekoe-kazerne bij sergeant Sammy Monsels. Daar hebben we dus weinig aan.

Belde om 09:30 uur Derby, maar hij zat in bad werd gezegd. Mijn koffer van de vlucht uit Miami is nog steeds niet terecht. Charlie Wong zegt dat het een truc is om je spullen na te kijken. Heb een scène moeten maken bij Mesier van protocol van Buitenlandse Zaken om schot in de zaak te krijgen.

Ontmoette Erik Klipp, die de Nederlandse ambassade leidt in afwachting van de komst van de nieuwe ambassadeur Dirk Jan van Houten. Hij was vlot en we waren het volkomen eens. Ook zou het weer openen van de klm-lijn naar Amsterdam als een zeer positief signaal van de zijde van Bouterse worden opgevat in Den Haag.

Ambassadeur Lampreia van Brazilië arriveerde om 19:15 uur in Torarica, waar ik hem in een maaltijd aanbood. Hij vertelde dat Desi Bouterse op zijn nieuwjaarsreceptie in kostuum was verschenen en één uur lang alleen met oud-ambassadeur Hoekman in een hoek had zitten praten. Dat was op 28 januari. Perfect. Lampreia vond dat Bouterse de zaken meesterlijk had aangepakt: ‘If he would have made one mistake, he would have been finished. (...) I really thought, and we all did at one moment, that he was finished. Concession after concession, we thought he almost went too far.’

Ik vroeg hoe Suriname er nu economisch voor stond. ‘Well, not so much money is needed in this country,’ aldus de ambassadeur. ‘The new minister of finance is an excellent man. I respect him very much. I had a long talk with him. Brasil represents Surinam in the imf for now. Our representative is a good friend of mine and Surinam will get a loan.’

Ik vertelde dat George Stephens me had gezegd dat Lampreia zich nu bezig hield met ‘rain-making’. Dat klopte. ‘We bombarded the clouds with salt to create humidity. We plan to do the same again in July and August.’ Hij vertelde dat Brazilië 250.000 dollar beschikbaar had gesteld om voor minister Tjon Kie Sim een studie te maken over hoe de energiesector in Suriname zou moeten worden aangepakt. Ook zou de toepassing

van zonne-energie worden onderzocht. Er was vorige week een dozijn Surinamers naar Brazilië vertrokken om een marineopleiding te volgen. ‘Ze vielen met de neus in de boter, want het was bij ons carnaval,’ aldus Lampreia.

28 februari 1984

Ontmoette Fred Derby thuis en we spraken anderhalf uur samen. Hij legde uit dat de Surinaamse vakbeweging twee perioden had gekend: van de jaren 20 tot 1940, en van 1940 tot 1966. In die perioden waren de structuren en doelen bepaald. Hij stak een lang verhaal af zonder me aan te kijken. Op zijn bureau lag propagandamateriaal over Andropov en Castro. Hij beschouwde oud-ambassadeur Osvaldo Cardenas als vriend.

‘Ik ben van huis uit geschiedenisleraar en ben nu 43 jaar oud.’ Hij heeft al negenmaal in de gevangenis gezeten. ‘Wij hebben veel ruzies met Desi Bouterse gehad, ook over de ontkoppeling van de klm en de slm,’ wat een palu-stokpaardje was, en waar hij dus zeer tegen was. Hij was dan ook voor een snel herstel van de samenwerking met de klm.

Ook sprak Derby zich uit voor het door Den Haag nakomen van de in 1975 aangegane verplichtingen op het gebied van ontwikkelingshulp. ‘Hier rust op Nederland een morele verplichting, meer dan bij ieder ander. We hebben tenslotte driehonderd jaar lief en leed gedeeld. Ik vermag niet in te zien,’ aldus Derby, ‘welke de problemen tussen Nederland en Suriname zouden kunnen zijn. Er zijn helemaal geen problemen.’ Ook sprak hij nog langdurig over de problemen in de bauxiet-branche, over Suralco en Billiton, en hoe hij zelf naar Pittsburgh en naar Nederland was gereisd om te zien wat er het beste zou kunnen worden gedaan. Derby en ik reden vervolgens samen in zijn auto naar het kantoor van Suralco om onmiddellijk met Stephens te kunnen spreken, maar die was vertrokken naar het Corner House om te lunchen.

Later belde Stephens mij op dat hij had gehoord dat Derby, uitstekend geluimd, bij Suralco was verschenen.

Ik telegrafeerde Sergio Orlandini van de klm.131

Stephens kwam naar Torarica en we zaten op het terras. Hij vertelde dat er overeenstemming over een protocol met de vakbeweging was bereikt, maar dat Derby ‘was dragging his feet’, en er niet meer over wilde spreken, laat staan onderhandelen. Ik bracht naar voren dat Derby met een onwillige vakbond moest werken en hij de arbeiders moest bewijzen geen



illustratie

door Suralco ingepalmd te zijn. Terwijl we spraken haalde hij een schaartje uit zijn zak en begon openlijk op het terras zijn nagels te knippen. Niet om iets hinderlijks weg te werken, maar één voor één werd er geknipt en geveild. Wat een proleet.

Ik vroeg Stephens of hij bereid was een public relations fee te betalen voor mijn bemoeiingen, of anders mijn hotelrekening op zich te nemen. Maar ook deze tycoon wil voor een dubbeltje op de eerste rij zitten. ‘Why do you want me to do these things for you, and why do you come to hear what was said, if you are not prepared to do something for me in return,’ voegde ik hem toe. Daarop veranderde zijn toon enigszins, maar uiteindelijk was het antwoord: nee. Hij had minister Tjon Kie Sim vanmorgen gebeld, die hem zelfs niet had teruggebeld. ‘I have had it to bend backwards forever,’ aldus Stephens. ‘It is to here and no further.’

Genoot van het avondlicht. Wandelde langs vertrouwde plekjes bij de rivier en vond een wit bloempje voor Eds carnet.

Mijn koffer was terecht en Sital kwam naar het hotel om de brief van Maria, met zijn horloge erin, op te halen. Ik vertelde hem dat Stephens het verdomde mijn hotel te betalen. ‘Je moet ook laten merken, dat het allemaal erg moeilijk is om te regelen,’ zei Sital.

Bubnov, de Sovjetambassadeur, zond zijn medewerker Boris om mij naar de residentie aan de Surinamerivier te brengen. Toen ik binnenkwam speelde een plaat van een pianoconcert van Beethoven door Van Cliburn. De ambassadeur begon met te vertellen dat het Sovjetblad New Times een uitstekend artikel had gepubliceerd over het boek dat ik met Georgii Arbatov had geschreven.

Hoe hij tegen de situatie in Paramaribo aan keek beantwoordde hij alsvolgt: ‘We donot know of what fat Suriname is liv-

ing. Winston Caldeira told me, “if we cut imports with 14 percent, we will offset Dutch aid.” But, instead, prices went up and the economic situation worsened.’

Bubnov vertelde dat in het verleden 50.000 ton aluinaarde door de ussr van Suriname werd gekocht via Suralco, maar de palu was tegen deze transactie geweest. Toch wilde Moskou opnieuw aluinaarde aankopen, ook omdat de fabriek bij Leliedorp gesloten zou worden. Ze zouden een ‘barter-deal’132 kunnen sluiten, bijvoorbeeld aluinaarde ruilen tegen Lada auto's. ‘Tell Mr. Stephens, if you see him, that I have some unfinished business with him,’ aldus de ambassadeur. Verder wilde de Sovjet Unie ‘timber logs and bauxite’ aankopen, en als iemand er voor voelde een bananenplantage te beginnen zou Moskou eveneens bananen uit Suriname willen invoeren. Van Surinaamse zijde was gevraagd of the ussr een baksteenfabriek zou kunnen leveren wat zou gebeuren op een tien jaar lopende lening tegen zeven procent. Ik vertelde hem dat Motke Chanoeka met Koor Industries uit Israël een aluminiumsmelterij wilde neerzetten.

‘Okay, then we are ready to set up a factory for billings and coils.’ Suriname had Moskou eveneens gevraagd om specialisten te sturen voor het verwerken van goud, ‘and we are ready to do this. (...) I cannot write out cheques, like the Brasilian ambassador does and send them specialists for cardiology or the treatment of brain tumors or whatever else they need,’ aldus de ambassadeur van het deviezen arme Sovjet Unie.

‘If you meet Tjon Kie Sim, tell him that I am an idle ambassador growing tomatoes in his garden who is serving as mailman for our Soviet Unions,’ zei Bubnov.133 Hij zei ook bereid te zijn treilers naar Suriname te sturen, ‘(...) with expert personel. They can lease the boats and we could train them.’ Ook sprak de diplomaat over de plannen voor de aanleg van Kabalebo-dam. ‘We are ready to bring in the necessary turbines from our plant in Leningrad.’ Ik vertelde die fabrieken te hebben bezocht. ‘We are also interested to import frozen chicken from Surinam, instead as from fascist regimes in other parts of Latin America. The same goes for cattle raising.’

Mijn volgende bezoek was aan minister Tjon Kie Sim. Om 12:30 uur vanmorgen is het protocol voor een joint venture tussen Suralco en Billiton de deur uitgegaan. Zag kans Stephens aan de lijn te krijgen en hem mee te delen dat de zaak door Su-

riname was goed gekeurd en dat het getekende protocol naar hem onderweg was.

De minister was in een uitstekende stemming. ‘Toen ik op dit ministerie twee jaar geleden belandde, ben ik begonnen om de correspondentie met Suralco in het Nederlands te voeren. Ook als de Amerikaanse ambassadeur me in het Engels schrijft, antwoord ik hem in het Nederlands.’ Ik dacht toen hij dit vertelde eigenlijk: Wat ontzettend kinderachtig.

Minister Tjon Kie Sim gaf me een uitgebreid exposé à la Fred Derby waardoor we veel kostbare tijd verloren. Hij werd om 12:00 uur bij Desi Bouterse verwacht. Hij vond de 50.000 ton aluinaarde die ambassadeur Bubnov wilde kopen niet interessant. Als het om 500.000 ton per jaar ‘metal grade’ zou gaan, zou er over een ‘deal’ gesproken kunnen worden.

Ik telefoneerde naar Motke om verslag te doen van deze gesprekken. ‘Je bent een schat,’ zei hij nota bene.

Chef-protocol van Buitenlandse Zaken Walter Greaves zegt het Bouterse-boekje in het Spaans te zullen vertalen. Ik zal het komende weekeinde een Engelse vertaling op een bandrecorder inspreken.

Om 17:45 uur arriveerde Stephens in het hotel. De papieren van Tjon Kie Sim waren niet gearriveerd. ‘I have been to the altar before,’ zei hij meesmuilend. Hij was allesbehalve zeker dat de aangekondigde papieren in orde zouden zijn.

Ik gaf Stephens eveneens de boodschap van Bubnov door dat ze ‘unfinished business’ hadden. ‘I was not aware of that,’ zei hij. ‘The palu did not want the Soviets to buy directly from you,’ legde ik uit. ‘That is why Bubnov would like to open negotiations again.’

‘You seem to be making all the right moves,’ aldus Stephens. Even later onderstreepte hij, bang dat ik om geld zou vragen dat hij mij nooit had gevraagd al deze stappen te ondernemen.

‘No, but I am talking to key people, and it seems in order to pass on information which would be to the advantage of Surinam if it reaches the right people at the right time,’ antwoordde ik.

Eindelijk verscheen Clif San-A-Jong ten tonele, de schilder, die ik een buitengewoon aantrekkelijke kerel vind. Ik gaf hem de verf, die ik voor hem uit Amsterdam had meegebracht en een exemplaar van het Bouterse-boekje. Hij zal me zijn ‘stekkie’ laten zien. Hij wilde mijn hand lezen. ‘Je wordt oud,’ zei hij, ‘minstens tachtig jaar.’

1 maart 1984

Gaf een interviewtje aan de radio hier.

Roel Martens kwam vertellen dat hij ingenomen was met het Bouterse-boekje.

Stephens heeft vanmorgen Tjon Kie Sim ontmoet. Het protocol over de joint venture moet uiterlijk morgen worden getekend. Ik vroeg ook of hij Bubnov al had gebeld. ‘Let him call me,’ was het stupide antwoord. Altijd maken dit soort mensen van een simpel telefoontje een prestige kwestie. Onbegrijpelijk. Net toen ik wilde weggaan was Fred Derby beschikbaar voor een gesprek. Maar hij begon eerst tien minuten lang met een minister te kletsen. Hij had de klm-affaire met Desi Bouterse besproken. Hij verwachtte dat de directe vluchten tussen Amsterdam en Paramaribo in juni zouden kunnen worden hervat. Mede omdat op 15 mei het lopende contract met Arrow Air afloopt.

Hugo van Reijen belde op vanuit Nederland en vertelde dat mijn gesprek met Panorama was verschenen.134 Hij noemde het ‘een pro-Claus verhaal’ en vond de lay-out sensationeel. ‘Nu krijg je een cheque van Soestdijk, want ze zullen over niets anders spreken,’ zei hij nota bene ook nog.

Telefoneerde met Peter, die nu op Amerbos is.

2 maart 1984

Eindelijk om 11:30 uur weer een ontmoeting met Harvey Naarendorp. Het duurde maar tien minuten, maar zondag gaan we er voor zitten. Liep in Fort Zeelandia tegen Derby aan, die zei bereid te zijn in Nederland met Orlandini te lunchen. Ik telexte onmiddelijk de klm:



illustratie

Yablonsky noemt Adolf Eichmann ‘a classic robopathic hero’. Van dezelfde orde vindt hij ‘Lieutenant William Calley's routine killing of “oriental civilians” (...) produced a mass affirmation of his behavior by a robopathic majority.’

Hij gaat nog verder: ‘The atrocious behavior was “righteous” to the robopathic majority because it was committed under the banner of Americanism: just as the extermination of Jews was righteously carried out in the interest of Nazi Germany.’ Ik trek al lange tijd een vergelijking tussen ‘American behavior on the world scene’ en de nazi's.

Peter Schumacher belde me op. Was er een coup aan de gang in Suriname? Ik antwoordde: ‘Niets aan de hand.’ Ik bracht hem op de hoogte van mijn gesprekken met Fred Derby, en dat ik aanwijzingen had dat het niet meer al te lang zou duren voor de luchtverbinding Amsterdam-Paramaribo zou worden hersteld.

Yablonsky spreekt over Abraham Maslows ‘self-actualized person’. De karakteristieken van zo'n ideale persoonlijkheid zijn:

 

1)Clearer, more efficient perception of reality
2)More openess to experience
3)Increased integration, wholeness and unity of the person
4)Increased spontaneity, expressiveness: full functioning: aliveness
5)A real self: a firm identity, autonomy, uniqueness
6)Increased objectivity, detachment, transcendence of self
7)Recovery of creativeness
8)Ability to fuse concreteness and abstractness
9)Democratic character structure
10Ability to love

 

Yablonsky concludeert: ‘A self-actualized person would have the inner definition and sense of self to resist a human robopathic action.’

3 maart 1984

Ik droomde dat Loet Kilian een foto van mam liet zien, die gekleed in een zomerjurk een trap van een gebouw afkwam. Zij keek wat naar rechts. Zou die foto bestaan? Was mam op die plaats?

Om 07:00 uur belde Harvey Naarendorp. ‘De bevelhebber kan jou om 11:00 uur ontvangen in het garnizoenskamp.’ Ik

wist niet wat ik hoorde. Ik ben hier negen dagen en nu ontmoet ik eindelijk toch nog de baas zelf. Ik zal de lijst opstellen van wat besproken moet worden.

Belde Peter op Amerbos. Hij zal de belangrijke post meenemen naar Londen. Hij gaat naar zijn moeder in Tilburg.

Diplomaat Klipp heeft een zwarte vaste vriendin. Ik vroeg hem of er nog een onderwerp was, wat ik bij de bevelhebber kon aanroeren. ‘Het is maar bijkomstig,’ was zijn antwoord, ‘maar die kwestie over Nederlandse gevangenen blijft in Den Haag een “belangrijke zaak”. Daardoor bestaat nog steeds rechtsonzekerheid. Als ze daar iets aan zouden kunnen doen.’

‘Zou dat in Den Haag een positief effect hebben?’ vroeg ik.

‘Zeker.’

Heb 45 minuten in de Memre Boekoe-kazerne met Desi Bouterse gesproken. Toen ik binnenkwam, verliet commandant Ivan Graanoogst de kamer. Bouterse was aanvankelijk geïrriteerd geweest dat het boekje over hem al was uitgekomen. Hij had juist opdracht gegeven het nog even tegen te houden om nog beter naar de eindtekst te kunnen kijken, vooral omdat hij nog niet de hele tekst had gezien. Toen ik er een opmerking over wildde maken, zei hij: ‘Nou, dat is gebeurd, dus niet meer over praten.’

Ik begon met uiteen te zetten wat Motke Chanoeka wilde bereiken via minister Tjon Kie Sim. Hij reageerde met: ‘U wordt dus zakenman.’

Vervolgens sneed ik de kwestie van de klm-lijn aan. ‘Ik ben er ook voor dat de klm weer komt vliegen. Derby kan intussen zeggen wat hij wil, uiteindelijk is het een politieke beslissing. Het hangt samen met het herstel van de ontwikkelingshulp. We kunnen nu wel even een vlugge beslissing nemen, maar we moeten ook denken aan de belangen van onze kinderen.’

Ik behandelde punt voor punt mijn lijstje en de bevelhebber maakte van alles aantekeningen. Ik vertelde van mijn gesprek met ambassadeur Bubnov, die zich te geïsoleerd voelde en van alles wilde doen in Suriname en gaf er vervolgens een overzicht van. Ook vertelde ik van mijn ontmoetingen met ambassadeur Lampreia van Brazilië. Als laatste bracht ik de wens van zaakgelastigde Klipp in verband met de Nederlandse gevangenen over.

Hij zei vervolgens dat André Haakmat eigenlijk terug wilde komen in Paramaribo. ‘Hij weet alles van de rol van de cia hier. Maakt u maar een interview met hem. Als ik zou publiceren wat Haakmat me schrijft dan zou je wat beleven.’ Ik zei bereid te zijn een poging te wagen. ‘Als u fotobewijsmateriaal

hebt, stelt u dit dan beschikbaar?’ vroeg ik. Hij ging akkoord. Ik merkte tegen Bouterse op dat er momenten waren geweest, vooral tijdens de stakingen bij Suralco, dat het er naar uit zag dat hij de ontwikkelingen niet zou overleven. ‘U ziet, we zijn er nog steeds uitgekomen,’ glimlachte hij. Ik dacht, zou hij zijn sportinstinct hebben gesublimeerd in een politieke wedstrijd ‘overleven aan de top van Suriname’? Ik benadrukte dat we In gesprek met Desi Bouterse publiceerden op een moment dat velen dachten dat hij kon worden afgeschreven.

Desi Bouterse sprak met enige bewondering over de rol van ambassadeur Hoekman, die een belangrijke bijdrage had geleverd. Ik zei dat ik er eigenlijk uitermate trots op was een zekere rol te hebben gespeeld - natuurlijk samen met Harvey Naarendorp - om hen weer bijeen te brengen en aan de praat te krijgen. Ik onderstreepte in dit opzicht bijna dertig jaar geleden veel van president Sukarno te hebben geleerd in dit opzicht.

‘En wanneer u weer naar de kazerne komt,’ aldus de bevelhebber, ‘komt u dan niet via vanachteren binnensluipen.’

‘Ik was laat, want ik kon geen taxi vinden. Maar hoe wist u dat ik bij de verkeerde ingang was afgezet?’

‘Ik zag u aankomen.’

Bij mijn vertrek vroeg hij drie van zijn jongens me even in een stationwagon terug naar Hotel Torarica te brengen. Er lagen minstens tien machinepistolen in dit voertuig.

Ambassadeur Igor Bubnov liet me kort daarop bij het hotel ophalen. We lunchten bijna twee uur lang op het heerlijke terras van de residentie met uitzicht op de Surinamerivier. Hij laat altijd een muziekje in de achtergrond meedraaien, omdat alle communisten - Volodja Molchanov zelfs in zijn auto in Den Haag - er rekening mee houden te worden afgeluisterd.

Ik vertelde de Sovjetambassadeur dat ik een beroep op Desi Bouterse had gedaan hem uit zijn isolement te halen en er kennis van te nemen van wat de SovjetUnie hier mogelijk allemaal zou kunnen doen, als ze maar luisterden. Hij was ‘very, very pleased. But, I am sure, you talked about other matters also, than humble me,’ aldus Bubnov, wat waar was. Ik ben ook overtuigd dat ‘Bouta’ hem zal bellen en een gesprek zal arrangeren.

De ambassadeur vertelde dat er in de jaren twintig in Suriname geld was ingezameld om de Sovjet Revolutie te steunen. Hij maakte me er ook op attent dat wanneer in de huidige legerkrant de foto's van de zestien militairen, die de Surinaamse revolutie waren begonnen werd geplaatst de beeltenis van Sital was verdwenen. Sital is dus echt uit de gratie geweest, waar het

interview in de Haagse Post blijkbaar op effectieve wijze een einde aan heeft gemaakt. Wie weet zal een gesprek met Haakmat in de Haagse Post een soortgelijk effect sorteren. Veel hangt af van wat Haakmat gaat zeggen. Ik wil hier met Harvey - en met Sital - over spreken.

Ik vertelde Bubnov trouwens ook dat het Kremlin bezig was een absurd groot ambassadecomplex in Havana neer te zetten, alsof ze willen onderstrepen dat Fidel Castro zonder Sovjetsteun wel kan inpakken. En dat het me deed herinneren aan de gebouwen, die de Britse onderkoningen in New Delhi bouwden in de koloniale jaren. ‘Well, not all of our bureaucrats have a sophisticated view in these matters like you,’ reageerde hij. Daarop vertelde hij veel anekdoten uit zijn diplomatieke carrière, over Nikita Chroestjov, die Richard Nixon eens de les las op een Amerikaanse tentoonstelling in Moskou en het standpunt huldigde dat het marxisme eens het kapitalisme zou ‘begraven’.

Peter Schumacher belde opnieuw. Hij had mijn informatie over het standpunt van Fred Derby en het herstel van de klm-lijn naar Paramaribo - informatie die hij ‘volgens zeer betrouwbare bronnen’ had vernomen - maar meteen vanavond op de voorpagina van nrc Handelsblad gezet. Wel ja, vooruit maar. Dan krijg je straks weer het gelazer met Jan Sampiemon en anderen dat ze ook voor deze gouden tip niets hoeven te betalen, want dat een van hun eigen redacteuren (Schumacher) ‘het nieuws’ binnenhaalde. Overigens is het nooit weg dat Orlandi (en Wunderink) kennis nemen van het feit dat ik werkelijk over die lijn bezig ben in Paramaribo.

Poging normale lijn op Suriname te herstellen
amsterdam/paramaribo, 3 maart - Suriname streeft ernaar op zeer korte termijn weer een normale KLM/SLM-vliegverbinding te hebben tussen Paramaribo en Amsterdam. Dit heeft volgens zeer betrouwbare bronnen in Paramaribo vakbondsleider Fred Derby gisteren laten weten.
Derby zei in de eerste week van april naar Nederland te komen om met de KLM te praten. Het streven is met ingang van 15 mei, wanneer het huidige contract met de Amerikaanse maatschappij Arrow Air afloopt, de KLM weer op Suriname te laten vliegen.

Had een gesprek met Carlo Spier. Ik beklaagde me over de vele kletsverhalen, die over mijn werk hier de ronde deden. Hij zei me hier niets van aan te trekken: ‘Wij weten wat we aan jou hebben.’ Spier was het met me eens dat een interview op dit moment met Haakmat een nieuwe coup zou kunnen zijn. Hij was van mening, dat het eigenlijk nog te vroeg was

geweest voor een boekje over Bouterse. Zeker, maar vanwege alle onzin die over deze man rondgaat, is er nu in ieder geval een begingemaakt een ander beeld van hem te schetsen, dan het gangbare.

4 maart 1984

Cliff was hier. Hij droeg een jeansoverall en het geheel zag er weer lekker uit. Hij zei in geen zes maanden seks te hebben gehad. Onvoorstelbaar en een buitengewoon ongezonde zaak. Ik dacht: jongen het wordt de hoogste tijd dat ik je een gigantische beurt geef.

Een artikel van Daniel Goleman over: sexual fantasies: what are their hidden meanings?.135 In de American Journal of Psychiatry is een studie verschenen van een onderzoek van David Barlow bij 120 mannen en vrouwen, de helft homo en de andere helft hetero, waaruit blijkt dat ‘showing that people's sexual fantasies can be at odds with their sexual orientation.’ Men schijnt ook selectief te zijn bij het zich herinneren van dergelijke fantasieën. ‘We find most people have about seven or eight fantasies a day, although the range can be from none to 40 and up.’

Homo's hebben de volgende fantasieën:

 

1)Images of male anatomy (dat klopt)
2)Forces sexual encounters with men (klopt bij mij helemaal niet)
3)Sexual encounters with women (nooit)
4)Idyllic encounters with unknown men (nooit)
5)Group sex (evemin)

 

Maria Montessori (1870-1952) stelde vast tijdens het onderwijzen van arme kinderen in Rome dat de kleintjes dikwijls leerden te schrijven voordat zij konden lezen. De Amerikaan, J.H. Martin heeft nu een methode ontwikkeld, die hij Writing to Read noemt, wat neerkomt op ‘a system of teaching a child how to convert the sounds he already speaks into “sounds” he can write.’ Martin noemt het ‘having children understand that they can talk with their fingers on paper.’

‘The system aims at allowing the child to write at the upper levels of his ability to think and talk. Having mastered the encoding of written language, logically the child should also be able to read at the upper levels of his individual ability to rec-

ognize and understand words. “Writing to Read” is the first effort at programming this old idea in meticulous detail, offering it to a broad range of children, and carefully testing its results.’136 Dit artikel moet naar professor Delgado in Madrid, omdat wij al jaren samen filosoferen over hoe kinderen, anders dan nu al vele eeuwen gebeurt, geprogrammeerd zouden kunnen worden om in staat te zijn de 21ste eeuw te overleven op aarde in plaats van het hedendaagse parasitaire bestaan richting een apocalyptisch einde. Als je vijfjarige jongetjes achter een computer ziet zitten, bezig met Martins Writing to Read-programma, en er staat onder dat het resultaat ‘a startling increase in youth literacy’ oplevert, dan realiseer ik me terdege 59 jaar te zijn. In mijn herinnering staat op vijfjarige leeftijd het leesplankje met aap, noot en Mies centraal. Er is wel erg veel veranderd deze halve eeuw.

Maar Daniel Goleman biedt troost: ‘The aging mind proves capable of lifelong growth.’ Onderzoek heeft uitgewezen, dat ‘certain crucial areas of human intelligence do not decline in old age among people who are generally healthy.’ Er is zelfs komen vast te staan dat mensen, die fysiek en emotioneel gezond zijn gebleven, ‘well into their eighties experience some of the most important forms of intellectual growth.’



illustratie

Goleman: ‘Crystallized intelligence is a person's ability to use an accumulated body of general information to make judgments and solve problems. In practical terms, crystallized intelligence comes into play, for example, in understanding the arguments made in newspaper editorials, or dealing with problems for which there are no clear answers, but only better and worse options.’ Hij noemt enkele voorwaarden om op oudere leeftijd ‘on the ball’ te blijven.

1) Staying socially involved. Among those who decline, deterioration is most rapid in old people who withdraw from life.
2) Being mentally active. Well educated people who continue their intellectual interests actually tend to increase their verbal intelligence through old age.
3) Having a flexible personality. A longitudinal study found that those people most able to tolerate ambiguity and enjoy new experiences in middle age maintained their mental alertness best through old age.

Er is dus plenty hoop.137

 

Schreef een memo aan Harvey Naarendorp.138

 

‘We welcome illusions because they spare us emotional distress, and enable us instead to indulge in gratification.’ - Sigmund Freud.139

 

‘Students of human nature,’ aldus Freud, ‘and philosophers have long taught us that we are mistaken in regarding our intelligence as an independent force and in overlooking its dependence upon the emotional life. Our intelligence, they teach us, can function reliably only when it is removed from the influences of strong emotional impulses: otherwise it behaves merely as an instrument of the will and delivers the inference which the will requires. Thus, in their view, logical arguments are impotent against affective interests, and that is why reasons, which in Falstaff's phrase are “as plenty as blackberries”, produce so few victories in the conflict with interests. Psychoanalytic experience has, if possible, further confirmed this statement. It daily shows that the shrewdest persons will all of a sudden behave like imbeciles as soon as the needful insight is confronted

by an emotional resistance, but will completely regain their wonted acuity once that resistance has been overcome.’140

Wie is Michail Gorbatsjov? Nooit van gehoord. Hij schijnt een belangrijke rede te hebben gehouden als lid van het Politburo. ‘Less strident in tone,’ schrijft Serge Schmemann in de The New York Times141 dan soortgelijke redevoeringen van Andrei Gromyko en defensieminister Dmitri Ustinov. Gorbatsjov schijnt ten opzichte van de vs bereid te zijn ‘to use any real chance for fair negotiations, and for reaching practical accords.’ Het lijkt erop of Gorbatsjov sympathiseert met de hervormingen die Andropov wilde doorvoeren: ‘modernizing industrial technology, improving management, bolstering labor discipline, fighting corruption and increasing farm output.’ Ik hoop niet dat er in Moskou wordt gedacht, dat er ‘fair’ met het regime Reagan gesproken of onderhandeld kan worden, want dat is alleen maar uit op het permanent schaakmat zetten van het Kremlin. Gorbatsjov is 52 jaar oud.

Roel Martens reed mij naar het huis van Harvey Naarendorp. Ik zakte bijna meteen door een stoel op het bordes en geneerde me kapot.

Hij ging meteen akkoord om als juridisch adviseur ‘strictly above board’ op te treden voor wat betreft de plannen van Chanoeka, Koor Industries en mij, om in Suriname te komen tot de bouw van een aluminiumsmelterij. Zijn deelname zal tot de realisatie van het project bijdragen, en misschien zelfs helpen het te garanderen. Een commissie voor hem was goed. Hij zou een gedeelte ervan afdragen aan de Stanvaste-organisatie. Hij beaamde met Bouterse op een lijn te liggen. Over premier Udenhout zei hij: ‘Hij is een kleurloze man. Hij zal zeker geen baanbrekende ideeën aandragen. Het huidige kabinet is eigenlijk soep met balletjes.’ Harvey noemde Udenhout wel een patriot, die zowel nationaal als internationaal naar een doorbraak voor Suriname zocht. ‘Je zou hem, als hij een interview geeft, kunnen vragen welke uitgangspunten hij heeft om de democratisering door te zetten. En wat de functie is van de denktank die ze hebben opgezet.’

Harvey: ‘Zoals ik je eerder heb gezegd, de opening naar werkelijk revolutie maken is pas in 1983 gekomen. Er zijn daarbij geen aanwijsbare groepen opgestaan. Laat staan dat zich leidende figuren hebben gemanifesteerd. We zitten dus in een conditiescheppende fase. De politieke organisatie begint nu pas van de grond te komen. Waar het om gaat is, hoe het politieke cir-

cuit weer open te gooien. Ik denk dat het nog dit jaar moet komen, vooral door meer interne goodwill. Bouterse draagt nu alleen alle verantwoordelijkheid. Het gaat erom meer Surinamers aan het woord te laten, dus een meer open fight te voeren. We moeten een ideeënstrijd ontketenen waardoor belangensferen duidelijker worden omlijnd. Met het deksel op het politieke circuit is een vorm van bederf niet uitgesloten. Het is nu nog niet zo ver. Maar het komt. Of, Desi gooit de zaak zelf open, of het zal vanuit de massa gebeuren en dan is zijn leiderschap voorbij.’

Naarendorp vertelde dat ze vrijdagavond bijeen waren gekomen, ook Carlo Spier was erbij, en toen had hij deze ideeën openlijk ontvouwd. Ze waren ingeslagen als een bom. Komende woensdag zal Harvey een schriftelijk analyse indienen om zijn ideeën nader te verduidelijken. ‘Wat je eigenlijk alleen maar nodig hebt, is de steun van Bouterse zelf voor wat je hier zegt, and the rest will fall into place, because they will not contradict him anyway,’ zei ik. Daar was hij het mee eens.

Hij was in Nicaragua geweest en vertelde dat Daniel Ortega zich verbonden voelde met Suriname omdat hij vond dat zij: ‘(...) de enige twee landen op het continent zijn, die fundamentele veranderingen doorvoeren.’ Ik gaf hem de fles wodka, die ambassadeur Bubnov had meegegeven. Hij mengde het gif meteen met cola.

Harvey zei vorig jaar Bouterse te hebben geadviseerd om de klm-lijn op Paramaribo te koppelen aan de kwestie van het Suriname nog toekomende ontwikkelingsgeld. ‘Hij zit dus wat die zaak betreft nog op dat advies,’ aldus Naarendorp. Hij was het ermee eens dat er nu een andere situatie was ontstaan en een gewijzigd psychologisch klimaat. Ik neem aan dat Harvey de bevelhebber zal helpen in een meer actuele richting te denken.

Naarendorp gaf ook aan, dat ‘sommigen’ in Suriname aasden op zijn adviseurspost dichtbij Bouterse. ‘They ask for my scalp’ zei hij.

Hij had eens met de Amerikaanse ambassadeur, Thomas Enders een gesprek gevoerd. ‘Die man is totaal ongeschikt voor een discussie over noem maar op wat, laat staan over Suriname,’ aldus Harvey. Hij wist overigens niet dat Enders binnenkort zal ophoepelen.

Peter Schumacher belde weer. Zijn bericht in de nrc (na een gesprek met mij hier) over de komst van Fred Derby naar Nederland had het nodige in Den Haag losgemaakt. Ook het nos Journaal en andere media hadden zich met dit bericht bezigge-

houden. De Telegraaf had gisteren onder een loei van een kop gemeld dat Bhagwandas een coup zou hebben gepleegd. Niets dan fantasie dus. Het is niet alleen walgelijk, het is misdadig wat bij die krant al jarenlang iedere keer opzettelijk aan leugenberichten worden gelanceerd om de gemoederen in beroering te brengen.

Harvey liet zich overigens niet in vleiende bewoordingen over Derby uit: ‘een gladde aal,’ was wat hij kwijt wilde Dit bevestigt overigens mijn eigen indruk. Nooit een tweedehands auto van Derby kopen... Ook vroeg ik Naarendorp waar commandant Boerenveen was. ‘In Brazilië,’ was alles wat hij daarover zei.

5 maart 1984

De Zuid-Afrikaanse regering heeft aangeboden Nelson Mandela vrij te laten, op voorwaarde dat hij zich in een thuisland vestigt.

Ik heb in concept het artikel Suriname Quo Vadis geschreven. Het is misschien wel acceptabel om te publiceren. Ik heb twee kopies ervan aan zaakgelastigde Klipp gebracht met het verzoek er een Hoekman te zenden en het andere exemplaar aan Coen Stork.

Ik telefoneerde met ambassadeur Lampreia van Brazilië en vertelde met Bouterse te hebben gesproken over de moeite die hij wilde doen om een imf-lening voor Suriname te krijgen en dat ik hem gadviseerd had met hem, Lampreia, een ontmoeting te hebben. ‘He made an appointment for tomorrow,’ aldus de ambassadeur. Daarna gaat hij een paar dagen naar Brazilië. Hij vroeg of ik vanavond kwam dineren.

Sital wipte van 18:30 tot 19:30 uur langs in het hotel. Hij las Suriname Quo Vadis en vond het uitstekend behalve de passage van de ontkoppeling van de klm-lijn van de ontwikkelingshulp fondsen. Hij had vandaag ook lang met Harvey gesproken en zou morgen de bevelhebber ontmoeten.

De auto van de Braziliaanse ambassadeur wachtte al. Lampreia had van protocol vernomen dat Desi Bouterse morgen eveneens de Sovjetambassadeur zou ontvangen. Hoera, dan is dat na een veel te lange gevechtspauze ook gefikst. ‘If Bouterse had less idiots around, it would really work in Paramaribo,’ aldus Lampreia.

We dineerden op het terras en ‘delicious food was being served.’ De ambassadeur liet al zijn uitgestalde decoraties zien. Ik dacht, vooruit dan maar, hoewel ik hier niet voor gekomen ben.

Zijn voornaamste nieuwtje van deze avond: hij had gehoord dat Fulgencio Batista erop had toegezien dat Fidel Castro, indertijd zijn gevangene, was gecastreerd.

6 maart 1984

Hans van den Broek heeft zes weken na het bliksembezoek van premier Lubbers nu zelf een aantal visites in Washington afgestoken, waaronder een beleefdheidsbezoek bij Ronald Reagan. Bij Hans viel het accent op raketten en wapensystemen.142

Freud heeft het in The Future of an Illusion haarfijn uitgespeld: infantiele neurosen ‘are overcome spontaneously in the course of growing up.’143 Hij doelde hierbij op de religieuze neurose van de jonge mens, van kindsheid tot volwassenheid is het de bedoeling dat de mens deze kronkels in de hand krijgt. Maar in de vs bestaat een gigantisch gekrakeel over een grondwettelijk amendement, dat georganiseerde gebeden in scholen zou moeten toestaan. Het Opperste Gerechtshof ‘expelled God from the schools’, aldus een hoofdartikel in de The New York Times144 waarbij ‘state-sponsored prayer and Bible reading’ in klassen werd verboden. Ronald Reagan, een van de meest mentaal onvolwassen presidenten die Amerika de afgelopen jaren heeft gehad, voert een campagne om de klok wat bidden op scholen betreft weer vrolijk terug te draaien. Hopeloos.

Premier Wim Udenhout zegt geen tijd voor een interview te hebben. Ook van sergeant Doedel hoor ik absoluut niets. Ik belde hem dus maar eens op. Hij zei dat ik het land was binnengeslopen zonder me als journalist bij hem te melden. Ik had met iedereen contact opgenomen behalve met de nvd. Ik antwoordde dat ik nooit ene moer aan hem had gehad, en dat hij met zijn houding alleen maar het land en zichzelf kwaad deed. Hoe kan het ook anders, een legersergeant als rijksvoorlichter. Eigenlijk ben ik aangeslagen, na de ontdekking dat Doedel als hoofd van de voorlichtingsdienst in een vijand is veranderd. Ik belde Sital. ‘Toen ik hoorde dat Doedel de leiding had gekregen bij de nvd kreeg ik koude rillingen,’ zei hij. Dat is wat ambassadeur Lampreia bedoelt, met zijn opmerking over Bouterse en de idioten die hem omringen. Waarom werkt de bevelhebber met zulke tweederangsfiguren?

Ik heb Jan Mets een pittige telex hierover gezonden, in de wetenschap dat Doedel er een afschrift van op zijn bureau krijgt.



illustratie

Nam een bus naar Ornamibo om mijn vriend Cliff, de kunstschilder, te gaan bezoeken. Ik verbleef anderhalf uur in zijn huisje en bewonderde al zijn werken. Ik zal er maar niets over zeggen, want moderne kunst gaat geheel aan mij voorbij. Toch werd het een moeizamer bezoek, dan ik had verwacht. Dat mam die nacht in een droom was verschenen, verklaarde hij met: ‘omdat zij nog leeft.’ We gingen samen terug naar de stad. Hij ging de hele nacht de zee op om te vissen.

7 maart 1984

Toen ik met Cliff gisteren terug kwam uit de Surinaamse rimboe stond de grijze Mercedes met de Sovjetvlag bij de ingang van het paleis. Bubnov zat dus inderdaad bij Bouterse.

Wat voor shit hangt me vandaag weer boven het hoofd. De eerste jobstijding arriveerde al. Wat heeft dit nu weer in hemelsnaam te betekenen? Een ongesigneerde telex van Orlandini. Ook zo keurig.



illustratie

Diplomaat Knipp zei vanmorgen dat als Doedel om mij te pesten het boekje achterhield, dit indien het bekend zou worden in Nederland het de verkoop daar ten goede zou komen. Tegelijkertijd gaf de houding van Doedel aan dat het met persvrijheid in Suriname nog maar povertjes was gesteld. Hij vroeg trouwens om nog een exemplaar, ‘want ik heb het mijne aan een zeer hooggeplaatste diplomaat gegeven.’

Wie schetst mijn verbazing

illustratie

wanneer de chauffeur van de ambassade me een bedankbriefje komt bezorgen van Bubnov. Opmerkelijk is wel dat hij zijn briefje met 7 februari 1984 dateerde.

Harvey Naarendorp zegt de visites van de ambassadeurs van Brazilië en de Sovjet Unie aan Bouta te hebben bijgewoond. Hij begreep niet waarom Doedel zo idioot deed. Sital had er Bhagwandas over gebeld en iedereen tastte in het duister, ook waar de duizend Bouterse boekjes waren gebleven. Ik belde naar ambassadeur Herrenberg in Den Haag en zei dat ik door al het gelazer op ontploffen stond. Hij noemde het allemaal ‘een misverstand’. Later belde Harvey om te zeggen, dat premier Udenhout bezwaren tegen mijn Bouterse-boekje had en zodoende voelde Doedel zich gedekt te handelen zoals hij deed.

8 maart 1984

Vanmorgen arriveerde ing. I. Chs. da Costa, dr. R.H. Power en Soe Agnie van Surland N.V. om over uitbreiding van de Surinaamse bananenaanplant te overleggen. Het schijnt dat Suriname 1.600 hectare grond heeft waarop bananen worden geteeld; dit zal met 200 hectare zullen worden uitgebreid. Het zou mogelijk zijn, met passende investeringen hier 500 hectare aan toe te voegen. De kosten bedragen 35.000 Nederlandse guldens per hectare. Er moest namelijk eerst kartering komen, dan inpoldering, nader onderzoek, een infrastructuur een wegennet met loodsen en een kabelbaan. De hele Surinaamse bananenoogst gaat naar Fyffes in Londen.

Bij Surland zijn 950 mensen in dienst, waarvan 250 gastarbei-

ders zijn, meestal uit Haïti en Guyana. De huidige minister van Landbouw Imro Fong Poen heeft zelf vijf jaar bij Surland gewerkt. Het was heel aardig dat de Sovjetambassadeur bananen wilde kopen, maar er kon geen sprake van een barter trade zijn, dus geen bananen ruilen tegen Lada-automobielen.

Ik ben benieuwd. Ik zou best in de Surinaamse bananenbusiness willen gaan.

Frank Robles, directeur van Hotel Torarica en nogal fel anti-Bouterse, heeft mijn boekje gelezen en zei: ‘Ik ken die man helemaal niet, maar als hij werkelijk is zoals u hem beschrijft, dan hebt u een zeer nuttig boekje geschreven...’

Bezocht Harvey die, nadat we al een half uurt zaten te praten, langs zijn neus weg zei: ‘De bevelhebber heeft vanmorgen opdracht gegeven je boekje te verspreiden.’

‘Aan wie?’ vroeg ik stomverbaasd.

‘Aan Sammy Monsels,’ antwoordde Naarendorp. ‘Commandant Graanoogst heeft me dit meegedeeld. Ik zal je even met hem verbinden.’ Ik sprak dus vervolgens met Graanoogst en vroeg hem de bevelhebber te willen bedanken. Hij zei ook nog een instructie aan sergeant Doedel te zullen geven. Over de premier, die geen tijd voor een interview had, zei Harvey: ‘Uutje145 houdt een beetje van gewichtig doen. Hij vliegt morgen ook naar Miami.’ Naarendorp zou de rekening van Hotel Torrarica regelen: ‘Want anders word je gegijzeld Willem en dan moet ik je in de gevangenis komen opzoeken.’ Meteen een telex naar Mets.



illustratie

9 maart 1984

Surland N.V. liet berichtte dat ze bereid zijn met Balton te praten.146

Gisteren heb ik wel na al het getraineer toch nog een ontmoeting met minister Tjon Kie Sim gehad (‘call me Erik,’ zei hij) en ik heb een brief mee met de voorwaarden waaronder Suriname een smelterij zou willen accepteren. Ook ging hij akkoord met het idee om Harvey Naarendorp als consultant aan te stellen voor dit feitelijk Israëlische project.

Vliegveld Zanderij

Toch nog paniek bij vertrek uit Torarica. De rekening van 3.021 Surinaamse guldens was niet voldaan. Walter Greaves, met wie ik uitdrukkelijk had besproken dat ze mijn auteursrechten op de Spaanse vertaling van het Bouterse-boekje voor de rekening van het hotel konden gebruiken, bevestigde geen ‘clearance’ voor mijn vertrek te hebben gegeven. ‘Harvey moet bellen,’ zei hij. Maar Naarendorp was onvindbaar. Intussen werd mijn bagage in beslag genomen en achter de balie van het hotel weggezet. Ik was zo woedend dat ik dacht: ik kom hier nooit meer terug. Er was wel een auto gestuurd om me naar het vliegveld te brengen.

Het is druk in de vip-room, omdat Udenhout op reis gaat. Ik zie ook kapitein Boerenveen. Niemand neemt de minste notie van mijn aanwezigheid. Protocol-chef Mesier, Walter Greaves, ze lopen allemaal straal langs me heen. Deze mensen weten gewoon niet hoe het hoort.

Paramaribo-Miami

Toen sergeant Doedel in mijn buurt was, stond ik op en zei: ‘Harvey heeft me gezegd dat ik dom was geweest om zo hard in mijn boekje tegen u te schrijven. Dit is een kleine gemeenschap, zoiets komt hard aan. Ik zal in een volgende editie het laatste hoofdstuk veranderen.’ Hij antwoordde met een smile, ‘het ging niet om mij.’ Hij stelde daarop voor dat ik iets over het boekje tegen de Surinaamse televisieploeg zou zeggen, die ook op het vliegveld was. Ik heb daarop in een kort gesprekje voor de camera uitgelegd dat bevelhebber Bouterse door drukte met de kabinetsformatie de hele tekst van het boekje niet had kunnen lezen, tegen bepaalde passages bezwaren had, maar dat de publicatie nu toch werd vrijgegeven, omdat de nieuwe regering zich op meer persvrijheid toelegde. Ik voegde eraan toe dat ook de Nederlandse ambassade dit als positief signaal opvatte.

Eenmaal in de lucht schreef ik Udenhout een briefje dat het me had verwonderd dat we elkaar niet hebben kunnen spreken en vroeg Greaves het hem te geven. Dit gebeurde. Er volgde, kon

ik zien, een levendige discussie. Maar er gebeurde niets. Hij was kennelijk zelfs niet bereid informeel in het toestel te spreken: Fuck him.

Er zijn in Suriname reeds vijf dodelijke gevallen van aids geweest.

10 maart 1984

Miami Airport

De afgelopen nacht in Club Bath in Coral Gables bracht weer de gebruikelijke verademing na vrijwel tien dagen op non-actief te hebben gestaan in mijn ‘geliefde Suriname’ met al die keurige en loyale heren daar. Alles bij elkaar een fantastische nacht met slechts enkele uren wat dommelen. ‘De gelukkige’ was een Aziatische jongen, die als nummer 15 mij in mijn cabine een bezoekje kwam brengen. Hij pompte zichzelf vol met poppers en het werd een wilde bedoening.

Miami-Orlando

Frits van Eeden en zijn aanzienlijk oudere lover Chuck haalden me af. We reden naar West Melbourne en alle herinneringen van twee jaar geleden samen met Eduard kwamen weer terug. Eén van de eerste dingen die Frits vertelde was dat hij onlangs een adelaar van heel dichtbij met zijn prooi had zien opvliegen. Hij bereidde me voor op zijn nieuwe hond, Yuri, veertien maanden oud, die hij in een dierenwinkel in Den Haag had gezien. Het was het laatste dier uit een nest van tien, dat nog leefde. ‘De pup was een puinhoop en kon nauwelijks staan. Na enige aarzeling heb ik hem toen gekocht en hij is nu een fantastische mooie sterke hond geworden. De Russische Borzoi is tenslotte de aristocraat van de hondenwereld.’ Hij had ook een witte Borzoi gevonden, in de vs; een vrouwtje, en ze waren nu samen. Die tweede hond had hij Mandy genoemd. ‘Dat is niks: die hond moet Tatjana heten,’ zei ik en hij heeft de raad inderdaad opgevolgd.

11 maart 1984

West Melbourne, Florida

Ik lig naar schilderijen van Frits te kijken, die door het hele huis hangen. Hij is werkelijk zeer creatief. Zijn passie voor dieren is ongelooflijk. Het Russische hondenras Borzoi gaat terug tot 1260. De kennels met Borzoi's van de tsaren waren legendarisch. Borzoi's werden nooit verkocht, maar enkel aan bijzondere gasten van de tsarenfamilie geschonken. Tijdens de revolutie, toen benden soldaten en boeren door het land trokken

om alles wat met de aristocratie verbonden was te vernietigen, werden er ook op grote schaal Borzoi's uitgeroeid.

Frits en ik gingen boodschappen doen. Daarna maakte hij veel werk van een rijsttafel. Hij heeft zich uitstekend ingewerkt bij het plaatselijke museum. Hij geeft er cursussen en men wil hem aan de fel begeerde ‘groene kaart’ helpen, opdat hij ingezetene van de vs kan worden.

Frits heeft een probleem aan zijn hart. Een cardiogram was niet in orde. Hij heeft nu pillen tegen plotseling opkomende benauwdheid. En dan is er weer zo'n typisch Frits detail: een prachtige gele roos bij mijn bed. Ik sprak veel met hem over Eduard. Het contact met Frits verloopt uitstekend. Hij nam me ook mee naar een kennel met Saluki's. Over onze eerste ontmoeting in 1963 zei hij, ‘Jij was eigenlijk helemaal mijn kleur, maar ik liep weg, want ik was er niet klaar voor. Je was bovendien very overpowering.’ Eigenlijk blijft het onmogelijk om een ontmoeting met Frits weer te geven. Ik denk - maar hoe weet je zoiets zeker - dat we dichter tot elkaar zijn gekomen. Ben erg blij weer naar hem toe te zijn gegaan.

Orlando-Washington D.C.

In 1970 waren er 355.000 advocaten actief in de vs. In 1984 zijn het er 622.000. Tegen 1995 zullen het er meer dan één miljoen zijn. Het denken advocaten nodig te hebben bij het oplossen van maatschappelijke conflicten is een typisch Amerikaanse ziekte, die zich steeds verder in de ‘rijke wereld’ uitbreidt. Als symptoom is het een teken van onuitsprekelijke armoede.

De Iraanse revolutie, nu vijf jaar onderweg, wordt in Time gekenmerkt als a fever bordering on hysteria. Het is een compleet moord- en doodslag spektakel. ‘Homosexuals, drugdealers and unfaithful wives are targets of firing squads.’ Saddam Hoessein begon in 1980 een oorlog tegen Iran om de ‘ruling mullahs’ te verdrijven, maar tot dusverre heeft de oorlog Khomeini en de zijnen alleen maar verder sterker gemaakt. Deze vier pagina's geven slechts aan hoe ver de collectieve waanzin in Iran is geëscaleerd. Zonder meer middeleeuwse toestanden.147

The New York Times spreekt van ‘een explosie van data over de hersencellen, die een grote complexiteit blootleggen.’ ‘The nerve cells of the brain, perceived only in outline fifteen years ago, are now becoming understood in detail that offers scien-

tists a wealth of clues to the function and disorders of the central nervous system - perhaps even to the nature of the mind,’ schrijft Harold Schmeck. ‘This more detailed picture of the neuron, the nerve cell, that is the basic functional unit of the brain, is emerging from an explosion of knowledge.’ Er is ook een nieuwe microscoop voorhanden om de neuronen in de hersens te onderzoeken. ‘It is a chemical and immunological kind of microscope,’ aldus Murray Goldstein. ‘It began to show us things that we just had no way of seeing before.’

‘One of the most provocative new concepts is that of the flow of chemicals in the axon and the ways this influences the nerve cell. (...) It now seems possible that some diseases involve disorders of axonal flow. (...) The tendency of nerve cells to die when they are severed from their connections to other cells,

illustratie

may reflect a sort of starvation of substances the cell needs from the outside, but can no longer get,’ aldus Schmeck.

Hij vervolgt: ‘Ten years ago, less than a half dozen nerve signal chemicals, called neurotransmitters, were known. Beginning with the discovery of the new brain chemicals called the encephalon in 1975; many previously unknown neurotransmitters have been discovered...’ In het verleden ging men ervan uit ‘(...) that the signals transmitted at any single nerve synapse were carried by only one neurotransmitter.’ Tegenwoordig gaan wetenschappers ervan uit: ‘(...) that two or even more signals-transmitting chemicals may function at one synapse.’

 

Ik lees een artikel als dit alsof het een verhaal uit een sprookjesboek is, alleen hier gaat het wel degelijk om facts en no fairy tales. Ik ben 59 jaar en ontdek voor het eerst iets over ‘the chemical basis of memory’, een onderwerp, dat me - ook in

verband met dit dagboek - grenzeloos fascineert. ‘The newly appreciated complexity of brain chemistry seems more compatible with the nature of the mind,’ schrijft Schmeck. Er wordt een studie gemaakt van de ‘chemical basis of rational thought and such complex, subtle things as joy, sadness and love for music or the beauty of a sunset.’148

De clou van dit artikel is, dat hoe meer men de chemie van de ‘brain’ begrijpt hoe gemakkelijker het wordt ‘to design drugs on a much more rational basis than has ever been possible in the past.’

12 maart 1984

Washington D.C., Hilton Hotel

Dineerde gisteravond met Barbara Applegate, mijn trouwe vriendin, en jarenlang (sinds 1958) mijn lezingenmanager. Zij heeft Peter en Eduard beiden ontmoet, maar is om één of andere reden hevig pro-Peter en al hevig anti-Ed.

Telefoneerde met Wicher de Marees van Swinderen in Phoenix, Arizona,149 die zei dat business het afgelopen jaar uitstekend was geweest. Hij waardeerde mijn brieven, en de boeken, die ik hem zond zeer.

Bracht een bezoek aan de Cuban Interest Section van de ambassade van Tsjechoslowakije en ontmoette daar de Cubaanse diplomaat Sancha Parodie. Vervolgens bracht ik een bezoek aan Wayne Smith in het gebouw van de Carnegie Endowment for International Peace. Hij was als jong diplomaat naar Cuba gezonden en jaren later opnieuw, maar dan als als hoofd van de vs Interest Section in Havanna. Hij had indertijd ook Caspar Reinink goed gekend en bleek hem evenzeer te waarderen als ik toen deed. Intussen overlaadde hij me met artikelen van zijn hand die in The New York Times en elders over Cuba waren gepubliceerd.

Eastern Shuttle to La Guardia

Phyllis Rose schreef: ‘Freud pointed out how our contemporary attitude to love differs from that of the ancients. The ancients revered the instinct whereas we glorify the object.’150

Zij vervolgde: ‘To the ancients love was a force, a power, a goddess who impelled one helter-skelter after various goals. A wise person respected and tried to placate this force, as one would respect the power of the sea, the wind or any other

force of nature. Greek literature is filled with characters, who, showing insufficient respect for Aphrodite, are punished for it. Hippolytus, a high-minded youth, prides himself on his chastity. Aphrodite rebukes him for his presumption by making his stepmother, Phaedra, lust for him. It all ends badly. (...) Our way is different. We tend to explain passion by justifying our love objects: Christopher, George or Jerry is uniquely worthy of our love. We like to believe our feeling is a reasonable response to an external provocation - the excellence of Christopher, George or Jerry. We prefer to disregard the extent to which our spontaneous and perhaps ludicrous love has irradiated and transformed Christopher, George and Jerry...’

13 maart 1984

New York

Peter had een een brief gestuurd naar Mora voor mij. Het was een lang en gefundeerd pleidooi om Eduard uit mijn hoofd te zetten, omdat hij nu eenmaal meer dan duidelijk had gemaakt verder geen contact meer met mij te willen hebben. ‘I wonder,’ aldus Peter, ‘where your pride has gone after all you went through, that you are still hanging on to this dream that, I am afraid can't be true, not even as friends.151 (...) If somebody had told me once, “cut me out of your life and leave me alone”, that would have been it for me and there is nothing you can do about it, whether it kills you or not. It breaks my heart to see some of your best years put into ruin. Life has to go on, an old cliché, but millions have to go through such experiences.’ Hij eindigde: ‘I hope for the best, because your happiness and well being is very important to me. Much love, Peter.’152

Ik antwoordde dat toen ik zijn brief las vol tranen schoot en legde uit dat de breuk met Eduard een open wond had achter gelaten, die bleef bloeden, terwijl ik de zaak probeerde te stoppen. ‘I do not want to share his life at all... but I do not love him one iota less than, for instance when we travelled together in Florida two years ago.’ Wat ik juist onderstreepte was dat Eduard de enige ervaring in mijn leven was geweest, waarbij een partner ‘ja’ had gezegd tegen een love relationship, en dat die achttien maanden stand heeft gehouden. Dus: love, friendship plus seks, the combination I was never before able to establish with either a boy or a girl. Dat was de unieke ervaring met Ed.

Mora Henskens vertelde dat Eduard de opdracht in mijn Bouterse boekje (Voor E.M.V.) belachelijk had gevonden. ‘Wat

heb ik met Bouterse te maken?’ had hij gezegd. Niets. Maar dat heeft er dan ook niets mee te maken.

Bezocht Bertie Hilverdink.153 Ook hij vond: ‘Grow up, it is over, so leave him alone.’ Hij kent Mora Henskens ook al jaren en voegde eraan toe: ‘Ik steek mijn handen er voor in het vuur: zij zit erachter en werkt jullie relatie nog verder tegen.’ In mijn hart vermoed ik dit dus ook, maar wil er verder niet over denken.

Ik bewonder Bertie (die nu Rex heet) in alle opzichten, hoe hij zich in New York staande houdt, in een appartement van 1000 dollar per maand woont, in een half jaar 18.000 dollar opzijzet en bezig is met een boek, voorzien van eigen tekeningen waarin hij het werk van de ‘make-up artist’ nader toelicht.154 Hij beschrijft er bovendien de top van de artiestenwereld in. Op een dag had hij een afspraak met de fameuze Joan Collins, die hij moest opmaken voor een omslag voor Vogue. Zij kwam drie uur te laat, liep regelrecht naar haar dressingroom en hing vervolgens eindeloos aan de telefoon. Daarop werd Bertie binnen geroepen, en zei ze: ‘I can't have anyone touch my face, because I break out in hives. So, I will follow your instructions.’ Bertie zei daarop: ‘Fine, but you will understand, I cannot do your face through your fingers, so either you want it or you don't,’ en hij kwakte de deur achter zich dicht. Dat hielp. Ze kwam hem tenslotte vragen om haar gezicht op te maken. Bezocht mijn oude, trouwe vriend psychiater Arnold Hutschnecker op Park Avenue. Voor het eertst nam hij me mee van zijn spreekkamer een etage hoger naar zijn woonhuis. Hij is nu toch aan een boek over Richard Nixon - die hem ooit consulteerde - begonnen. Hij liet me enkele pagina's lezen. Begrijp niet hoe dit te rijmen is met zijn geheimhoudingsplicht.155 Maar zijn agente was enthousiast, zei hij. Hij had nog geen antwoord uit Havana gekregen.156

Hij benadrukte opnieuw, wat hij noemde ‘your unusual vitality’, maar ik zag dat het gesprek hem vermoeide, en ben dus niet te lang gebleven.

Thomas Carlyle was van mening, dat ‘the history of the world is merely a biography of great men.’ Ik denk dat dit niet waar is. De bestorming van de Bastille en het op hol geslagen gedrag van de kudde ‘glorified apes’ heeft ook iets met die geschiede-

nis te maken, evenals het geduld, de intelligentie en het doorzettingsvermogen van faustiaanse knobbelaars in 's werelds laboratoria en denktanks.

‘The normal justification of biography,’ schrijft professor Denis Donoghue van de New York University, ‘is that it holds out the possibility of coming to know a person completely, or gaining the sentiment of that knowledge. In ordinary life, we don't assume we know anyone. Lives are mostly live, we think, in secrecy.’

 

In 1997 - bij het bewerken van dit deel - gaf me bovenstaande zin, - dat levens meestal in het geheim worden geleefd - te denken. Ik staarde enige tijd vanachter mijn schrijftafel157 in mijn appartement aan de Westerkade in het luchtledige, en dacht na over het waarom van mijn Memoires. Oscar Wilde zei eens dat ‘(...) every great man has his disciples and it is usually Judas who writes the biography.’ Ik denk aan de Amerikaanse Cindy Adams die eerst met Sukarno werkte aan diens autobiografie158 en onmiddellijk na zijn ondergang een smerig boek over haar zogenaamde vriend publiceerde.159 Eén motivatie is inderdaad dat ik na levenslang opzettelijk door de Nederlandse staat verdacht te zijn gemaakt, wil proberen mijn eigen verhaal op zijn minst vast te leggen. Sinds 1997 liggen er kopies van de mansucripten van de Memoires in de Koninklijke Bibliotheek. Tot deel 1984, althans. De volgende vraag: waarom mijn leven niet in het geheim geleefd? Waarom ben ik nooit gehinderd door een onontkoombare drang mijn handel en wandel te versluieren, of achter een kunstmatig rookgordijn te verbergen? Ik ken het antwoord eigenlijk niet. Waarom je generen voor de meest gewone zaken, die deel uitmaken van het dagelijks leven, zoals seks? Professor Donoghue benadrukte, dat ‘(...) in het doorsnee leven, we ervan uitgaan niemand echt te kennen.’ Maar hij zegt ook: ‘(...) but a limited knowledge is still worth having.’

Freud toonde aan dat het belang van de psychoanalyse vooral gericht moet zijn op het begrijpen van mensen, het vinden van methoden van genezing, en het voorkomen van uit de hand gelopen mentale chaos. ‘Psycho-analysis as a therapy attempts to overcome repressions and thereby release energy for healthy, normal living.’ Psychische hulpverlening om ontsporingen te voorkomen of ge-

nezen, zal alleen slagen indien men beschikt over een grondige en werkelijke kennis van de te helpen persoon. Mijn dagboeken en mijn Memoires-manuscripten verschaffen die kennis. Indringender dan freudiaanse sessies en zogenaamde spontane biechten, liggend op een sofa, voortbrengen. Wat ik ook denk, is dat mijn notities sinds 1940 een betrekkelijk ongeschonden en onverbloemd beeld geven van the growth of mind. Er zal op den duur misschien zelfs lering uit kunnen worden getrokken.

 

Ik heb na bemiddeling van Mora Henskens, telefonisch met Eduard kunnen spreken. Hij vond het onaangenaam dat ik Hein Glaubitz, een vroegere collega van hem, had ontmoet. Waarom in hemelsnaam? Verder zei hij langzamerhand de ervaringen met mij te hebben verwerkt: ‘Ik denk helemaal niet rot over je. Ik heb altijd gezegd, ook tegen mijn ouders, dat we het ook erg fijn hebben gehad, maar ik was een puppy Wim en jij een kerel van 57 jaar. Ik durfde immers niets te zeggen. Maar toen mijn ogen open waren gegaan...’

Ben zeer emotioneel over dit gesprek; ook om weer zijn stem te horen, dichtbij en toch zo veraf. Waarom vond hij de opdracht in het Bouterse-boekje idioot? ‘Ja, maar je hebt een psychologieboek aan Peter opgedragen omdat hij psychologie studeerde,’ zei hij.

‘Okay, maar mijn eerste boek De verraders droeg ik ook aan hem op, en dat ging over Indonesië.’

14 maart 1984

The New York Times schrijft

illustratie

over Justin Spoonhour (14), die zich, zonder enig voortekenen van psychische problemen, heeft opgehangen. Ik heb lang naar zijn foto getuurd. Als het mijn kind was geweest.

Justin was volkomen normaal, in mijn ogen. Hij hield meer van Beethoven en Mozart dan van Michael Jackson of Boy George. Hij speelde graag in toneelstukken van Shakespeare, en zag ernaar uit om in een musical op zijn school een solopartij te zingen. Hij bracht het ver in boogschieten, en droomde ervan ooit aan de

Olympische Spelen mee te doen in die sport. Zijn moeder zei: ‘A kid who's talking about which summer camp he's going to attend and what he wants as a graduation present doesn't sound like your suicide type.’ Hij was een rustige en wat teruggetrokken jongen, vermeed confrontaties en werd door een jongen op school gepest omdat Justin aan boogschieten deed. Hij pleegde zelfmoord op Valentijnsdag. Zijn moeder denkt dat hij het gevoel had gekregen dat er niemand was om lief te hebben. De afgelopen twintig jaar is het aantal zelfmoorden onder jonge mensen met 300 procent gestegen. Om koude rillingen van te krijgen.160 Arme Justin.

Ik logeer nog steeds bij Bertie. Hij kwam gisteren om 23:00 uur thuis en vroeg me: ‘Heb je gehoord van de drie homo's, die een vrouw in het Vondelpark verkrachtten? Twee hielden haar vast en de derde deed haar haar.’ Hij zit altijd vol grapjes en heeft altijd een reactie klaar meestal in het Frans omdat hij zoveel jaren in Parijs woonde. Een scheet noemt hij ‘un brise d'anus.’

15 maart 1984

Eduard belde me om 08:30 uur op. Hij stelde voor samen koffie te drinken, om 09:00 uur. Ik haastte me dus een taxi in naar de 45ste Straat. Daar liepen we langzaam naar de coffeeshop. Eduard keek ernstig. Ik vond hem bleek, maar toch blijft hij: my dream. ‘Mijn vader was erg boos, na alles wat er was gebeurd, want hij zag hoeveel pijn het me allemaal deed. Mijn moeder reageerde anders. Zij vond het diep tragisch dat iemand op zijn 57ste jaar zoiets overkwam.’ Hij benadrukte ook, hoe ik met mijn gedrag hem bij Transavia in verlegenheid had gebracht.

Ons gesprek begon emotioneel. We hadden beiden tranen in de ogen. Maar hij is nu absoluut niet meer nerveus, zoals bij het eerdere bezoek aan New York. Hij was ook weer meer geïnteresseerd in mijn wederwaardigheden. Ik vertelde over de schofterij van Ernst van Eeghen. ‘Wat wil je, het is een zakenman,’ zei hij.

19:45 uur, JFK Airport

Ik wacht op de vlucht naar Londen. Wat zou je toch moeten beginnen zonder walkman.

16 maart 1984

New York

Tot mijn ergernis kwam ik, al wachtende gisterenavond, erach-

ter dat ik voor vandaag had geboekt, Ik keerde dus terug naar Manhattan, en kroop maar weer bij Bertie in bed, die niet alleen snurkt, maar je nauwelijks enige plaats laat.

Vanmorgen sloeg ik de The New York Times open: het eerst wat ik zag was dat mijn vriend Aurelio Peccei, de voorzitter van de Club van Rome, op 75-jarige leeftijd was overleden. In oktober zou hij nog hebben gezegd: ‘They think that we are wiser than we are, know more things than we actually do. But since the founding of the Club of Rome in 1968 every indicator in the world has worsened except for one, human awareness. And that is fundamental. People now understand that we are in a mess, that sacrifices have to be made. I am a pessimist when I see how things are. I am an optimist when I see there are ways in which things can be changed.’161

Schreef meteen een brief aan Marisa Peccei, zijn vrouw, wat geen problemen zal opleveren, zoals het hoort wanneer het verlies van een vriend echt is. Schreef ook Anna Pignocchi, zijn secretaresse. Aurelio reduced to a foot-note in history, zeer upsetting news. Ik ging ervan uit nog jaren hem te zullen ontmoeten, en met deze bijzondere man samen te werken. Een man die zich nooit iets van de Haagse roddelaars aantrok die probeerden een wig tussen ons te drijven, zoals die afschuwelijke slapjanus Frits Böttcher. Ik heb ook een brief aan Jermen Gvishiani in Moskou geschreven, eveneens een persoonlijke vriend van Aurelio.

Intussen houdt Eduard me weer erg bezig. Ik zou willen dat ik dit allemaal aan mam zou kunnen vertellen.162 Zovelen die me dierbaar waren zijn er niet meer: Philip Handler, Margaret Mead, Gerard Croiset, Bung Karno natuurlijk. Mensen worden zo'n onafscheidelijk deel van je leven, zoals mejuffrouw Buringh Boekhoudt, en dan opeens zijn ze weg, even onvervangbaar als a set of teeth.

Op de voorpagina van nrc Handelsblad stond gisteravond dat het Amerikaanse bauxietbedrijf Alcoa en Shell-dochter Billiton in Suriname zullen gaan werken. Die zaak is dus toch in orde gekomen. Ben blij voor dat land, want bauxiet blijft van groot belang voor de Surinaamse economie.

JFK Airport - Londen

Veel lege stoelen, dus het wordt een gemakkelijke vlucht. Zou Peter me opwachten? Wat zou dat een verrassing zijn, but my hope is slim.

‘History is not a search for laws but the science of uniqueness.’ - Daniel Boorstin

 

Aurelio had waarschijnlijk nog zo veel plannen en wilde nog zo veel doen. Zou een roos op zijn tombe willen leggen.

In Polen is een crisis ontstaan omdat de autoriteiten kruisen met Christus uit de klaslokalen van de staatsscholen willen laten verwijderen. Dat lijkt me inderdaad, afgezien van de gruwel die wordt uitgebeeld, een verhelderende maatregel. Kardinaal Jozef Glemp is vervroegd van een reis in Latijns-Amerika teruggekeerd om het conflict met de communistische regering het hoofd te bieden.163 The New York Times meent dat de Poolse regering er beter aan zou doen rekening te houden ‘met de politieke macht van het kruis’. Volgens het blad zijn 95 procent van de Polen Rooms Katholiek. ‘In times of crisis they turn directly to their national icon, the Black Madonna of Czestochowa.’ Wanneer zal het hersenspoelen van kinderen aan de hand van tweeduizend jaar oude verzinsels eens ophouden?164

Londen, YMCA

Toen ik hier binnenwandelde was Peter net aan de telefoon; hij belde op vanuit Heathrow. Hij was dus wel op het vliegveld om me af te halen, maar is me misgelopen.

17 maart 1984

We waren nog laat in restaurant Kettner's gisteren, waar Peter zich bij Edwin en mij voegde, terugkomende van het vliegveld met een gedeelte van de post uit Amsterdam. Er zat een uitnodiging tussen om gisteravond in Groningen te spreken voor het Vriendschaps Comité Nederland-Suriname.165

Ik kon nu ook de Panorama-reportage over prins Claus lezen, en terugblikkend vind ik het een vreselijk verhaal. Het is op een aantal punten subtiel verdraaid met wat ik werkelijk heb gezegd. Bovendien refereert hoofdredacteur John Drieskens in een commentaar aan mij als ‘een gilnicht’.

Overigens ben ik het wel eens met de benadering eens een boekje open te doen over de wereldwijde clandestiene operaties, die vanuit Washington gedirigeerd worden en waarbij letterlijk alles is geoorloofd. Onder andere mensen die in de weg lopen voor homo uitmaken (bijvoorbeeld prins Claus, of gene-

raal Kiessling). En soms nog erger: Kennedy uit de straat laten schieten, Castro vergiftigde sigaren laten bezorgen of cia-collaborateurs als Suharto en Mobutu op de troon helpen.

Casper en Carine van den Wall Bake hebben een zoon gekregen: Constantijn Vasmer.

Professor Ies Lipschitz had ik vanuit Miami geschreven van mening te zijn dat Hans Teengs Gerritsen aangespoord zou moeten worden om zijn eigen verhaal te schrijven. Ies antwoordde dit ‘een zeer interessante’ gedachte te vinden.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums