Memoires 1980

[p. 163]

[Amsterdam (vervolg)]

lijk zit ik op het dek en constateer interessante passages bij Piaget.

De matrozen zijn aan het oefenen in touw knopen - in blote bovenlijven, over het algemeen gespierd en redelijk ontwikkeld. Wim Renes maakte foto's. Hij noemt het ‘plaatjes sprokkelen’.

Piaget zet schitterend uiteen hoe kinderen egocentrisch zijn ‘through ignorance. They only seem to grasp the appearance of reality.’ Dat is nu exact waarom ik Bettelheim een ouwehoer vind. ‘(...) freeing the individual's perceptions and spontaneous intuitions from the egocentric viewpoint.’ Daar heeft Mort La Breque in Psychology Today niet aan gedacht. Piaget: ‘The reversibility of thought,’ en ‘life is a creator of patterns.’ Verder schrijft hij: ‘Instinct is only a functional extension of the structure of organs. Instinct is the logic of organs.’ Prachtig. Dat is een perceptie die ik nu eindelijk eens in mijn oren moet knopen. Piaget spreekt over ‘instinctive or reflex behavior’.

Ik maak me zorgen over Peter. Hoe zou het met hem zijn?

Ik werd om 18:00 uur bij de kapitein van de Kruzenshtern in diens hut uitgenodigd. ‘You alone,’ zei Vitaly Kondrakov. Ik had bij het aan boord komen een fotokopie van een interview in Komsomolskaya Pravda overhandigd, zodat ze enigszins wisten wie ze in huis hadden. Het gesprek duurde een uur en vijftig minuten. Ik ben misschien toch in de fout gegaan door al te enthousiast over de bemanning te spreken, die allemaal uit Moermansk en Kaliningrad afkomstig schijnt te zijn en voor het eerst een reis buiten de ussr maakt. Ik waarschuwde dat er straks in Amsterdam rekening gehouden diende te worden met de bescherming van deze maagdelijke producten van het socialisme, met het oog op de drugshandelaren en wie weet de bvd. Ze liggen nu eenmaal altijd op de loer om een voor het Kremlin onaangenaam schandaal te scheppen. Volodja Molchanov werd ook geld en gouden bergen geboden door de bvd indien hij zo vriendelijk wilde zijn politiek asiel in Nederland te vragen. Dan heeft De Telegraaf weer een schitterende voorpagina en de mensen vreten het als zoete koek. Ik bood zelfs aan de jonge heren op de boot hierover in een toespraak in te lichten, maar heb het aanbod weer ingetrokken, want ik zit tenslotte niet als enige Nederlander aan boord. Dan gaan er later weer wilde verhalen circuleren in strijd met mijn bedoeling.

Kapitein Perevozchikov scheen het een uitstekende gedachte om de vrouwelijke arts aan boord (in kale afgedragen jeans) een toespraak met informatie voor de jongens te laten geven.

[p. 164]

Een speedboot van de Zweedse marine kwam controleren of het schip echt zeilde en niet stiekem de motor aanhad.

De hele crew was vanavond op het achterdek. Wim Renes zat foto's te maken in een mast met schijnwerpers. Er werd een soort disco georganiseerd met veel en veel te luide muziek van rockbands. Ik ben snel vertrokken.

Bettelheim wijdt een hoofdstuk aan de vraag why were fairy tales outlawed? Hij antwoordt de mensen die tegen de onzin van de wolf die de grootmoeder verslindt protesteren: ‘They do not realize that fairy tales do not try to describe the external world and “reality”. Nor do they recognize that the sane child ever believes that these tales describe the world realistically.’ Natuurlijk realiseerde ik mij dat die wolf grootmama moeilijk kon hebben verslonden, al herinner ik me een plaatje van de wolf in oma's bed met oma's witte kapje om de kop.

Sommige ouders zijn tegen sprookjes, aldus psychiater Bettelheim, omdat het hen een gevoel geeft tegen kinderen te liegen en onzin op de mouw te spelden. ‘The “truth” of fairy stories is the truth of our imagination, not that of normal causality. Before a child can come to grips with reality, he must have some frame of reference to evaluate it.’ Een rijke fantasie - en daar zijn dan de sprookjes nuttig voor in het concept van Bettelheim - en ferme greep op het bewustzijn en een zin voor realiteit vormen de persoonlijkheid welke de in het leven te volbrengen taken helpt vervullen. Ik geloof van zijn getheoretiseer geen mallemoer. Sprookjes zijn een ramp en zetten het kind al te dikwijls voor het leven op het verkeerde (psychologische) been.

Na de komende nacht nog drie en dan kan ik van deze schuit af. Het was gekkenwerk mee te gaan. Allemaal ‘dode dagen’.

22 juli 1980

De janmaats schrobben voor de zoveelste maal het dek. We schijnen vanavond al in Karlskrona te arriveren. Ik heb al laten weten dat ik het liefste meteen eraf ga.

Om 16:30 uur kan ik een gesprek hebben met vijf van de bemanningsleden in het bijzijn van Gennadi Gurin, vice-rector van het Marine Engineering College in Kaliningrad.

‘There is no greater threat in life than that we will be deserted, left all alone. Psycho-analysis has named this - man's greatest fear - separation anxiety,’ schrijft Bettelheim.

En het antidotum is het zich altijd weer storten in liaisons dangereuses die absoluut niets oplossen. Gesteld dat sprookjes zo nuttig zijn als de man beweert, dan blijft de vraag open wat de invloed op het brein van een kind kan zijn, dat wordt verteld dat

[p. 165]

de heks kinderen in een oven duwt om te verbranden. Wat is het nut van dergelijke bloederige en rampzalige scènes?

Opmerkelijk vind ik de passage hoe Goethe's moeder zich scheen te herinneren hoe zij haar zoon de sprookjes vertelde en hoe hij reageerde. ‘He devoured me with his eyes. If the fate of one of his favorites did not go as he wished, this I could see from the anger in his face, or his efforts not to break out in tears.’ Moeder Goethe vertelde haar zoontje dan maar even niet hoe het verhaal in een catastrofe eindigde. Dat bewaarde zij dan maar tot een volgende avond. Moeder Goethe draaide er dan zelf de volgende dag een punt aan meer in lijn met de verwachtingen van een afloop die haar zoontje zag zitten. ‘Not every parent can invent stories as well as Goethe's mother,’ schrijft Bettelheim. De moeder diste de verhalen op conform de innerlijke gevoelens van het kind. Veel kinderen hebben in hun leven ‘the intense pleasure and enrichment of inner life’ moeten ontberen die sprookjes (volgens Bettelheim) zouden bieden.

De clou zou zijn: ‘A shared experience of enjoying the tale.’ Prima, maar waarom griezelverhalen? Ik herinner me maar al te goed hoe onze vader op De Horst, met broer Theo op zijn ene knie en ik op de andere, uit het Hazenboek voorlas over de lotgevallen van twee hazen Wi (Wim) en Ti (Theo), namen die we op onszelf betrokken. Helaas kan ik het boek er niet bij nemen want ik heb het later aan een kind van een van mijn vrienden gegeven. Ik herinner me geen horrorervaringen van Wi en Ti.

Ik luister naar Das Lied von der Erde. Het is dat je nooit een moment alleen bent op deze boot.

We naderen de finish. Er komen meer schepen in zicht.

23 juli 1980

Gisterenavond was er voor het eerst een schitterende avondlucht. We bleven lang op dek, tot diep in de nacht.

Vitaly heeft The Russian Mind van Ronald Hingley uit. Hij legde het boek voorzien van tal van notities op mijn bed. Ik had het hem nooit open en bloot moeten overhandigen waardoor iedereen het kon zien. Dat was een faux pas geweest, meent hij.

Om 10:45 uur zijn we over de finish gegaan.

Karslkrona, Zweden

Onverwachts verscheen een speedboot van de Zweedse marine langzij, met een verbindingsofficier en twee blonde matro-

[p. 166]

zen. Ik begon meteen te pakken en mocht mee weg. Ik daalde langs een ladder af, een beetje griezelig. Ik vergat mijn schoenen die werden nagesmeten. Wim Renes legde mijn vlucht vast. Eerst voeren we naar twee Zweedse oorlogsschepen en een vuurtoren. Daar kwam een Zweedse commandant aan boord. Fluitjes gingen af, en een blauwgele puntvlag werd op onze boot gehesen. En toen naar Karlskrona een prachtig stadje met een haven met honderden zeilboten. Er liggen twee oude forten aan de ingang. De commandant vroeg me het hemd van mijn lijf over de Kruzenshtern en haar bemanning. ‘It is good to be back in civilization,’ was mijn commentaar, maar vroeg me wel af of het niet een steek in de rug van mijn sovjetvrienden was. Ik lette er op verder niets in het nadeel van de Russen te zeggen.

Nam een kamer in het hotel Statt en belde allereerst Peter. Hij had het telegram, dat ik van de boot had gezonden, ontvangen. Ik heb eerst Time gehaald.

herpes: the new sexual leprosy.¹¹⁴ Wat een ramp. Wat kan dit niet allemaal veroorzaken? Ik zal onmiddellijk bij dokter Delprat mijn urine laten nakijken.

Don sliep ergens in Azië met een dame en constateerde de volgende ochtend een groep ‘ugly red sores on my penis’. Het bleek herpes te zijn. ‘I consider myself as a carrier of an invisible, incurable disease. I have a guilt trip that won't quit.’ Miljoenen Amerikanen schijnen al herpes te hebben. Er komen er een half miljoen per jaar bij. Herpes is afgeleid van het Griekse ‘kruipen’. Het schijnt al eeuwen te bestaan. Keizer Tiberius probeerde het te bestrijden door zoenen te verbieden. ‘Suddenly,’ aldus Time, ‘viruses of love infected entire college dormitories and rode the waves of rising divorce and crumbling monogamy.’ Dertig procent van de seksueel actieve bevolking van de vs komt met ‘genital herpes’ in aanraking. Bovendien zijn er twee types herpes. De eerste levert infecties rond de mond op, en er kunnen ooginfecties uit voortkomen die tot blindheid kunnen leiden, indien ze niet behandeld worden. Het tweede type manifesteert zich rond de genitaliën van beiden seksen, en soms op de dijen en de reet.

114 Time, 28 juli 1980.

24 juli 1980

Karlskrona, 10:10 uur

Ontmoette een blonde hunk, Bo, precies zoals ik me gewenst had. Toen ik kranten ging halen zag ik hem een auto parkeren.

[p. 167]

Later zag ik hem opnieuw. Weer later ging hij ostentatief op een bank zitten, dus ik plofte naast hem neer en besloot geen tijd te verliezen met niemendalletjes en stelde voor naar het hotel te gaan. In de kamer greep ik hem meteen terwijl hij duidelijk maakte al zeven jaar getrouwd te zijn en ‘petrified’ mogelijke ziekten op te lopen. We eindigden met seks onder de douche. Hij had een paar minuscule kleine rode puntjes op de kop van zijn penis en ik dacht: het kan niet waar zijn. De droom een Zweedse blonde kerel te pakken was werkelijkheid geworden. Goed dat ik Peters recept gisterenavond volgde en alle engerds die ik zag lopen, heb overgeslagen. Nu was het raak en in de roos. Heerlijk. Het wemelt hier van de prachtige jongens. Het doet me een beetje aan Californië denken. Maar dikwijls met unpolluted faces, dus unaware van wat er werkelijk in de wereld aan de hand is.

De Kruzenshtern is binnengelopen. Ik zorgde ervoor op de kade te zijn. Het weerzien met de sovjets was open en spontaan, als oude bekenden. Zelfs de kapitein zwaaide van de brug. Ik had de Zweedse officier gevraagd om de lijst van officieren aan boord van het sovjet zeilschip. Hij overhandigde me deze in een gesloten enveloppe, zoals ik had gevraagd. Ik ging aan boord en zocht mijn vriend Vitaly op. ‘The first days we were afraid of you. We thought, oh my God, we will get much trouble with this guy. But it all turned out beautifully.’ Ik vertelde Volodja Molchanov in Moskou te hebben geschreven dat deze reis eigenlijk de eerste trip in sovjet-verband was ‘without major “skandal”.’ Vitaly zei: ‘May I tell that to the captain?’

Malmö, Savoy hotel

Eenentwintig jaar geleden logeerde ik hier met Frieda Westerman op weg naar Bung Karno in Kopenhagen.

Georgii Arbatov zegt volgens Newsweek dat het Kremlin verwacht dat Ronald Reagan president zal worden.¹¹⁵

Time geeft een overzicht van vier pagina's inzake het Gerald Ford-drama. Er is geprobeerd Reagan en Ford voor de Republikeinen te laten uitkomen maar de zaak is afgeketst toen Ford een semi-ultimatum stelde, waarbij hij min of meer eiste dat Henry Kissinger de minister van Buitenlandse Zaken zou worden. Dat verdomde Reagan want hij wist genoeg van Kissinger om te beseffen dat hij onder de plak van hem zou komen te zitten indien hij Kissinger in zijn officiële familie haalde. Reagan liet Ford dus vallen en koos de voormalige cia-directeur Geor-

115 Newsweek, 28 juli 1980.

[p. 168]

ge Bush, wat de ‘rode knop’ van de inlichtingendiensten wel erg dicht binnen de muren van het Witte Huis zal brengen.¹¹⁶ Mijn goede vriend Saburo Okita van Japan is nu dus geen minister van Buitenlandse Zaken meer maar is benoemd als top trouble shooter voor externe economische betrekkingen, vooral in verband met de toegenomen spanningen in handelsrelaties met Washington.

Ik heb een prachtige rit gemaakt in een huurauto van avis, via de zuidelijke route langs de Baltische Zee, samen met Wim Renes. Buitengewoon plezierig met prachtige avondluchten, soms zelfs sensationeel mooi.

116 Time, 28 juli 1980.

25 juli 1980

Amerbos

Ik ben met Swedair in een Twin Otter naar Kopenhagen gevlogen en vandaar naar Schiphol.

Goud is verder gezakt en de kinine-aandelen van de acf zijn verder gestegen, dus alleen maar verlies.

Gerard Croiset is overleden, wat me zeer beroert. Hij is 71 jaar geworden. Hoe komt dit zo plotseling? Onbegrijpelijk. Altijd weer nieuwe ellende.¹¹⁷

Leslie Gelb is te gast geweest in de ussr en heeft er drie uitgebreide artikelen over geschreven in The New York Times. Ik lees nu het derde stuk. Het is duidelijk dat hij uitgebreid met Georgii Arbatov en diens staf op het usa Instituut heeft geparlevinkt. Gerard, wat zal ik je missen. Ik hoor zijn stem. Hij was een dierbare vriend. Je weet nooit wanneer je iemand die je lief is voor het laatst ziet, zoals ik van mam afscheid nam in de ochtend van 2 september 1974 en 's avonds het bericht kreeg dat zij was overleden. Ik heb Adèle Croiset geschreven.

Reagan ligt voor op Carter. De affaire van Billy Carter in Libië schijnt nieuwe problemen voor de president te veroorzaken. The New York Times noemde een hoofdartikel caesar's brother en vroeg waarom kolonel Khadaffi 220.000 dollar aan broer Billy kon hebben gegeven.¹¹⁸ Jimmy zegt dat Billy ‘his own man’ is. Maar zo werkt dit nu eenmaal niet in Washington. Billy verzwakt Jimmy's positie alleen maar meer.

117 Zie bijlage 10.

118 The New York Times, 24 juli 1980.

26 juli 1980

Gisterenavond waren de boeren in de polders het gras aan het binnenhalen. Het rook er heerlijk. Ik zag twee hazen.

[p. 169]

Ik droomde dat Croiset me vertelde dat hij prostaatkanker had gekregen van te veel seks. Hij maakte er het gebaar bij van masturberen.

Een jonge spreeuw hier moet gaga zijn. Hij laat de anderen alle kruimels wegpikken en staat dan zelf een beetje met zijn bekje tussen de straatstenen te timmeren.

Ik heb bloemen gehaald want Peter komt.

Hans Morgenthau is overleden. Heb hem altijd een uitzonderlijke, rechtse lamstraal gevonden. Ik ben een keer met hem gebotst tijdens een lezing voor studenten in, ik geloof Champaign, Illinois, een lezing die Harisanto voor me had geregeld. Hij wordt in The New York Times gepresenteerd als een criticus van de oorlog in Vietnam, en zelfs van de cia. Waarom herinner ik me die man dan als onbruikbaar en ultrarechts?

Er arriveert een opmerkelijk telegram uit Moskou. Zou mijn plan dan toch gerealiseerd kunnen worden? In opdracht van Anatoly Alexandrov deelt Nauka Dobroselsky mee te zullen helpen met het regelen van interviews met de bazen van de vier instituten van de academie voor de usa, voor Azië, voor Afrika en voor het Nabije Oosten. Dat zou wel eens een doorbraak kunnen zijn. De vier gesprekken moeten in een boek komen.¹¹⁹

Ben aan de Kruzenshtern-reportage voor Nieuwe Revu begonnen.

Croiset was er zo zeker van dat er een hiernamaals was. Mams zuster, tante Jetty, heeft me gezegd dat ze aan broer Hendrik in Kaapstad kan laten weten hoe het met onze ouders in de hemel is. Ik geloof er absoluut niets van, maar dat denkt zij. Zal Gerard Croiset nu boodschappen vanuit de eeuwigheid naar me zenden?

Lennox Bower schrijft opnieuw uit Dallas dat we nu voortgang moeten maken met de verhoren van Robert Kroon en Wibo van de Linde in de zaak tegen Time. Ik moet voor hem contact leggen met Voetelink, die aan deze kant de zaken moet regelen.

Mijnheer De Boer heeft eindelijk over de avond met minister Machado van Venezuela in Wassenaar geschreven, en hoe.¹²⁰ Hij vatte wat hij hoorde in drie stukjes iq samen. Het klopt allemaal wel, maar toch zag hij kans er iets van een belachelijk makende teneur in te verwerken. Hij gebruikte trouwens de foto die ik in Salzburg van Machado maakte.

The New York Times publiceerde een grafiek welke aangeeft in

119 Zie bijlage 11.

120 NRC Handelsblad, 21 juli 1980.

[p. 170]

hoeveel jaren de populatie van een aantal landen zich zal verdubbelen. China, met 975 miljoen inwoners nu, zal over 58 jaar bijna twee miljard mensen tellen. Zweden, nu 8,3 miljoen, zal over 1.386 jaar naar ruim 16 miljoen zijn opgetrokken, dat lijkt me redelijk en zinnig. De vs zullen er 99 jaar over doen om hun inwonertal te verdubbelen.¹²¹ Daar staat tegenover dat dezelfde krant publiceerde dat een onderzoek in 61 landen heeft uitgewezen dat de vruchtbaarheid van de wereldbevolking langzaam terugloopt.¹²² Dat helpt iets. Intussen heeft de Council on Enrvironmental Quality een rapport naar het Witte Huis gezonden over een onderzoek dat heeft uitgewezen dat de wereld tegen het jaar 2.000 ‘problems of alarming proportions’ tegemoet gaat. Dat weten we dus al sinds het eerste rapport van de Club van Rome uit 1971, maar het bovenstaande rapport herhaalt andermaal: ‘Environmental, population and resource stresses are intensifying and will increasingly determine the quality of human life on our planet.’¹²³

Alle weekbladen, inbegrepen Henk Hofland, schrijven volkomen negatief over de Olympische Spelen in Moskou. Alles wordt uitsluitend negatief belicht. Er is geen beginnen aan andere geluiden uit de ussr te laten horen, die er wel degelijk zijn.

Mevrouw Van Dijk is in zak en as. Zij telefoneerde. Ik ben meteen naar Baarn gegaan. Haar zoon Han, vroeger mijn favoriet van de drie jongens, heeft een drankprobleem en is nu op eigen verzoek in een kliniek in Zwolle beland. Zij heeft eerst erg geleden van de dood van haar man en trekt zich nu het lot van haar jongste zoon zeer aan. Zij huilde verscheidene malen. Ik begreep dat ze me had geroepen om een vertrouwd klankbord te hebben, waar ik me al te gaarne toe leende. Zij is nu 78 jaar, herhaalt zichzelf voortdurend en heeft licht geheugenverlies. Het moet vreselijk zijn om zó oud te worden.

Zij vertelde dat toen ik in de oorlog bij de familie Van Dijk in huis was, ik ieder weekend opgetogen naar De Horst in Bosch en Duin fietste om totaal teleurgesteld op maandag weer bij hen terug te keren. ‘Wij vroegen ons dikwijls af hoe het toch kon komen dat je steeds dezelfde verdrietige ervaring opdeed. Ik probeerde er wel eens met je over te praten. Je moeder vond ik een echte lieve vrouw. Je vader was meer een zakenmeneer met wie ik minder contact had.’ Als onze vader iets niet was of ooit is geweest, is het wel een zakenman.

121 Zie bijlage 12.

122 The New York Times, 15 juli 1980, door Youssef Ibrahim.

123 The New York Times, 24 juli 1980, door Philip Shabecoff.

[p. 171]

Mijn artikel over de Russische jongens op het zeilschip begint van de grond te komen.

27 juli 1980

Mevrouw Van Dijk belde me huilend op om nog eens te bedanken voor mijn bezoekje. Ik voel me machteloos. Ik zou haar graag te hulp komen.

De sjah van Iran is dood. Wat een leven.

In Amerikaanse bladen staan dikwijls de lekkerste ventjes.

Het avondlicht valt via de keuken op het portret dat grootvader Poslavsky van mam als zeventienjarig meisje maakte. Stel je voor dat zij echt met Poslavsky was getrouwd. Je ‘er zijn’ hangt letterlijk aan een zijden draad. Ik doe niet mee aan die vorm van Russische roulette.

28 juli 1980

Ik kwam pas om 03:15 uur terug na op avontuur te zijn geweest in het Vondelpark. Vond een nieuw gebiedje, nogal donker en bebost. Heb een ventje te grazen gehad.

Edward Ivanian schrijft dat hij de ingezonden gedeelten van mijn jfk-boek geschikt acht voor publicatie in de ussr en ik met de vertaling van mijn boekje door moet gaan. ‘I am convinced that the book could be of interest to our readers.’ Hij heeft al met de uitgever gesproken.

[p. 172]

Ik vind Sadat een absolute kloot, die op het verkeerde paard - Washington - wedt. Hij toont wel karakter door de sjah van Iran een staatsbegrafenis te bezorgen. De oude vos, Richard Nixon, gaat er ook naar toe.

Nieuwe Revu komt met een omslag dit zijn weggooi honden. De mensen gaan met vakantie en honden worden weer bij tientallen gedumpt en in de bossen achtergelaten, aan bomen vastgebonden.

29 juli 1980

Ik ontmoette gisteravond in het park een blonde Duitse knul, ‘het kind’ van Hans Philips en Berend Dekker. Hans is nu al 75 jaar. Dit nichtenhuwelijk houdt nog altijd stand. De jongen had op Berend getippeld. Er werd altijd gezegd dat Berend en ik op elkaar leken. Nu hebben ze een ménage à trois. Zij zien zangeres Desi Halban geregeld.

Om 13:30 uur belde Georgii Arbatov uit Moskou. Ik herkende de stem maar associeerde die met Molchanov en opende met: ‘Dag lieve Voldoja 1.’ Arbatov wilde overleggen over MacMillan. Hij vond het ook vreemd dat 4.000 dollar voor mijn onkosten een probleem voor hen bleek te zijn. Hij gaat George Walsh in New York bellen om poolshoogte te nemen. Zeer aangenaam gesprek.

Jan Pieter de Visser kwam langs. Hij wil weg bij de ncrv. Hij stelde voor samen televisiefilms te gaan maken en hiervoor contacten te openen met Loek de Levita van Thijs Chanowski Productions.

Casper schrijft uit Philipsburg, Sint Maarten, dat hij me nog nooit zo uit mijn humeur heeft gezien als in Caracas. Hij had beloofd alleen te komen maar verscheen in plaats daarvan met Carine. ‘Er zijn nu eenmaal verplichtingen en spelregels bij het Hans en Grietje verhaal. And, I must say, I like them.’ Dat mag zo zijn, en is trouwens gebleken, maar ik heb hem geantwoord dat ik hem nooit meer echt zal geloven. ‘Don't forget my advise to buy gold.’

Maar eigenlijk geloof ik niet alleen Casper nooit meer. Eigenlijk doe ik dit helaas bij vrijwel niemand meer, zelfs Peter niet. Misschien zeg ik dit nu om uitdrukking aan een stemming van het moment te geven, of misschien om Casper terug te kwetsen. Maar wat kwetst Casper echt? Eigenlijk heeft niemand zijn chip in het hoofd onder controle.

Ik heb sportverslaggever Ruud ter Weijden uit ergernis een telegram gezonden over zijn constante gekat tegen de Sovjet-Unie bij zijn reportages over de Olympische Spelen.

[p. 173]

Wim Klinkenberg had deelgenomen aan een forum op de universiteit hier, alwaar Raymond van den Boogaard de meest walgelijke uitspraken aan het adres van Moskou had gedaan. ‘Weten die studenten veel,’ zei Wim, ‘maar zijn gemeenheid en slimheid kon niet op. Dat is een levensgevaarlijke man.’ Tegelijkertijd zou persattaché Vladimir Opalev voor hem een gesprek hebben geregeld met een lid van het Centraal Comité van de cpsu tijdens een bezoek aan Nederland, dat uitstekend zou zijn geweest. Ik ben er niet achter wat voor spelletjes Opalev speelt. Molchanov waarschuwde dat hij momenteel een belangrijke post bekleed in sovjetverband.

Wim sprak ook over de artikelen van Frits Schaling in nrc Handelsblad, eerst vanuit Belgrado en nu vanuit de Sovjet-Unie. Wim schijnt te denken dat de activiteiten van Van den Boogaard en Schaling door hogere machten dan de bvd, dus de cia, worden geleid. God mag het weten.

De bbc zegt dat de goudprijs verder daalt. Ik zou er compleet nerveus van worden als ik mezelf niet in de hand had.

Peter komt morgen hier. Hij is bijna 35 jaar oud nu. Hij moet nu serieus aan de slag zien te komen. Ik moet voorzichtig duidelijk maken dat hij gezien mijn eigen financiële situatie niet te veel op injecties vanuit Amerbos moet rekenen. Tenslotte deden mijn ouders in 1950 toen zij naar Zuid-Afrika vertrokken hetzelfde met mij om me te dwingen aan de slag te gaan.

30 juli 1980

Anton Foek krijgt 12.000 gulden per jaar van NieuwsNet als ‘aanwezigheidspremie’. Daarnaast verdient hij nog eens 28.000 gulden met bijdragen. Hij weet niet wat hij moet doen als het blad over de kop gaat en dat inkomen aan zijn neus voorbij gaat.

Laurie Langenbach beklaagt zich in nrc Handelsblad over ‘het gemak waarmee mensen zich over politiek uitlaten’ en heeft zich net zoals ik geërgerd aan de sportverslaggeving vanuit Moskou. Iedere sportverslaggever nu aanwezig in de ussr ‘schijnt het als een verplicht nummer te beschouwen vooral te onderstrepen dat hij een Westerse vrijdenker is die zijn tong durft uit te steken in de klas van brave, rode kinderen.’

Peter arriveerde uit Londen. Hij had in zijn hand een cassette geklemd van zijn recent ingestudeerde liedjes. We speelden de cassettes van Schiphol naar Amerbos verschillende malen. Ik heb heel aandachtig geluisterd. Ik denk dat hij nog meer lessen nodig heeft, maar ik vergeet deze rit en zijn zingen nooit meer. Het ontroerde me. Hij merkte meteen dat ik het huis en zijn

[p. 174]

eigen tuinkamer op orde had gebracht. We bereidden vis en sla, heerlijk allemaal. Eindelijk weer hier na vijf maanden.

1 augustus 1980

Georgii Arbatov zond een telegram over zijn gesprek met George Walsh van MacMillan. Ik heb hem geïnformeerd dat Stephan en Thomas Landshoff van Rogner en Bernhard in München gereed staan ons boek onmiddellijk uit te geven. Dus als MacMillan langer draalt, kunnen we meteen verder.

Ik was even wakker vannacht. Ik begon meteen te piekeren over de toekomst van Peter en de poen. Zijn vriendin belde uit Portugal of hij een weekje naar haar toe kwam. Hij zei er geen geld voor te hebben, maar hij had graag willen gaan. Hij mist op een of andere wijze iedere drijfveer, zoals het in de volksmond heet, de dagelijkse kost te verdienen. Ik kom zelf krapper te zitten. Het zenden van douceurtjes moet ophouden. Hij spreekt er zelf nooit over en vraagt helemaal nooit om iets, noch direct noch indirect. Dit moet worden gezegd.

Jolle Jolles vertrekt als algemeen directeur van het anp na daar twintig jaar werkzaam te zijn geweest. De Journalist publiceert een keukenmeidenverhaal over de gezagswisseling bij His Master's Voice.

2 augustus 1980

Gisterenmiddag voor het eerst sinds lange tijd in Thermos geneukt. Nu volgen dus weer vijf dagen van spanning of gonorroe komt opzetten of niet. Ook is Jan Kikkert uit Hoogeveen blijven slapen, wat steeds plezierig rommelen blijft.

Leonard Silk meldt in The New York Times dat Milton Friedman het ‘geloof in de goudstandaard’ uit de Republikeinse psyche wist te bannen, maar dat de adviseurs van Ronald Reagan weer geneigd zijn het vertrouwen in goud te herstellen. Dat geeft de burger moed.¹²⁴

Alfred Vierling kwam langs. Hij concentreert zich op minderheidsvraagstukken. Ergens werkt hij op mijn zenuwen.

Frederick Starr schrijft in The New York Times dat de sleutel tot de Koude Oorlog het gebrek aan vertrouwen tussen Carter en Brezhnev blijft. Benadert de ussr de wereld met defensieve motieven, of bevinden zich in het Kremlin opportunisten, die bereid zijn wilde avonturen te beginnen, als in Afghanistan, om te compenseren voor de tekortkomingen op het thuisfront?

Er zijn twee boeken verschenen Inside the Soviet Empire: The

124 The New York Times, 1 augustus 1980.

[p. 175]

Myth and Reality van Nora Beloff en The Soviet Union Since Stalin van Stephen Cohen. Ik lees nog altijd veel te weinig.

Volgens Beloff is de sovjetsamenleving ‘profoundly conservative, deeply insecure, not because it has failed to accomplish much over past decades, but because its accomplishments fall so far short of its boastful claims’. Ook Cohen schrijft over ‘the conservatism of the Soviet Union today, the sense of a lost future. The ussr is in the grip of stasis rather than of stagnation. For every force for conservatism there exist not one but many counter forces, each seeking change in several directions at once. It is this condition of uneasy equilibrium that accounts for the absence of overall motion in Soviet development today.’ Voor mij staat vast dat het Westen op alle mogelijke directe en indirecte wijzen er alles aan doet om ervoor te zorgen dat die stagnatie van bloed en levenssappen in de richting van de ussr met vereende krachten in stand wordt gehouden. Het communistische experiment in de Sovjet-Unie - of bijvoorbeeld Cuba - mag nooit slagen. Stel je voor dat zou worden aangetoond dat marxisme-leninisme een eerlijker en rechtvaardiger wijze van organiseren van de samenleving zou zijn dan het vrijemarktkapitalisme van het Westen!

Starr concludeert: ‘Reviewing these two studies, one cannot escape the conclusion that we are witnessing the end of an era in the Soviet Union, an era in which the perennial forces of bureaucratism and anarchism, rationalism and nationalism, cosmopolitanism and xenophobia, have been held in reasonable balance by a regime that wishes at all cost to make an outright choice.’ Hij eindigt: ‘The problem is that the blend of practicality and caution that has characterized the past decade has not solved any of the outstanding problems of the Kremlin agenda. Given this, it is entirely possible that future American leaders may look back with nostalgia at the relative stability of the Soviet internal politics in the era of salt-ii and Afghanistan.’¹²⁵

125 The New York Times, 31 juli 1980.

3 augustus 1980

Er zit een patrijsachtige vogel op mijn voederplaats, die ik niet kan thuisbrengen. Hij moet uit een koekoeksei zijn voortgekomen.

Ik droomde van mam. Ik was bij hen in Zuid-Afrika en wilde afscheid nemen. Ik riep haar terwijl zij een trap af kwam, maar zij liep straal langs me heen. Ik vond dit walgelijk en liep weg zonder om te kijken.

[p. 176]

Peter en Jan Kikkert waren de hele dag op het strand. Ik heb de laatste hand gelegd aan mijn artikel over de trip met de Kruzenshtern.

De Olympische Spelen in Moskou zijn perfect verlopen, zoals Volodja Molchanov had voorspeld. De sluitingsceremonie was absoluut schitterend. De Duitse televisie wilde dit niet uitzenden, de druiloren. De Nederlandse commentator kon natuurlijk niet nalaten ook Andrei Sacharov en de oorlog in Afghanistan tegen het einde van de uitzending ter sprake te brengen. Geen wonder dat dergelijke types wordt toegestaan om voor het Nederlandse publiek te presenteren wat er in Moskou gebeurt met een sterk anticommunistische ondertoon. Ik heb Volodja geschreven het allemaal prachtig te hebben gevonden.

4 augustus 1980

De bbc-radio interviewde een landgenoot die juist is teruggekeerd van de Spelen in Moskou. Hij benadrukte hoe walgelijk de berichtgeving is geweest. Hij zei dat redacties uitdrukkelijke instructies hadden meegegeven aan journalisten ‘to knock the Russians whenever possible’. Hij zei: ‘I find this a dangerous game, because this is resorting to Soviet tactics. We are a free country. We should not use these propaganda methods.’ De man schijnt vergeten te zijn dat het Westen sedert 1917 nooit anders heeft gedaan, met alle gevolgen van dien.

Gisterenavond ontmoette ik met Peter de acteur Robert Foxworth, partner van Elizabeth Montgomery, in het Sonesta Hotel. Hij was op weg naar Cairo voor een festival van Universal Pictures. Hij moet Petrus spelen in een religieuze film. De man zegt me nog steeds weinig.

Eindelijk heb ik de heer West, de assistent van Croiset, opgebeld. Gerard heeft de laatste weken van zijn leven hartkloppingen gehad. West zei dat voor anchina pectoris werd gevreesd. Op zondag 10 juli is Gerard onwel geworden en naar een ziekenhuis gebracht. De artsen overwogen hem te opereren. Croiset zou zelf hebben gezegd: ‘Laat maar, het is wel genoeg geweest.’

‘Hij is heel bewust gestorven,’ aldus West. Van nu af aan zou Carel Enkelaar alle publiciteit rond Croiset behandelen.

Peter kon weer niet slapen. Dat gaat al jaren zo. Dan merk ik dat hij 's nachts opstaat. Afschuwelijk moet dit zijn. Hij heeft het artikel voor Nieuwe Revu gelezen. Hij vond het ‘eerlijk’. Hij had ook een paar opmerkingen.

[p. 177]

5 augustus 1980

Gisteren ontmoette ik Raymond van den Heuvel uit Nieuw-Zeeland in Thermos en raakte volmaakt op hol. Na wat samen gerommeld te hebben zei hij recht voor de raap: ‘I love you to take me away from here.’ We gingen naar het Hilton en gebruikten wat en pikten om 13:30 uur Peter bij Thermos op. Peter waarschuwde me terecht: ‘Vergeet niet wat gebeurde met David Russell, je kunt deze jongen niet er na een paar dagen weer uitgooien.’

We zijn naar The American Gigolo gegaan met Richard Gere, quite exciting, als je maar niet teveel doordenkt over de realiteiten van de Amerikaanse samenleving achter het verhaal. Raymond zei zojuist Le Petit Prince van Antoine de Saint-Exupéry te hebben gelezen, voor hem tot dusverre het mooiste boek ooit. Ik vroeg hem: ‘Schrijf je zelf wel eens?’

‘Ja,’ zei hij, ‘en ik gooi mijn verhalen in de zee.’ Zo jong als hij was, maakte hij opmerkingen als: ‘That guy had his priorities fucked up, he was not speaking of love but of lust.’ Raymond heeft een sensationeel lijf en gezicht met donkerbruine ogen. Wie weet wat ik nog met hem meemaak.

In Den Haag reed ik langs de studio van Frits. Op de ruit zat een papier: ‘Vier jonge poesjes om weg te geven.’ Frits en zijn eeuwige menagerie.

Ik bezocht ambassadeur Tolstikov. Ik werd in de hal door de heren Opalev en Makarov opgewacht. Er stond in de ontvangstsalon een tafel, gedekt met heerlijkheden. Ik liet Tolstikov eerst de brief van Juliana en Bernhard lezen.¹²⁶ ‘Nu hebt u een tik op de neus gekregen,’ concludeerde de ambassadeur. Ik zei zeker te weten dat het hun wens was naar de Sovjet-Unie te reizen, omdat de voormalige koningin dit bij meer dan een gelegenheid kenbaar had gemaakt, onder andere bevestigd door oud-ambassadeur Romanov. ‘Als zij uiteindelijk niet gaat, is het haar probleem,’ zei ik tegen Tolstikov. ‘Ik heb moeite voor een dergelijk bezoek gedaan in het belang van het land en van detente, dus in Nederlands belang en niet om een goede beurt in Moskou te maken.’ Maar het is duidelijk dat ook Soestdijk onder ‘de rode knop’ van Den Haag valt, zoals professor van Hamel mij al twintig jaar geleden in Baarn aangaf.

De ambassadeur onderstreepte bij herhaling dat de ussr niet van plan was op de knieën te gaan om zaken te doen met het Westen, of om energie aan West-Europa te kunnen verkopen,

126 Zie bijlage 13.

[p. 178]

inbegrepen gas. Ik zei dat het me een Nederlands belang leek een voet tussen de deur te hebben in de Sovjet-Unie, om later, wanneer onze eigen gasvelden opgebruikt zijn, een claim op energie uit de ussr te hebben.

Ik ontving een kaart van de trouwe Jan Cremer.

Bij thuiskomst was ik van slag. Ik weet niet waarom. Het gebeurt zelden. Prompt belde Ton Kors dat mijn reportage over de zeilrace de prullenmand was ingegaan. ‘Je sleepte er weer De Telegraaf, jfk en van alles bij,’ waar hij wel gelijk in had want het verhaal van seks met sovjetmatrozen dat ze eigenlijk willen hebben, kan ik niet leveren. Dit legde ik uit. ‘We kunnen ook vier pagina's foto's nemen en er zelf een verhaal bij schrijven met pikante details die we van jou zouden hebben gehoord.’

Met ontstentenis lees ik in NieuwsNet hoe professor Tenhaeff en Enkelaar zich nu al over Gerard Croiset uitlaten, enkele weken na zijn dood.¹²⁷ Tenhaeff noemt hem ‘een fabelachtige paragnost, maar een erbarmelijke filosoof’. Zijn religieuze besef noemt de professor ‘kinderlijk’, alsof het vasthouden aan religie iets anders zou kunnen zijn. Croiset had inderdaad theorieën die niet te volgen waren, volgens Tenhaeff gezwam, maar volgens mij hield ik er altijd rekening mee dat een ‘analfabeet’ aan het woord was, die niet exact onder woorden kon brengen wat hij ‘zag’. Tenhaeff kan het ook niet laten Croisets loop-

127 NieuwsNet, 2 augustus 1980, door Michiel Thomassen.

[p. 179]

baan met het begin als loopjongen bij Albert Heijn te omschrijven. Die professor moet hem altijd met dédain bekeken hebben. Ik had dit ook wel eens, wanneer Croiset ongemanierd was en zat te slurpen, maar zeker niet wanneer hij zijn mond open deed.

Enkelaar zei: ‘Rationeel was hij natuurlijk de mindere van elke academicus, maar paranormaal was hij de meester van alles. De zaken liepen door elkaar en waren niet te splitsen.’ Tenhaeff wond zich dan op en zei: ‘Gerard, hou nou je mond want dat is onzin.’ Ik herinner me ook zulke momenten, maar hield er rekening mee dat hij niet exact kon verwoorden wat hij dacht of meende te zien. Anderzijds denkt Tenhaeff dat Croiset ‘contact’ met hem zal opnemen.

Ik ben weer wat rustiger. Ik zette tegen ambassadeur Tolstikov uiteen hoe ik aan de informatie over de ontwikkelingen in de gasindustrie was gekomen, via dr. Jermen Gvishiani en dat ik teleurgesteld was geweest toen André Spoor vertelde dat hij, Tolstikov, de affaire minimaliseerde. Opalev vertaalde het antwoord van de ambassadeur als volgt: ‘Ambassadeur Romanov had fouten gemaakt en onder meer mijn positie (als freelance journalist, hoorde ik zeggen) en belangrijkheid overschat’.

Ik wees er op dat ik begreep dat hij mij niet belangrijk vond en liever met andere Nederlandse journalisten zaken deed, maar ik was intussen wel de enige die een boek met professor Arbatov had geschreven en die uitstekende contacten met dr. Gvishiani onderhield. Tolstikov corrigeerde zich en zei dat de vertaling misschien niet helemaal correct was overgekomen. ‘Wat ik zei, was,’ aldus de ambassadeur, ‘dat Romanov misschien wat te hoog had gegrepen in diens samenwerking met jou. Hij heeft over iets wat in 1973 was gebeurd een conflictsituatie geschapen rond Kosygin en minister Van der Stoel.’ Opalev vertaalde dus maar half en zoals ik steeds al voel: die man voert iets in zijn schild in tegenstelling tot vroeger, toen hij rechttoe rechtaan persattaché was.

Tolstikov haalde dus de oude koe van stal toen Romanov volkomen terecht het smerige spel van Max van der Stoel uit 1973 ter sprake bracht, waarbij een aanbod van Kosygin om joint ventures met Shell te beginnen, opzettelijk door deze minister in portefeuille werd gehouden.¹²⁸ Natuurlijk zocht Romanov naar een doorbraak om het sovjetaanbod wereldkundig te maken.

128 In de jaren negentig werd bekend dat Van der Stoel deel uitmaakte van de supergeheime spionageclub Gladio. Geen wonder dat hij contacten met de USSR opzettelijk frustreerde.

[p. 180]

Wat ik de ambassadeur eveneens heb gevraagd, was hoe het kwam dat de professionele antisovjet basterds visa hadden gekregen voor de Olympische Spelen. Hij antwoordde dat het Nederlands Olympische Comité de keuze had gemaakt wie er zouden gaan. Dan weet je het verder wel. Dat is waarom de Münninghoffs en Scheepmakers in Moskou opdoken. Daarop vroeg ik de ambassadeur hoe het mogelijk was geweest dat Raymond van den Boogaard, die openlijk tegen Volodja Molchanov had gezegd door de bvd te zijn benaderd om met de Dutch spies samen te werken, kans had gezien een partijdelegatie op bezoek in Nederland te interviewen.

‘Die vraag moet u de heer Opalev stellen,’ was het antwoord. Vervolgens liet ik hem de foto's zien van mijn ontmoetingen in Tasjkent met de Poslavsky's en vertelde hoe die geschiedenis in elkaar zat. ‘Aha, so you have blue blood,’ was zijn antwoord. Ik verduidelijkte dat graaf Poslavsky de tweede man van mijn grootmoeder was geweest.

Henk de Vos doet verslag in het Algemeen Dagblad over hoe hij met Ad van Krimpen van de Nieuwe Revu bij vertrek uit Moskou door tien kgb-ambtenaren werd opgewacht, ondervraagd en alle gemaakte notities van drie weken Moskou moest afgeven. De Vos meldt dat zijn Intourist begeleider kennelijk exact wist wat hij in het ad rapporteerde, want zij vroeg hem bijvoorbeeld eens waarom hij zoveel over Russische joden schreef. Die collega's maken van dissidentenzaken de hoofdschotel van hun reportage, omdat dit de instructie is die zij van de bazen in Holland meekrijgen. Ik heb niet zo'n ‘baas’ en ga af op mijn verstand. Ik ga Joodse zaken niet uit de weg, help Volodja Feltsman door juwelen van de familie mee over de grens te nemen, maar ik discrimineer niet en zoek het niet op. Komt het op mijn weg, het zij zo. Ik word dus nooit aangehouden. In tien jaar reizen naar Moskou zijn mij nog nooit notities afgenomen.

6 augustus 1980

Ik droomde van Gerard Croiset. Ik zei: ‘Ik denk veel aan je. Hij glimlachte.

Opalev vroeg me ‘dat verschrikkelijke artikel voor Nieuwe Revu’ waar ik hem een kopie van had gegeven niet naar apn Novosti in Moskou te sturen. Ik zei dat Volodja Molchanov het al van me had gekregen. Hij vond NieuwsNet langzamerhand even antisovjet als De Telegraaf.

Ik sprak van 11:30 tot 13:15 uur met de ambassadrice van India, C.B. Muthamma. ‘I am a slave-driver to my staff,’ zei ze.

[p. 181]

Ik was eigenlijk doodmoe na al het geklets. Toch was zij een aangename vrouw. Het valt me op hoe mijn jarenlange ervaring een goed contact vergemakkelijkt. Zij omschreef haar interim-regering als ‘the junta’, ‘riffraff’ en ‘a bunch of baboons’. ‘Sometimes I am questioned about poverty in Calcutta,’ zei ze. ‘I tell then, when you have a beautiful animal, it sometimes has flees. if you want to look at the flees, you are welcome, but the animal will be just as beautiful.’ Ik denk niet, dat ik de vergelijking met de onderklasse die in de straten van Calcutta crepeert, gepast vond.

Ik vertelde haar dat ik uitstekende betrekkingen met ambassadeur Baipaj had gehad, maar dat zijn opvolgster - van de interim-regering - had gezegd het niet nodig te vinden dat ik mevrouw Indira Gandhi ging ontmoeten. Mevrouw Muthamma vroeg of ik dit aan de minister-president had gemeld. Gelukkig is de vertrouwde heer Prasad weer als haar rechterhand teruggekeerd, dus de weg naar een ontmoeting ligt open. Het zou een gedachte zijn om een presidentieel systeem in te voeren in India ‘because as it is now, we can put up any monkey as President of India’.

Pauline Quarles¹²⁹ schrijft dat zij een appartement heeft gehuurd in Zuid Frankrijk met dochter Diane; of ik er voor voel een weekje te komen logeren. Zij geeft een telefoonnummer in geval ik zin zou hebben te komen. Met haar moeder, madame De Ramaix-Van der Weede gaat het niet zo goed. Zij moet inmiddels negentig zijn geworden.

Jimmy Carter heeft op zijn persconferentie een boekje open gedaan over zijn broer Billy. ‘We are close. I love him and he loves me.’ Hij schijnt niet geweten te hebben dat Billy naar Libië zou gaan. Carter heeft later geprobeerd Billy ervan af te houden het land van Khadaffi te bezoeken. Zonder resultaat dus.¹³⁰ Opeens voelde ik dat ik naar Thermos moest gaan en warempel, Raymond van den Heuvel was er weer. We zijn, wat ik eigenlijk zelden doe, naar boven in een cabine gegaan en bedreven seks. Toen we begonnen te zoenen was het zo gepiept. Wat een heerlijke jongen, heel intens en een zalig lijf.

129 Zie Memoires 1925-1953.

130 The New York Times, 6 augustus 1980, door Terence Smith.

7 augustus 1980

Ik droomde weer van Gerard Croiset. Ik was in gesprek met zijn vrouw Adèle. Een zoon kwam binnen en negeerde me omdat ik niet op de begrafenis was was geweest. Ik zat op het Russische zeilschip en wist van niets.

[p. 182]

Jan de Vries, hoofdredacteur van De Typhoon, had me geschreven dat hij mijn gesprek met dr. Arnold Hutschnecker over Rosalynn Carter niet geschikt vindt voor zijn krant. ‘Ik kan dr. Hutschnecker moeilijk als politiek deskundig beschouwen, zodat vanuit dat gezichtspunt zijn mening weinig waarde heeft. Bovendien ben ik van mening dat geen enkele bonafide psychiater [alsof Hutschnecker niet bonafide zou zijn; wo] vanuit zijn discipline tot uitspraken kan komen zoals je die vermeldt. Ik stuur je daarom het stuk en de foto terug.’ Hij retourneerde eveneens mijn interview met de general-manger van tass in Moskou, Sergei Lossev, een interview dat niemand heeft en wat ik door er een aantal jaren in sovjetcontacten te investeren, kon loskrijgen. Zelfs de reportage over pater Alekseij is teruggekomen. Twintig jaar nam Cees Meijer als hoofdredacteur alles van me mee, De Vries heeft het blijkbaar hoger in de bol.

Ik antwoordde deze provinciaal: ‘Het is duidelijk dat onze opvattingen over hoe we lezers iets aan extra informatie kunnen bieden wel sterk uiteen lopen. We hebben natuurlijk ook een geheel andere journalistieke ervaring en oriëntatie.’ Ik heb voorgesteld onze relatie te beëindigen en dat hij 5.000 gulden zou overmaken om uitstaande artikelen te verrekenen ‘want ik vrees dat de kopij die ik je zou blijven zenden, ongeopend retour zou blijven ontvangen’.

Volgens de American Psychiatric Association is er op iedere 1.780 inwoners van Washington een psychiater ter beschikking. ‘So great is the stress’ onder secretaressen, advocaten, leden van het congres, en lobbyisten. Zo gek zijn ze in Moskou in ieder geval nog niet. In San Francisco is een psychiater beschikbaar voor 2.296 inwoners, in New York een voor 3.240 en in Los Angeles een op 6.118 inwoners. ‘I think the number of people who are consulting psychiatrists are perhaps an honest indication of the emotional disturbance in our population as a whole,’ aldus psychiater Zigmond Lebensohn.¹³¹ Er zal bovendien exponentiële groei zitten in het aantal gaga-gevallen, dat is zeker.

Anthony Lewis houdt het voor mogelijk dat Jimmy Carter toch wordt herkozen. Vooral wanneer de hallucinante reacties over Billy Carters avonturen in Libië zijn uitgewoed. Brzezinski zou Billy hebben gevraagd om te onderzoeken of Khadaffi niet kon helpen met het vinden van een oplossing voor het vrijlaten van de Amerikaanse gijzelaars in Iran. ‘The fact that Zbigniew Brzezinski is a fool is not news,’ aldus Lewis. ‘He is

131 The New York Times, 2 augustus 1980.

[p. 183]

the same fellow who had himself photographed with a gun in the Khyber Pass.’ Aan de handicap van Billy kan Carter weinig veranderen, want het is zijn broer, maar Brzezinski is een presidentiële keuze. Dat die man blijft zitten waar hij zit ‘is something that worries friendly governments around the world and ought to worry us’. Lewis vermoedt dus, dat ondanks dergelijke blunders, de Democratische Conventie Carter opnieuw als presidentskandidaat zal aanwijzen.¹³²

De Telegraaf maakte in vette letters bekend dat de inhuldiging van Beatrix op 30 april het rijk negentig miljoen gulden heeft opgeleverd. Hollandser kan het niet. Volgens voorlopige ramingen heeft de show 4,5 miljoen gekost. Inhuldigingsmedailles brachten 460.000 gulden op. Het merendeel van de Beatrix-Clauswinst is opgebracht door het slaan van bijzondere munten ter gelegenheid van de kroning.

132 The New York Times, 5 augustus 1980.

8 augustus 1980

Peter en ik waren op het strand gisteren. In de avond kwam Jan Pieter de Visser langs. We zijn met zijn allen naar de haven gegaan om het binnenlopen van de Kruzenshtern te zien. Om 23:30 uur ging de loopplank uit. Twee stomme, zogenaamd chique grieten stonden te schreeuwen: ‘Stalin, I am capitalist!’ Ik ben naar ze toegegaan en vroeg of het nodig was dat zij zich belachelijk maakten. ‘Waarom praat u dan tegen ons?’ Ze dropen wel af.

Ik werd aan boord gevraagd en heb mijn vriend Vitaly Deel II van On Growth in de Amerikaanse Putnam-editie gegeven met een boodschap. Hij moffelde het boek meteen onder zijn leren jasje en zei: ‘This is not a library but a ship.’ Hij vroeg me hier begrip voor te hebben, maar reageerde alsof ik hem eigenlijk in grote verlegenheid had gebracht.

Jan Pieter vertelde met prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven mee naar de eskimo's te zijn geweest. Hij had van geen van beiden een hoge pet op.

Richard Haitch berichtte in de The New York Times dat het nu in Vietnam even acceptabel is om hond te dineren als konijn. Jerome Heldring is dus eigenlijk de idioot waar ik hem altijd voor heb gehouden. Hij meldde in nrc Handelsblad dat het hem geen bal kan schelen dat Nederlandse deelnemers aan de Olympische Spelen het er zo slecht van hebben afgebracht. ‘Ja, van hun falen - bijna over de hele linie - heb ik zelfs met innig genoegen kennis genomen. Dan hadden ze maar niet naar

[p. 184]

Moskou moeten gaan.’ Die man wordt steeds gekker. Wat hij verder over Olympische Spelen zei was emotionele onzin, maar goed, hij zal ongetwijfeld tot op Oud Eik en Duinen¹³³ zijn ‘wijsheden’ in onze kwaliteitskrant blijven verkondigen. Acteur Mark Gregory is pas echt my cup of tea. Hij speelt in de nieuwe film 1990: The Bronx Warriors.

The Monarchist wijdt een omslagverhaal aan de kroning van Beatrix.

Tot mijn verbazing wordt over een aantal pagina's de herkomst van prins Paul Theodore Paléologue-Crivez, die ik in 1956 in Rome ontmoette gereconstrueerd aan de hand van historische gegevens. Alles wat hij beweerde was dus waar.¹³⁴

133 Oud Eik en Duinen is een begraafplaats in Den Haag, voortgekomen uit een klein kerkhofje uit 1247 bij de kapel van het dorpje Eik en Duinen. (Red.)

134 Zie bijlage 14.

9 augustus 1980

Peter is in Tilburg. Hij was door zijn moeder en drie zussen uitbundig binnengehaald.

Broer Theo belde uit Lugano dat er noodweer was geweest en dat ze nu misschien met de trein zouden komen. Ik waarschuwde tante Jetty, want we zouden daar eten. Het klonk als een smoesje, wat niets voor Theo is.

Wilde gangbang in het Vondelpark. Kreeg een zalige grote knul met een lekkere bek te pakken, maar al spoedig waren ze met vijf man aan me bezig.

[p. 185]

10 augustus 1980

Vannacht droomde ik van mam. Ook van de twee maltezers Keke en Koko. Ze snelden vanuit mijn huis naar de sloot aan de overkant. Koko was er het eerst overheen, maar dat diertje was dus ook het eerste dood. Maar Keke, die ik nog ruim vier jaar heb verzorgd, raakte in een wak en lag angstig te spartelen. Het beest keek naar mij. Ik dook in het water en haalde hem er uit. Ik zal dromen nooit begrijpen.

De memoires van mr. E.N. van Kleffens zijn verschenen. Hij is 85 jaar en woont in een dorp buiten Lissabon. Hij komt steeds minder in het vaderland, ook omdat hij na zijn 73e enkele commissariaten moest neerleggen. Mijn vader moest dat ook en trok zich dit zo aan dat hij op zijn 72e dood viel uit ergernis. A.J. Cuppen belicht als voornaamste aspect van wat Van Kleffens te zeggen heeft, dat Hollanders geen esprit hebben om een conversatie gaande te houden. Ik maak uit de conversatie vooral op dat de oud-minister de trend naar nivellering - we zijn allemaal gelijk (van vooral de socialisten) - als rampzalig beschouwt. ‘We zijn niet gelijk, we zijn niet allemaal gelijkelijk begaafd. Die saus van het gelijkheidsideaal is gevaarlijk.’ Hij denkt dat het feit dat in Nederland een ‘leer je les en zeg hem op’-mentaliteit dodelijk is voor de ontwikkeling van vindingrijkheid en het cultiveren van een eigen mening. ‘Ik geloof dat het een rassenkwestie is. De vermenging van de rassen die nog in Nederland herkenbaar zijn is niet uitgemond in een pétillante gespreksfähigkeit. We hebben dat niet.’¹³⁵ Denk niet dat ik Van Kleffens ga lezen, of dat hij met deze overpeinzingen de spijker op de kop slaat.

Er is bepaald dat scharrelkippen meer ruimte moeten krijgen en hun vleugels niet meer mogen worden geknipt. Welja.

Peter zegt het gezellig te hebben met zijn moeder en zussen. Ze gaan samen naar een antiekbeurs. Hij zei van de week dat als hij voor mij zou overlijden, hij zou willen dat het langzame deel van een Chopin pianoconcert zou worden gespeeld. Ik hoop dat ik die dag en die pijn bespaard zal blijven. Maar ja, omgekeerd zou Peter met mijn verdwijnen zitten opgescheept. Als je leeft en gezond bent, ga je er al te gemakkelijk vanuit dat het leven eindeloos is.

Ik luisterde naar heerlijke muziek. Images van Debussy, of is het Iberia? Het bleek La Mer te zijn. Treurig dat ik dit niet wist.

Ik had een bespreking bij Loek de Levita, samen met Jan Pieter de Visser. We beginnen op ad hoc basis. Het verbaasde me

135 nrc Handelsblad, 9 augustus 1980.

[p. 186]

overigens hoe hij sprak over een breuk met Thijs Chanowski. Ook scheen hij onder de indruk van een lunch bij Shell. Kleine indicaties.

Er arriveerde een belangrijke brief van dr. Jermen Gvishiani over de huidige situatie bij de energie-onderhandelingen.¹³⁶

Saburo Okita zendt me zijn boek The Developing Economies and Japan voorzien van zijn kaartje, nog als minister van Buitenlandse Zaken van Japan. Ik kan niet zeggen dat ik sta te trappelen er doorheen te ploegen.

Ik had generaal-majoor Cor Knulst geschreven over een artikel in de gpd-bladen van M.H. von Meijenfeldt generaal-majoor b.d. - een vondst van Jan van Beek - over de oprichting van een Amerikaanse interventiestrijdmacht welke bijvoorbeeld in de Perzische Golf kan worden ingezet. Cor omschrijft Meijenfeldt als ‘een rotjongen, politieke kleur, rood, staat bekend als de rode generaal, moest zo nodig van Vredeling, ook zo'n waardeloze rode rakker, generaal worden’. Uitvoerig op de man ingaan vond hij kennelijk niet nodig en hij voegde eraan toe, omdat ik suggereerde dat hij een artikel voor nrc Handelsblad zou schrijven: ‘Voor André Spoor zou ik het zeker niet doen. Alhoewel geabonneerd op de nrc, zogenaamd liberaal, moet ik bekennen dat ik deze krant slechts met een half oog lees. Het is allemaal nakauwwerk, stereotype Newsweek-Time stijl rapportage. Zelf bij inlichtingenwerk betrokken, weet ik dat nog geen tien procent hoeft uit te lekken. Van de Billy Cartergate-affaire weten we nog geen tien procent.’

Hij meent dat nog nooit een journalist iets verstandigs over Afghanistan heeft gezegd. Hij heeft me geadviseerd met professor J. Erickson, een sovjetspecialist in Edinburgh te gaan praten Hij zal me introduceren en dat wil ik nu kortelings ook gaan doen.

136 Zie bijlage 15.

11 augustus 1980

Ben nog eenmaal naar de Kruzenshtern gegaan voor het schip naar Italië vertrekt.

Ik zag Raymond van den Heuvel op straat nam hem mee naar Djanoko voor lunch. We eindigden in Thermos waar ik hem opnieuw in mijn armen sloot.

We hebben honderduit gesproken. Als ik hem dan aanmoedig een boek te schrijven en zijn gedachten te formuleren, zegt hij: ‘Ja, een klein boekje.’ Na gezegd te hebben dat het leven een gokspel was, zei hij: ‘I confess, I do believe in God, but God is the sunset, the mountains, man is so unique.’ Toen ik zei dat

[p. 187]

het toch wel erg toevallig was dat we elkaar weer zagen terwijl ik een parkeerplaats zocht, antwoordde hij: ‘And you call that a coincidence?’

Ik heb Adèle Croiset een paar regels geschreven omdat ik veel aan haar dacht. Zij belde en vertelde: ‘Tussen 11:30 en 14:00 uur was hij weg. Hij kreeg het opeens te kwaad over mij, maar ik heb hem gezegd niet voor mij te vechten omdat ik het heus wel zou redden.’ Vreemd dat we nu al zo over hem moeten spreken. Zij scheen nieuwsgierig over wat ik over Gerard had gedroomd, maar dat herinner ik me dus niet.

12 augustus 1980

Raymond belde of ik hem om 20:00 uur wilde ontmoeten. Het was zijn laatste avond in Amsterdam. Het is een schat. Hij wachtte op me, zittend op de trap aan de achterzijde van het paleis op de Dam. We reden naar Amerbos waar ik een vismaaltje had bereid. Later maakten we een rit met de kap van de tr-6 neer. We kwamen door Broek in Waterland. Hij genoot en zei de meest opmerkelijke dingen, waarvan ik me weinig herinner. ‘If I were to die, I would want in my stone carved the words “Tred softly, you tred on my dreams.”’ Hij vroeg om het Emperor Concerto van Beethoven te spelen op de autoradio en neuriede af en toe zachtjes mee. Hij had zijn haar laten knippen. Hij droeg een zeer wijde witte broek en zei dat dit nodig was ‘because of my enormous legs’.

Hij heeft, zoals ik adviseerde, een carnet aangeschaft om een dagboek bij te houden. ‘This world is crazy, except, you and me and Peter. I wonder what Beethoven would have said, if he returned to earth.’ Later zei hij: ‘I know, you perhaps don't believe in God the way I do, but perhaps, I can bring you to Him in the hereafter.’

Ik vind die ontboezemingen volmaakt ontwapenend. Keer op keer was ik sprakeloos als hij zijn mond open deed en hij is pas twintig jaar. ‘I will make arrangements,’ zei hij, ‘that you will get all my diaries, if I were to die soon.’ Bij het afscheid gaf hij me nog een zoen door het raampje met de woorden: ‘I will miss you.’ Vreemd, en hoe is het mogelijk, dat je iemand slechts acht dagen in je leven hebt leren kennen en dat het werkelijk pijn doet afscheid te nemen. Hij belt veel naar huis in Nieuw-Zeeland. Vandaag nog had hij met zijn moeder gesproken want zijn vader sliep. Het gesprek had hem triest gemaakt. ‘You wonder, what makes people go on living,’ zei hij. ‘Will we ever find out what love is?’

[p. 188]

13 augustus 1980

Tamara Sachnazarova en Volodja Molchanov belden op. Oudambassadeur Romanov is zo vriendelijk om een gesprek met hun hoogste baas, de heer Tolkunov, te hebben om het laatste zetje aan een nieuw interviewboek uit de ussr te geven. Maar over schriftelijke interviews met Brezhnev, Kosygin en Gromyko kunnen ze nog niets met zekerheid zeggen.

Ik informeerde John Roozen van NieuwsNet dat de sovjetambassade zijn publicatie nu rangschikt onder het soort bladen als De Telegraaf. ‘Ik zou het erg vervelend vinden,’ zei hij, ‘als de sovjetambassade nu denkt dat we “om” zijn, omdat we de affaire met De Boer en de bvd hebben gehad.’ Ze willen een gesprek met professor Erickson hebben en willen ook de informatie over de Russische pianist Volodja Feltsman ook hebben. Ik bezocht tante Yuut in Soest. Haar lievelingsdochter, Hetty die in Engeland woont, heeft hersenproblemen. Ze kan niet meer schrijven of telefoneren, zodat zij momenteel geen contact heeft, wat haar diep aangrijpt. Wat hangt ons boven het hoofd? Mijn lievelingsnicht, die eens pianolessen had van Cor de Groot.

Tante is ervan overtuigd dat mam een affaire had met grootvader Poslavsky, die toen 26 jaar was. Tante kwam eens de kamer binnen toen mam bij hem op schoot zat. Mijn moeder was toen zestien, en grootmoeder, die uiteindelijk dus met Poslavsky trouwde, was toen 36. Ik blijf het een onthutsend verhaal vinden omdat het rollen van hormonendobbelstenen je eigen bestaan aan een zijden draad doet hangen. Grootmama had een Dalmatiër uit het nest van de tsaar. Hij heette Zagrai en verstond alleen Russisch. Tante Jetty had de pup mee over de grens gesmokkeld. Mam had als meisje een Ierse setter, Alto. Haar zuster, tante Jetty, een Barzoi, Siberiak. Tante herinnerde zich de balalaika spelende vrienden van Poslavsky, Medvjedev (met een zwart snorretje), Sokolov en Sholochov. Omstreeks die tijd moet ook graaf George de Mohrenschildt in Luik hebben gestudeerd. Of nee, dat was later, meer aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog.

Joop van Tijn heeft een bandopname ontdekt van Joseph Luns in gesprek met Murray Marder van The Washington Post. De opname lag opgeslagen in de jfk Library. Het onderwerp van het gesprek was Nieuw-Guinea en werd opgenomen op 26 mei 1965. De tekst is nu vrijgekomen. Van Tijn schrijft zeer badinerend over de mededelingen van Luns. Er schijnt het nodige te schorten aan het geheugen van de huidige secretaris-generaal van de navo. Dat wisten we al heel lang. Luns is het

[p. 189]

prototype van de mythomaan, de man die eigen sprookjes als heilige waarheid ziet. Natuurlijk komen weer de zogenaamde toezeggingen van John Foster Dulles aan de beurt (die er nooit zijn geweest) en al noemt hij jfk (in 1965) geen ‘verrader’ (zoals hij na de dood van Robert Kennedy zou beginnen te doen), volgens van Tijn is het gewoon ‘onbehoorlijk wat de voormalige minister van Buitenlandse Zaken ten beste geeft’. Van Tijn spreekt over ‘kinderlijke verdraaiingen’. Ik heb dat reeds in een vroeg stadium, toen de Nieuw-Guinea-affaire nog volop speelde, in Propria Cures als ‘De leugens van Luns’ omschreven. Wanneer je alles wat die man over de jaren alzo heeft gedebiteerd zorgvuldig op een rij zou zetten, zou zelfs Bruno Bettelheim wat uit het brein van die man komt als ‘de sprookjes van Luns’ moeten omschrijven.¹³⁷

Joop refereert ook naar mijn pogingen de man te ontmaskeren, wat me van hem meevalt.

137 Vrij Nederland, 16 augustus 1980.

15 augustus 1980

Peter kwam gisteren om 16:00 uur uit Tilburg terug en het zat meteen fout. Waarom is niet te verklaren. We hadden een plezierig diner samen, keken televisie maar eigenlijk wilde ik mijn De Mohrenschildt-manuscript doornemen. Hij wilde Corrie van Gorp zien, wat ik vervelend vond omdat ik wilde typen. Ik begon dus in The New York Times te knippen en kon eigenlijk mijn ei niet kwijt. Toen hij tenslotte vroeg of ik oke was, want hij voelt mijn stemmingen haarfijn aan, ben ik een lange tirade begonnen over zijn toekomst en dat hij op een of andere manier aan de slag moest zien te komen. Hij gaf toe dat hij snel een beslissing moest nemen, maar die gedachte alleen al joeg hem de stuipen op het lijf. Ik herinnerde hem eraan, dat hij hetzelfde had gezegd na onze heerlijke vakantie in Florida. ‘We zijn zeven maanden verder en je bent net zover als toen.’ Ik gaf hem het voorbeeld dat mam in 1950 daadwerkelijk was gestopt mij geld toe te stoppen, waardoor ik eindelijk de koe bij de horens had gevat, was gaan solliciteren en in 1951 was begonnen met op een kantoor te gaan zitten bij een groothandel in vruchten en specerijen. ‘Ik zou geen hap door mijn keel kunnen krijgen, als ik in een huis van iemand anders zou moeten zitten niets doen. Je moet nu je hersens gebruiken en tot de conclusie komen dat je aan de gang moet, hindert niet wat, maar je bent bijna 35 jaar.’ Ik zei ook me te generen voor zijn moeder en zussen, want die denken waarschijnlijk dat Peter

[p. 190]

niet tot werken komt omdat ik hem financieel ondersteun. Om te beginnen doe ik dat maar heel weinig eigenlijk, want hij woont bij Edwin en is nu al weer een aantal jaren bij zijn nieuwe vriend in Londen. Zelfs herinnerde ik hem eraan dat Gerard Croiset al jaren geleden had betwijfeld of hij ooit zelfvoorzienend zou worden. Ook vroeg ik me af hoe het kwam dat zijn jongere broer Jan het wel uitstekend doet en al heel ver is in de psychiatrische wereld. Maar daar reageerde hij heel fel op met: ‘Dat vind ik gemeen van je om te zeggen.’ Tot dusverre was het gesprek wonderwel rustig maar nu kwam het oude afweermechanisme boven: ‘Ik denk dat ik ga wandelen,’ zei ik hem. Ik vond het afschuwelijk allemaal maar ik moest het wel doen, het was een plicht jegens hem.

Later toen we naar bed gingen vroeg hij: ‘Ben je okay?’. Ik ben er toen nog eens over begonnen maar hij vroeg ermee te stoppen want anders kon hij helemaal niet slapen, wat toch al sedert jaren een probleem is. Hoe komt dat toch? Vanmorgen vertelde hij midden in de nacht naar beneden te zijn gegaan om in mijn werkkamer na te denken. Ik zou er alles voor over hebben als ik hem maar peace of mind zou kunnen geven. Zijn dilemma is - en ik begrijp dit - totaal. Hoe moet hij hier uitkomen? Hij zou het zingen willen doorzetten zei hij, maar dan moet hij serieus lessen nemen. Hij vertelde dat vanuit heel Engeland jonge mensen naar Londen komen en lange rijen vormen bij de uitzendbureaus. Wat zou hij dan moeten doen? Van de acteurs zit 82 procent zonder werk. De uitkering voor acteurs is vijftien pond in de week. Hij zou in Duitsland succes hebben als model, zoals nog steeds bij hom, maar in Londen zoeken ze andere types.

Hij benadrukte meer dan eens dat zijn uiteindelijke besluit van binnenuit bij hemzelf moest komen en dat in dit opzicht niemand hem zou kunnen zeggen wat hij moest doen. Ik benadrukte dus opnieuw niet te willen zeggen wat hij moest doen, maar dat hij iets moest doen in het belang van zijn eigen welzijn. We zullen er het komende jaar waarschijnlijk niet meer op terug komen.

De Britse advocaat Michael Eddowes,¹³⁸ de idioot die over mij de grootste onzin schreef, wil het graf van Lee Harvey Oswald openen om te bewijzen dat niet Oswald maar een Russische kgb-agent daar begraven zou zijn. De broer van Oswald wist de waanzin via een rechter in Dallas te voorkomen.

De ambassadrice heeft mijn aanvraag voor een nieuw gesprek met Indira Gandhi in gang gezet.

138 Michael Eddowes, The Oswald File, Clarkson Potter, New York, 1977.

[p. 191]

tass noemt de nieuwe scenario's van de vs inzake een nucleaire oorlog ‘bloeddorstig en krankzinnig’. Dat is ongewoon krasse taal voor Moskou. Volgens tass hebben Amerikaanse strategen het contact met de realiteit verloren. Ik denk al heel lang dat de Amerikanen over geweld en oorlog al heel lang het spoor bijster zijn omdat ze al honderd jaar (thuis) geen oorlog hebben gehad. De Russische ervaring is bepaald anders. Ik ben in ieder geval minder bang voor de sovjets dan voor de idioten in Washington.

Edmund Muskie, de minister van Buitenlandse Zaken in Washington, heeft geprotesteerd omdat hij niet van te voren werd gekend in de nieuwe Amerikaanse doctrine over een atoomstrategie, waarbij militair-industriële complexen en het politieke apparaat van de Sovjet-Unie de voornaamste doelen van Amerikaanse raketten zouden zijn. Zal wel het denkwerk van mijnheer Brzezinski zijn, de voormalige Pool.

U.S. Uniforms On Youths Stir Anger in Soviet
By ANTHONY AUSTIN
Special to The New York Times
MOSCOW, Aug. 13 - The subway train stopped and a young man got on. He wore a fashionably weathered pair of blue jeans, with an American ‘Wrangler’ trademark, and a khaki shut with the insignia, in English, of ‘U.S. Air Force.’ A pocket sported a multicolored ribbon.
‘Excuse me, young man,’ said one of the passengers, unable to contain himself, ‘but what is your name?’
‘Viktor,’ the youth replied. ‘Why?’
‘Tell me, Viktor,’ the man said, ‘where did you get that fine shirt?’
‘From out there. It was brought in.’
‘I see. And do you know, Viktor, that this is an American military uniform?’
‘Sure. So what?’
‘And do you know how much blood has been spilled in the past decade because of the people who wore that uniform?’
‘This is a democracy - I wear what I want,’ muttered the young man, and got off at the next stop.
Fad Among Young People Assailed
Komsomolskaya Pravda, the paper of the Young Communist League, reported the episode today as an example of the fad of wearing hand-me-down American clothes against which the Soviet guardians of public morality have long waged intermittent battle.
The attacks mount in summer, when safely socialist outerwear is discarded and the corrupting influence of American garments acquired from Western tourists is on the increase. Last summer, the targets were T-shirts with slogans and pictures deemed an offense against the Soviet way of life.
But wearing American military uniforms, Komsomolskaya Pravda made clear today, is going a bit far.
Do the youths who flaunt these Air Force uniforms, with their rows of ribbons, know what they stand for, the paper asked. Suppose the decoration worn by the young man in the subway was awarded in the Vietnam War?
Vignettes of Vietnam War Evoked
With a series of word pictures, Komsomolskaya Pravda sought to evoke memories of that war:
‘The roaring engines of a B-52... the heart-rending howl of American bombs hurtling down toward the Vietnamese earth... the wailing of a grief-stricken young Vietnamese mother.

[p. 192]

Simon Vinkenoog is in Carl Gustav Jung gedoken, die Zeven preken tot de doden heeft geschreven waarbij hij gedurende zes jaar in zijn onbewuste een oude man ontmoette, met wie hij lange gesprekken voerde.¹³⁹ Ik vind dat niets voor deze lucide psychiater en moet het boek te pakken zien te krijgen. Jung op het terrein van Croiset.

‘Laat hij die zichzelf kan zijn, niet van een ander zijn.’ - Paracelsus

139 NieuwsNet, 16 augustus 1980.

16 augustus 1980

De Democratische Conventie zou Edward Kennedy veertig minuten lang hebben toegejuicht. Dat kan natuurlijk niet waar zijn, maar Amerikanen kunnen blijkbaar niets meer organiseren zonder massahysterie.

Wat ook steeds meer opkomt zijn de ultra rechtse evangelisten, die politici als Ronald Reagan bewieroken. De ‘New Right’ of de christelijke stem in de vs zal steeds meer van zich doen horen. Het wordt krachtig ondersteund door het zogenaamde televisie-evangelisme van dominee Jerry Falwell en consorten, die vooral alle zondagochtenden de televisiekanalen verzieken.

17 augustus 1980

Zandvoort

Goed gegokt. De lucht is blauw geworden en Peter geniet intens van het strand.

Gisteren heeft in het Beursgebouw de ontmoeting met alle Poslavsky's plaatsgehad. Ik arriveerde toevallig tegelijkertijd met Lex Poslavsky, zijn vrouw en twee kinderen en vroeg hem: ‘Verheug je je op de ontmoeting?’ Hij trok een zwaar verwrongen gezicht en zei: ‘Ach, nou ja, het is aardig, maar om nou te zeggen: leuk? Het is niet zo belangrijk,’ of woorden van die strekking. Ik vond het heel naar en zeer onbegrijpelijk. Ik had hem mijn artikel over pater Alekseij in Rusland gezonden. Hij sprak er in superlatieven over. De hele familie was er. Ook tante Jetty dus, de enige die de hele Russische Poslavsky familie voor de revolutie in levende lijve heeft gekend.

Ik deed het verhaal van mijn ervaringen in Tasjkent en pauzeerde. Daarna stelde ik voor dat we met vereende krachten zouden proberen Maxim Poslavsky¹⁴⁰ een reis naar Nederland te laten maken. Lex viel me meteen in de rede dat het beter was dit onderwerp onder vier ogen te bespreken. Daar heb je

140 Eigenlijk heette hij geen Poslavsky, maar zijn moeder was de kleindochter van graaf Yuri Poslavsky.

[p. 193]

het weer. Ik was het er niet mee eens en zei: ‘Waarom niet nu meteen?’ Ik hield bovendien een pleidooi dat de veronderstelling dat hij hier politiek asiel zou vragen, nergens op sloeg en dat ze volkomen verkeerde ideeën hadden over de ussr van vandaag. De jongen zat midden in zijn studie, had veel vrienden en zijn familie was in Tasjkent. Hij dacht er niet over naar het Westen te drossen. Zijn leven daar was voor hem heel wat plezieriger dan wat wij hem hadden te bieden. Elie Poslavsky kwam op de proppen met de opmerking dat de hele jeugd van de ussr Pioniers en Komsomols waren, dus communisten. Ik antwoordde: ‘Je weet er niets van: alleen zij die zware keuringen doorstaan, worden toegelaten. Denk niet dat iedereen zo maar lid kan worden.’ Hij antwoordde dat ik er niets van wist. Hij sprak met veel Russen. Ook hij was tegen de komst van Maxim en zei dat de zakelijke en juridische kanten van de komst van de verre neef eerst onderzocht dienden te worden. Hij stelde echter voor de jonge generatie Poslavsky's om hun mening te vragen.

En bloc waren ze allemaal voor de komst van neef Maxim. Irina Poslavsky zei zelfs: ‘En als hij hier zou willen blijven, wat dan nog? Zijn toekomst is belangrijker dan of wij door zijn niet terugkeren naar de ussr er nooit meer naar toe zouden kunnen reizen.’ Maar Elie bleef net zo doorzeuren als Lex. Ze droegen steeds meer argumenten aan om de jongen hier niet te gast te hebben, waarop ik de knoop doorhakte en zei: ‘Ok, dan halen we hem naar hier met de jongere generatie Poslavsky's.’ Tante Jetty was overigens de enige die toegaf en protesteerde dat het onzin was om te denken dat hij in Nederland asiel zou vragen. Daarop zei Elie Poslavsky: ‘Ik laat me echt niet in een hoek drukken. Ik heb bovendien nog niet gezegd - en niemand heeft me dit gevraagd - wat ik ervan vond.’ Dat was gewoon gedraai.

‘Je wordt helemaal niet in een hoek gedrukt, maar je zoekt problemen, die er niet zijn, zoals steeds is gebeurd. Zelfs een eenvoudige ontmoeting als deze ging al bijna niet door vanwege allerhande onwezenlijke onzinargumenten.’ Hij daagde me uit die argumenten te noemen. Ik antwoordde: ‘Je mag dit punt van mij winnen.’ Ik had geen zin openlijk mee te delen dat tante Jetty eerst niet wilde dat de kinderen uit Lex' tweede huwelijk aanwezig zouden zijn. ‘Maar ik krijg koude rillingen als ik jullie over die jongen hoor spreken. Jullie zijn allen Poslavsky's die de verschrikkingen van de Communistische revolutie zijn ontlopen. We wonen allemaal in een paradijs vergeleken bij daar en nu hebben jullie de gelegenheid een gebaar te

[p. 194]

maken tegenover de Russische Poslavsky's en worden er zoveel vijven en zessen gecreëerd,’ zei ik verwijtend.

Tot mijn verbazing gaf Lex nog een argument mee tegen de komst van Maxim: ‘Toen ik tijdens de oorlog in het concentratiekamp in Oostenrijk zat, was het ons toegestaan regelmatig in het dorp te wandelen.¹⁴¹ Het kamp voor die wandeling verlaten, was altijd een gelukkig moment maar later weer teruggaan was afschuwelijk. Hetzelfde zou voor Maxim gelden. De Poslavsky's hebben banden met de tsarentijd van voor de revolutie. Het is best mogelijk dat zij geparenteerd zijn aan de koningen van Polen en Zweden en een familiegeschiedenis welke duizend jaar teruggrijpt, maar wat schieten we met die gegevens op? Het zal mijn identiteit best beïnvloed hebben [ik had daar namelijk op gewezen - wo] dat mag allemaal zo zijn, maar de ussr is nu eenmaal het soort gevangenis als waar ik in Oostenrijk in heb gezeten. Ik zal nooit voor een vakantie naar de Sovjet-Unie gaan, hoogstens voor mijn werk,’ aldus Lex Poslavsky.

Elie Poslavsky scheen enigszins bij te draaien en zei wel in de familiebanden in Rusland geïnteresseerd te zijn. Mijn indruk was dat beide heren Poslavsky de werkelijke reden voor hun bokkigheid jegens de komst van Maxim verborgen, namelijk dat het hen centen zou kosten om bij te dragen. Toen de ober bijvoorbeeld kwam afrekenen, wees Lex Poslavsky aan voor wie van het gezelschap hij bereid was de consumpties te betalen en rekende mij mee. Hij trok daarbij een bijzonder naar gezicht. Bij een tweede ronde maakte tante Jetty bekend voor iedereen te zullen betalen. Overigens botsten Lex Poslavsky en zijn halfzuster tante Jetty eveneens, zoals Elie en ik, en alles bij elkaar dacht ik: waar ben ik aan begonnen. Er werden buiten foto's genomen en we namen zo plezierig mogelijk afscheid nadat ik nog een uiterste poging had gedaan de ussr af te schilderen als minder concentratiekampachtig dan men in West-Europa vermoedde. Maar hoe meer ik aan de ontmoeting terugdenk, hoe akeliger ik de herinnering eraan vind. Ik schreef gisteren niets, en concentreerde me op Peter, maar ik sliep er zelfs slecht van. Ook vandaag houd ik er een nare smaak aan over. Bah!

Ik heb de reportage over de Russische matrozen voor Nieuwe Revu voor de zoveelste maal herschreven, omdat het blad absoluut meer suggesties wil hebben over mogelijke homoseksuali-

141 Omdat Lex Poslavsky in Arizona was geboren, werd hij door de Duitsers als Amerikaan gearresteerd. Hij werd later weer vrijgelaten.

[p. 195]

teit of contacten van dien aard aan boord. Ook de foto's van blote bovenlijven moeten dit suggereren.

Gisteravond belde Dewi Sukarno uit Parijs op, omdat het de 35ste Onafhankelijkheidsdag in Indonesië was. Zij sprak ook met Peter.

18 augustus 1980

De aardewerkfabriek in Gouda van de ouders van Aart van der Want is afgebrand vannacht. Ze hebben een advocaat nodig. Ik adviseerde hen H.M. Voetelink bij Nauta Van Haersolte.

Zeven Cubanen die naar Cuba terug wilden, hebben een vliegtuig van Air Florida gekaapt en zijn in Havana geland.

Ik stuurde de pagina's 72-150 van het jfk-manuscript naar Edward Ivanian in Moskou.¹⁴²

Pater Alekseij heeft me geschreven,¹⁴³ evenals Volodja Molchanov.

142 Allemaal voor niets, het boek is nooit uitgegeven.

143 Zie bijlage 16.

19 augustus 1980

Ik ontmoette de heer B.J.M. baron van Voorst tot Voorst, directeur voor Buitenlandse Economische Betrekkingen op het ministerie in Den Haag, bijgestaan door een voorlichter. Dat was dus de man die Dirk Keijer in zijn bewegingen in Moskou permanent heeft gedwarsboomd. Kasper Reinink had hem inderdaad gebeld om me bij hem te introduceren, zoals ik had verzocht. Ik zei dat ik de huidige ambassadeur in Moskou, de heer Frans van Agt, ‘een hopeloos geval’ vond, waarop hij naar zijn assistent keek, en dat ik om die reden Reininks hulp had ingeroepen. Ik liet hem de brief van dr. Jermen Gvishiani van 4 augustus lezen en ging vragen stellen over de stand van de onderhandelingen van gasleveranties uit de ussr. Ik zag op een kastje een gesigneerd portret van Beatrix en Claus staan en dacht: dat zou ik thuis - liefst in mijn slaapkamer - zetten, maar zeker niet op kantoor.

Frits van Eeden wandelde onverwachts Amerbos binnen, vergezeld van een oudere, corpulente Amerikaan, die Johnny heette. Wat Frits in dergelijk types ziet, is mij altijd een compleet raadsel. Peter zei: ‘Frits is een schat,’ wat zeker waar is. Later werd Peter gecruised door een meiderige nicht, die bovendien meer dan onaantrekkelijk was. Het ergerde me. ‘Omdat hij lelijk is vind jij hem niet aardig,’ zei Peter. Dat zou wel eens waar kunnen zijn. De irritaties tussen ons komen voornamelijk

[p. 196]

voort uit het feit, dat ik me groen en geel erger aan de wijze waarop hij zijn dagen doorbrengt: mediteren, sporten, Thermos, de krant lezen, en soms een boek of een Psychology Today en verder niets, helemaal niets. It drives me up the wall.

20 augustus 1980

Van Voorst: ‘Het belang van onze jaarlijkse ontmoetingen met de ussr op overheidsniveau, wat we ook met andere Oost-Europese landen hebben, is dat je inventariserend kunt werken. We kunnen nagaan waar knelpunten zitten, in bijvoorbeeld de handel, in de ruimste zin, financieringskwesties en dergelijke zaken. We vragen ons af waar onvervulde wensen leven aan weerskanten, waar zie je onvervulde perspectieven om iets nieuws aan te zwengelen? Je kunt ook het bedrijfsleven op bepaalde sporen zetten. Je kunt ook als klankbord van het Nederlandse bedrijfsleven fungeren en bepaalde wensen of klachten van hun kant vertolken bij een andere overheid. Juist bij staatshandelslanden is dit vaak veel effectiever indien dit door de overheid gebeurt.’

Ik heb het interview van de band uitgeschreven maar nu: waar kan ik het plaatsen? Dat blijft in mijn geval de eeuwig onbeantwoorde vraag.

Om 12:00 uur ontmoette ik Vladimir Opalev van de sovjetambassade, samen met Jan Pieter de Visser. We hebben onderzocht in hoeverre we films in de Sovjet-Unie zouden kunnen draaien in samenwerking met Loek de Levita. Hij vertelde dat aartsbisschop Pitirim waarschijnlijk volgende maand hier zou zijn. Ik heb hem onmiddellijk geschreven dat ik een film over pater Alekseij zou willen maken. Jan Pieter heeft er al bij de ncrv over gesproken, waar onmiddellijk werd gereageerd met: ‘Dat zal wel weer een sovjetpropagandastunt zijn.’

Peter en ik dineerden genoeglijk in La Mangerie en zagen de film Fame. Ik walg van wat er in de vs aan de hand is maar de muziek en dans waren fantastisch.

21 augustus 1980

Schiphol

Nieuwe Revu (Dolf Drukker) belde, dat het artikel over de zeilrace met de Russische jongens nu goed was, maar fotograaf Wim Renes had gesproken over ‘een zwoel sfeertje’ en dat zat er nog niet genoeg in. Ik antwoordde dat ze Renes dan maar moesten vragen ‘dat sfeertje’ toe te voegen. Daarop belde Wim Renes. ‘Ik ruik onraad. Ze zeggen steeds, dat ze mij willen interviewen over het verblijf op de boot en hoe jij je aan

[p. 197]

boord gedroeg jegens de Russische jongens.’ Later was hij door Drukker teruggefloten: ‘Hoe durf jij achter mijn rug om met Oltmans te bellen?’ Er was zelfs gedreigd met het intrekken van het contract van Wim Renes bij Nieuwe Revu. Ook Paul van Engen had zich in de interne rel bij het blad gemengd. Wat een soepzooitje. Stel je voor dat je op zo'n redactie zou moeten werken. En ik weet natuurlijk nog niet half wat zich daar werkelijk afspeelt.

Peter zei gisteren: ‘Schat, weet je dat je nooit censureert wat je eigenlijk zegt? Je flapt er alles uit en je bent het het volgende moment vergeten.’ Hij heeft volkomen gelijk maar zo ben ik en ik ben niet van plan dit te veranderen. Overigens zegt mejuffrouw Büringh Boekhoudt hetzelfde en voegt er aan toe dat Beatrix en ik op dit punt hetzelfde zijn. Zij belde. Peter heeft gezegd dat ik naar Schotland was.

Ik ben op weg naar professor Erickson. De bvd-idioot J.G. Heitink bij De Telegraaf heeft hem 9 augustus j.l. aangevallen omdat hij zou hebben gezegd ‘dat er een zekere mate van wettigheid is in de Russische veiligheidseisen en behoeften inzake Afghanistan’. Heitink: ‘Erickson verwerpt dus de opvatting van mevrouw Thatcher en de heer Brzezinski dat er sprake is van een meesterplan en dat de Russen uit zijn op het omsingelen van de voor het Westen zo vitale olievoorraden.’ Moet je nagaan: de Sovjet-Unie ligt sinds het afkondigen van het IJzeren Gordijn, nadat ze hun nuttige werk Hitler te verslaan tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden volbracht, onder een ring van militaire bases langs alle grenzen van de ussr en nu zijn het de sovjets die de olievelden zouden willen omsingelen. Ik weet dat dit absolute onzin is en dat de heren in het Kremlin andere zaken hebben om zich over op te winden, zoals het opkrikken van de voorradigheid van dagelijkse levensbehoeften voor de sovjetbevolking.

Amsterdam - Edinburgh

Gisteren tijdens de film keek ik naar Peters gezicht en raakte zijn hoofd met mijn hand even aan. Ik dacht: ik zal tot in lengte van dagen hem zoveel mogelijk geven en met hem delen wat ik zelf heb. Toen in de film de danseres tegen de leerling zei dat zij beter met dansen kon ophouden ‘you do not have it, do something else,’ en het meisje begon te huilen, vroeg ik me af wat er in Peter omging en en dacht ik aan zijn wens om te zingen.

Ik herinner mij dat onze ouders op huwelijksreis naar St. Fillans in Schotland zijn geweest. Mam heeft haar hele leven een inge-

[p. 198]

lijste foto van een meer en bergen in Schotland bij haar bed gehangen. Die hangt nu bij mijn bed op Amerbos.

Ik ontmoette professor Erickson, de vriend van generaal-majoor Cor Knulst, in de University Staff Club in Chambers Street in Edinburgh. Hij had een tafeltje gereserveerd. We lunchten met een visje. Ik had me hem anders voorgesteld. Hij was wat nerveus maar aardig. In 1946 bevond hij zich als verbindingsofficier in Oostenrijk vanwege zijn belangstelling voor Oost-Europese zaken, schreef in Oxford in 1962 een doctoraal studie The Soviet High Command en heeft al in 1963 een onderzoek in Moskou gedaan naar militaire zaken aldaar. Hij schreef onder meer een studie over de slag om Stalingrad wat volgens hem het begin was van de entree van de ussr als wereldmacht. Zoals in 1706 Peter de Grote bij Poltava de Zweden versloeg waardoor Rusland een Europese macht was geworden. Hij gaf toe dat sommige van zijn inzichten hem onpopulair maakten, zoals bij Heitink in De Telegraaf. Hij is specialist in defensiepolitiek en defensiestrategie. We wandelden naar zijn kantoor, bestaande uit zeven kamers, waar ondermeer twee generaals werkten. Zijn vrouw is Joegoslavische en werkt in de psychiatrie. Zijn zoon Mark is zeventien. Later stopten we op weg naar het vliegveld bij zijn huis aan Ravelston House Road, een complete chaos met stapels boeken overal en een aantal zeer fraaie modellen van slagschepen en tanks.

Het is een indrukwekkend interview geworden. Ik ben Cor Knulst zeer dankbaar. Ik kan niet wachten het gesprek uit te werken. In de auto naar het vliegveld verbaasde hij me met de opmerking dat ik aan Georgii Arbatov moest zeggen: ‘Since a number of Soviet scholars cannot leave the ussr, because of this Carter nonsense, the University of Edinburgh was offering doctor's degrees, to enable certain scholars to travel outside the Soviet Union nevertheless.’

Peter komt me van Schiphol halen, maar ik heb een verkeerde tijd opgegeven. Nu moet hij wachten. Vervelend. Schotland ziet er vanuit de lucht aantrekkelijk uit. Ik probeerde het boekje van Michiel Baud uit te lezen, maar het trekt me niet aan. Kocht op het vliegveld een cassetterecorder voor Peter om er zijn liedjes mee op te nemen.

22 augustus 1980

Ik ontving een lieve brief van Raymond van den Heuvel, geschreven in het vliegtuig naar Los Angeles. ‘My feelings are sad, because saying goodbye to Holland and Amsterdam, I am saying goodbye to you my friend. I know, I have left part of me

[p. 199]

in you and in Amsterdam and my heart feels sadness, a feeling that I can't write on paper, but than again, I don't have to, because I know you know how I feel. The joy I carry with me to Los Angeles is you, the part of you that you shared with me while I was in Amsterdam and the smiles we both gave to each other and the happiness we both gave to each other. Willem, I too felt sad last night, there was so much to say but not the time to say it in, but through my kiss to you words were not important.’

Peter heeft Raymond een brief van een pagina geschreven, die op mijn bureau lag. Ik wilde het niet lezen en sloot het in een enveloppe om aan hem op te sturen.

Om 10:00 uur was ik bij Dirk Keijer in het Hilton hotel, dat hij fluitend binnen wandelde. Ik bracht verslag uit van mijn gesprek met Van Voorst.

Hij adviseerde mij onmiddellijk Pieter Baaij te gaan ontmoeten, want die heeft in Alphen aan de Rijn een compressorenfabriek. Baaij zou compressoren voor de sovjetpijpleiding naar West-Europa kunnen leveren ‘en Pieter heeft de Gasunie in zijn zak. Dat wil zeggen, via hen zouden jullie een deal in de ussr kunnen sluiten en dan komen jouw contacten met Gvishiani van pas. Je moet deze deal direct van de grond zien te krijgen, dan heb je je commissies waar je al zo lang naar zoekt.’

Over de zaak met Transol zei hij: ‘Advocaten weten niets, Willem. You have to negotiate a percentage of the turn-over, de omzet, want zij maken toch immers zelf uit wat de kosten of wat de winst is geweest?’ Hij vroeg nota bene wat hij eraan verdiende, omdat hij mij bij Transol had geïntroduceerd. ‘Kan je dit zelf niet met hen regelen?’ vroeg ik.

Over het omzetten van aandelen in goud zei hij: ‘Dat was niet mijn advies. Ik zou het niet hebben gedaan.’

‘Wat dan wel?’

‘Dat weet ik niet: dat kan niemand zeggen.’ Hij vroeg of ik van Dewi Sukarno nog iets had gehoord. ‘Die dame is een rat,’ zei hij. Hij zei dat hij geen zaken had kunnen doen voor de bouw van groentekassen, zoals met Dewi en de De Sabran indertijd besproken. Toen ik hem vroeg naar zijn partner, de heer Baehr, antwoordde hij hem te hebben laten schieten. We spraken maar 25 minuten.

Ik herinner me dat Adriaan van Dis laatst vertelde dat André Spoor door ambassadeur Tolstikov mee in de sauna van de ambassade was gevraagd met de opmerking: ‘Mensen die naakt zijn liegen niet.’ Toen ze in de sauna kwamen, bleek deze niet te functioneren.

[p. 200]

Ik had een bespreking bij Nieuwe Revu met Hans, Dolf, Harm en Wim Renes. Alle shit van tafel geveegd en Renes krachtig verdedigd. Ik bood verontschuldigingen aan voor het te vlug in de gordijnen klimmen, maar legde later aan Renes uit: ‘Het is altijd een effectieve tactiek excuses te maken jegens mensen die zo duidelijk boter op hun hoofd hebben als dit stel.’ Ton Kors zei een week naar Fire Island te gaan.

Pieter Baaij belde al en zei niet geweten te hebben dat er een kans open lag in de ussr om compressoren te kunnen leveren voor de gaslijn naar Europa, noch dat het om 250 van dergelijke stations ging, zoals ook Van Voorst had bevestigd.

Ik heb intussen het uitgewerkte gesprek met Van Voorst tot Voorst voorgelegd. Zijn voorlichter belde met enkele correcties.

Het huis is stil en leeg zonder Peter.

23 augustus 1980

Elie Poslavsky belde. ‘Let us give it a try and have Maxim from Tashkent come over.’ Ik ben blij dit toch bereikt te hebben.

Professor Erickson in Edinburgh waarschuwde me om niet met Robert Maxwell te maken te krijgen, wat ik al heel lang wist. Hij was enthousiast over Hella Pick bij The Guardian die ik dus al vele, vele jaren nogal van nabij ken, maar waar ik al even weinig fiducie in heb.

Ik ontmoette Jan Siebelink in het Hilton want ik wilde met hem over zijn Flaubert-artikel spreken. Ik kon het echter nergens vinden en kon dus ook niet de vragen opstellen, die ik me had voorgenomen. De ontmoeting was voor niets. Hij was best aardig, met handtasje. Hij schijnt met een roman in de top tien van de Haagse Post bovenaan te staan. Ik zei hem overigens dat ik zijn artikel niet had kunnen vinden en dus geen vragen had. Jammer en vervelend.

Broer Theo en Nellie zouden tegen vier uur hier zijn. Het is nu half zeven. Ik heb een heerlijke maaltijd bereid. Ik herinner me nu pas dat dit de laatste keer precies hetzelfde is gegaan. Ik zal me nu met kracht tegen een opkomende stemming moeten verzetten om ze er niet uit te flikkeren als ze eindelijk arriveren. Er zijn toch telefoons? Ik accepteer dit gedrag niet langer. Om 20:10 uur kwam een Franse telefoniste aan de lijn. ‘We zijn nog onderweg,’ zei Theo.

‘Waar ben je?’

‘Ik bel je alleen even.’

‘Waarom zo laat?’

‘Nou als je zo reageert, dan bel ik helemaal niet,’ en hij hing

[p. 201]

op. Ik stond perplex. Ik wil ze helemaal niet meer zien of ontvangen. Dat is dan je eigen broer.

Ik belde tante Jetty die reageerde: ‘Jullie zijn ook zo driftig.’ Zij dacht dat het Nellie was geweest die Theo tot telefoneren had aangezet, wetende dat ik met avondeten zat te wachten. ‘Jullie grootmoeder zei altijd what next. Doe als ze komen alsof er niets is gebeurd, vooral jegens Nellie.’

‘Zei grootvader Van der Woude niet altijd: “Be prepared for the worst?”’

‘Nee,’ zei tante, ‘dat was een van de medeoprichters van de kininefabriek. Hij zelf was juist vol humor en zeer optimistisch van aard.’ Dan heb ik die legende dus altijd verkeerd doorgekregen.

Netty Feldhaus van Ham belde. Peter hoorde me zeggen dat ik zei de uitnodiging voor het Brabantse feest voor hun vijfendertigjarig huwelijk nog niet te hebben ontvangen. ‘Wat kan jij liegen!’ riep hij. Ik kon dit zeggen omdat de enveloppe naar Amerbos verkeerd geadresseerd was. Ik heb ze nu geschreven, en die enveloppe ingesloten, om me te excuseren niet te komen. Ik haat zulke ‘feesten’.

Freeman Dyson, die ik voor Grenzen aan de groei interviewde, heeft nu Disturbing the Universe geschreven.¹⁴⁴ Het is niet alleen een autobiografische schets met herinneringen en een reeks gedachten over de grote vragen in de geest van Carl Sagans Broca's Brain. ‘He defends the neo-Darwinians in their claim that culture maybe just as subject to the laws of human evolution as biology is, yet he holds that human evolution may be under the control of some universal mind,’ aldus Christopher Lehmann-Haupt in The New York Times.¹⁴⁵ Altijd weer besef ik, hoe weinig we uiteindelijk lezen van wat we zouden moeten lezen.

144 Freeman Dyson, Disturbing the Universe, Harper & Row, New York, 1980.

145 The New York Times, 21 augustus 1980, door Christopher Lehmann-Haupt.

24 augustus 1980

Billy Carter is voor een commissie uit de Amerikaanse Senaat verschenen om tekst en uitleg te geven over wat hij allemaal in Libië heeft uitgespookt. Zijn verhaal is over een hele pagina in de The New York Times weergegeven. ‘I may have been regarded as a hot potato,’ omdat hij de broer van de president is, ‘but I am just an ordinary citizen from a small southern community.’ Hij is 25 jaar is getrouwd, heeft zes kinderen, is zakenman en parttime boer is. Hij citeerde uit telegrammen van de Amerikaanse ambassade in Tripoli, waarin werd gemeld dat ‘no negative fallout’ werd geconstateerd van zijn bezoek aan

[p. 202]

Khadaffi. Hij legt zijn hele hebben en houden op straat, zoals dat in de vs gewoonste zaak van de wereld is, ook in de politiek.¹⁴⁶ Frits van Eeden zag een plastic zak in het water. Hij haalde de zak eruit en redde daarmee vier jonge poesjes. Hij blijft een ongeneselijke romanticus. Soms denk ik dat hij zijn avonturen ter plekke verzint.¹⁴⁷ Hij had gezien dat er iets in de zak bewoog. Zijn vader, met wie hij al jaren een afschuwelijke relatie heeft, was zijn atelier binnen gelopen en had over zijn schilderijen alleen maar gezegd: ‘Ik verzamel antieke doeken.’

Ik ontmoette vanmorgen op kasteel Nijenrode professor Yevgeni Primakov, de directeur van het Instituut voor Oosterse Studies van de Sovjet Academie voor Wetenschappen. We liepen al pratende de lanen van de tuin op en neer. Hij vertelde twaalf jaar als corres-pondent voor Pravda in het Midden-Oosten was geweest. Ik kaartte opnieuw mijn plan aan een boek te willen schrijven met de directeuren van de vier Instituten van de Academie. Ik zei zijn boek Anatomy of the Middle East Conflict¹⁴⁸ te kennen. Hij benadrukte dat hij geheel Azië tot zijn gebied van studie rekende. Professor Sladkovsky hield zich uitsluitend met China bezig. Hij had intussen van Georgii Arbatov gehoord dat ons boek veel voeten in de aarde had gehad en veel tijd had gekost. Ik sprak met Primakov af dat ik hem tegen oktober vast vragen zou opsturen. Na hem had ik een korte ontmoeting met professor Markov. Beiden woonden de dertigste Pugwash conferentie bij.

146 The New York Times, 22 augustus 1980.

147 In 1995 teken ik aan dit niet aardig te vinden van mezelf.

148 E.M. Primakov, Anatomy of the Middle East Conflict, Nauka Publishing House, Moskou, 1979.

[p. 203]

In Moskou gaan geruchten dat Leonid Brezhnev weer de oude zou zijn dankzij een Croisetiaanse wonderdokteres, Dzhuna Davitashvili uit Tbilisi, Georgië, die mensen met haar handen van allerlei kwalen geneest. Ze vraagt wel 700 gulden per consult. Even iets anders dan de tientjes waarmee Gerard Croiset werkte.¹⁴⁹

Pravda schijnt een hoofdartikel te hebben gewijd aan hoe de vs doorgaan met streven naar absolute overheersing van de ussr. Commentator Yuri Zhukov: ‘The aim is assure military superiority for the United States on the basis to exercise world domination, blackmailing all and sundry with the help of the nuclear club.’ Dat is een kant van de medaille, militaire superioriteit. Maar het vestigen en handhaven van economische superioriteit, inbegrepen het voorkomen dat bepaalde nieuwe vindingen en industriële ontwikkelingen in handen van het Kremlin zullen komen, is minstens even belangrijk in de Amerikaanse guerrilla om de succesvolle ontwikkeling van de sovjetkolos te helpen voorkomen.¹⁵⁰

Ik heb prins Bernhard en prins Claus brieven geschreven over onder andere het proces in Dallas tegen Time om de onzin van Wibo van de Linde en Bob Kroon ten aanzien van het koningshuis (en mezelf) te weerleggen. Heb ook aangegeven aan Claus dat NieuwsNet een interview met hem zou willen maken. Ik krijg dat nooit dankzij de rode kaart van Luns, wat toch eigenlijk een vorm van broodroof is omdat John Roozen zei: ‘Ik zou je er zeer veel geld voor geven.’

Ik ontmoette in de poffertjeskraam op het Malieveld Pieter Baaij op introductie van Dirk Keijer.

Een aardige en open man. Hij denkt dat als het me lukt hem bij dr. Jermen Gvishiani te introduceren, er een order uit voort zou kunnen komen van drie miljard. De sovjets zijn blijkbaar al bij een fabriek in Italië geweest welke compressoren voor gaspijpleidingen maakt. De vraag is: wie gaat in Nederland een consortium voor Russisch gas samenstellen? Baaij is een vriend van C. Klaassen, algemeen directeur van de Gasunie, die overigens in november aftreedt na een botsing met de economische directie. Klaassen schijnt een miljardencontract met Argentinië te hebben afgesloten. ‘Hij is teveel zakenman voor die halve overheidsclub,’ aldus Pieter. De heer Leliveld van Economische Zaken vormde een groep van vier ingenieursbureaus, maar had de zaken fout aangepakt. Waar het op aankwam, was de juiste contacten in Moskou te hebben. Ik zei voor 25.000

149 The New York Times, 16 augustus 1980.

150 The New York Times, 15 augustus 1980.

[p. 204]

dollar, bij Vontobel in Zürich te storten, plus een percentage van de omzet, te willen helpen dit tot stand te brengen. Hij was bereid een trip naar Moskou voor dit doel te financieren. Hij zou dit morgen met Klaassen bespreken.

Wat Baaij vooral uit Moskou wil horen, is of de sovjets de gaspijpleiding naar het westen in moten verdelen op regionale basis of dat zij turnkey projecten opzetten.

Ik dineerde tante Jetty in Wassenaar met haar dochter en andere familieleden. Ze vroeg zelfs of ik genoeg had gegeten en was welhaast lief. Ik moest Peter en Richard Thieuliette meebrengen. Zij gaf een koffer met familiefilms uit België van voor de oorlog, opgenomen door ondermeer grootvader Poslavsky. Ik vrees dat er weinig van over is. Jammer dat er niet beter voor is gezorgd. Tante sprak veel over haar jeugd, haar moeder en mam. Zij is bezig Les Archets op te ruimen, zodat als zij overlijdt haar enige dochter daar niet mee komt te zitten.

Ik roerde zelfs het hete hangijzer aan of mijn moeder mogelijk eerst de geliefde van grootvader Poslavsky was geweest in Luik. Zij staarde voor zich uit en bleef doodstil. Geen reactie dus. Wie zwijgt stemt toe. Wat me zeer verbaasde, was dat mijn vader eens tegen haar gezegd zou hebben het afschuwelijk te vinden dat zijn schoonzuster concerten gaf ‘en op de planken stond’. Hij had mam gebracht en gehaald maar was nooit zelf naar een concert van tante Jetty gegaan.

26 augustus 1980

Ik droomde over twee vechtende duiven en ik stelde mezelf duizend vragen, waarom die twee dieren elkaar achterna zaten. Ze raakten in een boomtop vast en vervolgens arriveerde een kat ter plekke en de rest laat zich denken.

Ik bracht een bezoek aan advocaat H.M. Voetelink. Hij heeft een brief aan Transol in geschreven, waarin hij stelt dat het voor mij niet aanvaardbaar is dat de finders fee van 25.000 dollar voor introducties in Moskou, niet wordt betaald. Hij sloot het dossier Van der Klaauw van Buitenlandse Zaken af en gaat nieuwe dossiers openen voor de Time-affaire en nu ook voor Baaij. Hij zei voor Rudi Carrell tegen Henk van der Meijden bezig te zijn.

Adriaan van Dis vertrekt voor een reis naar Alaska. ‘Mijn bacillen laten bevriezen,’ zei hij. Hij deelde mee dat Max Paumen me zou bellen voor een portret van mij in het zaterdagbijvoegsel van de nrc Handelsblad.¹⁵¹

151 De hoofdredactie van die krant zou tot heden (1995) een dergelijk portret, ook voorgesteld door Frénk van der Linden, weigeren.

[p. 205]

Ik belde Adèle Croiset om te vertellen dat op dit moment allerlei positieve ontwikkelingen in mijn leven waren, die eindelijk mijn financiële positie wat steviger zouden kunnen maken, en dat ik het griezelig vond dat wellicht Croiset daar invloed op had ‘van de andere kant’. Hij heeft immer ook tegen haar gezegd na zijn overlijden ‘van de andere kant’ kracht te kunnen geven. Ik zei dit te blijven betwijfelen als reële mogelijkheid. ‘Misschien probeert Gerard je juist te bewijzen, dat dit wel mogelijk is,’ zei ze.

Ik kocht My Guru and his Disciple van Christopher Isherwood. Hij woont al 27 jaar met zijn geliefde Don Bachardy in Santa Monica. Het is voor de verjaardag van Peter. Isherwood ziet het als voorbestemd dat hij Swami Prabhavananda heeft ontmoet en de rest van zijn leven in een tempel op een heuvel in Californië zich aan meditatie zou overgeven. Het boek is gebaseerd op dagboeknotities ‘often agonized appraisals of his worldly life, his homosexual affairs and his backsliding from swami teachings,’ aldus Linda Deutsch in de International Herald Tribune.¹⁵² Voorbestemd misschien, zoals Croiset in mijn leven kwam, maar tenslotte was het Isherwoods ‘werk’ wat hij met de ontmoeting deed, en niet dat van de goden.

152 International Herald Tribune, 18 augustus 1980.

27 augustus 1980

Ik kreeg een brief van Volodja Molchanov. Dzolly, zijn poedel, heeft drie ventjes en een meisje gekregen. Een van de twee pagina's biedt details over de beestjes.

Heb absoluut zalig piano gespeeld.

Pieter Baaij vertelde trouwens, dat Dirk Keijer ten nauwste betrokken was bij een gigantische zaak tussen Nigeria en de ussr inzake olie.

In Den Haag was er weer gelazer over mijn visum voor de Sovjet-Unie. De ambassade raadde aan naar de consul in een ander gebouw te gaan. Ik werd razend. Niemand sprak op die manier tegen sovjetbeambten. ‘Dan wordt het hoog tijd, want jullie leren het nooit! If this is the way you treat your friends, no wonder the world spits on you,’ voegde ik eraan toe. Ik ben terug naar Amsterdam gegaan. Ze zoeken het maar uit. Nadat Peter en ik de film Cruising hadden gezien en op Amerbos terugkeerden, belde Pieter Baaij. Hij had Keijer ontmoet. Zij waren tot de conclusie gekomen dat ik niet naar Moskou moest gaan om de Nederlandse regering niet te doorkruisen. ‘Dat kan nu niet meer,’ zei ik, ‘want ik heb alarm geslagen.

[p. 206]

Als ik dan niet zou komen, verpest ik mijn kanalen en die kans wil ik niet lopen. Dan word ik het kind van de rekening.’ Daar had Baaij begrip voor. ‘Ik ga dus officieel voor nrc Handelsblad naar Moskou, en verzamel gegevens en rapporteer die aan u.’ Hij had mijn expresse ontvangen en ging akkoord met de finders fee van 25.000 dollar en een percentage van de omzet. Keijer, die had gezegd mij een zaak te willen toespelen, ziet dat ik vorderingen maak. Hij slaat weer als een blad aan de boom om. Die man is even grillig als de winden van het meer van Genève, zoals Inez dit altijd omschreef.¹⁵³

Ik had ook nog het nodige gelazer met Vladimir Opalev. Zo zei hij mijn voucher voor het hotel te willen zien voor hij een visum zou verlenen. ‘What is this, you think you are dealing with the Mafia?’ riep ik hem toe. Ik zal dit met ambassadeur Tolstikov bespreken als hij terug is.

153 Inez Röell, zie Memoires 1925-1953.