Logo DBNL
Memoires 1980-1981 (2012)

Memoires 1980-1981

(2012)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[Amsterdam (vervolg)]

you have a conversation with that man?’ Zij zou hem geen visum weigeren als er om werd gevraagd. Ik kon het weer uitstekend met haar vinden.

Op de Bulgaarse ambassade deed ik verslag van mijn reis naar Sofia. Vervolgens ging ik langs bij Yuri Timofiev. Hij wil Jacob van der Gaag ontvangen om te bekijken of de oud-ambassadeur naar Leningrad kan reizen.

De tweede man van minister Haig, William Clark, is door de senaat in verband met zijn benoeming gehoord. Het alter ego van de bewindsman had geen notie van wie de premiers van Zuid-Afrika of Zimbabwe waren, bleek absoluut niet op de hoogte van betrekkingen tussen Amerika en Brazilië en kon geen zinnig woord uitbrengen over de doelstellingen van de Britse Labor Party. Hij komt uit het kamp van Reagan, deze Clark.132

Reagan zit weer eens in een dilemma, als gevolg van de Amerikaanse neiging landen te straffen die acties uitvoeren die niet de goedkeuring van Washington hebben. Carter besloot, na de sovjetinvasie van Afghanistan, de Russen te straffen door export van graan naar de ussr aan banden te leggen. Reagan was het daar niet mee eens omdat dit nadelig was voor Amerikaanse graanboeren. Intussen heeft Reagan van de daken geroepen de sovjets in staat te achten ‘to commit any crime, to lie and to cheat!’. De vraag is dus of de nieuwe president nu toch de graanexport weer toestaat.133

6 februari 1981

Ik werk nog aan de eerste pagina's van Made in Soestdijk. La soirée dans Grenade van Debussy leidt me af en trekt me weg van het manuscript.

Bibeb heeft Jan Foudraine uitgenodigd voor een interview, zoals ik haar adviseerde. ‘Dat is een doorbraak man,’ belde hij op. ‘Vrij Nederland heeft nooit iets aan mijn boek Wie is van hout willen doen.’

Keek bij de Amstelbrug naar een jongen in een leren jack terwijl ik auto reed, lette even niet op en raakte een andere auto. Heb de auto meteen naar Bronkhorst gebracht voor reparatie. Op een goeie dag moet ik het ding helemaal opdoeken.

Henri Remmers wil dat ik door ga met de radioprogrammaatjes voor Veronica. ‘Wij begrijpen elkaar, vooral je professionele aanpak.’

7 februari 1981

Peter zal het niet geloven wanneer ik hem vertel te overwegen mijn tr-6 op te doeken. Het wordt te duur.

Annudhin134 arriveerde gisteravond en vertelde dat veel Indonesische journalisten mij te extreem vinden in mijn loftuitingen voor Sukarno. Hij had driemaal moeten betalen voor een nieuw paspoort, zo ver gaat de corruptie daar. Hij woont in een kampong, per bus twaalf uur van Djakarta. Hij wil proberen een verblijfsvergunning te krijgen en hoopt dat ik een affidavit wil afgeven.

Hij kwam in een shirt, sarong en wollen sokken in bed en onderging passief dat ik onder de dekens een voor een alles uittrok totdat we naakt in elkaars armen lagen. Hij had een erectie. Even omklemde hij me waarna we in slaap vielen. Wat zou er in hem zijn omgegaan? Ik denk niet dat ik hem ooit terug zie. Prins Claus zal 19 februari in New Delhi arriveren. Ik wil er bij zijn. De ambassadrice gaat akkoord.

Ik bracht een bezoek aan mevrouw Mursid uit Djakarta. Zij was bij haar kinderen in Zoetermeer. Het voordeel van reizen met de trein is dat je weer eens heel andere mensen ziet.

Mevrouw Mursid vertelde tal van anekdotes. Subandrio is hertrouwd in de gevangenis met de weduwe van generaal Bambang Supeno. Generaal Suadi is zeer verzwakt en zelfs enigermate verlamd. Generaal Adjie bezoekt de Mursids niet meer. De voorzitter van het parlement heeft generaal Mursid gevraagd de plaats in te nemen van professor Widjojo Nitisastro, de econoom. De benoeming, volgens de calculatie van Suharto, zou hem nieuwe bondgenoten kunnen opleveren. Mevrouw Mursid heeft er grote twijfels over. Zij gaat er nog steeds van uit, dat zij de Suharto-kliek niet met een zuiver geweten tegemoet kan treden. Generaal Suharto had generaal Jusuf gevraagd: ‘Als ik aftreed, kan jij mij en mijn gezin beschermen?’ Jusuf had ontkennend geantwoord.

Het Algemeen Dagblad kondigde over de hele voorpagina aan: luns gaat weg bij de navo. Is het een canard of heeft de man eindelijk na negen jaar zijn Waterloo bereikt?

8 februari 1981

Deze aantekeningen zijn permanent incompleet. In bed lag ik de maanden te tellen dat ik geen woord van broer Theo heb gehoord. Ik schreef Raymond van den Heuvel en vroeg me af waar David Russell zou kunnen zijn.

Terwijl ik van het Centraal Station naar het Leidseplein liep, realiseerde ik me hoe Amsterdam steeds verder verpaupert.

Felix Rottenberg wordt door Joop van Tijn geïnterviewd op televisie. Een nieuwe PvdA-ster aan het socialistische firmament.

9 februari 1981

Jan Buis van Bruna verwacht van me dat ik het manuscript met de interviews over intelligentie nu snel gereed zal maken.

De Amerikaanse Human Intelligence Newsletter, in overleg met minister Luis Alberto Machado van Venezuela gerund door Glenda Greenwald, publiceert een artikel van Robert Sternberg van Yale University. Hij stelt dat psychologen nu toch wel aannemen dat intelligentie ‘as a set of information-processing abilities’ door de wetenschap kan worden geanalyseerd en onderwezen. ‘Intelligence can usefully be viewed as a set of thinking and learning skills that, potentially at least, can be separately diagnosed and taught,’ aldus Sternberg. ‘Information-processing psychologists are heavily involved in research that we hope will bring the diagnosis and teaching of these skills from the realm of hypothesis to the realm of practical reality.’135

Karel Soudijn schrijft dat Sigmund Freud ‘verschillende malen in zijn leven eigen notities heeft vernietigd. Hij heeft zijn best gedaan om sporen uit te wissen die naar zijn vroegere ambities en gevoelens verwijzen. De man die zoveel belang hechte aan vroege associaties, probeerde zijn eigen, spontaan neergeschreven gedachten aan het oog te onttrekken van latere biografen.’ Hij schijnt er bij zijn vroegere vriend Wilhelm Fliess op te hebben aangedrongen de door Freud aan hem geschreven brieven te vernietigen. Fliess gaf er geen gehoor aan. Na Wilhelms dood kwamen de brieven van Freud zelfs in de handel. Een leerlinge van Freud, prinses Marie Bonaparte, kocht ze op. Freud probeerde ze van de prinses terug te krijgen. Zij gaf ze later uit. De rest van de correspondentie van Freud schijnt pas na het jaar 2000 uit te komen.

Ik begrijp hier absoluut niets van. Al is iemand die alles zegt wat hij denkt, volgens Henri de Montherlant ‘als een kind dat in zijn bed plast’. Dat is waar, maar hoe krijg je het voor elkaar je op die manier in de kaart te laten kijken en jezelf voor de geschiedenis voor schut te zetten? Zeer oneerlijk allemaal.136

10 februari 1981

The Wall Street Journal heeft een voorpagina-artikel van Everett Martin over het intelligentieprogramma van Venezuela en minister Luis Alberto Machado. Die initiatieven begonnen nu toch in bredere kring door te dringen.

Volodja Feltsman stuurde me een kopie van de brief die hij (samen met Lev Markiz en Alexander Brusilovsky) op mijn advies naar Richard Allen op het Witte Huis heeft gezonden. Drie joodse musici die uit de ussr weg willen.137



illustratie

J. Heemskerk van Panorama antwoordt geen belangstelling te hebben voor een reportage over Claus in India.138 Ik belde hem op met het verzoek zijn besluit te heroverwegen, ook omdat Nederland voor miljoenen ontwikkelingshulp in India pompt (al is het slechts een druppel op een gloeiende plaat).

11 februari 1981

Ik overnachtte bij Jan Kikkert in Hoogeveen. Hij heeft nu een prima, moderne flat waar hij alleen woont. In bed knapt hij af als het er te wild aan toe gaat. ‘Ik kan er niet tegen, net als kietelen,’ zei hij.

Jan Foudraine gaf een interview aan Humo en zei een aantal rake dingen. Ik wist trouwens niet dat hij in Nederland 188.000 exemplaren van Wie is van hout had verkocht. Ontredderden stromen hier nog altijd naar psychiatrische inrichtingen. Misschien is de oase in Poona inderdaad een betere plek om op adem te komen dan een kliniek in Santpoort en een behande-

ling met chemische preparaten. Toch laat hij het op essentiële punten afweten.

Ik ging naar Swami Atit Peter in Groningen. We gingen naar de sauna. Piet Becht heeft ook hier een prachtige Thermos dependance gebouwd, maar het was nog vrij stil. We hadden vrijwel meteen keet. Hij zei dingen als: ‘Je hebt je hele leven de journalist uitgehangen, maar je kunt niet luisteren.’ En: ‘Je komt vast uit een schizofrene familie.’ Later hadden we seks, beneden in de sauna. Toen ik vertrok naar een bijeenkomst georganiseerd door Michiel Bendien, zag ik Atit in de whirlpool in een stevige omhelzing met een Indisch jongetje.

Michiel had avondeten bereid en sprak uitvoerig over zijn broer Bouke en neef Just Bendien. Geleidelijk aan druppelden zijn studievrienden binnen. Ook Hans was er weer, de enige aantrekkelijk jongen in spijkerbroek en boots. Er zou veel van die jongen te maken zijn.139

Het werd een zeer acceptabele avond waarbij ik ook over het intelligentieprogramma van Machado en over problemen van de mind in het algemeen heb gesproken. Soms dacht ik dat het hopeloos was om te duiden wat ik bedoelde, maar het lukte me toch ze mee te trekken. Er was nog een jongen die me aantrok, hij heette Jan Pier. De tijd vloog om en na elven heb ik Peter gebeld om me op te komen halen. Ik vroeg me af of ik nieuwe gedachten had geïntroduceerd in de groep.

Ik ben eigenlijk niet aardig tegen Peter. Die reactie produceer ik steeds als iemand werkelijk aardig tegen me is. Het moet in mijn natuur zitten. Dat was ook het geval met Frieda Westerman. Op haar reageerde ik met dezelfde reflex. Gaat dit terug tot het begin en reageerde ik zo ook al op mam? Hoe kom je eraan? Mijn ouders lijken al zo ver weg, wat betekent dat mijn eigen einde pijlsnel dichterbij komt. De studenten wilden niet geloven, dat ik mijn leven had ‘onttotemt’. Daar ben ik anders wel erg mee bezig. Swami Atit zei bijvoorbeeld: ‘Al die jaren dat je met Gerard Croiset sprak heb je niet geluisterd, want het heeft niets geholpen.’ Wat had het dan moeten helpen?

12 februari 1981

Groningen - Amsterdam

We zaten tot 02:00 te praten en om 03:15 uur ging de wekker al weer af.

Ik ben gefascineerd door een verhaal in Penthouse over een jon-

ge schrijver, Jim Carroll, die al op 22-jarige leeftijd genomineerd werd voor een Pulitzerprijs. Hij heeft zijn jonge leven vastgelegd in The Basketball Diaries. Hij schijnt tien jaar lang met heroïne te hebben geflirt. Hij verloor zijn maagdelijkheid toen hij twaalf jaar oud was. Dat is andere koek.140 Hij is voor geld met nichten naar bed gegaan en heeft in de bak gezeten. Ik bestudeerde zijn foto. Waar te beginnen?

Amersfoort

Het sneeuwt opnieuw.

the russians are not coming schrijft Tom Gervasi zeer terecht in Penthouse.141 Senator Arthur Vandenberg adviseerde president Harry Truman dat indien hij wenste dat de vs militair op alles waren voorbereid ‘he would have to scare the hell out of the country’. Truman begon het volk te vertellen over de militaire dreiging uit de Sovjet-Unie en die waanzin gaat tot op de dag van vandaag onverminderd voort.

‘This threat did not exist then,’ schrijft Gervasi, ‘and it does not exist now.’ Hij vervolgt: ‘These bouts of hysteria have prompted Congress over the past thirty years, to take hundreds of billions of dollars from the American tax-payer and give them to industry to provide for the nation's defense.’ In werkelijkheid is het effect van de oorlogsophitserij geweest dat 1: al dat geld terecht is gekomen bij de oorlogsindustrie, 2: de rest van de economie hieronder leed want het leidde tot hogere rente en meer inflatie en 3: de sovjets gedwongen werden in de pas te blijven in de wapenwedloop. Richard Allen heeft al voorspeld dat de regering Reagan waarschijnlijk 150 miljard dollar meer aan bewapening zal uitgeven dan door Carter werd beraamd, dit uiteraard vanwege het sovjetgevaar - dat er helemaal niet is.

Ik ben nu tien jaar in Moskou bezig en ben het volkomen met Gervasi eens. Maar hoe komt hij aan die kennis?

Ik heb Richard Allen ten behoeve van Volodja Feltsman en diens vrienden geschreven. Alexander Kazan, de jonge zwager van Volodja, stuurde me Feltmans curriculum.

Ik ontving een brief uit Singapore van Jan van Wieringen van de Volkskrant. Heel verstandig om Washington af en toe te verlaten en aandacht aan de rest van de wereld te besteden.

Ambassadrice Muthamma van India heeft haar land in Wenen tijdens de bijeenkomst van de Palme Commissie vertegenwoordigd. Zij bewondert Arbatov. Zij adviseerde mij de hele

reis van Claus door India mee te maken tot en met Bombay en pas daarna de film over de atoomindustrie met de heer Sethna te maken. Zelf zal zij ook in New Delhi zijn en in het gastenverblijf van de regering logeren. Zij zegde toe een aantal ontmoetingen voor me te zullen regelen. Dat wordt een prima reis.

Michiel Bendien belde. De studenten hadden nagepraat en waren tot de conclusie gekomen dat ik te polariserend optrad, dus te snel in de aanval en te snel in de verdediging trad. Ze kunnen gelijk hebben.

De sovjetpianist Vadim Suchanov heeft in München, waar hij een concert gaf, politiek asiel aangevraagd.

De Nederlandse ambassadeur in Djakarta, de heer L. van Gorkom, heeft tijdens een bijeenkomst op het paleis van Suharto de suggestie geopperd dat Den Haag bereid is 15.000 gulden te steken in het opzetten van konijnenfokkerijen op West-Java, omdat het vlees een hoog proteïnegehalte zou hebben. Hij bood Suharto vast achttien konijnen aan. Welke gek heeft dit bedacht. En dan 15.000 gulden om 150 miljoen Indonesiërs aan proteïne te helpen.142

13 februari 1981

De heer G.A. Wagner heeft bekend gemaakt dat er gerede kans bestaat dat Den Haag de financiering van miljardenorders rond zal krijgen in verband met de aanleg van de gaspijplijn uit de ussr naar het Westen. Er wordt nu gesproken over 4 à 5 miljard gulden aan orders. Als de banken maar willen bijspringen. Stefan Landshoff had bedacht dat Wim Klinkenberg, zijn beste vriend - die mij bij Landshoff en De Knipscheer binnenbracht - mijn Arbatov-boek op een persconferentie zou kunnen aanbieden en inleiden. Het speet me zeer maar dat kan niet. Wanneer dit explosieve boek met een topcommunist in het Kremlin ook nog door een lokale (voormalig) cpn'er zou worden aangeboden, dan vragen we er om de grond in te worden geboord.

Ik belde met Klinkenberg die toch wel gepikeerd was over mijn brief waarin ik hem uitlegde dat ik niet wilde dat hij mijn boek zou inleiden op de persconferentie met Arbatov.

Ik heb de heer Bertens van Buitenlandse Zaken naar behoren geïnformeerd dat ik na overleg met mevrouw Muthamma een reportage van het bezoek van Claus aan India wilde maken. F.H. Bergman, persvoorlichter van Ontwikkelingssamenwer-

king, belde me op om te vragen of ik een fotograaf zou meenemen. Ook zou hij me voorbereidend materiaal toezenden.

Jacob van der Gaag belde dat hij Timofiev heeft bezocht. Zijn reis naar Leningrad is geregeld. Ik heb hem opnieuw aangemoedigd een boek te schrijven.

Charles Röell woont bij zijn moeder en zit zonder werk. Zij hebben samen een huisje ergens op de Veluwe. De dochter van Inez Röell woont in Lausanne en heeft drie kinderen.

14 februari 1981

Palestijnen hebben vijf Nederlandse unifil-soldaten gearresteerd en hun wapens in beslag genomen. Ook de commandant werd gepakt.

Ik reed naar Baarn voor een bezoek aan mevrouw Van Dijk. Ik hoopte dat ik mejuffrouw Büringh Boekhoudt niet zou tegen komen. Ik nam de lift en wie stond voor mijn neus? Aunty. Zij zag er erg goed uit in een paarse wollen outfit. Ze zei zelf: ‘Ik ben niet veel meer.’ We spraken maar even. Ik legde uit dat mevrouw Van Dijk nog steeds verdrietig en eenzaam was sinds de dood van haar man en dat ik haar wilde bezoeken. Ik vertelde haar met prins Claus naar India te zullen gaan.

Mevrouw Van Dijk huilde weer veel. Ze zei voor haar kinderen haar verdriet te verbergen maar voor mij wilde zij zich laten gaan. Haar ouders waren kort na elkaar gestorven. Haar vader aan maagkanker. ‘Ik zie hem nog op de grond van de pijn. Ik zie nog de auto die hem mee nam naar Groningen.’ Dit gebeurde toen zij zeven jaar oud was. Haar zoon Han is niet meer in de afkickkliniek voor alcoholisten, maar is niet terug bij zijn gezin. Hij woont nu op een kamer. Zij wil eigenlijk naar hem toe, Han was altijd haar lieveling, maar zij durft zoon Folkert niet te vragen haar te brengen.

Ik paste Viktor Frankls logotherapie op haar toe.143 Een man zag geen kans het verlies van zijn vrouw te verwerken. Frankl legde hem de volgende vraag voor: ‘What would have happened, if you had died first, and your wife would have had to survive you?’ Hij antwoordde: ‘For her this would have been terrible, how she would have suffered!’ Hierop sloeg Frankl toe: ‘You see, now such suffering has been spared her, and it is you who have spared her this suffering. But now you have to pay for it by surviving and mourning her.’ Ik draaide deze therapie dus om en hield dezelfde stelling mevrouw Van Dijk voor. ‘Dat heb je mooi gezegd.’ Zij veranderde het onderwerp.

Later toen ik weer thuis was, belde mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Omdat ik had gezegd de reis van Claus te willen meemaken, wilde zij weten of de Nederlandse autoriteiten van dit voornemen op de hoogte waren ‘want anders zeggen zij: “mijnheer, wat doet u hier” en word je er op het vliegveld weer uitgezet’. Ik vertelde mijn reis formeel te hebben aangemeld, dat het ministerie me materiaal had toegezonden en dat ik verder geen problemen verwachtte. Moet ik haar telefoontje rangschikken onder ‘bezorgdheid’ of wat is het? Gebrek aan vertrouwen? Ik begrijp het niet.144

Aunty vertelde ook dat mevrouw Van Dijk niet lang meer in Amaliagaarde kan blijven omdat zij dement wordt en naar een verzorgingshuis zal moeten. Ik vond het vreselijk dat mevrouw Van Dijk zei: ‘Wim, je weet niet hoe dikwijls ik in bed lig te huilen.’ Wat kan oud worden een nachtmerrie zijn.

Het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking maakte bekend dat de gelden voor Indonesië van 33 miljoen in 1980 naar 13 miljoen in 1981 worden teruggebracht. Er is nu een redelijke economische groei in Indonesië en een gunstige betalingsbalans. Hoe kan het anders na jarenlang miljarden dollars van de rijke landen in de republiek te hebben gepompt? De totale hulp voor Indonesië zal in 1981 927 miljoen gulden bedragen. De financiering van de orders voor de gaspijplijn is rondgekomen na medewerking van de abn en de amro.

15 februari 1981

Ambassadeur Lambertus Palar van Indonesië is op 12 februari overleden. Een buitengewoon sympathieke man die ik betrekkelijk goed heb gekend.

Ik droomde intens van Loet Kilian. Ik kwam langs zijn huis. Hij zag me en lachte. Ik keerde om en hij streek met de buitenkant van twee kootjes van vingers langs mijn gezicht. We hebben heel lang zitten praten, omdat Tineke ons alleen liet. Dromen blijven vreemd. Ze komen voort uit de sprookjesfabriek in ons eigen hoofd.

Schreef een artikel over het Arbatov-boek voor Hervormd Nederland.145

Jan van Beek van de gpd bevestigt ‘als daar aanleiding toe bestaat’, af en toe berichten te willen ontvangen over de reis van prins Claus naar India. Hij wil er wel een telex-creditcard voor verstrekken maar blijft verder nogal vaag.

Mijn artikel over prins Fuad van Egypte is op het net gegaan, maar geen der gpd-bladen heeft het geplaatst.

Ik heb net een heerlijke wandeling gemaakt. Het vriest licht en de maan schijnt.

16 februari 1981

Een eend is vastgevroren geraakt. Zeker in slaap gevallen. Wat te doen? Dierenbescherming bellen? Ik heb alles gebeld, ook de plantsoenendienst.

Ontmoette mijn oude gabber Fred de la Bretonière (die ook een schilderij van Peter maakte). Hij is vorig jaar failliet gegaan, heeft al zijn schoenenwinkels opgedoekt, hield van achttien man personeel drie of vier man over en opereert nu vanuit zijn Amsterdamse pandje in de binnenstad om opnieuw te beginnen.

Fred is ouder geworden maar zit nog altijd even lekker in elkaar. Hij blijft een Indische jongen.146

In Thermos zag ik een kerel, die ik vagelijk herkende, Frank. Eigenlijk tippelde ik opnieuw op hem alsof ik hem voor het eerst van mijn leven in mijn vingers kreeg. Later bleek dat hetzelfde jaren geleden in het Vondelpark ook gebeurde. We zijn weer beyond good and evil gegaan.

Josje Hagers belde. Ik stelde voor dat ze mee zou gaan op de reis van prins Claus naar India. ‘Ja, maar ze zijn bij De Telegraaf niet erg pro-Claus,’ antwoordde zij. ‘Wat heeft dat er in godsnaam mee te maken, de man gaat. Hij is de echtgenoot van het staatshoofd.’ Daar was zij het mee eens. Ze zou het morgen met ‘Bor’ (Goeman Borgesius) bespreken.

Opmerkelijk was overigens Josjes artikel vandaag in de krant: links etiket niets voor prins. De prins had buitenlandse correspondenten toegesproken (in smoking) tijdens een bijeenkomst in Scheveningen. ‘Het valt niet mee als je eenmaal het etiket van linkse prins-gemaal is opgeplakt om daar weer van af te komen,’ had Claus zich beklaagd. ‘Maar als lid van de koninklijke familie raak je eraan gewend in een glazen huis te leven,’ vervolgde hij. Hij had dan ook minder moeite zich aan te passen aan zijn rol van prins-gemaal dan zestien jaar geleden, toen hij zijn intrede deed in het koningshuis.

Ik dacht: Claus, breek me de bek niet open. Ik kreeg al in 1956 een etiket opgeplakt van ‘staatsgevaarlijk’ (door Luns en de bvd). Ik zit er in 1981 nog mee.

Op de vraag aan prins Claus of hij gelukkig was, kwam een wat

pathetisch antwoord: ‘Ik bevind me in een bevoorrechte positie, maar ik maak me net als elke vader met jonge kinderen zorgen over de dreiging van een atoomoorlog en de steeds groter wordende voedselschaarste in de Derde Wereld.’147

nrc Handelsblad gaf een aanzienlijk uitvoeriger overzicht van de ontmoeting tussen Claus en de journalisten. De vraag of hij rechts of links was, werd opgeworpen naar aanleiding van wat Le Monde laatst schreef in het artikel dat ik de prins vanuit Parijs toezond.

Claus heeft aangegeven dat zijn leven uit ‘de echte mens’ en ‘de rol van prins-gemaal’ bestaat. Een buitengewoon schizofrene situatie dus, een maximale handicap voor ‘een gewoon mens’, zoals hij zichzelf eveneens omschrijft. Wanneer ben je ‘de prins’ (papieren prins) en wanneer ben je Claus?

Dan beantwoordt hij de vraag waar het linkse etiket mogelijk vandaan zou kunnen komen. ‘Misschien wordt dit gedeeltelijk veroorzaakt door het feit dat, toen ik in dit land kwam en voor mezelf serieus werk wilde vinden, ik betrokken raakte in onderwerpen als ecologie, stadsplanning, natuurbescherming, ontwikkelingssamenwerking met de Derde Wereld-landen etcetera. Sommige mensen vonden toen dat deze zaken tot het domein van de zogenaamde politiek linkse richting behoorden. Misschien was dat in het begin wel een beetje waar ook. Maar wij hebben in dit land nu echt het punt bereikt dat we met bepaalde gradaties tot een consensus over deze problemen in onze maatschappij zijn gekomen. Zij zijn in feite niet controversieel meer te noemen. Dat is ook de reden dat ik er nog actief mee bezig ben.’

Een aanwezig journalist vroeg wat Claus zou moeten doen om zich te presenteren zoals hij werkelijk was.

Prins Claus: ‘Nou ik weet niet of ik wil dat men de ware persoon zou leren kennen. Dat is dan als een grapje bedoeld. Maar in ernst, ik denk dat er maar een manier is, namelijk zoveel mensen ontmoeten als je maar kan en zo open en zo eerlijk mogelijk spreken zoals ik hier vanavond doe.’148

Psychiater Arnold Hutschnecker schreef me dat een uitgever hem vroeg een boek over psychopolitics te schrijven ‘which covers all the areas of your interest similar to mine’.149 Dat is waar. Ik ben erg benieuwd.

Raymond van den Heuvel bericht uit Nieuw-Zeeland: ‘I just want to say that “I love you” because I haven't said it to you for

a long time and now and than us humans need to know such things, don't we? I feel content that I have you as a close friend who I trust and love.’

17 februari 1981

Ik belde gisterenavond met Peter. Hij was laat thuisgekomen en was moe. Hij had een televisieopname gehad. ‘Willem, waar ben ik eigenlijk mee bezig? Deze acteurs are such cunts.’

Hans Galesloot vertelde op de Duitse televisie exact dezelfde film te hebben gezien als ik met Alekseij in de ussr had gemaakt. De priester heette nu Valentine en de strekking van zijn verhaal was als die van Alekseij. Hij zei nu pas dat Alekseij wel een aantal arrogante opmerkingen had gemaakt die hij, Galesloot, bij het monteren had afgezwakt. Hij had aartsbisschop Pitirim zelfs helemaal uit de montage weggelaten. Hij verwachtte overigens dat de kro mijn film met Alekseij zou uitzenden.150

Ik ben uitgenodigd voor de vergadering van de Club van Rome in Caracas in juni.

Josje Hagers belde. ‘Toen die vent (prins Claus) hier kwam hebben we hem gepusht en bij het grote publiek met kracht populair proberen te maken, tot de dag dat Claus ergens een interview gaf en De Telegraaf een slechte krant noemde. Daarna we got orders to ignore him.’

Zij benadrukte dat ze zover gingen dat er werd geschreven: ‘Beatrix en haar echtgenoot gaan naar de Antillen.’ ‘Als er een foto was waar we echt niet omheen konden,’ vervolgde de ‘royalty’ verslaggeefster, ‘dan knipten we Claus er af.’ Ongelooflijk. Het zal Claus overigens een worst wezen, zeker bij die krant.

Josje vertelde verder dat haar bericht van gisteren, dat prins Claus een aanval had gelanceerd op beschuldigingen dat hij links zou zijn, een doorbraak bij De Telegraaf was in die zin dat er aandacht aan werd besteed. Goeman Borgesius had benadrukt dat het niet als belangrijkste bericht gebracht mocht worden. Hij wilde evenmin dat er nu een beweging naar de andere kant pro-Claus op gang zou worden gebracht.

18 februari 1981

Bert van Duijn van Hervormd Nederland belde. ‘Ik ben tot de conclusie gekomen dat je te duur bent voor ons.’ Ik heb dus de artikelen over Georgii Arbatov en Richard Allen van twee-

duizend gulden naar duizend gulden teruggebracht. Dat was goed: 500 gulden elk. Veel te weinig.

Ik had een rode draad nodig om een trui te herstellen en zocht in mams naaigereilaatje van het Italiaanse tafeltje. Ik vond een papiertje met daarop een met potlood, handgeschreven breipatroon. Ik voelde het papier, zoals Gerard Croiset dit kon doen. Dikwijls lig ik in bed na te denken over de totale verdwijning in het niets van mijn ouders, die zal worden gevolgd door mijn eigen terugkeer tot stof. Peter zal hetzelfde moeten overkomen. Dan voel ik me verschrikkelijk ellendig. Dan beklemt je het ‘er zijn’. Ik kan niet beschrijven wat er dan in me omgaat. Gelukkig kunnen we niet zo diep afdalen, want je zou de catacomben van totale wanhoop à la Nietzsche betreden.

Ik schreef de vrouw van Henk Leffelaar, want het is de eerste verjaardag na zijn dood.

Ik heb prins Claus geschreven dat ik zijn reis in India hoop te verslaan. ‘Ik ga niet mee om aldus een verkapte poging te ondernemen, het reeds lang door mij met u gezochte interview langs deze weg proberen te verkrijgen. Ik zal geen enkele poging ondernemen mijn aanwezigheid te misbruiken om in contact met u te komen.’151

Dr. Philip Handler reageerde op mijn brief van 20 januari, waarin ik hem onder meer schreef in het bureau van professor Alexandrov, zijn sovjetcollega, het volgende te hebben gehoord: ‘Dr. Handler is a nice guy, only he is not really involved with science, but rather with politics.’ Met andere woorden: Handler bemoeit zich altijd met sovjetdissidenten, alsof wij ons zouden bezighouden met de Ku Klux Klan, problemen van zwarten in de vs ‘or other dehumanizing aspects of American life’.

Waar de sovjets dus buitengewoon gepikeerd over waren, was de rede die Handler op 3 december 1980 bij de Conference on Security and Cooperation in Europe in Madrid had uitgesproken. Hierin ging hij uitgebreid in op mensenrechtenkwesties, alsmede de verontwaardiging in de Amerikaanse wetenschappelijke wereld dat Andrei Sacharov in zijn eigen land in ballingschap leefde.

Wertheim zond me het interview met Pieter Broertjes in de Volkskrant van 7 februari 1981: mensheid aan eindexamen toe! Ik ben het in grote lijnen met Wertheim eens. Hij ziet de ‘overhaaste moderniseringskoers van de nieuwe machthebbers in China als een regelrechte bedreiging voor het socialistische

experiment in zijn geheel’. Ik weet niet of het waar is dat de moderniseringsdrang, zoals Wertheim meent, zou zijn ingegeven door angst voor de sovjets ‘meer dan voor de Amerikanen’.

19 februari 1981

Ik heb zin in de aanstaande trip naar India. Peter belde gisteravond om me een goede reis te wensen, en zelfs Josje Hagers deed dit vanmorgen. Ik liet via de firma Eichholtz acht pakken koffie naar Londen sturen. Peter zweert bij Douwe Egberts, net als ik.

Ik ontmoette Han André de la Porte en legde uit dat ik Made in Soestdijk ging publiceren. Hij keurde dit ten zeerste af, vooral nu ik een reportage over Claus zou gaan maken. Hij vertelde in unicef-verband regelmatig contact met Beatrix te hebben. Hij zei eens tegen Beatrix: ‘Ik begrijp niet, dat u die reis gaat maken.’ Ik geloof dat het om een reis naar Moskou ging. Zij antwoordde pats boem: ‘Maar we maken hem toch ook niet samen?’ Hij schijnt eens tegen Claus gezegd te hebben dat hij de verkeerde adviseurs had, met het gevolg dat de prins hem nu ontwijkt. Hij ging mee naar Amerbos en pingelde wat op mijn Yamaha-vleugel.

De kgb heeft geprobeerd een assistent-militair attaché van de Amerikaanse ambassade in Moskou te chanteren om hem als spion te kunnen gebruiken. Dat is waar Volodja Molchanov me steeds voor heeft gewaarschuwd, om voorzichtig te zijn met boys aan te pappen, laat staan iets te doen, want het zou tegen mij kunnen worden gebruikt. De kgb doet uiteraard hetzelfde als de bvd.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums