Logo DBNL
Memoires 1980 (2011)

Memoires 1980

(2011)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

27 juni 1980

Amerbos

Ik heb geslapen als een blok. Peter zei gisteren in Phoenix House: ‘Willem, je sliep als een baby. Je haalt heel diep adem.’ Hij, die altijd de grootste moeite heeft met slapen, zijn levenlang al, is altijd verwonderd dat ik meteen slaap wanneer ik ga liggen.

Ik belde Georgii Arbatov en constateerde dat we hetzelfde denken ten aanzien van de zogenaamde verbeteringen vo orgesteld door MacMillan en George Walsh. Hij zei: ‘MacMillan publishes one hundred anti-Soviet books, so let them publish at least one book which is a reasonable reflection of our position.’

André Spoor schrijft dat het in de kwestie Raymond van den Boogaard niet gaat om de vraag of hij ‘door iemand (misschien de bvd) ooit vreemd is benaderd’, maar dat ik me in De Journalist had afgevraagd of hij wellicht ook voor de bvd werkte. ‘Die suggestie is de crux van de zaak.’ Ja, ja. De crux voor mij is dat hij überhaupt werd benaderd door de bvd of de idb of misschien wel de cia, want waarom ben ik nooit door een inlichtingendienst benaderd? Spoor neemt dan ook aan dat ‘jouw excuses in De Journalist gaan niet over het rapporteren wat je in Moskou hoorde, maar over het zonder enige grond suggereren dat aan vd B's integriteit als journalist getwijfeld zou kunnen worden.’ Ik blijf van mening dat een man die a) benaderd wordt door inlichtingendiensten en b) dit ter kennismaking aan de vijand meldt, niet over integriteit beschikt. Hij wilde zijn zogenaamde integriteit in Moskou naïef benadrukken en bereikte, althans daar, het tegenovergestelde. Hij zal nooit meer vertrouwd worden of bijvoorbeeld een boek met iemand als Arbatov kunnen schrijven.85

Verder heeft hij mijn artikel over Russisch gas laten liggen, de aangedragen gegevens gebruikt, ook een honorarium betaald, maar onder de omstandigheden en de fall out van de rel rond Raymond van den Boogaard, mag mijn naam voorlopig weer

niet in nrc Handelsblad. Misschien wel nooit meer. Bovendien schijnt ambassadeur Tolstikov informatie, die ik via dr. Jermen Gvishiani had doorgespeeld, te hebben tegengesproken.

Ik heb dr. Gvishiani geschreven. Ik zette uiteen dat nrc Handelsblad op 12 juni l.l. een groot opgemaakt artikel over de levering van sovjetgas aan West-Europa had gepubliceerd. Ik vertelde dat Spoor een ontmoeting met ambassadeur Tolstikov had gehad. ‘The latter more or less flatly contradicted the information you had supplied to me, and which the paper had relied upon. The ambassador said to Mr. André Spoor, that to build new pipelines would be very expensive and he did not think anyone would put up the money for such ventures and that the actual delivery of gas to Western Europe was not only far from sure but even improbable. Of course, we will stick to your information, which was confirmed by Ruhr Gas and others but it seems, to put it mildly, to be poor coordination if Soviet embassies seem to go out of their way to flatly deny such important information as this. I avoid, and so did Mr. Spoor, to name you as our source, but it remains unusual for Mr. Tolstikov to use rather strong language to undo a story we pushed through with considerable difficulty in an effort to finally get the Dutch authorities and Dutch Gasunie to become officially interested to purchase Soviet gas as long as there is time to do so.’

28 juni 1980

Vreemd om aan het graf van je ouders te staan. De vogels zongen zo prachtig.

29 juni 1980

Adriaan van Dis zegt me dat Stephen de Winter weg gaat bij de nrc. De hele redactie zou zich hebben geërgerd aan zijn felle reacties tegen mij in De Journalist over de Raymond van den Boogaard affaire.

Ik schreef Henk Hofland een briefje om te zeggen dat mijn kritiek op zijn televisiegesprek niet kwetsend was bedoeld maar dat ik het wel shit vond.

Er zit toch wel enige beweging in de aardgasaffaire. Dries van Agt is naar Schmidt in Bonn gegaan om over de verhoging van onze gasprijs te spreken.

30 juni 1980

Er blijft onrust rondom Beatrix. Ze is naar koningin Margaretha gegaan om over het voeren van een moderne koninklijke

hofhouding te spreken, aldus nrc Handelsblad. In Leeuwarden is geprobeerd om een brug dicht te metselen opdat het staten-jacht met Beatrix en Claus er niet door kon varen. In Zwolle zijn zes personen gearresteerd die met verf en rookbommen gooiden en het noodzakelijk maakten voor de koningin en gevolg in andere wagens over te stappen. Het zit nog niet goed met deze koningin.

Ik heb mijn gesprek met dr. Davidson in Washington uitgewerkt.

‘Our particular work, our focus is aimed at developing teams around the world consisting of psychiatrists and people in political power,’ aldus dr. Davidson. ‘The world is undergoing a massive process of transformation. The human mind is ready for this leap beyond the old, tribal, murderous repetition of the same thing. I just visited China as guest of the government. It happens there, it is happening all over the world. We are now undertaking analytical studies of these processes that in the past led eventually to this repetition of nation state self-destruction. In the usa, we have developed a new field and an organization the International Association for Political Psychology, of which I have been one of the originators. The human mind has reached the point that it is just beginning to be able to analyze, not only its own individual problems, as in psycho-analysis, but, it is examining problems of nation-states. It will enable us to participate in future evolutionary processes instead of allowing ourselves for ever these mad repetitions of more of the same bloodbaths.’

‘Frankly, I feel it is already too late to turn the tide,’ zei ik. ‘The damage done is beyond repair. It is 1980 and millions and millions still stand in awe before totems as Elisabeth II, Mao or Lenin. The far majority of earthlings is raving mad already.’

‘The science of the mind is focusing itself on these issues,’ verklaarde Davidson. ‘Political psychiatry is entering the arena of human political behavior. In professional magazines you will find articles about the development of psychosis in Nazi Germany, how children were raised to turn an entire nation into a war-machine. Early infantile planning is better understood nowadays. I have discussed this with Soviet colleagues and how their present problems are often related to some of this early programming. They are beginning to realize this.’ Hij vertelde dat dr. Margaret Mead zijn instituut enthousiast steunde.

‘What happens to the reports your institute drafts?’ wilde ik weten.

‘We have two constituencies. One: the psychiatrists, who have

their professional base, and two: The Department of State and the various Think Tanks, like the Brookings Institute and so forth. People from the upper and middle level of the Washington power-structure are now working with us. They are future secretaries of state and foreign envoys. They are active and utilizing these new insights. We are making them see that they are responsible for their acts as future political leaders.’

Dr. Davidson benadrukte, dat terwijl de Sovjets eigenlijk hunkerden in hun samenleving naar meer toelaatbaar individualisme, onze Westerse landen meer gevoel voor collectieve belangen van de samenleving zouden kunnen gebruiken. ‘We do need a sense of social responsibility,’ vervolgde hij, ‘starting with the kids. There are tremendous needs for social networks in our part of the world. In a mysterious way, these two processes seem to be coming together. What we need now, is people who recognize these developments and assist in accelerating them. Presently we and the ussr find ourselves on a terminal course, but out of the chaos, out of this confusion everywhere, we will find a new way of life without conflict. For the first time in human evolution we can now bypass the historic traditional way of solving conflicts by destruction until one side or both sides are exhausted. Weapon systems have become to frightening, so totally destructive, there will be no winners. It is zero-sum game.’

Dr. Davidson zei een optimist te zijn. Intussen hebben ook de Fransen een neutronenbom getest. De Fransen hebben daarnaast het Hades raketsysteem ontworpen, dat projectielen vanaf trucks de wereld in kan zenden. Soms lijkt het of het Westen

illustratie

bereid is een toontje lager te zingen. Op de jaarlijkse vergadering van de navo in Ankara is herhaald dat de sovjets uit Afghanistan dienen te verdwijnen. Tegelijkertijd is de bereidheid benadrukt de dialoog met Moskou over ontwapening voort te zetten. Helmut Schmidt gaat zelf naar Moskou om over de raketcrisis in Europa te spreken met Sovjet leiders.

De Congregatie van de doctrine van het geloof ook wel Congregatie voor de geloofsleer (tot 1908 de voormalige Heilige Inquisitie) van het Vaticaan heeft onder auspiciën van paus Johannes Paulus ii opnieuw euthanasie of ‘mercy killing’ veroordeeld. Ik neem een uittreksel als bijvoegsel van mijn dagboek op, omdat dit opnieuw illustreert in welk stadium de beschaving verkeert anno 1980.86

Ambassadeur Boris Bunimov-Parra van Venezuela schreef me of ik nog suggesties had om het programma tijdens het bezoek van minister Luis Alberto Machado aan Nederland van 30 juni tot 2 juli op te luisteren. Er moet minstens een discussie met de minister plaatshebben, bij te wonen door nrc Handelsblad en de gpd, dus ik seinde Spoor en Van Beek hierover in. Lex Poslavsky adviseerde professor L.S.W. de Klerk uit Tilburg te benaderen maar die is verhinderd. Lex heeft het boekje van dr. Machado gelezen en zei: ‘Ik kan me er goed in vinden maar inderdaad, hij doet soms uitspraken die niet te verdedigen zijn. Over het geheel interesseert het project me zeer.’ Poslavsky komt dus. Spoor is verhinderd. Hij stuurt J. de Boer, wetenschapsredacteur

1 juli 1980

Gisterenmiddag arriveerden minister Machado en zijn echtgenote uit Bonn waar hij de Konrad Adenauer Stiftung had toegesproken. Hij wilde absoluut eerst een rondvaart maken. Vanmorgen ging hij naar Enschede.

Ton Kors van Nieuwe Revu belde of ik zin had op het Russische zeilschip voor cadetten, de Kruzenshtern, een tocht over de Baltische Zee te maken en dan een homo-erotische reportage over ‘avontuurtjes’ met de boys te schrijven. Ik heb er wel zin in om er even uit te zijn en te lezen. Ik belde Peter die onmiddellijk reageerde met: ‘Die reportage heb jij niet nodig, Willem.’ Dat is wel zo, maar ik kan altijd schrijven dat de zeemansleerlingen zich keurig gedroegen en er niets te beleven was.

Ik liep in Wassenaar bij tante Jetty binnen die naar het tennistournooi van Wimbledon zat te kijken. We spraken over de

Poslavsky's in Tasjkent, waar tante Tatyana (Tata) in armoede leeft. Ik had gevraagd om haar te schrijven en geld te sturen. Beide dames hebben elkaar immers als jonge meisjes in Petrograd voor de revolutie gekend. Hoewel zij uitzonderlijk goed bij kas is en slechts een dochter als erfgenaam heeft, had ze noch geschreven noch geld gezonden. Ik liet me ontvallen dat wij toch twee bijzondere grootvaders hadden gehad met ir. H. van der Woude en vervolgens ir. Ilya Poslavsky. ‘Ja, maar bij de Poslavsky's lag die bijzonderheid meer in de geboorte en de adelstand, bij jouw grootvader ging het om diens geniale brein,’ aldus mams zuster. Zij had gelijk. Lex Poslavsky benadrukte tussen neus en lippen laatst, dat granddad eigenlijk zeer linkse ideeën had over de samenleving, terwijl juist zijn drie broers als tsaristische officieren door Stalin zouden worden vermoord. Ik vroeg haar maar niet wat ik met de acf-aandelen moest doen, of het advies van Casper Bake goud te kopen juist was.

‘Gold is of interest only to French hoarders, Middle East oil sheiks and underworld gangsters,’ schreef Nobelprijswinnaar Paul Samuelson van het mit, die ik voor Grenzen aan de groei interviewde en die onlangs werd gevraagd of die stelling van hem tien jaar geleden in 1980 nog gold. ‘I still hold this view,

illustratie

because gold has no future in the monetary system. Its volatility precludes its consideration as a safe asset. Gold is still a commodity for hoarders and speculators.’

Samuelson vervolgde in The New York Times: ‘On the other hand it now makes sense for prudent investors to place a portion of their assets in the metal as a hedge against declines in the value of their other assets. For investors of modest means, gold bullion coins certainly make sense. So do shares in gold-mining companies, but I don't want to get involved in a discussion of South African gold shares because it is a sensitive subject in any university.’87

Intussen zond de amro mij een overzicht van de stand van mijn aandelen:

rentabiliteit = onbevredigend
financiële positie = redelijk
winstgroei korte termijn 8 procent
winstgroei lange termijn 3 procent
stabiliteit winst = zwak
verhandelbaarheid = redelijk.

Na een periode van hoge winstcijfers is een periode met lagere resultaten te verwachten. De komende jaren is geen snel herstel tot het winstniveau van 1978 tegemoet te zien. Maar ze zeggen ook dat over 1980 een beter resultaat mogelijk zal zijn. Wat te doen? Goud kopen?

Om half acht vanavond kwamen we samen met minister Machado in de woning van de Venezolaanse ambassadeur in Wassenaar. Zowel Lex Poslavsky als professor De Klerk uit Tilburg waren aanwezig, alsmede Jan van Beek van de gpd en De Boer van nrc Handelsblad, die in krom Engels met welhaast imbeciele vragen op de proppen kwam. Dit irriteerde vrijwel iedereen en verbaasde Poslavsky en De Klerk. De Boer vertrok als eerste om 21:00 uur toen de ambassadeur een koud buffet serveerde, alsof hij het wel gezien had en de avond verder niet belangrijk was. Onbegrijpelijk dat Spoor die man afvaardigde maar hij beschikt misschien over niemand anders. Ik schaamde me zeer voor deze De Boer, die ik tenslotte had binnengebracht.

Jan van Beek gedroeg zich aanvankelijk of ook hij het niet allemaal al te serieus nam, wat Machado te berde bracht. Maar nadat hij mijn oom Poslavsky had horen zeggen: ‘Ik beschouw hem als een groot man,’ kwam ook Van Beek op de valreep met een vraag, wat eigenlijk geen vraag was maar een verklaring. Ik zag met eigen ogen hoe Van Beek zijn houding aan-

paste. Professor De Klerk viel me eigenlijk ook tegen. Poslavsky was oprecht geïnteresseerd en droeg bij aan de avond met zijn interventies. Ik kreeg de indruk dat Machado en Poslavsky het prima konden vinden samen. Op Lex was ik dus trots. Als hij wat zei luisterde men aandachtig, maar zijn dasspeld, gele overhemd, verkeerde sokken, dus general appearance, was als altijd verkeerd.

De Boer kwam met vragen als: ‘Should you not solve social problems, like poverty and inequality in Venezuela?’ Waarop Machado antwoordde: ‘Then why teach mathematics, or build museums, instead of solving poverty problems?’ Volgens de minister zouden sociale problemen op den duur verdwijnen, indien men eerst zou worden geleerd intelligent te zijn. De Boer toonde zich niet overtuigd. Hij maakte veel notities en ritselde veel met zijn paperassen. Lex Poslavsky en ik vertrokken als laatste om 23:15 uur. Ik liet het boek van de psychiater Heston bij ambassadeur Bunimov-Parra achter, die er grote belangstelling voor zei te hebben. Het is overigens een indrukwekkend boek waar ik over moet schrijven. Moet niet vergeten het terug te halen.

2 juli 1980

Ik heb de knoop doorgehakt. Ik heb de heer Coté van de amro opdracht gegeven alle bezittingen die ik van mam heb geërfd tot de laatste cent in goud om te zetten. Er moest wat gebeuren. Zelfs Samuelson adviseert dit.88 Heb overigens intens van mam gedroomd, maar als altijd herinner ik me er weinig meer van. Ik stuurde Peter vijftig gulden en een biljet van 20 dollar, omdat het the right thing to do is, maar vind het vreselijk omdat het zo bitter weinig is.

nrc Handelsblad meldde gisterenavond dat de goudprijs weer fors omhoog ging, rond de 640 dollar per ounce, maar nog ver verwijderd van de 870 dollar die het is geweest.

Ton Kors belde om te vragen of ik al besloten had of ik met het zeilschip ging meevaren. Toen ik vroeg wat ik er voor zou krijgen, was hij zeer verbaasd en zei te zullen terugbellen. In dit land praat niemand ooit over geld in dit vak en wil men permanent voor een dubbeltje op de eerste rang zitten.

Ik ben de Volkskrant van 9 juni gaan halen omdat ik wilde weten wat er over Hoflands televisieoptreden van 8 juni, wat ik een absolute ramp vond, werd geschreven. Johan Diepstraten

schrijft hofland, een pittige interviewer.’89. Aanvankelijk zou het programma hebben moeten heten: henk hofland presenteert de rekening. Eigenlijk een titel die bij de man past. Is hij ooit met iets anders bezig? ‘Tegenover dr. L. de Jong, zijn eerste gast, gedroeg Hofland zich zelfverzekerd en arrogant. Hij viste naar nieuws, grossierde in moties van wantrouwen en probeerde De Jong tot recalcitrante uitspraken te brengen, dat lukte niet.’ De historicus J.S. Wijne schijnt te hebben gezegd dat Henk ‘met de Franse slag’ interviewt. Henk is over de hele linie een mannetje van de Franse slag.

Beatrix schijnt toen zij 24 jaar oud was tegen de voormalige minister van Buitenlandse Zaken van de vs Dean Acheson te hebben gezegd dat zij haar moeder ‘dromerig’ vond en zodoende op een Montessorischool terecht was gekomen waarin niemand werkte, flink werd gespijbeld en het liegen werd aangemoedigd. Dat had haar diep ongelukkig gemaakt. Professor dr. J. Koning protesteert in nrc Handelsblad dat het niet om een Montessorischool was gegaan maar de werkplaats van Kees Boeke in Bilthoven. Juliana en Boeke hadden absoluut geen ‘dromerige ideeën’ over opvoeding volgens Koning, maar ze waren ‘progressief’ zoals vele leraren van het Baarns Lyceum waar Beatrix het allemaal prima had gevonden. Zij zei tegen Acheson dankbaar te zijn geweest dat prins Bernhard haar naar die school had gezonden, alsof Juliana daar tegen was geweest. Onzin dus.

Lex Poslavsky belde om te bedanken voor de boeiende avond met minister Machado. ‘De eerste tien minuten dacht ik: dit is een narcistische figuur die zijn verhaal kwijt moet. Ik zit hier goed, het huis lijkt op De Vinkenhof en de Villa des Marroniers90, dus waarom niet. Maar later besefte ik dat ik mij vergist had. Die man is politicus, staatsman en dichter ineen. The scope of his thinking is impressive. I liked him very much.’ Dat is dus het oordeel van een professor in de psychiatrie. Nu afwachten wat het licht De Boer in nrc Handelsblad gaat debiteren.

‘Ja,’ zei Lex, ‘ik had het gevoel dat Machado die man van de nrc ook maar liet lopen. De Boer was nu een voorbeeld van een rigide man, en is hij wetenschapsredacteur?’

‘Inderdaad: bij onze kwaliteitskrant nummer een anno 1980,’ was mijn antwoord.

James Lynch, psycholoog aan de University of Maryland School of Medicine in Baltimore is van mening dat ‘alleen wonen gevaarlijk voor de gezondheid’ is. Waarom? Om te beginnen be-

tekent alleen wonen dat je vrijwel geen stress om je heen hebt, behalve wat van buitenaf op je af komt. Een huis vol betekent stress in het kwadraat, of niet?91

‘Isolation and lack of companionship are the greatest unrecognized contributors to premature death in the United States today,’ aldus professor Lynch. De statistieken zouden dit uitwijzen. Wie weet heeft ook dit met intelligentie te maken. ‘For white divorced males under age of 70 who live alone, death from heart disease is twice as frequent. Lung-cancer and stomach-cancer death rates are also double. Death from cirrhosis of the liver is seven times higher. Hypertension is almost triple.’ Dat mag allemaal waar zijn, maar in mijn geval is hypertension compleet afwezig, juist omdat ik geen dagelijkse ergernissen om me heen heb. Maar Lynch zegt meer: ‘It is clear that long-term emotional upset can alter physioneuro-chemical processes in the body - that is, one's immune system breaks down and increases susceptibility to disease. Loneliness can bring on self-destructive behavior - increased smoking and drinking, for example, or becoming prone to risk-taking behavior such as reckless driving.’ En hij had kunnen of moeten zeggen: reckless sexual behavior, met alle gevolgen van dien zoals het oplopen van druipers, dat me vijf keer is overkomen. Lynch pleit voor het vestigen van ‘medicine beyond science - not a medicine that replaces science, but one that recognizes the toll that social isolation takes on human beings’. Ik stel me juist voor dat, althans in mijn geval, het feit dat ik alleen woon en alleen leef mijn dagen eerder zal verlengen dan verkorten.

122 leden van de Industriebond fnv vragen het federatiebestuur dat vakbewegingsorganen zich gaan inzetten voor het stopzetten van wapenleveranties aan Suharto vanwege oorlogshandelingen op Oost-Timor. Dit soort mosterd-na-de-maaltijd-geklets slaat nergens op. Waar waren de vakbonden toen Suharto en de zijnen in 1965-1966 een miljoen aanhangers van Sukarno en communisten aan moten hakten? Wim Kok en de zijnen weten niet waar het over gaat.

George Walsh bevestigde dat hij bezig was het Arbatov-manuscript persklaar te maken en dat dit drie maanden zou duren. Bovendien is hij niet bereid 4.000 dollar te betalen om de kosten van mijn reizen naar Moskou te helpen dekken. Hij krijgt het boek helemaal niet.

acf-aandelen zakten een punt. Goud steeg drie punten dus technisch gezien heb ik in een dag verdiend.

Peter belde uit Londen om te zeggen dat Jonathan Power in de International Herald Tribune over het intelligentieproject van Machado had geschreven. Peter koopt de Tribune, terwijl ik het me eigenlijk niet kan permitteren.

3 juli 1980

every child is a genius heet het artikel van Power. Hij wijdt uit over het Suzuki-experiment met Venezolaanse kinderen om in een recordtijd viool te leren spelen en vervolgens Beethoven en Haydn uit te voeren. ‘Throughout the centuries people have been taught knowledge but not how to think. The where and how to find knowledge has been taught but not how to combine knowledge to reach other ideas. The rules of logical thinking have been taught but not the rules of producing new concepts. Culture has been taught, but not originality. The fruits of intelligence have been taught but not how to have more intelligence.’ Maar dan slaat Machado weer op hol dat ‘ieder kind een genie’ zou zijn. Zo zou ik als minister niet graag geciteerd worden. Wat gelukkig ook niet het geval is.

Tessel Pollman interviewde Anak Agung Gde Agung.92 Zijn boek over de soevereiniteitsoverdracht van Indië is bij A.W. Sijthoff verschenen. Ik ken de man en plaats vele vraagtekens. ‘Alle onderhandelingen van Nederlandse kant waren er op gericht de Republiek van Sukarno te ontmantelen. Sukarno was in Nederland bijzonder gehaat omdat hij met de Japanners had samengewerkt.’ Het oude liedje. Sukarno had het geluk door de Jappen te worden bevrijd en natuurlijk gebruikte hij hen waar mogelijk om te voorkomen dat het kolonialisme na 1945 haar lieve leventje in Indië zou voortzetten. ‘De anti-Sukarno stemming in Nederland lag vooral bij de kvp,’ aldus Anak Agung. Natuurlijk, daar zaten de Befehl ist Befehl mannetjes van het Vaticaan.

‘Toen het federalisme werd opgedoekt in 1950, zag Sukarno wel dat ik toch voor het federalisme open stond en dat kon hij niet velen. Hij was een vurig en principieel unitarist. Ik beschouw hem als een grote nationale leider maar de persoonlijke verhouding is nooit zo best geweest.’ Dank je de koekoek, Anak Agung haalt alles door elkaar. ‘Sukarno zag dat ik met de Nederlanders had samengewerkt.’ Nee: Sukarno wilde zelf met de Nederlanders samenwerken, maar niet de Nederlanders in de kaart spelen om hun koloniale overheersing middels een

verdeel-en-heerspolitiek van federalisme via een achterdeur voort te zetten.

Volgens de oud-minister en ambassadeur werd hij in 1962 opgepakt - en door Suharto in 1965 vrijgelaten - vanwege een incident rond de lijkverbranding van zijn vader. Bung Karno was uitgenodigd, maar kwam natuurlijk niet. Hatta, Sjahrir en andere leiders van de Masjumi en psi kwamen wel. Er zouden geheime politieke gesprekken hebben plaatsgehad welke tot de arrestatie leidde. Ik begrijp ook niet dat Bung Karno zich daartoe heeft laten verleiden, want Anak Agung was compleet ongevaarlijk. Het zou niet de eerste keer zijn dat de president eenzijdige informatie werd ingefluisterd, die zijn positie eerder verzwakte dan versterkte.

Zes journalisten, H. Aben (Algemeen Dagblad), A. Bloemendaal (Het Parool), H. de Bruin (gpd), B. Groen (de Volkskrant), B. Knapen (nrc Handelsblad) en F. Mingelen (Trouw) zijn op kosten van de Amerikaanse ambassade in Den Haag, de nato Information Service en de Atlantische Commissie voor een reis naar Washington uitgenodigd. Daaraan kan je dus zien wie de cia en de inlichtingendiensten hier te lande ‘bruikbaar’ beschouwen om begrip op te brengen voor wat Washington wil. Dries Ekker, de door Luns geredde, gesjeesde journalist, is nog steeds persattaché in Washington bij ambassadeur A.R. Tammenoms Bakker. Groen verklaarde na afloop in Vrij Nederland: ‘Ik heb helemaal niet het idee negen dagen aan een propagandabombardement te zijn blootgesteld. De deelnemers hadden een ding gemeen: er was er niet een die negatief staat tegenover de alliantie met de vs. Het is ook waar dat niemand van zijn stelling is gevallen.’ Groen had aanvankelijk zeer negatief tegenover de ambassadeur gestaan, maar na een lunch ter ambassade was hij ook daarover van gedachten veranderd.93

Ik weet wel dat het meer en vogue is door Washington betaalde reizen te accepteren, dan soortgelijke uitnodigingen van Moskou aan te nemen. Daar blijft men echter streng binnen de banen van persorganen uitnodigingen verzenden, zoals dat in mijn geval altijd via apn Novosti is verlopen en een zeer enkele keer met steun van het usa Instituut van Georgii Arbatov. Dan kreeg ik bijvoorbeeld vrij wonen in het hotel van de Academie van Wetenschappen van de ussr. Hetzelfde zou ik via Philip Handler in Washington hebben kunnen krijgen.

Jerome Heldring wijst op de positie van de huidige vvd ‘welke de monarchie heeft verheven tot een tijdloos beginsel van het

liberalisme. Terwijl een instelling als de monarchie een toch sterk beroep doet op buitenredelijke gevoelens.’

‘Zo sterk is het Oranjegevoel!’ geeft Heldring als verklaring voor de positie van de vvd. Hij geeft toe dat dit gevoel zo sterk is dat redelijke overwegingen er vaak niet tegen bestand zijn. vvd-parlementariërs komen er ronduit voor uit geen anti-Oranjestem te durven uitbrengen om niet op een onverkiesbare plaats te worden gezet. ‘Dat grenst aan terreur,’ aldus Heldring, alsof dit iets nieuws is in het vaderland.

Ook bij het cda behoort ontzag voor het koningshuis tot de grondprogrammering van rooms-katholieke breinen. De commentator komt tot een opmerkelijk slot: ‘Hoe lang nog zullen, in een tijd waarin de mensenrechten de toetssteen van alles lijken te zijn, de leden van het Huis het dulden van enkele van die rechten, zoals het recht op vrije meningsuiting of het recht van vrije partnerkeuze verstoken te zijn? Het zou niet te verbazen zijn als de opstand tegen de monarchie - en haar knellende banden - niet van buiten, maar van binnen zou komen. Het is dan zaak daarop voorbereid te zijn.’ Waar zou Heldring zijn wijsheden hebben gehaald? Bij prins Claus? Ik zeg al lange tijd, inbegrepen aan Beatrix zelf, dat er meer moed voor nodig is met die waanzin te kappen, dan ervan eeuwigheid tot zaligheid mee door te gaan.

4 juli 1980

Waar ik steeds weer naar moet kijken - geroerd en gefascineerd - is hoe mussen en spreeuwen als razende Roelands kruimels van mijn boterhammen verzamelen om die dan in de open bekken van hun jongen te proppen.

De mij bekende generaal Amir Machmud heeft openlijk toegegeven dat het verzet tegen Suharto toeneemt. De gepensioneerde generaal Mohammad Jasin schijnt in dit verband door de autoriteiten te zijn verhoord. Hij had Suharto een leugenaar en hypocriet genoemd en hem beschuldigd van landspeculaties en andere corrupte zaken. Na afloop had Jasin gezegd: ‘Er is geen strijd zonder offers en misschien harde consequenties.’ De polarisatie tussen de regering en haar critici gaat voort.

Adam Malik is nu ook in The Wall Street Journal van corruptie beschuldigd, zoals ik dit al in 1967 deed. Ook nu weer dreigt de man, die vice-president van Indonesië is, met juridische stappen terwijl hij weet dat hij geen poot heeft om op te staan. Malik is een double-faced smeerlap, wat ik altijd heb geweten en onomwonden geschreven.

Alles is verkocht en in goud omgezet ten bedrage van 90.745

gulden. Ook wat ik nog had aan akzo, Hoogovens, Robeco, amro, Woolworths, Unilever, Philips en abn. Het is een behoorlijk gok.

Mr. J. van der Hoeven schrijft vanuit Soestdijk, dat ‘Hunne Koninklijke Hoogheden (Bernhard en Juliana) op dit ogenblik geen enkel voornemen in die richting (de ussr) hebben.’ Ik had mijn artikel in NieuwsNet toegezonden, waarin ik dit hangijzer had aangekaart na er in Moskou met oud-ambassadeur Romanov nog eens uitvoerig over gesproken te hebben. Ze willen er graag naar toe maar mogen niet van de Haagse ‘rode knop’. Zo is het gewoon. Maar daar schrijft Jerome Heldring natuurlijk niet over. De commentator die het graag ‘gezellig’ houdt bij het Haagse.

Ton Kors belde: ‘Je weet, we zijn niet te rot om te betalen.’ Hij bood 1.500 gulden plus onkostenvergoeding. Ik antwoordde geen zin in tawarren (marchanderen) te hebben. ‘Zeg het maar, hoeveel dan?’ De koop werd op 2.500 gulden gesloten. David Stannard, professor in American Studies aan de Universiteit van Hawaï, heeft Shrinking History: On Freud and the Failure of Psychohistory geschreven. De man zegt erbij dat hij er op uit is om aan te tonen dat Erik Erikson en Bruce Mazlish maar ‘a shoddy piece of intellectual goods’ hebben afgeleverd. Dan weet je al hoe laat het is met Stannard. John Leonard schrijft over zijn boek in de The New York Times94 dat het een ruwe aanval op de psychoanalyse is.

Stannard is het niet eens met W.H. Auden, die Freud ‘no more a person but a whole climate of opinion’ noemde of met Lionel Trilling, die psychoanalyse als ‘the slang of our culture’ omschreef Stannard is het met P.B. Medawar eens: ‘Psychoanalytic theory is the most stupendous intellectual confidence trick of the 20th century and a terminal product as well - something akin to a dinosaur or zeppelin in the history of ideas, a vast structure of unsound design and with no posterity.’ Na te hebben geconstateerd dat psychoanalyse ‘onzin’ zou zijn, trekt hij de conclusie: Then psycho-history is a fraud, presuming to read the minds of long-dead and forever silent, presuming to intuit the secrets of their toilet training, seeking to impose a hodgepodge of modern fantasies on helpless, unfathomable centuries.’ Zinnen vol aardige vondsten maar het is gelul. Ik zou professor Bryant Wedge wel eens om een reactie willen vragen of mijn goede vriend Lloyd deMause.

The New York Times ‘adviseert’ het Kremlin wat er in Afghanistan zou moeten gebeuren:

1) invloedssferen kunnen niet langer worden bekomen door militaire invasies

2) er moeten gedragsregels komen voor het dingen naar invloed in de ontwikkelingslanden

3) Afghanistan mag detente in de rest van de wereld niet schaden.

Volgens de krant moet het Witte Huis het volgende duidelijk maken aan het Kremlin:

1) wanneer Moskou ophoudt met knokken in Afghanistan dan zal Washington helpen de neutraliteit van het land te helpen garanderen,

2) dat Washington bereid is onderhandelingen te openen om beperkende regels op te stellen door beide grootmachten in acht te nemen bij het vestigen van invloedssferen

3) dat de onderhandelingen over nucleaire ontwapening intussen voortgang moeten vinden.95

Zou men werkelijk ervan uitgaan dat er iemand - laat staan Moskou - naar deze adviezen zou luisteren? De avond voor het Politburo vergadert eerst even kijken wat The New York Times heeft geschreven?

5 juli 1980

Gisteren zag ik op straat twee bruine ogen. Ik stopte. Hij stapte in. We reden naar Amerbos en doken in bed. Geen seks. Alleen maar vrijen. Om 18:00 uur vertrok hij naar de stad en om 22:30 uur kwam hij terug. Hij had nog niet gegeten. Tegen middernacht gingen we naar bed maar ik vroeg me af: wat doet die jongen hier? Ik vroeg hem weg te gaan. Heb zijn naam zelfs niet gevraagd. Ik leer het ook nooit.

Ben bezig het De Mohrenschildt-manuscrip in het Engels te vertalen.

Stephan Landshof belde uit Cambridge en zei dat hij mijn boek met Arbatov wilde uitgeven ‘in de huidige vorm’. Aan wie op Harvard of mit zou hij het hebben laten lezen?

Na de Wimbledonwedstrijd ben ik in de polders gaan fietsen. Het pas gemaaide gras rook heerlijk. Kom je terug op de Van Heekweg, dan verpesten de uitlaatgassen van de bussen weer alles.

Het is vakantietijd. Het nos Journaal deelt mee dat de mensen hun honden weer op straat achter laten of aan bomen binden in

verlaten bossen. Marx dacht dat het geweten van de burger door diens plaats in de maatschappij zou worden bepaald of zou moeten worden bepaald. Maar zolang dergelijk ongecontroleerd barbarisme uit catacomben van de ziel naar de oppervlakte kan komen, is er geen hoop.

6 juli 1980

Ik schreef een brief aan Anatoly Alexandrov om andermaal te benadrukken dat formaliteiten in de weg stonden voor een bezoek van dr. Machado aan Moskou en dat dr. Philip Handler, zijn Amerikaanse tegenvoeter, hem reeds had ontvangen. Met andere woorden: schiet op!

De ‘Information Age’ is begonnen. ‘Just as the industrial revolution dramatically expanded the strength of man's muscles and the reach of his hand, so the smart-machine revolution will magnify the power of his brain,’ aldus Newsweek96 Was dat maar waar! Wat power of the brain? Het zal de chaos in breinen slechts verduizendvoudigen.

‘The driving force behind the revolution is the development of two fundamental and interactive technologies - computers and integrated circuits. The world market for microelectronics topped in 1979 eleven billion dollars.’ Wanneer de auto-industrie zich even snel zou ontwikkelen als computerwetenschappen, dan zou het mogelijk zijn een Rolls Royce voor zeventig dollar te fabriceren.

Wat de heren die zich met kunstmatige intelligentie bezig houden, schijnen te ontdekken, is ‘that the human brain is even more astonishing than they thought - and that true intelligence involves elements of will, consciousness and creativity of which today's computers are incapable’. Douglas Hofstadter van Indiana University betitelt ‘human hardware (the brain's neurons) and human software (the mind's reasoning processes)’ en ‘a computer's hardware and software may one day combine to let it both create and feel.’

‘Nee,’ zegt Terry Winograd van Stanford University, ‘Computers only touch on the shadow of what we call emotion.’ En Roger Schank van het Laboratorium voor Kunstmatige Intelligentie van Yale wijst erop: ‘You will not understand a news story unless you have a tremendous amount of world knowledge.’ George Pake, vice-president van Xerox, denkt dat er ‘smart machines’ zullen komen ‘capable to “talk” among themselves’, wat me herinnert aan de voorspelling van mijn oude vriend

Robert Yastrow jaren geleden dat machines eens machines zullen maken en dat de mens uit de wereld zal worden ‘wegge-machiend’. Dr. Machado zou het verhaal moeten lezen want ik denk dat zijn Indiaantjes van het Mozartorkestje voorlopig nog niet toe zijn aan dit soort zaken.

Henk Hofland interviewde de psychotherapeut Dries van Dantzig. Hij kan het niet. Hij kan niet eenvoudig, voor iedereen begrijpelijk informeren. Zijn high brow neiging is onuitroeibaar. Ook kan hij het eeuwige ‘eh-eh-eh’ niet onder controle krijgen. Ik zou wel eens willen weten wat Van Dantzig echt van Hofland denkt. Ik zou graag de kans krijgen een serie van zulke interviews te maken voor televisie en te laten zien hoe je zoiets doet.

7 juli 1980

Een geluidsband blijft een wonderlijk ding. Ik zit te luisteren naar mijn gesprek met pater Aleksey in Volokolamsk. Die prachtige dag komt weer helemaal bij me terug. De stem van die jongen blijft me dierbaar. Het klinkt hier in mijn kamer exact zoals het die dag in mei daar was. De emoties die ik er aan beleefde, hebben in de tussenliggende maanden niets aan kracht ingeboet.

De heer Coté van de amro zegt dat hij nu het goud heeft gekocht. Ik dacht dat het al gebeurd was. Uitgerekend is de acf vijf punten gestegen, dus ik zal wel enkele duizenden guldens hebben verloren door de vertraging. Het maakt me zeer nerveus allemaal, want met de verkoop van de aandelen ben ik sowieso een kwart miljoen achteruit gegaan.

William Rothuizen en Jan Siebelink schrijven gelukkig nog in de Haagse Post. Artikelen over Flaubert en Sartre. Toch zou ik wel eens een psychohistorische analyse van hen willen lezen, zoals Erik Erikson over Mahatma Gandhi schreef. Croiset vond dat ik teveel met mam optrok en te sterk aan haar gebonden was. Ik dacht: hij weet niet waarover hij het heeft.

Maxime du Camp was eenzelfde mening toegedaan over Flaubert die met handen en voeten aan zijn moeder gebonden zou zijn geweest en daardoor ‘in een enge cirkel van zijn eigen persoonlijkheid gevangen bleef zonder er achter te komen hoe anderen leven’.

Toch zegt Rothuizen dat Flaubert ‘een der beroemdste vrouwen uit de literatuur’ heeft geschapen. ‘Madame Bovary is een psychologische roman en de heldin een typisch Flaubert personage: ze falen omdat zij zichzelf anders zien dan ze in werkelijkheid zijn. De tragiek van Emma Bovary is dat ze niet inziet

wat haar mogelijkheden zijn en in een schijnwereld terecht komt.’ Bovarysme is dat de ambities boven de werkelijkheid uitstijgen, want dan wordt men nooit gelukkig. Wat moet Emma al niet doen om de droom vol te houden? Liegen, bedriegen, geld lenen.

Sartre schreef een studie van drieduizend pagina's over Flaubert. De schrijver schijnt er vanuit te zijn gegaan dat ‘ieder mens is te kennen, volstrekt transparant is te maken, mits men de nodige documenten bezit en de juiste methoden hanteert’. Dat is andere koek dan professor David Stannard uit Hawaï. ‘Men gaat een dode binnen, zoals men een molen betreedt,’ zei Sartre.

Volgens Siebelink is Sartre ‘niet bang om te psychologiseren bij het weergeven van Flauberts eerste jaren.’ Het interesseert me niets de mening van een collega-schrijver te horen over het al dan niet bang zijn van Sartre. Ik zou willen weten wat een mind-deskundige te vertellen heeft over Flaubert en over Sartres commentaar op Flaubert. Vooral wanneer Sartre zich met teksten in de hand waagt over diens homoseksualiteit te spreken. Hoe deskundig is Sartre over dit onderwerp? Volgens Sartre is zelfs het plan van Flaubert schrijver te worden voortgekomen uit een verstoord familieleven in diens jeugd en was het er dus het neurotische gevolg van.

Siebelink herinnert aan Les Mots van Sartre waarin een antwoord werd gezocht op waarom iemand een schrijver wordt. Ik heb Les Mots gelezen. Volgens mij word je geen schrijver maar ben je een schrijver, zoals je ook bruine of blauwe ogen meekrijgt. Le Monde heeft Sartre eens de vraag gesteld of hij niet bang was dat men eens hem zou bestuderen zoals hij Flaubert onder de loep nam. Sartre antwoordde: ‘Integendeel, ik zou er zeer blij mee zijn. Als iedere schrijver verberg ik mij, maar ik ben ook publiek persoon. Ik hoop dat dit onderzoek eens zal plaats vinden. Het komt niet in mij op brieven te verbranden of andere documenten over mijn persoon te vernietigen. Alles zal bekend worden. Des te beter, als dit het mogelijk maakt even transparant te zijn in de ogen van het nageslacht - als dat zich voor mij interesseert - als Flaubert dat nu voor mij is,’ aldus geciteerd door Jan Siebelink.

Het zou mij om het even zijn of mijn dagboek ooit wordt uitgeplozen. Hoe ik heb gedacht, gevoeld en geleefd heb ik een leven lang opgeschreven. Ik bewerk mijn dagboek zelf om te voorkomen dat pottenkijkers later met hinein Interpretationen komen, die niets met mij of mijn leven te maken hebben. En dan verbind ik
een ander aspect aan een dagboek. Sartre babbelt: ‘Dan zal alles bekend worden!’ So what? Wat zou bekend moeten worden? Hoe zijn verhouding met Simone de Beauvoir zich voltrok? Dat is een aspect van hun levens, zeker. Maar voor mij - en ik denk altijd aan de uitspraak van mijn vriendin dr. Margaret Mead, die voorspelde: ‘Dit is het tijdperk van het brein.’ - is het hoofddoel van mijn dagboek publiceren: het weergeven van het leven ‘als pelgrimstocht’97, dus de ‘wandeling’ van klein jongetje tot bejaarde man, en wat er met een brein van een mens gebeurt (qua input en output) dat hem aan het einde van de rit de mens heeft gemaakt die hij is. De opsomming van wel en wee alleen is niet voldoende. De mind is de kwintessens van ieders menselijkheid. Wat zich daar voltrekt, is het allergrootste persoonlijke mysterie.

Wat Sartre niet tegen Le Monde zegt, is wat ik steeds als de raison d'être van mijn notities heb gezien: niet zozeer het bestuderen van ‘mij’ na te streven als wel het bestuderen van de drie pond protoplasma in mijn hoofd, waar de notities slechts een afgietsel van zijn. Wat gebeurt in een brein van geboorte tot dood? Welke troep komt erin en gaat eruit om te eindigen als ‘mij’ 80 of 85 jaar later? Deze pagina's moeten het kunnen uitleggen opdat men zorgvuldiger met het invullen van hersenen kan omgaan in de toekomst.98

8 juli 1980

Ik schreef een artikel over Aleksey voor De Typhoon en Hervormd Nederland.

Zag een film over een jongetje en zijn pelikaan. Alleen op de Wereld. Greg Rowe speelde het kind, om te stelen zo'n zalig ventje. Dat noemde mijn vader de torch of life doorgeven en een kind krijgen. De gok is te groot, te onverantwoordelijk, zeker in mijn geval.

9 juli 1980

Ik schreef aartsbisschop Pitirim. ‘Aleksey told me,’ schreef ik, ‘that words in the West are often regarded as such and are empty, but in Russia the word serves as a symbol. A different meaning is being attached to words in your country. A real bridge between us depends on the effectiveness with which we will be able to communicate. During my last voyage I have come to understand how deep the roots of Russia are linked to the Orthodox Church, Russian culture and the archetype of

the Russian man, regardless of what was done after 1917 to reorganize Russian society.’ Ik zei hem te willen spreken bij een volgende reis om de mogelijkheid te bekijken een boekje van 75 of 125 pagina's te schrijven over dit onderwerp. Ook bedankte ik hem nog eens voor alle regelingen die een reis naar Odessa en Tasjkent hebben mogelijk gemaakt.

Lennox Bower schrijft uit Dallas dat de rechter aldaar heeft bepaald dat we Wibo van de Linde en Robert Kroon door de rechter in Amsterdam zullen moeten laten horen over hun rol bij de publicatie van het absurde verhaal in Time en mijn eigen ‘bindingen’ met de kgb en de lobby ‘to oust Bernhard’ en andere onzin die ze hebben afgedrukt.

Ik probeer al lange tijd Carlos Raphael Rodriguez, de rechterhand van Fidel Castro, voor een interviewboek zoals met Arbatov te strikken. Ambassadeur Antonio F. Diaz in Den Haag vraagt me optimistisch te blijven. Men schijnt nu in Havana naar een mogelijkheid te zoeken.

Ton Kors van Nieuwe Revu belde dat ze slechts een honorarium van 1.500 gulden willen garanderen. Ze zijn echter bereid aanzienlijk veel meer te betalen als ik met een lekker smerig homoverhaal van die boot zou komen - en in het voorbijgaan voorgoed mijn contacten met de sovjetambassade in Den Haag zou verpesten, want daar zou een dergelijke reportage immers op uitdraaien. Maffiapraktijken hanteren ze bij Nieuwe Revu waar Ton terecht kwam dankzij mij. Dit moet maar eens gezegd worden. Ik zei dat ik alleen met een gegarandeerd bedrag van 2.000 gulden genoegen zou nemen en aldus werd besloten. Nu kan ik 500 gulden naar Peter sturen.

10 juli 1980

Broer Theo belde eindelijk. Hij gaat een week naar Florida waar hij grond heeft gekocht en een bungalow laat zetten, als ik hem tenminste goed begrijp. Hij had tot zijn verbazing een brief van zes regels van broer Henk uit Kaapstad ontvangen maar zei verder niet waar die boodschap over ging. Typisch mijn naaste familie. Hij vond het omzetten van mijn aandelen in goud ‘zeer verstandig’.

Ik bezocht Lex Poslavsky in Bilthoven en vertrok zeer teleurgesteld. Ik had hem aangemoedigd de enige nazaat van de Poslavsky's in de ussr, Maxime in Tasjkent, naar Nederland uit te nodigen. Hij is de kleinzoon van Yuri Poslavsky, de broer van zijn eigen vader die door Stalins regime werd vermoord. Hij vertelde met de politie in De Bilt te hebben gebeld. De aanvraag om Maxim naar hier te halen, moet worden ingediend

bij het ministerie van Buitenlandse Zaken en dan via de ambassade in Moskou naar de autoriteiten in Tasjkent worden gezonden. Er moest een garantie van honderd procent voor het bezoekende familielid worden verstrekt. Lex zei: ‘Die krijg je niet van mij, niet van mijn broer en zelfs niet van tante Jetty.’ Ik schrok zo hevig van deze reactie, dat ik het gevoel bij me voelde opborrelen Lex nooit meer te willen zien. Hoe is zoiets mogelijk? Ik zei: ‘Die garantie is een pure formaliteit en betekent verder niets. Bovendien, een verzekering voor een eventueel ongeval dat Maxim hier zou kunnen krijgen, kost al evenmin veel geld.’ Hij was onvermurwbaar. Zeer teleurstellend want ik heb Maxim een reis naar hier in het vooruitzicht gesteld als natuurlijke zaak. Hij vertelde trouwens een al even onaangenaam gesprek per telefoon met tante Jetty te hebben gehad. De zuster van mijn moeder heeft gesteld dat Erik en Yonda, kinderen uit het tweede huwelijk van Poslavsky, niet bij de ontmoeting zouden behoren te zijn die ik wil beleggen om alle Poslavsky's in Nederland over mijn reis naar Tasjkent te vertellen. Ik vrees dat de kern van het probleem de angst is dat er gedokt moet worden. Rare familie, terwijl zij er zoveel beter voor staan dan ik.

Jean-Paul Sartre geeft eigenlijk aan dat hij van mening is later als ‘beroemdheid’ te moeten worden ontleed. Ik ga er vanuit dat we eigenlijk allemaal walking chips zijn, of liever walking fucked up chips. Het gaat er alleen om erachter te komen hoe we die chip vanaf de eerste dag moeten behandelen. Een route die ook Machado enigszins bepleit. Alleen als we erin slagen deze chips meer in lijn met de neuroanatomische en neuropsychologische werkelijkheid te behandelen, kunnen we onnodige schade aan het brein voorkomen. Pas dan kunnen we een halt toeroepen aan de vicieuze cirkel van het schaden van kinderbreinen in de vroegste jaren.

De goudprijs is weer gedaald. Theo zei vanmorgen nog, en hij is the economic wizard in de familie, dat goud naar duizend dollar per ounce zou stijgen, misschien zelfs hoger.

11 juli 1980

Newsweek spreekt over een explosie van discobezoek onder jongeren in de ussr, ‘symptomatic of the increasing restlessness and Western-influenced values of the under-30 generation’. De jeugd zou de buik vol hebben van politieke ideologie en de tekorten die het marxisme-leninisme op alle niveaus van de samenleving veroorzaken.

Zoals Amerikaanse journalistiek dit onderwerp behandelt: ‘New discos proliferate faster than bouquets at Lenin's tomb.

At last count, the Komsomol was operating 260 dance clubs in Moscow alone.’ De communistische jeugdorganisatie Komsomol heeft 40 miljoen leden. Dit zegt dus inderdaad wel wat. Toch vind ik de reportage sterk overdreven als ik kijk naar mijn eigen ervaringen in Moskou.99

Om 15:40 uur kwam André Spoor naar Amerbos. Hoewel hij op het eerste gezicht aardig was als altijd, merkte ik toch een zekere reserve. In de kwestie Raymond van den Boogaard had hij een nieuwe benadering bedacht: ‘Wat gaat het jou aan wat er met Van den Boogaard wel of niet is gebeurd,’ vroeg hij.

‘Herinner je je dan niet dat ik op jouw verzoek een reis met Soetenhorst naar Moskou maakte om de nrc Handelsblad aan contacten te helpen? Het was op jullie uitdrukkelijke verzoek dat ik Raymond van den Boogaard aan mijn meest waardevolle contact in Moskou hielp, Volodja Molchanov, mijn beste vriend daar. Wat denk je André, dat ik te horen kreeg toen ik weer in Moskou kwam? “Aan wat voor mensen stel je me voor,” werd mij gevraagd en terecht. Ze waren absoluut niet bevreesd voor contacten van jouw medewerker met de bvd. Ze maakten zich zorgen over Van den Boogaards integriteit. Wat jij dus te berde bracht in je brief, daar ging het inderdaad om. En ik stond in mijn hemd, wat ik minder plezierig vond. Ik ging op jou en Soetenhorst af en dit was het resultaat.’ Spoor liet het onderwerp rusten.

Dat ze mijn interview met Tolstikov op de redactie van een rottige kop hadden voorzien, die niet door de tekst werd gedekt en ook niet de mijne was, waardoor ik opnieuw dankzij hen gelazer had gekregen, wimpelde hij af met de mededeling dat dit nu eenmaal dikwijls gebeurde bij het opmaken van artikelen. Ze nemen blijkbaar aan dat ik de sabotage niet merk of er geen acht op zou slaan. Hij schreef op 12 juni dat hij een honorarium voor de informatie die ik via dr. Gvishiani over de gascontracten doorgaf ‘onredelijk’ vond. Ook op die punten moest ik zijn geheugen opfrissen en hij zei: ‘Heb ik dat gezegd?’

Ik ben ook maar een eenmansoperatie, en schrijf bovendien alles op want niemand herinnert zich ooit meer hoe het was.

‘Jullie hadden alle informatie waar de International Herald Tribune in maart mee kwam,’ benadrukte ik.

‘We zijn nu eenmaal een kleine Nederlandse krant,’ zei hij letterlijk tot mijn stomme verbazing. Ik heb twintig jaar voor De Typhoon gewerkt, zou ik daarom sloddervosserig met nieuws moeten zijn? Hij had met ambassadeur Tolstikov en

Opalev geluncht en gaat nu dus eindelijk naar Moskou. Ik zegde toe hem bij professor Gvishiani en professor Arbatov te zullen introduceren.

Toen ik tegen André zei dat De Boer een ramp was en zich tijdens de bijeenkomst met minister Machado weinig representatief voor nrc Handelsblad had gedragen, scheen hij gekwetst. De Boer was juist een beroemdheid op het gebied der medische wetenschappen in Nederland. ‘Maar, inderdaad, nu je het zegt, hij heeft er nog niet over geschreven.’ Zelf was Spoor de affaire al vergeten. Ik dacht, wat moet ik met de nrc?

Spoor had ook ‘van bijna iedereen’ gehoord dat ze Hoflands televisieinterviews ‘disasters’ vonden. ‘Ik zag Henk vorige week nog in de stad lopen met een jonge dame. Mimi vijfentwintig jaar geleden,’ aldus André (waar ik verder niets over opschrijf. We kennen Henks gedrag jegens zijn vrouw.) Spoor geeft eigenlijk een vrij slappe hand.

Een zekere schrijfster Dirkje Kuik heeft een roman geschreven waarin zij Jan Fredrik Oltmans een prutsschrijver noemt. Zij zal professor Jan ten Brinks Geschiedenis der Noord-Nederlandse Letteren in de XIXde Eeuw in biographieën en bibliographieën 1830-1880 niet kennen, waar Oltmans naast Jacob van Lennep, Nicolaas Beets en anderen wordt behandeld. Wat doet het er trouwens toe wat die juffrouw schrijft?

Leonid Brezhnev heeft Helmut Schmidt een Niva 1.6 terreinauto met vierwielaandrijving ter waarde van 18.995 gulden ten geschenke gezonden.

Twintig miljoen Amerikanen hebben gehoorproblemen als gevolg van de dagelijkse geluiden in de samenleving. Het is iets dat me al jaren bezighoud, in Amerika klinkt tot in de liften toe muziek. Niemand schijnt meer zonder geluid te kunnen, en liefst zo luid en ondragelijk mogelijk. Stilte is een goed dat langzamerhand aan het uitsterven is, met zoveel andere aangename zaken uit het verleden.

Onderzoek heeft uitgewezen ‘that exposure to noise - especially unexpected, uncontrollable noise [zoals de herrie die mijn buren maken, wo] is linked not only to loss of hearing, but also to high blood pressure, nervous disorders, learning problems, insomnia, underweight newborn babies and perhaps even some forms of heart disease’. Op het Max Planck Instituut is berekend dat ‘consistent exposure to 70 decibels of noise - a little less than the noise level made by an alarm clock - caused vascular constriction, which is dangerous if coronary arteries have already been made narrow by atherosclerosis’. Vooral disk jockeys lijden aan ‘noise trauma’. Wat mij buiten-

gewoon interesseert, is hoe de constante verhoging van geluidniveaus, gevoegd bij het toenemende ‘bombardement’ van televisiebeelden bezig is ‘to drive the entire world permanently mad’. Want dat is het uiteindelijke resultaat. José Delgado heeft in het laboratorium aangetoond hoe de straling vanuit een televisietoestel effect heeft op ‘the chemistry of the brain’.100

De aandelen acf zijn vijf punten omhoog gegaan: Goud ging vijf punten naar beneden. Ik blijf verliezen. En broer Theo vond mijn verkoop van acf tegen goud ‘prima’.

12 juli 1980

George Walsh schreef Georgii Arbatov een brief over de status van ons boek, met een kopie aan mij.101 Ik heb hem geschreven: ‘Thank you for your excellent letter to Arbatov.’ Ik schreef verder dat ik het liefste bij MacMillan zou blijven maar dat dan ook de door mij gemaakte onkosten gedekt moeten worden volgens afspraak.

Zelfs bij vogels zie je duidelijke verschillen in iq. Je ziet het aan hoe ze elkaar het brood afkapen. De een is slimmer dan de ander en agressiever en vangt meer. Jonge spreeuwen staan luidkeels tegen hun moeders te schreeuwen en krijgen nog steeds het voer in de bek geduwd.

Tante Jetty bevestigde dat Lex Poslavsky geen geld wil besteden aan het naar Holland halen van die jonge Poslavsky in Tasjkent. ‘Ik heb de Poslavsky's in Rusland niet alleen gekend toen ik er was en aan het conservatorium van Petrograd studeerde, maar ik heb ook van ze gehouden,’ zei ze. Ondertussen doet ze zelf ook niets terwijl zij barst van de poen. Zij gaf zeer af op haar halfbroer Lex, wat ik zeer naar vond om te horen. Toch zal ik blijven proberen hen bij elkaar te brengen.

Het pianoconcert van Samuel Barber is eigenlijk prachtig. Ik luister veel te weinig naar bijzondere platen die ik heb.

Lichtpuntjes, het hoofdartikel van vanavond in nrc Handelsblad, zal wel door Spoor zijn geschreven. In ieder geval staat vast dat deze krant geheel op de Amerikaanse lijn zit. Waarom eigenlijk? Het lichtpuntje is dat Helmut Schmidt weer meer op een Atlantische koers zou zijn gaan zitten. Na een flirt met Moskou?

Ik kijk naar de prachtige foto van mijn moeder als zeventienjarig meisje, genomen door grootvader Poslavsky met een camera voor glasplaatopnames. Tante Yuut Mennega vertelde me

laatst dat de hele familie verwachtte dat Ilya Poslavsky met mijn moeder zou trouwen, maar tot ieders verrassing met mijn grootmoeder uit de bus was gekomen. Ik besprak dit met Lex Poslavsky, die zei dat dit best mogelijk was ‘want die foto is inderdaad genomen met an eye of love’. Maar je moet dan wel even bedenken aan welke zijden draad, als een spinnenrag zo fijn, je eigen ‘er zijn’ heeft gehangen.

Eindelijk kwam Milan Potuznik weer eens langs. Hij zag er goddelijk uit, stralend van gezondheid, prachtig. Hij was een maand met vrouw en kind in Indonesië geweest. Nu was hij nerveus want volgende week arriveert zijn moeder uit Tsjechoslowakije. Hij zag haar voor het laatst elf jaar geleden toen hij achttien was. ‘Ik ken dat mens helemaal niet meer, helemaal niet meer. At the time I was taking orders. Now I am the father of a boy.’ Zijn broer had het partijbestuur gedreigd eruit te zullen stappen als zijn moeder geen visum voor Holland kreeg.

13 juli 1980

Elie Poslavsky, de broer van Lex, heeft de controverse in uitstekende banen geleid: er wordt een zaaltje gehuurd in het beursgebouw bij Utrecht cs. De hele familie komt naar mijn verhalen uit de ussr en Tasjkent luisteren. Hij wist nota bene niet dat de relatie tussen zijn broer en hun beider halfzuster, tante Jetty, uitzonderlijk slecht was. Elie zei nu ook dat een garantie afgeven voor een bezoek van Maxim uit Tasjkent een riskante zaak was. ‘Wat als hij televisie en bromfietsen hier leuk vindt en hij hier wil blijven?’ It is crazy, laat ik me dan maar garant stellen.102

14 juli 1980

Ik bezit nu 1.783,6344 gram goud maar ik heb een schuld van 104.638 gulden aan de amro, voornamelijk ontstaan door de 60.000 gulden die tante Jetty van haar zuster op mijn huis voorschoot en die zij onmiddellijk na mams dood terug eiste. Eigenlijk denk ik over deze dame identiek als Lex Poslavsky.

Vladimir Kouznetsovs brief van 26 februari heb ik beantwoord, met 29 andere brieven. Het zou me overigens niets verbazen wanneer ook mijn post gecontroleerd wordt.

Robert Maxwell beëindigt onze plannen voor een boek met interviews uit de ussr.103

Ik heb Voetelink gevraagd mijn introductie van Transol bij Jermen Gvishiani in Moskou in contractvorm vast te laten leggen, wat min of meer is gebeurd in een schrijven van de heer Roëll d.d. 20 juni 1980. Het loophole is natuurlijk, dat wanneer ‘aanwijsbare’ zaken via Gvishiani tot stand zouden komen, ze bereid zijn een fooi van 25.000 dollar te betalen en nog eens 10 procent van de hemel mag weten wat. Ik kan het verder wel vergeten.104 Zo kom ik nooit uit mijn schuld bij de bank.

Amsterdam - Hamburg

Ik ben op weg naar Kiel om me aan boord van de Kruzenshtern te begeven om een sappig homoverhaal voor Nieuwe Revu te schrijven. Wim Renes, fotograaf van het blad, is mee. Ik zie dat mijn brave vriend Robert Keuch zich nog altijd roert op het ministerie van Justitie in Washington. Hij is belast met het achterhalen van lekken in de regering Carter. De president heeft zijn naaste medewerkers als Cyrus Vance, Stansfield Turner, Zbigniew Brzezinski en anderen onder ede verklaringen laten tekenen, dat zij hun bek zullen houden over staatsgeheimen.105

Goud blijft verder kelderen. Ik verlies iedere dag meer van het geld dat mam voor me had bewaard.

Terwijl Washington Moskou ‘straft’ voor het slechte gedrag van het Kremlin en dus ook geen graan meer beschikbaar stelt voor de ussr, heeft de sovjetregering prompt 22,5 miljoen ton graan in Argentinië gekocht. Carter zond als de bliksem Generaal Andrew Goodpaster om uit te leggen dat de Argentijnen braaf moeten blijven en zich moeten aanpassen aan wat Washington wil.106

Henk Hofland schrijft sinds enige tijd in het zaterdagbijvoegsel van nrc Handelsblad een column. Hij vond in een kast een uitgave van Memoires uit het souterrain van Dostojevski. Een somber boekje, waarin zorgvuldig uitgemeten wordt dat het menselijk bestaan is doordrenkt van willekeur. ‘O Heren,’ aldus de Russische schrijver, ‘misschien houd ik mezelf alleen daarom voor een verstandig mens, omdat ik mijn hele leven niets heb kunnen beginnen en niets heb kunnen afmaken. Goed, laat ik dan een kletser zijn, zoals wij allemaal. Maar wat is er aan te doen, als de rechtstreekse en enige bestemming van elk verstandig mens is: geklets, dat is het opzettelijk overgieten uit de ene leegte in de andere.’

Ik leerde Hofland 34 jaar geleden kennen op Nijenrode. Vraag me niet waarom ik denk, dat hij juist die zinsnede uit Dostojevski lichtte.

15 juli 1980

Kiel

Arriveerde gisteravond om 21:15 uur per trein uit Hamburg. Consternatie op de Kruzenshtern alsof men eigenlijk niet wist dat we kwamen. Dus het gebruikelijke onmogelijke gedrag van de bemanning, de paspoorten werden meteen ingehouden en de accommodatie was abominabel.

Vanmorgen zijn we gevlucht en hebben op het station ontbeten en ieder twaalf flessen mineraalwater gekocht om hierover geen gelazer aan boord te krijgen. We zijn Kiel in gegaan en hebben laat in de middag in Hotel Maritim behoorlijk en copieus gedineerd. Terugkerend bij het schip werd door de sailors een concert gegeven en het Kielse publiek was laaiend enthousiast. Vele bootjes waren langszij gekomen. Er zit een Cubaanse jongen aan boord, die prachtig zong.

‘A leader is one who, out of goodness or madness volunteers to take upon himself the woe of the people. There are few men so foolish: hence the erratic quality of leadership in the world.’ - John Updike

16 juli 1980

Ontbijt in de jachtclub van Kiel.

De Frankfurter Allgemeine meldt dat goud verder zakt en dat de markten onrustig zijn. Zenuwen ook daarover.

Er is een Nederlands televisieteam onder leiding van A.M.C. van Kuijk aan boord gekomen. De administrateur van het schip vroeg waarom er M voor Maria in zijn paspoort stond. Hij heeft schouderlang haar: ‘Are you this man?’

We zijn nu op zee na in Kiel uitgeleide te zijn gedaan door honderden bootjes, zelfs oorlogsschepen, een duikboot, helikopters en vliegtuigen. Ik denk aan Peter en kan niet wachten tot ik hem weer in mijn armen kan sluiten.

Vreemd, op zee lijk je van de wereld afgesloten. We hebben in een gesprek met de eerste officier gevraagd of we met zijn vieren, Renes, Van Kuijk, diens geluidsman Jeroen en ik apart en alleen kunnen eten, en ook of we minder stinkende toiletten konden krijgen en een behoorlijke douche. De man vertelde dat aanvankelijk normale toiletten waren geïnstalleerd, die de cadetten gewoon molden, vandaar de gaten in de grond.

Gregory Bateson is overleden, de eerste man van dr. Margaret

Mead. Ik heb altijd het gevoel gehad, bij het weinige wat ik van hem las, dat hij heel bijzonder moet zijn geweest.

Harper's is gered door de MacArthur Foundation. Lewis Lapham blijft hoofdredacteur. Net als de Haagse Post in Amsterdam overleeft dat blad altijd weer op een of andere manier.

17 juli 1980

Kruzenshtern

Fred van Kuijk kwam aan boord met de ‘serieuze’ mededeling dat twintig cadetten van het schip in Kiel waren gedrost en politiek asiel hadden gevraagd. Hoe komen ze aan de onzin.

Ik lees The Russian Mind van Ronald Hingley.107 Hij doceert Russische literatuur en geschiedenis aan Oxford. Het eerste hoofdstuk moet de beestachtigheid van Russen illustreren. ‘The Russian totalitarian controls represent a form of slavery more sophisticated and far-reaching than any previously known in history.’ De Russische literatuur wemelt van de voorbeelden. Tsaar Nicholas i gaf opdracht een spoorweg tussen Petrograd en Moskou aan te leggen door met een liniaal een streep op de kaart te zetten. Raspoetin noemde zich de enige ware regeerder in Rusland door in een restaurant zijn stijve penis aan de gasten te tonen. Hingley zet er een voetnoot bij: ‘private information’. Er volgt een litanie van voorbeelden die me misselijk maken, omdat ze met stoffer en blik door de auteur bijeen werden geschraapt. Je vindt ze in de literatuur overal ter wereld. ‘The enigma of the Russian mind seems to retain some of its secrets to this day,’ aldus Hingley. Zou de man weten wat een mind is to begin with?

‘It is in the expression of emotion that the childlike aspect of Russian adult behavior becomes most apparent,’ schijnt de waarnemer Harvey Pitcher te hebben geschreven. ‘Russian adults are at liberty to express their feelings in a way that we would find more appropriate and and acceptable in the behavior of a child.’ Ik vind dit geklets. De wijze waarop de ussr door Hitler werd overvallen na het sluiten van een non-agressie pact (Von Ribbentrop) en de Sovjets het tij in Stalingrad hebben doen keren en zijn opgemarcheerd naar Berlijn, is allesbehalve een infantiele reactie op een invasie. Russische mensen, ik zie het aan hoe Volodja Molchanov met echte vrienden om gaat, omhelzen en kussen elkaar en gaan nog altijd heel anders met elkaar om dan wij in het Westen. Ze zijn gewoon veel minder verpest maar betekent dit dat ze kind zijn gebleven? Nonsens.

We hebben een ontmoeting gehad met de kapitein van het schip, Alexey Perevozchikov en enkele van de officieren. Ik merkte ergens in het gesprek op dat het aardig zou zijn een leuk cadeautje te regelen voor Willem-Alexander. Ik vermoedde dat hij erbij zou zijn als Beatrix de prijsuitreiking van de race zou doen. Ik kreeg onmiddellijk van Fred van Kuijk op mijn lazer ‘for promoting the royal family’. Eigenlijk zit ik de dagen al af te tellen. Wat had ik zonder boeken al deze tijd moeten doen?

Bruce Mazlish108 analyseerde Henry Kissinger. Ze ontmoetten elkaar in Boston. Kissinger zei dat hij zich bewust was dat deze psychohistoricus van mit bezig was aan een boek over hem, en dat hij graag urenlang met hem zou willen praten maar dat hij tegelijkertijd ‘deeply suspicious’ was jegens psychiatrie. ‘In a most appealing, rather small-boyish way, he asked, “Will I be unhappy with your book?”’ Mazlish zei te hopen van niet. Kissingers medewerkers hadden hem geadviseerd wel tijd uit te trekken om met Mazlish te spreken. Mazlish denkt dat hij er achteraf spijt van heeft gehad dit niet te hebben gedaan.

Natuurlijk sprak Kissinger niet met Mazlish. Als hij nog een greintje fatsoen in zijn lijf heeft na alle smerige streken in zijn leven, vreesde hij terecht dat Mazlish hem binnen de kortste keren door zou hebben.

Kissinger is een typische mof, een Duitse jood, dat begrijp je als je zijn familiegeschiedenis terugleest. Dan begin je al met een onuitwisbare handicap. Daarna zat hij als jongeman in het Amerikaanse leger, kwam op Harvard terecht met alle bagage van de joodse vluchteling in de vs en werd aanvankelijk buitenlandadviseur van gouverneur Nelson Rockefeller. Met hun minderwaardigheidsgevoelens op het gebied van internationale betrekkingen, huren Amerikanen maar al te dikwijls Europeanen in die dan met totaal andere referentiekaders de Amerikaanse buitenlandse politiek pas goed verzieken. Professor Arnold Wolfers kende Kissinger ook. Hij was mijn hoogleraar in 1948 op Yale.

Mazlish toont aan dat Kissingers ‘greatness’ fictie is. De man doet me aan Luns denken, een ordinaire slimmerik met idioten als tegenstanders. Kissinger was een nagelbijter, heel onzeker van zichzelf, overdreven gevoelig jegens kritiek en volgens een andere psychohistorische studie zou hij een ‘depressive personality’ hebben gehad. ‘We must examine closely the accusation that Kissinger is given to frequent lying, deviousness,

and plagiarism,’ aldus Mazlish. Voorbeelden werden niet alleen door Henry's tegenstanders maar ook door diens vrienden aangedragen. Vrienden vroegen zich af waarom Kissinger onwaarheid sprak ‘when the lie was so useless and self-defeating. As they also point out, at other times Kissinger is scrupulously truthful.’

Mazlish legt uit ‘that Kissinger does not realize at a given moment (or, indeed, afterward) that he is being untruthful. He actually believes his lie. He believes it “sincerely”.’ Hij citeert vervolgens Kissinger zelf, die een studie van Bismarck maakte en schreef: ‘The key to Bismarck's success was that he was always sincere.’ Dat is natuurlijk onzin. Niemand is ‘altijd’ oprecht. Hoe krijg je de uitglijder door je keel. Tegen Oriana Fallaci zei Kissinger in het verlengde hiervan: ‘I am always convinced of the necessity of whatever I am doing. And people feel that, believe in it. And I attach great importance to being believed: When one persuades or conquers, one mustn't deceive them.’ En dat zegt de man die Amerika en de wereld chronisch heeft voorgelogen ‘in the belief,’ zegt Mazlish, ‘that higher purposes and policies are involved and must prevail.’

Toch onderscheidt Mazlish de leugens van Kissinger van de leugens van Richard Nixon, voor wie ‘massive and compulsive denial was a basic way of dealing with certain aspects of reality and of his own feelings. Kissinger is in touch with reality, and prevarication or deviousness is only occasional, and occasionally contrived. Where it does exist, it coexists with a strong desire to tell the truth, or at least a higher truth.’ Volgens Mazlish: ‘Kissinger does not blatantly lie. It would be utterly self-defeating. Higher purposes would hardly be effectively served. Deviousness, therefore, seems a better word to describe what generally goes on in diplomatic negotiations than lying.’

Slinksheid en dubbelhartigheid worden door Mazlish gehanteerd als karakteristieken van Henry Kissinger en diplomaten in het algemeen. Hij geeft een prachtig voorbeeld. Henry moedigde een medewerker aan een boek te schrijven over internationale betrekkingen. Nadat de man het had gedaan schreef Kissinger een brief naar diens uitgever dat hij de man had aangemoedigd het boek te schrijven en dus met hem hierover had gesproken, wat het door de medewerker gebruikte materiaal eigendom van Kissinger maakt. Zou het boek worden uitgegeven, dan zou de uitgever een proces aan zijn broek krijgen. ‘As final touch, Kissinger sent a copy of this letter to the publisher to his colleague, thus ending their friendship.’ Je wordt misselijk als je leest wie die alom in de wereld bewonderde mijnheer

eigenlijk was. Jammer dat dit genre studies in Den Haag niet bestaat. Wat zou er van een man als Luns overblijven? Nederland is te klein voor psychohistorie letterlijk en figuurlijk.

Kissinger was eigenlijk ‘a diplomat for hire’ bij uitstek. Walgelijk.

18 juli 1980

Op zee. Kloteweer. De race zegt me niets. Het hele begrip wedloop is verziekt. Bij zeilschepen moet je bovendien gokken op gunstige winden.

Ik lees en luister naar Nights in the gardens of Spain109, wat me altijd bij mam terugbrengt, haar lievelingsmuziek. Mam liet me via De Falla kennis maken met Debussy. Ik keerde me tegen haar als kind, omdat ik cello moest spelen. Hoe paradoxaal. Van alles geniet ik nu het meeste van muziek. Een onopgelost raadsel dat ik mee mijn graf in neem.

We zijn intussen achter komen te liggen op de andere zeilschepen. Wat prettig is, is dat je alles open en bloot kan laten liggen. Ook de deur van de hut kan open blijven, want niemand steelt op een Russisch schip.

Kissinger stemde op jfk in 1960. Hij werd benoemd als adviseur van jfk's National Security Council, de Arms Control and Disarmament Agency en de cia-denktank, de Rand Corporation. Het boterde echter niet zo erg tussen de medewerkers van Kennedy en Henry. In 1962 werd hij reeds gevraagd om ontslag te nemen. Mazlish herinnert eraan dat toen jfk in Dallas werd vermoord, ‘Kissinger did not express himself as unhappy. To the contrary, he injudiciously admitted in front of some of his staff that Kennedy had been leading the country to disaster.’ Dat was toen ook het standpunt van de cia, welke de oorlog in Vietnam op volle toeren wilde gaan laten draaien terwijl jfk juist had besloten - zoals Theodore Sorensen mij in 1970 bevestigde - na de verkiezing van 1964 de oorlog in Zuidoost-Azië terug te draaien. Het valt nauwelijks te verwonderen dat hij met evenveel gemak Nixon, de tegenstander van Kennedy, als jfk ‘diende’.

Ik verbaas me overigens, hoe plezierig het rapport van Mazlish ook leest, hoe hij het waagt een serie duidelijke veronderstellingen te lanceren, soms grenzend aan lukrake beweringen, die niet worden onderbouwd door steekhoudende bewijzen.

Het regent pijpenstelen. Ik was alleen in de hut en masturbeerde met in gedachten Loet Killian in mijn armen, in jeans en

boots. Toch denk ik dat het een verkeerde beslissing was deze trip te maken.

19 juli 1980

Droomde zeer lang en intens van Loet Killian vannacht. Lag te denken over de sexuele coïtus en de spirituele coïtus. De laatste is de enige die stand houdt.

Ik lees de uitstekende rede van Cyrus Vance op Harvard.

Er is aangetoond dat de chromosomen van mensen en chimpansees ‘strikingly and perplexingly alike’ zijn.110 ‘Chromosomes are the tiny threads that carry the genetic blueprints for every living cell. In humans, animals and plants they come in pairs. The more closely scientists look, the more similar the genetic material of the two species appear to be,’ aldus hebben onderzoekers aan de Universiteit van Minnesota vastgesteld. Hoe kan het ook anders: sommige wetenschappers zeggen dat het allemaal 60 tot 40 miljoen jaar geleden is begonnen. Anderen houden het op twaalf miljoen. Het verbaast me niets. Het nature versus nurture debat.

Nog acht dagen voor de boeg. Hoe kom ik er doorheen? Het herinnert me aan de acht dagen in de koepelgevangenis in Haarlem in september 1970.

Ronald Hingley bespreekt de Russische aanleg voor skandal, de scènes waar ik er heel wat van achter de kiezen heb in de ussr. Dostojevski schijnt er in Duivels over te hebben geschreven. De geschiedenis van Rusland zou zijn te herleiden ‘to the rhythm of the “skandal”’. Overdreven, met een grond van waarheid misschien. Een ander aspect dat Hingley aanroert is vranyo, ‘the national brand of leg-pulling. Vryote betekent ‘you are kidding’. Hingley komt met een waslijst van Russische uitdrukkingen en toch ben ik niet overtuigd dat de man uit Oxford de Russische mind analyseert zoals deze is.

Hoofdstuk drie behandelt group consciousness, de sleutel tot het slagen van marxisme-leninisme. ‘The communal spirit,’ zegt Hingley, ‘is the basis, the foundation of all Russian history, past, present and future.’ Sobornost betekent ‘community-mindedness, often claimed as unique to the Russian Orthodox Church. A love of togetherness can be traced in many aspects of Russian life, and nowhere more than in the previously invoked “mir” or village commune.’

Halverwege zijn boek stelt Hingley de vraag: ‘Does the Russian consider himself to belong to the East or the West?’ De

Rus, denk ik, voelt zich Rus en uniek, en tapt uit het Westen en het Oosten, zeker, maar is op de allereerste plaats Rus. Poesjkin mag Rusland als deel van Europa hebben gezien en toch stelde hij anderzijds vast dat de Rus niet echt een Europeaan was in de strikte zin des woords. Het is een apart geval de Rus, dat staat voor mij al jaren vast. De reizende markies De Custine zag Rusland als een mix van Europese intelligentie en het Aziatische genie. P. Chaadaev schreef in het boek The Russian Intellectual History: ‘We are neither of the West nor of the East, and we have not the traditions of either.’ Dat komt er dichter bij, maar is ook niet helemaal waar, want ze spelen Chopin en Beethoven als geen ander en kennen naast eigen literatuur zeer veel Franse en Duitse boeken. Het is juist, zoals André Gide blijkbaar in 1936 schreef, dat Russen zich zeer veel aantrekken van wat er in het buitenland over hen wordt gedacht, terwijl anderzijds Hingley terecht constateert: ‘The Russian love of the country is more akin to a religious faith.’ Russen zijn superpatriotten, dat weet ik. Ik ben van plan dit boek aan Vitaly Kondrakov, een van de officieren aan boord die uitstekend Engels spreekt, te laten lezen en hem zijn reactie te vragen.

Ik lees een artikel over Alexander Luria in Psychology Today.111 Zijn collega A.N. Leontiev werd een vriend; Luria heb ik nooit ontmoet. Hij is in 1977 overleden. Hij schijnt een levenlang denkprocessen te hebben bestudeerd bij kinderen, misdadigers, Russische boeren, identieke tweelingen, achterlijke mensen en mensen met hersenletsels. ‘Luria invented a technique for measuring a person's emotional state and underlying emotional tone. Deceptively simple, the method consisted of having an individual free-associate to a list of words presented by the experimenter.’ Later bekritiseerde hij deze methode als een ‘voorloper van de leugendetector’.

Luria zag de brain en de mind als ‘a series of structures that are reorganized several times in the course of development, with increasingly higher centers ultimately taking over mental functions’. In 1931 deed hij onderzoek in Oezbekistan naar de primitive mind. Hij vergeleek deze later met de hersens van ontwikkelde en wetenschappelijk opgeleide mensen. Hij zond een telegram naar een collega in Moskou met de uitroep: ‘The peasants have no illusions!’ De autoriteiten bekritiseerden hem dermate over de resultaten van zijn onderzoek, dat hij teleurgesteld ervan afzag deze te publiceren.

Heb eveneens gebladerd in The Making of Mind, A personal account of Soviet Psychology.112 Ik ben begonnen bij hoofdstuk vier cultural differences in thinking. Er wordt gesproken over de ‘contents of thought’ en verschillen van cultuur tot cultuur. Bestaan ‘universal categories of mind’? Ik vind dit moeilijk te volgen. Ik ga terug naar Bruno Bettelheim.

Volgens Bettelheim toont het verhaal van de gebroeders Grimm De bijenkoningin ‘the symbolic struggle of personality integration against chaotic disintegration’ aan. Het kind weet dat een bij honing maakt maar ook gemeen kan steken, daarmee is volgens Bettelheim het verhaal van de bij uitzonderlijk geschikt ‘for the two opposite aspects of our nature’. Ik blijf van mening dat deze mijnheer in de ruimte zwetst, want hij gaat er strijk en zet vanuit dat kleine kinderen als volwassenen zouden reageren op de bullshit van sprookjes. Een ander verhaal van de gebroeders Grimm, Broertje en zusje, ‘leaves no doubt in the child's mind that pain must be endured and risky chances taken, since one must achieve one's personal identity: and, despite all anxieties, there is no question about the happy ending’.

Vooral die happy endings zijn aller rampzaligst voor het kind, want inderdaad, hij gelooft vanaf het moment dat hij begint te denken en beleven, dat de prins en prinses eeuwig gelukkig samen leefden, wat misleidend bedrog van ouderen jegens kinderen is. Dan schrijft Bettelheim: ‘Before we can achieve mature integration of our personality such as projected in the figure of the king at the end of Thousand and One Nights we have to struggle through many developmental crises, two of which, closely connected to each other, are among the most difficult to master.’ De eerste is dan personality integration. ‘Who am I really? Given the contradictory tendencies residing within me, which of them should I respond to? The fairy-tale answer is the same one which psycho-analysis offers: to avoid being tossed about, in extreme cases, torn apart by our ambivalences requires that we integrate them. Only in this way can we achieve a unified personality able to meet successfully, with inner security, the difficulties of living. Inner integration is not something that is achieved once and for all: it is a task that confronts us all our lives, although in different forms and degrees.’ Volgens Bettelheim projecteert ieder sprookje een happy ending bij het integreren van innerlijke conflicten. Andere sprookjes zouden oedipale conflicten van kinderen helpen oplossen. Het

spijt me, maar Bettelheims theorieën zijn voor mij puur geklets in de ruimte.

Meer regen, meer wind, meer wolken. De verveling wordt steeds indringender. Er gebeurt absoluut niets.

20 juli 1980

Henk Hofland is jarig, of verwissel ik die dag met John van Haagen?

Welke rol spelen stereotypen bij ons waarnemen? Wanneer we een ander zien, ook een Russische matroos, dan worden we fundamenteel beïnvloed door sexuele, raciale, etnische en beroepsmatige opstellingen in ons brein. In de vs wordt dit soort zaken wetenschappelijk onderzocht. De Rorschachtest is bijvoorbeeld van betekenis gebleken bij onderzoek naar hetero's en homo's. Je zou verwachten dat homo's anders dan hetero's zouden reageren op beelden van mannelijke of vrouwelijke genitaliën, omdat ze ‘sex confused or sex uncertain’ zijn. Maar bij testen reageren beide groepen identiek.

Het onderzoek van Richard Nisbett en en Lee Ross over de manier waarop we oordelen vellen - niet te verwarren met beslissingen nemen - wijst uit hoe belangrijk het is in een vroeg stadium van de ontwikkeling van het brein te leren met statistieken om te gaan. In Japan krijgen kinderen al op de lagere school statistiek, met alle voordelen van dien. Peter, toen hij in Tilburg Psychologie studeerde, haatte statistiek. Ik kreeg er iets van op Nijenrode en zag er totaal het nut niet van in, maar het is er blijkbaar wel.

H.G. Wells verkondigde al dat het hanteren van statistieken even belangrijk was als leren lezen en schrijven. Nisbett zegt: ‘I don't think it is possible to underestimate the intellectual advantage of a culture all of whose members are familliar with statistical principles from an early age. It may give Japan even greater success in the future than it has achieved so far.’ Is dat het geheim van Japan? Minister Machado in Caracas zou hier aandacht aan moeten besteden, om niet te spreken over het onderwijs in de ussr.113

21 juli 1980

Voor het eerst stralende zon. Hoe lang?

Lees Psychology of Intelligence van Jean Piaget. Sloeg eerst het hoofdstuk over sensori motor intelligence over, maar ik begrijp nu dat ik niet verder kan zonder dit principe te begrijpen. Einde-


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


landen


datums