Logo DBNL
Memoires 1982 (2013)

Memoires 1982

(2013)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

24 juli 1982

Amerbos

Eduard maakte me wakker met een telefoontje na 11:00 uur. Mijn telex naar Transavia had een sensatie veroorzaakt. Het was in zestien jaar nooit eerder gebeurd. Ze hadden zelfs telefonisch aan zijn moeder doorgegeven dat Gislaine Niçoise zou arriveren. Eerst had hij het als grap opgevat, maar toen is hij toch naar Schiphol gegaan en wachtte voor niets. Een afknapper dus.

Er is in New York alles aan gedaan om Volodja Feltsman uit Moskou weg te krijgen. Ook het Concertgebouworkest heeft hem nu uitgenodigd.292

Ik heb Pieter Baaij gebeld. Hij zei nu sam-raketten nodig te hebben. Ik schrok me een ongeluk toen hij ook nog zei daarover met Boris Krylov op het kantoor van Jermen Gvishiani te willen telexen. Ik heb het onmiddellijk uit zijn hoofd gepraat. Maar wie weet heeft hij het toch gedaan. Dan zijn mijn betrekkingen met Jermen Gvishiani naar de knoppen. Wie is die man eigenlijk? Waarom heeft Dirk Keijer hem in mijn leven gebracht? En waarom is Keijer zelf komen opdagen? Hij deed dat onder dekking van ambassadeur Romanov, dus nam ik aan dat het in orde was. Ik zal er vast nooit achter komen.

Ik heb voor apn Novosti in Moskou zes pagina's geschreven over mijn gesprek met Carlos Rafael Rodríguez.

Eduard kwam om 15:20 uur naar Amerbos en was warm en koel tegelijk. De acht brieven en kaarten die ik hem tijdens mijn reis had gestuurd, hadden hem in verwarring gebracht ‘vanwege de ongelijkheid in gevoelens tussen ons’. Hij stribbelde aanvankelijk tegen maar we zijn toch naar boven gegaan en uiteindelijk eindigden we met mooie, intense seks. Peter was blijkbaar bezorgd over Ed en mij en belde vanavond.

25 juli 1982

Israëlische vliegtuigen bombarderen dag in dag uit West-Beiroet. Deze berichten maken me razend. Wat geeft ze in gods-

naam het recht gewoon een andere lidstaat van de vn plat te gooien? Ze zijn gek.

Arbatov stuurde me een artikel american policy in the world of dreams, dat 16 juli 1982 in Pravda is gepubliceerd.293 Jan van Beek stuurde mijn gesprek met de hoofdredacteur van tass, Sergei Lossev, terug. Het is wel een quasi grappig briefje maar zegt tegelijkertijd veel, zo niet alles van deze mijnheer.



illustratie

Jan van Beek zou eens het tass-gebouw in Moskou moeten binnenwandelen voor hij een arrogante grote bek opzet over zijn agentschapje voor een groep Nederlandse provinciaaltjes. Lossev, met wie ik gedurende jaren zorgvuldig contact opbouwde, geeft juist boeiende commentaren. Ik besprak met Lossev de sancties van Reagan op de ussr. Lossev zegt dat alle problemen zullen worden opgelost.

‘Dat noemt Georgii Arbatov, dat de sovjets beter in staat zijn offers te brengen dan anderen,’ zei ik.

‘We zijn niet alleen beter in staat offers te brengen. Ons economisch potentieel is eenvoudigweg gigantisch. Het gedeelte van ons nationale product dat uit handel met het Westen bestaat, is te verwaarlozen.’

‘Nu overdrijft u,’ zei ik.

‘Wanneer u nauwkeurig de cijfers bestudeert over de mate waarin wij afhankelijk zijn van Westerse apparatuur of technologie, zou u tot dezelfde conclusie komen. Het is een te verwaarlozen percentage,’ wierp Lossev daarop tegen.

‘Maar de sancties van de vs bij de aanleg van de gaspijplijn naar Siberië zullen toch moeilijkheden veroorzaken?’

‘Helemaal niet. Het ministerie van Gaszaken heeft reeds bekendgemaakt dat alles op tijd gereed zal zijn.’

Lossev geeft hierover gedetailleerde antwoorden, onderbouwd

met cijfers en wijst op leveranties uit West-Europa en Japan. Hij wijst er op dat senator Charles Percy zich in de Senaat ook heeft beklaagd als voorzitter van de Commissie voor Buitenlandse Betrekkingen over Reagans sancties. Hij noemde de Amerikaanse bankier Robert Rose, die Reagans beleid ‘absoluut idioot’ heeft genoemd.

‘Maar hoe ziet Moskou de situatie rond de sancties?’

‘Eigenlijk spijt het ons niet dat Reagan dergelijke stomme streken uithaalt. Ze zijn slechts ten voordele van onze samenwerking op lange termijn met West-Europa en Japan. Hij probeert ons bang te maken maar hij bereikt het tegenovergestelde. Hij maakt zijn bondgenoten doodsbang en zelfs Amerikanen beginnen hun hart vast te houden welke domme streken hij nog meer zal uithalen.’

Het is gewoon een boeiend gesprek maar paste blijkbaar niet in de kraam van de heer Van Beek in Den Haag.294

In de vs werd in Boise, Idaho - een plaats waar ik eens een lezing gaf en een vriendje maakte - Christopher Peterman (17) aangehouden omdat hij 73 dollar aan parkeerboetes schuldig was. Hij werd in de plaatselijke gevangenis ingesloten, samen met vier andere zeventienjarige jongens. Christopher is in een periode van 14 uur niet alleen gemarteld, maar bovendien gedood.

Peter liet een artikel over Dewi Sukarno uit Privé295 op mijn bureau achter. Trudi Pacter heeft haar in Parijs opgezocht. Dewi wordt vergeleken met Evita Peron. Nu zou Bung Karno haar al bij hun tweede ontmoeting ten huwelijk hebben gevraagd. Zij vertelt opnieuw, en in strijd met de waarheid, dat zij in 1970 de president nog levend in Djakarta aantrof en hij in haar hand kneep. Eigenlijk een zoveelste walgelijk verhaal.

Er zijn drie delen correspondentie van Emile Zola verschenen, van 1858 tot 1880, samen 1.796 pagina's. In zijn studeerkamer stond op een muur het motto van Plinius: Nulla dies sine linea, wat voor hem natuurlijk inhoudt: three pages a day keeps the doctor away. Ik zou wel iets van die boeken willen lezen.296

Natuurkundige Brian Josephson won de Nobelprijs toen hij 33 was. Daarna verlegde hij zijn aandacht van superconductors naar superconsciousness. Hij begon met transcendentale meditatie. In 1979 begon hij zelfs ‘the more advanced tm-Sidhi program, which claims to develop paranormal powers’. In gesprek met Omni Magazine297 zegt Josephson dat zijn ‘current interests are

higher states of consciousness and the paranormal, intelligence and language’.

Dit is wat Gerard Croiset me heeft gezegd: ‘Als jij je paranormale gaven zou ontwikkelen, zou je het beter kunnen dan ik.’ Dat heb ik nooit gewild. Maar voor iemand afkomstig uit een der meest prominente laboratoria in de wereld, Cavendish aan de Cambridge University, is dit toch opzienbarend.

‘As a scientist I am interested only in seeking fundamentally new insights into the nature of reality.’ Hij raakte geïnteresseerd in de mind en in intelligence. ‘I used to make all decisions on the basis of rational arguments. Now I am much freer about things. It was as if, instead of being immersed in a kind of mental fog, immersed in my thoughts, I suddenly became aware of the outside world.’

Hij spreekt over ‘mental states’ die je bereikt door meditatie. ‘They resemble a sort of pure, inner experience of one's consciousness. It is a process of overcoming any tensions or stresses that are inside you, and as you overcome them you can have a greater level of awareness.’ Opmerkelijk vind ik de observatie, als antwoord op de vraag of hij in God gelooft: ‘There probably is something corresponding to God in physical reality - a kind of integrated I, or conscious awareness, or a highest level of intelligent being. This level may not contradict the physical theories that science currently holds. But my feeling is, that this level of reality is what may have been left out of our present-day theories.’

De vara zegt dat ze naar het interview met Carlos Rafael Rodríguez hebben gekeken en ‘er niet zo kapot van zijn’. Ze hadden het meer toegespitst willen zien op de verhouding met Washington. Daalmeijer moet beslissen of het wordt uitgezonden. Ze kunnen niet hebben dat ik de toegang tot Carlos Rafael had en doen er daarom lullig over.

Hugo Claus, de vermaarde schrijver, zegt op televisie: ‘Ik lieg mijn hele leven, ik zou niet anders kunnen. Ik lieg, jij liegt, daaronder kunnen we alle waarheden kwijt.’ Vervolgens: ‘Creativiteit is gebaseerd op een leugen, maar het moet wel een leugen van niveau zijn.’ Gelul in de ruimte.



illustratie

Er staat een foto van Henk Hofland in de Haagse Post. Wat is er in al die jaren met deze man gebeurd? Hoe komt het dat hij 35 jaar later zo'n uitdrukking heeft overgehouden? Ik begrijp het niet. Hij lijkt nu een vreemdeling voor me. Toch weten we veel van elkaar en kennen we elkaar betrekkelijk goed.

26 juli 1982

Mr. L.H.J.B. van Gorkom, ambassadeur in Djakarta, schrijft dat ik me moet wenden tot de Indonesische ambassade in Den Haag. Hij stuurt me met een kluitje in het riet.

In 1994, toen ik voor het eerst in 28 jaar met premier Ruud Lubbers en minister Peter Kooijmans van Buitenlandse Zaken mee mocht reizen naar Indonesië, werd ambassadeur Van Roijen eerst naar de autoriteiten in Djakarta gezonden om de zich daar bevindende ‘rode kaart’ over mij (door Den Haag daar ingeleverd) verwijderd te krijgen. Dus ik zag het in 1982 uitstekend: er diende in Indonesië een Nederlandse demarche te worden gemaakt en dit weigerde Buitenlandse Zaken en de plaatselijke ambassadeur te doen.

Bax van de Rijksvoorlichtingsdienst schreef op 5 juli l.l. dat het niet mogelijk is een film aan particulieren mee te geven. Dus oud-ambassadeur Romanov in Moskou had de Nederlandse ambassade daar om een film over Amsterdam moeten vragen en dan zou hij deze ‘in redelijk korte termijn’ hebben gekregen. Ze zijn matador in Den Haag in het bedenken van smoesjes.

Bij de Haagse Post was men wel ingenomen met de tekst van mijn interview met Carlos Rafael Rodríguez.298

Peter had eveneens op mijn bureau het door nrc Handelsblad gepubliceerde interview met Aurelio Peccei klaargelegd. Daar ben ik dan wel weer trots op dat het op de opiniepagina heeft gestaan, enkel en uitsluitend vanwege André Spoor.299 Af en toe kan ik dan toch nog wat aan de Nederlandse weg timmeren, ondanks de sabotage vanuit Den Haag.

Ik was razend vanmorgen toen ik zag dat een grote, mooie boom werd omgezaagd. Ik haat die zogenaamde professionele snoeiers van de gemeente, die hun elektrische zagen met een soort wraak lijken te botvieren op bomen en heesters. Ik belde met de heer Herder van de plantsoenendienst. Het ging om een wilg. ‘Alle wilgen zijn ziek,’ zei hij.

België koopt nu geen sovjetgas omdat Moskou geen orders plaatste bij de Belgische industrie voor de aanleg van de pijplijn naar Siberië. Intussen meldt Gosplan, in tegenstelling tot de optimistische geluiden van Sergei Lossev, dat de sovjeteconomie stagneert.

Ik heb weer onvoorstelbare last van de buren, de familie Lokhof. Ook andere bewoners in de straat noemen hen asociaal.

Time publiceert een meer dan alarmerende reportage over herpes, ‘the ultimate parasite’. Uroloog Peter Gross zegt zelfs: ‘If you were doing a science-fiction movie, you couldn't invent something better than herpes.’300

Er is een groot aantal soorten herpes. ‘Cytomegalovirus (cmv) infects up to 80 percent of the us population, and nearly 100 percent of male homosexuals.’ cmv kan zelfs dodelijk zijn voor kankerpatiënten. Time vervolgt: ‘Once inside, herpes reproduces by taking over the protein-producing apparatus of the host cell.’ Peter Gross omschrijft wat er gebeurt als ‘a biological coup d'état’.

‘The wider acceptance of oral sex has also played a role in the dramatic rise op herpes. Penicillin also allowed greater sexual contact with little risk. The pill and other contraceptives largely replaced condoms which prevent direct contact with sores.’ Ze geven toe dat syfilis en gonorroe veel gevaarlijker zijn en veel meer schade aan het lichaam toebrengen. De herpesrevolutie schijnt vooral ‘basic sexual behavior’ van mensen in de vs zeer direct beïnvloed te hebben.

Psychotherapeuten constateren dat de angst er nu in zit om een herpesinfectie op te lopen en velen seks afzweren. Ja, voor zolang als het duurt. Seks is volgens mij niet buiten gevecht te stellen. ‘Many people who contract herpes,’ aldus Time, ‘go through stages similar to those of mourning for the death of a loved one: shock, emotional numbing, isolation and loneliness. Sometimes serious depression and impotence.’

Een vrouw in de midwest vertelde in drie jaar 75 mannen met herpes te hebben besmet. In Philadelphia verklaarde een kerel minstens twintig vrouwen te hebben geïnfecteerd.

27 juli 1982

De werkster van mejuffrouw Büringh Boekhoudt in Baarn zei, dat mijn vriendin even rustte. Zij kwam echter toch aan de lijn en vroeg: ‘Wie is daar?’ Op mijn vraag hoe zij het maakte, antwoordde zij: ‘Nou, slecht.’ Daarop werd de verbinding verbroken. Er zat al een briefje aan Beatrix in de machine, maar bij nader inzien dacht ik: fuck her, er wordt toch maar gezegd dat ik zou proberen aan te pappen. Ik vrees het ergste voor onze vriendin. Zou zij het dan toch zelf perfect hebben aangevoeld? ‘Nog een half jaartje,’ zei ze eerder dit jaar.

Om 19:15 uur belde zij terug omdat zij niet begreep waarom we werden verbroken. Dat zijn dus de afluisteraars. Ze leek erg kortademig. Zij had het gesprek met Aurelio Peccei in het nrc Handelsblad gelezen. Het telefoongesprek was zo kort, dat het haast op afscheid nemen leek. Wat zou er in haar omgaan?

Ik kreeg een briefje van Arnold Hutschnecker over een mogelijke ontmoeting tijdens zijn Europese reis.

Pavarotti zingt samen met zijn vader in de kerk in Modena het Panis Angelicus. Zijn moeder luistert mee en is in tranen (ik ook). Ik ben de hele avond al van streek na het gesprek met Aunty.

Ook The Washington Post houdt het voor mogelijk, zoals Sergei Lossev zei, dat het Kremlin erin zal slagen de energiepijplijn naar Siberië voor elkaar te krijgen, ondanks Amerikaanse sabotage. Vorig jaar heeft de ussr voor 28 miljard dollar energie, mineralen en hout uitgevoerd. Hier zit ook vijf miljard aan wapenleveranties bij.301

28 juli 1982

Ik sprak anderhalf uur met Wim Klinkenberg op het terras van Lido. Hij moedigde me aan het plan om consultant voor Philips in Moskou te worden door te zetten, desnoods met steun van Ernst van Eeghen. Hij en ik schijnen in de Volkskrant en De Groene Amsterdammer te hebben gestaan als veroorzakers van het ter ziele gaan van De Nieuwe Linie, en om die reden had dit weekblad dan ook van ons geen bijdragen meer geplaatst. Wat een onzin. Hoe is dit bewerkstelligd? Door wie in Den Haag? We zullen het nooit weten. De smeerlappen werken in het geniep.

Daan Dijksman schreef een boeiend omslagverhaal voor de Haagse Post over nrc Handelsblad.302 Ik moet lachen wanneer Willebrord Nieuwenhuis ter sprake komt, ook wel ‘de miskoop van de eeuw’ (door Spoor aangekocht) genoemd. ‘Toen Hofland hem voor het eerst ontmoette op een bijeenkomst ten huize van Spoor moet deze Hofland joviaal hebben beetgepakt onder het uitroepen van “jij moet meer naar Amerika voor ons”.’ Moet je nagaan, Henk werkte sedert 1952 bij het Algemeen Handelsblad. Opvallend is echter dat Dijksman met geen woord rept over de affaire van de bvd die Raymond van den Boogaard voor haar karretje probeerde te spannen. Daar is het nodige over te doen geweest. In de doofpot ermee.

apn Novosti in Moskou zou in een commentaar Den Haag hebben gewaarschuwd geen 48 kernraketten in ons land te plaatsen, omdat dit zou betekenen dat bij een nucleair conflict Nederland van de kaart zou worden geveegd. sovjet-dreigement schokt binnenhof luidt de voorpagina van De Telegraaf. Het canard is oude koek, maar biedt een mooie gelegenheid de koudeoorlogssfeer aan te dikken. Johan Olde Kalter zorgt daar keurig voor. Alle grootheden uit de politiek, Nico Scholten, Jan Dirk Blauw en anderen zijn direct in het geweer gekomen om ‘de sovjet chantage’ te veroordelen.303

Mevrouw Lucy Handler zendt vanuit Durham, North Carolina een nieuwe aanmoediging, door te zetten teneinde de herinneringen van haar man uitgegeven te krijgen. Ik doe wat ik kan maar het lukt nog steeds niet.

Jan Foudraine (Swami Amrito) belde wat er allemaal rond de Bhagwan in Oregon, de vs gebeurt. Ton Kors had het er vijf dagen uitgehouden en was terug naar een vriendje in Los Angeles gevlucht. The Village Voice304 begint een artikel van Susan Orlean met: ‘If you really love Bhagwan, you don't wear deodorant.’ Zeven duizend volgelingen hebben onlangs een festival georganiseerd in zijn Amerikaanse commune. Na Poona, India zou ik er wel een kijkje willen gaan nemen als ik er in de buurt zou komen.

Time wijdt een omslagverhaal aan de the pipeline, Allies in Disarray.305 ‘The embargo decision against the pipeline,’ aldus een Franse besluitvormer, ‘is the dumbest us move since President Carter's turn-around on the neutron-bomb.’

Er kwam een brief van Sicco Mansholt. Hij gaat toch echt die zeiltocht maken. Hij heeft zijn reisschema bijgevoegd.

29 juli 1982

Ik heb Gijs van der Wiel van de Rijksvoorlichtingsdienst gebeld en gevraagd of hij Beatrix wilde informeren dat het niet goed ging met mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Hij had nota bene haar naam nooit eerder gehoord en vroeg hoe je deze schreef. ‘Anders zegt Droogleever Fortuijn weer dat ik met de Koningin wil aanpappen,’ voegde ik Gijs toe. De Koningin was terug uit Kenia. ‘Deze dame is nu ernstig verzwakt,’ waarschuwde ik. Hij beloofde iemand van de hofhouding te zullen benaderen.

De stilte rond de misdadige Israëlische bombardementen op Li-

banon vind ik totaal onverdedigbaar en ontstellend. Het is gewoon massamoord. Wim Klinkenberg wijdt die stilte aan de Joodse lobby. Ik geloof er niets van, helemaal niets. Philip Handler had gelijk, the world is going mad. Over de Argentijnse kwestie haastte de eeg zich om sancties op Buenos Aires toe te passen. Wat is dit taboe ten aanzien van Israël toch?

Hans van Zon van de cpn en een kennis van Surjono in Moskou, kwam op bezoek. Het was een moeilijk gesprek.

Oud-ambassadeur Eduard Star Busmann is overleden. Ik was bij hem te gast op de ambassade in Wenen.

Patriarch Pimen van de Russische kerk is nu dan toch in New York gearriveerd. Dat de idioten die man eerst in Frankfurt terugstuurden.

Bondskanselier Helmut Schmidt heeft duidelijk gemaakt dat de Amerikanen niets meer kunnen ondernemen om de West-Europese betrokkenheid bij de energielijn naar Siberië tegen te houden. Ook Tokio en Ottawa achtten het een prima zaak.306 Ronald Reagan stelt zich op het standpunt dat Amerikaanse graanleveranties aan Moskou niet in tegenspraak zijn met een verbod op de export van technologie voor het aardgasproject. De keet met Europa noemt hij ‘een familieruzie’. Het Britse bedrijf John Brown zal het contract met de sovjets voor de levering van 21 turbines gewoon nakomen.

Ik zag een film op Duitse televisie over het pad naar de macht van Lenin. De Sovjetrevolutie is dus een ramp geworden, waarbij een systeem dat op papier er heel redelijk uit zag in de praktijk onuitvoerbaar bleek. De partijleiders werden de nieuwe tsaren. Ik lees de persoonlijke brief van Georgii Arbatov aan Sicco Mansholt. Het is een belangrijk document.307

30 juli 1982

Indira Gandhi is in Washington. Volgens de bbc is een compromis bereikt. Frankrijk zal het verrijkte uranium gaan leveren dat de atoomcentrales in Bombay nodig hebben. Ik eis nu toch van de vara en Joop van Zijl, dat ze het materiaal dat ik filmde met Homi Sethna en Carlos Rafael Rodríguez uitzenden, of beschikbaar stellen zodat ik het elders kan tonen. De vara is mij al 15.000 gulden schuldig.

Spanje heeft kans gezien een resolutie door de Veiligheidsraad te jagen waarbij Israël wordt opgedragen ‘on humanitarian grounds’ de blokkade van voedsel naar West-Beiroet op te heffen. De uitslag, veertien tegen nul, omdat de vs niet aan de

stemming deelnamen. Treurig, treurig, treurig, en dat is dan de Haagse grote broer. Ambassadrice Jeane Kirkpatrick loog dat ze niet genoeg tijd had gehad om andere delegaties te raadplegen. Ik zou niets met zo'n bondgenoot te maken willen hebben, dat staat vast. Wat moet de wereld in godsnaam van Amerika denken? Ze kopen hun aanhang en zogenaamde vrienden. Hier is men met zomervakantie.

Ik studeerde piano, maar moest steeds aan de kortademigheid van mejuffrouw Boekhoudt denken. Wanneer het nog warmer wordt, moet dit afschuwelijk voor haar zijn. Ik zou, mezelf wegcijferende, een in memoriam voor nrc Handelsblad over haar willen schrijven als zij zou sterven. Zou de kloot Van der Wiel Beatrix echt hebben gewaarschuwd?

Ik maakte gebakken lever voor lunch omdat Eduard is gekomen. Hij droeg het oranje polohemd dat ik had meegebracht met een witte jeans. Hij was erg liefhebbend, maar wilde geen seks, wat ik heb gerespecteerd, ook al was ik erg horny.

Na de lunch liep het toch uit de hand. Daarna trok hij zijn Transavia-uniform aan, wat in zijn auto lag. Het stond hem sexy. Hij moest op een nachtvlucht werken.

De post bracht de contracten voor de 15.000 gulden van de vara en een brief van Joop van Zijl die voor zichzelf spreekt.308 Ik denk steeds aan Ed. Het is absoluut zalig als hij er is. We gaan zo intens met elkaar om. Tot er een zinnetje komt: ‘Als ik in New York woon,’ wat me de bibberatie geeft. Hij speelt met de gedachte enige tijd naar de vs te gaan.

Op Amaliagaarde in Baarn belde ik eerst bij mejuffrouw Büringh Boekhoudt aan. De telefoon stond bij een ligbank. Zij vroeg even boven te komen. Zij leek opeens zo oud en haast verschrompeld. Zij vroeg hoe het allemaal ging. Ik zei me vooral te concentreren op Philips. ‘Ik ben blij, want ik heb me er zorgen over gemaakt.’ Ik vroeg of de Koningin wist dat het niet goed met haar was. ‘Oh, die weet het wel hoor.’ Maar ze zei het op een wijze, dat ik twijfelde of zij van Beatrix had gehoord. Dit betekent dat ik de Koningin nu niet via Gijs maar rechtstreeks zal moeten schrijven.

Ik heb haar hand een paar maal aangeraakt. Op een moment moest zij nogal hoesten. ‘Mijn longen zijn vervuild,’ zei ze. ‘Er is niets meer aan te doen, maar dat wist ik al drie jaar. Ik hoop maar dat het gauw voorbij is.’ Bij vertrek zei ze als altijd: ‘Dag Wimpje,’ wat me zo trof en wat ik zo aandoenlijk vond. Ik kreeg tranen in mijn ogen en bedankte haar voor alles wat

zij al die jaren had betekend. ‘U hebt nooit begrepen hoeveel u voor me hebt betekend,’ zei ik. ‘Jawel, dat wist ik wel, want je hebt het me wel eens geschreven.’ Bij het verlaten van haar flat was ik plein de larmes.

Omdat ik meteen naar de flat van mevrouw Van Dijk ben gelopen, heeft het bezoekje daar me eigenlijk een beetje over de misère van het eerste bezoek heen geholpen. Ik moest me daardoor op een andere, diep ongelukkige, oude dame concentreren, die ik sinds mijn lagereschooltijd ken. Conversatie met die arme schat is niet meer mogelijk, want zij stelt iedere drie minuten dezelfde vragen.

Toen ik thuiskwam, heb ik eerst Beatrix geschreven. It had to be done.309

Het gezicht van Aunty was zo oud geworden. Ze leek me nu ook zo moe. ‘Ik hoop dat het niet lang meer duurt,’ zei ze. Woorden om nooit te vergeten, komende uit haar mond. Ik belde met Peter om dit te vertellen.

1 augustus 1982

Om 09:30 belde mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Haar stem klonk weer goed. ‘Wim, ik moet je toch eens even zeggen dat je gisteren nog niet weg was, of er kwam een schaal met bloemen van Beatrix met een allerschattigst briefje erbij. Omdat jij hebt gezegd: “weet Beatrix er van”, dacht ik...’ Toen ben ik hevig aan het ontkennen gegaan, omdat ik absoluut niet wilde dat zij een verband legde tussen mijn waarschuwingen in de richting van de koningin en deze bloemenattentie. ‘Nou ja, we hebben nogal wat gemeenschappelijke kennissen, dus zij kan het ook van andere zijden hebben gehoord. Maar voor iemand die het zo druk heeft, om daar ook nog aan te denken.’ Zij voegde er aan toe: ‘Ik ben blij dat ik je toch nog even heb gezien.’ Het klonk weer helemaal als een afscheid. Vreselijk.

Ik wilde meteen Beatrix opnieuw schrijven, omdat ik vind dat zij Miss B.B. zelf een bezoekje moet gaan brengen. Ik besloot eerst maar te wachten. Nu is de brief die ik haar gisterenavond schreef overbodig geweest.

Ik speel voor het eerst iets haalbaars van Eric Satie.

Hier moet ik benadrukken dat ik pas op 23 augustus 1996, bij het schrijven van dit deel van herinneringen, de exacte toedracht van mijn allerlaatste ontmoeting met mejuffrouw Büringh Boekhoudt heb teruggelezen. Ik heb geschreven, en soms uit herinnering in

interviews gezegd, dat koningin Beatrix die schaal met bloemetjes met de koerier uit Afrika naar Baarn had gezonden, maar zo was het dus niet. Zij was inderdaad in Afrika geweest maar kennelijk al terug. Ook heb ik dikwijls gezegd dat het zenden van de bloemen van de Koningin precies op tijd was gekomen en dat zij de dag daarop was overleden. Ook dat is niet waar. Miss B.B. is ruim een maand later, op 2 september 1982 overleden. Waarmee andermaal wordt aangetoond hoe het geheugen vervalsend werkt, hoewel ik dit nooit opzettelijk heb gedaan maar me alszodanig herinnerde. Nu weet ik op uur en datum hoe het wel is gegaan. Waarmee de waarde van dit dagboek andermaal is bewezen.

 

Jan Cremer belde. Hij is niet naar de ouderdag van zijn zoon bij de marine gegaan. Onvergeeflijk. Generaal Knulst had blijkbaar geen zin gehad met hem mee te gaan.

Jaap Kruisweg belde op uit Djakarta. Hij had mijn brief aan mevrouw Hartini Sukarno overhandigd.

De betrekkingen tussen Indonesië en de regering-Reagan zijn niet optimaal. Een dieptepunt was dat de Indonesiërs eerder dit jaar de ongebruikelijke stap namen om niet akkoord te gaan met de benoeming van Morton Abramowitz als ambassadeur in Djakarta. Minister Habibie is in de vs geweest om nieuwe geavanceerde wapens aan te kopen, een missie die geslaagd zou zijn. Nu gaat Suharto zelf in oktober naar Washington en ‘is expected to be warmly received,’ aldus Colin Campbell in de The New York Times.310

Ik ben gefascineerd door The Selfish Gene.311 ‘We are survival machines,’ schrijft hij. ‘But “we” does not mean just people. It embraces all animals, plants, bacteria, and viruses.’ Het is moeilijk te ramen hoeveel ‘survival machines’ er zijn. Het aantal levende specimen zou drie miljoen kunnen zijn. Het aantal individuele insecten een 1018. ‘An octopus is nothing like a mouse, and both are quite different from an oak tree. Yet in their fundamental chemistry they are rather uniform, and, in particular, the replicators which they bear, the genes, are basically the same kind of molecule in all of us - from bacteria to elephants.’

‘A gene is defined as any portion of chromosomal material which potentially lasts for enough generations to serve as a unit of natural selection. A gene is a replicator with high copying-fidelity.’

Wat me nog het meeste verbaast, is dat ik pas op mijn 57ste gedetailleerd lees over ‘small molecules called nucleotides’, over ‘protein molecules as chains of amino acids, so dna molecules are chains of nucleotides. There are about a thousand million million cells making up an average human body. It is as though in every room of a gigantic building there was a bookcase containing the architects plans for the entire building. The “book-case” in a cell is called the nucleus. The architect's plans run to 46 volumes in each man - the number is different in other species. The “volumes” are called chromosomes. They are visible under a microscope as long threads, and the genes are strung out along them in order.’ Ik zou hele gedeelten van dit boeiende boekje van 215 pagina's hier willen overnemen. Another “world” opens up.

Ik heb het toch gedaan, ik heb Beatrix geschreven.312 Wat zou zij in haar hart werkelijk voelen?

2 augustus 1982

De bbc vertelde dat er in Stockholm een hersenoperatie had plaatsgehad waarbij weefsel van een nier was weggehaald om hersens mee te repareren en na drie maanden ‘it did pick up its brain functions’. Ik herinner me hoe ik Phil Handler op diens sterfbed in Boston hierover heb gesproken, alhoewel ik me toen afvroeg of hersens getransplanteerd zouden kunnen worden in de verre toekomst, in plaats van ze pardoes in verbrandingsovens te stoppen. Die vraag werd nu op de bbc eveneens gesteld. Het antwoord luidde nu dat de Zweedse operatie wellicht in die richting baanbrekend was geweest.

Het nieuws uit Beiroet vanmorgen is absoluut schokkend. De Israëli's zijn helemaal gek geworden. De bastard Ronald Reagan zei gisteravond dat ‘his patience ran out long ago’. De Israëli's hebben hun moordende bombardementen afgestemd op het bezoek dat hun minister van Buitenlandse Zaken vandaag aan het Witte Huis brengt. tass heeft volkomen gelijk wanneer zij zeggen dat de vs medeplichtig zijn aan dit bloedbad van burgers. Wat in Warschau en Kaboel gebeurt, is niet te vergelijken met het platgooien van Beiroet.

Er is niets wat ik zou kunnen doen om de ogen van dit land te openen voor wat er werkelijk in de wereld gebeurt. Ik ben tijdig door Luns uitgeschakeld. Op televisie spreekt René Eijbersen van de ncrv met Mient Jan Faber, die als belangrijke bron wordt opgevoerd. Faber verklaart zich natuurlijk solidair met

Walesa. Deze pygmeeën zijn niet eens solidair met hun onmiddellijke omgeving dus laat staan met arbeiders op een scheepswerf in Gdansk. Om niet te spreken over de mensen in Beiroet.

Ik aarzel mijn brief aan Beatrix op de bus te doen. Mijn motto is altijd geweest ‘ingevingen’ en wat ik werkelijk denk onvermurwbaar te volgen, ongeacht of it is done or not, since she is the Queen. Ik heb me ook afgevraagd wat mejuffrouw Büringh Boekhoudts wens in deze zou zijn. Het is voor het waardesysteem van Beatrix zelf van groot belang dat zij Miss B.B. een bezoekje brengt. Ik zie haar voor me op haar ligbankje, kortademig en hopende dat het niet lang meer zal duren.

Eduard pikte me in Haarlem op en zette me in Wassenaar af bij tante Jetty. Tante had een heerlijke cake gebakken. Zij was het met me eens dat Theo het geld dat de muziekinstrumenten van mam hadden opgebracht met ons had moeten delen. Ik blijf er over zwijgen. Heel naar. Zij herinnerde zich maar al te goed dat Theo onze moeder na de dood van vader onder curatele had willen plaatsen.

Ik zei: ‘Nooit, op geen enkel moment ben ik achter het geld van mam aan gegaan.’

‘Dat weet ik,’ zei tante, ‘ik weet het ook van mam.’

Toen ik aanhaalde dat eigenlijk het geld van onze grootvader van de kinine, ir. Hap van der Woude niet met de Poslavsky's had mogen worden gedeeld, vertelde zij een afschuwelijk verhaal. Grootvader Ilia Poslavsky had, toen hij van onze grootmoeder scheidde, zelfs geprobeerd de helft van haar geld volgens een Belgische wet in handen te krijgen. ‘Lex was toen zestien of zeventien jaar,’ vervolgde tante, ‘en hij steunde zijn vader in die pogingen. Dat heb ik hem eigenlijk nooit vergeven.’ Wat me eindelijk verklaarde waarom er altijd een kilte tussen tante Jetty en haar oudste halfbroer Lex Poslavsky had bestaan. Dit in tegenstelling tot diens jongere broer, Elie Poslavsky, de musicus. Tante Jetty vertelde dat mijn vader als advocaat ertussen was gekomen en voor die stunt een stokje had gestoken. Mijn grootouders Poslavsky waren in het oude Rusland gehuwd, bij scheiding van goederen en bezit. Recentelijk had tante Anna Karenina herlezen en in dat verhaal deed zich een identieke scène voor. De echtgenoot wenste een stuk land af te stoten. Hij wilde zijn vrouw er niets over vertellen omdat er al de nodige spanningen waren.

Tante was ook nog steeds gebelgd over het feit dat Lex Poslavsky zelfs niet naar het ziekbed van zijn moeder was gegaan toen zij stervende was, in tegenstelling tot Elie.

‘Maar grootmama heeft ook nooit zijn tweede vrouw geaccepteerd,’ zei ik.

‘Dat was,’ zei tante, ‘omdat Lex nooit discreet is geweest over het hebben van een maîtresse. Dat kwam in de beste families voor, maar vereiste discretie.’

Eduard haalde me om 14:15 uur weer in Wassenaar op. Hij was naar zijn grootouders in Den Haag geweest.

3 augustus 1982

Ik zie dat Victor Beletski, de ambassadeur van de Sovjet-Unie, een paginagroot interview had gegeven aan Rijk Timmer van Het Vrije Volk.313

Pak Hanafi, de voormalige Indonesische ambassadeur in Havana bedankt me voor het levensteken, dat hij van mevrouw Hartini Sukarno heeft ontvangen. Ik had haar gevraagd hem te schrijven. ‘Wat ben jij een engel van een tovenaar!’, aldus Hanafi.314 Ik had hem onderweg kaarten gestuurd, ook vanuit Cuba.

Ik belde Frans Kellendonk naar aanleiding van zijn brief van 1 augustus 1982, waarin hij aangeeft wel bereid te zijn mij een interview te geven.

Psychotherapeut Willard Gaylin heeft een nieuw boek geschreven over hoe een Yale-studente, Bonnie Garland, volkomen onverwacht, in koele bloede door een medestudent, Richard Herrin, met een hamer de schedel werd ingeslagen. Gaylin heeft, ook via gesprekken met Herrin in de gevangenis, de dynamiek van deze tragedie proberen te reconstrueren.315

Professor Alan Dershowitz, rechtsgeleerde van Harvard, concludeert dat het boek van Gaylin ‘a truth far deeper and richer’ heeft opgeleverd dan de procesgang in de rechtszaal. De gesprekken met Herrin in de gevangenis zijn ‘a masterpiece of the genre,’ aldus Dershowitz.

Het was weer een prachtige zomeravond. Ik ben ver in de polders gaan fietsten. Ik bedacht me dat die collega's, en ik denk aan Rinus Ferdinandusse (Vrij Nederland), Harry Lockefeer (de Volkskrant) en vele anderen bij het Algemeen Dagblad, de avro, de vara, noem maar op, niet te vergeten De Telegraaf, die niets met mij te maken willen hebben, dus rustig in de zakken van Den Haag, de bvd en de hemel mag weten wie zitten. Terwijl in de vs erg veel publiciteit is geweest rond journalisten die voor inlichtingendiensten werkten, tot en met bij The New

York Times, is zoiets in Den Haag ondenkbaar. Te klein, te poppenkasterig voor dergelijke schoonmaakoperaties.

4 augustus 1982

Pieter Baaij zond materiaal over de aanleg voor windmolens op Cuba. Ik ga hem introduceren bij Vladimir Kouznetsov, consul-generaal in Antwerpen, voor zijn sam-raketten business en ik zal hem bij ambassadeur Diaz van Cuba in Den Haag brengen voor Polenko. Bij Kouznetsov kan het geen kwaad, want die kent me te goed om Pieter Baaij onze betrekkingen te laten verstoren. Maar zelfs Eduard ze: ‘Wees voorzichtig met die Baaij, want op een dag ontdek je nog dat ook hij voor de bvd werkt.’ Dat vermoed ik al enige tijd. Hetzelfde geldt trouwens voor Dirk Keijer.

Ik hoorde Hugh Sidey van Time op de bbc zeggen: ‘It is an open question whether Ronald Reagan is acting his anger with Israel or whether he really intends to stop the bloodbath in Beirut.’ De hoofdstad van Libanon is nu een slachthuis voor totaal onschuldige burgers.

Ik lees verder in Dawkins, waar ook het nodig oninteressante geklets tussen zit. Wat ik zou willen weten is of ‘robotized behavior’, zoals het geloven van sprookjes als dat van Christus, onderdeel wordt van genetische overdracht.

Verderop meldt Dawkins dat bij ‘species living in herds, an orphaned youngster may be adopted by a strange female, most probably one who has lost her own child. Monkey-watchers sometimes use the word “aunt” for an adopting female.’ Ik moet glimlachen als er op volgt: ‘There is no evidence that she is really an aunt. A generous female is doing her own genes no good by caring for the orphan.’ Ik voelde me wel eens als jongetje een wees en zocht troost en communicatie bij mejuffrouw Büringh Boekhoudt en net als bij de monkeywatchers bij apen noemde ik haar Aunty. Funny indeed.

Ik was precies om 10:00 uur bij Yuri Timofiev op de sovjet-ambassade. Ik had de afstand van Hollands Spoor in 55 minuten afgelegd. Ik vroeg hem meteen wat er met het interview met Carlos Rafael Rodríguez was gebeurd, dat ik via Koelisjov naar apn Novosti had gestuurd. De man liet twee brieven onbeantwoord en werd prompt door Timofiev binnen geroepen.316

Op de terugweg naar het station wandelde ik langs het Vredespaleis en herinnerde me hoe in 1939 koning Leopold en ko-

ningin Wilhelmina een vredesinitiatief hadden ondernomen om het getij rond Polen te keren. Boudewijn en Beatrix zouden nu hetzelfde over Libanon moeten doen. Ik ben in mijn knipselboeken uit 1939 gaan zoeken en vond het artikel van 43 jaar geleden. Het moet naar Beatrix. Het zou hen op een gedachte kunnen brengen.

Timofiev begon nog eens over mijn protest dat het kant-enklare interview van Beletzki onacceptabel was en dat ik me daarover gemanipuleerd voelde. Timofiev raakte erg opgewonden, wat me van hem verbaasde. Beletzki had een veel beter interview gegeven dan Romanov of Tolstikov ‘want die heren wisten soms niet waarover zij spraken’. Je bent wel kort van memorie Yuri, dacht ik. Geen enkele sovjetdiplomaat kon aan Romanov tippen, inbegrepen Timofiev. Wat ik uiteindelijk had herschreven aan het interview was zo slecht geweest dat vragen en antwoorden niet meer aansloten. Koelisjov was naar de gpd gegaan om samen met redacteur Mulder het zaakje in het gareel te krijgen. Koelisjov ging het materiaal halen en toonde me inderdaad één passage die niet klopte.

Zij voerden aan dat Het Vrije Volk-interview ook van tevoren door de ambassade was geprepareerd en er zich geen problemen hadden voorgedaan. Er waren 41 artikelen in de media verschenen van Beletski, vertelde Timofiev met kinderlijke trots.

5 augustus 1982

Het verlossende onweer is gekomen.

Ik vroeg gisteren aan Timofiev: ‘Hoe staat het nu met het project van de film over de pijpleiding naar Siberië?’

‘Het is heel gek,’ antwoordde hij, ‘maar na uw laatste bezoek heb ik meteen een aanbeveling naar de staatstelevisie gezonden. Ik krijg zelf geen antwoord.’

‘Kunt u dan niet via uw eigen ministerie in Moskou reclameren?’ vroeg ik. Geen antwoord, alleen een blik van wanhoop. How the hell does the ussr run? Er is geen enkele discipline en het zit vol met pigmy minds, die de besluitvorming op alle niveaus belemmeren om zelf de grote mijnheer uit te kunnen hangen.

Ik ben bij voorbaat van slag over Eduard. Ik weet dat we geen liefdesrelatie hebben, maar iedere keer dat we samen zijn, hebben we seks en als we kussen voel ik echte liefde. Waar houdt seks uit lust op en begint liefde? Hebben de hersenen die cycli van hoogte- en dieptepunten nodig? Is dit aspect van regen en zonneschijn een voorwaarde voor emotionele stabiliteit? Hoe-

veel huwelijken draaien niet veertig of vijftig jaar gewoon door, ondanks de emotionele stormen die in al die jaren werden geaccepteerd? Bij ons thuis waren emotionele donderwolken altijd net als op Java: van korte duur en men ging over tot de orde van de dag, alsof er niets was gebeurd. Ruzie schijnt te oefenen te zijn. Men bouwt er een olifantshuid tegen op. Dat is me nooit gelukt.

Vanmorgen heeft Washington zich opnieuw in de Veiligheidsraad onthouden van stemming, als enige, wat de grenzeloze macht van de Joodse lobby in de vs aangeeft, maar waardoor er aan de massamoordpartijen in Beiroet nog steeds geen einde kan worden gemaakt. De hele wereld is er tegen, behalve Israël en dus Amerika. En die bastards zijn onze vrienden. Dus al het schijnheilige geklets van Ronald Reagan was dubbelhartigheid.

Amsterdam - Eindhoven

Ik ben op weg naar Gerrit Jeelof bij Philips. Het maakt me nerveus omdat er zo verschrikkelijk veel voor mijn leven en toekomst van afhangt. Pas wanneer ik weet wat we gaan doen, kan ik naar de amro gaan en proberen mijn financiën op orde te krijgen. Ik zal rustig en zakelijk, en dus helemaal niet mezelf, moeten zijn. Ik moet een toneelstukje opvoeren, iets wat ik haat.

Gisteren lunchte ik in de residentie van ambassadeur Diaz, met zijn echtgenote en zijn zoon Luiz. Hij studeert in zijn vierde jaar voor ingenieur in Moskou. De jongeman wil in Cuba trouwen en met zijn toekomstige echtgenote voor het vijfde en laatste jaar naar Moskou gaan.

De ambassadeur vertelde dat premier Van Agt een gesprek met Carlos Rafael Rodríguez had gehad en hij er nog steeds achter probeerde te komen wat er was besproken. Max van der Stoel had het gesprek gepland maar Van Agt was zelf gegaan. Het ministerie van Buitenlandse Zaken had hem slechts gezegd: ‘Nothing substantial.’ Een diplomaat in Londen, Coen Stork, schijnt gevraagd te hebben om ambassadeur in Havana te kunnen worden en heeft de post gekregen.

Vrij Nederland heeft een voorpaginareportage317 over keet tussen Beatrix en Van Agt: het kabinet van de koningin staat boven de wet. Een jaar lang is er heisa geweest over de vraag of Vrij Nederland een rapport uit 1943 geschreven door ir. C.J. Warners, raadsadviseur van premier Sjoerd Gerbrandy in Lon-

den, over politieman François van 't Sant, vertrouweling van Wilhelmina, aan de publiciteit mocht vrijgegeven. In 1948 weigerde premier Willem Drees het stuk aan een parlementaire enquêtecommissie te geven maar Van 't Sant had zelf een kopie en gaf het vertrouwelijk ter inzage aan leden van de commissie. Een andere kopie was bij Algemene Zaken maar in 1981 bleek het daar ‘verdwenen’ te zijn. Dus er was nog één kopie over en die bevond zich bij het Kabinet van koningin Beatrix.

In overleg met Beatrix weigerde mevrouw Fusina de Graaff, directeur van het Kabinet der Koningin, het stuk voor de pers vrij te geven. Het ging er nu dus om of het Kabinet der Koningin dit mocht weigeren. Algemene Zaken zei: het Kabinet der Koningin staat op de begroting van Binnenlandse Zaken dus doe je beklag daar, en zo togen de journalisten daar naartoe. Na nog meer geklets, werd meegedeeld dat het Kabinet der Koningin niet onder de Wet Openbaarheid van Bestuur gerekend kon worden, dus staat het ‘boven de wet’. Uiteindelijk was het dus premier Van Agt als minister van Algemene Zaken, die hare majesteit om het rapport moest vragen, aangezien het in zijn ministerie onvindbaar was geworden. Nadat Van Agt er herhaaldelijk bij Beatrix om had gezeurd, arriveerde het op 3 december 1981 op Algemene Zaken.

De volgende dag kondigde mr. R.J. Hoekstra, ambtenaar in het kabinet van Dries van Agt, aan dat het rapport ‘gedeeltelijk ter inzage lag voor de heren van Vrij Nederland’. Onder toeziend oog van Hoekstra mochten Arlman en Mulder stukken eruit lezen. Daar namen zij geen genoegen mee, dus de Raad van State werd gevraagd het hele rapport af te geven. Op 6 april 1982 werd de zaak behandeld onder voorzitterschap van mr. J. van der Hoeven door de afdeling rechtspraak van de Raad van State. Hoekstra was aanwezig en bleef zich met hand en tand verzetten tegen publicatie, mede uit egards voor de nog levende leden van het Koninklijk Huis. Op 30 juni 1982 vernietigde de Raad van State het besluit van minister-president Van Agt, om Vrij Nederland maar gedeeltelijk inzage te geven in een rapport uit 1943.

14:15 uur

Ik had een buitengewoon prettige en geslaagde lunch met Gerrit Jeelof, vice-president van Philips. Hij was gisteren teruggekomen uit New York. ‘Je zou eigenlijk als journalist moeten zien hoe prima Air France dit regelt. Ik werd door ons vliegtuig opgehaald en was om 20:30 uur, via vliegveld Eindhoven,

thuis.’ Hij moet eerst nog naar Pakistan en Bangladesh en gaat 28 augustus met vakantie. Hij is bereid met Ernst van Eeghen in de tussenliggende tijd in Hotel de l'Europe te lunchen. Hij zag na een paar woorden van mij al in dat een omweg via Van Eeghen voor het behartigen van mijn belangen bij Philips een uitstekende gedachte was. ‘We zitten boven op een licentie voor een kantoor in Moskou,’ zei Jeelof en verwachten in september al de vergunning op zak te hebben. Hij wil kort daarna zelf naar Moskou gaan en op dat moment zou het nuttig zijn als Jermen Gvishiani het laatste zetje zou geven aan het zakendoen van Philips in de ussr.

Er zijn misschien geen concrete afspraken gemaakt, maar ik voel me enorm opgelucht. Op weg naar zijn kantoor na afloop van de lunch wilde ik een verkeerde deur doorgaan, waarop Jeelof zei: ‘Daar zit onze financiële man bij de Raad van Bestuur, tenzij je nu al centjes wil gaan halen.’ Eindelijk voel ik dat ik bezig ben me uit de financiële perikelen te werken. Gvishiani is een contact waar ik elf jaar aan heb gewerkt, die geheel op de hoogte is en wil meewerken, terwijl Jeelof zelf heel goed begrijpt en weet dat ik de deur via Gvishiani heb geopend en van mij verwacht wordt deze open te houden. Wanneer het geld dan via Van Eeghen wordt geregeld als omweg en afleidingsmanoeuvre, dan ben ik eindelijk uit de problemen. Hij had op televisie het gesprek tussen Van Eeghen en Brugsma gevolgd en was het helemaal niet eens geweest met sommige van Van Eeghens standpunten.

Hij liet me opnieuw het nieuwe gebouw van de Raad van Bestuur zien en zei: ‘Zie je die oprit, daarlangs komt straks de Koningin.’ In zijn kamer hing een kleurenfoto van zijn zeevarend jacht (een zeilboot) en een zilveren bord (een trofee) van de Royal Yacht Club Race dat hij had gewonnen. Hij begreep niet waarom hij Frank van Lennep nooit in Groot-Brittannië had ontmoet. Hij was het met me eens dat tijdens de reünie op kasteel Eerde van niob-studenten van ons jaar ‘veel oudemannenpraat’ te horen was geweest, wat hij evenmin begreep als ik. Ik liep bij de lift nog tegen Toon Quarles aan. Misschien verbeeldde ik het me, maar toch ontving Jeelof me met meer egards dan de eerste keer. Dus voor hij Gvishiani voor het eerst via mij ontmoette.

6 augustus 1982

Jaap Kruisweg uit Djakarta heeft hier een nacht gelogeerd. Misschien heb ik een goede daad verricht maar het was een vergissing.

De Amerikanen zijn bezig de neutronenbom te vervolmaken. Dit betekent een projectiel maken waarmee ‘een straling ontstaat die zes maal zo dodelijk is’.318

Albert Einsteins papieren worden in twintig delen verzameld en opgetekend, omdat McGraw Hill een schenking van een miljoen dollar deed, die dit mogelijk maakt.

Mevrouw Hornkamp zei vanmorgen: ‘Ik heb mijn dochter laatst nog gezegd: “Ik heb nog nooit zo prettig gewerkt als bij mijnheer Oltmans”.’ Het deed me toch goed te horen.

Soms wordt Beiroet veertien uur lang gebombardeerd en met artillerie beschoten. Dat er nog een steen op een andere staat. tass heeft gezegd dat het de hoogste tijd was ‘om de zionistische moordenaars in een dwangbuis te stoppen’.319

Hoe zou het met mejuffrouw Boekhoudt zijn? Ik durf niet te bellen. Ik heb haar een verslagje gezonden over Philips, Jeelof en Van Eeghen.

Ik moet al dagenlang aan Iet Last denken.320 Ik heb gebeld en kreeg een broeder aan de lijn, die vertelde dat zij al enige tijd ernstig ziek is. Arme Iet. Soms, en meestal wanneer je het het minste verwacht, stopt de machine. Heb haar snel geschreven. Israël waarschuwt nu de vs vooral geen sancties tegen dat land te gaan instellen vanwege de oorlog in Libanon ‘because they would backfire and cause a strong reaction that could make the siege of Beirut look like “peanuts”, a senior Israeli official said’.321 Ze zijn in Jeruzalem dolgedraaid. Onze minister van Ontwikkelingshulp, Van Dijk, heeft een miljoen beschikbaar gesteld, een miljoen, ‘voor kinderen en andere slachtoffers in Beiroet’. Hoe durf je het.

Mevrouw Gandhi heeft tegen James Reston gezegd dat haar bezoek aan het Witte Huis een einde heeft gemaakt aan tien jaar ongenoegen tussen India en de vs. Zij vertelde het niet te hebben kunnen vinden met Richard Nixon, ook al bewonderde zij diens moed de betrekkingen met China te herstellen. ‘Somehow he felt that his friendship with China meant he could not be friends with India, that Pakistan was the bridge between the us and China.’322 Het is blijkbaar gelukt met Reagan ‘contact’ te leggen, wat haar ongetwijfeld erg zal hebben verbaasd, gezien wat zij over Reagan eens tegen mij zei in New Delhi.

7 augustus 1982

Timofiev ging ermee akkoord dat het verzoek van Pieter Baaij om sam-7 raketten naar Kouznetsov werd gedirigeerd ‘als u maar niet zegt dat het op advies van deze ambassade gebeurt’. Jaap Kruisweg vertelde dat er in Indonesië nog gebruiken bestonden, dat jonge mannen tot hun dertigste jaar, tot zij huwden, ook door mannen werden bespeeld. Dit deed me aan mijn vriend Oeroeg denken, die ik na zijn huwelijk nooit meer heb teruggezien.

8 augustus 1982

Heb Letter en geest van Kellendonk gekocht. Dit noemt men ‘literatuur’. Het lijkt meer op een rebus van opgezochte en buiten gebruik geraakte woorden. Er staat ook klinkklare onzin in. Wanneer hij het over het ruisen van rivierwater heeft, schrijft hij ‘als in een balzaal, wanneer de muzikanten hun instrumenten inpakken, de gasten zich naar de garderobe spoeden’. Quelle horreur.323

‘Er is geen groter eenzaamheid, dan die van de taal,’ aldus Kellendonk. Klinkt niet onaardig, maar het is onzin. ‘De krullen van het telefoonsnoer zigzagden weg uit haar hand als een bliksemschicht.’ Complete onzin. Ik voel me verneukt en heb geen zin zulke onzin te lezen. Hoe kan ik hem dit vertellen? In een gesprek met nrc Handelsblad van 18 juni zegt hij: ‘Dit boek gaat er over, dat taal, die niet in liefde wordt gesproken, niets betekent.’ The bloody limit. Is dat misschien een proeve van ‘taal-fucking’?

Ik ben frisse lucht in de polders gaan halen.

Ik ontmoette Frans Kellendonk bij bus 33, om 17:25 uur bij Centraal Station. Ik herkende hem eerst niet. Hij droeg sneakers, zwarte jeans, een mooi hemd en een vest van een blauw streepjespak. Zijn haar was punkish geknipt, zoals het laatste kapsel van Eduard. Hij zei, zich verontschuldigend, dat een kapper op de Centuurbaan hem had gekortwiekt voor hij er aandacht aan had besteed. Zijn ogen waren zo mooi als altijd, maar zijn linkeroog sluit zich een beetje bij veel pret.

‘Mijn vader was een aannemertje.’ Hij is de enige zoon en heeft drie zussen. Hij ging op zijn zeventiende uit huis. ‘Ik wilde kunstenaar worden, maar ik wist niet in wat. Ik heb eerst veel getekend.’ Iemand bij Bruna adviseerde hem met Bouwval naar Meulenhoff te gaan. Hij zit nu bij Querido.

We hebben onophoudelijk en intens tot 23:30 uur zitten pra-

ten, zodat ik zelfs de film over Arthur Rubinstein vergat, die ik wilde zien. Aan een interview kwamen we helemaal niet toe. Zijn ogen zijn heel erg mooi. Ik denk dat er veel meer in die jongen zit dan er nu uitkomt. Diep van binnen lijkt hij erg onzeker. Wanneer je homoseksualiteit aansnijdt dan klapt hij dicht, wat ik heel vreemd vind. Dan begint hij te zeiken over Making Love gelezen te hebben. Hij wil de film niet gaan zien: ‘Daar heb ik niets aan.’

Hij zegt: ‘Ik ben in de grond van de zaak misschien wel conservatief maar er is ook een andere kant aan mijn persoonlijkheid, die daar tegenin gaat.’ Als jongen was hij koorknaap, net als Peter. Hij is ervan overtuigd dat ‘mysterie’ nodig is, zoals sprookjes nodig zijn of zoals totems van kerk en koning nodig zijn ‘om de kalmte onder de mensen te bewaren, die immers een gedeelte van de autoriteit, het gezag aan een regering delegeren’. Hij had Made in Soestdijk gelezen en was het met de inhoud niet eens. Hij acht de functie van een koningshuis nuttig en noodzakelijk. ‘Veel mensen zien er tegenwoordig wel de ironie van in,’ zei hij, ‘maar ik vind het toch wel goed dat het er is.’

Frans heeft in De Revisor over de vs geschreven. Hij bood niet aan me een kopie van het artikel te zenden. Het is slechts onhandigheid, dat is alles. Hij zou wel naar de ussr willen reizen, waar een gedeelte van Bouwval in het Russische werd vertaald. Ik heb hem veel over de Sovjet-Unie verteld. Hij lachte zich af en toe kapot en dan zijn die ogen nog mooier.

9 augustus 1982

Frans Kellendonk schrijft het liefste 's avonds van zes of zeven uur tot middernacht. Dan is hij moe. Hij schrijft een pagina per dag, dus een beetje à la Jan Cremer. Daar begrijp ik nooit iets van.324 Vroeger had hij naast de schrijverij altijd een baantje ergens maar dat is nu moeilijk. ‘Waarom schrijf je geen column in De Tijd,’ vroeg ik.

Zou Beatrix nu naar Miss B.B. gaan?

Er is in de Goudsche Courant een artikel over Aart van der Want verschenen in verband met het Forum Humanum.325

In het stoombad van Thermos wilde een kerel wat beginnen maar ik zei tegen mezelf: wacht op jou, Eduard. Hij komt morgen en blijft eten. Even later zag ik tot mijn verbijstering Eduard zelf met een jongen in het bubbelbad dartelen. Hij sprong op en kwam spontaan naar me toe. Ik speelde zo perfect moge-

lijk toneel maar inwendig huilde ik. Het leek wel of een droom verpletterd was. ‘Het moet kunnen dat we samen naar Thermos gaan,’ zei ik. ‘Go on, pak iemand. Ook dat moet kunnen. Ik ga ook nog wat rondlopen en ik zie je om 16:30 uur.’ Hij gaf me een zoen en we gingen ieder ons weegs. Maar inwendig duizelde het me. Ik ben onmiddellijk naar huis gegaan, want ik voelde me verpletterd. Hij had gezegd dat hij in de tuin aan zijn Frans ging werken. Dus Eduard is ook niet te geloven.

Thuis probeerde ik kalm te blijven en ging achter de vleugel zitten. Ik ben in totale verwarring. Het unieke met Eduard was, dat ik hem blindelings vertrouwde. Wat hangt ons toch iedere dag boven het hoofd? De blonde jongen in het bubbelbad tippelde, dat was duidelijk. Wanneer hij zegt naar Marit of naar de sportschool te gaan, is dat misschien ook niet waar.

Om 17:45 uur belde hij: ‘You were gone.’

‘Ja, ik was duizelig,’ zei ik.

‘I understand.’ Hij zei dat hij naar me toe zou komen. Ik ben eerst gaan fietsen en daarna kwam hij en bleef drie uur. We spraken al die tijd aan de tafel in de keuken. Hij begreep dat het een nare ervaring was geweest. Ik benadrukte dat niet het feit dat hij met een ander joch in de whirlpool flikflooide het ergste was, maar dat het feit dat ik hem niet meer kon geloven me het diepste van alles had aangegrepen. Hij biechtte nu op dat hij niet naar een sportschool in Haarlem ging, zoals hij steeds had gezegd, maar hier in Amsterdam. Haarlem had hij verzonnen, omdat ik een keer gezegd had naar zijn oefenen te zullen komen kijken (niet om te controleren). Er liepen inderdaad mooie mannen rond en de helft was homo. ‘On not being promiscuous,’ antwoordde hij ‘ik heb het geprobeerd.’ Er waren soms gevoelens die hem verliefd maakten op een meisje (Indisch) waar hij veel mee vloog. ‘Zij weet het nog niet eens. Ik houd veel voor me zelf, teveel misschien’. Hij benadrukte, ook vanwege zijn familie, dat hij op zoveel fronten steeds zoveel moest verbergen, dat het soms teveel werd.

‘Ik ben met jou heel ver gegaan,’ zei hij, ‘maar toch is onze relatie niet je hèt. Jou treft geen blaam. In dit opzicht ben je altijd strikt eerlijk geweest. It is all my problem and I will solve it.’

John Hinckley is als geestelijk gestoord en gevaarlijk voor onbepaalde tijd naar een psychiatrisch ziekenhuis afgevoerd.326 Een Amerikaanse rechter, Irving Kaufman, publiceert een pleidooi om mensen die misdadige streken uithalen niet automa-

tisch naar een gevangenis te verwijzen, maar de optie van een psychiatrische behandeling open te houden.327 De verwijzing van Hinckley naar het St. Elisabeth Hospital veroorzaakte een storm van verontwaardiging. Kaufman is een fervent voorstander van onafhankelijke bijstand van psychologen en psychiaters in de rechtspraak. ‘On the one hand,’ schrijft Kaufman, ‘we desire to express our most profound disapproval of violent and reprehensible acts so that other potentials offenders do not gain the impression that we condone their actions. On the other hand, we wish to show mercy to those who diminished mental capacities render them unable to control themselves. A verdict of guilty but mentally ill would provide society with an opportunity to express both these conflicting desires.’

10 augustus 1982

Ik ben nog steeds van de kaart over de gebeurtenis met Eduard. Ik droomde over duizend en meer complicaties met hem. We hebben besloten samen naar Parijs te gaan, maar moeten we dit wel doen?

Wat Dawkins in The Selfish Gene eigenlijk uitlegt, is waarom mensen altijd zullen blijven liegen en oneerlijk zullen zijn ‘to represent their own imperative interests. Cuckoos have been making their eggs more and more like those of the host species in colour, size, and markings. This is an example of a lie, and it often works. So genes for more effective deception spread through the cuckoo gene pool.’

Hoe een fantastisch mooie dag te beschrijven? Eduard arriveerde al tegen 11:30 uur, strakke jeans, laarzen, wit shirt. ‘Toen ik gisteravond thuis kwam,’ zei hij, ‘dacht ik dat ik het had gehad.’ Er was een conflict tussen zijn zus Marion en de moeder van haar vriend geweest. Ik bereidde intussen de lunch en hij at als een wolf, wat ik steeds heerlijk vind. Later waren we in de tuin. Uiteindelijk belandden we boven en we hadden seks. Ik wil er niets anders over zeggen dan dat het compleet en zalig was.

Ernst van Eeghen schrijft op de opiniepagina van nrc Handelsblad dat het leger op de kortst mogelijke termijn gereorganiseerd zou moeten worden. Hij heeft zich behoorlijk in de materie verdiept. Terwijl hij voor het gemak is ‘vergeten’ dat zijn rise to national fame gevolgd is op onze kennismaking, om niet te spreken over zijn internationale handel en wandel op het gebied van ontwapening en detente.328

Ik ben gaan fietsen bij het mooiste licht van de dag, de schemering. Ik volgde voor het eerst een fietsroute richting Purmerend om dichter bij een brand in de haven te komen. Ik zag veel konijnen. Praatte tegen ze. Ik kwam geen mens tegen, heerlijk. Ik schrijf verder niet, want alles wat gebeurt, is van koud naar warm en omgekeerd. Gisteren was ik dermate van streek, dat ik alle portretten had weggehaald, ook die van Peter en Eduard. Ik wilde niemand meer zien.

Anthony Lewis schrijft vanuit Moskou dat er dermate vele ‘danger signals’ in de sovjeteconomie zijn ‘that they raise the question of political consequences’. De vier procent economische groei uit de jaren zeventig is gehalveerd. Er zijn acute voedselproblemen. Georgii Arbatov heeft hem gezegd dat er geen sprake zal zijn van tekorten, zoals iedereen ouder dan dertig die vroeger heeft gekend. Lewis herinnert opnieuw aan de politiek van de regering Reagan en dat de economie de achilleshiel van de Sovjet-Unie is, vandaar ook de sabotage van de energielijn naar Siberië.329



illustratie

11 augustus 1982

Broer Theo belde op en begon met ‘Morre,’ op z'n Zuid-Afrikaans, zoals mam dit ook kon doen. Ik vertelde dat het slecht ging met mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Deze keer antwoordde hij: ‘Das tut mir Leid.’ We spraken over mijn

goud. ‘Ach, de hoogte hangt af van de Begins in de wereld en wat voor idiote dingen die gaan doen, want dan kan goud tot 2.000 gulden oplopen.’

Ik lunchte met Ernst van Eeghen in Peking, wat erg gezellig was. Ook hij was verrast dat André Spoor zijn artikel zonder een letter te wijzigen had geplaatst.

De Berkenrode-conferentie tussen de Amerikanen en de sovjets is in het water gevallen. Senatoren Nunn en Hatfield waren er toe bereid maar generaal David Jones had niets meer laten horen omdat George Shultz en het State Department het kennelijk niet willen hebben. Ook ambassadeur Dyess heeft verder geweigerd Van Eeghen te ontvangen. Men had van hem in Washington een ongunstig rapport over Van Eeghen ontvangen. Ook de senatoren werden door Dyess negatief over Ernst geïnformeerd. Ernst had vervolgens Morey Bell gevraagd een tegenreactie te sturen, wat zou zijn gebeurd.

Sicco Mansholt heeft ook aan Van Eeghen een kopie gezonden van Georgii Arbatovs brief aan hem, hier eerder weergegeven. Ik dacht: daar zie je weer, dat kon helemaal niet, Van Eeghen doet maar raak. Ik zei hem meteen dat ik Brugsma geen kopie van de brief had gegeven, maar alleen een relevante passage te hebben genoemd. Dit bracht Ernst zogenaamd op de gedachte mij te vragen of hij wel juist had gehandeld de brief naar senator Hatfield - en de hemel mag weten wat hij er nog meer mee heeft uitgespookt en waar wij niets van weten - te zenden. Ik ben hem maar een antwoord schuldig gebleven, want zoiets moet hij toch langzamerhand weten. Hij had Mansholt om toestemming moeten vragen, op zijn minst. Van Eeghen zei dat Hatfield een telefoontje van Ronald Reagan had gekregen toen hij met de senator zat te praten ‘en ik mocht er rustig bijblijven’.

Hij stelde het voor alsof Kappeyne van de Coppello zijn werk bij het Nederlands Comité voor Europese Veiligheid en Samenwerking aan hem wilde overdragen. Ik waarschuwde: ‘Doe dat nooit, want dan ben je als tussenpersoon tussen Washington en Moskou echt weg.’ Kappeyne van de Coppello's echtgenote is een Van Panhuys en een nichtje van Ernst van Eeghen. Ook had hij een ontmoeting met Siline in Brussel gehad waar weinig uitgekomen was. Hij denkt dat er een cda-vvd-regering komt ‘maar dan krijg je ook kruisraketten’.

We hebben kort Philips en Jeelof besproken. ‘Je moet hem met een financieel voorstel laten komen,’ was zijn advies. Om het honorarium via Van Eeghen en Genève te laten lopen, waar Van Eeghen een rekening heeft, leek hem een slechte ge-

dachte want ‘dan is het alsof dit geen goede zaak zou zijn’. Hij zal er 20 augustus zijn voor de ontmoeting met Jeelof in Hotel de l'Europe. ‘Moet ik een tafeltje reserveren,’ vroeg hij. Hij besprak ook nog het overhaaste vertrek van consul-generaal Morey Bell die betrokken zou zijn geweest bij een politieonderzoek naar contacten ‘met kleine jongetjes’. Ik zei steeds wel geweten te hebben dat die mogelijkheid bestond maar omdat Bell een vriend van hen was, had ik die indruk natuurlijk verzwegen ‘tot en met in mijn dagboek’.

Soms doet Spoor nuttige dingen. Hij stuurde me een invitatie om Coen Stork te ontmoeten. Stork kwam ook al op me af toen ik met Eduard laatst in Bacchus dineerde. Het zal wel van Stork zijn uitgegaan omdat hij weet, misschien, dat ik uitstekende contacten in Havana heb sinds 1960. Het is in ieder geval handig wanneer ik de ambassadeur al ken als ik een boek met Carlos Rafael Rodríguez ga schrijven.

Vanavond kwamen Wim en Britt de Groot van Embden eten en Pauline Quarles voegde zich bij ons om de tafel te completeren. Zij is altijd een dierbare vriendin gebleven, mede door mijn vriendschap met haar moeder, mevrouw De Ramaix van Weede. Wims eerste vrouw Anne, die ik ook gekend heb, woont in hun huis in New Hampshire. Hij heeft een zoon van veertien, Andreas, en een dochter van elf, van deze Brit.

 

(Wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums