Logo DBNL
Memoires 1980 (2011)

Memoires 1980

(2011)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

31 augustus 1980

Amerbos

Bij thuiskomst vond ik een bezorgd briefje van mejuffrouw Büringh Boekhoudt.



illustratie

Lex Poslavsky bedankte voor La santé mentale en Chine, wat ik voor hem in Parijs had gekocht.

In het vliegtuig bedacht ik me: als ik Beatrix was zou ik 31 augustus bloemen brengen op het graf van Wilhelmina.

Ik bracht verslag uit aan Pieter Baaij over de in Moskou gelegde contacten in verband met zijn aanbod mee te willen werken aan het bouwen van compressorstations in de ussr voor de levering van gas aan West-Europa. ‘Als het zo is als u zegt, dan wordt u steenrijk,’ was zijn reactie. Daar zou ik in dit stadium allerminst vies van zijn. Ik belde Peter in Düsseldorf en vertelde over Baaij. ‘Ik vind,’ zei hij, ‘dat jij dit succes hebt verdiend. Het zou je deze keer wel eens kunnen lukken.’ Was het maar waar.160

1 september 1980

Er arriveerde een brief van Raymond van den Heuvel. Hij is in Los Angeles. Hij is bij zijn oudere vriend. ‘I love him a lot.’

Hij beleeft Californië niet als tijdens zijn eerste reis. ‘I think I have changed.’ Zo gaat dit inderdaad. ‘I miss you and I miss New Zealand.’ Veel mooie mensen ‘but empty too. I rather be in a rose garden where beauty is true. Here people have lost their innocence.’ Later in de brief betrapt hij zich erop tranen in zijn ogen te krijgen. ‘Oh, Willem, I hope you don't mind being my ocean where I throw my thoughts into.’

Joseph Luns heeft in Madrid meegedeeld dat de navo niet tussenbeide zal komen indien de ussr zou ingrijpen in Polen. Hij denkt trouwens dat dit niet zal gebeuren, want na Afghanistan zou dit tot een nieuwe ernstige crisis leiden. Het is veel geschreeuw maar weinig wol want een dergelijk ingrijpen wordt in Moskou niet overwogen. Henri Remmers van Veronica vraagt weer om radiopraatje over Polen. Ze laten zich altijd meeslepen met het zogenaamde nieuws.

Ontmoeting met Pieter Baaij. Vertelde dat Arbatov vertrouwelijk had meegedeeld, dat spoedig een belangrijke beslissing over het sovjet gasificatieproject zou worden genomen. Eigenlijk maakte hij nu pas duidelijk dat hij geen compressoren maakte maar regulatoren, die het gas bij de afnemer brengen. Dat is gewoon een ander verhaal. Waarom?

Aan het einde van het gesprek kwam de remuneratie ter sprake. Ik zou in Rotterdam hebben gezegd ‘no cure no pay.’, wat dus pertinent onwaar is, want na het gelazer met Transol, heb ik mijn lesje wel geleerd. Maar aldus herinnerde hij zich ons gesprek.

‘Daar was ik al bang voor,’ antwoordde ik, ‘dus vandaar mijn brief voor vertrek naar Moskou.’

‘Ja, maar door de drukte heb ik die nog niet goed gelezen.’

‘Dat kan wel,’ ging ik verder, ‘maar u had die brief voor ik vertrok en u liet me vertrekken, dus ik houd me aan die tekst.’ ‘Ik zie wel dat u zakenman bent,’ zei Baaij.

‘Dat moet wel met wat ik al zo heb meegemaakt.’

‘Ik wilde niet vlak voor uw vertrek deze kwestie ook nog per telefoon aansnijden.’

‘Ik was bereid u te ontmoeten, maar u zegde af.’

Hij wilde nu ook alles schriftelijk vastleggen. Ik moest bedenken dat hij alleen maar president-commissaris was en aan de top stond van 32 bedrijven. Dit zijn dan de ‘vrienden’ van Dirk Keijer.

Ik sprak met André Spoor en probeerde hem opnieuw te overtuigen aandacht aan de gasaffaire te besteden. Hij wilde inderdaad nu Van Voorst tot Voorst laten interviewen. Ik adviseerde hem met Opalev een programma voor november af te spreken en nu echt zelf naar Moskou te gaan.

Ik zei dat ik het gesprek van Willem van Kemenade met Ri-

chard Pipes had gelezen161 en de voorstelling van zaken over Arbatovs usa Instituut in Moskou belachelijk vond. Van Kemenade verwees naar de drie artikelen van Leslie Gelb uit Moskou, waarop Pipes onder meer antwoordde: ‘Hier heb je nu een man die een paar dagen met Arbatov praat en ons dan komt vertellen wat het Politbureau vindt. Weet je hoe Arbatovs Instituut werkt? Het is in wezen een partij-inlichtingen-dienst en desinformatieproject.’ Ik zei uit ervaring te hebben kunnen constateren gedurende de negen jaar dat ik nu op het Instituut van Arbatov ben binnengelopen - en na een boek met hem te hebben geschreven - dat Van Kemenade en Pipes de lezers van de nrc Handelsblad klinkklare onzin hadden verkocht. Hij sputterde tegen. Hij wilde me Friso Endt sturen om meer informatie via mij te krijgen, maar een honorarium kwam natuurlijk niet ter sprake.

Ik ontmoette Wim Klinkenberg bij Arti. Ik vertelde hem over mijn reis naar Tasjkent en de Poslavsky's. Dat vond hij een boeiend verhaal. ‘Iemand moet dat schrijven,’ zei hij. Dat doe ik dus zelf in mijn Memoires later. Ik sprak over André Spoor die me nu in zee wilde laten gaan met Friso Endt, die ik dus absoluut niet vertrouw. Wim vroeg of ik Spoor zelf wel kon vertrouwen en of hij niet eigenlijk in de zakken van het establishment zat. Het begint er wel meer en meer op te lijken.

2 september 1980

Zandvoort

Het is prachtig weer. Ik had geen zin thuis te blijven kniezen, omdat Peter weer een dag later terugkomt. Hij vertelde per telefoon dat hij had ontdekt dat hij op 29 augustus was gedoopt en dus waarschijnlijk 18 augustus was geboren. Ik vertelde alleen naar het strand te zullen gaan. ‘Zal je aan me denken?’ was de reactie. ‘I always do, since you are more often away then here at Amerbos,’ heb ik gezegd. Hij wilde de brief van Raymond van den Heuvel lezen.

Ik werk aan de bandopname met José Delgado. Er zitten een paar kleine leugentjes in, zoals dat hij ontbeten zou hebben met Indira Gandhi in New Delhi. Waarom toch? In het heetst van de strijd overdrijven? Maar ik sta achter de rest. Peter zou Delgado moeten ontmoeten. Toen ik thuiskwam, lag er een briefje van Delgado.

Jan Pieter de Visser kwam me opzoeken. De ncrv wilde een film met pater Alekseij in Spas wel hebben. Maar mijn honora-

rium van 7.500 gulden was nog niet in orde, dus hij wilde niet dat ik Opalev meteen telefoneerde.

Loek de Levita, onze nieuwe ‘partner’ speelt hard to get om een afspraak te maken. Ik heb voorgesteld dat we de zoon van voormalig koning Farouk van Egypte, prins Fuad, in Parijs zouden filmen. Ik had over hem gelezen in The Monarchist. Jan Pieter wilde wel. Ik belde dus met de heer Michael Wynne-Parker in Londen, die zei dat het via een medewerker in Parijs geregeld zou kunnen worden. Hij vertelde dat koningin Beatrix had bedankt voor het julinummer van The Monarchist. Hij zei me verder op pagina zes te kijken. Dit jaar zou de Monarchistische Liga een kerstkaart verzenden met binnenin een portret van Beatrix en Claus. De opbrengst is bedoeld voor een goed doel. Inderdaad staat die kerstkaart vermeld.

Pieter Baaij meldde dat hij een bezoek had gebracht aan het buizenbouwerbedrijf A. Hak. Zij zouden bereid zijn een provisie aan mij te betalen, wanneer ik de deur in Moskou voor ze open.

3 september 1980

De Levita belde. Hij is klaar om de samenwerking te beginnen en wil een persbericht laten uitgaan, maar houdt wat de financiering van de projecten betreft een slag om de arm. Typisch. Jan Pieter de Visser zei veel van mij te willen leren. Ik antwoordde dat dit geheel wederzijds was. Later dacht ik: ik zou hem een briefje moeten schrijven dat hij mijn journalistieke erfgenaam moet worden. Maar dit soort gedachten leven niet meer in de wereld van nu, dus ik zag er vanaf.

Ontmoette eindelijk die vroeger zalige Indische jongen weer, Maurits Mulder, die er in uniform uit zag om op te eten. Hij is al heel lang leraar, maar werd psychisch afgekeurd. Zo jong als hij is, moet hij de rest van zijn leven op zijn lauweren rusten. Wat afschuwelijk. Wat is dit voor systeem, dat mensen als geestelijke kreupelen het bos in stuurt?

4 september 1980

Peter is er weer. Tot mijn verbazing hoorde ik dat zijn knipbeurt laatst in Zandvoort 60 gulden kostte. Dat is absurd. Hij rookt ook weer stickies (van zijn eigen geld). We dineerden in de Mangerie. Hij vertelde dat zijn moeder had gezegd dat hij op veel manieren op zijn vader leek, die 85 is geworden. Hij had lange gesprekken met Trees, de non, gevoerd, maar zei er verder niets over. Toen hij vond dat ik teveel aan het praten was terwijl hij de krant zat te lezen, verfrommelde hij op een gegeven moment de krant en gooide deze in de lucht.

Toen ik in bed lag, kwam Peter de slaapkamer in. ‘Willem, er zit een reuzenspin in de keuken.’ Ik ging naar beneden en inderdaad een kolossaal beest. Ik gooide er een handdoek over en nam het dichtstbijzijnde boek, The Russian Mind, en drukte het beest dood. Er zat niets anders op. Was het mijn vader die vanwege Javaans bijgeloof zei nooit een spin te doden? We zijn weer op het strand en laten we maar lang blijven want hij geniet er zo van.

De decaan van de Harvard School of Public Health, professor of Medicine dr. Howard Hiatt162 schrijft in de International Herald Tribune hoe de jongste verklaringen van Carter en Harold Brown over nucleaire doemscenario's de feiten negeren en levensgevaarlijke onzin zijn. Hij gaat in op de hypothese wat er zou gebeuren wanneer een 20-megaton bom een Amerikaanse stad zou treffen, met een equivalent van 20 miljoen ton tnt, oftewel duizend maal de kracht van de bom op Hirosjima. Er zou bijvoorbeeld een krater van een ‘half-mile in diameter’ ontstaan. Vier mijl in de omtrek zou geen steen meer op de andere staan, inbegrepen ‘heavily reinforced concrete structures’, waardoor ook de meeste ziekenhuizen en medisch personeel zouden zijn weggevaagd. ‘The detonation of the bomb would release so much thermal energy, that up to 40 miles away, retinal bums incurred by looking at the fireball would cause blindness. More than 20 miles from the center, the firestorm - fueled by ignited houses, foliage, and oil and gasoline storage tanks - would increase the already catastrophic damage caused by the blast. Among the 3.5 million people in the city and surrounding area, the blast and firestorm would cause 2.2 million fatalities.’163 Het is eigenlijk te bespottelijk voor woorden om over dergelijke nachtmerriescenario's te spreken.

Vier jaar geleden, in 1976, kondigde de cia plotseling aan dat de Sovjet-Unie het oorlogsbudget had verdubbeld. Intussen heeft de Amerikaanse luchtmacht in een rapport, geschreven voor het us Strategic Institute, geconstateerd dat de mededeling van de cia uit de lucht gegrepen was, met alle gevolgen van dien. Een voormalige cia-agent, A.M. Cox, zegt in The Washington Post: ‘The facts are very different. At no time has the Soviet defense budget been increased by more than three per cent per year.’164 Hier zie je weer de controverse tussen het Pentagon en de cia die onverminderd doorgaat en nauwelijks of niet in de media wordt opgemerkt.

Henry Steele Commager schrijft in de Los Angeles Times: ‘We are threatened by a paranoia that sees the Soviet Union as a mortal enemy, bent on the destruction of the United States and of free nations everywhere, and by the military policies that this paranoia dictates. There never has been, and there is not now any basis for this fantasy. The Soviet Union has everything to lose and nothing to gain by such a war. The United States has nothing to gain and everything to lose by such a war. A mutual suicide pact is not a policy.’165

Ik neem dit artikel in zijn geheel op omdat tegen het licht van de ontwikkelingen van na 1985 de Sovjet-Unie ‘langs vreedzame weg’ werd vernietigd. De ‘grote overwinning’ van de regeringen Reagan en Bush zou zijn geweest, dat zonder dat er een schot werd gelost, het marxisme-leninisme de grond in werd geboord. De rechtstreekse terreur van Westerse landen, onder aanvoering van Washington, plus de opzettelijk verspreide leugens van de cia - als hierboven aangegeven - hebben op den duur de totale ineenstorting van zo'n zeventig jaar sleutelen aan het van de grond krijgen van een rechtvaardiger samenleving in de ussr, tot gevolg gehad. Het communistische experiment mocht van Washington voor geen prijs ooit slagen, want dan zou het Westerse kapitalisme haar matten kunnen oprollen. Dat is immers ook steeds sedert 1959 de Amerikaanse strategie jegens Fidel Castro geweest. Zou sociale rechtvaardigheid en een andere maatschappelijke ordening in Cuba zijn geslaagd, dan zou het ‘virus’ naar Mexico en de rest van Latijns-Amerika zijn overgeslagen. Containment van marxisme-leninisme was steeds het parool.
Time publiceert de week dat ik aan deze dagboeknotities werk, een omslagverhaal master of tfie universe.166 En wie is de gelukkige ‘master’ van het heelal? Bill Gates (39) de grote baas van Microsoft, het softwarebedrijf, met 16.400 werknemers in 49 landen, een omzet van vijf miljard in 1994 en persoonlijk goed voor een privévermogen van 10 miljard dollar. De sovjetrevolutie was doende een geheel andere samenleving tot stand te brengen, waar dergelijke excessen uitgesloten zouden zijn. In 1995 is de voormalige ussr op weg zelf een kapitalistisch ‘paradijs’ tot stand te brengen. Al het werk van de voorliggende decennia is van de kaart geveegd. Toch ben ik overtuigd dat op een op dit moment niet te voorspellen wijze, pogingen een rechtvaardiger en sociaal meer verantwoorde samenleving te creëren zullen worden hervat. De planeet zal niet in staat blijken ongelimiteerde groei te blijven ver-
werken, zoals in de jaren 90 in China en het Verre Oosten van de grond is gekomen. Wat als een ‘overwinning’ wordt gezien van kapitalisme over communisme, is mijns inziens een rampzalige nederlaag van de krachten van the silent majority om de koek eerlijker en rechtvaardiger te verdelen, een koek waar we uiteindelijk allemaal samen op deze zwevende pingpongbal in het universum van Bill Gates mee moeten zien te leven.

5 september 1980

Gisteravond belde Volodja Molchanov uit Moskou of ik voor apn Novosti een commentaar wilde schrijven over het in Den Haag plaatshebbende Andrei Sacharov Tribunaal. Eigenlijk doe ik aan die onzin liever niet mee, maar vooruit dan maar.

George Walsh van MacMillan in New York heeft eindelijk open en bloot gezegd het boek met Arbatov niet te willen uitgeven. Helaas, dan dus bij Landshoff. Walsh was er zeker van dat Arbatov en ik het toch niet eens zouden zijn met de wijzigingen die MacMillan in het manuscript wilden aanbrengen. Hij zou Arbatov het besluit telegrafisch meedelen.

Peters vriendin ‘Poes’ Webber komt logeren. Ik wilde er over praten, want zo vlak voor zijn eigen vertrek naar Londen had ik er weinig zin in. ‘Willem, ik ben dol op dat wijf,’ en als ik erover doorging zou hij exploderen. Dan houd ik maar mijn mond voor de lieve vrede. But, I do not like it.

Later zong hij in de badkamer. Dat was vroeger ondenkbaar.

Jan Pieter de Visser belde. Hij had naar Vladimir Opalev opgebeld, dat we geen Russische crew nodig hadden om Alekseij in Spas te filmen. Hij was bezig een crew van de ncrv te regelen. Ik werd razend. Zonder zeker te zijn dat de ncrv er een equipe tegenaan zou gooien,167 zegde hij iets wat ik had geregeld af, zonder me zelfs te raadplegen. Ik tierde: ‘Hoe kan ik met jou samenwerken wanneer je zulke idiote stunts uit haalt.’ Peter zat ernaar te luisteren. ‘Willem, je moet Jan Pieter niet zo vernederen. Jullie hebben elkaar nodig.’ Ik belde Jan Pieter dus opnieuw op en vertelde hem wat Peter had gezegd en zette de boel recht. Peter stond op en zei: ‘Voor wat je hebt gedaan, krijg jij een zoen.’

6 september 1980

Het stukje voor Moskou over Sacharov is geschreven.

We reden naar Zandvoort, winderig maar zalig. Peter ging heel ver het strand op en genoot intens. Ik zag hem later vanuit

de verte aankomen. Zijn bewegingen herken ik onmiddellijk tussen de mensenkuddes. Ik ben wat huilerig bij de gedachte dat hij morgen om deze tijd weer vertrokken zal zijn. Hij kijkt dan zelf vanuit het vliegtuig naar de kustlijn en weet maar al te goed wat hij achterlaat. We kochten nieuwe Frye boots, met ringen. Ik was gewoon blij in staat te zijn ze hem te kunnen geven.

7 september 1980

Ben in verwarring. Ik keek vannacht naar Peter die naast me in bed lag te slapen. Ik wilde zeggen: Peter, I only hope you truly love me.

Voor we gingen slapen toonde ik hem een dagboek uit 1973 waarin foto's van mam, onze autoreis naar Grasse, Kartika Sukarno en andere beelden, waarmee ik hem wilde imponeren en duidelijk maken dat mijn dagboeken niet verloren mogen gaan. We hadden plezierig gedineerd in Le Musicien. Peter zei dat hij langzamerhand een ferme beslissing diende te nemen ‘to take my life into my own hands, and find a firm direction’. Ik weet dat hij daar nog niet klaar voor is. Ik heb hem dus opnieuw verzekerd dat ik hem nooit en te nimmer in de steek zou laten en dat ik hem te hulp zou komen zolang ik leef. Het is het mooiste weer van de wereld. We zouden naar het strand zijn gegaan indien hij niet naar Londen moest.

Hij voelde feilloos aan hoe verdrietig ik ben over zijn vertrek. Hij stond in mijn werkkamer en zei: ‘Wat is het een prachtige dag, Willem.’ Hij liep naar me toe achter mijn bureau en omhelsde me met de vraag: ‘Hoe ben jij?’

‘Ik heb het zelfs aan mijn maag.’

‘Dat heb ik ook altijd als ik op reis moet,’ zei hij. Toen ik hem op Schiphol met zijn hutje en mutje omhelsde en verliet, voelde ik me of ik hem voor altijd in mijn armen wilde sluiten.

Ik belde hem vanavond in Londen. ‘Dag schat,’ waren zijn eerste woorden. Edwin had hem van Heathrow afgehaald. Lfe is empty zonder Peter op Amerbos. Ik accepteer de realiteit en vervolg mijn eenzame weg.

8 september 1980

John McEnroe heeft eindelijk Björn Borg verslagen.

Ik had een uitstekende ontmoeting met Loek de Levita. Een verklaring voor samenwerking staat op papier.168 Nu bleek dat Jan Pieter de Visser mijn project met pater Alekseij ook nog

zonder overleg verzet heeft naar 15-25 oktober. Ik was opnieuw woedend. Hij is een lightweight, die zich met filmen moet bezighouden, niet de organisatie er van.

Stephan Landshoff arriveerde om de publicatie van het Arbatov-boek te bespreken. Hij had langere manen dan ooit.

Dominique Berretty is in Frankrijk ‘na een langdurige ziekte’ overleden. Wat kan er in godsnaam met die beauty zijn gebeurd?

9 september 1980

Goud is met forse sprong gestegen. Drie weken nog maar iets boven de 600 dollar per ounce van 31,1 gram, vanmorgen werden zaken gedaan op 675 dollar. Er is weer hoop.

Ik ging langs bij mams zuster in Wassenaar. Zij vertelde dat zij in dagelijks contact stond met haar overleden moeder, onze grootmoeder, met mam, met haar man en misschien met mijn eveneens overleden vader. ‘Zelfs gisteren, toen ik een woord in een cryptogram niet kon vinden - het woord schorsenerensla - had ik van een onzer naasten het woord doorgekregen.’ Mij lijken dit soort zaken abracadabra slightly hysterical.

We spraken er zelfs over dat zij indertijd de 60.000 gulden voor Amerbos aan mam had voorgeschoten, opdat ik een huis zou hebben ‘want zij maakte zich reuze zorgen over jou en zei: “Wim heeft nooit een cent,” en zij wist dat jij niet om geld gaf’. We hadden eigenlijk een open en prettig gesprek en twee kopjes koffie, precies zoals mam ze maakte.169

Jaap van Donselaar zond me zijn pagina uit Vrij Nederland170 over de oprichting van de Centrumpartij door Henri Brookman, het mij welbekende ventje uit Indonesië. Als klein jongetje speelde hij op het paleis van president Sukarno en hij kende mij van de vele keren dat ik er op bezoek was.

‘De Nederlandse regering voert een apartheidspolitiek maar dan vijandig jegens de meerderheid,’ aldus Henri. ‘De Nederlandse cultuur, dat vind ik iets moois, zonder dat ik overigens mijn ogen sluit voor de slechte kanten ervan. Maar die cultuur die moet voortgezet worden. Door het aldoor binnenvallen van buitenlanders krijg je een ‘desintegratie’ van de maatschappij, van de cultuur. Dat leidt tot ontbindingsverschijnselen die een bedreiging vormen voor het Nederlandse cultuurpatroon. De confrontatie tussen de verschillende cultuurpatronen leidt tot wrijvingen. Je zou het kunnen vergelijken

met als je studentenkamers zou geven in een bejaardenhuis. Verschillen in levensritme, dat geeft spanningen, aversies, irrationele gevoelens. In de politiek worden irrationele gevoelens altijd weggewerkt. Dan hoor je: laten we het zakelijk houden. Dat is niet goed. Een van de schijnheiligheden die ik aan de kaak wil stellen, is dat die irrationele gevoelens niet te bespreken zijn. Het wordt tijd dat Nederland het verleden, de morele klap van de oorlog, gaat verwerken en dingen weer in haar juiste proporties gaat zien. Dat wil de Centrumpartij bevorderen, maar dan binnen het kader van de parlementaire democratie en de mensenrechten.’

Er zijn weer heel wat acties op gang gekomen, zowel bij de PvdA en de joodse lobby - al te dikwijls twee handen op een buik - die de cp beschuldigen van racisme en fascisme. Voor mij is dit wat betreft Henri Brookman betreft uitgesloten. ‘Het aan de orde stellen van het vreemdelingenvraagstuk,’ zegt hij in Vrij Nederland, kan ontaarden in fascisme, zoals je dat bij de Nederlandse Volks-Unie kan zien. Maar dat is geen reden om je er dan maar niet mee bezig te houden. Kraken kan ontaarden in anarchisme en dan zeg je toch niet: we moeten het maar niet meer over kraken hebben? Wij als Centrumpartij moeten door de weerstanden heen zien te breken. Dat hoort bij het begin van een jonge partij. Domela Nieuwenhuis heeft in het begin ook veel weerstanden opgeroepen.’ Ik denk inderdaad dat er iets aan het vreemdelingenvraagstuk moet gebeuren. De ongeremde toevloed van fortuinzoekers is krankjorum.

Ik ontmoette Vladimir Opalev en heb formeel gevraagd of hij een ontmoeting voor me wilde regelen in Moskou met de chap van ovir omdat ik voor de emigratie van Volodja Feltsman wil pleiten. Ik ontmoette ook Timofiev, die er uitgooide dat geen Westers land zulke armzalige politieke betrekkingen in Moskou had als Nederland en hoe kleinzielig Den Haag zich jegens het Kremlin bleef gedragen. Ik weet er alles van. Intussen kreeg Max van der Stoel weer eens een hoge onderscheiding, ditmaal in Bonn. De duvel schijt altijd op de verkeerde hoop.

Bladerend in een dagboek vind ik een gesprek met mam over Peter (7 februari 1968). Ik was straal vergeten dat dit ooit had plaats gehad. Onthutsend wel. Ik herkende de tekst alsof mam vandaag tegen me sprak. We vergeten alles. En toch zitten de teksten ergens in de bol opgeslagen. Wonderlijk. Het fascineert me eindeloos.

10 september 1980

Tante Jetty zei dat mam ook zeer koppig en driftig kon zijn ‘en Theo heeft dat niet alleen van zijn vader’. Ik zei dat ik zelf ook van wanten wist op dit gebied. Daarop vertelde zij het volgende.171 Toen zij meisjes waren en met mijn grootmoeder in Luik woonden, wilde Jetty met haar handen onder de dekens en mam met haar handen boven de dekens slapen. Volgens tante Jetty maakte mijn moeder een enorme scène als Jetty niet deed wat ze zei. Mijn tante zei: ‘Je moeder lag op de grond te krijsen.’ Daarop verscheen grootmama met rasse schreden en mijn moeder kreeg een pak slaag op haar bips. Ik luisterde naar dit verhaal en zag haar eigen afschuwelijke opvoedingsproblemen voor me met haar enige dochter, Didi Meijer. Tante wist dat ik uitstekend op de hoogte was van hoe zij haar enige kind, door een onmogelijke dictatoriale opvoeding, tot een mentaal wrak had gemaakt. Het leek alsof zij nu mijn moeder van soortgelijke afwijkingen wilde beschuldigen. Wanneer ik dan bedenk dat beide dames voor de buitenwacht een levenlang paradeerden als hartstochtelijk met elkaar verbonden zusters, maken zulke verhalen achteraf, nu mijn moeder al zes jaar dood is, me compleet misselijk.

Stephan Landshoff zegt dat Dominique Berretty aan leukemie is gestorven.

Sergei belde uit Moskou dat MacMillan het project had afgeketst. Ik ontving een soortgelijke brief van George Walsh, waarin hij zelfs de naam van Arbatov verkeerd spelde.

Henk Hofland is op het Spui de filmheld Starsky (zonder Hutch) tegen gekomen. Hij wijdde meteen maar een column in nrc Handelsblad aan de verschillende beroemdheden, die hij in zijn leven is tegengekomen, inbegrepen Toscanini. Ik vind die zaterdagoverpeinzingen van S. Montag meestal geklets in de ruimte wat de lezers zouden kunnen missen als kiespijn.172 André van der Louw, burgemeester van Rotterdam, beklaagt zich er weer eens over Rotterdam de nodige handel misloopt, omdat veel sovjetschepen naar Hamburg en Antwerpen uitwijken, door de voortdurende weigering van Den Haag een consulaat-generaal van de ussr in Rotterdam toe te staan.173 Wat zijn het toch een klieren bij de bvd en Buitenlandse Zaken. Er kraait verder geen haan naar. Het parlement slaapt permanent. In Washington is bekendgemaakt dat zij die vrijwillig verkla-

ren homoseksueel te zijn, uit de vs zullen worden geweerd. Archaïscher denken kan haast niet.

11 september 1980

Ik ontmoette Nayden Spassov, de Bulgaarse vertegenwoordiger in Den Haag. Hij vertelde dat vrijwel geen enkele Nederlander een uitnodiging aanvaardde zijn land te bezoeken, Den Uyl niet, de heer Schakel niet, Jan Terlouw niet. Ook Wim Klinkenberg had gezegd verhinderd te zijn.

Volgens Richard Nixon is Jimmy Carter ‘very shrewd en very tough’ en is zijn staf ‘ruthless’. Onbegrijpelijk dat iemand ooit nog naar deze basterd luistert. Mensen zijn uitzonderlijk kort van memorie. Volgens Nixon is Ronald Reagan allerminst ‘rash, impulsive, stupid or senile’ maar zijn staf was slecht georganiseerd. Dat moet hij nodig zeggen.174 Volgens de minister van Buitenlandse Zaken, Edmund Muskie, zou het aan de macht komen van Ronald Reagan betekenen dat de vs in ‘eindeloze oorlogen’ terecht zouden komen. Wat Amerikanen over elkaar afkletsen, is met geen pen te beschrijven en meestal gedaas in de ruimte.

Goud is op weg naar 692 dollar.

12 september 1980

Sergei belde uit Moskou. Professor Arbatov wil weten hoe snel Thomas Landshoff in München het boek gereed kan hebben. Ben al dagen lang bezig met op de band opgenomen gesprekken uit te werken voor mijn boek Over intelligentie.

Tom Wicker did it again.175 In een voortreffelijke column stelt hij aan de orde hoe de Amerikaanse overheid er alles aan doet om geheim agenten te beschermen tegen ‘vroegtijdige publiciteit’ In werkelijkheid komt het er op neer, dat hoe ongeoorloofd die activiteiten ook zijn, niemand erover kan schrijven of onwettige handelingen van de spionnenorganisaties aan de kaak kan stellen, want je gaat de bak in. In Den Haag gaat het overigens vrijwel hetzelfde. Er zijn geen wetten voor nodig om de media onder de knoet te houden.

Anthony Lewis herinnert ons aan wat Kissinger in 1970 zei, toen het Huis van Afgevaardigden wilde onderzoeken wat de inlichtingendiensten hadden gedaan om de democratisch gekozen president van Chili, Salvador Allende, te vermoorden. ‘I don't see why we need to stand by and watch a country go Communist due to the irresponsibility of its own people.’ Vic-

tor Marchetti en John Marks wilden deze uitspraak in hun boek The cia and the Cult of Intelligence opnemen, maar met 167 andere passages werd dit door de censuur van de cia eruit geschrapt.

Frank Snepp, die in Decent Interval optekende wat er allemaal misgegaan was in de laatste dagen van de oorlog in Vietnam, is door het ministerie van Justitie in Washington net zo lang vervolgd tot hij brodeloos was. Hij moest onder andere al het geld dat hij met zijn boek verdiende terug betalen. Lewis noemt het ‘one of the blackest moments ever for freedom of speech and press in the United States’. En terecht. Hij vraagt zich af: ‘What politician or official has paid a fine of 140.000 dollars for corruption or deceit?’176 Wat de staat sinds Luns met mij doet, verschilt niet veel van wat Snepp is overkomen.

De Haagse Post wijdt een omslagartikel aan de antipsychiatrie (tegen het opsluiten van geesteszieken, tegen behandeling met medicijnen en tegen het officieel gesanctioneerde geweld, gemaskeerd door geneeskunde en wetenschap van de traditionele psychiatrie) en Ronald Laing in Londen. Het verhaal boeide me, ook omdat ik Laing ontmoet heb. ‘Vanaf zijn geboorte,’ aldus Laing, ‘is het kind onderworpen aan geweld dat men liefde noemt, zoals ook zijn ouders en de ouders van zijn ouders dat waren. Dit geweld wordt voornamelijk aangewend om het essentiële van de ontplooiingsmogelijkheden van het kind te verwoesten, en over het algemeen genomen lukt deze onderneming wonderwel. Wanneer dit nieuwe wezen ongeveer vijftien jaar is, is het gelijk aan ons geworden, een half dement wezen, min of meer aangepast aan een wereld die het gemodelleerd heeft. Dat noemt men tegenwoordig normaal zijn.’ Ik vind het wel extreem gesteld door Laing. Wat zou Peter zeggen? De behandeling met resultaten zal wel ergens in het midden liggen tussen de traditionele psychiatrie en de antipsychiatrie.177

13 september 1980

Had een afgrijselijke droom over Dirk Keijer. We moesten vluchten voor vier zware jongens, die van plan waren ons in elkaar te rammelen of te vermoorden. We sprongen door een deur van glas waarna de vier zich splitsten in groepen van twee. Ik kon hierna niet meer echt slapen.

Ik ben totaal onder de indruk van Terry Fox (22), een Canade-



illustratie

se sporter met beenkanker, waardoor een been moest worden afgezet. Op 12 april begon hij een voettocht vanuit St. John's, New Foundland naar Vancouver in Brits Columbia. Het doel: geld inzamelen voor kankeronderzoek. Na 3.339 mijl te hebben afgelegd, kreeg hij er plotseling longkanker bij en moest met spoed in een ziekenhuis worden opgenomen. Hij had op dat moment reeds twee miljoen Canadese dollars verzameld. Als gevolg van een golf van sympathie door het hele land kwam een stroom van giften binnen, die het bedrag tot 12,5 miljoen deden stijgen. Ik kijk naar zijn foto en het gaat me door merg en been.178

Ik luisterde in de auto naar La Bohème waar Frieda Westerman zoveel van hield. Ik betrapte me erop dat ik tegen haar in gesprek was. Ik zag haar twintig jaar geleden voor het laatst.

Louis Worms, de man die namens Verolme frauduleuze zaken deed met generaal Ibnu Sutowo van Pertamina in Indonesië, heeft het lef kabaal te maken en staat op de voorpagina van Mens en Bedrijf in nrc Handelsblad, want hij wil ‘financieel rechtsherstel’.

De Telegraaf meldt dat de regering blijkbaar toch maar weer besloten heeft handelsgesprekken met de ussr te laten doorgaan. Er komt een delegatie uit Moskou om te spreken over de levering van Russisch gas en tegenorders in Nederland. Ik heb hierover zoveel informatie, die nu in handen is van Friso Endt, aan nrc Handelsblad en Spoor voorgekauwd. Ze verkiezen echter met deze inlichtingen in de achterste koets te blijven zitten.

Ik heb Pieter Baaij bezocht in zijn schitterende villa nabij Antwerpen. Alle landgenoten die een beetje succesvol zijn, knij-

pen er tussenuit naar België om niet helemaal door de belasting hier te worden uitgekleed. Tussen neus en lippen zei hij ook nog ‘andere huizen’ te hebben. Hoenders en pauwen liepen op de gazons. Jammer dat zo'n type nooit tevreden is en altijd meer wil - en liefst duurder. Hij schonk een portje uit een fles, waarop hij zei daar ook een bedrijf in te bezitten. Er stond een Mercedes voor de deur met een Duitse nummerplaat. Ook daarmee ontloopt hij de belasting. Hij vroeg hoe ik het klaarspeelde in een tr-6 te rijden met een nummerplaat van New York. Maar ik ben - vergeleken bij Pieter - zo arm als Job.

Baaij is als theologiestudent begonnen, maar verkocht vervolgens daf trucks. Nu is hij miljonair. Rara hoe kan dat?

Goud is bijna door de grens van $700 heen gebroken. Zou Theo gelijk krijgen? Op naar 1.000?

14 september 1980

Mr. H.M. Voetelink voerde eindeloze correspondentie in verwoede pogingen om eindelijk eens voor de diensten, die ik Baai Controls en Transol heb bewezen in Moskou, een acceptabel en behoorlijk honorarium in de wacht te slepen.

Iet Last benadrukte dat Jef Last altijd met alles te vroeg was, als schrijver en als denker. Dat was de reden dat hij een leven lang, op alle niveaus, overal werd gesaboteerd. Waar heb ik dat eerder gehoord? Ik zou het gesprek met haar op willen nemen, om herinneringen aan die lieve Jef vast te leggen. Het schandalige is eigenlijk dat ik weinig of niets van hem heb gelezen.

Ik luister naar Russische kerkmuziek.

Een voorlopige lijst van interviews voor Over intelligentie is gereed.

Heb Madame de Ramaix in Baulers een telegram gezonden voor haar 90ste verjaardag.179

Ron Reagan maakt deel uit van de balletgroep Joffrey ii Dancers en heeft een persconferentie gegeven nadat hij was ‘ontdekt’ met natuurlijk de implicatie, aha, de presidentiële kandidaat Ronald Reagan heeft een zoontje, een nicht als een paard. Anthony Lewis geeft weer eens aan hoe de breinen in Washington eigenlijk werken. William Sullivan was de laatste Amerikaanse ambassadeur, geaccrediteerd bij de sjah van Iran in 1978 toen deze op vallen stond. In het blad Foreign Affairs heeft Sullivan thans uit de doeken gedaan hoe Zbigniew Brzezinski, Carters voornaamste adviseur voor buitenlands beleid, de ambassadeur in Teheran op een kritiek moment in de overgang

naar het ayatollahregime de vraag stelde of hij niet een militaire coup tegen de Iraanse revolutie kon arrangeren. Het bizarre van Brzezinski's suggestie was dat deze kwam op een moment dat iedereen, ook de sjah zelf, probeerde de gewapende strijdkrachten in Iran bijeen te houden en op een vreedzame manier over te hevelen in handen van een nieuw regime. Ambassadeur Sullivan had ter plekke Washington laten weten dat er geen houden meer aan was, dat de aanhang van ayatollah Khomeini dermate massaal was en voldoende breed onder de Iraanse bevolking aanwezig, dat ook de sjah zich realiseerde dat het geen kans van slagen had te proberen de revolutie alsnog te onderdrukken. Door het leger intact te houden, zou worden voorkomen dat Moskou, als in Afghanistan, in troebel water zou gaan vissen. Men was dus volop bezig een regeling uit te werken tussen het leger van de sjah en de revolutionaire leiders. Met dat doel zou een Amerikaanse afgezant, Theodore Eliot, ook in overleg met minister van Buitenlandse Zaken Cyrus Vance, nabij Parijs gesprekken openen met ayatollah Khomeini.

President Carter was op dat moment ergens in de vs aan het vissen. Alleen Zbigniew Brzezinski was bij hem. Veiligheidsadviseur Brzezinski kletste Carter om en de president gaf onmiddellijk opdracht de pogingen een vreedzame overgang van de Iraanse gewapende macht naar de revolutionaire ayatollahs te beëindigen. De sjah was perplex. Ayatollah Khomeini was eveneens perplex en beschouwde de Amerikanen nog minder betrouwbaar dan hij toch al vermoedde. Het gevolg was dat de Iraanse strijdkrachten snel uit elkaar vielen. Wapens kwamen in verkeerde handen en bij extremistische groepen terecht. Lewis vraagt dus: ‘Why does President Carter allow such a person [Brzezinski; wo] to exercise a crucial influence on American Foreign Policy? He is only a tin-pot Kissinger. What he lacks is judgement.’180

Voor mij is Kissinger een even grote ramp als Brzezinski. Brzezinski is een naar de vs overgelopen Pool, Kissinger is een naar de vs overgelopen Duitse jood. Het aanstellen van buitenlanders met een on-Amerikaans referentiekader is steeds weer een ramp gebleken. Een geboren Pool of geboren Duitser zal anders reageren op de wereld. De pindaverbouwer uit Georgia, die president van de vs werd, meende verstandig te doen een buitenlander als adviseur inzake de wereld op het Witte Huis in dienst te nemen, zoals Nixon dit met Kissinger deed, met

alle gevolgen van dien. Dat neemt overigens niet weg dat jfk, omringd met Amerikaanse adviseurs, tot de conclusie kwam dat de oorlog in Vietnam beëindigd moest worden, en lbj, ook omringd met Amerikaanse adviseurs, tot het tegenovergesteld eindoordeel kwam.

15 september 1980

Jan Pieter de Visser kwam vertellen dat de ncrv een televisieopname in Spas met priester Alekseij als project toch had afgewezen. Precies wat ik had verwacht en waarom ik zijn bemoeienissen met door mij getroffen regelingen ongepast vond. Hij kan er niets aan doen, maar dat is nu eenmaal de mentaliteit in Hilversum vandaag de dag.

Sergei Pechatnov belde uit Moskou, dat professor Arbatov alsnog enige passages in het manuscript wenste te amenderen. Welja, ook dat nog.

Henri Brookman - precies even aardig en intelligent als ik me hem herinnerde - Alfred Vierling en ook Aart van der Want kwamen eten. Ik zal proberen Brookman met adviezen te helpen. Hij wordt vanwege het oprichten van de Centrumpartij op een schandalige manier op de Vrije (!) Universiteit geboycot en gedwarsboomd. ‘Ik geef mezelf nog twee jaar en anders kap ik met Holland,’ zei hij. Ik adviseerde Vierling adviseur van Henri te worden en te helpen bij het politieke werk van de partij, want het staat vast dat er iets tegen de toestroom van buitenlanders moet gebeuren. Dit kan niet ongelimiteerd doorgaan. Waar ik niet over uit kan, is wat Brookman allemaal op de universiteit is overkomen sinds hij een politieke partij oprichtte. Er wordt op een onintelligente manier met etiketten gewerkt, zonder dat er wordt nagedacht. Aart luisterde voornamelijk en trok aan zijn pijpje.181 Brookman en Vierling maakten kennis aan mijn dinertafel en vertrokken samen in Henri's auto.

16 september 1980

Ik werd wakker en ‘zag’ mijn hondje Keke op een grote autoweg achter een auto aandribbelen. Ik riep hem terug. Hij kwam zo lief naar me toe. Ik had vreselijke angst, dat hij overreden zou worden. Ik droomde ook weer van Erik van der Leeden, maar dat is vaag. Die is al een aantal jaren om onbegrijpelijke redenen in rook opgegaan.

Stephan Landshoff stond om 13:30 uur vies en ongewassen

voor mijn neus op Amerbos. ‘Ik ben communist en sta achter Wim Klinkenberg. Helemaal,’ zei hij. Hier schrok ik van. Hij gaf me een brochure Bücher von Rogner & Bernhard uit München, de uitgeverij van zijn broer, die het boek met Arbatov gaat uitbrengen. Het manuscript gaat vanmiddag naar Thomas Landshoff toe.

Ik heb naar de eerste Troonrede van de nieuwe koningin gekeken. Ik kan niet warm lopen voor die dame.

De heer Munting van Bender kwam de vleugel stemmen. Nu weet ik pas dat hij 52 jaar bij dit bedrijf werkzaam is geweest. Mijn vleugel kost nu 16.000 gulden. Een Steinway 44.000. Yamaha maakte tweeënhalf miljoen vleugels. Steinway in alle jaren van haar bestaan een half miljoen.

17 september 1980

Ik bracht een bezoek aan mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Zij heeft grote moeite met lopen en en heeft snel pijn. Zij gaat haar Fiat weg doen. Zij is nu 87 jaar. Ze was erg dankbaar de eerste Troonrede van haar grote lieveling Beatrix te hebben kunnen zien. Toen ik zei dat ik dacht dat prinses Juliana wel een traantje zal hebben gelaten bij het zien van haar dochter op de troon, antwoordde zij: ‘Anders ik wel.’

Ik geloof dat zij wilde dat ik nog wat bleef praten maar ik had helaas een verkeerde afspraak met Jan Buis bij Bruna gemaakt aangaande Over intelligentie en moest om 12:15 uur weer vertrekken.

Wat me verwonderde was hoe uitstekend haar geest was. Zij herinnerde zich hoe zij in de jaren veertig eens op De Horst was geweest en daar de locomotief had zien staan in mijn vaders werkkamer. Zij leek geïnteresseerd in mijn ervaringen in Tasjkent met de Poslavsky's waar ik haar eigenlijk nooit iets over heb verteld. Zij had zelfs mijn briefje in nrc Handelsblad gezien, waarin ik kritiek leverde op het grote verhaal van Van Kemenade met de Washingtonse havik Richard Pipes. ‘Dat vond ik erg raak en geen woord teveel,’ zei ze.

Jan Buis vond dat ik met een gerust hart met Landshoff in zee kon gaan. Andreas Landshoff was vice-president van Harry N. Abrams Inc. in New York, wat een voortreffelijk Amerikaans contact was. Buis had kennelijk geen zin in een Nederlandse uitgave van het boek met Arbatov. Over intelligentie zal bij Bruna uitkomen. Hij adviseerde niet boven de 25 gesprekken te gaan. ‘Weegt een manuscript zwaarder, dan nemen we het niet omdat de productiekosten te hoog worden.’ Gesprekken gewogen in kilo's!

Buis had voor de verjaardag van Jan Cremer twee poppen van 300 gulden gekocht, maar Cremer had gezegd: ‘Als ik een geweer had, schoot ik ze nu kapot.’ Buis nam de poppen dus weer mee en smokkelde vervolgens voor Jan een geweer en kogels mee uit België. Hij toonde me twee dozen met patronen. Maar Jan had geen schietvergunning, dus de advocaten waren nu bezig ook dat te regelen.

Ik ging in Bilthoven bij Lex Poslavsky langs. Omdat ik soms last lijk te hebben van mijn hoofd, vroeg ik hem advies. Het beste was mijn hoofd en bovenste gedeelte van de nek te laten nakijken. Later belde ik dr. Delprat die adviseerde naar dr. Barkema in de Laraissestraat te gaan.

We spraken over onze jeugd. We spraken over mijn grootmoeder, zijn moeder dus, en ik zei door haar in verwarring te zijn gebracht. Ik zei als kind op De Horst altijd de grootste twijfels te hebben gehad of ik een goed of een slecht persoon was. Vooral omdat ik van hogerhand door mijn ouders er voortdurend op werd gewezen hoe slecht ik wel was en hoeveel beter zij alles deden toen zij jong waren. Hij vond dat ik mijn leven op twee manieren leefde. Enerzijds the daily living en daarnaast iedere dag naar mijn leven kijkend in mijn dagboek en te beschouwen als een historisch gebeuren. Dat is ook wel een beetje zo. Hij adviseerde inderdaad om mijn dagboek op film te laten zetten en niet drie maar vijf kopieën te laten maken. Wie zal dat betalen, zoete lieve Gerritje? Ik kan het bijzonder goed met hem vinden.

Ik heb de foto van Peter als klein jongetje laten reproduceren en een negatief laten maken. Zo vertederend dit ventje.

Ron Naftaniël belde dat hij gaarne wilde helpen bij het naar Holland halen van de pianist Volodja Feltsman. Jaap Jansen bij Van Gennep zei hetzelfde. Er wordt gedacht aan een petitie van vooraanstaande musici.

18 september 1980

Ik zei tegen Lex Poslavsky dat broer Theo, na wat hij de laatste tijd geflikt had, in de afdeling Luns in mijn brein terecht was gekomen. Hij lachte en zei: ‘Ik zou wel eens willen weten hoe jouw chip werkt.’

‘Ik dacht dat jij, of all people, dat exact wist!’ zei ik hem.

De vleugel klinkt zalig nu hij behoorlijk is gestemd.

NieuwsNet is opgeheven. John Roozen heeft ontslag genomen. Weer een afnemer minder. Hij is secretaris van een werkgeversverbond geworden. ‘Jammer dat jij nu weer van je kinine-aandelen moet gaan leven,’ zei hij ook nog. Maar die zijn er

dus niet meer. Ik heb alleen nog dat verdomde goud waar ik beter niet aan kan komen. Er is ontslag gevraagd voor de 37 werknemers van NieuwsNet.

Robert Kroon interviewde voor Aktua tv Suharto cronies. Die man heeft zich steeds uitgesloofd, ook in de fameuze De Telegraaf, de fascistische coupheren in Djakarta voor te stellen als de ‘redders van de natie’.

19 september 1980

Raymond van den Heuvel is terug in Nieuw-Zeeland en mist de openheid van Amsterdam en Los Angeles. Hij is met zijn vingers over de letters van mijn brief uit Moskou gegaan. Hij tekende ‘all my love, your friend Ray’ maar streepte het woord ‘vriend’ driemaal door, op zoek naar iets beters. Heerlijke jongen. Ik schreef hem een brief van vier pagina's.

In het Promenade Hotel kwam een dikke neger naar me toe. ‘My wife and I saw you here often with your papers and notes, and you always look so dignified.’

Ik ontmoette ambassadeur Lachesar Avramov van Bulgarije, eens minister van Buitenlandse Handel. Hij vroeg advies hoe het 1.300 jarige bestaan van Bulgarije te behandelen in de media. Ik adviseerde met André Spoor, Klaas Jan Hindriks van de nos-televisie en desnoods Nieuwe Revu contact op te nemen. ‘And what about you?’ vroeg hij. Daarop stelde ik voor dat ik de president van Bulgarije zou interviewen met Chanowski Productions.

Een acceptabele herfstnamiddag. De bomen zijn vooral nog groen.

Ik woonde een informeel diner bij, gegeven door mevrouw Muthamma, de ambassadrice van India. Mijn tafeldame was mevrouw H.R.R.V. Froger, echtgenote van de secretaris van Beatrix en Claus. Haar man droeg de verkeerde soort blazer met afschuwelijke knopen en verkeerde schoenen. André Spoor zag er ook nogal goedkoop uit. Hij was met Jessica, moeder van zijn zoveelste dochter. Ik miste zowel ambassadrice Anna Bebrits van Hongarije als Alex Romanov van de ussr. De vervelende Roemeen, Pop, was er ook weer.

Mevrouw Froger was vreemd genoeg zeer uitgesproken. Ze bracht mijn open brief aan beatrix in Nieuwe Revu ter sprake. Ik vroeg me hardop af waarom er zoveel opschudding over was geweest. ‘Omdat men een dergelijk artikel van u wellicht niet had verwacht,’ zei ze. ‘Wat wilde u er mee bereiken? U had, als u dit vond, dit beter rechtstreeks aan haar kunnen schrijven.’ Deze dame begreep dus kennelijk niets van het idee

bepaalde zaken, die langzamerhand in strijd zijn met nieuwe realiteiten, voor het grote publiek ter te discussie stellen.182 Mevrouw Froger hield een dagboek bij sinds haar vijftiende en schrijft een deel in drie jaar. Zij was nu in 1980 aan haar zesde dagboek bezig. Zij hield het achter slot en grendel vanwege haar kinderen.

Consul Rabbani van Koeweit pakte mijn revers en zei dat ik een hoge onderscheiding droeg. ‘Van India?’ vroeg hij.

‘Nee, het Grootkruis van Constantinopel dat ik in Rome kreeg.’

André Spoor vertelde dat hij een brief naar De Journalist had geschreven om te verklaren dat ik me verontschuldigd had en dat de kwestie Raymond van den Boogaard uit de wereld was. Wat een smerige zaak. Er was voor mij niets te verontschuldigen en Van den Boogaard is een collaborateur van de bvd en probeert ook nog journalist te spelen. Meer eerlijkheid zat er ook bij Spoor niet in. Adriaan van Dis had hem aangesproken over een mogelijk interview met mij voor het Zaterdag Bijvoegsel, maar dat wilde André nog eens bekijken. Van Dis zelf zegt me dat het interview zeker plaats zal hebben.

Professor Stephen Cohen van Princeton University somde in de The New York Times enkele ‘false notions’ ten aanzien van de ussr op, waar ik het zeer eens mee ben. Zowel president Carter als de presidentiële kandidaat Ronald Reagan ‘race forward with new nuclear strategies and weapons systems - all under the worn hard-line banners of “the Soviet menace”, “military superiority” and “credible deterrents”.’ Voorstanders van ontspanningspolitiek komen niet aan de bak. Cohen probeert, voor de Amerikanen aan Koude Oorlog nummer twee beginnen, enkele kalmere gedachten op papier te zetten wat voor dovemansoren is gezegd, want de cia en de oorlogshitsers, wat Dwight Eisenhower omschreef als ‘het militair-industriële complex in de vs, maken al vele jaren de dienst uit op alle niveaus in de vs.183

Cohen wijst erop dat ondanks alle antipropaganda in het Westen ‘in reality, Soviet political life has changed in fundamental, far-reaching ways since Stalin died in 1953. Ordinary citizens are freer, more prosperous and more secure.’ Cohen lijkt me een Amerikaanse waarnemer die niet à priori anticommunisme laat prevaleren bij het beschouwen van ontwikkelingen in Moskou.184

Spoor zette op de opiniepagina van nrc Handelsblad een artikel van een voormalige cia-man, Arthur M. Cox. Hij vertelt hoe in 1976 de cia plotseling wereldkundig maakte dat de ussr haar defensie-uitgaven met 100 procent had verhoogd ‘terwijl niemand bij de cia dit geloofde’. En dan zie je weer de eeuwige controverse. Je zou kunnen spreken van ‘oorlog’ tussen de cia en het Pentagon, want de Amerikaanse luchtmacht trok de cia-gegevens na en maakte bekend dat de cia ‘er voor 100 procent naast zat’. Het gevolg was natuurlijk dat het Congres prompt de hoogste defensiebegroting uit de Amerikaanse geschiedenis goedkeurde met alle gevolgen van dien voor de ‘winsten’ van de Amerikaanse oorlogsindustrie.

Tegelijkertijd liet de krant Henk Neuman, directeur van het Instituut voor Vredesvraagstukken in Den Haag, aan het woord om de gegevens van Arthur Cox af te zwakken als ‘niets nieuws’ onder de zon. Waar het werkelijk om gaat daar spreken noch Cox, noch Neuman over: de Amerikaanse economie is als de Duitse industrie in het Hitler-tijdperk een gigantische Kruppfabriek gericht op oorlog. Draai dat maar eens terug.185 Voor mij is Neuman geen bron van betekenis.

Jean Piaget is overleden. Een man voor wie ik zeer hoge achting heb. Ik herinner me hem eens aan de telefoon te hebben gehad in Genève, toen hij zei al te ziek te zijn om voor mijn boek Over intelligentie nog te worden geïnterviewd.

Piagets belangrijkste vraag als wetenschapper is steeds geweest: Hoe leert een kind? ‘His answer, often phrased in obtuse language, was in brief that a child learns by discrete stages related to age and that he is a significant agent in the process. His stress on the interaction of biological functions and the structure of the environment, elaborated in more than sixty years of research, was, in the opinion of many psychologists and education specialists, as liberating and as revolutionary as Sigmund Freud's earlier insights into the stage development of human emotional life.’186

Ik zou recht aan Piaget willen doen door hier vele pagina's over hem uit te wijden aan de hand van wat ik over hem heb gelezen. Dat is ook exact waar ik al tien jaar met José M.R. Delgado over spreek. Hoe kinderbreinen zich ontwikkelen en eigenlijk al radicaal ‘vervuild’ zijn voor ze ooit een kans krijgen eigen concepten te ontwikkelen in overeenstemming met de nieuwe realiteiten in de wereld. Wat zou ik Piaget nog graag hebben ontmoet.

Ik had een lang gesprek met Edwin van Wijk in Londen, Peters vriend. Hij vindt, als ik, dat Peter te weinig moeite doet om zelfstandige activiteiten voor zijn eigen leven te ontwikkelen. Dat is waar. ‘I don't mind sharing,’ zei hij, ‘but when I come home from work and something is broken in the house and needs repair, I ask him, why didn't you pick up a phonebook and make a call to have it fixed. Why do I have to do everything?’

Edwin begon hierover erg kwaad te worden, want hij verliest langzaamaan respect voor Peter op deze manier. Ik raadde hem aan niet op die manier te werk te gaan. Maar Edwin is erg bezorgd over Peters toekomst. Net als ik dus. Edwin was tegen Peters modeshows maar nu komt hij tot niets. ‘Perhaps we should go some months to South Africa so he can meet my family. I think he could find work easily overthere.’ Later vertelde Peter dat Edwin overwoog naar Zuid-Afrika terug te gaan terwijl hij in Europa bleef. Edwin zei: ‘Peter suffers from a kind of paralysis,’ waar ik het eens mee ben.

Ik vertelde Edwin dat ik zelf na terugkeer uit de vs in 1950 een soortgelijke ‘verdoving’ doormaakte en dat mijn ouders alle financiële hulp stopzetten, met het gevolg dat ik ging solliciteren en van de grond kwam. Ik vertrouwde Edwin toe, dat gezien Peters gevoelige geestesgesteldheid en manier van reageren op paardenmiddelen, ik niet het hart had iets dergelijks te doen.

nrc Handelsblad publiceert meer dan een pagina van William Sullivan, eens diplomaat in Den Haag, waarin hij schrijft hoe chaotisch het Witte Huis van Carter en Brzezinski reageerden tijdens de opstand van de ayatollahs tegen de sjah van Iran. Sullivan had de leiding op de ambassade in Teheran. Hij spreekt van een kwaadaardige atmosfeer in Washington waarbij veiligheidsadviseur Brzezinski in 1978 een eigen (privé)ambassade in Teheran vestigde, dus naast de officiële ambassade van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Brzezinski vroeg de Iraanse ambassadeur in Washington, Ardeshir Zahedi, naar Teheran terug te gaan en de sjah zover te krijgen dat hij met alle middelen de fundamentalistische revolutie de kop zou indrukken. ‘Zahedi verscheen vol vuur en zelfvertrouwen op het toneel,’ aldus Sullivan, ‘sprak vaak met de sjah en bracht dagelijks via een open telefoonlijn, die door de sovjets werd afgeluisterd, verslag uit aan Brzezinski op het Witte Huis.’187

Sullivan seinde op 9 november 1978 naar het Witte Huis dat er

een militaire regering in Teheran was benoemd en dat dit de laatste kans was om Iran voor het Westen te behouden. Hij kreeg zelfs nooit antwoord. De vs hadden op dat moment moeten ingrijpen om de sjah en diens bewind te redden, maar in plaats daarvan arriveerden voortdurend afgezanten van Carter, die de situatie nader dienden te bestuderen. De leider van de nieuwe militaire regering in Teheran kreeg echter een hartaanval. De sjah was reddeloos verloren. Tezelfdertijd constateerde Sullivan dat zijn verbindingen met Washington ‘hoe geheim ook’ werden verstoord. ‘Ik ontdekte dat elke delicate boodschap die ik zond vrijwel letterlijk werd afgedrukt in The New York Times wanneer ik daarin afweek van de opvattingen van de National Security Council in Washington.’ Ambassadeur Sullivan kon toen alleen nog met zijn ministerie communiceren via één veilige telefoonverbinding. Huiveringwekkend verhaal. Het is duidelijk dat Carter en de zijnen in opperste incompetentie van de Iraanse kwestie een potje hebben gemaakt. Griezelig eigenlijk.

