Memoires 1983-B

[p. 199]

Paramaribo

23 november 1983

Hotel Torarica

De anti-Bouterse stemming lijkt in full swing te zijn. Ook in het vliegtuig wordt mij door Surinamers gevraagd of ik denk dat Bouterse zal aanblijven, waar ik natuurlijk stelling ‘ja’ op antwoord.

Premier Pierre Trudeau van Canada schijnt in Tokio een ontmoeting te hebben gehad met Georgii Arbatov, die daar is om de Japanse editie van ons boek te promoten.

Ik werd gisteravond, geregeld door Herrenberg, keurig door protocol van BuZa afgehaald. De functionaris, Ray Ong A Lok vergezelde me in een officiële auto naar het hotel. Ik sprak over de heibel met Havana. ‘Cuba is too greedy,’ aldus Ray, ‘in plaats van eerst met het meisje te vrijen willen ze meteen naar bed.’ Ook de Surinaamse studenten op Cuba zijn teruggetrokken. Enkelen bleven achter om hun studie af te maken. Badrissein Sital heeft in Havana een groepje Surinamers om zich heen verzameld. Het lijkt of Suriname nu permanent op de Amerikaanse lijn zit. Zou Desi Bouterse zich zover laten meetrekken?

De Telegraaf bracht met vette kop dat Bouterse openlijk zou hebben toegegeven dat het land tijdens zijn bewind bijna bankroet zou zijn geraakt. Hij zou gezegd hebben ‘desnoods met de duivel in zee te willen gaan’ om aan de nodige financiële middelen te komen. Hij zei bereid te zijn impopulaire maatregelen te nemen om de situatie het hoofd te bieden.²⁹⁶

Het is opmerkelijk dat ik nu voor het eerst Amerikaanse toeristen in het hotel tegenkom. Blijkbaar kan dat weer, nu de Cubanen het land zijn uitgejaagd. Er zit inderdaad een soort kentering in de lucht.

Bracht een bezoekje aan ambassadeur Hoekman. Hij was vriendelijk als altijd. Hij wordt secretaris-generaal van het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Ook hij was van mening dat Suriname nu een permanente zwenking in de richting van Washington had gemaakt. De breuk met Cuba was

296 De Telegraaf, 21 november 1983.

[p. 200]

blijvend. Volgens Hoekman had Bouterse al besloten met Havana te breken voor Maurice Bishop werd vermoord.

‘Wanneer Den Haag u werkelijk de vrije hand zou hebben gegeven, zou het heel anders tussen Den Haag en Paramaribo zijn gelopen. Maar de politiek ten aanzien van dit land wordt voor een belangrijk deel beïnvloed door achtergebleven breinen, als van de heren Aarts en Knol. Het is eigenlijk walgelijk.’

Jan Schmeitz vertelde dat de vara-televisie uitvoerig met Bouterse had gesproken, maar het zou niet worden uitgezonden, want het meeste wat hij vertelde had al in de kranten gestaan. Ook Hugo van Rhijn van de nos kwam kennis maken. Ik had Riet van de Poppe, de secretaresse van Enkelaar, geseind dat de vara hun opnamen niet zou uitzenden en of Leo Kool nu alsnog in ‘praten met Bouterse’ (via mij) was geïnteresseerd. Poppe antwoordde Kool wil dat ik niets voor de nos doe.

De gouverneur-generaal van Grenada, Sir Paul Scoon, heeft ontdekt dat de Amerikanen het hele archief van de vermoorde premier Maurice Bishop mee naar Washington hebben genomen. Hermann Göring opereerde ook zo, maar die nam liever kostbare schilderijen mee. Scoon wilde in de dossiers nagaan welke ambtenaren met Bishop hadden gewerkt om de zaak te kunnen zuiveren. Hij zal bij de bezetters moeten gaan kijken. Desi Bouterse lijkt de Moederbond mee te kunnen krijgen voor een nieuwe politieke eenheidsbeweging.²⁹⁷ Gisteren berichtte De Ware Tijd dat Harvey Naarendorp²⁹⁸ zich kennelijk intensief met het vormen van de nieuwe Stanvaste-beweging bezig houdt, wat een uitstekende zaak is, want Harvey is van veel betekenis als Bouterse-adviseur.

China stelt alles in het werk om ‘westerse decadentie’ buiten de deur te houden. Deng Xiaoping heeft al gezegd dat de toegang van buitenlands kapitaal en technologie met zich mee brengt dat ‘penetration of bourgeois ideas is inevitable’. Pierre Cardin mode in Peking? Volgens Deng Liqun, de propagandastrateeg van de communistische partij wordt onder ‘spiritual pollution’ verstaan ‘obscene, barbarous, or reactionary materials, vulgar taste in artistic performances, indulgence in individualism and statements that run counter to the nation's social system.’ De Chinese overheid probeert zo subtiel mogelijk de duimschroeven aan te draaien. Time geeft het voorbeeld van de belangrijkste kapper in Peking die ‘no longer offers men permanents.’²⁹⁹

297 De Ware Tijd, 22 november 1983.

298 Oud-minister van BuZa. die me hielp met mijn boek over Bouterse.

299 Time, 28 november 1983.

[p. 201]

Wetenschappers Ashley Montagu en Floyd Matson beschouwen het moderne leven als een ‘invisible disease (...) an affliction of the spirit, which has been ravaging humanity in recent times without surcease and virtually without resistance, and which contagion is unknown to science and unrecognized by medicine (psychiatry aside). Yet, its wasting symptoms are plain for all to see and its lethal effects are everywhere on display.’ In het boek The Dehumanization of Man³⁰⁰ stellen zij - uit mijn hart gegrepen - dat deze ziekte ‘neither kills outright nor inflicts apparent physical harm, yet the extent of its destructive toll is already greater than that of any war, plague, famine, or natural calamity on record - and its potential damage to the quality of human life and the fabric of civilized society is beyond calculation. For that reason this sickness of the soul might well be called the Fifth Horseman of the Apocalypse. Its more conventional name, of course is dehumanization.’

Kan niet wachten om dit boek te lezen. Suriname is hiervoor een wonderlijke plek, vooral als je de wijze in aanmerking neemt waarop de hier rondwandelende breinen zijn gevuld en geprogrammeerd.

Vreemd, maar een black guy, die ik vroeger zalig zou hebben gevonden, en die bovendien met duidelijke redenen op me af kwam, vond ik nu afstotelijk in de zin van: hoe durf je, ik ben van een ander, namelijk Eduard. Wat kan je kop toch wonderlijke onzin produceren. Er is een soort anti-man-virus in me gevaren. Het herinnert me aan de ervaring in 1955 met matroos John van Haagen, die me regelrecht in de armen van Frieda Westerman leidde.

Hugo van Rhijn zegt dat als sergeant Doedel, Bouterse's persman hem zegt, je kunt de bevelhebber filmen, maar dat heeft Oltmans geregeld, hij dan de nos in Hilversum zal informeren, opdat ik er een honorarium aan over zou houden. Stuurde Carel Enkelaar over een en ander een telex.

300 Ashley Montagu en Floyd Matson, The Dehumanization of Man, McGraw, Hill Book Company, New York, 1983.

24 november 1983

Ambassadeur Hoekman heeft mijn manuscript over Bouterse gelezen. Hij deed een aantal nuttige suggesties en was zeer behulpzaam. Hij wilde dat ik hem zelf uit het manuscript zou schrappen, waar hij viermaal in voorkomt. Dat kan natuurlijk niet, al zal ik proberen hem er een of tweemaal uit te halen.

Hoekman zei: ‘Bouterse is voor geen prijs bereid de revolutie te laten torpederen, zoals in Grenada is gebeurd. Hij is bereid

[p. 202]

desnoods zijn persoonlijke sympathie, die best in de richting van Cuba kan gaan, te laten varen om de veiligheid van de revolutie te kunnen garanderen.’ Volgens Hoekman ligt de macht in Suriname bij Bouterse, Alibux, Caldeira en Krolis. ‘Er werd verwacht, dat Bouterse de rvp - die gericht is op Cuba - zou buitensluiten. Maar dat heeft hij dus niet gedaan. De twee rvp-ministers zijn gewoon blijven zitten. Eenheid staat bij Bouterse absoluut voorop.’

Ik vertelde hem dat Motke Chanoeka met zijn Israëlische contacten hier zaken wilde doen, en ik voor hem passende contacten legde, wat de ambassadeur een uitstekende zaak leek, vooral omdat van de Surinaams-Lybische plannen weinig terecht was gekomen. Ik liet hem de brief van Hugo van Reijen aan minister Caldeira van Financiën lezen over zijn wens een groot aantal oude Surinaamse munten te kopen. Hij beaamde dat Caldeira hiervoor het juiste contact was.

Hoekman is, net als ik, er vast overtuigd, dat Desi Bouterse een blijvertje is.

Om 09:00 uur ontmoette ik minister Caldeira en overhandigde de brief van Hugo.³⁰¹ Hij las deze nauwkeurig. De prijzen die Van Reijen bood te betalen waren aan de lage kant. Hij zou de zaak onderzoeken en me later deze week uitslag geven. Daarna sneed ik het onderwerp Motke Chanoeka aan. Betrekkingen van staat tot staat met Israël zouden onmogelijk zijn, ‘vanwege de wijze waarop Israël zich gedraagt.’ Hij vervolgde: ‘Het schijnt tegenwoordig acceptabel te zijn dat agressie ten opzichte van omliggende landen mag.³⁰² Wij willen hier niet aan mee doen, en zeker niet in de context van de Beweging van Niet-Gebonden Landen. Maar dit zou u verder met de minister van Buitenlandse Zaken moeten bespreken.’

Daarop deelde ik mee dat Chanoeka belangstelling had om kippenfokkerijen in Suriname te beginnen. Dat interesseerde hem wel. Ik meldde Caldeira overigens dat Van Reijen mij tienduizend gulden had toegezegd, als de muntentransactie zou worden gerealiseerd, van welk geld ik het boekje over Desi Bouterse zou kunnen afmaken. Hij vroeg om een drukproef. Peter Schumacher van nrc Handelsblad is eveneens in Torarica aangekomen.

Ben toch maar naar de manifestatie op het grote plein gegaan. Later gaf Bouterse in hotel Torarica een persconferentie. Een medewerker van tass is gearriveerde. cbs vraagt naar de betrekkingen met de vs. Ik vind dat Bouterse een kans voorbij

301 Zie bijlage 67.

302 Hij doelde kennelijk op wat er in Libanon plaatsvond.

[p. 203]

laat gaan om van de nood een deugd te maken en een positief geluid in de richting van Washington te laten horen, jammer. Hij lijkt nog heel onzeker over het buitenlandse beleid na de drastische stap tegen Cuba.

Ontmoette een jonge Belgische leraar, die een contract voor drie jaar tekende om in Suriname les te geven. Vanwege het terugtrekken van de oude Nederlandse leerkrachten nemen jonge Belgen en ook jonge Nederlanders de opengevallen plaatsen in. Er zijn tien Belgen gekomen, terwijl er 28 nodig zijn.

25 november 1983

Het is een feestdag voor Suriname.

Wat zou je in dit land moeten beginnen zonder boeken te hebben meegebracht?

Richard Ovinnikov, een hoge Sovjetdiplomaat bij de vn heeft gezegd, dat detente ‘deliberately’ door de vs de nek is omgedraaid. ‘We are not going to give the United States nuclear superiority in Western Europe.’ Hij reageerde op het Amerikaanse voornemen kruisraketten en Pershing II-raketten in West-Europa te plaatsen. Het valt me tegen van Paul Nitze - die samen met Luns op een foto in de Times staat - dat hij niet in staat is geweest de idioten in Washington af te remmen.³⁰³

Geen van de Nederlandse journalisten hier spreekt tegen mij of

303 The New York Times, 25 november 1983.

[p. 204]

neemt notitie van me, behalve Peter Schumacher (nrc). Ik schijn hen af te schrikken, ik ben blijkbaar ‘gevaarlijk’. Ik zit figuurlijk dan ook mijlen van iedereen vandaan, lezend in een boek, schrijvend in mijn dagboek en een symfonie van César Franck aan op de walkman.

26 november 1983

Govert van Brakel, ncrv radioverslaggever, is erg onder de indruk van Hoekman. Ik vertelde hem dat de ambassadeur uit de Volkskrant vernam dat hij op Ontwikkelingssamenwerking bij Eegje Schoo benoemd was. Hij vroeg zich af of Hoekmans nieuwe post tot hervatting van de hulp aan Suriname zou leiden. Ik weet dat als het van hem af zou hangen dat zeker zou gebeuren, maar dit soort beslissingen hangt in Den Haag af van mensen die geen kennis van zaken hebben. Geen van de andere Nederlandse journalisten is tot dusver bij Hoekman op bezoek gegaan. Ik begrijp zoiets niet.

Gisteravond heb ik tot middernacht met de correspondent van tass op het Torarica-terras zitten praten. Hij bracht een collega mee die voor apn Novosti werkt in Georgetown, Guyana. De tass-man was ouderwets dom, rechtlijnig en op propaganda gericht. De apn-journalist was slimmer. Mijn Nederlandse collega's zaten van veraf te gluren, of liepen af en toe langs onze tafel. Onprofessionele pubers.

De nieuwe kleurenfoto van Bouterse hangt overal. Het heeft dus geholpen dat ik stampei maakte over het feit dat er geen portret voor overzeese consumptie beschikbaar was.

Harvey Naarendorp heeft zijn kantoor nu ook in Fort Zeelandia gevestigd. Een positieve zaak dat hij in de buurt van Bouterse zit.

Ambassadeur Herrenberg loodste een bericht van Leo Kool door via het ministerie van Buitenlandse Zaken naar mij in Torarica. Leo Kool verzet zich met hand en tand om ervoor te zorgen dat ik niet bij de nos aan de bak kom, ondanks mijn informatie, ondanks mijn prima contacten in Paramaribo. En Carel Enkelaar stond erbij en keek ernaar.³⁰⁴

Minister Caldeira liet me vanmorgen één uur wachten. Zo zijn onze manieren. Hij liet mijn Bouterse manuscript kopiëren en zei het gedeelte dat over ontwikkelingshulp handelde gewoon slecht te vinden. Ik vroeg hem hoe het verbeterd zou kunnen worden. Dit wilde hij eerst met de bevelhebber bespreken.

Caldeira vond de voormalige minister van Ontwikkelingssa-

304 Zie bijlage 68.

[p. 205]

menwerking Kees van Dijk ‘een stuk ongeluk’. Jan de Koning die voor Van Dijk op Ontwikkelingssamenwerking zat, was ‘een harde onderhandelaar, maar straight’. Over de nieuwe minister: ‘Ik hoop dat mevrouw Schoo volwassen zal worden.’ Verder: ‘Al onze brieven worden momenteel van Nederlandse zijde niet beantwoord. De Haagse Rekenkamer komt gewoon onaangekondigd hier en verlangt inzage in van alles. Ze zouden toch per brief de komst kunnen aankondigen of kunnen opbellen?’ aldus de Caldeira. Ik stond perplex. Ook al weet ik dat Den Haag wordt bevolkt met arrogante stompzinnige ambtenaren, die zich als ongelikte beren gedragen, en die verder door niemand gecontrolleerd wordt, je zit toch als Nederlander op zo'n moment toch even met de mond vol tanden. Minister Caldeira haalde vijf dikke klappers uit de kast (waar ik hem bij hielp) van samen 1143 pagina's. Het was een accountantsonderzoek naar ontwikkelingshulp door twee bureaus uitgevoerd. Een uit Suriname en een uit Nederland.

Ik vroeg hem of hij Peter Schumacher van de nrc wilde ontvangen voor een interview.

Later bracht ik hem op de hoogte en Schumacher belde de minister op met de woorden: ‘Ik hoor van Willem Oltmans dat u ernstig zou overwegen mij een gesprek toe te staan.’

‘Dat klopt,’ antwoordde Caldeira.

Enkele telex berichten:

[p. 206]

27 november 1983

Ik voel me stil en alleen en concentreer me weer op de studie van de verontmenselijking van de moderne kuddes door Ashley Montagu en Floyd Matson. In hoofdstuk 3 behandelen ze de ‘Science of good behavior’. ‘The absolute control of human behavior has long been the dream of tyrants.’ Van de dialogen van Plato naar de geconditioneerde reflex van Pavlov en Brave New World van Aldous Huxley - waar we in 1947 op Nijenrode zo de mond vol van hadden - onderzoeken en beschrijven Montagu en Matson wat eraan gedaan zou kunnen worden om het gedrag van aardbewoners ten goede te keren. Dit is het onderwerp waarover ik al vele jaren met neurofysioloog Delgado van gedachten wissel. Ze komen vervolgens natuurlijk terecht bij John Broadus Watson en het behaviorisme: ‘Give me the baby and my world to bring it up (...) The possibility of shaping in any direction is almost endless.’ Het programmeren van kinderbreinen op basis van nieuw vergaarde feiten en kennis is de sleutel tot het inslaan van een andere koers, het fundamenteel wijzigen van gedrag bij de kuddes die iets van de 21ste eeuw zullen moeten maken. Gebeurt dat niet dan zal de tent onherroepelijk ten onder gaan.

Roel Martens, die ik in hotel Torarica ontmoette, gaat 's avonds eten bij tante Emma. Zij heeft hem gezegd bij Desi Bouterse het liefste oog voor oog te willen uitsteken. Ik zal Peter Schu-