Logo DBNL
Memoires 1979-A (2010)

Memoires 1979-A

(2010)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

12 juni 1979

Amerbos

Ik vond een lieve felicitatie van mejuffrouw G. Büringh Boekhoudt. De 35e keer! Een half leven.248

Nicolai Kosterenko uit Kiev schreef. Maar ook zijn Amerikaanse vriendin Barbara, uit San Francisco, die advies wil hebben over wat ze moet doen. Zij zou hem willen terug zien, maar vraagt zich af hoe gevaarlijk dit voor Nikolai zou zijn.

Er lag ook een aardige brief van Max Westerman uit New York.249 ‘Ik vond het zeker even zo leuk jou weer te zien, als jij zei dat je het vond mij te zien’ - wat een kromme, on-journalistieke zin! Het gaat hem, ook met zijn studie, voor de wind. Ik had niet anders verwacht. Zijn moeder komt. Ze willen samen naar Daytona Beach gaan. Er wordt een feest voor haar georganiseerd. ‘Jammer dat je er niet bij kan zijn. Jullie konden het zo goed met elkaar vinden aan de telefoon.’

Henk Waltmans (ppr) heeft naar aanleiding van mijn interview met ambassadeur Tolstikov aan minister C.A. van der Klaauw inlichtingen gevraagd met betrekking tot de goedkeuring van het Verdrag tot verbod op biologische wapens. Het antwoorluidde:



illustratie



illustratie

Henry Kissinger heeft gezegd, dat hij op gronden van ‘national dignity’ en morele waarden geholpen heeft om de Sjah van Iran permanent in Mexico te vestigen. ‘It was a question of humanity not a question of political support,’ aldus deze schijnheilige smiecht.

Gerard Schuijt van de nvj laat weten dat de vakorganisatie nog altijd geen antwoord kreeg van de Indonesische ambassade over mijn visumaanvraag.250 Rob Soetenhorst deelde schriftelijk mee dat het gesprek met Kirrillin ‘niet erg interessant’ was. Adriaan van Dis vertelde, dat Vera Illés voor de zoveelste maal een artikel van mij voor het Zaterdag Bijvoegsel had tegengehouden.251 Zij had namenlijk een Nederlandse hoogleraar gevraagd of hij van het Psychohistorisch Instituut op de hoogte was. Deze had gezegd, dat het geen organisatie van belang was. Ik wilde juist aandacht vragen voor het Second Annual Congres van 7 tot 9 Juni in New York City. Van Dis had over de botte afwijzing van freule Illés nog met André Spoor gebeld, die had gezegd: ‘Je kunt haar als eindredacteur natuurlijk sommeren het te plaatsen...,’ maar uit dergelijk hout is ook Adriaan niet gesneden. Wat te doen? Zo'n juffrouw weet van toeten noch blazen en de lezers van nrc Handelsblad moeten de informatie ontberen.

Ik herinner me trouwens, dat broer Theo me in Cannobio zei het vrijwel geheel eens te zijn met mijn open brief aan beatrix voor Nieuwe Revu. Juist voor Theo's mening voelde ik me een beetje onzeker. Er komen natuurlijk de meest beestachtige brieven bij Nieuwe Revu binnen, sommige niet ondertekend, ook met de woorden ‘krijg de pleuris’. F. Schoenmaker uit Rotterdam schreef onder meer, dat ik een Playboy-journalist ben ‘die destijds bij onthullingen van de moordaanslag op jfk letterlijk over lijken ging’. Dat moet een toespeling zijn op de mafia-cia moord op George de Mohrenschildt, die hier dus mij in de schoenen wordt geschoven.

Ik lees sinds een paar dagen in George Painters biografie over Proust.252 Er staan toch wel veel irrelevante details in. Daar moet ik later voor oppassen. Painter schrijft, dat Proust op zijn zevende jaar - stel je voor - tot de conclusie kwam ‘that love is doomed and happiness does not exist...’ Wat een onzin. Je doet er tientallen jaren over en na talloze malen je neus te hebben gestoten, kom je misschien tot de conclusie, dat ook het verhaal van de prins en prinses leefden eeuwig gelukkig samen, tot het rijk der fabelen behoort waar onze arme hoofden vanaf de eerste jaren mee worden vergiftigd.

Bepaald too much is de binding van Proust met zijn moeder, ‘Ma petite maman...’ Hij vocht om een zoen van haar en hield er een trauma aan over, schijnt het. Ik herinner me ook eens als jongen in mijn dagboek geschreven te hebben, zelfs van mam op mijn verjaardag geen zoen te hebben gekregen. Uiteraard gaat zoiets aan geen enkel kind voorbij. Painter noemt de gemankeerde zoen ‘the decisive trauma’ van Prousts eerste jaren. Maar hij voegt er meteen aan toe, dat dit een te gemakkelijke simplificatie is. ‘Psycho-analysts might even regard it as “screen memory”, partly hiding and partly revealing some still earlier and deeper memory.’ Proust schijnt haar dit nooit te hebben vergeven wat bepaald geen reclame is voor het niveau van de mans mind.

Proust viel aanvankelijk op meisjes, waarvan Marie de Benardaky de laatste was. Toen volgde een leven van homoseksuele contacten en verliefdheden. ‘His unconscious mind had deliberately made a heterosexual choice which was certain to fail, in order to set itself free for its true desire.’ Dat zou wel eens waar kunnen zijn. Is het met Micheline Vernier, Inez Röell en Frieda Westerman ook zo gegaan? ‘In every homosexual, perhaps, there is a heterosexual double, uppermost at first, who must be imprisoned and made powerless before his stronger brother can come to life,’ schrijft Painter terzake. ‘Marcel had tried to be “normal” (...). But there was a rejected part of himself, forever prevented by stronger forces from coming to power.’ Frankrijk gaat computers leveren aan de Sovjet-Unie. Ze hebben groot gelijk. CII Honeywell Bull in Parijs, voor 53 procent in Franse handen, zodat de Amerikanen de zaken niet tegen kunnen houden, gaat de ussr te hulp komen, waar op dit moment pas 15.000 ‘medium sized computers’ in operatie zijn, waardoor men in de verste verte de sovjet industrie niet naar behoren kan bedienen. Nadat Carter vorig jaar weigerde om

Sperry Rand een Univac computer aan Moskou te laten leveren zijn de sovjets terecht met de Fransen in zee gegaan.253

In de vs zijn zes tot tien diefstallen van uranium en plutonium gemeld, wat Washington noemt, door ‘souvenirjagers’. Help het je geloven!

Ik ontving een brief van mijn oude vriend Dick Sprague, the Kennedy buff par excellence. Hij schreef dat hij van professor Jack Gordon van Western New England College in Springfield, Massachusetts had gehoord, dat een gerucht de ronde deed dat ik door de cia zou zijn vermoord. Gordon vertelde dit overigens ook aan zijn studenten. Wel ja, alles is mogelijk in Amerika.

Beatrix schijnt tijdens een optocht door kinderen tegen milieuvervuiling, als verslaggeefster voor een filmploeg te zijn opgetreden. Wat ze al niet doen om haar populariteit op te veizelen. Robert de Niro en John Savage spelen in een nieuwe oorlogsfilm over Vietnam, The Deer Hunter. Janet Maslin waarschuwt,254 dat dit nieuwste Hollywoodproduct ‘brutalizes its audience by interspersing such explicit gore with material that is otherwise schematic and sedate. Does a movie have any business depicting such sickening violence if its style is essentially to tame?’ Er schijnen afschuwelijke Russisch roulette scènes in voor te komen door desperate militairen in Saigon, waarbij uiteraard één soldaat zich uiteindelijk voor zijn harses schiet.

Ik ben naar Rotterdam gegaan om mijn oude vriend, de Indonesische dichter W.S. Rendra, op het Poetry International te ontmoeten. The Deer Hunter werd vertoond. Ik zat naast Rendra, die me trouwens toefluisterde, dat de werkelijkheid van Vietnam wellicht nog erger was geweest dan de film liet zien. Beelden van in doodstrijd verkerende dieren vind ik altijd weer ondragelijk, en vooral wanneer zo'n schitterend edel dier alléén maar wordt vermoord om het bioscooppubliek bezig te houden of te shockeren. Ik heb van de meer dan drie uren durende film een afschuwelijke hoofdpijn overgehouden. Rendra was diep geschokt.

We troffen elkaar om 13:50 uur en gingen meteen naar deze film. Daarna raakten we in gesprek. Hij is diep bezorgd over de armoede en het achterblijven van de mensen in zijn land. Hij zei dat het Suharto-regime eigenlijk exact deed wat vroeger het koloniale gouvernement had gedaan, ‘they are selling the masses massively short and keep them dumb’. Vorig jaar was een

anti-Suharto-coup tachtig procent zeker, maar het leger kroop in haar schulp toen het er op aan kwam. ‘May be that is why the array held back. They asked themselves, if we get involved in action it will result in bloodshed, because we see here in Vietnam, that action amounts to, disaster.’ Rendra was aan het einde van de film gewoon in tranen. Heerlijk dat een man van 44 jaar zo zichzelf kan zijn. Hij droeg een bril tijdens de film. Ik was ook emotioneel, maar vocht tegen al te openlijke waterlanders.

‘A coup will not succeed without Army participation,’ meent Rendra. Hij spreekt ervan dat Suharto dient te worden vermoord en dat de fondsen die hij en zijn familie naar zich toe hebben getrokken in beslag dienen te worden genomen. ‘D.N. Aidit and his group were also priai's,’255 zei hij.

‘Denk je niet dat er altijd een elite zal blijven,’ vroeg ik hem. Ik gaf hem als voorbeeld de Sovjet-Unie, waar de communistische elite zich grotendeels gedraagt als een nieuwe uitverkoren, tsaristische klasse. Breinen zullen altijd verschillen. En anders intelligentie wel.



illustratie
W.S. Rendra


Gebogen over een gebakken schol in het Hilton Hotel gaf ik hem een exposé over mind en mijn jongste ervaringen in Moskou en Salzburg. Ook wijdde ik uit over Delgado's analyse, dat de breinen van kinderen al vanaf hun prilste jeugd volgestopt worden met complete onzin. Rendra keek steeds bezorgder. Daarna zei hij: ‘Now, I understand Willem, why Ardjuna256 waited so long before he killed.’ Ik vroeg hem, met zijn zorgen om zijn volk, of hij niet een heldensage voor zijn landgenoten kon schrijven, afgestemd op de situatie van nu in Indonesië, waarbij de mensheid dus in haar geheel naar het epok van computers en de ruimtevaart toe schuift.

Hij had zijn laatste gedichten voorgedragen voor de studenten in Bandung. Ook onze gezamenlijke vriend Harisanto, de architect, was aanwezig geweest: ‘But he does not want to involve himself with politics’. Dat ken ik van Santo. Dat is jammer. Rendra oogstte succes bij de studenten. ‘But I told them I hope your applause is meant for the idea of action I expounded and not for me. Then, of course, I was again arrested, but only for three days.’ Rendra heeft ook een affaire met Sukmawati Sukarno gehad, maar omdat Sukma had geëist, dat hij van zijn tweede vrouw zou scheiden, waar hij niet toe bereid was, duurde dat niet lang. Hij beschouwt de kinderen van Bungkarno als gedegenereerd, wat natuurlijk niet waar is.

Ik denk dat ik Rendra in de war bracht door te stellen, dat al bestreed ik Suharto als journalist, ik niet op bloed uit was. ‘Just think of that perfectly nice guy, Nick, from The Deer Hunter, who became stuck on Russian roulette after all these horrific experiences in the Vietnam jungles. He went catatonic and became mentally disturbed. It happened to Hitler, to Nixon, to Suharto. Do you want to kill someone for being clinically mad?’ Hij gaf me een exemplaar van Pamfletten van een dichter. Theo belde uit Zwitserland. ‘Je hebt in de roos geschoten,’ zei hij. Hij had de plaat van Prokofiev gekocht, die ik hem aanraadde.

14 juni 1979257

Dag in dag uit sta je in dit land op met sombere wolken aan de hemel. Opnieuw veel regen.

Henk Aben van het Algemeen Dagblad zegt, dat Ron Abram mijn interview met Kirillin in Moskou wilde hebben. Ik heb het meteen opnieuw geschreven. Fuck Soetenhorst!

Jan Cremer belde. Bij Veronica hadden ze één derde van zijn film over de eskimo's weggesneden, vooral de beelden waarop de sledehonden werden afgemaakt. Jan de hondenliefhebber in de slagersbusiness. Hoe heeft hij dit aan kunnen zien of er bij kunnen zijn? Stoer doen tegenover anderen.

Ik lees opnieuw een aantal uitermate lucide deducties van Lloyd deMause met betrekking tot groepsfantasieën.

‘Like the formation of an individual delusion, the formation of a group delusion is always restitutional. Often, it is formed during one dramatic incident, one which might be termed a “moment of group psychotic insight”, when specific concrete enemies are suddenly perceived as the cause for one's present painful condition.’ Hij vervolgt: ‘Assassinations, for instance, are favorite organisers of group delusions. Whether they lead to war, like “the shot at Sarajevo” or to internal persecution, like the assassination of Von Rath which produced Kristallnacht and intensified the persecution of jews.’ DeMause komt tot de conclusie: ‘I began to suspect that people in the midst of group delusions are themselves in a group trance, in which normal rules of logic are suspended. (...) The group trance contains all the primary process attributes of individual delusional thinking, using many of the mechanisms of what the Kleinian school calls the paranoid-schizoid position, but with the illogical thinking confirmed even further by group consensus. This is why group craziness is so much more powerful - and less studied - than individual craziness.’

DeMause somt op: ‘The concept of historical group fantasies includes a theory of history as consisting of evolving cycles of attempts by individuals to form large groups organized around shared fantasy systems, based on displacements of personal psychosexual conflicts from successively higher psychoclasses, each cycle culminating in a paranoid collapse of the group fantasy and acting out of a group delusion to relieve shared feelings of inner chaos and rage. These cycles take place because of the group's psychohistorical dynamics, in a sphere of the psyche independent from that of individual neurosis, but drawing upon its content. (...) Where the Germans really sick in following Hitler? Or did America go crazy during the Vietnam War? (...) We go crazy together in group fantasy cycles...’ en nog veel meer.258 DeMause denkt uniek, maar is zijn tijd decennia vooruit.

15 juni 1979

Casper van den Wall Bake trouwt 22 juni met Carine Ertman. Ik heb hem duidelijk gemaakt niet aanwezig te willen zijn. Ik heb zijn ouders bijvoorbeeld nooit ontmoet, terwijl Casper mam natuurlijk wèl heeft gekend, en ook Theo en Nellie. Die mensen geloven liever De Telegraaf en de achterklap van officieel Den Haag, dat ik een schurk en een homo ben, of erger, een communist en Beatrix-hater. Ik heb geen zin daar tussen te gaan zitten.

‘Ik begrijp je wel,’ zei mijn vriend.

Eindelijk weer een uurtje serieus achter de piano gezeten.

Maakte een radiopraatje voor Veronica over het bestaan en het werk van minister Luis Alberto Machado van Venezuela en zijn ministerie voor de Ontwikkeling van Intelligentie.

Mikhail Baryshnikov, de danser, heeft (notabene) een eredoctoraat aan Yale gekregen. Als voormalig lid van de Yale Class van 1950 heb ik president A. Bartlett Giamatti van Yale geschreven het onbegrijpelijk te vinden dat Yale zich heeft laten bespelen voor een Koude Oorlog-thema om die jongen eredoctor te maken. In wat? In tegen het communisme zijn?

Dewi Sukarno belde uit Parijs. Zij wilde Dirk Keijer en partners introduceren aan de zoon van Koning Saoed, die de scepter zwaait over de landbouwsector en industrie. ‘I have heard him daily on the phone with Prince Fahd,’ zei Dewi. ‘Do you know who he is?’

‘Yes, he is the Foreign Minister.’

‘Well, he will be in Geneva or in Cannes.’

De groep Keijer diende haar een brief te brengen, geadresseerd aan haar persoonlijk, waarbij werd bevestigd dat op ieder via haar en de Saoedi's gesloten contract, vijf procent commissie diende te worden betaald, onmiddellijk, en op een door haar aan te geven bankrekening. Na de instructies voor deze brief nog eens nauwkeurig te hebben herhaald, vroeg zij notabene: ‘Do you think they will pay me five percent?’ Zij wilde ook nog meer brochures van Agrar Technik hebben, want Alzear de Sabran had ze allemaal mee naar zijn bureau genomen. Zij wilde hem geen documentatie vragen. Vervolgens spelde zij de naam prins Baldal El-Saud bin Abdul Azis. Dat was ‘haar’ speciale contact.

Inge Keijer vertelde dat Dirk tot eind juni in Nigeria zou zijn, dus wat kan ik doen?

De Congregatie voor de Geloofsleer van het Vaticaan heeft aan kardinaal Willebrands om een verklaring gevraagd waarin ‘de bisschoppen van Nederland op duidelijke en instructieve wijze het standpunt tegenover de homoseksualiteit samenvatten’. De

Congregatie voor de Geloofsleer is de curie-instantie die over de zuiverheid van het rooms-katholieke geloof waakt. Ze zijn bij Willebrands en co. aan een fijn adres.

André Spoor, Friso Endt en W.Th. Verweij zijn naar groepsdirecteur André Bénard van shell gestapt om de fameuze affaire van Max van der Stoel en premier Aleksei Kosygin van de Sovjet-Unie na te trekken. In 1974 had Kosygin minister Van der Stoel op officieel bezoek in Moskou immers formeel voorgesteld om in joint venture met shell naar olie en gas te zoeken in de Barentszzee, de Kaspische Zee en de Zwarte Zee. Max hield de zaak (dit formele voorstel) geheim. Nadat ambassadeur Romanov de affaire naar mij toe lekte en ik met behulp van Igor Cornelissen deze schandalige gang van zaken via Vrij Nederland naar buiten bracht, lag de affaire weliswaar op straat, maar er gebeurde nog niets. In mijn afscheidsgesprek met ambassadeur Romanov voor nrc Handelsblad had Romanov een en ander nog eens opgerakeld en op een rijtje gezet. De drie journalisten beginnen nu dus uit het interview met de sovjetambassadeur te citeren en vertellen hoe Romanov ook op het ministerie van Buitenlandse Zaken nul op het rekest had gekregen.

De drie heren vragen maanden nadat Romanov lang en breed naar Moskou is vertrokken aan de heer Bénard van shell wat hij van één en ander vindt. Zonder met één woord in te gaan op de mededelingen van ambassadeur Romanov, aan wie nu dus niets meer ter verificatie gevraagd kan worden, zegt de shell-man: ‘Romanov heeft uitlatingen gedaan over gebrek aan wil tot samenwerking van de kant van shell. Dat is niet juist. Wij hebben juist onze uiterste best gedaan om over exploratie en productie tot zaken te komen. In feite hebben de eerste besprekingen over activiteiten al in 1970 plaatsgevonden.’

Later komen Spoor en zijn medewerkers er nog eens op terug. Ze willen weten hoe het dan kan, dat in het systeem van de sovjets, waar toeval geen rol speelt, de sovjetambassadeur in Den Haag zijn kritiek op Van der Stoel lanceerde. ‘Wat steekt er achter?’

‘Ik weet het niet,’ aldus de shell-mijnheer. ‘Ik hoop dat het eigenlijk betekent “we willen jullie toch graag hebben.” Dat noem ik dan de rozengeur-en-maneschijn uitleg. In dat geval blijven ook wij zeer geinteresseerd.’ Zo gaan die dingen bij de Nederlandse pers. De shell-rel tussen Romanov en Van der Stoel speelde in de zomer van 1974. Vijf jaar later, als Romanov lang en breed vertrokken is, menen de heren de puntjes

op de i te moeten zetten. Allemaal gelul in de ruimte. Romanov heeft exact gezegd waar het op stond en wat er dank zij Max van der Stoel was gebeurd.259

16 juni 1979

Trouwens, shell heeft van haar kant ook gewacht tot Romanov weg was om haar straatje schoon te vegen over deze zaak. Ik wil met Yuri Timofiev overleggen wat ik hier straks in Moskou tegen zou kunnen doen.

Pieter Nouwen van Elseviers heeft inderdaad vandaag twee pagina's aan de vergadering van de Club van Rome in Salzburg gewijd. Ik heb hem in contact gebracht met professor Delgado. Prompt meldt Nouwen, dat een deel van de aanwezigen hem ‘unethical’ vond. Hij voegt er aan toe: ‘Griezelig was hij wel.’ Dan weet je het wel weer. Nouwen heeft Delgado niet begrepen. Volgens Elseviers zou Delgado vorig jaar - het was bijna twintig jaar geleden - met een kastje met knoppen in zijn hand een van elektroden en een ontvanger voorziene stier door een arena hebben laten draven als ware het beest een speelgoed autootje. Dergelijk onzin verschijnt dan achteloos in Elseviers. Delgado toonde twintig jaar geleden aan via radiogolven de hersens van een stier te kunnen beïnvloeden door hem vóór een aanval op de rode doek tot stilstand te brengen. Een professor Buikhuisen uit Leiden, zo vervolgt Nouwen, zou Delgado een ‘aan het ongrijpbare griezel’ hebben genoemd.

Tenslotte wordt ook Luis Alberto Machado opgevoerd, waar de schrijver voor Elseviers al even weinig van blijkt te hebben begrepen. Hoe kunnen ze zo'n man naar een dergelijke bijeenkomst afvaardigen? Wat had ik niet allemaal aan informatie aan de lezers van Elseviers kunnen bezorgen als ik niet in Den Haag in het verdomboekje zou staan?

Er wordt al tien jaar geredekaveld bij de vn over chemische wapens. Het Stockholm International Peace Research Institute (sipri) heeft opnieuw vier dagen over deze vraagstukken gesproken. De militaire chemische technologie heeft een hele nieuwe generatie binary nerve-gas weapons aan de diverse arsenalen toegevoegd. Het tiende sipri Yearbook is verschenen. Frank Barnaby en zijn mensen zijn helden.

Helmut Schmidt heeft in Time260 zijn vraagtekens bij Jimmy Carter laten doorschemeren. Hij staat kritisch tegenover de ‘preachy fanaticism’ en de ‘narrow evangelistic approach’ van

Carter, bijvoorbeeld jegens het vraagstuk van ‘nuclear proliferation’. Hij waarschuwt eveneens voor het gevaar ‘that if nuclear energy is not developed fast enough, wars may become possible for the single reason of competition for oil and natural gas’. Hij bestrijdt de gangbare slogan over militaire superioriteit van het Oostblok. ‘Therefore I don't have any inferiority complexes right now about Eastern military power.’

Schmidt beschouw ik als één der belangrijkste politici van het na-oorlogse Duitsland. De wereld leeft ver boven haar stand, ‘consumes more than we produce, and to fill the gap the world prints money’. Vervolgens was er de explosie van olieprijzen wat resulteerde in het drukken van nog meer geld, waardoor nog meer inflatie ontstond. De landen van de Derde Wereld zijn aan het industrialiseren, vervaardigen massaal textiel, zelfs computers en de geavanceerde wereld past zich niet snel genoeg bij dez nieuwe situatie aan. Tegen de Bondsdag zei Schmidt: ‘We, the older generation, should perhaps just stop for a moment, and with a bit of astonishment say to ourselves: this nation already has its own bistory. And it is, I believe, the best and most dignified part of German history.’ Dat laatste kan wel wat overdreven zijn.

West-Duitsland heeft al 3,9 miljoen gastarbeiders, meestal mensen uit Turkije, Joegoslavië, Italië, Griekenland en Portugal. Als die voorgoed blijven, verandert het hele Übergermaanse plaatje waar Herr Hitler zo tuk op was.

Jan van Beek van de gpd retourneert mijn reportage over de Club van Rome in Salzburg en schrijft: ‘Symposia leveren vrijwel nooit nieuws op.’ Ze zijn ook ‘nooit interessant genoeg voor een verslag’. Iets anders is dat je mensen ontmoet, geschikt voor een interview. Misschien had ik gewoon professor Machado als gesprek moeten inzenden.

Erik Eckholm gaat World Watch Institute verlaten en gaat naar de policy planning staff van het State Department. Ik wil die jongen volgen. Hij is bijzonder.261

Willy Duchemin van Oranje heeft in Nieuwe Revu een antwoord bedacht op mijn brief aan Beatrix, wat de prinses mogelijk geantwoord zou hebben, ware het niet dat ik evenveel gemeen heb met Hare Hoogheid als een gek met Napoleon...

Dewi Sukarno belde uit Parijs of er nog nieuws was over onze zakelijke plannen. De Saoedische prins zou naar Frankrijk komen. Over Alzear de Sabran, haar laatste lover, zei ze nu: ‘Don't count as a partner on him. He is not a gentleman with women.

I know many fine gentlemen. If they are gentlemen with their family, they are also gentlemen in business.’ Zij is dus weer eens op het off-again circuit met De Sabran. Dewi vervolgde: ‘Keep it to your own mind, but in three years, Alzear never concluded a single deal in Saudi Arabia. He always speaks of it, but I never saw a contract concluded.’ Ik zei dat ik haar zou terugbellen wanneer ik meer wist, maar zo zie je hoe je geleidelijk aan door de mores van de zakenwereld wordt aangetast. Ik ben niet van plan er aan mee te doen. Het haalt met Dewi allemaal niets uit en het spaart een telefoontje naar Parijs uit.

Vannacht liet ik weer eens de garagedeur beneden wagenwijd open staan. Als Peter het had gedaan, zou ik woedend zijn geweest. Ik moet ook weer aan Keke denken. Vorig jaar was het beestje nog om me heen.

Ik heb voor Hervormd Nederland een artikel over José M.R. Delgado geschreven.

De bomen ruiken zo fris en heerlijk na alle regen. Het was koud vanavond in het park. Sinds het zalige jongetje in Salzburg is er niets meer gebeurd. Ik werd benaderd door verschillende kerels, maar nee, er was niemand bij. Later raakte ik betrokken bij een gang bang van leer-jongens.

Dikwijls als ik in de nacht naar de bomen staar, wachtend op een mogelijke prooi, denk ik aan de woorden van Vladimir Kouznetsov262, die me adviseerde als monument voor mam een kind te krijgen. Ik denk dat het leven uit een aantal episoden bestaat en wanneer je vrijwel onopgemerkt een volgende fase betreedt, dan vervagen herinneringen van vorige perioden. Zo zijn Martin Portier, Henk Hofland en zelfs Loet Kilian steeds meer herinneringen geworden.

17 juni 1979

Ik bladerde weer eens in Man and his Symbols van Carl G. Jung.263 Dit boek vormt een schat van informatie en waardevolle gedachten. Er is geen beginnen aan er hier ook maar een fractie van weer te geven. ‘Our psyche is part of nature, and its enigma is as limitless,’ aldus Jung. Delgado en Machado zouden hieraan toevoegen: zie je wel, dat het waanzin is aan de biologie en neurofysiologie van de mind voorbij te gaan bij het keren van de heersende waanzin in de wereld?

Kolonel Muammar Khadaffi is de derde belangrijkste leverancier van crude oil aan de vs. Lybië heeft een aantal vliegtuigen,

acht Hercules C-130 toestellen en drie Boeing 747's in Amerika gekocht en betaald, maar het Congres heeft de leverantie tegen gehouden. Khadaffi dreigt met een olie-embargo als antwoord. Het bezoek van Billy Carter aan Tripoli heeft weinig aan de situatie veranderd. Khadaffi constateert dat het Amerikaanse Congres vrijwel nooit weet waar het over spreekt en helemaal niet doet wat Amerikanen zelf zouden willen dat er gebeurde. Eine alte Geschichte aber immer wieder neu. ‘Socially speaking, America is not even living in the Middle Ages, but in the pre-Middle Ages. But because they are a superpower nobody dares to expel them from the United Nations and put them on trial where they deserve to be. That's the real truth. If the practices America resorts to, were done by a small country, it would be voted out of the un and blacklisted and boycotted by the rest of the world. But because it is done by a superpower, they are immune...’264 De man heeft eigenlijk gelijk.265

The Times meldde dat Billy Carter werd gevraagd op een receptie van de Lybische delegatie bij de vn hoe hij de kritiek uit joodse kringen op zijn reis naar Tripoli opvatte. Zijn antwoord: ‘They (the Jews) can kiss my ass as far as I am concerned.’ Hij voegde er aan toe: ‘Lybians are friends of mine and will remain friends of mine.’

Ik schreef Adriaan van Dis opnieuw een briefje, dat al zijn verzekeringen van ‘we gaan samen iets doen’ nog altijd op niets waren uitgelopen, omdat hij kennelijk de backbone mist - zoals André Spoor adviseerde, notabene zelf een zwakke broeder - redactieleden te sommeren een artikel dat hij geplaatst wil zien ook daadwerkelijk te publiceren. Ook het gesprek met dr. José M.R. Delgado liepen de lezers van nrc Handelsblad mis dankzij het ‘genie’ Rozendaal, medewerker der wetenschapsredactie. Peter vertelde, dat hij op een avond bij zijn flat in Madrid werd opgewacht door twee kerels en een vrouw, waarvan hij voelde dat zij iets kwaads in de zin hadden. Hij liep dus weg. Ze kwamen hem achterna. Peet sprong in een taxi. Zij bonkten nog op de ramen. Hij is ergens anders gaan slapen. ‘Je hebt geen idee hoe primitief het karakter van Spanjaarden is, vooral als er een wijf bij is,’ zei hij. Hij vertrekt morgen naar het noorden voor een fotosessie.

18 juni 1979

Er is een weg bij Petten geblokkeerd door mensen die willen voorkomen dat radioactief materiaal door Nederland in de Atlantische Oceaan wordt gedumpt. Die paar mensen zetten de regering, het parlement en de pers eigenlijk voor schut. Maar het establishment is dan ook een yoke.

De voorzitter van de Iraanse revolutionaire gerechtshoven, ayatollah Sadegh Khalkhali, heeft formeel aangekondigd leden van de fedayeen de wereld in gezonden te hebben om de Sjah en leden van zijn gezin te vermoorden. Dit is 1979.

Ik werd woedend toen ik op televisie Benazir Bhutto zag huilen, omdat zij door de verraders van haar vader voor het gerecht zal worden gesleept. Ik schreef de Pakistaanse ambassadeur in Den Haag. In Punjab hebben acht Pakistani zichzelf in brand gestoken in een poging Ali Bhutto te redden.

19 juni 1979

Ik luister naar een strijkkwartet van Dvorak, wat we vroeger op De Horst uitvoerden. Ik kan me niet meer voorstellen, dat ik eens de cellopartij in mijn vingers heb gehad.

The Washington Post266 meldt, dat het meest geheime materiaal van het House Select Committee on Assassinations het doelwit is geweest van ongewenste ‘nieuwsgierigheid’ van de cia. Pas nu is bekend gemaakt, dat een spion van de cia vorige zomer vroegtijdig werd ontdekt, die kans had gezien de meest geheime kluis van het comité van onderzoek te openen en documenten en bewijsmateriaal over de moord op jfk aan een onderzoek te onderwerpen. Er zou niets worden vermist. Robert Blakey, de voornaamste advocaat van het comité, wilde geen commentaar geven. Voorzitter Richardson Preyer, met wie ik kennis maakte toen ik zelf voor het comité verscheen, verklaart echter tot op heden er niets van te hebben geweten. En de cia zelf doet of er geen vuiltje aan de lucht is. De betrokken cia-beambte was ‘te nieuwsgierig’ en is ontslagen.

Ik lees, Optimism: The Biology of Hope van Lionel Tiger. Anatole Broyard noemde het in The New York Times ‘a brilliant raid on contemporary thinking in biology, anthropology and sociology’.267

Optimisme ziet Tiger als een biologisch verschijnsel. ‘Religion is deeply intertwined with optimism, clearly I think religion is a biological phenomenon, rooted in human genes.’ Dat lijkt me

klinklare onzin. Je wordt niet geboren als islamiet of als christen. Professor Tiger is antropoloog. Zou hij zich verdiept hebben in het aanverwante gebied der biologie? Hoe verder ik lees, hoe sterker ik het gevoel krijg met een gediplomeerde kletsmajoor van doen te hebben.

Ron Abram schrijft, dat het Algemeen Dagblad mijn gesprek met de plaatsvervangend premier van de Sovjet-Unie, Vladimir Kirillin, gaat plaatsen. Ik krijg er 450 gulden voor, notabene, alsof ik een gesprekje in Tietjerksradeel ben gaan maken.

Ik sprak anderhalf uur met Yuri Timofiev en persattaché Prokchorov op de sovjetambassade. Zij hadden zich absoluut niet van mijn gesprek met ambassadeur Tolstikov gedistantieerd. An Salomonson kon schrijven wat zij wilde, het was niet wáár. De ambassade had slechts geconstateerd, dat passages over de Nederlandse positie ten aanzien van ontwapening door de redactie eenzijdig (en zonder overleg met mij) waren bekort. Het geklets van Joop van Tijn in dit verband in Vrij Nederland noemde Timofiev ‘absulute onzin’.

Na de afspraak van Rob Soetenhorst en mij in Moskou had Novosti een tiental commentaren naar Rotterdam gezonden, waar er slechts twee of drie van waren gepubliceerd. Het was Timofiev en Prokchorov ook een raadsel waarom nrc Handelsblad nu nog eens op de geschiedenis van Kosygin, Van der Stoel en Romanov was teruggekomen door een directeur van shell hierover aan te spreken. ‘Realiseert shell zich uiteindelijk dat zij de boot hebben gemist,’ zo vroeg Timofiev zich af. ‘Het kan geen toeval zijn,’ vervolgde hij, ‘dat die affaire juist nu weer wordt opgerakeld. Misschien wil shell aangeven, dat zij alsnog tot zaken met ons willen komen. Misschien hebben zij hun standpunt gewijzigd.’ Timofiev zei nog dezer dagen exact te hebben vertaald wat premier Kosygin in werkelijkheid over de samenwerking met shell tegen Max van der Stoel had gezegd. Hij ging er verder niet op in, maar beide heren herhaalden dat de mededelingen van oud-ambassadeur Romanov dienaangaande tegen mij exact juist waren geweest.

Ik bezocht vervolgens Nel Oosthout, die een lijstje met vragen gereed had liggen. Zou Bibeb haar willen interviewen? Ze vroeg of ik Jan Pieter Visser wil vragen of men haar stem zou willen gebruiken voor opnames van theaterstukken die jarenlang op haar repertoire hadden gestaan? En of Josje Hagers van Privé haar zou kunnen interviewen? Het leek me typisch joods, om wanneer je op een vriendschappelijk bezoek kwam, er een commercieel slaatje uit te slaan. Zij zag er gebruind en prima uit. Zij zou met een knapzak een voettocht over de Veluwe

gaan maken. Haar vrienden hadden gezegd dat ik me bij Sonja Barend als een kwajongen had gedragen.

Vervolgens naar Cor en Anne Knulst. Ik vroeg hem waar zijn anti-sovjet gevoelens vandaan waren gekomen. Cor vertelde in de oorlog dienst te hebben gedaan als jonge luitenant op de Nederlandse ambassade in Zweden. Hij was belast met intelligence en hem werd gevraagd contact te leggen met de Sovjetambassade in Stockholm. De sovjets hadden hem nooit iets van enig belang gemeld en hadden voortdurend geprobeerd hem te bezatten. Zoon Rob, die ik later naar Leiden bracht, vertelde dat zijn vader hem altijd reeksen verhalen had verteld waarin hij zei juist geprobeerd te hebben de tegenpartij dronken te krijgen. Ik wees Cor er trouwens op, dat terwijl alle andere landen de ussr in de jaren dertig hadden erkend tot en met België en Luxemburg toe, Nederland had gewacht tot Moskou een bondgenoot in de oorlog was geworden.

Soms heb ik ernstige twijfels over mijn vriend de generaal. Hij behandelt zijn vrouw al te dikwijls als oud vuil. Dit is niet om aan te zien. In hoeverre zij dit uitlokt, weet ik niet. Rob zei: ‘Mijn moeder is uitgekookt: dit soort incidenten vindt plaats als er gasten zijn.’ Soms doet Cor vreemd. Hij doet de hele dag niets, was vanmorgen met zijn moeder in de dierentuin, kookt en maakt de flat schoon, terwijl Anne werkt.

20 juni 1979

Het Algemeen Dagblad heeft het gesprek met Kirillin geplaatst maar er weer het nodige uit weggelaten.

Ik ben naar het graf van mijn ouders op Den en Rust geweest. Het rook heerlijk op de begraafplaats. De tuinman had rode bloemetjes op het graf geplaatst.

Morgen zou mam jarig zijn geweest. Bij het slapen gaan nam ik mijn dagboeken uit mei, juni en juli 1974 ter hand, de maanden voor zij stierf. Ik besef opnieuw hoe afschuwelijk slecht de betrekkingen met mijn moeder vlak voor haar dood eigenlijk waren en raak er compleet overstuur van. Het hele conflict begon met het verdomde kinine-geld. Juist omdat ik me altijd anders had opgesteld dan mijn broers ten aanzien van de erfenis, was zij misschien in een afschuwelijke depressie geraakt nu ook ik over mogelijkheden sprak later minder belasting over haar geld te hoeven betalen. Misschien is zij met haar sterk negatieve benadering van buitenstaanders, en zelfs jegens ons, gaan denken: ze zijn alléén maar bezig mij geld af te troggelen. Wat absoluut niet waar was, ook niet voor Henk en Theo, maar wat zij mogelijk toch heeft gedacht. Heeft zij gere-

ageerd met: ze kunnen alles hebben; waarom zou ik nog langer leven, ik kan net zo goed dood gaan? Zij was 21 juni 1974, haar laatste verjaardag, moederziel alleen toen ik kwam en had zichzelf niet echt verzorgd. Het verontrustte me. Ik zal nooit weten wat er echt is gebeurd. Ik ben diep ontdaan. In welke mate heeft die slechte verhouding met mij die laatste maanden tot haar plotselinge dood bijgedragen? Zonder dit dagboek zouden de herinneringen ongetwijfeld weggemoffeld, verdrongen en vervalst zijn geweest. Nu weet ik met enige zekerheid welk een drama die maanden voor haar eigenlijk moeten zijn geweest.

21 juni 1979

Mams verjaardag. Terwijl ik in de vroege nacht in totale verwarring verkeerde, heb ik desondanks als een blok geslapen. Ik ben totaal op mijn moeder geconcentreerd.

H.J. Schuurmans van Elsevier Focus schrijft niet geïnteresseerd te zijn om een uitgave van interviews met sovjettoppers te verzorgen.

nrc Handelsblad heeft gisteravond toch een pieterig klein stukje uit mijn reportages uit Salzburg gepubliceerd. Ze honoreren hiermee, kennelijk contrecoeur, de gemaakte afspraak.

Ik ontmoette Joop Swart die in zijn eentje Zero runt op een budget van 60.000 gulden per nummer. Hij kan geen 1.000 gulden per pagina betalen. Hij was aardig en wellicht zullen we eens samenwerken.

Suharto zal vandaag in Blitar een gereed gekomen mausoleum voor wijlen president Sukarno inwijden. De gebeurtenis is volgens nrc Handelsblad ‘de officiële rehabilitatie van de grondlegger van de Republiek’. Rehabilitatie voor wat? Door wie? Door de officieren die hoogverraad tegenover Sukarno pleegden? Het is te bespottelijk voor woorden.268

Op Duitse televisie wordt getoond, hoe Bill Stewart van abc-televisie in Managua door een lid van Somoza's Nationale Garde in koelen bloede werd geëxecuteerd. Prompt komt het nos Journaal met de beelden en Televizier gaat er ook nog eens op in. Het is dead wrong. Stel je voor dat het om je vader, je man of je lover gaat? Het vertonen van dergelijke beelden, wat geen dodelijk schot in een Hollywoodstudio is maar een bloed ernstige moord, zou verboden moeten zijn.

22 juni 1979

Casper van den Wall Bake trouwt vandaag. De zon breekt door.

Ik ontving een lange brief van tien kantjes van Peter uit Madrid, waar ik erg blij mee ben. Wat zou ik kunnen doen om sommige zaken duidelijker voor hem te maken? Hij twijfelt nog steeds aan het nut van waar hij mee bezig is: model staan, ook al bezorgt het hem fondsen en een prettig leventje in Spanje. Mary Webber beschouwt hij als een jongere zus. Zij is verliefd op een oudere jazzzangeres, maar probeert ook bij tijd en wijle Peter in de koffer te krijgen, wat dus niet lukt.

Vanmorgen staan de foto's van de executie van Bill Stewart van abc in een serie op de voorpagina van de International Herald Tribune. Men steekt elkaar aan met dit soort sensatiezucht en immoreel gedoe om over lijken te gaan.

Ik bezocht mejuffrouw Büringh Boekhoudt in Baarn, wat een uitermate geslaagde ontmoeting werd. Er is geen spoor meer over van onze botsing over Beatrix. Zij maakt het goed, maar heeft ademnood als zij loopt en voelt zich zwak.

Aunty is het om alle redenen die ik in mijn open brief aan beatrix opnoemde, met me eens dat een koningstraditie uit de tijd is. ‘Maar wat is het alternatief met onze 41 partijtjes?’ vroeg zij. ‘Dan zouden we voor de koning een politieke man in de plaats krijgen, zoals Luns of noem maar op. Die types zijn niet getraind om boven de partijen te staan. Dan krijg je eindeloos geduvel. Maar, ik ben het met je eens, het is jammer dat Beatrix niets mag zeggen. Want reken maar, dat zij haar opinies heeft. Het zou best eens kunnen, dat zij bij een regeringswisseling inderdaad om een referendum zal vragen of men het koningshuis nog wil. Laatst vertelde ze mij, dat zij de Duitser Walter Scheel een enige man vond, omdat hij citeerde uit de klassieken. Kijk, dan zie je toch weer, dat zij een A-opleiding heeft. Wij zeiden vroeger op school altijd tegen elkaar (op het Baarns Lyceum) “wat zonde dat zij een prinses is, want zij heeft capaciteiten om de wereld in beweging te zetten”. Zij is in wezen erg verlegen, en bij een televisieoptreden komt zij zo krampachtig over, omdat ze doodsbang is. Zij compenseert die verlegenheid met een dosis arrogantie en dat komt verkeerd over bij de mensen, want zo is ze helemaal niet.’

‘Als de koningin (Juliana) uit de kerk komt en een praatje maakt, vraag ik haar juist niet om een kopje koffie te komen drinken. Ik word aan het hof zo gerespecteerd, omdat ik me altijd op de achtergrond heb gehouden. Laatst schreef Beatrix me nog een briefje waarin stond, dat zij iets wat ik in kritische zin

had gezegd, zo apprecieerde. Net zoals ik bij jou doe, Wimpje. Ze schreef: “Dat moet U altijd blijven doen,”’

Toen Aunty dit zei, kreeg zij tranen in de ogen, wat ik zo erg goed van haar ken. Ik weet dat zij dat speciale gevoel van verbondenheid met Beatrix en mij deelt. Ik ken haar nu meer dan 35 jaar en hoe dikwijls liet zij haar diepe affectie, ook voor mij, niet met tranen blijken?

Zij vindt mijn inzichten over koningshuizen en totems als de Paus of Lenin te ver gaan.

‘Mensen hangen zich aan dergelijke psychische piespaaltjes op ter compensatie van beschadigde emoties en relaties in eigen leven,’ zei ik.

‘Maar misschien is dit dus bij jou ook wel het geval,’ zei ze tot mijn verbazing.

‘Maar ik wijs dergelijke totems en de aanbidding ervan juist scherp af. Volwassenheid betekent, in contact treden met de onverbiddelijke werkelijkheid.’

Zij antwoordde: ‘De wereld is juist veel te nuchter deze tijd. Waar zijn romantiek en mystiek gebleven?’

Ik vertelde haar over de analyse van het Psychohistorisch Instituut in New York. Het gesprek met Henry Ebel voor Hervormd Nederland had zij gelezen, maar kijkend naar de foto van Ebel had zij tegen zichzelf gezegd,: misschien is het juist wat de man beweert, maar mijn intuïtieve sixth sense zei me: die man, daar is iets mee. Eigenlijk had ik zelf een soortgelijke reactie toen ik de foto zag die Ebel me toezond.

Het vertonen van de executie van een Amerikaanse journalist op televisie vond zij ook volkomen onacceptabel. ‘Ik sluit gewoon mijn ogen,’ zei ze. Zij las momenteel Een vlucht regenwulpen van Maarten 't Hart. Het is ‘goed’ geschreven. Wat zij er mee bedoelde? ‘Dat het verhaal geloofwaardig over komt. Dat je je de figuren van de roman kunt indenken.’

Ook Jerome Heldring laat zich gebruiken voor Koude-Oorlogdoeleinden in zijn commentaar voor de nrc Handelsblad, gebaseerd op zogenaamde inlichtingen van de inlichtingen-diensten en BuZa. Hij meldt, dat ambassadeur Alexandr Romanov kort na zijn terugkeer in Moskou een hoge onderscheiding had ontvangen ‘met de vermelding, dat hij haar had verdiend wegens zijn bijdrage tot de bewustwording van de Nederlandse bevolking in haar verzet tegen de neutronenbom’.

Heldring noemt Romanovs vermeende optreden om de n-bom te helpen tegenhouden ‘een aardig staaltje van inmenging in andermans aangelegenheden. (...) De Nederlandse regering

kan zoiets moeilijk over haar kant laten gaan.’ Nederlanders die eveneens tegen de n-bom hebben geageerd, zouden volgens Heldring nu te boek zijn komen te staan ‘als meelopers van de Russische machtspolitiek’. Die man is niet goed. Verontrustend is, uit welke hoek dit soort artikelen aan prestigieuze commentatoren wordt aangereikt.

Casper en Carine van den Wall Bake zijn op huwelijksreis naar Parijs. Keep my fingers crossed.

Intussen is een proces begonnen tegen nachtclubeigenaresse Régine in Parijs, die Dewi toegang tot haar club zou hebben geweigerd.

23 juni 1979

The Economist zette de zoenpartij tussen Carter en Brezhnev in Wenen op de omslag. ‘President Carter has been wasting Christian kisses on a heathen idol's foot,’ begint het bijbehorende hoofdartikel. ‘The only other item in Mr. Carter's home coming briefcase, nestling alongside the signed Salt treaty, was that photograph of the president yielding to a well planned Brezhnev kiss: misleading symbol of peacemaking that did not happen.’

24 juni 1979

Het is de geboortedag van mijn vader.

In de Haagse Post is Lieve Joris in gesprek met Nederlandse militairen. Een heeft gezegd: ‘Die stomme joden hebben in het jaar 3.000 nog oorlog.’ Een ander zei, ‘Ze hebben maar één ding verkeerd gedaan in 1945. Ze hadden de gaskamers open moeten houden. Die vier miljoen joden hadden er ook nog bij gekund.’ Deze opmerking werd bij het Nederlandse bataljon in Libanon met instemming en hoongelach onthaald.

De teneur van het zes pagina's tellende artikel is, dat onze militairen veelal als pro-Israël naar het Nabije Oosten vertrokken om ter plekke tot geheel andere gedachten te komen ten aanzien van wat er werkelijk rond de Palestijnen speelde. ‘Zolang je in Nederland zit begrijp je er niets van,’ zegt een ander. ‘Eerst moet je hier naartoe komen, dan maak je het zelf mee, dan zie je het, dan begin je het pas door te krijgen.’ Het is immers dezelfde ervaring, die ik een leven lang als journalist heb opgedaan, te beginnen in Djakarta in 1956 en de kwestie Nieuw-Guinea? Den Haag is in rep en roer over de affaire. Minister van der Klaauw vindt het onbegrijpelijk, dat ‘een Nederlandse militair rascistische uitspraken heeft gedaan’. De waarheid zeggen over het wangedrag van Israël interpreteert een rund als Van der Klaauw als ‘rascistisch’.

Ik ontmoette Dolf van Dantzig, zakelijk manager van het Concertgebouw en vriend van Vladimir Feltsman. Een buitenhuisje bij Rotterdam wordt beschikbaar gehouden als de joodse pianist en zijn vrouw toestemming krijgen de ussr te verlaten. Hij wil een optreden voor Volodja met het Concertgebouw voor volgend jaar mei of juni reserveren.

Ik interviewde Anatoly Karpov op de Sovjetambassade. Hij is 28 jaar, heeft kleine handen, dunne polsen, is klein en tenger, maar lijkt stevig in controle van zijn zaken. Grijs pak, loafers, een kleurloze das, nogal bleek, alsof hij absoluut nooit in de zon zit. Ik vroeg of het nodig was dat Prokchorov en een attaché voor sport en cultuur er bij bleven zitten, dus die twee raakte ik spoorslags kwijt.269

25 juni 1979

Bij de Haagse Post zijn de ruiten ingegooid vanwege de reportage vanuit Libanon met scherpe kritiek van militairen op Israël.

André Spoor lichtte vandaag toe hoe de curieuze, en zéér verlate reportage met de heer Benard van shell tot stand was gekomen, bedoeld om oud-ambassadeur Romanov te desavoueren en het eigen straatje schoon te vegen. Spoor ontmoette Benard aanvankelijk op het zakencongres in Davos. André wilde aanvankelijk de Romanov - Van der Stoel affaire over shell niet opnieuw oprakelen. Na veel aandrang van de zijde van shell had hij tenslotte toegestemd in een interview voor nrc Handelsblad over handel met het Oostblok in het algemeen. Tot Spoors verbazing was Benard alsnog uitgebreid over de affaire Romanov - Van der Stoel begonnen. Ik beloofde Spoor zelf op de affaire te zullen terugkomen want de lafbekken komen er mee als Romanov zich niet langer kan verdedigen, gepensioneerd zijnde in Moskou. Ik vroeg ook waar de opmerking in nrc Handelsblad vandaan kwam, dat Tolstikov zich van het gesprek met mij zou hebben gedistantieerd. Timofiev en Prokchorov bevestigden het tegendeel. ‘Oh,’ zei Spoor doodgemoedereerd, ‘dan is die verklaring zeker afkomstig van de woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag.’

26 juni 1979

Tijdens het gesprek met Spoor hoorde ik gekrijs van een baby op de achtergrond, dus bood ik aan terug te bellen. ‘Nee, dat is

niet nodig,’ aldus André, ‘dat is mijn buitenechtelijk kind, anders niet.’ Je hebt blijkbaar mensen, die met trots hun scheve schaatsen adverteren. Het lijkt me bovendien voor Jessica Spoor minder gezellig om aldus over deze laatste telg in de Spoor-reeks te horen spreken. Zelf schijnt André in het ziekenhuis ander bloed nodig te hebben gehad, ‘Ik heb nu blauw bloed genomen,’ was zijn cryptische commentaar.

27 juni 1979

Mink van Rijsdijk schijnt in Trouw270 in te zijn gegaan op mijn open brief aan beatrix, waarin ik haar opriep het ambt van majesteit aan haar voorbij te laten gaan ten behoeve van de algemene geestelijke gezondheidstoestand van het volk. Mink ziet koningin spelen als een vak ‘net als verpleegkundige of postbode. We mauwen tegen onze briefbesteller ook niet dat we weinig van hem weten. Daar wordt niemand wijzer van. De man moet gewoon zijn werk doen.’ Ik praat dikwijls met mijn postbode in Noord, die bijvoorbeeld twee buitenlandse kinderen heeft aangenomen en zulks uit christelijke overtuiging deed. Ook geef ik hem wel eens een flesje wijn, als hij weer postzakken met The New York Times aflevert. Wat mevrouw van Rijsdijk, wie dat ook moge zijn, blijkbaar niet begrijpt, is dat het ambt van majesteit als psychische moeder des vaderlands voor miljoenen, die met oranje petten en dassen te hoop lopen tot en met voetbalwedstrijden toe, echt iets anders doet aan de collectieve geest van het volk, dan de plaatselijke postbode of verpleegkundige. Mink kletst maar wat en heeft kennelijk nooit verder over het exotische verschijnsel ‘koningshuis’ nagedacht dan haar neus lang is.

In Djakarta is Pak Said Reksohadiprodjo overleden, weer een oude getrouwe minder, die niet langer kan getuigen over wat er werkelijk in Indonesië tijdens of na Sukarno is gebeurd.

De Speeldoos, Zaandam

Ik woonde het afscheid van Cees Meijer, zo'n achttien jaar mijn hoofdredacteur in Zaandam, bij. Het was een sentimentele affaire. Ron Abram van het Algemeen Dagblad kwam bij me zitten, wat me mee viel, want meestal word ik met de nek door ‘prominenten’ aangekeken. De hele vertoning was dermate cliché, dat ik het liefst meteen weer was vertrokken. Alléén de jongeren - en ik - waren in jeans, de rest had zich opgedoft. Jan Kees Meijer blijft een aantrekkelijke knul, hij zit alleen aan

een trutterige juffrouw vast. Ik hoop nooit in een dergelijke ‘show’ terecht te zullen komen als Cees vandaag.

Ik nam deel aan een forum georganiseerd door Stan van Houcke van stad Radio Amsterdam. De jurist Jacques Vermeulen kwam vertellen dat wat de militairen in Libanon hadden gezegd ten aanzien van joden, crimineel gedrag en een strafbaar feit was geweest volgens het Wetboek van Strafrecht. Ik vroeg dus waarom men niet anti-Israel en anti-jood mocht zijn en wèl anti-sovjet. De vraag was bedoeld voor de aanwezige Hans Knoop, die ruiten ingooien bij de Haagse Post. prima vond en mij toe schreeuwde: ‘Pas maar op, want dan kom ik bij jou werkelijk de ruiten ingooien.’

Wat zich afspeelde was nauwlijks te geloven. De drie joodse heren aan de overkant van de tafel wonden zich steeds meer op. En hoe meer ik hen beschuldigde als fanatieke amateurs zonder politiek benul te spreken, hoe razender zij werden. Stan vroeg me een korte uiteenzetting te geven van mijn gesprek met de joodse psychiater Howard Stein in de vs. Maar de stenensmijters bleven volhouden dat ik alle joden lichtelijk kierewiet had genoemd. Zij overwogen een klacht in te dienen. Hans Knoop was zelfs dermate buiten zichzelf, dat hij voorstelde dat we buiten Café Schiller op de vuist zouden gaan. Eigenlijk vind ik, als je naar dergelijke joodse redeneringen luistert, dat ze als nazi's spreken. Ze zijn bovendien honderd procent van het eigen gelijk overtuigd. Israël heeft het volste recht de Arabische wereld ‘uit zelfverdediging’ plat te gooien, menen deze mensen met a straight face.

Ton van Dijk, eveneens aanwezig, wilde per se in mijn dagboek lezen, wat dus niet doorging. ‘Dan maak ik geen interview samen met Daan Dijksman met je.’ Daar voel ik toch niets voor.

Er staan nog zoveel boeken in mijn kasten, ook uit het ouderlijk huis, zoals de collectie Latijnse geschriften over keizer Justinianus, waar mijn vader zich in verdiepte. Er liggen nog vele notities van hem in. Ik kan Peter later toch niet met dit alles opschepen? Ik vond een boek dat mijn grootmoeder als ereprijs ontving op 14 juni 1890 te Semarang op een particuliere school onder directie van de Zusters Franciscanessen, getekend: ‘De Supérieure, Mère Alphonse.’ De titel: Uncle Ned's Stories for Boys and Girls.

28 juni 1979

Hervormd Nederland arriveerde. Ik zag in één oogopslag dat de uitspraak ‘Sacharov was een groot geleerde maar een armzalig

politcus,’ gewoon was geschrapt. Wat zijn het toch een sukkels. Kamerleden van de vvd willen meer weten over ‘het lintje’ voor ambassadeur Romanov. Rob Soetenhorst vertelde me zojuist dat Prokchorov zich bij hem was komen beklagen over het geklets van Heldring hierover. ‘Het was natuurlijk ook een vervelend stuk,’ voegde Soetenhorst toe. Nee, het was door de vijanden van de Sovjet-Unie ingegeven misinformatie, verkocht onder de paraplu van de zogenaamd onkreukbare Heldring. Rob had het gesprek met Tolkunov teruggezonden. ‘Ik weet niet goed in welk kader ik een gesprek met een hoofdredacteur van een persbureau in Moskou moet plaatsen.’



illustratie

Dolf van Dantzig belde om te zeggen dat hij met dirigent Kondrashin over de komst van Volodja Feltsman had gesproken. Hij was enthousiast geweest. Ze zouden samen van alles kunnen doen. Ook zou een recital in De Doelen in Rotterdam mogelijk zijn. Iedereen was bereid te helpen, ook met geld.

Ik heb me vergist. De zin over Sacharov is niet uit het interview met professor Sobolev geschrapt.

Dewi Sukarno wil offertes voor de bouw van kassen hebben, zowel voor groeten als bloemen. Daarnaast heeft ze ogenblikkelijk machines nodig die autowrakken kunnen vernietigen. De dame is van alle markten thuis indeed.

Mao deed tijdens de culturele revolutie de psychologie in de ban als een ‘bogus bourgeois science’. Daar is nu verandering in gekomen. De Amerikaanse minister van Gezondheid, Jo-

seph Califano, heeft met een delegatie het grootste psychiatrische ziekenhuis van Shanghai mogen bezoeken, met duizend bedden en een staf van 92 Chinese psychiaters. In het verleden was een dergelijke visite taboe, omdat het communisme alle sociale problemen in de samenleving immers had opgelost wat dan ook voorkwam dat Chinezen nog geestelijke stroornissen opliepen...271

Paul Nitze, de eeuwige dwarsligger, heeft The Wall Street Journal meegedeeld, dat het onlangs door Carter en Brezhnev ondertekende salt ii-verdrag de kans op een oorlog allerminst had verkleind, maar juist vergroot. Het verdrag noodzaakt de vs naar een plaats van militaire inferioriteit te bewegen, terwijl het Kremlin door kan gaan wereldoverheersing nà te streven.272

Dr. Charles Socarides, de New Yorkse psychiater die zich opwerpt als specialist op het gebied van homoseksualiteit, analyseert de moordenaar van Robert Kennedy, Sirhan Sirhan. ‘Beneath his outer superiority, Sirhan was intensely afraid of people, feared contact with women, and craved masculine achievement and admiration from both men and women. Simultaneously he harbored conscious and unconscious homosexual wishes.’ Je moet het lef maar hebben om dergelijke kwalificaties aan iemand toe te dienen. Hij zegt zelf, deze Socarides, voornamenlijk te zijn afgegaan op de mededelingen van Robert Kaiser in diens boek rfk must die, gebaseerd op gesprekken van die schrijver met Sirhan Sirhan in de gevangenis. Het verhaal van Socarides beslaat tien pagina's, die hij heeft voorgelezen tijdens een symposium over agressie van de American Psychoanalytic Association.

30 juni 1979

Dirk Keijer wil met Holland niets meer te maken hebben. Het lintje van Romanov, of mijn gesprek met Tolstikov door nrc Handelsblad geweigerd, interesseert hem allemaal geen bal meer. Daarentegen liet hij een document zien, geadresseerd aan de Vice Chairman of the Council of Ministers in Moskou en getekend door een Nigeriaanse generaal, waarbij plannen zullen worden ondertekend om een staalcomplex ter waarde van twee miljard dollar neer te zetten. De sovjets zouden niet minder dan 6.000 arbeiders naar Nigerië zenden om het project ter hand te nemen. Hij verwachtte vroeg of laat internationale publiciteit over dit reuzenproject in Afrika, maar wilde zelf

al het mogelijk doen om buiten schot te blijven, ook al was hij er nauw bij betrokken. ‘Ik laat je dit zien, zodat je kunt zien waar ik mee bezig ben. Houd je rustig. Alles komt goed,’ waarmee hij impliceerde me te zullen helpen mijn financiën op te krikken. Hij vroeg opnieuw vooral Inge Keijer niet te benaderen, omdat de bvd direct zou concluderen dat ‘Keijer finances Oltmans at the request of Moscow.’ Hij waarschuwde dat het een gevaarlijke zaak was met interviews maken door te gaan in Moskou, of kritisch te schrijven over het koningshuis: ‘tenzij je schatrijk zou zijn, en dat ben je dus niet’. Ik zie het verband niet.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt belde, dat zij met veel belangstelling mijn gesprek met professor Sobolev had gelezen ‘maar gek, die foto met dat fijn geknepen mondje er bij’. Ze vond mijn vragen ook goed. Ik zei verheugd te zijn met haar telefonische compliment.

Dewi Sukarno belde uit Parijs met de vraag waar de informatie over de broeikassen bleef. Ze had geen tijd te verliezen. Er kwam een gesprek uit Djakarta binnen. Zij hing op zonder verdere plichtplegingen. Soms wilde ik dat ik niets met deze mensen te maken had.

1 juli 1979

Gerard Croiset houdt een pleidooi per telefoon, dat licht eigenlijk donker is, waardoor we God niet zouden kunnen zien. Ik begrijp er niets van.

Henri Knap schijnt in het blad Ons Koningshuis mijn open brief aan beatrix ontleed te hebben.

2 juli 1979

Parijs, Hotel Vendôme

De Volkskrant meldt dat Israël aanzienlijk meer burgers verliest in het verkeer dan in de oorlog tegen de Arabieren. Wat me verder grenzeloos ergert is, dat Israël, met een goedkeurend knikje van Jimmy Carter, wapens en vliegtuigen aan het fascistische Somoza-regime in Nicaragua verpatst.

Dewi kwam haar appartement in met een dienblad gevuld met koffie. Mevrouw Azuma is in Sicilië. Kartika is bij een familie in Engeland om de Engelse taal machtig te worden via een speciale cursus. Het kind wil dat haar moeder haar weghaalt, want zij vindt het daar een ramp. Dewi heeft toegezegd haar iedere twee dagen te zullen opbellen, en als haar Engels vooruit gaat, komt ze haar dochter ophalen.

Het laatste nieuws is, dat mevrouw Sukarno nu in de consulting

business is gestapt met een partner uit Genève, ‘two hundred percent a gentleman’ (ik dacht: waar heb ik dat eerder gehoord), die getrouwd was en kinderen had. Dewi herhaalde, dat haar vorige lover Francesco Paesa vier van de 37 kisten die zij had ingepakt, had achter gehouden. Alle documenten waren weg.

‘Wat voor documenten,’ vroeg ik.

‘All Bapak's letters.’

Ik kon het niet geloven. Tot een dergelijke stomme streek is zij niet in staat. Heeft zij de Bungkarno brieven aan het regime in Djakarta verkocht? Wat kan er zijn gebeurd? Alzear de Sabran was ook naïef en niet geschikt voor zaken. Hij belde haar. Zij deed koel, maar ze maakte toch een afspraak om met hem en vrienden naar Maxims te gaan.

Zij liet een brief van 12 oktober 1978 lezen, ondertekend door de Chief of Staff van Kopkamtib in Djakarta, waarbij het haar verboden werd Indonesië binnen te reizen vanwege uitspraken op een persconferentie in het buitenland. Zij vertelde dat Adam Malik naar het graf van Bungkarno in Blitar was geweest. Ik liet merken niet onder de indruk te zijn, vooral omdat Malik behoort tot de verraders van Sukarno.

‘Well, what you want him to do,’ vroeg Dewi. ‘Malik lives there, so its better to be at the top anyway. Furthermore, he had the guts to officially receive me at the palace.’

Het graf van Sukarno in Blitar schijnt in een soort toeristische attractie te zijn veranderd. Zelfs de pers had er kritiek op geuit. Geen enkel lid van de familie Sukarno was laatst bij de opening van het mausoleum aanwezig geweest.

Om 21:00 uur ontmoette ik Pak Hanafi273 in het Intercontinental Hotel. Hij was eerst aarzelend over mijn bandopnameapparaat, maar uiteindelijk maakte ik een opname van twee uur. We gingen na middernacht uit elkaar.

Men had hem uit Djakarta enkele honderden pagina's van de getuigenis van Kolonel Latief toegezonden, de man die tot twee keer toe aan generaal Suharto rapporteerde, dat kolonel Untung van plan was een aantal subversieve rechtse generaals op te pakken. ‘Suharto zat met één been in de Untung-coup en met het andere in de Dewan Jenderal (Raad van Generaals). Suharto verzweeg zijn rol voor Latief. Hij speelde zijn eigen spel. In ieder geval had hij de moed zijn leider, Sukarno, zodoende te verraden,’ aldus Pak Hanafi.

De oud-ambassadeur was deze avond zéér geïnspireerd. Zijn ogen flikkerden van woede, at times. Hij trok zich niets aan van de mensen aan andere tafeltjes om ons heen. Intussen aten we ons rond aan een copieus diner, terwijl ik nog ijs bestelde, ook voor de feestelijke gelegenheid.

Hanafi was met Bungkarno vanaf het eerste uur. Hij vocht in de oorlog tegen Nederland in West-Java en bracht het tot luitenant-kolonel. In 1944 vormde hij het Nationale Front, wat later zich ook zou inzetten voor de bevrijding van Irian-Barat. In 1957 wilde Sukarno hem een ministerspost geven, maar dat wilde Hanafi eigenlijk niet. Na overleg met de president werd hij uiteindelijk belast met een nieuw op te zetten ministerie voor de economische ontwikkeling van het volk. ‘Ik zag namenlijk toen al, hoe er een kloof tussen de massa en de regering aan het ontstaan was,’ aldus Pak Hanafi. ‘De mensen telden niet meer mee, terwijl het volk juist de inspiratie was geweest tijdens de revolutie om het land vrij en onafhankelijk te maken. Ik was dus van mening, dat wij als regering, verplichtingen hadden jegens de mensen. Geef hen voedsel, een nieuwe straat in de dessa of een brug die nodig is. Daar hield ik mij dus tot begin 1960 mee bezig. Ik was vooral anti-corruptie wat me de nodige vijanden bezorgde.’

Dit leidde tot een vroegtijdig aftreden onder druk van Sukarno zelf, die hem zei, dat hij een doorn in de ogen van de pni-leiding was geworden. In 1963 nodigde Sukarno Hanafi en zijn vrouw naar paleis Bogor uit en werd hem een ambassadeurspost in Havana aangeboden. Hanafi zat nog steeds in de dpa Supreme Advisory Council. Hij was natuurlijk eveneens nog lid van het National Front. Ook als vice-president van Partindo wilde hij eerst vrienden en collega's raadplegen. Bungkarno zou woedend zijn geweest, dat hij niet onmiddellijk op de plaats rust in dankbaarheid de post aanvaardde. Een paar maanden sprak de president niet tegen hem. ‘Ik zeg je, onze verhouding was er een van vader tot zoon,’ aldus Hanafi. ‘Wanneer ik in de dpa-vergadering iets wilde zeggen, stond Bungkarno me dit niet toe. Hij bleef boos. Toen kreeg ik bezoek van Johannes Leimena, die me voorhield dat ik dankbaar diende te zijn, dat Bungkarno me een ambassadeurspost had aangeboden. Ook anderen hielden me voor, dat ik op het aanbod diende in te gaan. Ik ben toen bij een volgende dpa-vergadering op hem toegestapt en heb gezegd dat ik gereed was om naar Cuba te vertrekken. Bungkarno riep toen dr. Subandrio en zei: ‘Maak de papieren voor Hanafi gereed.’

‘Op 19 december 1963 werd ik door de president op het paleis

als ambassadeur geïnstalleerd. Dat was dus de dag dat generaal Spoor Djokjakarta aanviel in onze bevrijdingsoorlog. Hij noemde mij een Anak Marhaen. Hij sprak over de essentie van het Marhaenisme, het concept over het Indonesische boertje, dat hij in zijn interneringstijd had gevormd. Hij wees erop, dat Cuba soortgelijke doelstellingen volgde voor de kleine man. Hij vroeg me de vertegenwoordiger te worden van Sukarno en de Indonesische revolutie in Havana. In 1966 werd ik door het ministerie van Buitenlandse Zaken naar Djakarta teruggeroepen, wat ik weigerde omdat ik niet zeker was, dat Bungkarno dit wilde. In maart 1966 ben ik toch naar Indonesië teruggegaan, maar de president zei me, dat ik naar mijn post in Havana diende terug te keren. Bungkarno was nog altijd constitutioneel staatshoofd. Het was zijn prerogatief ambassadeurs opdrachten te geven. Adam Malik was minister van Buitenlandse Zaken op dat moment. Hij liet me naar Cuba terugkeren. Al anderhalve maand later riep Malik me definitief naar Indonesië terug. Ik wist dus, dat dit niet een opdracht van Bungkarno was en bleef in Havana. Toen Bungkarno in 1970 overleed, wist ik dat we Cuba moesten verlaten. Ik was in zijn naam gebleven, maar moreel gezien was mijn verplichting jegens hem beëindigd. Er werd in Djakarta rondgekletst, dat ik lid van de Communistische Partij van Cuba was geworden. Het is echter voldoende bekend, dat ik geen communist ben en dit nooit ben geweest of nooit zal zijn. Ik kreeg aanbiedingen naar China of de Sovjet-Unie te gaan. We konden ook in Cuba blijven, maar zoals je ziet, ik ben in Frankrijk en koos voor Parijs. Ik bleef bovendien trouw aan Sukarno, onze leider, de proclamator van onze vrijheid. Zonder Sukarno ben ik niets meer. Om die reden heb ik tegen Guruh Sukarno gezegd: “Als je je vader wilt eren, wijd je aan de mensen en het volk van Indonesië.” Ik liet Guruh de bandopname horen van de woorden van zijn vader bij mijn installatie als ambassadeur.’

Hanafi vervolgde: ‘Suharto gaat er vanuit, dat Indonesië niet kan worden opgebouwd zonder de hulp van de Westerse industriële wereld. Marhaenisme is tegen kapitalisme, maar niet per se tegen hulp van kapitalistische landen. Marhaenisme betekent, dat we tegen een kapitalistische samenleving voor Indonesië zijn. Dus waar zit het breekpunt? Het breekpunt zit in de door de Indonesische regering te volgen economische politiek, op opvoedkundig terrein, op het gebied van opleiden van kaders. Sukarno wilde een geleide economie, waarbij mensen zichzelf beperkingen opleggen ten aanzien van verlangens naar rijkdom en meer bezit. Indonesië heeft niet dezelfde proble-

men die Cuba heeft. Dáár diende het grootgrondbezit verdeeld en in bezit te worden genomen door de regering van Fidel Castro. Wij hebben de Pantjasila, waarbij de mensen een eigen stukje land hebben, een eigen huisje, en waar ze op eigen houtje hun bezit kunnen beheren. Bungkarno is niet tegen het aanwenden van Westerse hulp of Westers kapitaal. Lees zijn werken maar. Of lees het boek dat hij met Cindy Adams schreef. Toen jfk werd vermoord maakte hij diens dood in een kabinetsvergadering te Bogor bekend. Hij had tranen in zijn ogen. Iets anders is, dat Bungkarno niet bereid is op vernederende voorstellen in te gaan. Hij zal de trots van de natie hooghouden. Wat Bungkarno niet wilde, was dat de leiders het kapitaal van de staat te eigen bate aanwendden.’

Pak Hanafi zei bevreesd te zijn voor een Derde Wereldoorlog, bijvoorbeeld als gevolg van een Amerikaanse aanval op en bezetting van Lybië. Ik antwoordde, dat ik overtuigd was, dat het Kremlin letterlijk alles in het werk zou stellen om een wereldbotsing te voorkomen.

‘Maar de tegenstellingen tussen de industriële wereld en de niet-industriële wereld worden steeds scherper,’ antwoordde hij. Het was hem overigens opgevallen, dat de regering Suharto meer in de richting van Sukarno manoeuvreerde door een minder pro-Amerikaanse houding in te nemen en door de communistische landen serieuzer te nemen. Onlangs was er een Indonesische parlementaire delegatie in Oost-Europa op bezoek geweest. Ze schijnen tot de conclusie te zijn gekomen, dat ze naar het beleid van Sukarno, onafhankelijk van Washington en Moskou, moeten terugkeren. Ik verdedig de politiek van Sukarno, omdat zijn politiek ten voeten uit Indonesisch was. Sukarnisme is beter dan kapitalisme.’

‘Of communisme,’ vulde ik aan.

‘Wel, Sukarnisten kunnen immers nooit communisten zijn of worden. Trouwens ik denk niet dat het nog ooit mogelijk zal zijn de pki nieuw leven in te blazen in ons land. Misschien, dat er in de 21e eeuw nog eens een andere beweging zal op staan, wie weet?’

Ik vroeg hem het Marhaenisme uit te leggen.

‘De ontwikkelingen in de economische sector vind ik alarmerend in Indonesië,’ zei hij, ‘omdat als Sukarnist mijn uitgangspunt op Marhaenisme is gebaseerd. Dit betekent:

1)geloof in God;
2)socio-nationalisme;
3)socio-democratie.
Deze driehoeksbegrippen haken weer in op de Pantjasila. Al in

de jaren dertig benadrukte Sukarno in zijn geschriften, dat hij een klassenstrijd tegen iedere prijs wenste te voorkomen in Indonesië. Op een politiek niveau is Marhaenisme gekant tegen zowel communisme als kapitalisme. Indonesië beweegt zich vandaag de dag duidelijk in de richting van een kapitalistische samenleving omdat de economische opbouw veel te liberaal is.’

‘Teveel ruimte voor corruptie?’

‘Hoe zou de politieke en economische opbouw van Indonesië ooit kunnen slagen bij de huidige ontwikkelingen wanneer zij in strijd zijn met zowel de Pantjasila als het Marhaenisme? Wanneer ze op deze weg doorgaan zullen ze vroeg of laat, of ze willen of niet, in een klassenstrijd terecht komen, die voort komt uit de uitbuiting van de mensen, l'homme par l'homme, waar Bungkarno een leven lang voor heeft gewaarschuwd. Wat in Cambodja en Vietnam is gebeurd, zou een uitstekende les voor de regering in Djakarta moeten zijn. De regering Suharto heeft veel verkeerde dingen gedaan. Maar misschien is er wel een positieve kant aan. Wanneer de huidige regering werkelijk van het land zou houden, en van de mensen, zal men de koers moeten omgooien, dan zal de hele politiek structureel moeten worden gewijzigd. Misschien niet op abrupte wijze, maar stap voor stap. Het belangrijkste is, dat ze het besluit nemen de koers te veranderen. Het zal niet gemakkelijk zijn want ze zitten al dertien jaar op de verkeerde lijn.’

‘Denkt u dat Suharto tot zoiets in staat zou zijn?’

‘Als hij het zou willen, zou hij het kunnen bewerkstelligen. En waarom? Omdat er een crisis in leiderschap bestaat. En waar? In het leger? Er zou een nieuwe staatsgreep kunnen komen, maar dat brengt geen oplossing. De huidige regering is niet geworteld in het volk. In de buitengewesten steunt men het gouvernement ook niet echt. Het volk van Indonesië is de werkelijkheid. Je redt het echt niet alléén met Amerikaans hulp of eeg-miljoenen. Wanneer de massa het niet eens is met wat gebeurt, zal zij de regering nooit werkelijk steunen. Het geld van de staat zal op die manier ten goede van elites komen en niet van de massa.’

‘We all know that Suharto and a bunch of generals are enriching themselves and steal the people of Indonesia blind.’

‘That is common knowledge. The newspapers write every day about corruption, may be not openly but in between the lines. In all countries you'll find corruption, but what is going on in Indonesia is totally abnormal. While the upperclasses lead rich lives and behave as millionaires, the masses remain poor. That is

the criterium of far too much corruption. In Sukarno's days there was also corruption, but there is no comparison to what is happening now. The gap between rich and poor is enormous. It is far too wide.’

 

Wordt vervolgd


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums