Memoires 1983-A

[p. 7]

Inleiding

Het was 7 juni 1979. Aurelio Peccei, voorzitter en medeoprichter van de Club van Rome, had mij uitgenodigd voor hun jaarvergadering in Salzburg. Wij hadden elkaar een half jaar eerder leren kennen op een congres over de toekomst van de vrijhandel dat ik organiseerde met studenten, politici en bedrijfsleiders. Aurelio wenste hierna dat ik als studentenleider deel zou nemen aan een debat over Geen grenzen aan leren (No Limits to Learning), het thema van het nieuwste rapport van de Club. Het was typisch Aurelio: zonder veel inleiding werd ik voorgesteld aan een heel gevarieerd publiek van Nobelprijslaureaten, hersenexperts, pedagogen, bureaucraten van de Verenigde Naties, journalisten en Willem Oltmans. Neen, dat is niet juist, Willem stelde zich aan mij voor! Het hele Clubgebeuren was een uitdaging voor een jongeman die nog niet eens zijn universiteitsstudies had afgerond, en Willem was iemand die voor altijd een indruk achterliet, want hij zette mijn hersenketel wel heel sterk onder druk, en wees de besten van het congres aan naar wie ik zou moeten gaan - om te leren.

Willem vond het maar al te gek dat ik daar zo rondliep, maar schikte zich en wij discuteerden langdurig. Hij nodigde mij naar Amsterdam uit. Wij ontmoetten elkaar kort daarop en, nadat ik hem en Peter mijn partner Helene voorstelde, bleven wij heel nauw in contact. Ik maakte duidelijk dat ik de wereld - die andere wereld - wenste te leren kennen. Toen ik hem vervolgens vertelde dat ik de boycot van Olympische Spelen in de ussr niet begreep, legde hij al snel contacten aan de andere kant van de muur, die Aurelio Peccei verrijkte met nog een hele reeks andere.

Willem was uitdagend, maar ook heel praktisch. Ik trok met een kleine delegatie economiestudenten naar Moskou. Iedere keer als Willem mijn wereld wenste te verruimen stelde hij mij iemand uit dat verre onbekende voor. Ik volgde mijn intuïtie en ontmoette die persoon dan ook. Zo kwam ik Alberto Machado tegen, de kennisexpert van Venezuela die het ministerie voor de Ontwikkeling van de Menselijke Intelligentie leidde waarover Oltmans een boek had geschreven. Hij stelde mij ook jonge Nederlanders voor met wie ik de wereld anders kon aanpakken, zoals Aart van der Want. En in de Sovjet Unie kon ik niet zonder de journalist Molchanov van het Sovjetpersagentschap die ongetwijfeld een kgb-agent was. Ik leerde zijn beste vrienden uit zijn jeugdjaren kennen zoals Edgar Kunst, diplomaat op de Nederlandse Ambassade in Tokio, bij wie ik geregeld thuis te gast was op voorspraak van Willem. Het werd zelfs mijn tweede

[p. 8]

thuis in Japan. Dankzij Willem leerde ik hoog gezelschap, vrienden, en uitdagende contacten kennen. Willem was zoals Aurelio, hij leverde aan mijn voeten een open en transparante wereld met alle richtingen en overtuigingen zonder ooit iets voor zichzelf te wensen dan een diep en langdurig gesprek en de hoop dat het mijn wereld verder vorm zou geven. Willen ontving graag thuis en kookte zelf de maaltijd snel klaar.

Ik verhuisde naar Tokio, maar ieder bezoek aan Europa kwam ik toch even naar Amsterdam. Zo werd het mij duidelijk dat Willem niet alleen open en vrij zijn visie over de wereld met mij deelde, en dat was heel anders dan velen mij voorhielden, maar ik leerde ook dat hij door zijn onafhankelijkheid en klare taal heel wat vijanden had. Ik herinner mij zijn vertrek naar Zuid-Afrika en kort daarop zijn terugkomst naar dat kleine appartement waar hij van de sociale zekerheid moest overleven. Willem bracht mij toen in contact met een andere werkelijkheid van zijn leven: hoe hij armoede aanvaardde, maar met een even frisse visie en even doortastende analyse. Het stoorde hem niets dat hij anderen stoorde. Zijn wijsheid werd mijn levensvisie: ‘ik ben niet op de wereld gekomen om iedereen plezier te doen’. Ik bewonderde zijn doorzettingsvermogen, zijn uithoudingskracht, en zijn onvermurwbaarheid, want velen zouden het onder de druk die hij stond niet uithouden.

Op een dag melde ik mij weer bij hem aan, en prompt nodigde hij mij uit om Indonesisch te eten. Dat was nieuw samen op restaurant, maar het nieuwtje dat hij mij vertelde was sterk: hij had het proces tegen de Nederlandse staat gewonnen. Willem herleefde, en zijn laatste jaren was hij als een vleug frisse lucht. Zijn boekjes over terrorisme stonden zo haaks op wat de standaardinformatie was. Hij bleef goed geïnformeerd en voor mij was hij de Wikileaks van die tijd, dankzij een harde analyse en een continue drang om iedereen uit te dagen. Willem heeft mij inzicht in het leven gegeven door verder te denken dan ik ooit had kunnen denken. Hij was een uitzonderlijke mentor: hij droeg bij aan een betere en diepere kennis door gewoon vrijblijvend en zonder ooit iets als tegenprestatie te verwachten zodat ik zelf beter kon bijdragen aan de maatschappij. Toen ik op 5 november 2009 - exact 30 jaar nadat ik op voor het eerst op een bijeenkomst van de Club van Rome was - in Nederland mijn verslag aan de Club van Rome voorstelde onder de titel De blauwe economie, vertelde ik aan mijn levensgezellin Katherina hoe mijn denkwereld en onafhankelijkheid, en zin om een andere blik op de wereld voor te stellen, geïnspireerd was door een man die besliste dat hij niet meer met de pijn van zijn terminale ziekte wenste te leven en vaarwel zei volgens zijn eigen normen - en ook dan deed Willem het uitdagend. Hij kon het tot het laatste ogenblik niet laten.

Gunter Pauli, auteur van De blauwe economie