Memoires 1981-1982

[p. 261]

New York

29 januari 1982

Ik ben gisteren na aankomst op jfk naar de flat van Alex Kagan gegaan en logeer nu op 326 Madison Street, in plaats van bij Bertie en Eduard. Ik voelde me nog teveel van streek van het ongeluk om meteen naar Gramercy Park te gaan.

2 februari 1982

In de auto naar de Everglades

Het is het meest heerlijke weer van de wereld. Eduard rijdt. Eergisteren vlogen we naar Miami, we huurden een auto, dineerden bij ‘Claire's’ en genoten intens.

Vice-president Rodriguez van Cuba zegt dat Reagan een afspraak tussen hem en minister Al Haig heeft geschonden door bekend te maken dat beiden elkaar afgelopen november in het geheim in Mexico hebben gesproken.

3 februari 1982

Florida, West Palm Beach, Holiday Inn

Onze kamer kijkt op zee uit. De schuifdeuren stonden vannacht open. We keken naar de zonsopkomst en hadden sex. Ik schreef Peter en probeerde duidelijk te maken niet onder woorden te kunnen brengen hoe ik van deze reis met Eduard geniet. It is truly heaven for me. Ik geloof dat Ed ook in alles opgaat. Hij zegt soms niet te kunnen geloven nu toch echt in Florida te zijn. Ik ontdekte, zoals wel vaker gebeurt, dat ik enkele dagen had gefotografeerd zonder dat er een film in het toestel zat.

7 februari 1982

Orlando Airport

Hoe het is gekomen dat ik vier hele dagen dit dagboek niet aanraakte, is niet te verklaren. Had ik niets meer te zeggen omdat ik alleen maar intens genoot? De dagen waren zo compleet, zo totaal, dat ik door helemaal niets afgeleid wilde zijn.

[p. 262]

9 februari 1982

Washington - New York, trein

Eduard staat met een conducteur over Reagan en Haig te praten. Goed voor zijn kennis van de Engelse taal. Ik kan niet verklaren hoe het komt dat ik gedurende negen dagen op reis maar zeven pagina's dagboek schreef, plus wat notities in Eds carnet, waarvan het eerste deel vol is, waarop ik het hem gegeven heb. Het beangstigt me eigenlijk, want het is nooit eerder gebeurd. Ik heb er geen woorden voor.

Washington straft weer. Nu zijn er nog meer sancties afgekondigd tegen Polen - en Londen haastte zich mee te doen - omdat in dat land de staat van beleg werd afgekondigd na de hevige onlusten tegen het communistische regime.

10 februari 1982

New York City

Doodzonde dat onze Florida honeymoon als sneeuw voor de zon is verdwenen.

In Florida zijn we een paar dagen bij Frits van Eeden en diens vriend Chuck geweest. We bezochten Disneyland, een instelling die ik als een ramp ervaar. In Washington ging Eduard naar de graven van jfk en rfk, terwijl ik een bezoek bracht aan de National Academy of Sciences om na te gaan in hoeverre men de publicatie van Philip Handlers memoires wenste te steunen. Ook ontmoette ik voor de eerste keer Handlers vriend, professor Henry Kamin. Hoewel ik een afspraak voor een lunch met hem had, scheen hij deze straal vergeten, want ik moest hem in de cafetaria van de Academy gaan zoeken waar hij al doodgemoedereerd met drie andere leden van de Academy aan het eten was. Handler is nog geen zes weken dood of zijn beste vriend ‘vergeet’ een rendez-vous met een andere vriend. We zaten misschien tien minuten apart te praten. Hij was bereid de laatste versie van het manuscript nog eenmaal door te lopen.

Ik lunchte met Ed in het Hilton Hotel. We bezochten daarna het Space Museum. In de avond dineerden we met Barbara Applegate²⁸¹ in het Empress restaurant. Ik herinner me dat hij later die avond zei, bij zijn eerste bezoek aan Amerbos ervan uit te zijn gegaan ‘met een oude rot in het vak’ te maken te krijgen. Dat hij mijn eerste seksuele relatie in mijn leven zou worden”, had hij niet kunnen bevroeden.

Ik belde kolonel L. Fletcher Prouty naar aanleiding van het mysterieuze artikel toegeschreven aan de nog mysterieuzere

281 Mijn lezingenmanager sinds 1958.

[p. 263]

generaal Dimiter Dimitrov, alias Donald Donaldson. ‘Ha, ha, ha,’ aldus Prouty, ‘that guy chose to play a role, and he plays it very well, I must say.’ Dat is allemaal leuk en aardig maar u en ik hebben uitvoerig in Gallery geschreven dat hij werd vermoord ‘and now it shows, he is alive’! Zijn antwoord was: ‘Well, Willem, next I expect George de Mohrenschildt to come walking in here again.’

Bertie Hilverdink is eigenlijk helemaal niet aardig en alleen in zichzelf geïnteresseerd.

Aartsbisschop Józef Glemp, de primaat van Polen, heeft gezegd dat ‘the people are overcome by anger’. Hij vervolgde: ‘No one must be allowed to manipulate our wrath, because the people want to shed this illness of rage all by itself, and emerge all in one, and healed.’²⁸²

Minister Al Haig heeft herhaald dat hij een militair ingrijpen in Midden-Amerika niet uitsluit en dat de parallel met Vietnam verder niet opgaat. Het Caribisch gebied behoort tot de meest directe Amerikaanse invloedssfeer denkbaar. Één Cuba, overeind gehouden door de ussr, is voldoende. Washington zal niet toestaan dat er een tweede bijkomt.²⁸³

Harrison Salisbury publiceerde een beschouwing over de ussr: the russia reagan faces.²⁸⁴ ‘The internal failures and frustrations now convulsing Russia's outdated political system pose as much of a problem to President Reagan as does the Soviet Union's military strength.’ Er wordt de laatste tijd in de vs gedaan of de ussr op instorten zou staan, en niets is minder waar. Salisbury zegt bijvoorbeeld: ‘The principal danger to world peace is not posed by the nefarious schemes of Communist plotters set on fomenting revolutions and overwhelming the West with military might, but by the Soviet Union's reaction to failures and frustrations that stem from incurable flaws within its own creaky system.’ Er ontbreekt veel aan het management van de ussr, maar waarop baseert Salisbury zijn bewering dat de Sovjet-Unie op instorten zou staan?²⁸⁵

Een reden voor die bouwvalligheid zou de ‘grinding, no-exit combat in Afghanistan’ zijn. Oke, die oorlog is een ramp, maar daardoor stort het Kremlin nog niet in elkaar. ‘There is a 4.600-mile frontier with China,’ aldus Salisbury. Die grens is er al sinds 1917 voor de cpsu. ‘Until ten years ago,’ aldus de

282 The New York Times, 8 februari 1982, door Henry Kamm.

283 The New York Times, 8 februari 1982, door Bernhard Gwertzman.

284 The New York Times, 1 februari 1981, [red: was blijkbaar in de verkeerde klapper opgeborgen].

285 In 1982 zag ik de omwenteling in de USSR helemaal niet aankomen, dat in 1990 een feit zou zijn.

[p. 264]

sovjetspecialist, ‘the Soviet gross national product rose at a buoyant rate of 8 percent to 10 percent annually. Since 1970, the rate of growth has dwindled. The gnp for 1980, us experts estimate, increased by barely one percent.’ Dus de sovjeteconomie stagneert. ‘The us outproduces the sclerotic Soviet Union by forty percent,’ aldus Salisbury. ‘Weakness, particularly internal weakness, in a world power can sometimes be more dangerous than strength.’ Ik begrijp niet waar de man een zo pessimistische beschouwing over de ussr vandaan haalt.

11 februari 1982

Lieve Ed kwam brandschoon uit de douche. Ik begon hem af te drogen, maar kon niet van hem afblijven. Na een mild eerste protest liet hij me toch mijn gang gaan en ik gaf hem een blow job, die hij aangenaam vond. Nu ben ik bezorgd dat hij moe naar zijn werk zal gaan. De foto's van Florida zijn prima, ook een foto van Ed en mij door Frits van Eeden genomen. Ik ben wel bang dat Eduard me gaat haten omdat hij het toch enigszins als een rape ervaart wanneer we dagelijks seks hebben.

Ik bezocht mijn oude vriend Lloyd deMause, directeur van het Psychohistorisch Instituut op Broadway. Hij gaf me Foundations of Psycho-History²⁸⁶ wat hij ‘the science of historical motivation’ noemt. In het voorwoord schrijft hij: ‘It is only by discovering the “Hitler in ourselves” that we can understand a Hitler. If one denies one has “a Hitler in ourselves”, one cannot do psycho-history. I, like Hitler, have been a beaten, frightened child and a resentful youth. I recognize him in myself, and with some courage can feel in my own guts the terrors he felt that helped produce the European Götterdämmerung.’

Hoofdstuk één handelt over the evolution of childhood. ‘The history of childhood is a nightmare from which we have only recently begun to awaken. The further back in history one goes, the lower the level of child care, and the more likely children are to be killed, abandoned, beaten, terrorized and sexually abused. It is our task,’ aldus deMause, ‘to see how much of this childhood history can be recaptured from the evidence that remains to us.’ Eigenlijk sluit hij in deze benadering aan bij Alice Miller. ‘We ask how each generation of parents and children creates those issues which are later acted out in the arena of public life,’ schrijft deMause. Dat is ook het onderwerp dat ik al vele jaren met neurofysioloog Delgado in

286 Lloyd deMause, Foundations of Psycho-History, Creative Roots Incorporated, New York, 1982.

[p. 265]

Madrid heb besproken, namelijk hoe de eeuwige vicieuze cirkel van conditionering van vader op zoon, definitief doorbroken zou kunnen worden.

Lloyd werkt aan een boek over Ronald Reagan. Hij gaf me een kopie van hoofdstuk drie, the making of a fearful leader, waarin hij Reagans autobiografie uit 1964, Where is the rest of me? analyseerde.²⁸⁷

Het geharrewar tussen Washington en de West-Europese bondgenoten over het Siberische aardgas houdt aan. West-Duitsland is de belangrijkste overtreder van het zogenaamde strafpakket van de vs tegen de sovjets vanwege eerst Afghanistan en nu ook Polen.

nrc Handelsblad waarschuwde ook al dat de bouw van de gaspijplijn van de ussr naar West-Europa vermoedelijk op vertraging moest rekenen.²⁸⁸

Washington doet er alles aan om dit superproject, dat de sovjet-economie zonder meer uit het slop zou kunnen trekken, te saboteren. Ook maakte de krant bekend dat minister van Financiën, Van der Stee, druk heeft uitgeoefend opdat de Gasunie minder energie uit Siberië zou betrekken dan men zich had voorgenomen. De kop in de krant: van der stee is tegen import van russisch gas. De order is van vier tot twee miljard kubieke meter teruggebracht. Het zou ook te maken hebben met het uitblijven van compensatieorders, zoals Pieter Baaij en ik al enige tijd in Moskou hebben bepleit. Eddy Lachman meldde uit Parijs dat de navo-landen en Japan hadden besloten de lijst van strategisch belangrijke goederen die niet aan de ussr mogen worden geleverd verder uit te breiden.

Tien jaar geleden concludeerde de Amerikaanse psychiatrie dat homoseksualiteit geschrapt kon worden van de lijst van mentale abnormaliteiten. Toch schijnen traditionele psychoanalytici te willen vasthouden aan de stelling dat nichterij in essentie abnormaal is. Meer sociologisch ingestelde specialisten noemen homoseksualiteit ‘a normal variant of human sexual behavior’. Weer anderen vinden dat men therapie moet vervolmaken om van homo's aangepaste hetero's te maken. Vooral homoseksu-

287 Dit hoofdstuk bevindt zich in mijn dagboek.

288 NRC Handelsblad, 21 januari 1982.

[p. 266]

ele psychiaters menen dat ongelukkige homo's geholpen moeten worden om gelukkige homo's te worden.

Op een congres over dit onderwerp deze week was men het over het algemeen wel eens dat homofobie uit den boze was. Dit terwijl nog altijd homoseksuele artsen in de meeste ziekenhuizen niet worden toegelaten tot psychiatrische opleidingen. Hetzelfde geldt voor psychoanalytische instituten.²⁸⁹ Judd Marmor, een psychiater uit Los Angeles, verklaarde: ‘Homosexuality is diverse in character, various in its manifestations and has multiple roots - genetic, hormonal, psycho-dynamic and sociodynamic.’ Maar in wezen zijn de ‘intimacy disorders’ bij homo's en hetero's - ‘difficulty getting close to others, sharing emotions, trusting others and making a commitment to a lasting relationship’ - in de grond van de zaak dezelfde.

289 The New York Times, 26 januari 1982, door Jane Brody.

12 februari 1982

Gisteravond waren Eduard en ik - en later voegde Alex Kagan zich bij ons - bij fotograaf Leonard Freed (Magnum) en zijn Oost-Duitse vrouw Brigitte. Leonard maakte foto's.

Ik bracht een bezoek aan Mark Monsky, die zich met onderzoek naar de moord op jfk in Dallas bezighoudt. Hij had een revolver bij zijn been. Hij noemde Dimitrov-Donaldson ‘a raving maniac, who might have something, but who is not talking’. Er kwam weinig uit.

13 februari 1982

Ik lunchte met Jacqueline de Gunzburg en Eduard ergens op 76th Street. Zij vond hem meteen aardig maar adviseerde mij: ‘Spaar hem, want hij ziet er moe en squeezed uit.’ Hierdoor voelde ik me schuldig. Ik moet hem tot ik naar Amsterdam terugga echt ontzien.

Jacqueline sprak over Joseph Luns die haar op Park Avenue voor de thee had bezocht en woedend werd bij het horen van mijn naam. Zij vond ook dat Leopold Quarles van Ufford er steeds meer als ‘a lecherous old faggot’ begon uit te zien. We hadden een kleine botsing over het onderwerp Israël. Ook Peter kwam ter sprake. Zij benadrukte zijn Londense musical te hebben gezien, waar hij maar een klein rolletje in had, ‘and he has absolutely no talent for acting. As his big brother you should now tell him and advise to change his career.’ Ik weet dit al heel lang. Peter is nu bijna 37 jaar, maar hoe moet ik hem dit aan zijn verstand brengen.

[p. 267]

Mijn oude vriendje Randy Shilts schijnt een bestseller te hebben geschreven, The Mayor of Castro Street.

16 februari 1982

Eduard moedigde me aan Peter te bellen, die opgewekt klonk vol met plannen en audities.

We zagen gisteren de film Making Love, met Michael Ontkean, Kate Jackson en Harry Hamlin, die ik eens bij Bill Bast in Hollywood ontmoette. De film verhaalt over een jonge vrouw die na acht jaar huwelijk ontdekt dat haar man, een arts, eigenlijk op kerels valt. We zaten erover na te praten in The Black Pot want we waren er door geroerd. Eduard liet zich zinnen ontvallen als: ‘What could I do? You came for me from Holland. Should I have said: You sleep in the kitchen!’ Eduard heeft ook nog steeds een diep probleem tegenover zijn ouders, die niet van zijn homoseksualiteit op de hoogte zijn. ‘Mijn moeder zal het begrijpen en accepteren, mijn vader niet. Bovendien weet ik zelf nog niet hoe het verder met me zal gaan.’ Daarop huilde hij in het restaurant en bedekte zijn ogen. Ik vond het vreselijk, niet te beschrijven. Waarom heb ik dit niet weten te voorkomen? Het was de derde maal dat deze anders vrolijke en uitstekend aangepaste jongen huilde in mijn bijzijn. Wat heb ik gedaan? Wat zou ik kunnen doen? We verlieten het restaurant en zochten stille straten op, want Eduard huilde nog steeds.

Hij benadrukte opnieuw dat we nooit lovers zouden kunnen worden. Florida was een experiment geweest om te onderzoeken hoe het zou aanvoelen je op een vriend te concentreren. In Orlando had hij 's avonds in de Ramada Inn eenzelfde machteloze huilbui gekregen, gewoon omdat ik hem teveel werd. Hij vertelde nu op reis in Florida heus wel kerels te hebben gezien waar hij mee de koffer in had gewild ‘maar ik durfde niet, omdat jij in de buurt was’. Want hij wilde mij op geen enkele manier kwetsen. Eduard heeft nu op zijn 21ste jaar problemen. Wel of niet nicht zijn? Wat zullen mijn ouders zeggen? Die crisis begon bij mij op mijn vijfentwintigste jaar, zo'n vier jaar later dan ze zich bij Ed aandienden. En hoe lang heeft het niet geduurd voor ik de puzzel min of meer rond had?

17 februari 1982

Ik schreef Peter dat de droom met Eduard tegen haar einde liep. Wat te doen?

Gisteren heb ik mijn oude vriend, de Indiase danser Bhaskar opgezocht. Vier jaar geleden is hij bij een voorstelling in India-

[p. 268]

na op het podium in een diep gat gevallen. Sedertdien is hij invalide en zit hij in een rolstoel. Hij heeft nog maar een klein randje haar over, maar zijn gezicht, ogen en tanden zijn nog even mooi als toen ik hem 25 jaar geleden voor het eerst ontmoette. Zijn Amerikaanse lover, Mark, is nog altijd bij hem en verzorgt hem. ‘We hardly ever talk anymore,’ zeiden ze, ‘what is there to say? We said it all. I watch television, he reads. And from time to time we say, “I love you very much”.’ Ik moet er niet aan denken ooit in zo'n situatie terecht te komen.

JFK Airport

Ik dineerde ten afscheid met Eduard in het Hyatt Hotel. Hij sprak heel ontspannen over zijn familie, zijn oom in Spanje en zijn grootouders waar hij zeer op is gesteld. Hij vergeet kennelijk nooit hoe zijn broer Ron aankondigde dat hij ging scheiden. Dat moet devastating voor Eduard zijn geweest. Ze zijn in dat gezin kennelijk allemaal erg close.

De emoties achter zijn woorden bracht hij tot uitdrukking in zijn ogen. Ik zei zelfs tegen hem: ‘You have so many faces - and I mean this very positively - each time I seem to catch another shade of your being.’ Hij zei: ‘Iedereen koos de kant van Ron bij zijn scheiding, behalve ik. Daarna is het nooit meer hetzelfde geweest tussen hem en mij.’

Ik zei te veronderstellen, dat ‘nooit’ soms extreem was en dat de soep niet zo heet wordt gegeten als opgediend maar eigenlijk functioneer ik hetzelfde. Nadat mejuffrouw Büringh Boekhoudt me kwalijk nam dat ik haar in gesprek met Bibeb in 1973 had genoemd, was er ook tussen ons iets voor altijd gebroken. Onbeschadigde relaties zijn niet van deze wereld, dat weet ik al heel lang.

Ik schrijf tijdens deze vlucht in Eduards carnet. Had zelfs geen zin in het avondeten. Ik mis hem totaal.

Ik probeer als altijd met lezen de Atlantische overtocht te bekorten. The Universe Within: A New Science Explores the Human Mind van Morton Hunt is uitgekomen.²⁹⁰ Het is een boek dat ik zo snel mogelijk wil lezen, past precies in mijn straatje.

Terwijl er veel ophef wordt gemaakt over de nieuwste verkenningen ‘in outer space’, houden ongeveer duizend wetenschappers zich de laatste tijd bezig met het exploreren van onze ‘inner space’, ‘the universe within our minds, where, in words and images, we make a working model of what lies outside’.²⁹¹

290 Morton Hunt, The Universe Within: A New Science Explores the Human Mind, Simon & Schuster, New York, 1982.

291 The New York Times, 24 januari 1982.

[p. 269]

De nieuwe wetenschap draagt de naam van ‘Cognitive Psychology’ en is ‘an amalgam van Psychology, Psycho-Linguistics, Computer Science, Psycho-Biology, Anthropology and Philosophy. They are investigating how we construct that inner universe and then how, by tinkering with it, we know what to expect from the world outside - in short, how we think.’

Deze vragen houden me al heel lang bezig. Ik denk namelijk dat dit dagboek een gedragslijn zou kunnen aangeven hoe ik in een halve eeuw ‘leven’ aan de bovenkamer ben gekomen die ik in 1982 bezit, waarmee ik werk en denk.

‘Cognitive scientists hold that the human mind is highly complex and thoroughly admirable, that one cannot understand human behavior without knowing what goes on in it and, most important, that it can be scientifically investigated.’

Er houden zich reeds meer dan honderd Amerikaanse instituten op universitair niveau met de studie ‘Learning how to think’ bezig. Dit is een belangwekkend boek. Hunt zegt dat de huidige wetenschap berekent dat het menselijke geheugen een capaciteit heeft van 10¹¹ (100 miljard) ‘bits of information’. Dit zou betekenen dat het gemiddelde menselijke geheugen op zijn minst zoveel informatie opslaat vergelijkbaar met 500 maal zoveel ‘bits of information’ afgedrukt in de Encyclopedia Britannica.

We naderen Schiphol. Ed slaapt. Gelukkig heb ik er een foto van genomen voor het geval het in mijn geheugen gegrift beeld eens zal vervagen.

Wordt vervolgd.