Peter houdt me bezig. Ik schreef hem:

‘Denk veel aan je en vooral begrijp ik waar je submerged gemoed mee bezig is. Take it easy on the one side, and try to come to some forgiving path, if you can on the other side. Nobody understands better how difficult it is to choose in life, whether it be lovers, friends, jobs or books. I only hope, that you will not some day hate me for trying to help when the going was rough. Het is niet, dat ik het je gemakkelijker wil maken. Ook niet that I am afraid that if I do not come to your aid, someone else will. Nothing of the sort. Neither do I try to make you dependent on me. I wished you did not need me in this sense. My sole reasoning for assisting you is the understanding, that I think I feel what is going on inside you and how difficult it is to outline a goal of sorts in life. How to do this without the means, for instance, to take the best singing lessons in the world? But then, there were many before us, who worked in restaurants to get through school and pay for it. All this is easier said then done, especially when it concerns someone else. So. Take it easy. Meditate and stay on the sane side. You are not alone in this at any time.’

Ik heb de brief steeds overgelezen en me afgevraagd of ik hem verstandig genoeg had geschreven. Ik denk dat het okay is.

Had Gerard Croiset nog geleefd, dan zou ik allang naar hem toe zijn gegaan om advies te vragen, omdat ik zelf nog pijn in mijn hoofd heb soms. Dokter Barkema zegt dat er niets aan de hand is. We shall see.

22 september 1980

In de auto luisterde ik naar Variations Symphoniques van César Franck. Wat zou je in de verkeerschaos moeten beginnen zonder behoorlijke muziek? Het kost een half uur om naar de andere kant van Amsterdam te rijden.

Brussel, Metropole Hotel

Ik had een afspraak met mijn oude vriend Kouznetsov, die vijftien minuten te laat was. Ik had herinneringen aan de sensatie met George de Mohrenschildt hier in 1977. Kouznetsov was in een wat koele en norse stemming. Later zei hij zelf: ‘Did you notice my preoccupied mood? I am very busy since many staff members are on vacation.’

We gebruikten een eenvoudige maaltijd (die ik afrekende) en spraken drie uur samen. Ik was van mening dat ik een uitstekende basis had gelegd van contacten in Moskou en zag deze alleen maar belangrijker worden.

Hij vertelde een curieus verhaal over hoe Martin van den Heuvel, voorheen van de bvd en nu directeur van het Oost-Europa Instituut, op hem was afgestapt om te vertellen dat hij langzamerhand tot andere gedachten was gekomen wat betreft de ussr. Hierdoor beijverden ambassadeur Romanov en hijzelf zich om een bezoek aan Moskou voor Van den Heuvel te arrangeren. Kouznetsov verbleef in het Berlin Hotel, waar ook Dirk Keijer doorgaans is, of zelfs een vast appartement heeft. De laatste dag van zijn bezoek leek Van den Heuvel ongewoon nerveus. De chauffeur van de auto die hij ter beschikking had, kwam vertellen dat er een steen van boven op de achterruit van de automobiel was gegooid. Terwijl er op een andere auto werd gewacht had Van den Heuvel gevraagd: ‘And what is that building?’

‘That is the kgb headquarters,’ was het antwoord. Op dat moment had Van den Heuvel zich abrupt omgekeerd. Ik begrijp niet wat Kouznetsov met zijn anekdote wilde zeggen.

Aurelio Peccei had me geschreven: ‘I would like very much to exchange some views with you.’ Hij zou 22 september in Brussel zijn. Alle pogingen hem telefonisch te bereiken mislukten, dus de ontmoeting met de voorzitter van de Club van Rome ging helaas niet door.

Op de terugweg naar Amsterdam ging ik nog even bij Peters moeder langs. Zij is een schat. Zij zat bij het raam, droeg een gebloemde jurk met een mooie gouden hangertje. Ook zij maakt zich erge zorgen om Peter. Zij schijnt wel eens tegen hem te hebben gezegd: ‘Kon jij maar in de richting van Jan

werken.’ Zijn broer Jan is in de psychiatrie werkzaam. We waren het eens, dat het wellicht de beste invalshoek zou zijn als broer Jan eens met Peter sprak. Ook Trees kan in die zin misschien helpen. Zij had naar Peters tape geluisterd. Ook zij betwijfelt dat hij ooit een bestaan kan opbouwen met zingen.

Peters moeder was uitgesproken tegen diens plannen naar Zuid-Afrika te gaan. Zij vroeg me hem geen geld voor een ticket te geven. ‘Geweld zal nooit bij Peter werken,’ zei zijn moeder, toen ik vertelde dat Edwin overwoog woedend te worden. Ik stelde haar wel gerust dat Edwin een toegewijde vriend was en niets vervelends zou doen. ‘Je moet met Peet erover blijven praten en dan zal hij heus wel tot een besluit komen,’ zei zij. Ik geloof niet dat zijn moeder er zeker van was dat Peter überhaupt serieus over zijn toekomst nadenkt. Ik zei dus: ‘Hij doet dit heel zeker wel, en ligt er maar al te vaak wakker van. We spreken er nu wel over dat hij iets moet besluiten. Maar welk besluit moet hij dan uiteindelijk nemen?’ Daarop antwoordde zijn moeder, en dat trof me: ‘Hij kan niets.’ Zij bedoelde: hij wil geen onderwijzer meer zijn, hij wil niet meer naar modeshows, wat kan hij verder doen?

Voor ons is het gemakkelijk om te zeggen: ‘Hij moet besluiten,’ maar wat? Wij denken gewoon niet diep genoeg over zijn worsteling na. Ik vertelde hoe mam mijn fondsen had afgekapt. ‘Willem,’ zei Peters moeder, ‘je bent toen misschien boos op haar geweest, maar als je er op terugkijkt was het een wijs besluit van haar.’ Zij wilde niet zo ver gaan me te adviseren om Peter nooit meer een cent te geven. Maar dat is nu juist in het geval van Peter, iets wat niet zal werken en ik ook niet als optie beschouw.

Het was een hartverwarmend bezoek.

23 september 1980

Dokter Barkman onderzocht mijn hoofd. Een vervelende zaak met elektroden en andere toestanden.

Rudy Kousbroek heeft ook een duit in het zakje gedaan over Piaget.188 Ook hij ruikt aan het verschijnsel dat van generatie op generatie veel bij kinderen begriploos wordt ‘ingepompt’ maar gaat dan over het geheugen verder zonder stil te staan bij de ‘vervuiling van hersens’ via het automatisme van ouders en onderwijzers. Kousbroek acht het schadelijk dat geheugentraining in het onderwijs is verdwenen ‘waarmee een opvallende capaciteit die kinderen bezitten ongebruikt wordt gelaten’. Is

dit zo? Wat voor zin heeft het rijtjes Duitse woorden uit hoofd op te dreunen? Is dat geheugentraining?

Het studiecentrum voor vredesvraagstukken in Nijmegen heeft onderzocht dat 49 procent van de Nederlanders de Sovjet-Unie als een bedreiging ziet, wat dus klinkklare onzin is.

Goud is naar 721 dollar gestegen. Het schijnt te maken te hebben met gerezen spanningen tussen Iran en Irak.

Vladimir Kouznets ov reageerde niet zo intelligent op mijn verhaal over minister Luis Alberto Machado in Caracas. ‘We have a Russian proverb,’ zei hij, ‘that when you teach a fool, he will just get into the possession of certain knowledge.’ Hij herinnerde zich dat de hersens van Turgenev tweeënhalve kilo hadden gewogen. Wat hij er mee bedoelde, heb ik maar niet gevraagd. De meeste mensen kunnen zich geen voorstelling maken van wat er zich in hun hoofd afspeelt. Geleidelijk aan, met veel overredingskracht, vroeg hij toch hem meer informatie te sturen en welke boeken hij over intelligentieverrijking zou moeten lezen.

24 september 1980

Ik heb een foto laten afdrukken van Peter als baby. Hij vond dat de trekken en basic characteristics van toen, ook nu in zijn gezicht waren af te lezen, en vond dat hij onzeker leek als baby. NieuwsNet heeft mijn gesprek met professor J. Erickson in Edinburgh tot een absoluut minimum ingekort. Heeljammer. Hij zei teveel dingen over de ussr die de heertjes op de redactie blijkbaar niet in hun kraam te pas kwamen.189

De Amerikanen zijn razend dat het Franse Creusot-Loire een contract van 300 miljoen met de Sovjet-Unie tekende om een staalfabriek ten zuiden van Moskou te bouwen. Hier zie je weer de hand van dr. Jermen Gvishiani. Het complex komt in Lipetsk en zal per jaar 400.000 ton staal gaan leveren. Washington voert als argument de oorlog in Afghanistan aan. In werkelijkheid gaat het de Amerikanen er alleen maar om te voorkomen dat de ussr zich verder zou ontwikkelen tot een werkelijke supermacht van formaat. Ze leggen Moskou onder een economisch cordon sanitaire zoals ze dat ook militair doen.190

Henk Hofland is nu ook Oost-Europa-specialist geworden, al moet hij zijn eerste voet in de Sovjet-Unie nog zetten.191 Ik denk dat Hofland, als Luns, nooit exact heeft begrepen wat die

zogenaamde ‘finlandisering’ inhoudt. Het is een in het Westen uitgevonden denigrerende term voor het Finse beleid positieve nabuurschap met de ussr te bedrijven. Finlandisering van Oost-Europa is allerminst een ‘nachtmerrie’, zoals Hofland het noemt, maar een stukje Realpolitik zolang the global village nog geen werkelijkheid is geworden.

Maggie Scarf heeft onderzoek gedaan bij de veertig miljoen Amerikanen met symptomen van depressie. Zij zou hebben ontdekt waarom meer vrouwen dan mannen depressief zijn. ‘Emotional attachments are much more important to women than to men,’ zegt zij. ‘Women find the idea of ending a relationship - even a very bad relationship - to be “monstruous”.’ Scarf voegt eraan toe dat vrouwen de gedachte niet kunnen verdragen alleen te moeten zijn.192 ‘Sometimes they would rather commit suicide than be alone.’ Dat was trouwens een der voornaamste problemen tussen Frieda Westerman en mij. Frieda hield van me zonder ooit als uitgangspunt het alleen zijn te hebben verwerkt of aanvaard. Dat dank ik aan het boekje De ware eenzaamheid van H.W. Rüssel uit de oorlogstijd.

De PvdA en d66 hebben voorgesteld het voorzitterschap van de koningin voor de Raad van State te schrappen. Waarom? Dan blijft er helemaal niets meer van haar functies over. De regering heeft het voorstel dan ook afgewezen.

Mevrouw Indira Gandhi doet op haar oudste zoon Rajiv een beroep zich met de politiek te gaan bemoeien om de Gandhi-dynastie niet te laten doodbloeden. Zeker nadat haar jongste zoon Sanjay enkele maanden geleden omkwam bij een vliegongeluk. Rajiv werkt als piloot en zou er weinig zin in hebben.

Ik woonde een filmvoorstelling bij in het Babylon Hotel in Den Haag aangeboden door de Cubaanse ambassadeur. Maar weinig personen waren op de uitnodiging ingegaan, zo was ik de enige journalist.

Mr. H.M. Voetelink heeft een brief aan Transol geschreven waarin hij in krasse bewoordingen schrijft over mijn commissie. Ik schrok ervan. Voetelink zei: ‘Het is te hopen dat ze nu naar hun advocaat lopen.’ Dat is dus de bedoeling van die bewoordingen.193

Mevrouw Van Dijk belde uit Baarn en vroeg of ik weer eens langs wilde komen. Zij zei heimwee te hebben naar het verleden. Erg zielig dus allemaal. Haar drie zonen bezoeken haar te

weinig. Dan heb ik me wel anders opgesteld ten opzichte van mam na de dood van mijn vader.

25 september 1980

Ik las gisteravond Delgado's opmerkingen over leven als een robot terug. Dit dagboek zou natuurlijk kunnen worden uitgelegd als het werk van een superrobot. Eigenlijk zijn we met z'n allen gerobotiseerd maar ik wil er zo geconcentreerd en diep mogelijk over nadenken.

Vanmorgen sprak ik telefonisch met Volodja Pechatnov in Moskou. Hij dreigde dat professor Arbatov niets zou tekenen, waarop ik zei: ‘Okay, dan hebben we geen boek.’ Hij staat erop een voorschot van vierduizend dollar van Rogner & Bernhard te krijgen. ‘It is not for the money but out of fairness,’ aldus Pechatnov. Ik belde Stephan Landshoff in München, die reageerde met: ‘Then we will send Arbatov four thousand dollar, if you agree.’ Hij reageerde buitengewoon beschaafd moet ik zeggen.

Ik heb geprobeerd via mijn oude vriend Richard V. Allen een gefilmd gesprek met Ronald Reagan te bemachtigen. Hij biedt zich nu zelf aan als woordvoerder van Reagan. Hij is natuurlijk wel een der voornaamste adviseurs van Reagan, vooral wat buitenlands beleid betreft.

Ook een andere oude bekende, Charles Socarides, schrijft bereid te zijn een interview te geven: ‘I am delighted you would like to do another interview with me for the purposes of your new book.’194

Ik heb het altijd over de emotionele gestoordheid van Jimmy Carter maar what about myself? In het gesprek met Thomas Landshoff bood ik hem aan mijn royalty's te wijzigen van de afgesproken 75% voor mij en 25% voor Arbatov, naar 60% voor mij en 40% voor Arbatov, zodat die 4.000 dollar wat gemakkelijker zouden komen te liggen. ‘I rather would have that proposal come from you to me,’ zei ik. Vrijwel meteen had ik er spijt van en probeerde er overheen te praten. Ook bood ik hem de publicatie van het boek met Jermen Gvishiani aan als olive branch. Toch zou ik er beter aan doen eerst na te denken alvorens een dergelijk emotioneel aanbod te doen. Ik moet er aan denken mijn eigen belang niet te beschadigen want tenslotte is dit boek voor Arbatov financieel niet van levensbelang, maar voor mij wel.

De spoorlijn van het Bakhuisgebergte in Suriname naar Apoe-

ra levert de Surinaamse regering een verlies op van 100.000 gulden per dag. Het zou in het kader van ontwikkelingssamenwerking worden gefinancierd en heeft al 200 miljoen gulden gekost. Dat is de lijn waar Casper van den Wall Bake enige tijd aan heeft gewerkt. Het project lijkt op een fiasco uit te lopen. Bij de zogenaamde herfstmanoeuvres van de navo zijn maar liefst acht militairen om het leven gekomen.

Suharto laat de ex-tapols, ex-politieke gevangenen in Indonesië, nog altijd streng controleren. Er zijn er enkele duizenden vrijgelaten maar generaal Amir Machmud - mij welbekend - kondigde aan dat de controle op deze mensen zal worden verscherpt. In Sri Lanka gaat het weinig beter. Mevrouw Bandaranaike, de voormalige premier, zijn haar burgerrechten ontnomen, zogenaamd vanwege machtsmisbruik tijdens haar bewind van 1970 tot 1977.

Vrij Nederland195 besteedt aandacht aan de ondergang van NieuwsNet welke de vnu maar 25 miljoen heeft gekost. vnu-topman mr. E. Bloembergen beschouwde het opzetten van het tijdschrift als een hobby. De eerste hoofdredacteur, Jacques de Boer, verdween nadat hij een samenwerkingsverband met de bvd had opgezet. Er zouden ‘nieuwsberichten’ worden uitgewisseld. Moet je even nagaan! John Roozen volgde hem op maar die wist zich tijdig te redden door naar de christelijke werkgeversorganisatie over te stappen. De oplage kwam niet boven de 25.000. De vnu had als grens 35.000 gesteld. Een jaar proefdraaien is veel te weinig. Schandelijke gang van zaken eigenlijk.

Alfred Vierling schreef een kapitaal stuk voor nrc Handelsblad minderheden: wie betaalt de rekening?196 Hij wijst erop dat onze samenleving multicultureel is geworden, zoals vastgesteld in het rapport etnische minderheden van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Zou Böttcher daar in zitten? Wie bepalen zoiets? ‘Er zal evenwel een gigantische maatschappelijke inspanning nodig zijn voor wijzelf en de diverse minderheden zich gaan voelen te behoren tot een en dezelfde samenleving.’

Hij vervolgt zijn lucide verhaal met: ‘Het gaat dus niet aan onze samenleving te etiketteren als multicultureel of pluralistisch, als daaraan geen ideologische lading wordt gegeven door een consistent beleid dat de vestiging van zo'n samenleving expliciet beoogt.’ Vierling legt uit dat de overheid feitelijk precies het tegenovergestelde doet. Zeer gedetailleerd en kundig

analyseert hij de situatie. Ik denk niet alleen dat hij weet waar hij over spreekt, maar dat hij gelijk heeft. De minderhedenkwestie zal cruciaal worden want wie wil eigenlijk van Nederland een ‘multiraciale samenleving’ maken? En wie begrijpt wat de consequenties daarvan zullen zijn? We hebben al, na driehonderd jaar actieve koloniale politiek in de Derde Wereld een scala van rassenvermenging op de been gebracht. Mijn vader zei altijd: ‘Lijsters gaan met lijsters, merels gaan met merels.’ Mijn vader had als jongen op Java geleden onder het feit dat mijn grootvader197 zijn moeder - eens de roos van Voorburg genoemd - inruilde voor Sima Sastro Pawiro. Naar bewust een multiraciale samenleving toewerken, lijkt me een riskant experiment, onvoldoende doordacht en niet echt realiseerbaar, laat staan wenselijk. Is dat wat Nederland wil? Zou er een referendum over moeten komen?

Hoe durf ik eigenlijk iets te zeggen over Peter, boos op hem te zijn of hem te bekritiseren? Ben ik zoveel beter? Hoe spring ik met afspraken over royalty's om, zowel bij MacMillan als bij Landshoff? Ik weet nauwelijks hoe het zit of wat de consequenties zijn? Ik ga Peter in bed weer schrijven.

26 september 1980

Volodja Molchanov belde uit Moskou of ik een artikel voor apn Novosti wilde schrijven over Nederlandse defensiepolitiek. Daar weet ik niet alleen niets van, dat interesseert me niet en doe ik dus niet.

Ik begon weer een brief aan Peter. Ik doe er beter aan niets te zeggen. Toch ben ik er erg onrustig over. Tenslotte schreef ik een paar regels, dat ik niet in staat was hem te schrijven.

Dokter Barkema belde dat hij niets ongewoons aan mijn hoofd had geconstateerd: ‘Niets ongewoons voor iemand op uw leeftijd. Dan mogen er best wat plekjes zijn.’

‘U bedoelt slijtage?’

Nee, dat noemde hij liever anders. ‘Wanneer iemand grijs haar heeft behoeft dit nog geen slijtage te betekenen.’

27 september 1980

De tijd vliegt. Jantje Kikkert, mijn voetballer uit Hoogeveen, arriveerde gisteravond. Ik verander in een beest bij deze jongen, die dan mompelt: ‘Ruige beer.’

Ronald Gase en zijn vriendin Liesbeth kwamen langs. Ik spreek liever met hem alleen, al vind ik haar wel aardig. ‘Over tien

jaar ben je een 65-plusser,’ zei hij. Dat wist ik natuurlijk maar ik schrok ervan die woorden te horen.198

Ik weet zeker dat er iets niet goed is met mijn nek. Ik zal dokter Barkema vragen schriftelijk te bevestigen dat alles in orde is.

28 september 1980

De vogels zijn zo slim. Ze komen vanaf de daken aanvliegen zodra ze iets in mijn keuken zien bewegen.

Soms denk ik aan broer Theo en dat doet pijn. Tante Jetty zei dat zij tante Tatyana Poslavsky in Tasjkent zou schrijven, wat natuurlijk allang had moeten gebeuren.

Ik heb lang in de polders gefietst.

Ik bracht een bezoek aan Adèle Croiset. Ik besefte eigenlijk niet dat zij maar vijf jaar met Gerard was getrouwd. Haar situatie is precair wat de erfenis betreft, omdat zij niet weet hoe de kinderen zullen reageren. Zoon Hijman heeft haar slechts eenmaal bezocht om te weten te komen hoe groot de schuld op haar huis is. Hij had gezegd: ‘Je hebt toch vijf goede jaren gehad. Je kunt nu gaan werken als receptioniste.’ Geen van Gerards kinderen heeft haar na de dood van Gerard bezocht. Gerard junior was na terugkeer uit de vs geweest om het door hem gemaakte schilderij en een Boeddhabeeldje op te halen. Dat was alles. Adèle heeft het niet op met Carel Enkelaar. Ze minacht hem.

Adèle vertelde dat Gerard een hond wilde hebben. Dat had zij teveel zorg gevonden en daarom mocht zij geen kat van hem hebben. Vrijwel direct na zijn dood was een zwerfkat komen aanlopen, die niet meer weg wilde. Zij denkt nu dat Gerard dit vanuit the yonder heeft geregeld, maar dat lijkt me dus te ver gaan, om niet te zeggen onmogelijk.

Bij mevrouw Hazeu in Waalre heb ik naar het televisieprogramma van Tenhaeff, Van Praag en Enkelaar gekeken die over Croiset babbelden. Ik dacht: arme Gerard dit is het beste wat er voor je uit te halen is in dit land. Mevrouw Hazeu, die wel in New York urenlang naar kandidaten voor piano in de Julliard School of Music is gaan luisteren, wilde helaas niet even naar het programma over Croiset kijken. Mevrouw Hazeu is nog altijd bang voor de sovjets of een sovjetinvasie van West-Europa. Onbegrijpelijk, maar dat is de fall-out van de antisovjet-hetze door de algemene ‘voorlichting’ van de vrije media! Vervolgens een bezoek aan Netty en Enk Feldhaus van Ham. Alle kinderen waren er. Gezellig. Erik is nu 25 jaar en leeft sa-

men met een veel oudere dame met een hoge functie bij de Bijenkorf. Op een oude fiets... Zijn vader denkt dat ze geen seks hebben. Natuurlijk hebben ze dat wel. Enk vond het ‘een belediging’ dat de Nieuwe Revu adverteerde met ‘Een homoseksuele heer en 175 Russische cadetten.’

Netty zei terecht: ‘Ze spreken toch ook niet over een heteroseksuele heer?’ En zo is het natuurlijk. Het zal me een worst zijn. Dat is typisch Nieuwe Revu en dat weet je van tevoren.

29 september 1980

Loek de Levita belde. Hij had gehoord dat Richard V. Allen een uitgebreid interview over de buitenlandse politiek van de Reagan Administration aan een der grote televisienetwerken had gegeven. Hij vroeg of ik wilde proberen hem zo snel mogelijk voor onze camera's te krijgen voor het geval Reagan de verkiezingen zou winnen.

Volodja Pechatnov belde uit Moskou over de vierduizend dollar van professor Arbatov. Ik zegde toe dat het in orde was. Inderdaad kwam een brief van Thomas Landshoff, die dit bevestigde.

Ik ben erg met Peter bezig.

30 september 1980

Ik stond opnieuw op met hoofdpijn. Moet toch mijn kop grondig laten nakijken. Afschuwelijk gedroomd en slecht geslapen, wat niet dikwijls gebeurt. Ik zag hoe een vrouw op een boomtak door een panter werd aangevallen. Zij viel in het water. Ik wilde het verder niet zien, werd wakker en kon niet meer in slaap komen.

De handel van de Sovjet-Unie met het Westen en Japan is 32 procent naar boven gesprongen en heeft een omzet van 14.679 miljard roebel bereikt. Dit is veelbetekenend. Dit betreft de eerste zes maanden van 1980. Het bedrag is gelijk aan 22,02 miljard dollar. Dat is heel veel voor Moskou. West-Duitsland staat bovenaan, gevolgd door Frankrijk en Japan. Het zal in Washington niet in dank worden afgenomen.

Ik liep bij Jan en Babette Cremer binnen. Hij heeft samen met zijn vriend Loeb doorgezet om een serie Hongaarse romans in het Nederlands te vertalen en hier uit te geven, dit ter ere van zijn Hongaarse moeder. In februari 1981 komen drie delen uit en in april drie meer. Dat is eigenlijk het directe resultaat van het contact dat ik tussen Jan en Anna Bebrits tot stand bracht. Dat begon met een etentje bij mij op Amerbos met generaal Cor Knulst en diens vrouw. Een etentje dat Jan aanvankelijk

een uur van tevoren afzegde, maar na stampij van mij kwamen ze toch opdagen.

Ik kreeg bezoek van een filmer, John Lammers, vergezeld van een dikke Tilburgse heer, Piet Smulders, die in Johannesburg schijnt te wonen, waar hij naar olie, gas en uranium zoekt via een kleurling, die net zulke gaven zou bezitten als Gerard Croiset. Lammers zei een contract met Dico (generaal Dimiter Dimitrov) te hebben getekend om een film te maken over de vermoorde tsaar van Rusland. ‘Dat was een obsessie van hem.’ Nadien heeft hij nooit meer van deze Elusive Pimpernel gehoord.

De heer Smulders vertelde dat hij de kleurling ook naar Nederland gebracht had, waar hij grote voorraden gas en olie had aangewezen. Het ging erom een financier te vinden. Ik dacht wel aan Pieter Baaij, maar het leek me beter hier niets over te zeggen om andere afspraken met Baaij niet te doorkruisen.

Ik ben nu zeer ver met het nieuwe jfk-manuscript en heb het aan Stephan Landshoff gegeven. Hij belde. Hij vond het geweldig en was perplex over mijn eerlijkheid. ‘Dico gaf jou bepaalde documenten op voorwaarde dat je ze niet zou kopiëren en dat heb je dus ook niet gedaan!’

‘Natuurlijk niet.’

‘Maar nu heb je dan ook niets, Willem.’

‘Maybe, maar zo werk ik nu eenmaal.’

Hij zegt een Amerikaanse uitgever te willen zoeken.

Er komt een expresbrief van Peter. Ik heb tranen in mijn ogen. Het was nodig dat hij de belastingpapieren invulde voor Meyburg en Co. Het duurde weer zo lang. Ik belde hem om te vragen hoe zijn financiële situatie was. Niet goed, maar hij zal nooit direct of indirect een cent vragen, dat is nu juist waar het om gaat. Maar ik kan die lieve jongen ook niet voor altijd op sleeptouw nemen. Nu is NieuwsNet ook weer geschiedenis.199 En het goud keldert met sprongen nu bekend is geworden dat Iran Amerikaanse gijzelaars gaat vrijlaten.

1 oktober 1980

Ik ontving een telegram van minister Machado's assistent uit Miraflores Palace in Caracas, dat hij gedetailleerde voorstellen wil ontvangen voor een mogelijke film met Chanowsky Productions.

Max Pam, Henri Brookman en Adriaan van Dis kwamen een hapje eten. Van Dis is aardig, maar hij heeft het achter de elle-

bogen. Hij kwam binnen en gaf me een boekje over de Oranjes in de negentiende eeuw van Fred Lammers. ‘Een boekje over je familie,’ zei hij er vals bij. Zijn bezoek was in werkelijkheid een geraffineerde operatie om mij er op voor te bereiden, dat het toegezegde interview in het Zaterdag Bijvoegsel niet door zou gaan. Toen ik er op wees dat Bibeb mij wel degelijk voor Vrij Nederland had geïnterviewd, antwoordde hij: ‘Oh, ik dacht dat jij nog nooit door haar was geportretteerd.’ Later zei hij: ‘Nou ja, als Max Pam het gesprek met jou wil maken...’

Brookman en Pam botsten omdat Henri zei: ‘Het is beter frustraties uit te praten,’ waar ik het natuurlijk ook mee eens ben, maar Pam meende: ‘Het is soms beter frustraties te verdrukken.’ ‘Nee,’ zei Henri terecht, ‘dan krijg je extremisme.’

‘Niemand wil hier zeggen of Nederland nu een immigratieland is. Waarom kan iedereen zich hier zo maar vestigen, terwijl je nauwelijks Amerika of Canada meer binnen kan komen?’ Toen Brookman begon te spreken over ‘Nederland is vol’, waar dus de Centrumpartij ook mee adverteert, werd hij direct in koor aangevallen met: ‘Wat is overbevolking?’ Ze gedroegen zich naar, ze wisten alles al, terwijl Henri Brookman verre superieur was in de mate waarin hij over de problematiek had nagedacht en waarin hij er intelligent - als Alfred Vierling - over kon spreken. Van Dis en Pam zijn types die alles al weten en niet werkelijk openstaan voor nader onderzoek.



illustratie

Toen ik Pam vroeg of hij een Indische jongen was, antwoordde hij: ‘Nee, ik ben joods.’ Henri zei later dat mijn vraag Pam

kennelijk had geïrriteerd.200 Henri: ‘Je hebt ze totaal overdonderd om hen met mij te confronteren. Zeker Max Pam, want die zei vrijwel niets en keek alleen maar rond. Die man kan nooit een interview met jou maken want jij bent een andere journalist en vergeleken met jou stelt Max Pam niets voor.’

‘Waarom kwamen Adriaan en Max Pam beiden in een kostuum met das?’ vroeg ik.

‘Omdat zij zich niet op hun gemak voelden,’ zei Brookman. Adriaan zag dat ik Nestrovit innam, de tabletten die we voor de oorlog al op De Horst kregen. Hij stak er vier in zijn zak. Later vroeg hij waar je die dozen kon krijgen. ‘Die breng ik uit Zwitserland mee.’ Ik gaf hem een doos die al open was mee. De heren gingen pas om 23:30 uur naar huis.

2 oktober 1980

Ik vergat mijn Ray-Ban, Time en International Herald Tribune in een telefooncel. Ik rende terug. De bril was foetsie, de rest lag er nog. Ik haat het op zo'n manier geld te verspillen terwijl Peter het uitstekend zou kunnen gebruiken. Ik voel me gewoon verantwoordelijk voor hem en toch kan dit niet doorgaan.

De rabbijn Abraham Soetendorp van het solidariteitscomité voor Russische joden is warempel officieel op de sovjetambassade ontvangen. Eerste secretaris Bachkirov en Opalev hebben met de man gesproken.

Er zijn dit jaar 124.000 Cubaanse bootvluchtelingen in de vs gearriveerd, waarvan 12.000 in kampen werden opgesloten. Er zijn gestoorde jongeren bij die met doses thorazine worden ingespoten. Vooral kampen waar mannen alleen zijn vastgezet, zoals Fort McCoy in Wisconsin, schijnen ‘frightening places to live’ te zijn volgens Newsweek.201 ‘Stabbings and homosexual rape are common.’ In Fort McCoy is een veiligheidsgroep van 80 man gevormd, Warhawks, om de orde te handhaven. Omdat de Warhawks er zelf onder gevangenen op los neukten, zijn ze weer ontbonden. Washington had al jaren geleden die walgelijke criminele blokkade tegen Cuba moeten opheffen, om niet te zeggen dat het embargo tegen Castro nooit had behoren te worden ingesteld.

3 oktober 1980

Dit was de verjaardag van mevrouw Schimmelpenninck uit Bosch en Duin. Het lijkt zo lang geleden.

Ik sprak een uur met de Egyptische ambassadeur in Den Haag.

Hij was in de jaren zestig op de vn in New York gestationeerd. We bleken vele gemeenschappelijke vrienden te hebben als ambassadeur Diallo Telli van Guinea en Quaison-Sackey van Ghana. Evenals ambassadeur Abdelkadir Chanderli van Algerije trouwens. Hij vond het plan om prins Fuad te filmen bullshit.

Gisteravond telefoneerde ik met de heer Finestone in Parijs, die vertelde dat prins Fuad zich had afgevraagd of het verstandig was voor het voetlicht te treden. Hij wilde er wel over praten en had gevraagd of ik een film van Chanowsky Productions wilde meebrengen.

Ik belde met Vera Illés van het Zaterdag Bijvoegsel van nrc Handelsblad. Adriaan van Dis had gezegd: ‘Vera zei die rotzooi van jou niet in de krant te willen hebben.’ Ik vroeg haar dus of zij het gesprek met William Davidson van het Institute for Psychiatry ging plaatsen. Zij vond het gesprek te weinig concreet en te lang maar, zou het nog eens bekijken. Ook vertelde zij dat niemand op het artikel van Alfred Vierling had willen reageren. Om te huilen, de lafbekken. Ik waarschuwde Vierling en adviseerde hem zelf reacties te organiseren. Hij dacht dat professor Jan Tinbergen misschien wilde schrijven.

Volgens Luns, secretaris-generaal van de navo, ontbreekt het Nederland, België en Denemarken ‘aan politieke moed’ om de defensie-uitgaven met drie procent per jaar te laten groeien, zoals in het Atlantisch bondgenootschap was afgesproken. Hij wees op ‘de overvloedige middelen die de Sovjet-Unie in haar defensie-inspanningen investeert’. Het heeft geen moer met moed te maken, maar met intelligentie en geïnformeerdheid. Ik schreef Peter over de geldsituatie, wat me zeer aan het hart ging. Ik weet eigenlijk niet hoe dit te behandelen en ik ben bang altijd nog teveel aan mezelf te denken.

Stephan Landshoff spreekt nu opeens heel anders over mijn jfk-manuscript. Dat werkt op mijn zenuwen. Hij is blijkbaar omgepraat en zegt: ‘Ik weet niet genoeg van de jfk-affaire om het te beoordelen.’ Ik werd woedend en vroeg hem het manuscript te retourneren. Er is geen pijl op die jongen te trekken. Wim Klinkenberg hield een lang verhaal over hoe betrouwbaar Landshoff was. Ik ontmoette hem in Arti. Hij deed een suggestie voor een uitstekende reportage, gebaseerd op de uitkomst van de Duitse verkiezingen, die ik apn Novosti in zou kunnen sturen.

4 oktober 1980

Ik ben eigenlijk constant van slag over de situatie rond Peters problemen. Richard Thieuliette zei vroeger dat als een relatie heavy werd, het zaak was ermee te kappen. Daar kan met Peter geen sprake van zijn. Vergeleken bij hem heb ik zo veel, dus moet ik delen. Maar hij doet zo weinig om voor zichzelf te zorgen. Ben er dag in dag uit naar van. Ik belde Peter en vroeg hem twee dagen naar Amsterdam te komen en mee naar Parijs te gaan voor het filmen van een gesprek met prins Fuad van Egypte.

Op Cornell University hebben de studenten weer iets nieuws bedacht. Eerst was het streaking wat betekende als gekken naakt rondrennen. Nu heet het shrieking. Iedere avond om 23:00 uur na het blazen op een fluitje worden de vensters van de slaapzalen op de campus geopend waarna studenten vijf minuten lang schreeuwen. Ze schreeuwen om te ontspannen. Heel geleidelijk aan worden we met z'n allen steeds gekker en niemand schijnt het op te merken.

Ik ben om 23:00 uur bij een heldere sterrenhemel naar het Vondelpark gereden en viel in de armen van een ventje dat me steeds maar in zijn armen hield en gekoesterd wilde worden, waarna hij me een perfecte blow-job gaf.

5 oktober 1980

Ik droomde intens over mam.

Ik ging door mijn dagboeken bladeren en vond een brief van haar uit 1957, vanuit Port Elisabeth in Zuid-Afrika naar Djakarta gezonden. Wat een belevenis mijn dagboek. Dat ik dit een levenlang echt heb gedaan!

Ik luisterde naar een pianoconcert van Mozart. Weldadig.

Ben eerst de polders in gefietst. Zelfs als het kleine busje naar Zunderdorp langskomt, is de benzinestank dermate penetrant dat ik een tijdje wacht voordat ik verder fiets. En niemand doet er iets tegen, ik ook niet.

Schreef voor Novosti het verhaaltje: schmidt victory assures ‘yes’ to cruise missiles in holland.

Edward Jay Epstein, de ‘jfk-specialist’, schrijft in The New York Times over the spy war en over dubbelagenten gerekruteerd door de cia en ontdekt door de kgb. Een zekere ‘Trigon’, een cia-spion in het Kremlin, is door de kgb blijkbaar ontdekt. Hij heet Anatoly Filatov en werkte op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Moskou. Hij was in 1976 in de val gelokt door de cia in Algiers, dat wil zeggen, via chantage met een voor Filatov compromitterende foto, een oude truc dus.

Filatov schijnt voornamelijk ontdekt te zijn door een stomme opmerking van iemand uit de staf van de heer Brzezinski op het Witte Huis.

Een ander curieus verhaal van de fameuze ‘journalist’ Edward Jay Epstein is verschenen in de The New York Times nota bene. Het handelt over spionnen en dubbelspionnen en is (na de Dallas-affaire en George de Mohrenschildt) kennelijk een kolfje naar zijn hand. Op 1 april 1958 ontving de Amerikaanse ambassadeur in Bern, Zwitserland, Henry Taylor, een mysterieuze brief van een zogenaamd ‘hoge officier van een Communistische inlichtingendienst’. De man wilde noch zijn naam noch nationaliteit bekend maken. Hij tekende met ‘Heckenschutze’. Achter elkaar identificeerde Heckenschutze mollen die binnen Westerse landen voor de kgb werkten, van assistent van een Britse admiraal tot en met een kolonel en een Israëlische historicus. Kolonel Stig Wennerström van de Zweedse ambassade in Washington was zelfs een generaal van de kgb. In 1960 besloot Heckenschutze naar het Westen te drossen en arriveerde hij met zijn echtgenote op kerstdag in West-Berlijn, waar hij door een groep cia-officieren werd verwelkomd. Hij stelde zich voor als Michael Goleniewski, vicevoorzitter van de Poolse Communistische inlichtingendienst. Hij vertelde in een boomstam in Warschau een schat aan waardevolle documenten te hebben verborgen die de cia maar moest gaan ophalen. Dit gebeurde. Er werden duizenden pagina's van Poolse en Russische militaire rapporten gevonden, waarin veel geheime Amerikaanse en navo-gegevens waren vervat.

De overloper had later nog een verrassing in petto. Hij was niet Michael Goleniewski maar groothertog Alexei Nikolaevich Romanov. Zijn vader, tsaar Nicholas ii, was in het geheim naar Polen ontsnapt nadat de Bolsjewieken de macht hadden overgenomen. Hij verklaarde zichzelf de erfgenaam van het familiefortuin van de Russische tsaren. Richard Helms van de cia begreep dat mijnheer Goleniewski de Amerikaanse spionagedienst in een moeilijk parket plaatste, omdat de man enerzijds zeer waardevolle informatie had gegeven, maar anderzijds kon de cia zich niet permitteren deze groothertog te erkennen als de zoon van de vermoordde Russische tsaar. Afgezien van de vraag of het zoontje van Nicholas ii niet met de overige leden van de tsarenfamilie in Ekaterinburg was vermoord, zoals algemeen aangenomen. In 1964 verbrak de cia dan ook alle banden met mijnheer Goleniewski.202

Het is vreemd dat toen Dico (Dimiter Dimitrov) zich bij me meldde in 1977, hij ook eerst Dimitrov heette en daarna Donald Donaldson, ook een generaal was en zich uitsloofde een film over de tsaar te maken. Hij was ervan overtuigd dat Nicholas ii naar Roemenië was ontkomen en daar lange tijd in een klooster had gewoond, alwaar Dico diens dagboek had gevonden.203

De ussr heeft Iran hulp geboden in het conflict met Irak, wat vreemd is want Irak is een oude bondgenoot van de Sovjet-Unie. Misschien gebeurt dit omdat Westerse inlichtingendiensten Saddam Hoessein steunen tegen de ayatollahs. Iran heeft bovendien het sovjetaanbod van de hand gewezen. Waarom dan die geste gemaakt?

Helmut Schmidt heeft gewonnen. Klinkenberg gaf gisteren in Arti Franz Joseph Strauss een kans. Ik zei: ‘Geen sprake van, in geen duizend jaar.’ Hij zit er toch wel vaak naast.

Premier Dries van Agt is in China. Hij heeft daar gezegd ‘dat vooropgesteld dat ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is, China gelijk heeft op zijn hoede te zijn voor de Sovjet-Unie’. Hij voegde er aan toe: ‘Het zou een illusie zijn te menen dat van de Sovjet Unie geen gevaar te duchten is. Alleen een dwaas kan hiervoor de ogen sluiten.’ Wat weet die man er in godsnaam van? Waar haalt hij zijn informatie?

Dr. Philip Handler is afgetreden als president van de National Academy of Sciences in Washington. Zijn voorzitterschap van twaalf jaar zat er op. Jammer. Hij wordt opgevolgd door Frank Press een geofysicus.204 Ik wil met dr. Handler een boek schrijven.

6 oktober 1980

Ik luisterde naar de vijfde symfonie van Tchaikovsky. Prachtig. Tijdens een bespreking met advocaat H.M. Voetelink vroeg deze: ‘Waarom wilt u Bob Kroon zo hard aanpakken?’ Ik werd razend en had de grootste moeite om het gesprek vriendelijk te houden. ‘Hoe kunt u zoiets denken of vragen na wat Kroon heeft gedaan om mij als een soort kgb-agent voor te stellen in Time en De Telegraaf, alsof ik achter Beatrix aan zat? En dan schrijft u ook nog zonder mij er vooraf in te kennen een pessimistische brief naar Lennox Bower in Dallas.’ Hij las daarop voor wat hij had geschreven, alsof ik deze tekst niet allang kende. Ik vroeg hem opnieuw: ‘Waarom denkt u dat ik

Bob Kroon wil aanpakken?’ Daarop begon Voetelink het gewraakte artikel in Time uit 1977 opnieuw te lezen. Halverwege stopte hij. ‘Kroon hing zijn hele verhaal aan u op,’ zei hij ook nog. Het was een vervelend gesprek, inbegrepen stemverheffingen, waar ik allerminst van gediend ben.205

Daarna zei hij bovendien dat de scherpe tekst aan Transol tot resultaat had kunnen leiden. Dit was echter niet het geval geweest wat mij in de positie plaatste tegen Transol te zeggen: ‘Ik weet niet wat Voetelink nu heeft gedaan, ik was er niet van in kennis gesteld.’ Ik antwoordde dat ik absoluut niet van dergelijke juristenstunts hield. Ik vroeg hem zelf met Röell van Transol te gaan spreken. Ik zal nooit begrijpen waarom hij met een kort geding dreigde, terwijl we het zelfs niet overwogen.

7 oktober 1980

Ik had een prettig gesprek met notaris Meijer. Hij legde uit dat sinds Peter mijn erfgenaam was, ik rekening moest houden met wat hij aan belasting over mijn bezit zou moeten betalen, dit jaar zes en volgend jaar zeven procent. Ik zou Amerbos ook nu al aan Peter kunnen schenken, de 15.000 gulden belasting zelf betalen en dan een huurcontract met Peter opstellen, zodat ik er tot mijn dood in zou kunnen wonen. Hij raadde af lock stock and barrel aan Peter over te schrijven, want ook al waren we nu hartsvrienden, daar zou verandering in kunnen komen en dan zou Peter me op een dag uit mijn eigen huis kunnen zetten. Bovendien, in dat geval zou de overheid Peter nooit bijstand verlenen en zeggen: ‘Verkoopt u eerst maar het huis.’ Waar zo'n notaris al niet aan denkt!

Madame de Ramaix belde om te bedanken voor mijn verjaardagstelegram. Zij vroeg of ik nog piano speelde. ‘I am hungry for music,’ zei ze.

‘I can never forget you, not even after forty years,’ zei ik.

‘I am flattered,’ was haar antwoord. ‘Thank you for your friendship and goodnight.’ Hoe kan ik onze wandelingen in Baulers ooit vergeten?

8 oktober 1980

Hans Simons, de cameraman van Jan Pieter de Visser van de ncrv, belde af en gaat niet mee naar Parijs om een gesprek met prins Fuad voor te bereiden. Het scheen Loek de Levita niet te verbazen.

Henri Brookman belde: ‘Pas op met Max Pam een interview

geven. Ik denk dat hij je als een kletstante wil voorstellen. Trap er niet in.’

Het is vijfentwintig jaar geleden dat James Dean bij Cholame, Californië in een zilverkleurige Porsche om het leven kwam. Driehonderd ‘volgelingen’ hebben hem gisteren herdacht op zijn graf in Fairmount, Indiana. Ik zal nooit begrijpen hoe de Dean craze precies werkt.206

Het blad CounterSpy heeft onthuld dat een verslaggever voor The New York Times, Kenneth Love, in 1953 een rol heeft gespeeld bij het omverwerpen van de regering Mossadegh in Teheran in samenwerking met de cia. The New York Times ontkent het natuurlijk maar naar alle waarschijnlijkheid is het wel degelijk waar. Net als hier, met types als Raymond van den Boogaard van nrc Handelsblad, worden journalisten voor het karretje van de inlichtingendiensten gespannen.

9 oktober 1980

Peter arriveerde uit Londen om mee naar Parijs te gaan. Hij stapte meteen op de fiets de polders in ‘om de stank van Londen uit mijn longen te krijgen’.

10 oktober 1980

Parijs, Orly Hilton

We stonden om 06:00 uur op en waren iets na 12:00 uur in Parijs, een rustige, ontspannen reis omdat Peter het haat als ik idioot hard rijd. Ik had beloofd niet teveel boven de 125 km/u te zullen gaan. He was happy.

Ik ontmoette Jeffrey Finestone, de vertegenwoordiger van de Monarchist League in London. Hij was misschien nog geen dertig jaar, droeg een streepjespak. Ik was in corduroy, sweatshirt met foulard en Frye boots. Hij had zojuist een fotoboek over Europese koningshuizen in elkaar gedraaid. Hij leek bezeten van koningen en koninginnen. Hij begeleidde me naar Avenue Foch en het appartement van prins Fuad van Egypte. Hij sprak de man met Your Majesty aan, wat ik dus ook deed. We konden de weg eerst niet vinden en waren dertig minuten te laat. De koningin opende de deur. We boden in alle toonaarden onze verontschuldigingen aan. Overal portretten van koning Farouk en koning Fuad i. We ontmoetten Fuad ii in diens werkkamer waar ik naast hem op een leren bank plaats nam. De koningin en Finestone zaten op stoelen. Er werd thee geserveerd.

We hadden een zeer open en aardig gesprek. Fuad ii had eigen-

lijk twee gezichten: het ene open, een en al vriendelijkheid, spontaan soms, aardig en ernstig en het andere geladen met achterdocht. ‘My father was a bit too easy with journalists and was often cheated, so perhaps this made me very prudent.’ De koningin vertelde over enkele maanden een tweede kind te verwachten, wat me verbaasde want het was nauwelijks aan haar te zien. Zij bleek het zusje van een studievriend van de voormalige kroonprins te zijn. Zij promoveerde op het onderwerp: de positie van de vrouw in de sprookjes van Duizend en een nacht. Maandag zou zij een lezing van een beroemde, Egyptische oudheidkundige bijwonen. Zij was vriendelijk maar kan zeker bitchy zijn.

Fuad ii zei niet te hopen dat ik speciaal naar Parijs was gekomen om hem te ontmoeten.

‘Oh, nee,’ zei ik, ‘morgen dineer ik met vrienden.’ Waarop Jeffrey invulde dat het om Dewi Sukarno ging. Er ontstond een discussie. Ik benadrukte dat Dewi veel mensen zag waaronder premier Barre. De koning viel meteen in: ‘I don't think so, because Monsieur Barre is very careful whom he sees.’ Dan weet je genoeg. Daarna liep zij naar het bureau van de koning en haalde een klein fotoalbum te voorschijn. Fuad probeerde haar ervan te weerhouden maar het gevolg was dat ik lange tijd het koninklijke fotoalbum op mijn knieën heb gehad, overigens zonder er in te kijken, wetende dat Fuad er tegen was. Op het laatste moment heb ik vluchtig naar twee kleurenfoto's van de koningin met premier Barre gekeken en het toen weer snel gesloten. Peter reageerde: ‘Wat een bitch om te proberen je vriendin Dewi zo naar beneden te halen.’ Ik gaf toe dat Dewi soms een wat moeilijk temperament had maar dat Pierre Salinger me had gezegd hoe hij bewonderde dat zij zich had weten te handhaven in de Parijse society.

De zogenaamde koning van Egypte was van mening dat Anwar Sadat zijn land teveel internationaal isoleerde. Hij zou zijn volk nog altijd ‘in any capacity’ willen dienen. Alhoewel het eerste kind van het echtpaar in Cairo was geboren, was hij niet meer naar Egypte teruggekeerd. Bij de geboorte van de ‘troonopvolger’ was mevrouw Sadat met bloemen de koningin komen gelukwensen. Het hospitaal was door extra politie beveiligd. De ‘kroonprins’, een blond jongetje, dribbelde binnen. Ik zei dat ik me de moeder van Fuad herinnerde als een blonde dame. ‘Nee,’ zei Fuad ii, ‘zij heeft eigenlijk zwart haar en is een moedige Egyptische patriot. Zij woont nog altijd in Cairo en is nu met een beroemde arts getrouwd.’

Ik overhandigde Fuad ii een exemplaar van het tweede deel

van Grenzen aan de groei, waarop de koningin vroeg: ‘Where is Volume one?’ Zij deed of zij geïnteresseerd was alles te lezen, maar ik heb deel I niet meer in de Engelse editie om weg te geven. Fuad ii wist in ieder geval wie Aurelio Peccei was en scheen ook wel van Limits to Growth, het rapport van de Club van Rome, te hebben gehoord.

11 oktober 1980

Orly Hilton

Heb met Peter de film Caligula gezien over de Romeinse keizer die verliefd was op zijn zuster. Peter kwam er echt ontdaan uit (net als ik). Wat is het nut van zulke verraderlijke, wrede, bloeddorstige films? Zoals de moord op zijn beste vriend en de loyale paleiswacht. Dewi zei dat ze de man die deze rol speelde, aantrekkelijk had gevonden.

We waren tegen 20:00 uur bij Dewi Sukarno Avenue. Zij was vorige maand in Djakarta geweest zonder visum en had het land verlaten zonder uitreisvisum. ‘Imagine,’ zei ze, ‘a former first lady having to bribe the customs in order to get out of the country.’ Zij had een lange zakenreis gemaakt en was op goed geluk, zonder toestemming te vragen, naar Indonesië gegaan ‘since they could not afford not to let me in’. De spanningen waren te snijden in het land maar waarschijnlijk zou Suharto als president herkozen worden. Toch zou er niet veel voor nodig zijn het kruitvat tot ontploffing te brengen. Terwijl zij zachter begon te spreken, zei ze: ‘I hope it will be the last time,’ want Dewi beschouwt de Suharto-kliek terecht nog steeds als verraders.

Terwijl we spraken kwam Kartika thuis. Ik vond het vreemd dat zij aanbelde. Dewi vroeg mij de deur open te doen. De dochter is nu een stuk groter dan Dewi. Zij is zeer veranderd en heeft een lange neus en heel andere ogen, dan zowel Dewi als haar vader, Bung Karno.

Later zijn we in een Indiaas restaurant gaan eten waar twee kennissen van Dewi zich bij ons voegden. Peter is eigenlijk meer observant dan ik. Dewi morste op haar blouse, riep uit: ‘Oh my God,’ en begon te poetsen. ‘Ze had er geen aandacht aan moeten besteden met de attitude de blouse morgen aan cleaners te geven,’ meende Peter. Hij had gelijk. Ik zei hem dat hij zaken uitstekend bekeek. ‘Dat is omdat ik goed luister,’ antwoordde hij.

Dewi reageerde heel anders op Fuad ii dan omgekeerd. Zij zei er een of twee keer te dineren te zijn gevraagd. Zij dacht dat de ‘koning’ in onroerend goed werkzaam was. ‘I think Fuad

was king for 12 days and eight hours, when he left the country for ever,’ voegde Dewi er, waarschijnlijk correct, aan toe. Fuad ii is dus inderdaad een koning in ballingschap.

De verhouding tussen Dewi en Kartika moet zeer moeilijke perioden hebben gekend, vooral de laatste drie maanden van 1979. ‘My problem is, that you are my mother,’ moet de dochter van Bung Karno tegen Dewi hebben gezegd. ‘I did not know how to handle her,’ zei Dewi. ‘For months I blackmailed her, if she did not behave she would have to go to a boarding school.’ Kartika moet weken lang hebben gehuild. Haar moeder zei zelf: ‘Till her face was blue.’ Zij vervolgde: ‘I was so furious with her, that I hit her, that blood was on her head. I thought she had to go into a hospital.’ Kartika had haar moeder gevraagd: ‘When did you loose your virginity?’ Het antwoord was geweest: ‘That is none of your business.’ Kartika zei daarop: ‘You married my father when you were nineteen, but don't tell me, that no-one had tried to get you before.’ Kartika vertelde verder dat er op school discussies waren geweest waarbij een Iraanse student had gezegd een revolutie tegen Khomeini te willen organiseren. ‘I could fall in love with a boy, who wants to fight Khomeini, but I would not choose him to be my husband,’ zei ze.

De ogen van Kartika waren veranderd. Ik kan haar niet meer bereiken zoals vroeger. Zij is een vreemde geworden. Jammer.

12 oktober 1980

Fred van Kuijk kwam met een televisiecamera bijgestaan door Peter Brugman. We filmden in Dewi's appartement waarbij we ook Kartika betrokken, bijvoorbeeld zittend aan de piano, of moeder en dochter bladerend door foto-albums. Dewi opende de deur toen we arriveerden, op blote voeten in een transparante peignoir. Zij wilde slechts van een kant worden gefilmd. Het gefilmde gesprek verliep vlot. Loek de Levita zal er blij mee zijn. Fred is zeer professioneel. Peter wachtte later op ons in de Bar des Théatres, ons lievelingsplekje in Parijs. We hebben daar lang nagetafeld. Dewi vroeg of we nog mee naar boven gingen voor een glas champagne maar ik was moe.

Dewi heeft gebroken met haar zoveelste liefde, Duc de Sabran, die ik eigenlijk best aardig vond maar die zich natuurlijk ook geen raad wist met haar woede-aanvallen. Ik vroeg hoe het met onze zakenpartner de heer Baehr ging, met wie we groentekassen in Arabische landen zouden opzetten. Wat ik van de man vond, was haar wedervraag. ‘Hij kletst teveel en is een bullshitter,’ zei ik. Zij wist te vertellen dat Baehr 60 milj oen dollar had

gestolen op een contract met Iran via een geheim fonds. Officieel was de 60 miljoen geboekt als persoonlijke commissie voor de sjah, die er geen cent van had gezien. Dewi verdedigde de heer Baehr als ‘simply being human’. Zij zei: ‘What would you have done if you had a chance to steal sixty million even from your best friend?’ Zo zie je maar weer hoe je mensen leert kennen. Ik maakte duidelijk dat dit niet kon.

Voor we aan het gefilmde interview begonnen, herinnerde ik er aan dat we in ieder geval de club van iggi-landen (Inter Governmental Group of Indonesia), voorgezeten door Nederland, moesten veroordelen voor het financieren van het Indonesische coupregime. Daar ging zij onmiddellijk mee akkoord. Zij vertelde naar het graf van Bung Karno te zijn geweest in Blitar, waar overigens nog steeds toestemming van de autoriteiten voor nodig is.

Dewi vertelde nog iets van belang. Toen President Sukarno op 1 oktober 1965 in haar huis Wisma Jaso vroeg werd gewekt omdat er een coup aan de gang was, vertrok hij oorspronkelijk naar het paleis. Maar op advies van generaal Sabur heeft men hem uit veiligheidsoverwegingen eerst naar het huis van een andere vriendin Haryati gebracht. ‘At the palace three battalions were awaiting his orders. Had Bapak gone to the Istana he would still be president,’ aldus Dewi. ‘The second mistake was that Bapak went to Bogor and did not go to Madiun. I am guilty here perhaps too, because I also advised him to go to Bogor. From Madiun he could have regained power over all Indonesia. Do you know that even as late as 1969, there were people in East Java who hid arms to await Bapak's orders to bring him back into power? But perhaps, Bapak was getting old and was not thinking clear anymore.’

Ik begreep niet hoe zij zoiets kon zeggen. Ik heb immers in 1966 - een jaar na de coup - Bung Karno uitvoerig en lang over alles gesproken. ‘You are wrong, Dewi, he was 65, but he was particularly clear in the head, except he had a bunch of pygmies around him who never really understood him and never reached his level.’ Zij was het hier niet mee eens. Subandrio had Sukarno uitstekend begrepen en om die reden zat hij nog altijd in de gevangenis. Hetzelfde gold voor Ruslan Abdulgani.

Het is waar dat Subandrio en Abdulgani jarenlang tot de naaste medewerkers van Sukarno hebben behoord - bij gebrek aan beter. Subandrio was een slijmjurk, poeslief in Bung Karno's gezicht, maar achter de rug van de president om speelde hij zijn eigen spel-
letjes. Zo heb ik eerder weergegeven wat ik al in 1957 over deze minister ontdekte en aan president Sukarno doorgaf. Later zou hij bijvoorbeeld de brief van de koning van Malakka, die Sukarno voor een staatsbezoek uitnodigde, uit het paleis laten ontvreemden om te voorkomen dat de confrontatie tussen Indonesië en Maleisië via musjawarah (discussie) van de beiden staatshoofden zou worden teruggedraaid.
Ruslan Abdulgani, jarenlang Sukarno's vertrouweling, zou aap wat heb je mooie jongen met diens opvolger spelen en aanvaardde na de coup een ambassadeurspost bij de vn in New York. Toen ik daar in diens woning opmerkte dat twee grote portretten van Suharto met Abdulgani op de schoorsteen prijkten en vroeg: ‘Waar is Bung Karno?’, antwoordde deze Abdulgani: ‘Tactiek!’ In 1994 bezocht ik hem wederom in zijn woning aan Jalan Diponegoro 11 in Djakarta. Hij bleek een speciale kamer ter herinnering aan Sukarno te hebben ingericht, of misschien wel ter meerdere eer en glorie van hemzelf? Subandrio en Abdulgani waren wellicht de besten onder de kwaden. In werkelijkheid had Bung Karno eigenlijk niemand.

13 oktober 1980

Ik sprak vanmorgen twee uur met oud-ambassadeur Hanafi. Hij kreeg soms tranen in zijn ogen bij het ophalen van herinneringen. Hij zei nauw betrokken te zijn geweest bij de vorming van het kabinet van ir. Djuanda, waarbij Subandrio als minister van Buitenlandse Zaken in 1957 aantrad. Ik vertelde Pak Hanafi dat ik juist in 1957, tijdens een gesprek op het paleis, Bung Karno had gewaarschuwd voor Subandrio. Ik blijf er bij dat Subandrio de kwade genius in Sukarno's regering was, die in grote mate heeft bijgedragen tot de val van de president. Opmerkelijk was dat Pak Hanafi zei op dit moment liever niet over de rol van Peking bij de coup van 1965 te willen spreken, aangezien China gepoogd zou hebben Bung Karno door D.N. Aidit te vervangen. Hij wilde hierover vooral niet spreken omdat dit slechts Moskou in de kaart zou spelen. De cpsu was inderdaad niet bij de coup van 1965 betrokken. Later zou hij meer bijzonderheden hierover bekend maken. Dewi was het absoluut niet eens met vermeende Chinese betrokkenheid bij de coup van 1965. ‘The pki called Bung Karno a traitor for not siding with D.N. Aidit. Sukarno and all of us landed into a cross fire. Now, the communists speak with reverence about Sukarno again.’

Bij stralend zonnig weer ging ik met Peter naar ons lievelingsplekje Bar de Théatres voor een crudités en een kleine visscho-

tel. Later dronken we koffie bij Café de la Paix, een ander vast plekje in Parijs. ‘Ik herinner me,’ zei Peter, ‘dat je in 1968 daar bij de kiosk stond, een Tribune opensloeg en zag dat Robert Kennedy was vermoord.’ Hij zei ook: ‘Jouw dagboek is eveneens een kroniek over mijn leven.’

Toen we bij het appartement van Fuad ii arriveerden deed opnieuw de Egyptische koningin de deur open. Ze stond op het punt naar een lezing te gaan en Fuad zei: ‘Je mag wel opschieten, anders kom je te laat.’ Even later arriveerde Jeffrey die de hemel mag weten wat aan zijn haar had gefrutseld. Ik zei hem dat het me in deze vorm aan een pleeborstel deed denken. De koning vond het prachtig. Er werd jus d'orange en thee geserveerd.

We werden het eens dat hij gefilmd zou worden en dit voor het eerst in zijn leven. Eerst zal hij over zijn verleden spreken, zittend onder een groot geschilderd portret van koning Faruk. Daarna een gesprek in de grand salon aan Avenue Foch onder het genot van thee samen met de koningin, waarbij de anderhalf jaar oude kroonprins van Egypte eveneens zal rond dribbelen. Daarna zal het slot worden opgenomen in zijn werkkamer, waarbij aspecten van de hedendaagse politiek aan de orde zullen komen. Fuad vertelde bijvoorbeeld dat hij discreet contacten had geopend met een aantal Arabische leiders. Dwars door het gesprek heen vroeg hij mijn mening over Oriana Fallaci. Ik zei dat ik haar stijl te ruw vond. ‘In a sense you always have to protect the person you interview, work in a historic context and an interview should never aim at a fast headline.’

Hij wilde zich verre houden van commentaar over het Carter-Sadat-Begin akkoord van Camp David. ‘But yes, I would want to say, that I am ready to serve Egypt in any capacity,’ aldus de koning.

‘But if you are king, you would have to serve as the sovereign of your country,’ zei ik.

Fuad zei het overigens in grote lijnen eens te zijn met het beleid van Anwar Sadat, ook wat betreft diens bescherming van Soedan. ‘Twice he helped Numeiri, since Sudan is the southern gateway to Egypt.’

Bij ons vertrek nam ik bijna de verkeerde paraplu mee. Ik bemerkte net op tijd een gouden band met een kroon. Hij opende deze koninklijke plu en tot mijn verbazing kwam een lange puntige speer te voorschijn. ‘It is not allowed,’ zei hij met enige verlegenheid.

‘Can you practice karate?’ vroeg ik.

‘No,’ zei de koning, ‘but I shoot very well.’ We zouden ook

opnamen in zijn sportschool mogen maken als hij gaat zwemmen.

14 oktober 1980

Amerbos

Om 13:00 uur woonde ik een lunch bij in Wassenaar van de nieuwe ambassadeur van Hongarije, waar ook John Jansen van Galen en Raymond van den Boogaard (nota bene) bij aanwezig waren. De ambassadeur zette me aan zijn rechterhand. Jansen van Galen reed mee terug naar Amsterdam. Het schijnt dat zowel Alexander Münninghoff en Raymond van den Boogaard uit Polen zijn gezet. Geen wonder want beiden onderhouden contacten met de inlichtingendiensten. Ik suggereerde dat de Haagse Post eens een omslagverhaal zou moeten publiceren over de werking van het brein. De hemel mag weten of hij luisterde.

Peter had een sok binnenstebuiten aan. ‘Dat zou mijn vader ook hebben kunnen overkomen,’ zei hij. Hij wil zijn naam Van de Wouw aanpassen voor het theater, dus iets gemakkelijks. ‘Waarom niet Peter Tromp of Peter van Houten?’ zei ik. Hij is nu bij zijn moesje.

Adriaan van Dis heeft een schrander briefje geschreven om mijn gesprek met John Erickson niet in het Zaterdags Bijvoegsel te hoeven meenemen. Hij verwijst naar Vera Illés, die uit principe nooit iets van mij in nrc Handelsblad zal opnemen.207 Kolonel Fletcher Prouty is bereid mee te werken aan een boek voor de Amerikaanse markt, over mijn ervaringen in de Kennedy-zaak. Hij wil zelfs een voorwoord schrijven. Maar hij wil 2.500 dollar hebben, waarvan 1.250 dollar als voorschot. Niet onredelijk maar dat kan ik me niet permitteren.208

Georgii Arbatov gaf een interview aan Craig Whitney van The New York Times in Moskou. Hij gaat uitvoerig in op het feit dat de vs enkele honderden jaren, beveiligd door oceanen aan beide zijden, een gevoel van veiligheid als normaal beschouwden. Hierin is door de intercontinentale raketten en lange-afstandsbommenwerpers en duikboten een ingrijpende verandering gekomen. Rusland daarentegen is altijd aan alle kanten op land door vijanden omringd geweest en werd bijvoorbeeld ten tijde van de beruchte Burgeroorlog na de Oktoberrevolutie door twee Europese landen, de vs en Japan aangevallen.

Het gesprek gaat verder over Westers gestook in Polen en onrust in Oost-Europa. Arbatov wijst op de viering in de vs van

een ‘Captive Nations Week’, waaraan het congres en de president meewerken, waarbij er vanuit wordt gegaan dat vele Oost-Europese landen feitelijk tot ‘bezet gebied’ van Moskou behoren, maar eigenlijk onafhankelijk zouden moeten zijn. Arbatov zegt dat Washington het liefste zou zien dat de gebieden voorbij de Oeral, de noordelijke Kaukasus en Siberië zich eveneens van de ussr zouden afscheiden ‘zodat voor ons een gebied van Moskou naar Leningrad, en van Smolensk tot Gorki zou overblijven’.209

In de vs is de verkiezingscampagne tussen Reagan en Carter ‘heating up’. Een adviseur van Reagan beschrijft de zaak als ‘a life-and-death struggle’, moet je nagaan. In het Reagan-kamp wordt president Carter omschreven als ‘mean and vindictive’ in zijn campagne tegen Reagan. Carter zou lijden aan ‘fits of childish pique’ en er is meer van dergelijk geklets over en weer.210

dealing with myths and illusions omschrijft Stephen Klaidman de verkiezingscampagne in de International Herald Tribune.211 ‘The subordination of reality to perception of reality or distortion of reality is most easily observed in political campaigns, but it is endemic in government. There are endless examples of myths and illusions that constitute the raw material of most governmental decisions. The greatest danger, as in the case of Iran (and the fall of the Shah) is in self-delusion. You have to see through the often confusing and contradictory mess that obscures reality.’ Dat geldt voor beide zijden.

Richard Allen, Reagans buitenlandadviseur, schreef in november niet beschikbaar te zijn. Hij zegt er overigens zeker van te zijn dat Ronald Reagan de verkiezing van Carter zal winnen. Frank Press, de opvolger van mijn goede vriend Philip Handler, was adviseur voor wetenschappen van Jimmy Carter. Robert Reinhold geeft een gesprek met Press weer waaruit ik proef dat hij een heel andere figuur is dan de mij dierbare Handler.212

15 oktober 1980

Wim Hogenkamp heeft een eigen theaterprogramma, exact zoals ik hem jaren geleden heb voorspeld. Om die reden heb ik hem tenslotte in Thermos een keer aan Guusje Vleugel voorgesteld. Hij is nu twee jaar fulltime liedjeszanger en heeft

al de Louis Davidsprijs in de wacht gesleept. Dit voor het liedje Afscheid. ‘In de toekomst ga ik lekker veel schrijven,’ zegt hij in gesprek met de gpd. ‘Ik denk aan een musical, ik zou ook wel een boek willen schrijven, een nieuwe bijbel of zo. Als het maar over mensen, toestanden en situaties gaat en over dingen waar ik het wel of niet mee eens ben.’ Hij komt op in een leren pak en zegt zich daar lekker in te voelen.

Ik herinner me ons eerste seksnummer jaren geleden, toen er nog een sauna op de Nieuwendijk was. Maar daar ging het me bij hem niet om. Aanvankelijk scheen hij een tikkeltje verliefd en kwam dan in zijn sportauto naar Amerbos, maar die ingangsroute zou dood lopen. Toch heb ik hem het eerst met aanmoedigingen gestimuleerd in de richting van wat hij nu doet.

Jhr. Johan de Ranitz, oud-ambassadeur, heeft jegens Daan Dijksman verklaard: ‘Luns was goed in delegeren. Het is voor een minister van Buitenlandse Zaken ook onmogelijk het allemaal zelf te doen. Hij bemoeide zich niet of nauwelijks met details. Hij was natuurlijk veel op reis. Ik ken Luns sinds 1933 toen hij in Amsterdam en ik in Leiden studeerde. Vervolgens heb ik hem achttien jaar als minister meegemaakt. Ik ken hem dus goed. Ik ken ook zijn fouten, maar ik vind hem bepaald iemand die veel voor Nederland heeft gedaan, die Nederland toch ook op de kaart heeft gezet zeg maar. Ik dacht dat Luns het over het algemeen goed gedaan heeft, nou en of. Hij kon bruuskerend zijn. Hij was bij tijd en wijle buitengewoon ongeduldig en was ook niet altijd even vriendelijk tegen iedereen.’213

Later, als het eindoordeel over Luns zal vallen, zal onder meer de heer De Ranitz worden geciteerd. Hij deed zijn verhaal na als ambassadeur te zijn afgetreden, zogenaamd nadat hij dus ‘vrij’ was om zijn mond open te doen. Aan de hand van dergelijke halfbakken verklaringen wordt de geschiedenis geschreven.

De Rockefeller Foundation heeft 32 wetenschappers een rapport laten schrijven over The Humanities in American Life. Men heeft geconstateerd dat scholen een dermate misplaatst accent op testen voor kinderen plaatsen ‘that it keeps them from learning how to think. Throughout the system the commission sees students caught between a maze of mandated trivia and a smorgasbord of electives.’214 Leren denken is een aspect waar

je nooit een woord over hoort en wat de essentie van alles is: hoe te leren omgaan met dat neurofysiologisch instrumentarium in onze hoofden waarover men vrijwel niets werkelijk weet.

Wereldwijd hebben ongeveer 7.900 wetenschappers, waaronder 32 Nobel-laureaten, een petitie ondertekend geen contacten meer te willen onderhouden met geleerden in de ussr vanwege ‘de onderdrukking van dissidente sovjetgeleerden’. De idioten noemen het ook nog het sos Comité. Zij zeggen erbij dat die letters de dissidenten Shcharansky, Orlov en Sakharov in herinnering roepen. Kinderachtiger kan het niet.

België schijnt tot het jaar 2005 jaarlijks niet minder dan vijf miljard kubieke meter Russisch gas te gaan kopen. Dirk Pieter Spierenburg, regeringscommissaris voor aardgasprijzen, schijnt bij de onderhandelingen over de verkoop van Nederlands aardgas de sovjetkaart gespeeld te hebben. Hij wees Duitsland, Frankrijk, Italië en België bij de aankoop van Nederlands aardgas erop, dat ze beter niet konden afwachten welke hoge prijzen de sovjets voor hun aan West-Europa aangeboden aardgas zouden gaan vragen.215

16 oktober 1980

Mevrouw Muthamma belde om te vertellen dat de assistent van Indira Gandhi, de heer Prasad, een boodschap had gezonden dat ik begin november door de premier zou worden ontvangen. Ik wil proberen via Tasjkent te reizen.

nrc Handelsblad meldt groot opgemaakt dat kansen stijgen op sovjetgas en opdrachten. Eindelijk lijken ze wakker geworden. Nederland zou gaan delen in opdrachten voor de aanleg van de pijpleiding vanuit Siberië naar West-Europa. Zou dit kunnen betekenen dat ik eindelijk eens een extraatje zou vangen via de regeling en offertes die ik in Moskou namens Pieter Baaij heb overgebracht?

17 oktober 1980

Wanneer je bij het wakker worden de bbc aanzet, zoals ik iedere dag doe - evenals bij het slapen gaan - realiseer je je steeds opnieuw, dat we in een absoluut gekkenhuis leven dat ‘de wereld van vandaag’ heet.

De Chinezen brachten een h-bom tot ontploffing bij Lop Nor, alsof je hier jegens de aarde tot in lengte van dagen ongestraft mee zou kunnen doorgaan. Carter heeft gezegd de premier van

Iran best te willen ontmoeten. Ook zo handig. Amerikaanse troepen gaan in Egypte oefenen. Nasser draait zich om in zijn graf. Israël is weer eens Libanon binnen gevallen. Irak is de oliestad Abadan op een paar kilometer genaderd. De Britse ambassadeur bij de vn stemde voor Pol Pot ‘as the lesser of two plagues’. Om zogenaamd de ussr de voet dwars te zetten, komt men tot absoluut de meest krankzinnige besluiten. Luis Alberto Machado is gewoon te laat met zijn programma de intelligentie van mensen op te vijzelen.

Tante Jetty belde. Als ik opnieuw naar Tasjkent ga, dan zou Lies Poslavsky oude kleren mee willen geven voor tante Tatyana Poslavsky. Ik heb zo tactisch mogelijk gezegd dat ze beter lappen stof konden kopen (nieuw), die dan in Tasjkent tot jurken kunnen worden verwerkt. Zo erg is de situatie in de Sovjet-Unie nu ook weer niet. Tante Jetty begreep me ogenblikkelijk.

Ik speelde Chopin, mijn lieveling. Ik dacht op een moment sterk aan mevrouw Röell en besloot haar te bellen. Ik ontdekte dat noch zij, noch Charles Röell langer in het Amsterdams telefoonboek staan. Ze moet al ver in de tachtig zijn. Ik vrees het ergste.

Mijn schuld bij de amro is gestegen tot 119.000 gulden. Ik heb nog maar 9.000 gulden in kas. Ik moet erg zuinig zijn. De bedragen aan Peter zijn steeds meer een rib uit mijn lijf. Op een dag haat hij me omdat hij op deze injecties is gaan rekenen. Maar wat anders: hem loslaten? Hij vraagt nooit om een cent maar ik weet het gewoon als hij rood staat, ook als hij er niets over zegt.

Ik maakte voor Veronica een radiouitzending over mijn gesprekken met Dewi Sukarno in Parijs. Henri Remmers wist niet of hij het zou uitzenden. Het was gewoon te anti-Suharto.

18 oktober 1980

Er waren tien eenden op mijn voederplaats voor het huis, waaronder een rare, mislukte, zwarte eend.

Vandaag komt de nieuwe Centrumpartij in een motel bij Bunnik bijeen. Henry Brookman zei teleurgesteld te zijn dat ik verstek zou laten gaan. Er is trouwens in nrc Handelsblad een lawine van brieven gevolgd op het opzienbarende artikel van Alfred Vierling van 25 september 1.1. over het falende minderhedenbeleid.

Carl Paul Maria Romme is overleden. Zeer veel ellende is er voortgekomen uit de rol die deze mijnheer speelde - met zijn

pion Joseph Luns - in het fatale dekolonisatiebeleid voor Indonesië.

Peter is even gaan liggen. Het zal weer erg vreemd zijn als hij morgen weg is naar Londen. Bij de gedachte alleen al krijg ik een brok in mijn keel. En warm bovendien. Net als bij de jongen die ik gisteren in Thermos zag, die me kippenvel gaf en me aan Frits van Eeden deed denken.

In Hervormd Nederland staat een gesprek van Cees Veltman met de bankier Ernst van Eeghen. Hij spreekt over vechten tegen ‘de rebellen van Sukarno’ - wat dus gewoon vrijheidsstrijders waren - waarbij hij pocht twee maal gewond te zijn geweest. Ook houdt hij zich blijkbaar met de Sovjet-Unie bezig. Hij schept op over een Russische veldmaarschalk die bij hem in Heemstede op Berkenrode logeerde. Hij kankert op het buitenlandse beleid van Den Haag. ‘Men is niet meer gewend iets zelfstandig te doen op het gebied van de buitenlandse politiek. De zaken worden steeds meer overgelaten aan de grote broers van de navo.’ Ik zou de man wel eens willen ontmoeten.

Ronald Reagan speelt bij de presidentsverkiezing in op de idioten die via zogenaamde fundamentalistische dominees als James Robinson en Jerry Falwell met televisie-uitzendingen 30 miljoen Amerikaanse huishoudens binnendringen met hun gezwets in de ruimte. Vijftienduizend fundamentalisten en aanhangers van de Moral Majority kwamen in Dallas bijeen in aanwezigheid van Ronald Reagan. Anthony Lewis schreef: ‘What is troubling about the Robinsons and the Falwells is that they make up checklists of politico-religious purity and urge that every candidate be judged by those tests. It is as if all the complexities of the world could be reduced to a handful of black and white judgements, made by these ministers with the imprimatur of divine guidance.’216

19 oktober 1980

Het gaat me weer aan het hart dat Peter vertrekt. We hebben een heerlijke fietstocht door de polders gemaakt. Repareerde de kraag van zijn jas (en zijn tas). Hij is gepakt met kaas, koffie, sambal en ketjap. Hij prepareerde enveloppen met hasj, die ik naar Londen moet sturen. Ik was in tranen nadat ik hem op Schiphol had afgezet. Hij zei dat er geen beginnen aan was om voor alles te bedanken. Dat wil ik helemaal niet. Hij had een heerlijke tijd gehad. Wat zal er in het vliegtuig allemaal in hem om gaan? Edwin staat aan de andere kant om hem op te halen.

Ik voel me triest en eenzaam. Maar zo is het nu eenmaal. Ik vroeg me in de auto trouwens af waarom ik huilde. Het is immers niet de laatste maal dat we elkaar omhelsden of dat we samen waren? Het zou de laatste keer kunnen zijn en dat moeten we nooit vergeten.

Ik ben een beetje de kluts kwijt. Na die zalige dagen is de schok van een vol leven met Peter naar een doodse stilte moeilijk te verwerken. Ik belde hem op het moment dat hij het appartement in Phoenix House binnenwandelde. Edwin had hem niet afgehaald, slechts een briefje achtergelaten. Lullig om zo in Londen thuis te komen. Edwin berekent dit soort dingen, afschuwelijk. Dan is Peter volgens hem te lang weggebleven. Ik ben 2 september niet naar mams graf gegaan. Althans, er staat niets over in mijn dagboek. Hoe is dit in godsnaam, pas zes jaar na haar dood, mogelijk? Ik herinner me dat ik toen, 2 september 1974 's ochtends bij haar was. David Russell wachtte als gewoonlijk in de auto. Mam vertelde: ‘Ik ben vannacht zowat gestikt.’ Waarom heb ik na die uitspraak er niet direct een dokter bij gehaald? Ik was die dag zogenaamd ‘druk’ met Pieter Baaij, de gasleveranties en een bezoek aan Den Haag. Mensen zijn ondingen.

20 oktober 1980

Vanmorgen zei Hugh Sidey van Time op de bbc dat Ronald Reagan meestal niet langer dan enkele minuten over een onderwerp kan praten, omdat hij er niet meer over weet. Hij valt dan direct op zijn koetjes en kalfjes uit Hollywood terug. Carter zou Reagan met diens talent voor cijfers en steekhoudende informatie kunnen overrompelen maar doet het niet. De keuze van Reagan is waanzin, maar de wereld lijkt het er mee te moeten gaan doen. Wat kan iemand zeggen of doen om de Amerikanen tot inkeer te brengen? Niets.

Na een uitstekende nachtrust is mijn vechtlust terug.

Ik telefoneerde met Georgii Arbatov in Moskou over het contract met Rogner & Bernard in München voor ons boek met een parallel contract met de sovjet uitgeversorganisatie vaap. Arbatov wil de winst nu fifty-fifty delen, waar vaap ook op stond. Afgezien van het feit dat dit boek er uitsluitend is gekomen door mijn doorzettingsvermogen vind ik fifty-fifty niet eerlijk want Arbatov heeft deze inkomsten niet nodig, ik wel. Hij zou ook zorgen dat Thomas Landshoff een visum kreeg en mee naar Moskou kon reizen. Thomas zond trouwens een brief over de gang van zaken.

Mijn lieve vriendin Penny Hedinah217 uit Djakarta schreef weer eens een brief vol schuldgevoelens, welke ik snel heb beantwoord om haar gerust te stellen.

Loek de Levita heeft in een brief aan Fuad ii van Egypte bevestigd dat we de koning zullen filmen.218

Om 22:45 uur belde Volodja Molchanov. Hij begeleidt hier een communistische delegatie uit Moskou. Consuelo verwacht een baby, wat er dik in zat. Ik reed meteen naar hem toe. Ze logeren in een crummy hotel in Slotermeer. Ik ging naar zijn kamer maar hij was er niet. Ben na een kwartiertje naar Amerbos teruggekeerd. Walgelijk

21 oktober 1980

In Wassenaar haalde ik tweeënhalve meter stof op bij tante Jetty die zei dat het materiaal zestig gulden had gekost. Zij was nu blut en at slechts boterhammen. Bespottelijk, want de dame barst van de poen. Zij liet Les Archets wat opknappen ‘want ik woon hier toch nog maar hoogstens een of twee jaar’. Ik keek naar haar in levendige herinnering aan mam. Zij adviseerde broer Theo te bellen alsof er niets was gebeurd. Maar dat gaat dus niet zo.

Ik haalde mijn visum voor de Sovjet-Unie op en sprak met Yuri Timofiev. Hij adviseerde om nooit de naam Romanov te noemen bij de huidige ambassadeur Tolstikov, die trouwens nog in Moskou schijnt te zijn. Goed gek dus. Tolstikov past niet in Romanovs kleine teen. Ook moet Pieter Baaij met zijn aanbieding van generatoren voor de te bouwen gaspijpleiding uit de ussr naar de handelsmissie in Amsterdam komen, wat ik Baaij later heb doorgegeven.

Moskou schijnt voor het aardgas een prijs van ongeveer veertig cent per kubieke meter te willen berekenen. Den Haag doet een bod van dertig cent per kubieke meter. De sovjets stellen zich op het niveau van de prijs van ruwe olie, terwijl Nederland een prijs op het peil van stookolie aanhoudt. Ga er maar even aan zitten.

Michel Rocard heeft partijgenoot François Mitterrand een flinke kool gestoofd door onverwachts aan te kondigen dat hij zich kandidaat stelt voor het Élysée. De socialisten hadden juist afgesproken dat Mitterrand ‘de’ kandidaat zou zijn om links niet onnodig verder te splitsen. Dat valt me van Rocard tegen, hij is niet zoals ik me hem herinner uit ons interview.

Ik sprak twee uur met mevrouw Muthamma die een uitste-

kend gevoel voor humor heeft. Zij gaf me een extra briefje mee voor een hoge piet op haar ministerie indien ik enige hulp in Delhi zou kunnen gebruiken.

Ik lunchte met Henk Aben van het Algemeen Dagblad in Promenade Hotel. Hij vond Tammenoms Bakker ‘een groot ambassadeur’ en Piet Dankert ‘ambitieus en briljant’. Hij vertelde walgelijke anekdotes over Onno Insinger in Brussel. In de vs hingen volgens hem nu borden met ‘Why not an actor (Reagan) after four years by a clown (Carter)’. Verder zei hij: ‘Weet je wat een kwartet is? Weet je wat een Russisch kwartet is? Het Moskou Symfonieorkest na een Amerikaanse staatstournee.’ Nog een: ‘When God made men, he was only yoking.’ Ik liet hem veel praten en observeerde hem nauwkeurig. Wat een ongelooflijke lul. Geen wonder dat hij een ‘briljante’ carrière in de vaderlandse journalistiek maakt.

Tante Jetty had gezegd: ‘Als jij straks weg bent, ja dan ben ik als altijd alleen. Maar ik ga serieus cello sonates van Rachmaninoff en Debussy studeren.’ Zij is ver in de tachtig.

Volodja Molchanov belde. Ik ging opnieuw naar zijn hotel waar het wemelde van de communisten. Hij is hier met een delegatie op uitnodiging van het comité Stop de Neutronenbom - Stop de Kernwapenwedloop. Volodja had dus gevraagd wat men hier van het sovjetbeleid over ontwapening begreep, waarop slechts vragen waren gekomen over het lot van dissidenten in de ussr ‘en er werd vrijwel alleen gesproken over homoseksuelen in de Sovjet-Unie’. Volodja was er ziek van geworden en had gelogen dat ik had geregeld dat hij belangrijke journalisten kon ontmoeten, opdat de delegatie hem zou laten gaan om mij te ontmoeten. Een man van het comité ‘met een baard en een ring in zijn oor’, aldus Volodja, had naar mijn adres en telefoon gevraagd omdat hij de reportage met de matrozen op de Kruzenshtern boeiend had gevonden.

Ik nam hem mee naar Amerbos. Hij genoot van het eten dat ik had bereid. Vooral genoot hij van bananen, die in Moskou absoluut nooit te krijgen zijn. Hij is veel opener nu. Hij vertelde dat de sovjetregering juist op het punt had gestaan belangrijke prijsverhogingen bekend te maken, toen de problemen rond Polen ontstonden. ‘Ze waren bang, dus ze hebben die prijsverhogingen uitgesteld,’ zei hij. ‘Bovendien heeft geen enkele commentator bij ons een regel aan de problemen in Polen gewijd, noch aan de oorlog tussen Iran en Irak, voornamelijk omdat niemand er zeker van was wat te schrijven.’ Volodja vervolgde dat vooral Westerse radio uitzendingen over de situatie in Polen steeds sterker door Moskou werden gestoord.

Hij vertelde dat premier Kosygin wegens ernstige ziekte niet langer premier was en door Nikolai Tikhonov was opgevolgd. Tikhonov had op de luchthaven aanwezig moeten zijn om de president van India te verwelkomen op de dag dat zijn vrouw overleed. Toen ik zei dat ik in het voorwoord van het Arbatov-boek wilde vermelden dat sommige vragen door hem waren vervangen door vraagstellingen van hemzelf, antwoordde hij: ‘Je moet je goede verhouding met Arbatov niet schaden. Er zijn immers ook mensen boven hem? Hij kan je ook niet alles zeggen. Natuurlijk zijn die 4.000 dollar, die hij wil hebben niet voor hemzelf of zijn staf maar voor vaap. Dat kan hij jou niet zeggen.’ Ik antwoordde dat het mij een gevoel gaf toch enigszins te zijn gebruikt en dat ze zich gewoon niet hielden aan de afspraken. ‘Dat kan wel,’ aldus Volodja, ‘maar je weet hoe het bij ons gaat en je moet aan de toekomst denken.’

Molchanov zei dat zijn vrouw Consuelo woedend was dat ik het artikel over de joodse pianist Volodja Feltsman uit NieuwsNet naar hen had gezonden. ‘Natuurlijk heeft de kgb dit gekopieerd.’ Toen ik hem het artikel in Nieuwe Revu over de sovjetmatrozen liet zien, zei hij: ‘Zulke artikelen zijn beneden jouw journalistieke niveau.’ Hij was verder bang dat dezelfde figuur van de bvd van laatst hem weer zou benaderen tijdens zijn bezoek, om na te gaan of hij naar het Westen wilde overlopen op ‘schone beloften’. Hij had zich voorgenomen in dat geval vriendelijk te zijn, op zijn horloge te kijken en te zeggen geen tijd voor een gesprek te hebben. Harry Kümel, de Belgische producer, had ook achter Volodja aan gezeten. ‘Als Peter met Kümel naar bed zou gaan,’ aldus Molchanov, ‘zou hij morgen een baan hebben. Hij ging er ook vanuit dat ik met hem naar bed zou gaan.’

22 oktober 1980

Ik ontmoette Rob Out en het hoofd van Veronica, Thijmen Koelewijn. Ik mag Out wel. Het schijnt goed te gaan met Veronica. Hij stelde me voor aan sterreporter Jan de Vries, die ik aantrekkelijk vond. Loek de Levita had gelijk, ze zijn geïnteresseerd in samenwerking en filmrechten.

Werk, werk, werk, brieven en memo's.

Loek de Levita belde dat Rob Out hem niet had gebeld, zoals hij mij had beloofd. Hij zei trouwens Out louche te vinden.

Henry Brookman belde dat Veronica hun bijeenkomst in Bunnik had gefilmd. Het resultaat werd echter niet uitgezonden aangezien de weergave van wat de Centrumpartij voorstond ‘veel te gunstig’ was geworden. Ze waren bang om het uit te

zenden. Hij vertelde trouwens dat de glasbewerker Frans Hartong hem in de homoseksualiteit had getrokken.

Rudolf Serkin gaat met het London Symphony Orchestra 27 pianoconcerten van Mozart op plaat vastleggen.

23 oktober 1980

The New York Times meldt inderdaad dat Kosygin is afgetreden en door Tikhonov is opgevolgd. Zijn hartaanval van vorig jaar verhindert hem zijn taak voort te zetten. R.W. Apple Jr. herinnert er aan dat, met uitzondering van Molotov in 1941, Kosygin de eerste premier in het 63-jarig bestaan van de ussr is die zonder gedonder is afgetreden. Dit zal zeker ook gevolgen hebben voor Jermen Gvishiani.

Pieter Baaij zendt een misselijke brief. ‘U moet wel heel rijk worden,’ schrijft hij als reactie op de enkele duizenden guldens aan gemaakte kosten die ik terugvraag, terwijl het hier om een offerte van vele honderden miljoenen gaat bij de installatie van generatoren voor de sovjet gaspijplijn. Wat doe ik toch eigenlijk met zoveel proleten om me heen?219

Philip Handler heeft me de brief gezonden die ik nodig heb om de President van de Academie van Wetenschappen van de ussr, Anatoly Alexandrov, te overtuigen mee te werken aan een gezamenlijk televisieprogramma waar zij beiden in zullen optreden. Eigenlijk is dit ‘denken’ in de zuiverste vorm van wat Bung Karno steeds voor ogen stond: bruggen bouwen tussen Oost en West volgens het concept van musjawarah van Java. Ik haalde Volodja Molchanov opnieuw af om op Amerbos op een visje te eten. Hij dronk bijna een hele fles rum, die ik van de Cubaanse ambassadeur had gekregen. Hij vertelde tegen een lid van het Centraal Comité van de cpsu in Moskou te hebben gezegd ‘dat jij meer hebt gedaan voor de sovjet-Nederlandse betrekkingen dan de hele ambassade in Den Haag samen. De man vond het geloof ik niet zo leuk.’ Frits Schaling schijnt correspondent voor nrc Handelsblad in Moskou te worden. Die jongen kennende, is dat de laatste die je moet sturen. ‘Als jij zou zeggen dat de ambassade hem geen visum zou moeten geven,’ aldus Volodja, ‘zou er een schandaal komen. Hij zou dan misschien niet gaan, maar dan duurt het weer een jaar om een ander te vinden. Je weet wat er met Coen Korver is gebeurd. Opalev weet precies wat Schaling allemaal schrijft uit Oost-Europa. Hij maakte de rotste reportages van allemaal over onze Olympische Spelen.’ Ik zou dit natuurlijk nooit via

de sovjetambassade entameren, maar rechtstreeks in een gesprek met André Spoor. Maar of je door de hond of de kat wordt gebeten, ze zijn allemaal hopeloos.

Op televisie is een discussie aan de gang over religie en God. De onzin die grootheden rond de tafel uitkramen, is niet van de lucht. ‘God is mijn vader,’ zegt zanger Rikkert Zuiderveld. ‘God is geest,’ zegt een andere malende mijnheer. Onvoorstelbaar op dit late uur.

Goud is opnieuw gedonderd. Ik had het op 710 moeten verkopen, maar dat weet je dus nooit van tevoren.

Morgen wordt dit huis opnieuw getaxeerd voor een verhoging van de hypotheek. Het gaat erom het vast te houden, opdat ik het aan Peter kan nalaten.

24 oktober 1980

Vogels zitten 's ochtends op het dak van tandarts Bee te wachten. Wanneer ik de keuken binnenkom, vliegen ze naar mijn balkon en ramen.

Elie Poslavsky is jarig. Tante Jetty zei hem een verjaardagsbrief in het Russisch te hebben geschreven.

‘Laat Brezhnev in godsnaam blijven,’ zei Volodja, ‘anders weet je niet welke andere stomme oude man je zou krijgen.’ Hij vond dat ik aan Arbatov moest zeggen dat ze echt geen winst op ons boek hoeven te maken omdat het boek op zichzelf daar te belangrijk voor is. Hij is het met me eens dat dit de eerste keer is dat zoiets op een dergelijk niveau met een nietcommunistische Westerse journalist is gebeurd.

Ontmoette Alexandr L. Afrikian van de Russische handelsmissie. Pieter Baaij was er eveneens bij aanwezig. We hebben thans formeel aangeboden generatoren te leveren bij de bouw van de sovjet gaspijplijn naar West-Europa. Wat blijkt: Keijers Investronic zit voor 50% in Baaij.

In Djakarta is generaal Ibnu Sutowo, de voormalige grote baas bij Pertamina, eindelijk verboden het land te verlaten vanwege een onderzoek naar corruptie, toen hij de nationale oliemaatschappij runde. Deze corruptie heb ik in 1966 reeds in het weekblad De Spiegel aan de orde gesteld.

George Walsh van MacMillan schrijft dat mijn komende boek Over intelligentie ‘too special for the MacMillan list’ is. ‘I would think that you should aim to place it with an university press.’ Lennox Bower zond H.M. Voetelink een teleurstellende brief, welke erop neerkomt, dat de enige kans om mijn proces tegen Time te winnen is, dat Wibo van de Linde de waarheid zal zeggen. Ik blijf gokken dat hij dit zal doen, anders is iedere hoop

verloren om te kunnen aantonen hoe smerig Wibo en Robert Kroon met behulp van De Telegraaf en J.C. Heitink bezig zijn geweest mij in een communistisch licht te plaatsen.

Ik dineerde bij Mei Wah met Henri Brookman en Alfred Vierling. We tafelden tot na 22:00 uur. Vierling zou met André Spoor willen praten.

25 oktober 1980

Ik droomde dat ik in een warenhuis een pantoffel verloor, die helemaal naar beneden viel. Is dit angst voor vliegen? Dromen! Peter heeft er meestal een verklaring voor. Daarna droomde ik dat George Walsh in een zwarte stofjas een krantenstal in New York leidde.

Vladimir Opalev heeft Jan de Vries van Veronica gebeld en zich verontschuldigd. Nu is zijn visum voor Moskou opeens wel okay.

Ik luister naar het Dvorak strijkkwartet, dat we vroeger op De Horst speelden. Ik hoor vooral de altpartij die mam speelde. Ik zie haar voor me.

Mevrouw Van Dijk huilde opnieuw aan de telefoon over haar eenzaamheid. Hoe kan je in godsnaam het lot van mensen helpen verzachten? Ik zat naar de bomen en mijn vogels te staren. Vanmorgen waren er een eend en vier houtduiven. Ze zullen er niets van begrijpen dat het voedsel er opeens niet meer is nu ik op reis ga.

Ik telefoneerde met Peter. Ik moest even met hem spreken. Je weet nooit of je elkaar ooit terug ziet. Ik ga weer een lange reis maken.

 

(Wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums