Memoires 1979-A

[p. 9]

Florida

4 april 1979

Deerfield Beach, Howard Johnson's

Zulfikar Ali Bhutto is opgehangen. Robert Trumbull meldde dat eerst nog de drie villa's van de oud-premier van Pakistan door de politie waren doorzocht en ‘secret documents of an extremely sensitive nature’ waren meegenomen. De coupgeneraals zijn flink bezig geweest. Bhutto werd om 02.00 uur opgehangen en per vliegtuig overgebracht naar Gari Khuda Baksh in de provincie Sind, om in een familiegraf te worden bijgezet. Zijn vrouw en dochter bevinden zich in Rawalpindi nog steeds onder huisarrest. The New York Times schrijft: ‘The way they did it is going to grow into a legend that will some day backfire.’ Het herinnert allemaal aan de wijze waarop Sukarno, na te zijn doodgepest door zijn generaals, werd weggemoffeld naar Blitar in een uithoek van Oost-Java. Bernhard Weinraub presenteert een balanced view van Bhutto in de The New York Times.¹

Kots alweer over van alles om me heen. Het blad Esquire zette Billy Graham op de omslag, ‘How “Christ's American Son” lost himself in the halls of power,’ met zeven oud-presidenten om zich heen.² Volgens Marshall Frady ziet de 60-jarige Billy er uit als ‘some blond, gallant, crystal-eyed prince out of a Nordic fairy tale - young Hansel grown to a stalwart golden manhood, unaging, changeless....’

‘You can say of Jesus Christ what you want,’ schreeuwt Billy in zijn preken, ‘you can say He was a great revolutionary, you can say He was mad, you can say He was the son of a loving God, He loves you, loves you, loves you!’

Graham is een Amerikaanse ayatollah. ‘To a lot of church-going folks in this country, Billy has become nothing less than the nearest thing to Jesus on this earth,’ aldus een Baptistische predikant, die zijn kruistocht volgt. ‘He is sort of like Christ's American son.’ Het is allemaal goed ziek en geen opkikker om bij het ontbijt te lezen. Esquire is wel diep gezonken om op de markt te kunnen blijven.

1 Zie bijlage 1.

2 Esquire, 10 april 1979.

[p. 10]

Ik zit aan het strand en geniet van de ruwe zee en de geur van de golven. Met weemoed denk ik hoe zalig het hier nu met Peter zou zijn. Jammer dat hij niet mee kan genieten. Verwonder me over de snelheid waarmee pelikanen van vrij grote hoogte in het water duiken. Die arme vissen won't know what hits them.

Dan Rather schrijft in Playboy dat de moord in Dallas de moeilijkste reportage was geweest uit zijn carrière. Het blad publiceert een brief waarin schande wordt gesproken dat de staat Ohio 675.000 dollar heeft uitbetaald aan de families van de slachtoffers, waaronder vier vermoorde studenten, bij demonstraties tegen de oorlog in Vietnam aan de Kent University in 1970.

Om 12.00 uur een lunch en daarna een lezing in Boca Raton Woman's Club, die in de Royal Palm Yacht and Golf Club bijeenkomt. Ik wist het drukke gebabbel van de dames te ontvluchten in een andere kamer, onder het mom dat ik me op de lezing wilde voorbereiden. Waar zal ik het over hebben? Een dame, Rhoda Lund, lid van het National Republican Women Committee, zei nog altijd niet te begrijpen waarom Nixon de beruchte tapes niet in de Potomac had gesmeten. ‘We all still like Nixon....’ Een andere dame vroeg of ik het boek had gelezen waarin werd verklaard hoe de Trilaterale Commissie van Rockefeller & Co via Jimmy Carter de macht in de vs had overgenomen, ‘while Japan and West Germany are delivering the world to the Communists.’ Mrs. Rufus Hedges legde uit dat de pers nooit werd uitgenodigd tot een ‘lavish luncheon’, alhoewel mijn lezing wel in de pers werd aangekondigd.³

Na afloop nam ik een bus naar Miami en het vliegtuig naar Key West. Viel tijdens de vlucht in slaap en droomde van Peter. Maar in tegenstelling tot Frederik van Eeden weet ik dus nooit wat ik heb gedroomd, of bijna nooit. Hotel The Pines was vol dus ben ik gaan overnachten in de lokale Thermos.

3 Zie bijlage 2.

5 april 1979

Key- West

Vóór middernacht pakte ik een neger. Een blonde jongen voegde zich bij ons en het werd een levendig trio.

The New York Times wijdt een hele pagina aan het ophangen van premier Zulfikar Ali Bhutto. Ik blijf het zeer schokkend vinden. Met zijn dood heeft het militante mohammedanisme weer een overwinning geboekt. Wanneer ik in Den Haag iets

[p. 11]

in de melk te brokkelen zou hebben, zou ik de Pakistaanse ambassadeur prompt hebben uitgewezen.

Ik belde in een emotionele bui Peter, die in Amerbos achter mijn bureau zat. Hij stond op het punt naar zijn moeder in Tilburg te gaan.

In Psychology Today maakt B.F. Skinner zich zorgen over toekomstige energieproblemen. Hij vertelt het tijdens een televisieoptreden samen met dr. Margaret Mead oneens met haar te zijn geweest. Margaret had gezegd dat wanneer hij het Amerikaanse volk de problemen maar behoorlijk uitlegde, men zich wel beperkingen zou opleggen, ‘as they did during the war’. Volgens Skinner zal het publiek hier in vredestijd niet bereid toe zijn en daar ben ik het mee eens.⁴ Ik heb Mead en Skinner redelijk goed leren kennen. Het lijkt allemaal al zo lang geleden. Jimmy Carter sprak op de televisie een speciale rede uit om er op aan te dringen energie te besparen. Hij spoorde alle Amerikanen aan om vijftien mijlen per week minder auto te rijden. Een redelijk verzoek. Maar wie zal het doen? Hier op Duval Street wordt 's avonds door tientallen auto's op en neer gereden: the cruising for meat by the bored.

Reuters meldt dat Luns weer met man en macht in Brussel voor het sovjetgevaar heeft gewaarschuwd. Tijdens een plechtigheid ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van de navo zei Luns dat het waanzin was om de verdediging van Europa te verslappen omdat een politiek van detente werd gevoerd. Die man wordt betaald als oorlogshitser, no more no less.

Norman Mailer heeft belastingproblemen. Zijn huis aan zee in Provincetown, Massachusetts, moet worden geveild. De belastingdienst heeft het in beslag genomen. Zijn vierde echtgenote Beverly Bentley Mailer eist duizend dollar per week. De man heeft dus zijn pik niet onder controle gehad, als gewoonlijk.

The Warriors, van Paramount, heeft sinds februari al 20 miljoen dollar opgehaald. De jeugd goes crazy over gangland movies.

4 Psychology Today, maart 1979.

6 april 1979

Als een blok geslapen. De hemel mag weten wat ik allemaal heb gedroomd. Peter? Mam?

Senator Henry Jackson attaqueert Carter en waarschuwt dat het Congres niet zal toestaan dat de oliemaatschappijen zwaarder worden belast. Waar haalt Carter de moed vandaan om door te gaan? Zal wel via het geloof lopen. The Miami Herald maakt onderaan de pagina in een paar regels melding van Car-

[p. 12]

ters energieplan. Een Amerikaanse president is eigenlijk machteloos, want hij ziet zelfs geen kans de bazen van de kranten te beïnvloeden meer prominente aandacht aan zijn goed bedoelde plannen te besteden. De ‘vrije’ Amerikaanse democratie is eigenlijk een krankzinnig systeem. Ik lees dat psychiatrische patiënten 40 procent van alle ziekenhuisbedden bezetten in de vs. Isaac Asimov beweert dat ‘computers will make it possible to treat masses as individuals’.

Carter heeft toestemming gegeven om een moderne Sperry Rand-computer aan het persbureau tass te verkopen voor 6,8 miljoen dollar. Senator Henry Jackson en senator Patrick Moynihan hebben dit onmiddellijk bestempeld als een ‘onverklaarbare daad van zwakte en terugtocht’. Volgens deze heren zou tass nauwe banden hebben met de kgb en dan ken je het verhaal verder wel. Kan je met zoveel idioten zonder hersens hoegenaamd wel regeren?

Intussen laat het Kremlin dit jaar blijkbaar 50.000 joden vertrekken, een recordaantal. Dat zou de senatoren toch milder moeten stemmen.⁵

5 The New York Times, Bernard Gwertzman, 3 april 1979.

[p. 13]

Een artikel over de Los Angeles Times van David Halberstam, doet mijn gedachten afdwalen naar hoe de vs over 30 of 50 jaar zullen worden bestuurd. Hoe kunnen ze loskomen van de huidige sick operation en overgaan naar een systeem waarbij enigermate de rechten van alle mensen een stem zullen krijgen? Hoe kunnen de Sovjets ooit de redenaties van Carter volgen in dit tijdperk van computerkunde? Deze twee werelden, usa en ussr zijn onoverbrugbaar. Welke samenleving zal het eerst sneuvelen?

7 april 1979

Ontbijt. Ik hoorde een duif koeren. Ik weet uit de tijd van De Horst dat dit komende regen betekent.

Ik schreef een artikel voor De Typhoon over Carters energie-plannen.

Een Bulgaarse psychiater, die een Research Institute of Suggestology oprichtte, beweert technieken te hebben ontwikkeld die beloven ‘to open to all not only such specific powers as superlearning and supermemory, but the full repertoire of paranormal abilities as well’.⁶ Lijkt me sterk. Dr. Georgi Lozanov zegt zijn ideeën te hebben ontleend aan yoga, hypnose, autogenetica, drama en parapsychologie, plus de kalmerende ritmen van barokmuziek.⁷

Richard Restak beschrijft vindingen van hersenwetenschappers om via gevoelige elektronische proeven na te gaan hoe besluitvorming in hersens plaats vindt. Via geavanceerde computertechnologie en elektroencefalografie (het meten van de elektrische activiteit in de hersens) schijnen psychobiologen er in te zijn geslaagd gedachten van te voren te signaleren. De nieuwe techniek draagt de naam ‘evoked potential’ waarbij een e(elektro) e(ncefalo) g(rafie) machine wordt gebruikt om de reacties van de hersens te meten in ant-

6 Psychology Today, maart 1979.

7 Sheila Ostrander and Lynn Schroeder with Nancy Ostrande, Superlearning, Delacorte, New York, 1979.

[p. 14]

woord op experimenteel toegediende stimuli. Met een p300-golf kunnen neurowetenschappers bestuderen wat er gebeurt wanneer een stimulus geen voorspelbaar patroon vertoont. Emanuel Donchin van de University of Illinois vermoedt, dat wanneer een p300-golf in beeld komt dit verband houdt met het afwegen van een te nemen besluit in de hersens. Een onderbreking in de curve speelt zich in honderden milli-seconden af. Langs deze weg kunnen mentale ziekten, leergebreken, seniliteit, psychopathisch gedrag - het verschil tussen psychotische en neurotische patiënten - worden gemeten.⁸

In Psychology Today is een questionaire opgenomen over vriendschap. Hoe worden mensen vrienden? Hoe differentieer je soorten vriendschap? Wat vinden we prettig en vervelend aan vriendschappen? Terwijl vriendschappen dikwijls belangrijk zijn in levens wordt er in de psychologische literatuur nauwelijks aandacht aan dit aspect gegeven. Dagelijks gebruiken we zinnen als ‘een vriend gaf me dit telefoonnummer’ of ‘mijn vriend en ik zagen gisteren een fantastische film samen’. We hebben vrienden en bekenden, intieme vrienden en oppervlakkige vrienden, vrienden op het werk en bevriende buren. Ga je er dieper op in dan verschillen interpretaties over wat vriendschap is hemelsbreed. Ludwig Wittgenstein kwam tot de conclusie ‘that no single set of characteristics completely defines a “game”.’ Filosofen, schrijvers en dichters hebben geschreven over ‘the joys and sometimes the costs’ van vriendschap. ‘The concept of friendship is changing in a highly mobile society in which values and institutions (particularly the family) are undergoing rapid transformations,’ aldus het blad. E.F. Schumacher, auteur van het beroemde Small is beautiful, spreekt in The Atlantic over ‘the pathological distribution of wealth’. gnp betekent niets voor hem ‘because it is a purely quantative concept (...). How can anybody assert that “growth” is a good thing? If my children grow, it is a very good thing; if I should suddenly start growing, it would be a disaster (...). The quality of life - not the quantity - is what matters. gnp, being a purely quantitative concept, bypasses the real question: how to enhance the quality of life.’ Ja, en voor iedereen! Dat is de essentie van Limits to growth van de Club van Rome. Ik ben er nog altijd trots op ben dit in Nederland te hebben binnengebracht.

‘The moment we allow the economic calculus to invade everything, nothing becomes worthwhile anymore,’ aldus Schuma-

8 Psychology Today, maart 1979.

[p. 15]

cher. Hij geeft het voorbeeld van hoe in het verleden kathedralen werden gebouwd voor de glorie van God ‘worthy of the dignity of man’. Tijd en kosten werden niet gespaard. Alleen het beste van het beste was goed genoeg te zijner ere. Er kwam geen econoom aan te pas die ging becijferen wat de kosten waren wanneer aan de bronzen deuren van een kathedraal 28 jaren werd gearbeid. Wat me doet herinneren aan het ongeduld van Nikita Khrushchev, toen hij Midden-Java bezocht en Sukarno hem de ateliers voor Javaans houtsnijwerk liet zien. Khrushchev vond dit waanzin. Waarom niet hetzelfde gemaakt aan de lopende band met machines? Schumacher roert dit hete hangijzer eveneens aan als hij vraagt: ‘What is the appropriate technology for rural India?’ Hij spreekt over ‘intermediate technology’. In plaats van grote industriële projecten pleit hij voor ‘mini plants’ om meer mensen aan het werk te houden in plaats van machines. Nog erger, straks zullen computers het denkwerk overnemen.

Wat me grenzeloos verbaast, is dat ook Schumacher, wanneer hij er niet uit komt, zijn toevlucht zoekt bij de message of religion. Ook Schumacher concludeert: ‘I don't know how it is, but I believe there is a Creator. I believe in this higher level, and it would be most probable that the Creator could have put into life loquacious beings like you and me and never say a word to us. He has actually communicated to us. This is called revelation. The sacred books of mankind, which I have spent many, many years studying, communicate to us by various means, in a subtle way, (ik schreef in de kantlijn: Capitulation!), an educative way.’

‘Let us recall what a human person really is,’ aldus Schumacher. ‘First he comes from the divine level into this earth. He is a son or a daughter of the divine. Secondly, he is a social being, he doesn't come alone. He is put into a social context. And third, he or she is an incomplete being. He has been sent here to complete himself.’ Dat is dus klinkklare onzin, want daarvoor is het instrument van vervolmaking, the brain, te chaotisch en leent het zich er niet voor het ooit onder de knie te krijgen. Zie maar hoe Schumacher zelf naar religie uitglijdt bij gebrek aan een andere verklaring.

‘From this concept,’ als hierboven door Schumacher weergegeven, ‘have been formulated all the ethics and all the instructions to the human race.⁹ As a divinely arrived being, he is called upon to love God in a traditional language.¹⁰ As a social

9 Dat is nu juist de oorzaak van de heersende chaos.

10 Hoe krijgt hij het door zijn keel.

[p. 16]

being, he is called upon to love his neighbor. And as an incomplete individual being, he is called upon to love himself. If these three absolute needs are not fulfilled, he becomes unhappy, destructive, a vandal, a suicidal maniac. The social, political and economic organizations ought to reflect these needs.’ Wanneer ik zoiets lees, ben ik het contact met het brein van Schumacher kwijt.¹¹

11 The New York Times, editorial, 6 april 1979.

8 april 1979

Ik had een walgelijke nachtmerrie over Peter en Casper Bake. Weet er niets meer van, alleen dat ik zeer van streek was.

Lig zalig, rustig op het piertje in de zon en de wind, de zeelucht opsnuivend, terwijl mijn gedachten constant bij Peter terugkeren.

Washington heeft dus handelsbetrekkingen met het Kremlin afhankelijk gemaakt van het aantal Joden dat het land mag verlaten. The New York Times schrijft in een hoofdartikel dat men onlangs de Chinese leider Deng Xiaoping dezelfde vraag stelde, namelijk of hij bereid was dissidenten te laten vertrekken. ‘How about twenty million?’ zou hij hebben geantwoord.¹² Key-West is een gay-eldorado. Hier lopen de lekkerste kerels rond. De plaats barst van de bars, cafés en restaurantjes als ontmoetingsplaatsen. Gisteravond ben ik in Club Bath weer prima aan mijn trekken gekomen. The New York Times komt met een zeskoloms, tendentieus verhaal dat vertelt dat de lokale mensen de invasie van gay als een ellende ervaren. Ik heb er absoluut niets van gemerkt. ‘Female impersonators and queers,’ herinnert zich een bewoner van Key-West ‘were loaded into a deputy's automobile and shipped to the county line.’ Onzin. Het is Key-West nog nooit zo voor de wind gegaan, sinds de homo's van New York en de oostkust hier neerstreken om bruin te worden en naar hartelust te rotzooien.

Erich Segal beschrijft K.J. Dovers studie over Griekse homoseksualiteit.¹³ De basis van het klassieke Griekse onderwijssysteem was ‘an erotic association between the teacher/role model (erastes) and his pupil/protegé (eromenos).’ In het oude Griekenland werd ‘homosexual eros regarded as a compound of an educational with a genital relationship’. De seksuele band tussen oudere en jongere mannen is een rite de passage dat in vele culturen voor komt. Dan schrijft Segal: ‘Ideally, the beautiful young man (Peter dus) should inspire love, but not give

12 The New York Times, Lifestyles, 7 april 1979.

13 The New York Times, 8 april 1979 (Literary magazine).

[p. 17]

himself to his lover.’ Dat is zoals de relatie met Peter zich exact heeft ontwikkeld.

Waar professor Dover verder op wijst, is dat in de oudheid geen morele oordelen over de Griekse homoliefde werden uitgesproken. Niemand, zelfs niet Aristophanes, een van Athene's bekendste schrijvers en vooral bekend om zijn conservatisme, haalde het in zijn hoofd de liefde tussen mannen als ‘onnatuurlijk’ te bestempelen. Ook de Griekse kunsten onderschrijven deze stelling, zoals Dover met talrijke reproducties aantoont. In de vijfde eeuw was ongetwijfeld ‘de mooie jongeling’ de pin-up bij uitstek.¹⁴ Er werd bijzondere aandacht besteed aan gespierde dijen, en vooral ook aan de penis. ‘The smaller it was, the better the man....’ Segal: ‘The Olympian gods were endowed with the penises of young boys.’ Dover stelt het voor dat de samenleving die dagen was geobsedeerd door de schoonheid van naakte jonge mannen, zo zelfs dat atleten naakt hun sporten beoefenden ook omdat ‘all male spectators’ het liefste naar het hele lichaam keken.

14 Zoals dit tegenwoordig bij Calvin Klein het geval is.

9 april 1979

Ontwaakte uit een droom. Erik van der Leeden was in bed in onze bungalow in Huis ter Heide. Ik sprong boven op het bed van Erik, omhelsde hem en zijn lichaam voelde alsof ik hem het laatst gisteren nog in mijn vingers had gehad.¹⁵ Peter was er ook. Het was of ik haast lichamelijk voelde hoe onrustig hij is over zijn toekomst. Ik was er lang mee bezig. Wat kan ik doen om hem te ondersteunen, maar vooral om hem te stimuleren? Rosalynn Carter vertelt in U.S. News & World Report hoe haar geloof haar steeds tot steun is. ‘When we were in the Middle East recently for the peace talks, we prayed continuously for an agreement between Egypt and Israel. The last day, we thought the whole effort had failed. We went out to see the Dead Sea Scrolls. Then word came from Cyrus Vance, that he met Dayan and that there was a glimmer of hope.’ Jimmy had tegen een ontmoedigde Rosalynn gezegd: ‘You just don't have enough faith.’ Daarop heeft de de vrouw van de Amerikaanse president opnieuw gebeden ‘that it would work the way God wanted it to work and it did.’ Dat is dan 1979.

Professor Dover onderstreept in zijn studie over Griekse homoseksualiteit dat vrouwen in de Griekse beschaving als inferieur werden beschouwd, ‘the myths pronounced them lethal’.

15 Erik was al heel wat jaren geleden in lucht opgegaan, maar hij bleef dus in mijn dromen.

[p. 18]

Eric Segal meent dat ‘Homer and Hesiod offer ample proof of a genuine pathology in the Greek attitude towards women.’ Als gevolg van deze houding werden passieve homo's (mannen) veracht, ‘as worse than women’. Pas tegen het midden van de vierde eeuw kwam hier verandering in ‘and heterosexual love began to dominate the poets and playwrights, although boy love is not condemned or totally abandoned’.

Een jongen in een open hemd, een krullenbol met een snor, beide handen in de broekzakken verwelkomt me in de dining room met de woorden: ‘I am the maitre d.’ Queer all the way. In de avond blijft het mooi buiten en het is bijna volle maan. Leonid Brezhnev heeft het bezoek van president Valéry Giscard d'Estaing op het laatste nippertje afgezegd vanwege een griep. Maar Craig Whitney meldt uit Moskou dat het Kremlin gonst van verhalen over de gezondheid van de sovjetleider, die bovendien een steeds slechtere verhouding met premier Aleksei Kosygin lijkt te hebben.¹⁶ Kosygin, die in een aanzienlijk betere gezondheid verkeert - en volgens mij qua intellect en sophistication superieur is aan Brezhnev -, probeert al een aantal jaren af te treden omdat het Politburo gekant blijft tegen de economische hervormingen die hij wil doorvoeren. Waar ik zeker van ben, is dat Jermen Gvishiani hem hierin aanmoedigt, want uit alle gesprekken die ik met hem voerde, bleek klip en klaar dat samenwerking met Westerse multinationals en ondernemingen bovenaan zijn verlanglijstje stond.

Steven de Groote uit Zuid-Afrika heeft in Fort Worth, Texas het Van Cliburn-pianoconcours gewonnen. Zag er een schitterende documentaire over. Wanneer je luistert hoe deze jongens spelen, zou je nooit meer een hand op de piano willen zetten. Later heb ik naar de Oscaruitreiking in Hollywood gekeken. Oliver Stone kreeg een Oscar voor Midnight Express. Jon Voigt kreeg een Oscar voor zijn rol in The Champ, een film die ik nog wil zien. Hij had echte tranen. Ik heb hem altijd voor ‘echt’ aangezien.

16 The New York Times, 8 april 1979.

10 april 1979

Oliver pleitte gisteravond bij de aanvaarding van zijn Oscar voor alle politieke gevangenen in de wereld. Rona Barrett refereerde hier aan op abc Good Morning America, en terecht. Jan Cremer kleineert Stone omdat hij cocaïne snuift, en dat is ook om te huilen. Maar Jan heeft van zijn levensdagen nog niet nagedacht over politieke gevangenen. Ik ga Oliver schrijven en

[p. 19]

wil hem opnieuw wijzen op mijn George de Mohrenschildttekst inzake de Dallas-moord.

Björn Borg heeft John McEnroe in de finale in Rotterdam met 6-4 en 6-2 verslagen.

Erik Eckholm van het Worldwatch Institute in Washington heeft een boeiend rapport geschreven: Forrestry for human needs. ‘People easily forget their dependence on trees,’ luidt de tweede regel. Terwijl driekwart van de wereldbevolking in ontwikkelingslanden woont en over de helft van de nog beschikbare wouden beschikt, verbruiken deze mensen slechts dertien procent van het zogenaamde ‘industrial wood’. Jaarlijks verbruik van hout per hoofd van de bevolking in de ontwikkelingslanden is zes kilogram tegenover 257 kilogram in de vs. Om de zaak in evenwicht te houden moet tegen het jaar 2000 zo'n 20 tot 25 miljoen hectare bomen worden uitgezet. Zoals het zich nu laat aanzien, zal slechts een tiende van wat nodig is, worden bijgeplant. Pas de helft van de wouden in de wereld zijn gedetailleerd in kaart gebracht. Door het gebruik van satellieten is dit werk nu vergemakkelijkt. Het Amazone-gebied is bijvoorbeeld nu voor het eerst nauwkeurig onder de loep genomen. In 1963 meldde de vn dat 29 procent van het aardoppervlak als forest land kon worden beschouwd. Volgens gegevens van de fao (Food and Agriculture Organization) verliest Latijns-Amerika tien miljoen hectare woud per, jaar, Afrika twee miljoen en Azië vijf miljoen.

Vorig jaar werd het achtste World Forest Congres in Djakarta georganiseerd. Eckholm schrijft dat op Kalimantan, het voormalige Borneo, ‘the homeland of Indonesia's lucrative timber boom’ het voorschrift gold dat volgens een ‘select-fell system’ zou worden gekapt, waarbij alleen de grotere bomen gekapt zouden worden. Met de voorschriften werd op grote schaal de hand gelicht. Van alle Indonesische, Japanse, Koreaanse, Filipijnse en Amerikaanse bedrijven, die er op Kalimantan op inhakken zou alleen Weyerhauser Company bezig zijn, zij het op bescheiden schaal, met nieuwe bomen aan te planten waar werd gekapt. ‘These companies and many individual Indonesians are getting rich of the timber trade and the national government is taking in huge royalties that in theory can help finance the the nation's economic development,’ aldus Eckholm. Help het je geloven. De opbrengst van de verkrachting van Kalimantan komt uitsluitend in de zakken van Suharto en zijn militaire maatjes en niet te vergeten zijn kinderen en naaste familie. Dit rapport bevat informatie van onschatbare waarde. Wat doet men er mee? Niets.

[p. 20]

Wat te doen als je een jongen hebt met vrouwelijke neigingen? In het Journal of Social Issues wordt op deze vraag door de psychologen Alexander Rosen, Peter Bentler en George Rekers antwoord gegeven. Volgens Rosen gaat het er niet op de eerste plaats om of het kind naar homoseksualiteit zal afglijden, ‘but to help a child that is upset with its life’. Rosen en zijn collega's hebben de 25 jongens in hun project trachten aan te moedigen wanneer ‘their gestures and mannerisms were not stereotypically feminine’. De psychologen Stephen Morin en Stephen Schultz denken er heel anders over. Zij zijn faliekant tegen dergelijke behandelingen gekant. ‘The choice of an adult gay identity and lifestyle is a positive choice for many individuals,’ zeggen zij. ‘The success of any program to stamp out homosexuality is alarming and appalling. Fortunately these efforts regularly fail.’

Morin en Schultz vinden zelfs ‘that a gay identity must be presented to children as a viable developmental option (...). Children must be informed of the existence of gay identified adults and of gay lifestyles. This can be accomplished through the educational system and through television and other media.’ Volgens deze psychologen zouden via sex education classes eveneens ‘positive models of gay life styles’ onder de aandacht van jonge mensen moeten worden gebracht.

De zee ruikt zalig en is kalm vandaag. Waarom ga ik er eigenlijk nooit in? Ik herinner me de problemen die het gaf als kind te Sprimont, België, in het opblaasbare zwembad van mijn grootouders Poslavsky, te gaan. Er zijn om deze tijd 10.10 uur gelukkig weinig mensen. De eerste dagen kwam hier een jongen die me intrigeerde. Ik wilde hem steeds ontmoeten. Ik hoorde hem vertellen dat hij door de politie was opgepikt. Zag hem een paar maal op z'n eentje in het dorp lopen. Ook al was hij waarschijnlijk straight, ik zou hem graag hebben ontmoet. Soms betrap ik me er op ‘mam’ te mompelen en soms ‘Peter’. Lees te hooi en te gras.

Van Nieuwe Revu kreeg ik een cadeau De weg naar Peruwelz van Henri Knap.¹⁷ Een onzinroman dus. Begin er maar niet aan. Het Ik, heroïesch-individualistische dagboekbladen van Lodewijk van Deyssel uit de reeks Privé-domein¹⁸ is bijna even onleesbaar. De man kondigt aan vijfmaal Parijs te hebben bezocht. Het eerste wat hem opviel toen hij met een vriend het Gare du Nord verliet: ‘...de ontzaggelijke drukte van het straatle-

17 Henri Knap, De weg naar Péruwelz, Elsevier, 1978.

18 Lodewijk van Deyssel, Het Ik, heroïesch-individualistische dagboekbladen, gevolgd door Caesar, Arbeiderspers, Privé-domein Nr. 51, 1978.

[p. 21]

ven...’ Dan: ‘Hier in Parijs wil ik een bijzonder lotgeval, een gevaarlijke ontmoeting hebben. Het is niet zo zeer om zeker te weten dat ik niet laf ben (...).’ Van Deyssel zegt de dood niet te vrezen, want hij weet dat hij geen kwaad heeft gedaan. De eerste mens die geen kwaad heeft gedaan, moet nog geboren worden, maar deze schrijver vertelt: ‘Al weet ik het op dit tijdstip niet met levend weten - ik weet dat ik weet dat ik geen kwaad heb gedaan, aangezien het voor mij alleen kwaad zoude zijn indien het besef van het kwaad als kwaad reikte tot zo hoog als waar ik weet dat ik geen kwaad heb gedaan.’ (Pagina 86.) Dan weet je het verder wel.¹⁹

‘Een meesterwerk, waarvan geen mens het uitzonderlijke heeft gezien (...). Dat prachtige mengsel van kolderieke en ernstige bespiegeling, van nauwkeurige waarneming, diepzinnigheid, fantasie en soms zeer kluchtige zelfspot,’ raaskalt W.F. Hermans op de omslag ter vermeerdering van de verkoop.

Celeste Fremon sprak voor Playgirl²⁰ met de acteur Jon Voight, de ster uit Midnight Cowboy en nu de film The Champ, over de relatie tussen een bokser en diens zoontje van vijf Jamie. Voight heeft al twee huwelijken achter de rug en zegt: ‘Life is dangerous. I think I am a dangerous person in a relationship (...) telling everybody everything is okay when it is not.’

Eigenlijk is het alles bij elkaar een vrij onbenullig verhaal en toch ben ik benieuwd naar die film. Voight gaat uitvoerig in op de onzekerheid van mannen. Er is geen vervangmiddel voor een erectie. Je bent het kwetsbaarst naakt in bed met de ander en te nerveus om aan iets anders te denken dan ‘to fuck’ en je mist hierdoor de realiteit van de ander. Allemaal Simplisties Verbondachtig. Playgirl vraagt of hij intiemere relaties met mannen of met vrouwen heeft. ‘It is a real hard thing to say. I like things to be sexual so I think I prefer women's company, just for fooling around, for relaxing (...). I tend to get rowdy with men. You know? Roughneck and like a young bull, testing my ground.’

Playgirl:

‘Yeah, men tend to do this sort of sniffing and peeing and establishing territory.’

Voight:

‘That's the kind of thing with men, you know. The challenge of each other. It's like fighting. It is very primitive.’ Fremon vraagt dan of Voight monogaam is. ‘What is that? Monogamy. I don't know. I think that is what our generation is doing - questioning whether man is monogamous or woman - or you know. I mean, this whole thing about people interre-

19 Ik streepte nog meer onzin aan wat ik hier verder niet zal benoemen..

20 Playgirl, mei 1979.

[p. 22]

lating. There is a lot of sexual interrelation with people regardless of whether they are monogamous or polygamous or whatever. When two people who are attracted to each other come together, talking their body language they are sharing something. You know, you can't stop people. You can't say, don't look at her, don't look at him, don't smile at her, don't be enjoying her, don't laugh at the joke, don't be compatible with him. Stop the vibes!’ Dat is het exact. Let the thousand vibes bloom! Lees heel wat liever wat Jon Voight heeft te melden dan Lodewijk van Deyssel, of andere Dutch cunts.

11 april 1979

Aan Yale University verricht Jerome Singer, psycholoog, onderzoek naar ‘de verbeelding’. Hem wil ik gaan bezoeken.²¹ Singer en zijn vrouw Dorothy zijn nagegaan of ‘television's rapid-fire delivery affects young children's capacity for imagination and reflective thought.’ Prima om dit bij kinderen te onderzoeken, maar welk effect heeft televisie op de breinen van volwassenen? Ik denk dat dit ingrijpend en verstrekkend is en veel dieper ingrijpt op de neurofysiologie van mensen dan we ons bewust zijn. De Singers lijken door hun onderzoek bezorgd te zijn geraakt over ‘extremely short action sequences, frequent interruptions, and drastic changes in the visual field’. Afgezien daarvan werkt de constante stroom van onderbrekingen voor reclame op de Amerikaanse televisie verwoestend op de mind, lijkt mij.

Producenten daarentegen, zoals van het kinderprogramma Sesamstraat, voeren aan dat zij snelle beelden en afwisseling juist nodig hebben om de aandacht van de kinderen te behouden. Ik vrees dat het om een vicieuze cirkel gaat. Ook de reclamespots beginnen steeds sneller op elkaar volgende flitsen te bieden, waar je in een reflex je hoofd juist van afwendt. Vooral kinderbreinen in het stadium van leren en ervaringen opdoen, zouden niet moeten worden belast met bliksembeelden, omdat ze geen tijd laten voor ‘response and reflection’.

Professor Gerald Lesser, psycholoog verbonden aan de Harvard Graduate School of Education vindt het allemaal maar onzin. Zijn onderzoek heeft uitgewezen ‘that we could find no evidence whatsoever that rapid television pacing has a negative impact on preschool children's behavior. We were unable to find a reduction in sustained effort: nor an increase in aggression or in unfocussed hyper activity’.²²

21 Psychology Today, april 1979.

22 Idem.

[p. 23]

Ik weet niet of de Singers of Lesser het bij rechte eind hebben. Vast staat dat mensen met de dag meer mesjogge worden. Als het niet aan de televisie-drilling van het brein ligt, waar komt deze negatieve trend dan vandaan?

Tennessee Williams woont aan Dundes Street. Ik aarzel hem te benaderen. Maar als ik op mijn gat blijf zitten, gebeurt er niets. Dat is nu juist wat ik Peter steeds probeer voor te houden, maar ik ben nauwelijks beter. Ben toch enigermate bezorgd over Amerbos met Peter alleen daar. Hoop dat hij niemand mee naar huis neemt, want vreemden zijn zelden voorzichtig met andermans spullen.

Worstel door Van Deyssel. Hij gelooft ‘dat ik boven de liefde ben. Het vermogen om de liefde willekeurig in zich te doen ontstaan en te besturen, moet hoger van aard dan de liefde zijn. Ik weet niet proefondervindelijk dat ik dit vermogen heb. Maar ik heb dit vermogen voorzover het zich in het, uit mijzelf alleen geboren, besef ervan bevindt. Ik leef iedere dag van de grootheid, die in mij is’. (pagina 164) Verdiep me liever in Jon Voight.

Iedere dag arriveren nieuwe hordes van spierwitte lichamen, die dan eerst door een rood-als-kreeft-fase heen moeten, om geleidelijk bruin te worden. Ik durf nauwelijks aan de kuddes met Pasen te denken, die Ruhe ist hin.

Schreef een lange spontane brief aan mejuffrouw Boekhoudt en liet vooral mijn zorgen over geld weg.

12 april 1979

Eindelijk is het zo ver. Zwaar bewolkt. Het werd tijd. Je hebt meer energie om veel te doen en de huid krijgt de nodige rust. Toen ik een winkeltje binnenging met ontbloot bovenlijf, werd ik er op gewezen dat het volgens een gemeenteverordening verplicht was een hemd te dragen. Moet je je zoiets in Zandvoort voorstellen.

Hoe lang deed een brief van Multatuli aan zijn geliefde in Nederland er over per boot? Stel je voor dat ik Peter vandaag zou schrijven en het ding arriveert na zes weken? Wie gaat de psychohistorie van Multatuli schrijven? Zou Gerard Croiset eens een foto van hem moeten tonen en zien wat hij er op te zeggen zou hebben.

Gisteren ergerde ik me dood aan twee mensen die met een hond in het water solden. Het beest was doodsbang. Nu moet ik lijdzaam toezien hoe twee negerjongens een klein meisje mee het water in slepen en constant terroriseren. Het kind schreeuwt moord en brand. Wat kan ik doen? Talk sense to the senseless.

[p. 24]

Een absoluut schitterende Indiaanse jongen met lang golvend haar en een prachtig lijf verkeert met een negermeisje met kaal geschoren hoofd. Ze hebben een dochtertje. Dat kan natuurlijk helemaal niet.

Lees Liefdesbrieven van Multatuli.²³ Ik verbaas me toch wel over een zin als deze: ‘Ik was ook verre van opregt in mijne kindsche jaren en nu schikt het redelijk wel en ik herinner mij nog zeer goed welke prikkel mij tot rondheid heeft aangedreven. Het was eergevoel. Ik begreep, dat het lafhartig was, de waarheid niet te durven zeggen.’ (pagina 52). Dat maakt de man zichzelf wijs. Wat bedoelt hij dat hij moed opbouwde om eerlijk te zijn? Misschien is het werkelijk bij hem ‘eergevoel’. Weet het eigenlijk niet. Dat zou ik Peter moeten vragen.²⁴

Wanneer Multatuli spreekt over ‘het huisje van Mevrouw Holle’ moet ik lachen. Deze dame moet hebben gewoond op de theeplantage Bolang. Hoe kwam het dan dat ik mam in een vertederende bui, vooral wanneer zij een hoofddoek droeg, Vrouw Holle noemde? Dat kan ik alleen maar van mijn vader hebben overgenomen, die het uit Max Havelaar zal hebben opgepikt. Mijn vader viel in 1966 vlak voor mijn moeder dood van zijn stoel. Zij nam zichzelf jarenlang kwalijk, of betreurde het, dat zij nooit meer de gelegenheid had hem te danken voor een prachtig leven samen. Waarom heb ik mam nooit gezegd: ‘He knew that, don't worry about it.’

Ik zou De Kleine Johannes willen herlezen.

‘...dat menig hart nimmer een hart ontmoette, dat het verstond.’ - (Multatuli, pagina 67). Hij zal ‘brein’ bedoeld hebben. Maar dat bestaat dus wel.

Dit boek fascineert me. Voel me on basic points met hem verbonden. Ik wil Peter eens schrijven dat in 1957 sommige Indonesiërs, zoals Wim Latumeten²⁵ me wel eens ‘de nieuwe Multatuli’ noemden. Lang geleden.

In Washington heeft de Coalition for Peace through Strength een rapport van 62 pagina's doen uitgaan, waarin wordt gewaarschuwd dat wanneer Washington en Moskou salt ii zouden ondertekenen, ‘the United States would be locked into a position of military inferiority for years to come’. De ratificatie van het verdrag zou volgens deze heren ‘exceedingly dangerous and foolish’ zijn. Het is een andere club dan de Committee on the Present Danger met Paul Nitze, Eugene Rostow, Elmo

23 Multatuli, Liefdesbrieven, Arbeiderspers, Privé-domein Nr. 54, 1979.

24 Je kan nooit een eerlijk mens worden wanneer je het van huis uit niet bent. Multatuli rationaliseert er maar op los.

25 Secretaris-generaal van het Indonesische ministerie van Voorlichting.

[p. 25]

Zumwalt en anderen. In deze groep zitten onder meer William Middendorf, eens ambassadeur in Den Haag, admiraal Thomas Moorer, general Lyman Lemnitzer en ook generaal majoor George Keegan. Keegan voegde er aan toe: ‘The Soviet Union is in the midst of the most extensive war preparations.’ Washington onderschatte het gevaar. Ik wil Keegan ontmoeten, ook omdat ik overtuigd ben dat de ussr andere prioriteiten heeft dan een oorlog beginnen. Hoe leg je dit zo'n man uit?²⁶

Volle maan. Schitterend gezicht. Luister naar Eugene Ormandy met La Mer.

Starsky en Hutch draaien ook nog altijd.

26 The New York Times, 11 april 1979.

13 april 1979

Heb na lang aarzelen en vroeg opstaan Peter gebeld. ‘Ik kom hier op Amerbos helemaal tot rust,’ zei hij met opgewekte stem. Hij heeft al een paar maal in de tuin gezeten. Hij ging met Pasen met Theo Cammann samen dingen doen. Ik ben gerustgesteld en blij dit gedaan te hebben. Vroeg hem mevrouw Hornkamp te bellen om het huis in orde te komen maken.

Heb in de brievenbus van Tennessee Williams een brief gedaan met een lezingenfolder. Ik hoop dat hij in de stemming is voor een ontmoeting en een gesprek.

Wanneer Multatuli schrijft dat er een tijd in zijn leven was ‘dat ik het gezelschap van een inlands hoofd boven dat van Europeanen stelde’, dan weet ik exact waar hij over spreekt. Mijn sterk Indische fase liep van de ontmoeting met Bertie Hilverdink in 1950 tot 1965 ongeveer, toen ik na een lange reeks Indonesische vrienden eerst bij Richard Thieuliette belandde en kort daarna Peter van de Wouw uit Tilburg leerde kennen. Een volmaakter Hollandse jongen is nauwelijks denkbaar.²⁷ Volgens Multatuli had Everdine, zijn ‘Eefje’ hem zijn ‘Hollandse idees wedergeven’. Zoiets heb ik eigenlijk ook doorgemaakt. Ik schreef Peter over mijn bevindingen in Multatuli's brieven.

David Brinkley waarschuwt op televisie dat er voor de verkiezingen van 1980 zo veel Republikeinen mee doen, welhaast genoeg om twee baseball teams mee te vullen: achttien kandidaten. Waanzin.

Koning Hoessein acht de vs niet langer neutraal in het Nabije-

27 In 1981 ontmoette ik nog Eduard Voorbach, ook een Hollandse jongen, blond met blauwe ogen.

[p. 26]

Oosten en is van mening dat de Sovjet-Unie zich langzamerhand met de zaken zal moeten gaan bemoeien. Het sovjetschaakspel van terughoudendheid lijkt vruchten te gaan afwerpen.

Christopher Lehmann-Haupt van The New York Times noemt zichzelf in een review van een verschenen roman ‘a psychological plumber’.

14 april 1979

Een psychohistorische studie zou moeten aantonen waar Multatuli's extreme gevoel voor rechtvaardigheid zijn oorsprong vond. Ik geloof niet dat hij ooit de afstand heeft begrepen die er tussen mensen is en moet zijn, ongeacht welke gevoelens dan ook. Hij blijft worstelen met het sprookje van alles willen geven in liefde. Dat zou pas ware liefde zijn, wat dus onzin is. Alles kan niet want de scheiding is nooit te overbruggen. Eigenlijk is het steeds zorgelijker met hem geworden. Multatuli's brieven aan Tine waren nog te begrijpen en halfway normal. Maar de stroom van woorden naar Mimi toe slaat nergens op. Eigenlijk heeft Multatuli nooit iets opgelost. Ik zie geen vooruitgang.

‘Ik heb voelhorens...’ - (Multatuli, p. 234).

Ligt mijn brief aan Tennessee Williams in de prullenmand? Hij weet niet wat hij mist.

Dat Multatuli zich op zijn 22ste beloofde een genie te zullen zijn, zullen we hem maar vergeven. Maar dan komt een briljante passage (p. 270): ‘Over het geheel is schrijven voor publiek iets indecents. Gij zoudt uw knie, uw enkel zelfs bedekken voor een voorbijganger, en ik geef mijn ziel te koop... 't is infaam! Schrijven is ontucht; want of men schrijft wat men meent of gevoelt, en dan is die intimiteit te fijn voor vreemden, of men schrijft anders dan men gevoelt en 't wordt een laffe flauwe kunstmakerij, als van een gemeene meid die voor geld zich in lokkend postuur stelt of glimlacht. Maar 't publiek is zoo gewoon aan gekochte, en dus nagemaakte, aandoeningen, dat het er niets van begrijpt als iemand zich geeft zooals hij is: De Venus wordt voor vreemd aangezien omdat ze niet gekleed is door 'n modiste, enz.’ Uit het hart gegrepen.

‘De opgave is 't doorworstelen van een prozaisch leven.’ - Multatuli (pagina 275).

Ik houd mijn hart vast voor Brieven uit Rusland van de Marquis de Custine.²⁸ Zo waar, zo waar; wie duikt weer eens op met 22

28 Astolphe Marquis de Custine, Brieven uit Rusland, Arbeiderspers, Privé-domein Nr. 48, 1978.

[p. 27]

pagina's voorwoord?: de fameuze Karel van 't Reve, niet weg te branden als ‘Rusland-specialist’. Hij ventileert weer een stuk zwart-wit anti-Sovjet propaganda. Hoeveel schade doet zo'n man eigenlijk aan de mogelijkheid coëxistentie zelfs maar te benaderen?

De Custine was dus een nicht. In 1824 heeft hij een amoureus rendez-vous met een kanonnier van de garde, wiens kameraden Custine overvallen en half doodgeslagen achterlaten.

‘Ik ben van mening dat de wereldheerschappij voortaan niet toevalt aan onstuimige volken, maar aan geduldige volken...’ - De Custine (pagina 47).

Wat zou ik mam - als zij nog had geleefd - nu graag een brief hebben geschreven.

De sjah van Iran is in Miami. Hij heeft voor het eerst sinds zijn vlucht uit Teheran zijn mond open gedaan. ‘His Imperial Majesty,’ aldus zijn woordvoerder Bob Armal, ‘prayed for a return to order and an end to murder, anarchy and barbarism that sweep a once proud land.’

Ik ben opnieuw naar 1431 Dundes Street gewandeld en heb weer een brief in de oude zwarte brievenbus gedaan. Er brandden lichten. Ik hoorde mensen achter een schutting praten.

15 april 1979

Pasen

Schreef naar Vrij Nederland naar aanleiding van het absolute geklets van Jeroen Brouwers over de brieven van Multatuli.

Moet toch minstens één keer hier memoreren hoe dankbaar ik ben voor deze zalige vakantie. Ik sprak vrijwel met niemand, behalve dan in gedachten met Eckholm, Voight, Multatuli, Van Deyssel, De Custine en vele anderen. Ik miste mijn lieve Peter het meeste.

Richard Barnet van het Institute for Policy Studies in Washington acht een atoomoorlog steeds waarschijnlijker.

‘Carter prays,’ aldus Hugh Sidey in Time²⁹ ‘but it is also noted that he sent aircraft carrier “Constellation” to the Arabian Sea.’ Op de vraag of Carter bezig is meer een figuur uit het Oude Testament te worden, lacht de president: ‘I think so....’ Sidey over Carter: ‘This latter-day Isaiah is trying his best to beat some of our swords into plowshares, but inside Jimmy Carter is the same belief found in most Americans - that our might has done more to preserve modern peace than any other single force.’ Het defensiebudget gaat opnieuw met elf miljard omhoog

29 Time, 16 april 1979.

[p. 28]

naar 125,8 miljard dollar. De vs worden steeds meer een gigantische Krupp-fabriek. Dat moet vroeg of laat ontsporen.

Tab Hunter is een aantrekkelijk baasje gebleven. Hij speelt in een film over surfers.

16 april 1979

Good Morning America begint met een nieuwe serie films over de mogelijkheid van een atoomoorlog. Er worden zinnen uitgesproken als ‘...and while this first half hour of television is over, the Soviet rockets would already have arrived. We would, of course, counter-attack and within one hour 250.000.000 people would have been killed.’ Daarop zie je dan Sandy Hill, met een hand aan haar voorhoofd de zucht slaken: ‘How frightening.’ Volkomen onecht en opgesmukte onzin. Leeg geklets. Amerika heeft al heel lang geen oorlog gehad. Ze begrijpen er niets van. Zoals Georggi Arbatov eens tegen me zei: ‘Misschien is het nuttig dat Philip Handler³⁰ zoveel kabaal maakt over 500 miljoen doden bij een atoomoorlog, misschien schrikt het mensen af.’

Het weer is omgeslagen. Het is een juiste beslissing om nu naar New York te vliegen.

De psycholoog Eugene Kennedy schrijft over wat hij noemt, ‘the foremost American scholar in the field of Mythology’.³¹

‘Myth and symbol are fundamental and essential properties of all religions: they are the special language of religious experience.’ Hij is in gesprek met Joseph Campbell.

‘Myth has many functions,’ stelt Campbell. ‘The first we might term mystical, is that myth makes a connection between our waking consciousness and the whole mystery of the universe. That is its cosmological function. It allows us to see ourselves in relationship to nature, as when we speak of Father Sky and Mother Nature.’ Hij vervolgt: ‘There is also a sociological function for myth, in that it supports and validates a certain social and moral order for us. The story of the Ten Commandments given to Moses by God on Mount Sinai is an example of this. Lastly, myth has a psychological function, in that it offers us a way of passing through, and dealing with, the various stages of life from birth to death.’ Ik vind al heel lang dat kletsverhalen en sprookjes slechts psychologische chaos veroorzaken, die de mens alleen maar verder van huis brengen bij de pelgrimstocht van geboorte tot dood.

30 President van de National Academy of Sciences in Washington.

31 The New York Times, 15 april 1979.

[p. 29]

Campbell geeft dus toe aan Kennedy dat mythen voortkomen uit ‘creative imagination’. Dat mag gewerkt hebben in het tijdperk van de hunebedbouwers, maar ‘the space age demands that we change our ideas about ourselves.’ Het wordt de hoogste tijd. Campbell signaleert tegelijkertijd dat die vernieuwing van denkbeelden wordt tegengehouden door krampachtig aan het oude vast te houden, ‘that is why there is a resurgence of old-fashioned orthodoxy in so many areas at the present time (...) they pull back into one true church, or black power, or the unions, or the capitalist class’. Het oude thema: ‘angst’.

‘We are in a free fall into the future and that is mysterious,’ meent Campbell. ‘It is very fluid and this is disconcerting to many people. All you have to do is know how to use a parachute.’

Hij adviseert: ‘First, we must move socially into a new system of symbols, because the old ones do not work.’ En de symbolen waarvan de kudde klakkeloos aanneemt dat ze nog wel werken (zoals het Huis van Oranje), brengen ons alleen maar verder in het moeras der verwarring. Dat was mijn drijfveer bij de open brief aan beatrix: een achterhaald sprookjesconcept is schadelijk voor de volksgezondheid in alle sectoren. En waarom houdt die man in godsnaam halsstarrig vast aan een nieuwe ‘set’ symbolen? Dat is nu juist wat spoorslags moet worden afgeschaft. We moeten eindelijk in contact komen met de werkelijkheid van de wereld. We weten nu dat we astronauten naar de maan kunnen brengen. Campbell ziet dit als volgt: ‘The mystical theme of the space age is that the world as we know it is coming to an end. The world as the center of the universe, the world divided from the heavens, the world bound by horizons in which love is reserved for members of the in-group: that is the world that is passing away.’

Campbell ziet mythologie als de coördinator van het bewustzijn met het onbewust zijn. ‘The exclusivism of there being only one way in which we can be saved, the idea that there is a single religious group that is in sole possession of the truth, that is the world as we know it that must pass away. What is our Kingdom? It lies in our realization of the ubiquity of the divine presence in our neighbors, in our enemies, in all of us.’ Campbell is overtuigd dat de explosie van nationalisme en xenofobie van Iran is terug te leiden naar de behoefte om de klok alsnog duizend jaar terug te draaien en alle verbinding met andere groepen te verbreken. Ze verdommen om in te zien ‘that our actual ultimate root is in our common humanity, not in our

[p. 30]

personal genealogy.’ Leg dat de ayatollahs maar eens uit, met hun bezetenheid van Allah.

Symbolen vertegenwoordigen geen historische feiten, meent Campbell. Wat ze zeker niet vertegenwoordigen, zijn wetenschappelijke feiten of de werkelijkheid. ‘A symbol,’ meent Campbell, ‘contains a structure that awakens our consciousness to a new awareness of the inner meaning of life and reality itself.’ Ik vind dat puur geklets. Symbolen derailleren het bewustzijn op onherstelbare wijze en leiden onherroepelijk tot nog meer verwarring en chaos. ‘Through symbols,’ aldus Campbell, ‘we enter emotionally into contact with our deepest selves, with each other, and with God....’ Erger kan het niet. Campbell beschouwt het woord ‘God’ zelfs als een symbool en citeert Meester Eckhart dat ‘the ultimate leave-taking is the leaving of God for God.’

Professor Kennedy vraagt dus of onze symbolen als God, heilige Vader, de historische Christus letterlijk geïnterpreteerd moeten worden of dat het slechts mythische begrippen zouden moeten blijven waardoor we beter in contact met onszelf zouden kunnen komen. Campbell somt de vraag op, met God zien als concreet object en God als mystiek symbool. ‘In order to understand a concrete symbol we have to let go of it. When you can let the literal meaning of a religious tradition die, then it comes alive again.’ Dat begrijp ik dus niet. Wanneer je de ‘letterlijke God’ zou loslaten en verlegt naar een ‘mystieke God’ dan zou een respect voor andere godsdiensten vanzelf vrij komen. Dan zegt Campbell een zin, die ik prima voor de open brief aan beatrix had kunnen gebruiken, ‘You don't have to be afraid of losing something when you let go of your tradition.’ Beatrix maakt zichzelf wijs, haar hoog verheven taak door God opgelegd te hebben gekregen. Zonder zich dit zichzelf te hebben aangepraat, zou ze waarschijnlijk nooit in staat zijn geweest de troon te bestijgen. Wat zet je in plaats van God? Wat in plaats van koning? De werkelijkheid? Daar ziet de kudde geen kans toe om mee in zee te gaan, want dan lijkt alles nog slechts een volmaakt uit de hand gelopen gekkenhuis.

De kruisiging van Jezus is zuiver mythologisch bedoeld, volgens Campbell. ‘If we think of the crucifixion only in historical terms we lose the reference of the symbol immediately to ourselves. Jesus left his mortal body on the cross, the sign of earth, to go to the father with whom he was one. We, similarly, are to identify with the eternal life that is within us.’

Waarom vraagt Kennedy nu niet hoe hij dat zo zeker weet? Het kan waar zijn maar het kan ook niet waar zijn. Campbell

[p. 31]

somt de scène op Golgotha als volgt op: ‘Thus the cross has a dual sense - one, our going to the divine, and the other, the coming of the divine to us. It is a true crossing.’ Onzin. Wie zegt dat? Campbell, professor in de mythologie?

‘My favorite definition of mythology,’ zegt Campbell, ‘other people's religion. My favorite definition of religion: misunderstanding of mythology.’ Hij spreekt over de ‘remythologization’ van de religie, ‘the recapturing of the mythological meaning. The misunderstanding consists in the reading of spiritual mythological symbols as though they were primarily references to historical events. (...). The Kingdom of God is within us. Easter and Passover remind us that we have to let go in order to enter it.’ Ik blijf er bij, ‘let go’ ja, maar ‘re-enter’ nee. Mythologie is een pest, een ezelsbrug die we zullen moeten zien te overwinnen, anders komen we er nooit.

17 april 1979

Miami, Club Bath

Ben gisteren aangekomen in mijn favoriete Amerikaanse neukclub. De dark room is redecorated en veranderd in een soort serie van badhokjes. Er zitten gaten in de houten wanden. Wanneer je je pik er door steekt, wordt die aan de andere zijde belikt en gezogen. Ik heb uiteindelijk een nummer met een wilde, Cubaanse hengst gemaakt.

Soms word ik kotsmisselijk van dit soort plaatsen, vooral omringd door gillende nichten. Ik vind trouwens steeds meer dat ik absoluut niets gemeen heb met dit land van crooks. En dan de rotzooi, die ze in een coffeeshop als in Club Bath aan de man brengen; een rek vol met in plastic verpakte chips, crackers en koekjes. Ik bestudeer aan het ontbijt aan de overkant van Coral Way in Coral Gables een agent die zich kennelijk lekker voelt in zijn omhulsel. Hij plet en plukt aan zijn haar, en bekijkt zijn uniform. Onder zijn opgerolde mouwen komen bruine gespierde armen uit. Hij ziet er geil uit, misschien 25 jaar. Ik eet een uitgebreid ontbijt van eieren, ham en all the rest. Op het vliegveld zag ik dat dr. Arnold Hutschnecker een nieuw boek op de markt heeft, The Will to Live. Toen ik op de achterzijde de bekende foto van dr. Hutschnecker in witte smoking zag staan, dacht ik: nee, ik koop het niet. Op de foto ziet hij er uit als een nazi-officier die zich schuilhoudt in Argentinië.

The Miami News bericht dat een zeventienjarige scholier van een middelbare school in Cumberland, Rhode Island wordt verboden zijn oudere vriend mee naar het junior prom te ne-

[p. 32]

men. Paul Huilbert (17) houdt van Edward Miskevich (22), die aan Brown University studeert, maar de mop gaat dus niet door. De oude Grieken zouden op hun voorhoofd hebben getikt.

Ik belde na al die jaren mijn oude vriendin en ex-vrouw Frieda Westerman eens op. Zij stond in het telefoonboek. Ze reageerde buitengewoon plezierig. Zij heeft nu drie kinderen, plus twee uit een vorig huwelijk van haar man. Haar ouders schijnen bij haar in de buurt te wonen. Dit drama, mijn relatie met Frieda, speelde zich bijna twintig jaar geleden af. Ben toch wel blij haar nu weer eens gesproken te hebben. Haar spontane reactie was: ‘Where are you?’ alsof ze best een kop koffie ergens wilde drinken. Toch scheen ze daar enigermate op terug te komen.

‘Where you gay?’ vroeg ze. ‘I don't know,’ antwoordde ik. ‘At the time we met it was certainly not my intention to turn permanently to gay life. But there were a number of considerations later. First: my social position moneywise. I was earning very little money at the time, certainly not sufficient to raise a family. Second: my situation in life did not really warrant the status of a breadwinner, or become father of kids. We simply could not afford anything of a sort. Third: your family and their rejection of a marriage between us, that did not help either. Fourth: our own relationship, while basically attuned towards each other, we were missing some vital links between us. On laughing and humor alone, we could not live forever. What I tremendously resented was your almost total psychological dependence on me at the time. True: the attitude of your family did not help to reduce your leaning on me, which I experienced in a way as not normal. While you were constantly proclaiming your undivided love for me, I do not think you really knew me, or even understood the basic roerselen van mijn ziel. Therefore it all sounded too often unreal to me.’

Zit alleen aan het zwembad en lees. Het zou perfect zijn als die brullende radio niet aanstond, met drums en gestamp, het drukt gewoon op mijn hoofd.

how gay is gay?, vermeldt de omslag van Time³² met als ondertitel, homosexuality in america. Eigenlijk staat er weinig nieuws in en toch is dit verhaal een soort doorbraak voor een blad als Time. Alfred Kinsey formuleerde een homo als ‘anyone who has had more than six sexual experiences with a member of the same gender’. Dertien procent van de mannen en vijf procent van de vrouwen zouden gay zijn in Amerika.

32 Time, 23 april 1979.

[p. 33]

Time ziet 1969 als een keerpunt in de homobeweging in de vs toen 400 gays in Greenwich Village in Manhattan de straat op gingen omdat de politie invallen deed in de Stonewall Inn aan Christopher Street. De demonstraties tegen de oorlog in Vietnam en andere demonstraties voor burgerrechten, hadden de homo's voor het eerst vrij massaal op de been gebracht onder het motto: Wat zij kunnen kunnen wij ook. In 39 Amerikaanse steden, waaronder Washington dc, Detroit en Minneapolis, aanvaardden gemeentebesturen voor het eerst verordeningen waarbij het verboden werd te discrimineren tegen homo's. In 1975 nam de Civil Service Commission naar aanleiding van een gerechtelijke uitspraak een resolutie aan die bepaalde dat de federale regering niet zou discrimineren jegens gays. Het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Agency for International Development namen soortgelijke besluiten.

Veertig congresleden sponsorden een aanvulling op de Civil Rights Act van 1964 welke iets dergelijks bepleitte. Zeker 120 multinationals en internationale bedrijven, waaronder at&t en ibm volgden. Films en televisie begonnen openlijker homoseksuele thema's te behandelen. Sommige politionele apparaten namen homo's in dienst, dit dus voor het eerst. Ook in de kerken kwam men steeds meer uit de kast. Op Harvard University werd een Gay Student Association opgericht. Maar aan de Harvard Business School houdt iedereen zijn ‘gay-zijn’ vooralsnog geheim. In de jaren 1948-1950 dat ik aan Yale University in New Haven, Connecticut studeerde, was iets dergelijks ondenkbaar. Ik wist trouwens toen nog altijd niet wat homoseksualiteit was.

Time wijdt aandacht aan William Masters, gynaecoloog, en Virginia Johnson, psychologe, die sedert 1954 sex research hebben gedaan. Zij hebben 7.000 sekstherapeuten opgeleid en 10.000 orgasmen in hun sekslaboratorium bestudeerd. In 1966 publiceerden zij Human Sexual Response over de fysiologie van seks. Zij doorbraken daarbij het taboe dat seksualiteit op een bepaalde leeftijd zou ophouden. Nu hebben zij een boek geschreven over hun bevindingen met homo's, dat wil zeggen op basis van vrij- en neukpartijen door hen in het laboratorium geobserveerd. Stel je voor je daartoe te lenen! Dat kan alleen in Amerika. Masters vertelde Time dat hij niet precies kon zeggen wat zich uiteindelijk tussen de lakens afspeelde.

Een opmerkelijke conclusie van Masters & Johnson is dat homo's die bijvoorbeeld een jaar of langer samenwonen ‘have a more relaxed understanding of their partner's sexual needs than most heterosexuals, married and unmarried, presumably

[p. 34]

because it is easier to understand one's own sex than the opposite sex’.

Een opmerkelijke ontdekking gaat over heteroseksuelen. ‘As Masters and Johnson tell it, heterosexuals are generally bumblers in their lovemaking: they hurry sex, misread signals and communicate poorly. Men usually assume, wrongly, that lubrication of the vagina means that the woman is ready for intercourse. Many women have no idea how men like to be touched sexually, and most men massage the female genitals in a straightforward gung-ho style that women find harsh. And enjoyment of sex is clouded by the fear of not reaching orgasm. Say Masters and Johnson: “Preoccupation with orgasmic attainment was expressed time and again by heterosexual men and women during interrogation after each testing session.”’

People lie about nothing in the world as much as about sex as a result of the asinine mores and taboos, while the old Greeks had conquered all this infinite stupidity two thousand years ago. How did they arrive at their enlightened views? And what happened before?’ Ik zou dit artikel aan Adriaan van Dis moeten zenden, and make sure he reads it.

Jimmy Carter heeft twee afgezanten naar de sjah van Iran op de Bahamas gezonden om hem ‘te adviseren’ zich niet in Amerika te vestigen. Lijkt me een gezellige job. Volgens Henry Kissinger zou de sjah op humanitaire gronden binnengelaten moeten worden, zeker na al die jaren als trouwe bondgenoot van de vs te zijn opgetreden. Wat dat betreft is Carter een verrader. Time wijdt een reportage aan Summary Justice in Iran. Ook oud-premier Amir Abbas Hoveida³³ is geëxecuteerd evenals grote aantallen generaals en andere prominenten. ‘The roster of the doomed read like a Who's Who of Iranian politics,’ aldus het weekblad. ‘Allahu Akbar!,’ God is groot, riepen de dolzinnige kuddes in de straten van Teheran, terwijl de vuurpelotons op volle toeren draaiden. Sommige terdoodveroordelingen werden tijdens hoorzittingen in 60 minuten beslist.

Zelfs Richard Falk van Princeton University, een man die ik ook om zijn houding ten opzichte van de oorlog in Vietnam zeer respecteerde,³⁴ zegt nu dat hij als rechtsgeleerde teleurgesteld is dat de processen in Teheran achter gesloten deuren plaatsvonden, ‘but we must remember that those men executed were implicated in crimes against their people. In that context, we can compare their punishments with war criminals in Germany and Japan who were killed for their crimes against

33 Na Bhutto is nu dus ook Hoveida vermoord. Zie bijlage 1.

34 Zie ook Grenzen aan de groei, A.W. Bruna & Zoon, Utrecht, 1973.

[p. 35]

humanity.’³⁵ Ik ben het daar allerminst mee eens. Wanneer je de maatstaven van Neurenberg over het gedrag van Duitsers en Japanners zou gaan toepassen op andere volkeren, kan je in vrijwel alle landen beginnen met executeren wegens met voeten



getreden mensenrechten. Een reden waarom er zo'n haast wordt gemaakt, aldus de Iraanse professor Younes Benab, is dat de Islamitische revolutionairen bevreesd zijn voor een pro-sjah coup en dat daarom voordien de voornaamste boosdoeners van het vorige regime al een kopje kleiner moeten zijn gemaakt.

Time maakt van de gelegenheid gebruik een parallel te trekken met het jaar 1789 en de Franse Revolutie. Ik denk dat de kruistochten meer van toepassing zouden zijn geweest, want in Iran vindt voornamelijk een godsdienstoorlog plaats.

Ben met tegenzin naar de film China Syndrome gegaan met Jane Fonda en Jack Lemon. Michael Douglas speelde de cameraman. Magnificent movie. Eigenlijk is die film een waarschuwing over een Three Miles Island-ramp. Zoals Vincent Canby heeft gezegd, een film ‘less about laws of physics than about public and private ethics’. Canby vindt vooral Jane Fonda een steeds betere actrice worden.³⁶

Eigenlijk is China Syndrome dus een herhaling van de Woodward en Bernstein-protesten, de Pentagon Papers, een felle aanklacht tegen de walgelijke tegenstrijdigheden tussen wat overheden zeggen en wat ze doen, het gelieg, het verdoezelen, de mensen die omdat ze de waarheid zeggen worden verwijderd en kaltgestellt, zoals wat Luns en de zijnen met mij hebben gedaan over Nieuw-Guinea. Deze film werpt andermaal het licht op die praktijken. Zal het resultaat afwerpen? Ik vrees van niet. Erger, ik denk helemaal geen mallemoer. De chips in onze hoofden zijn defect, schieten te kort. Ze worden om te beginnen met waanzin en onzin geprogrammeerd. De klok zou alleen kunnen worden teruggedraaid als op het moment dat de

35 Time, 23 april 1979.

36 The New York Times, 16 maart 1979.

[p. 36]

eerste neuronen worden ingevuld, wordt nagedacht en overwogen wat wel en wat niet zal worden ingebracht in de ‘computer’ van kinderen. De input van minds heeft een volledige heroverweging en revisie nodig. De symbolen, mythen en taboes zouden letterlijk moeten worden vernietigd en uitgeroeid, met wortel en al. Zonder die wortel bij de ouderen te verwijderen, zaaien de ‘vruchten’ zich automatisch opnieuw uit. De situatie van de mensheid, na Einstein, het splitsen van de atomen, en nog een paar van dergelijke dr. Faustus-experimenten, is de situatie zo volledig, zo drastisch gewijzigd dat niemand, daadwerkelijk niemand in onze politieke en economische instituties functioneert in de wereld zoals deze inmiddels is. Ook het Congress in Washington (om van de Gouden Koets maar niet te spreken) staat niet met twee benen in onze hedendaagse wereld.

Incidenteel hebben sommige mensen dit door, maar er is niemand die de State of the World anno 1979 weet samen te vatten in een passend model voor de planeet in haar geheel, zoals de Club van Rome, Aurelio Peccei en Jay Forrester wanhopig hebben geprobeerd te realiseren. Bewezen zou moeten worden, zonder twijfel, beyond the slightest doubt, dat er niet zoveel tijd meer is het tij te keren, dat we bezig zijn als een steeds sneller voortstuwende lawine recht op onze ondergang af te stevenen.

18 april 1979

Club Bath

06.30 uur. Ben de dag begonnen met het uit het water vissen van een groot soort bruine vlieg die in het zwembad op zijn rug lag te spartelen. Hij ligt zich nu met zijn poten droog te wrijven. Droomde weer van Peter. Er was de gebruikelijke angst voor concurrentie. Hij was weg. Ik zocht hem overal. Ik miste hem. Vreemd, het trauma van onze eerste jaren blijft meespelen.

De deur van mijn cabine stond ook vannacht op een kier. Er waren de gebruikelijke gentleman callers. Een van hen, een mooie jonge jongen, met een glad lijf en donker haar, zoog mijn wiwimacher met de expertise die je alleen onder Yanks vindt. Hij zei tot besluit: ‘Thank you very much.’

Het Hooggerechtshof heeft een wet bekrachtigd, of liever, heeft gesteld, dat de Amerikaanse Grondwet niet inhoudt dat de federale politie of autoriteiten geen invallen mogen ondernemen om legale elektronische afluisterapparatuur te installeren, wanneer het gaat om zaken die voor gerechtshoven spe-

[p. 37]

len. Journalisten kunnen gedwongen worden persoonlijke notities, zelfs over wat zij dachten, ten tijde dat zij aan geruchtmakende zaken werkten, af te staan. Dat is dus exact wat Time reeds bij mij heeft uitgehaald. Een paar rechters waren het oneens met het meerderheidsbesluit van zes tegen drie. Zij waren van mening dat het uitsluitend diende te gaan over wat een journalist daadwerkelijk had geschreven en niet wat hij terzijde in verband met zijn reportage wel of niet gedacht kon hebben. Al het gelazer heeft te maken met de zaak van luitenant-kolonel Anthony Herbert, die in het programma Sixty Minutes van cbs had gezegd dat hij uit zijn commando was gezet, omdat hij oorlogsmisdaden door Amerikaanse militairen in Vietnam bedreven, hogerop had gerapporteerd. Later heeft Barry Lando, cbs-producer, beweerd dat hij twijfelde aan de verklaring van kolonel Herbert, die prompt een proces wegens smaad begon voor 44 miljoen dollar. Lando beantwoordde 26 dagen lang vragen voor de rechtbank. Dit verslag beslaat nu 3.000 pagina's. (De stukken in mijn Time-proces beslaan pas 1.000 pagina's.) In journalistieke kringen wordt verwacht dat het aantal smaadprocessen tegen journalisten door deze uitspraak verder zal toenemen.³⁷

37 The New York Times, Linda Greenhouse, 19 april 1979.

Miami - Dallas, Braniff Airlines

William Shawcross schrijft een omslagverhaal over Henry Kissinger in Harper's, disgusting indeed. Het is een voorpublicatie over een nieuw boek dat onder meer aangeeft hoe misdadig Nixon en Kissinger tekeer zijn gegaan tegen het koninkrijk Cambodja. ‘They manipulated the press, made secret alliances within the bureaucracy, eliminated rivals from policy deliberation, and displayed a fondness for Gunning normally attributed to Machiavelli's prince.’ Ik weet dit allemaal nog maar al te goed, maar de meeste mensen zijn het allang vergeten. Nixon hield er een ‘Madman Theory of War’ op na. Hij ging er hierbij van uit dat wanneer overzeese leiders maar dachten dat hij getikt was, men sneller concessies jegens de vs zou doen. ‘I call it the Madman Theory, Bob,’ zei hij tegen assistent Bob Haldeman. ‘I want the North Vietnamese to believe I have reached the point where I might do anything to stop the war. We'll just slip the word to them that “for God's sake, you know Nixon is obsessed about Communism. We can't restrain him when he is angry - and he has his hand on the nuclear button.” - and Ho Chi Minh himself will be in Paris in two days begging for peace.’

[p. 38]

Ook zo typisch. Kissinger gedroeg zich in het bijzijn van Haldeman en John Ehrlichman steeds kruiperig jegens Nixon. William Safire³⁸ een van Nixons speech writers, gaf hiervoor als excuus dat Kissinger een nieuwkomer was, die Nixon nooit had getutoyeerd. Maar ook nadat Kissinger in de Nixon-groep was geaccepteerd, bleef Henry kruiperig. ‘But in the privacy of his own office’ veegde Kissinger dan de vloer aan met Nixon. Dan weet je toch wat voor vlees je in de kuip hebt? ‘He would gossip about Nixon's instability, his loneliness, and his “meatball mind”. He encouraged aides to listen in on Nixon's rambling phone calls,’ aldus William Shawcross over ‘Henry the Great’.

Alexander Haig, die later Supreme Commander was voor de navo, roddelde over ‘the madness of the two men’ (Nixon en Kissinger).

Misschien wel het allerafschuwelijkste is om te lezen over 3.630 bombardementen op de grens met Cambodja over een periode van veertien maanden door b-52 bommenwerpers, die gestationeerd waren op het eiland Guam. Twintig vliegende superforten wierpen dan ‘sixty long strings of bombs’ af binnen Cambodja in gebieden, die als ‘boxes’ waren gebrandmerkt, ‘about half a mile wide by two miles long. As each bomb fell it threw up a fountain of earth, trees and bodies (let op de volgorde!) until air above the targets was thick with dust and debris, and the ground itself flashed with explosions and fire. For the first time in the war, so far is known, 48 such “boxes” were stamped upon neutral Cambodia by the express order of the president of the United States’ Het gebeurde ‘in total secrecy’. Ik zal die heren zaeeren nooit anders kunnen zien dan als oorlogsmisdadigers in de Hitler en Göring-klasse, met het verschil dat Nixon en Kissinger ‘got away with it.’³⁹

38 De latere, fameuze commentator van The New York Times.

39 Ik voel me verplicht het hele artikel als bijlage 3 op te nemen, zo schandalig is de informatie.

[p. 39]

Rodeway Inn, Dallas

Belde Jeanne de Mohrenschildt. ‘I have to ask you a thousand questions,’ zei ze. ‘It is better to ask you than to have them investigated. Some are very important.’ Zij voegde er aan toe, ‘George is not here.’⁴⁰ Ik kon mijn oren niet geloven en vroeg: ‘What do you say?’

‘George is not here,’ herhaalde zij. ‘Yes, I know, but I called to ask how you were.’ Zij vroeg of ik bij haar wilde komen, per taxi, twintig dollar enkele reis en dan zou zij eten in haar flat laten komen. Ik ontweek een toezegging en discussieerde met mezelf of het 40 of 45 dollar waard was. Zou George hebben gewild dat ik naar haar toe ging? Zo dankbaar ben ik nu ook weer niet voor de relatie met Jeanne, die me aanvankelijk beschuldigde de dood van haar man te hebben veroorzaakt.

Ik vroeg Patrick Russell om advies. ‘Well, I don't know. You are a journalist. I think it might be interesting for you. You might hear something new.’ Ik belde Jeanne de Mohrenschildt terug. ‘I waited two years to talk to you. I called Pat several times to say, that I wanted to meet you. It will be more interesting for you then for me,’ zei Jeanne. Na enig over en weer gepraat kwamen we overeen elkaar te ontmoeten in het Japanse Sakura restaurant, 5202 Maple Avenue. Dat leek me bovendien veiliger, neutraal terrein.

Patrick zei nog dat hij vorige week bij mevrouw De Mohrenschildt was weggelopen, omdat zij constant dronken was. ‘I smashed a glass on the floor and I left, I had enough of it.’ Ook niet zo netjes. Die situatie duurt dus ook voort.

40 George de Mohrenschildt was in 1977 overleden.

00.05 uur

Jeanne zat in de gang te wachten toen ik in Sakura arriveerde. Zij zag er zeer, zeer goed uit, gebrand door de zon, redelijk goed verzorgd. Zij had een babysitter voor de honden geregeld. Eindelijk zag ik haar na vijf jaar terug, na die laatste afschuwelijke scène in Dallas, toen George nog leefde. Ik heb twee-en-een-half uur met haar gesproken en geef toe dat ik in verwarring verkeer. Zij kwam volmaakt overtuigend over. ‘I am the only living proof, that George is not guilty,’ zei ze. ‘Why did you smear him? You should have left him alone. Could you not have made some money on Sukarno! I told you not to come near him. They made him want to kill himself.’ Ik zette geduldig uiteen dat ik hem uit belangstelling opbelde, omdat hij en ik tenslotte vrienden waren en dat hij me in ver-

[p. 40]

trouwen had genomen, bekend had zich verantwoordelijk te voelen voor het gedrag van Lee Harvey Oswald en overtuigd zijnde dat hij vermoord zou worden, me had gesmeekt hem mee naar Holland te nemen, c'est tout.

Ik vroeg haar dus waarom zij hem in een psychiatrische kliniek had laten opnemen. ‘In het Parkland Hospitaal werd hij slechts met drugs behandeld,’ zei ze nogal defensively. De arts die George had behandeld, Mendoza, was een naam die George ook tegenover mij had genoemd en dus door haar werd bevestigd. Het vreemde was dat die Mendoza maar een maand in Dallas ten tonele verscheen en prompt weer met de noorderzon was vertrokken. Dat is dus verdacht geweest. Een cia mind manipulator?

19 april 1979

Het is duidelijk dat zowel David Rockefeller als Henry Kissinger geweigerd hebben naar de Bahama's te vliegen om de sjah van Iran te vragen niet naar de vs te komen. Cyrus Vance is uiteindelijk de lul, verantwoordelijk voor de weigering, uiteraard in overleg met Carter.

In Libanon schijnen Nederlandse soldaten te zijn aangevallen, waarbij een militair om het leven kwam en acht werden gewond. Holland in rep en roer.

Ik ben nog steeds met Jeanne de Mohrenschildt bezig. Overtuigde ze mij dat de hele De Mohrenschildt-episode als betrokken te zijn geweest bij de moord in Dallas, een volledig canard is geweest? Bij de koffie zal ik er nog eens diep over nadenken. Belde Jeanne. ‘When I called my friends last night that I was home safely, they said: “thank god, because if we had not heard from you by midnight, we would have come out to get you.” And, I am not kidding, these are two, tall, muscular guys. If they kill me now, my friends, and I mean some real honest journalists will continue the work and help clear Mischka's honor and name.’ Ik vroeg me af wat ze die zogenaamde vrienden allemaal vertelde? Alsof ik een gevaar voor haar vormde? Jeanne herhaalde vele malen: ‘George was a sick man. How could you repeat what he said to you, especially after he was dead? You should have left him alone. I told you not to come near him ever again.’ Afgezien van het feit dat zij dit nooit heeft gezegd, beschouwde ik van de twee haar the nut en niet George.

‘No, hardly. When we talked at Bishop College when he wanted to fly to Europe he was petrified and damned scared that they would indeed kill him. He was being terrorized. I was

[p. 41]

with him those days, not you.’ Daar antwoordde zij dan op: ‘How could you repeat the words of a sick man?’ Daarom hadden ze hem in een ziekenhuis laten opnemen voor mental imbalance om dit soort verhalen te kunnen ophangen.

Jeanne vertelde pogingen te hebben ondernomen er achter te komen waar die arts, Mendoza, vandaan kwam en waar hij thuis hoorde. Waarschijnlijk was het niet eens zijn echte naam. Zonder een batterij detectives was dit onmogelijk en zij had daar het geld niet voor. Herhaaldelijk noemde zij George ‘otherwise normal’, behalve wanneer het over Dallas ging. Hij was na juni 1976 pas werkelijk gestoord geraakt over de moord op jfk.

‘Why do you think I put him in a hospital?’ zei Jeanne. ‘We had to protect him from himself. But this doctor Mendoza worked on his mind, so that he would kill himself. He almost did once, you know. How could there have been anything, I did not know? We talked every night. George was a much better person than me. He was so trustworthy. He believed everybody.⁴¹ How was he able to take care of himself, without me? He could not. He simply had to get out of Dallas. So we went together to California. But, he flew back, because he was afraid that they would steal our money from our bank. So, I sent him my ring and said: “Bring it back to me!” He had it in his briefcase when they found him dead in Palm Beach. I knew it. Why do you think I still wear this wedding ring?’

Jeanne: ‘You are on top of my list. What you said about him, all those insinuations, made him in the eyes of the public an assassin. And all this, for making some money. The next man on my list is Edward Epstein, allthough, he did not print one word of what Mischka told him those last days in Palm Beach. The only thing Epstein lied about was, that we were in Guatemala at the time of the Bay of Pigs invasion. That makes him a liar. Sometimes I don't want to look at all at this Dallas material. I am so sick and tired of it.’

Zij gaf toe een bezoek aan Gallery magazine te hebben gebracht. ‘They were nice to me and gave me the material they had published about this affair. But I did not even look at it for many months. I even had a filming session for an entire week with the bbc, when they came out here. I could not go to London to see the show. I had a stroke at the time and was partly paralyzed. I was on the floor and could not walk. It was sheer willpower that got me past this misery.’

41 Dat is complete onzin. George was teveel van deze wereld om niemand te vertrouwen.

[p. 42]

Jeanne vroeg zich af, ook al was zij zeker van Georges dood, waarom er geen autopsie was verricht. Zij helt nog steeds over naar de mening dat De Mohrenschildt werd vermoord. Zij vroeg mij de naam van maffiabaas Santos Traficante voor haar op te schrijven. ‘But how can I prove that he was killed,’ vroeg zij zichzelf meewarig af. ‘The jfk assassination will never be proved. All we initially wanted to do is help clear Lee Harvey Oswald's name. I still maintain that position. And look what we got into. Lies, insinuations and accusations. Now George is an assassin. But the Committee on Assassinations in Washington knows that my husband is not a killer. In their latest findings he is absolutely cleared by the Government and the Committee that he is not an assassin. If he was, how could he have traveled freely in and out of the country?’

‘Even now,’ zei Jeanne, ‘you tell me, you always suspected him of being involved with Dallas. Did you not know that he was joking? Didn't you know that he was a sick man and all he said were the words of a sick man?’ Haar laatste ernstige verwijt was dat toen George mij via David Russell in Houston vroeg hem te bellen, ik in plaats daarvan het Committee on Assassinations in Washington waarschuwde dat hij bij zijn dochter in Florida was. ‘Was that the attitude of a friend,’ vroeg Jeanne verwijtend. Nadat de man weggelopen was in Brussel zonder ooit nog iets van zich te laten horen was ik inderdaad niet in de mood om opnieuw contact met hem op te nemen. Ik had gedaan wat hij me had gevraagd, zijn reis naar Europa gearrangeerd en voor mij was dat het einde van het verhaal.

Het verbaasde me hoeveel zij wist van wat er na zijn vertrek naar Europa was gebeurd. George was naar een vriend in Antwerpen gegaan. ‘Why did you not sent his clothes to him?’ Ik vertelde zijn spullen nog een jaar te hebben bewaard en toen te hebben weggegooid, behalve zijn pijp. Omdat ze opnieuw vroeg: ‘Is that the behavior of a friend?’, begon ik maar niet met te vragen hoe en via wie verhalen in omloop waren gekomen dat ik haar man in Brussel aan de kgb had willen uitleveren.

Dallas - Oklahoma City

Pat Russell, mijn advocaat in de Time-zaak had beloofd mij op het vliegveld te komen spreken. Hij liet verstek gaan. Hoe kan ik ooit verder met die Time-affaire? Als ik miljonair was zou hij de horlepiep voor me dansen. Jeanne had hem ook afgedankt nadat er 2.000 dollar was uitgegeven voor de begrafenis van George, terwijl zij er achter was gekomen dat deze slechts 600

[p. 43]

dollar zou hebben gekost. Kan dat? Dochter Alexandra de Mohrenschildt had het geld wat er nog was, naar schatting 7.000 dollar, in beslag laten nemen.

Oklahoma City, Hilton Inn

De paardebloemen staan hier bij duizenden in bloei. Ik denk dan altijd aan de tekening die Bertie Hilverdink eens voor me maakte, van de kabouter die een paardebloem uitblaast.

Schreef Peter een brief over de ontmoeting met Jeanne de Mohrenschildt.

Mijn vriend Lloyd deMause van het Psychohistorisch Instituut in New York schreef 3 februari 1979 dat ik de aan zijn groep verbonden joodse psychiater, Howard Stein, hier zou kunnen ontmoeten op zijn introductie. Heb hem vanmiddag gesproken. Wat ik denk? Hij is een muziek-freak met portretten van zijn vader, van Beethoven en Toscanini aan de muur. Op zijn bureau stond zelfs een portret van Otto Klemperer. In zijn overhemd staken vijf pennen. Hij ziet zichzelf als een onderwijzend mens, als een soort dirigent op zijn gebied. Ik bracht naar voren dat de meeste studenten waarschijnlijk gebruik maakten van niet zuiver afgestemde instrumenten waardoor wellicht een onzuiver eindresultaat het gevolg zou zijn. Collega psychohistoricus Henry Ebel had hem gevraagd me een fotokopie te geven van zijn tekeningen ‘What did he do for an encore?’

Ik vroeg Stein waar die dringende behoefte aan symbolen, mythes en mascottes, als een koningin, in hemelsnaam vandaan zou kunnen komen. ‘We are being taught these idiotic totems as being normal states of affairs and once we have grown up we are unable to rid ourselves from this nonsense,’ zei hij.

Sprookjes achtte hij een noodzaak voor kinderen ‘as a halfway house towards growing up’. Maar waarom dan die bloedige verhalen enerzijds en de prins en prinses leefden eeuwig gelukkig anderzijds? Stein: ‘Children themselves develop these tales. The problem is, as we grow up we do not any longer need them. We could ask ourselves, are we copying reality in fairy tales?’ Het was duidelijk voor me dat dr. Stein improviseerde. Ik zei dat we sprookjes kunnen missen als kiespijn, omdat ze het denken en beleven corrumperen nog voor de opgroeiende mens ook maar een kans heeft gekregen ‘to come to terms with reality’. Daar was hij het mee eens. Ik stelde voor dat er een nieuwe set sprookjes zou worden geschreven door intelligente mensen, die wisten waar zij mee bezig waren en tenminste enige kennis hadden van de neurofysiologie van een (kin-

[p. 44]

der)hoofd of de betekenis van neuronen als informatieverwerkers. ‘How can Jimmy Carter establish peace in the Near-East if he cannot make contact with reality in his own goddamn head? He kept praying the other day while in Cairo and Aswan.’

‘Yes, exactly, I agree. I don't disagree at all,’ zei psychiater Stein.

‘A child,’ vervolgde hij, ‘will invent fairy tales. It will invent details about his family during the Oedipus stage, when the boy is for instance angry with his father for the love of his mother, which he shares. The crucial point arrives though when he or she comes to resolve these problems. Then the fairy tale stage is passed.’

Ik onderbrak hem: ‘But, in the mean time, the lasting damage is done. How can the young person grasp reality after the pollution spread through nonsense?’

Stein: ‘What happens is, and that is why I spoke of the halfway house between complete fantasy and eventual reality, that because of the different types of child rearing other people do accept fantasy as reality. A person can become catatonic, keeps repeating mistakes. Think of the myth of Cinderella, which is almost universal, about the prince charming and the wicked stepmother. It all belongs to the experience of growing up within the family. Now, the question could be asked indeed: do we let go of these stories or have they become part of an automatism?’

Penetrating intelligence was Steins favoriete tekening van Henry Ebel.⁴² Mij ontgaat overigens het bijzondere van de Ebel-bundel, evenals de clou van bijgevoegde prent. Intussen omschreef dr. Stein zijn vriend en collega Ebel als ‘a borderline psychotic’. ‘If children get the notion of a king or queen programmed in their “chip” and reference cadre it is apparently willy-nilly impossible to erase it forever,’ stelde ik.

‘But a king or queen are being used as a symbol to keep the herd together.’

‘But in doing so these herds behave worse than animals. We are supposed to have outgrown apes, but we behave more crazily,’ antwoordde ik. Welke invloed heeft de onzin van sprookjes op de hersens op de lange duur, dat was wat ik wilde weten.

Howard Stein: ‘The question how to stop wrong “input” in an early stage of growing up presupposes an earlier decision by

42 Zie bijlage 4.

[p. 45]

those who are adults at the time that they unanimously have agreed not to put bullshit into the minds of kids.’

Ik vroeg, naar aanleiding van mijn gesprekken hierover met de neurofysioloog José M.R. Delgado in Madrid: ‘Zou dit kunnen gebeuren via leercomputers en het programmeren van dergelijke machines op een intelligente, rationele basis?’

‘Our latest totem is the computer. When you talk of the input a child receives in terms of the output of parents, and how it would be possible to dewire concepts about kings and queens, I am reminded of the metaphor of the onion. When they talk about love for the queen, what they are really talking about is love for the mother. What you would have to help them do though, for instance by psychoanalysis, is gradually peel the layers of the onion, the symbol, the image, the myth. At the core of the onion you find the meaning of the myth and the symbol. You would have to go and probe all the way down to the core, and have them re-resolve what, in fact, they have never resolved but only ritualized and symbolized. If that is done the need for all the other outer layers of the onion evaporates. A lot of direct forms of modern psychotherapy, like in encounter groups, amount to trying to help the patient deal with reality and forget the core of the onion.’

‘Could people live without myths and fairy tales and leave those stories acted out in paintings and operas, instead of having queens in golden carriages drive through the streets in 1979?’ Dr. Stein looked puzzled. Ik vervolgde: ‘Is there not a danger people become confused? Queen Juliana lives in a white palace. The symbol of the White House became really besmurched through Richard Nixon. It brought the place closer to reality. My worry is: what happens if people in general apply fairy tale images and concepts to actual political power symbols that have to decide over life and death of us all, even of the planet on the whole.’

Stein: ‘I do not agree with that. It is dangerous. The problem being, that a person that attributes fairy tale values to the real world does not know he is doing it.’

‘Now, that is exactly the problem and the mortal danger!’

‘I return to the metaphor of the onion. Psychohistory is trying to understand American history through taking off lager by lager of what actually happened, including what occurs in the minds of the Nixons, Kissingers and Carters. When you take a look at the past 4.000 or 5.000 years of history, you find an immense repetition and compulsion to reenact the same myths for instance by the Jews.’

[p. 46]

‘That is what I am saying,’ zei ik. ‘Repetition of the same shit over and over again must have a reason, a source. Therefore, deprogramming these myths, that can be brought no longer in line with new realities, means that the people who live now, have to be made cognizant of the simple fact that they represent the past, what was perhaps relevant ages ago, and does no longer apply to the present. How to make people realize we need this nonsense like a hole in the head?’

‘One way is through psychoanalysis and psychohistory.’

‘Yes, but we are talking of how to deprogram 14 million Dutchmen in accepting the fairy tale of a queen for real. How to demythologize millions of people?’⁴³

‘If I knew, I would have already done it,’ was Steins reactie. ‘You are here in shark ridden waters. It is true that a model, a paradigm for culture or ethnicity is in fact in itself largely pathological. Look at the University of Oklahoma getting together with the University of Nebraska for their yearly football game. It is warfare ritualized. I am aware of the studies by Alan Dundes and La Barre, my teacher, a hero of mine. We should demythologize some of the defenses that we think defend us, while in fact they make us more vulnerable. This is one of the paradoxes. And this goes, not only for Jewish culture, but for culture per se. Why does the borderline between us and them have to be drawn here? All negative aspects of childhood, mother, father, family romance are being projected onto the alien group. How is it possible for a group, for “an us” to exist? It is proven by history cross-culturally that “us” can exist when there is a him. The way we have formed groups through group-antagonism is inherent to group-information. There cannot be “an us” without simultaneous the formation taking place of “a them”. I do not think this is a problem of “reprogramming brains”.’

Hij vervolgde: ‘We project on to the child our own problems. We so mistrust the infant. We seek to knock sense into it. The perception of the world of children is mediated through childhood fantasy and fairy tales. Children need to see themselves and in the process learn to see others.’

Uit het materiaal dat ik via de redactie van Behavior Today, het blad van het Psychohistorisch Instituut in New York, had toegezonden gekregen, bleek dat een aantal psychohistorici zich bezighield met de kwestie Israël, en de psychohistorie van het zionisme. Professor Stanley Rothman van Smith College,

43 Dat is het probleem waar Mikhail Gorbatsjov in de tachtiger jaren niet uit kwam. ‘Nieuw denken’ alleen was onvoldoende.

[p. 47]

bijvoorbeeld. Hij concludeerde, ‘that the relatively “matriarchal” Jewish family structure may help to explain - in conjunction with other significant variables - some of the characteristic achievements and problems that Jews have experienced as members of modern industrial societies. De Rorschachtest en ander onderzoek wezen uit: ‘The Christian radicals stressed intellect, mental organization, and inner control. They exhibited a strong need to master their emotions (...). The Jewish radicals were very different. Their Rorschach testing led to conclusions, also reinforced otherwise, that they did not shun affective experience. Rather, they yearned for it. They seemed to move toward people not as objects but as providers of, and occasions for, excitement.’ Professor Colin Martindale, psycholoog aan de University of Maine, kwam tot een andere conclusie. Zijn hypothese was ‘that Jewish subjects show a relative superiority on tasks that are dependent on the left cerebral hemisphere and a relative deficit on tasks that are dependent on the right cerebral hemisphere, whereas Protestants show a similar but less extreme pattern and Catholics are relatively balanced in their performance’.

Verbaas me dus ten zeerste over dit genre van wetenschappelijk onderzoek en had geen idee dat het bestond. Professor Martindale: ‘Jewish and Protestant religious rituals emphasize linguistic stimuli and deemphasize complex spatial stimuli such as images, stained glass windows, and elaborate architectual detail. Just the opposite is true of Catholic ritual. In old Hebrew, only consonants are written. Interestingly, the superiority of the left hemisphere in recognition of linguistic material is strongest for consonants. The right of the left writing of Hebrew is also consistent with the finding that the right hemisphere weakness leads to perceptual left-side neglect.’ Martindale concludeert: ‘If the three groups Jews, Protestants and Catholics do in fact tend to process and code information in the differential ways suggested, this would shed some potentially helpful light on the reasons for their historical conflicts.’⁴⁴

‘Is het met joden niet hetzelfde, dat zij al eeuwenlang dezelfde fabeltjes herhalen, waar ze langzamerhand heilig in geloven en die borg staan voor eeuwigdurend conflict,’ vroeg ik.

Howard Stein zweeg. Na een poosje zei hij: ‘Obviously, my silence is connected with that I am not sure of what to say next. Leaders tell usually what the masses want to hear. To do so, they tap into the so-called collective fantasy of the people. Psy-

44 Behavior Today, 19 februari 1979.

[p. 48]

chohistorians try to discover what the greatest fear of the group is and gradually they try to help in a collective way to peel their onion. You cannot simply address an audience about these problems. I have done diagnostic work. I first listen to get to know the problem. These are your defenses, this is your underlying conflict. Pay me fifty dollars and go home. Therefore, therapy that will work has to be in touch with the group-fantasy itself. It must help them articulate their greatest fears.’

‘Okay. Take a group that is possessed by hatred towards Arabs, where do you start? I always think of the Werther effect after Goethe's book. How to attack groupwise the group mythology?’

‘How do you halt an epidemic,’ antwoordde Stein. ‘By helping people to identify what the sickness is. We should assist Jews to begin to become aware, to realize, that what Jews see in Arabs as mirrors of themselves goes for all cultures of all times. One of the first things we could do in the Israeli-Arab conflict is not to become panic stricken when the patient is not getting better, but try to make the patient more defensive. It is a matter of helping people to grow up, like a conductor’ - ik keek naar het portret van Klemperer op zijn bureau - ‘who builds up his orchestra and brings the best out of the musicians.’

Ik begreep uit wat hij vertelde dat men zijn inzichten, vooral ten aanzien van joodse kwesties, niet erg waardeerde. Zijn artikelen werden in joodse publikaties geweerd. Vreemd, want de man makes a lot of sense in that respect. ‘The way to disarming your opponent,’ zei hij over de Israëlische en Arabische conflictmaterie, ‘is by first disarming yourself. Show your strength by first admitting your own vulnerability.’ Wat Stein verontrustte illustreerde hij met het muziekale sprookje Peter en de wolf van Sergei Prokofiev wat eigenlijk drieduizend jaar Russische historie symboliseerde. Die geschiedenis werd gepersonifieerd door de grootvader, die bang is voor de gevaarlijke wereld daar buiten, waar wolven rondzwerven die je verslinden. Maar de kleine Peter wil op verkenning. ‘He is a little latency kid who is not afraid of wolves. He learns to tame his “Id”. He learns to tame the wolf. He does not slaughter the wolf but takes him to the zoo, in Petrograd. He brings the wolf to civilization. Pjotr leaves the stockade. He trust his childhood. He wants to repress his impulses. The grandfather wants to repress in himself what he sees in the child and what reminds him of himself.’

Stein zegt dat dit verhaal hem aan zijn eigen situatie herinnert. ‘If the chairman of this department of psychiatry says some-

[p. 49]

thing that makes me terribly uptight, then I have to ask myself: am I confusing him with somebody else? That is where we need to begin and ask ourselves, where is the borderline?’

‘Sorry, but I hope this does not pertain to people in the Soviet Union having to ask their national symbol, Father Lenin, where the trouble originates. Or for that matter, Dutchmen who are guided by “mother”, the queen on the throne?’

‘Let me use a phrase from psycho-anthropology. They cornered the term: culturally constituted defense mechanism, like looking up to the queen on the throne or in the golden carriage on her way to parliament. This term is particularly applicable to such rituals and to games, like football, and we are back to Alan Dundes. We cannot go out and tackle everybody we hate, but we can vicariously go to football games and see others get banged and bashed around like in a football game. Here we see the dichotomy between the arts, sports and warfare. They may be different volcanoes but they spew the same underlying lava.’

Hij vervolgde: ‘It is possible to develop mental outlets, that sublimate rather than act out impulses. Let me give an example. The Greek tragedians gave us an insight in human nature. Sigmund Freud gave the Oedipus complex the name after the Greek story. Greek tragedies offer an inside to nature, lots of music sports and arts, but this is to deceive, not to give an insight. The distinction is to act out, not to sublimate.’

‘Without ending up in Greece, the symbols and mythology of the Netherlands go back four hundred years, not four thousand years. Could Holland survive without the totem of the House of Orange? An institution of kings and queens based on titles they inherit, which is hardly a democratic way of life, they stand in no relation to the reality of the 21st century. Those institutions came dancing through centuries and are quite ridiculous now.’

Stein:

‘The history of institutions become our excuse. How, in god's name, can we change institutions if they were passed on to us through childhood ever since the myths of Abraham and Isaac? History is being condensed into having a sense of history, which is ultimately what matters. How are we putting together past? What do we use it for? We do not use it for what it was. The past seems so jumbled. We can make it anything we want it to be.’

Ik:

‘Voltaire said history is a set of fables agreed upon.’

Stein:

‘The question is, how are we handling the baggage of history? Do we still need it? We rationalize and say that was the

[p. 50]

history of our land, our people, the Kingdom of the Netherlands. We do this instead of becoming aware that we carry around luggage we have unconsciously chosen to carry around. In this sense, the Israelis gamble with fate like psychopaths. Since we have in our hands nowadays the final means to destroy the planet, others flee back into the Lord and the kingdom in Heaven.’

‘But isn't it sick,’ wilde ik weten.

‘As long as there is a consensus it is not regarded as sick. This, in fact, is the ultimate perversion of majority rule. Actually: it is majority fool. What can you do if an entire society shares the same group fantasy or the same delusional system?’

Ik:

‘The departure of the Shah in Iran turned the country back into the Middle Ages.’

‘To psychoanalyses Watergate is alright, because it is a cultural way of scapegoating a bad guy. But to analyses Jimmy Carter in this way means to sabotage the entire movement of those who are born again. If he is the one whom we have sent into the holy of holies, the White House, how can we attack such purity now? What you do is attack the attacker for being crazy or you neglect or ignore the man because you do not know what to do with it. When you talk about events in Iran, and the American reaction to it, I believe that psychohistory must become a clinical discipline. What you do is, you help those from whom you have learned what you have learned, to learn how to learn themselves, in other words, how to become their own psychohistorians. That means to assist them to recognize that the subject of history in reality is themselves, and how they are using their symbols, where these come from, and that they are not inherited from “a historical past”, but rather from “a childhood past”. What they are doing is reproject a childhood past onto the screen of history. Consciously, they do not know where it all comes from. All they can see is: I know it comes from out there.’

‘Het is toch een drama dat Israël en de Palestijnen elkaar na eeuwen van historisch fabelwerk nog steeds naar de keel vliegen?’

‘De problemen van Israël kunnen pas worden opgelost wanneer de joden ophouden zich eeuwig als slachtoffer van de mensheid en de wereld te zien. De Israëli's zullen moeten gaan beseffen dat hun steeds moeilijker wordende positie in wezen direct is terug te brengen tot de typisch joodse groepsfantasie. Dus tot de joodse cultuur, de joodse geschiedenis, het joodse gezin en alles wat er mee verband houdt. Hun ogen zouden

[p. 51]

moeten worden geopend voor de oorsprong van dit neurotische, zich eeuwig en altijd als slachtoffer te zien. Pas dan zal dit holocaustcomplex kunnen worden verwerkt. Pas dan zal er een einde kunnen komen aan de voortdurende martelgang van het joodse volk. Want helaas is een vorm van op zelfvernietiging gerichte fantasie de eigenlijke inhoud geworden van de joodse identiteit.’

‘Wilt u zeggen dat de joden zich goeddeels inbeelden door de rest van de wereld te worden vervolgd?’

‘Wat we duidelijk moeten maken is hoe van generatie op generatie gevormde groepsfantasieën verhinderen om de realiteit van een gewijzigde situatie onder ogen te zien. Dergelijke door de eeuwen heen opgebouwde groepsdenkbeelden hebben een verblindend effect. Je kunt pas verandering in deze toestand brengen als je erin slaagt de noodzaak van deze door de traditie in stand gehouden denkbeelden weg te nemen. Mensen vereenzelvigen zich hartstochtelijk met dit soort denkbeelden. Waar het om gaat is het volgende: wat wordt er in het collectieve bewustzijn van een groep mensen door deze fantasiebeelden aangericht.’

‘U nam dit aspect van het joodse volk beroepsmatig onder de loep?’

‘Ja. We wilden nagaan hoe vastgestelde mythen geleidelijk aan bij het joodse volk tot onomstotelijk vaste waarheden waren geworden. Want het gevaar van dergelijke misleidende ideeën is dat ze het zicht op de nieuwe werkelijkheid ontnemen. Volkeren bewaren hun symbolische fantasieën en uiterst kostbaar geworden mythen op dezelfde manier, zoals neurotici vasthouden aan de herhaling van hun dwangneigingen. Dit pathologisch vasthouden aan een verwrongen verbeelding, die in geen enkel verband meer staat met hoe de werkelijkheid evolueerde, levert misschien tijdelijke verlichting op, maar staat in feite het oplossen van zeer moeilijke, nieuw ontstane vraagstukken onoverkomelijk in de weg. Iedere nieuwe generatie zit met het probleem dat klakkeloos overgenomen gebruiken en tradities uit een totaal andere tijd nog steeds iets te maken zouden hebben met een nieuwe realiteit.’

‘Het lijkt me dat het Nederlandse volk al evenzeer met een aantal achterhaalde symbolen en mythen zit opgescheept aangaande een groepsfantasie over Oranje,’ merkte ik op.

‘Dat wil ik allerminst bestrijden. Het is toch algemeen bekend dat wanneer een natie of een volk massaal en luidruchtig uiting geeft aan liefde of aanhankelijkheid voor de koning of koningin men in werkelijkheid uiting geeft aan innige gevoelens

[p. 52]

voor een denkbeeldige moeder, in dit geval dus de moeder des vaderlands, zoals in Nederland.’

‘Hoe zouden volkeren kans moeten zien zonder symbolen en sprookjes van een Witte Huis of vader Lenin op eigen benen in de wereld te staan?’

‘Wat we de laatste tweeduizend jaar waarnemen, is de eeuwige herhaling van dezelfde stommiteiten aan de hand van dezelfde vertelsels. Onze groepsfantasieën zullen op de psychische operatietafel moeten. We zullen de analyse van de problemen moeten weten te combineren met de behandeling ervan. We zullen mensen moeten leren op collectieve manier hun problemen op te lossen.’

‘U bent zelf jood,’ zei ik tegen Stein.

‘Ja, zeker. Waarom zijn joden doodsbang voor Arabieren? Wat maakt hen feitelijk zo bevreesd? Symbolen stammen niet uit een historisch verleden alleen. Ze worden door de cultuur heen van ouder op kind overgedragen en als realiteit op het scherm van de geschiedenis geprojecteerd. Wat de psychohistorie nu doet is hen, aan wie men heeft geleerd wat men moet geloven, te leren hoe zij mythe van werkelijkheid kunnen onderscheiden. Psychohistorie is onderzoek waar mensen de heersende symbolen vandaan halen, hoe die worden uitgelegd en in de wereld van vandaag worden gebruikt. Ontmaskeren van de historie betekent het uitpluizen van mythen en symbolen en wat zij in werkelijkheid betekenen.’

‘Zo zou je het onwrikbare gevoel van joden eeuwig te worden vervolgd onder de loep moeten nemen,’ stelde ik.

‘Naar mijn mening heeft het specifieke karakter van het joodse geweten van dit volk een eeuwig vervolgde en gemartelde natie gemaakt. Het allesoverheersende groepsdenkbeeld van het Joodse volk is het slachtoffer te zijn van een onvermijdelijk martelaarschap. Het offer van de eerstgeborene, het offeren van dieren, de Sabbat-moraal en de intellectuele strengheid van het joodse denken, dat alles is een vorm van gezamenlijke herhalingsdrang, die zijn oorsprong vindt in de psychische noodzaak bestraft te willen worden. Vast staat, dat zolang de joden er niet in zullen slagen hiervan los te komen, de geschiedenis van het Joodse volk gedoemd zal zijn zich te blijven herhalen. Joden zoeken onbewust het lot dat keer op keer zo tragisch uitpakt. Zij zijn onbewuste deelnemers aan de uitkomst van hun verdrietige verhaal. Joden waren en zijn nog steeds slachtoffer van hun groepsdenkbeeld. Wat joden denken dat niet-joden tegen hen ondernemen, is precies datgene wat joden zichzelf sedert de oudheid hebben aangedaan. Israël vertoont ook vandaag een

[p. 53]

psychopathische drang om te gokken met zijn lot. Israël lijkt gedreven door een obsessie voor collectieve zelfmoord. De les van de joodse geschiedenis is uiteindelijk dat Israël nooit vrede zal kennen tot het moment dat de joden in staat zullen zijn hun grimmige fascinatie met duizenden jaren van Auschwitz te laten varen. Dus, tot zij hun drang tot zelfvernietiging, die zo nauw is verweven met de joodse identiteit als groepsdenkbeeld, hebben weten te overwinnen.’

Professor Howard Stein wijdde nog uit over het notoire joodse Masada-complex, een joodse vesting die in het begin van de jaartelling door Romeinen werd verwoest. Masada is bij het Joodse volk een soort rechtvaardiging geworden voor het diepgewortelde denkbeeld: dat zal ons nooit meer overkomen. Masada belichaamt het gevoel dat de wereld het Joodse volk altijd weer in de steek zal laten. Waarom verzuimden de geallieerden de treinen naar Auschwitz te bombarderen? Waarom werd aanvankelijk emigratie naar Israël verhinderd? Een vrede in het Nabije-Oosten wordt door dit Masada-complex mede verhinderd. Vandaar ook weer de woede in Israël dat dezer dagen Willy Brandt en Bruno Kreisky in Wenen gesprekken voerden met de voorzitter van de plo, Yasser Arafat.⁴⁵

45 14 juli 1979 werd in het Algemeen Dagblad het gesprek met Stein paginagroot gepubliceerd. Heftige reacties uit joodse kringen volgden.

20 april 1979

Oklahoma City

Gisteravond heb ik de Woman's Dinner Club van Oklakoma City toegesproken. Hemeltje wat een ramp. Het publiek bestond uit ongeveer 180 oudere en bejaarde dames. Een dame zei een gebed op, waarbij ik me in een soort mentale Sahara voelde. Ben bovendien nog sceptischer dan voorheen geworden over het eerbetoon na afloop. Wat was ik vroeger toch naïef, wanneer men na afloop van een lezing zei hoe geweldig het was geweest en dat ik volgend jaar beslist moest terugkomen. Dat gebeurde inderdaad een enkele keer, maar meestal was het loos geklets.

Mijn lichaam is volledig bruin. In dit jaargetijde betekent dit dus: voilà, ik ben in Florida geweest, ik had het geld dit te doen, een statussymbool.

Oklahoma City - Washington dc

Jan van Wieringen, correspondent van de Volkskrant heeft me uitgenodigd. Verheug me hem terug te zien.

[p. 54]

Professor Hirsch Lazaar Silverman van Seton Hall University in New Jersey schrijft in The New York Times over de moeilijkheid de attitudes van mensen bij te slijpen, te veranderen en in overeenkomst met nieuwe realiteiten te brengen. ‘The shades of stereotypic thinking - biased, prejudiced, bigoted, illogical - still come to the surface after centuries of education. History and literature are replete with the utter stupidities of the individual and even of whole nations with ignorant and uninformed thinking. Human nature appears unchanging and unchangeable. What will it take - to say nothing of how long - for peoples to learn the ways of peace? Behavior modification? Insight therapy? Pragmatism? Legislation? Psychotherapy? Reality therapy? Psychoanalysis? Religiosity? Education? To be sure, it will require a sufficient accommodation of some of these in combination perhaps, plus sheer humanity and intelligence, couple with true morality.’⁴⁶

Dat is dus wat ik met Howard Stein besprak, en waarom ik eveneens aandacht besteedde aan het gesprek met Joseph Campbell over de vernietigende kracht van achterhaalde symbolen door de eeuwen heen op minds van mensen. Ik wil ook naar de psychohistoricus Henry Ebel. Het sluit allemaal perfect aan op Hutschnecker, Mazlish, deMause en Abrahamsen.

46 The New York Times, 20 april 1979.

Washington dc

Jan van Wieringen verwelkomde me op de trap van zijn huis. Hij was bijna naar New York gegaan op verzoek van de sportredactie in verband met een reportage over Johan Cruijf.

Er was weer allerhande roddel uit de kringen van de Nederlandse ambassade, waar mijn interview met ambassadeur Alexandr Romanov heftig was besproken. Een diplomaat op de Nederlandse ambassade in Moskou had zelfs gezegd niet te begrijpen dat de nrc het gesprek had geplaatst. Dat is dan de feedback die je over een simpel interview veel later hoort en wat weer duidt op de gebruikelijke sabotage van overheidszijde bij de nrc. Want geloof maar dat Rob Soetenhorst en André Spoor, die mijn artikel er door hebben gedrukt, er het nodige over te horen hebben gekregen. Ik heb zelfs nog steeds de indruk dat ook Jan op zijn hoede is voor me. We zullen zien hoe zich dit ontwikkelt tijdens dit bezoek.

Persvrijheid staat weer in het middelpunt van de belangstelling. Er is intense heibel ontstaan over de inval van politie op de redactie van The Stanford Daily, de krant van de Stanford Univer-

[p. 55]

sity in Californië, een campus waar ik dagenlang kan doorbrengen, vooral in de gigantische boekwinkel. Nadat zelfs het Hooggerechtshof met vijf tegen drie stemmen de inval had goedgekeurd is er een golf van verzet opgestoken, die resulteerde in een verzoek van de regering Carter het vooral opnieuw onder de loep te nemen.⁴⁷

In San Francisco zijn The Examiner en twee journalisten veroordeeld 4,6 miljoen dollar te betalen wegens laster. Twee politiebeambten dienden een klacht in nadat het blad had geschreven dat de veroordeling van een lid van een jeugdbende uit de Chinese onderwereld op onbehoorlijke wijze door de politie was afgedwongen. Er was 30 miljoen gevraagd. Het blijft dus mogelijk miljoenen te claimen voor lasterlijke beweringen in de pers, zoals in het geval van Time waar ik mee bezig ben.

Waar enorm veel over te doen is dat het Hooggerechtshof ‘the state of mind’ van een journalist op het moment dat hij iets zei of schreef, relevant heeft gevonden voor de beoordeling van toekomstige rechtszaken. Tom Wicker, een journalist die ik afgelopen jaren heb leren respecteren, concludeert dan ook dat het besluit van de opperrechters tot gevolg heeft dat redacties en journalisten zich dubbel zullen bedenken voor zij iets schrijven over iemand, omdat de mogelijkheden voor lasterprocessen op deze manier veel en veel groter zijn geworden. Het ergste is dat de waakhondfunctie van de pers door de rechters nog meer aan banden is gelegd, omdat nu een verhaal wat wellicht in een gerechtshof niet waterdicht is te bewijzen, helemaal niet zal worden gedrukt uit vrees voor represailles, waarbij overigens blijkt dat de gerechtshoven nog steeds niet aarzelen boetes van vele miljoenen op te leggen.⁴⁸

Een ander onderwerp dat me al lang bezighoudt, is de schade toegebracht door blèrende geluidsinstallaties en ander vervuilers van het leefmilieu. Zestien miljoen Amerikanen lijden aan ‘noise caused hearing loss’. Nog eens 40 miljoen Amerikanen, arbeiders in fabrieken of op andere werkplaatsen niet meegerekend, staan bloot aan ‘hazardous noise levels’. Ik denk al heel lang dat het een schadelijke zaak is. ‘Noise, it is everyhwhere,’ aldus Jane Brody,⁴⁹ ‘disturbing your peace, jarring your nerves, damaging your hearing and, a growing body of evidence indicates, contributing to a wide array of serious ailments end perhaps shortening your life.’

47 The New York Times, 19 april 1979.

48 The New York Times, 20 april 1979.

49 The Dallas Morning News, 19 april 1979.

[p. 56]

‘The damaging effects of noise start at 75 decibels,’ schrijft Brody. ‘That is the level of traffic noise at a major intersection. Chronic exposure to 75 decibels for about 40 years causes hearing loss (...). Noise injures and eventually destroys the delicate hair cells in the inner ear which detect the different frequencies of sound and transmit them to the brain's auditory center.’ In een jet zit je op 110 tot 120 decibel, een rockband of discotheek 115, een motorfiets, die wat ronkt bij het starten 110, de ondergrondse 90 tot 100, de elektrische grasmachine 96, een scheerapparaat 90, een stofzuiger 85, terwijl een normaal gesprek 60 decibel voort moet brengen. Professor Jack Westman van de University of Wisconsin waarschuwt dat te hoge doses geluid mensen nerveus, moe en geïrriteerd maakt. Uiteindelijk leidt dit soort geluidsoverlast tot toegenomen gevaar voor een hartaanval, te hoge bloeddruk, maagzweren en zelfs diabetes. Psychologisch slagen mensen er in overlast aan geluid ‘af te draaien’, maar dat voorkomt niet de fysieke nadelig gevolgen. Eindelijk ontmoette ik vanmiddag⁵⁰ Richard Barnet, co-founder en co-director van het Institute for Policy Studies in Washington dc. In 1977 schreef hij The Giants, Russia and America door Simon & Schuster gepubliceerd. In 1977 schreef hij in de The New York Times⁵¹ dat de spanningen tussen de supermachten inderdaad waren afgenomen, maar dat het gevaar voor een atoomoorlog groter dan ooit was geworden. De persoonlijke contacten tussen topsovjets en mensen uit het Westen zijn enorm toegenomen, constateerde Barnet, maar de ‘military environment has become much more threatening to both sides (...). For any rational political leader, war is indeed unthinkable, but huge military bureaucracies in the two countries are paid to think about it every day.’

Barnet schreef over de constante race voor superioriteit via hoogwaardige wapensystemen, kruisraketten, enzovoorts, waarbij het er om ging een ‘war winning technology’ te ontwikkelen, die het zou winnen van de andere supermacht. Bovendien zat Moskou in twee arms races: een met China en een met de vs. ‘We are living with the illusions of continuity - that somehow we can continue to have an arms race and avoid nuclear war in the next thirty years.’

Zes maanden later schreef Barnet eveneens in de Times⁵² dat Carter en zijn Koude Oorlog-strateeg, Brzezinski, kennelijk hadden besloten ‘the Commies’ hun tanden te laten zien. Hij

50 Jan van Wieringen had dit gesprek voor me geregeld.

51 The New York Times, 28 december 1977.

52 The New York Times, 6 juni 1978.

[p. 57]

waarschuwde dat je niet ongestraft de wapenwedloop verder kan opvoeren en er vanuit gaan dat detente zou voortleven.

Wat ik in zijn boek belangrijk vond, was hoofdstuk 4, The Image of the Enemy, omdat je altijd weer constateert dat de mensen die enigermate op de hoogte zijn van wat er in het Kremlin werkelijk leeft, de Giants heel anders beoordelen dan de vaste oorlogshitsers van een ander kaliber. Ik zat dus in het gesprek met professor Barnet op de lijn van hoe de geesten in Oost en West enigszins met elkaar verzoend konden worden.

Barnet: ‘A prominent us senator told me two years ago, that the whole strategy of getting domestic support for salt ii was based on convincing people that you really did not have to trust the Russians, but that you could trust these machines, trust the satellites, trust the mechanical means of verification. Once you had that, there was very little trusting of the ussr to do. First of all, this point of view was untrue. It makes claims about verification, and the means to verify are very impressive indeed, but they are surely not watertight. Second: by suggesting that it does, this reinforces distrust and the real issues do not come into the picture.

‘The western record on playing trick and cheating is not lilly white either,’ merkte ik op.

‘Why would it be in Soviet interest, to sign salt ii, to make all the domestic changes that would have to be made, and then cheat? Unless you could cheat on a sufficient scale to be able to obtain a decisive victory - and that is not possible - it makes no sense. Once you cheat on that scale you open yourself up to detection. Then, you have a first class crisis on your hands. Why do it? The situation is much too uncertain on both sides, that either side could score a victory by cheating. But, still, that is the mentality enforced in Washington.’

‘Do you consider a nuclear war possible or even likely?’

‘I think personally, a nuclear war is by no means impossible. If the arms-race goes on, it is even manifestly more probable. Basically, my point is, that we are in a different kind of arms race now compared to the period of 1945-1962. This is not understood by most people. Most of the confidence, that we somehow will keep going and maintain peace through escalating the arms race, or a controlled arms race - if we are lucky - is based on the experience of previous generations. If we got through that one, World War ii for instance, why should it be any different. But it is different. The times are passed that we could uphold the position of policeman of the world, and were able to keep a lid on possible crises. This is no longer so.’

[p. 58]

Hij vervolgde: ‘There are some one hundred and fifty countries now. Aside from that fact, certain issues developed or ripened over the last years, which are literally life-and-death issues. The ussr and the us have nothing whatever worth destroying each other for. In fact, I remember, at the time I was in the State Department, I once asked, “what are the actual disputes between these two super powers?” What they came up with was a Soviet debt of one hundred million dollars for Lendlease goods during World War ii. There was nothing at all worthwhile destroying the world for, nothing at all. What was in dispute was mostly symbolic and in relation with the overall competition between our nations, ideological perhaps, and so on. But nothing insurmountable.’

‘What about the technological rivalry,’ vroeg ik hem.

‘The us is clearly in the lead,’ antwoordde Barnet. ‘We are moving more and more towards counterforce technology, highly automated, and accompanied by military doctrines which feature possibilities of limited exchanges, limited nuclear wars.’

‘But who believes in this late hour in limited nuclear wars?’

‘The Pentagon does.’

‘But they are absolutely crazy.’

‘Of course, they are crazy.’

‘Professor Philip Handler⁵³ estimates that 24 hours of all out nuclear war could net 500 million dead people. Georgii Arbatov in Moscow told me likewise, that anyone talking that way, is raving mad. Once it starts, it spreads.’

‘The president of the United States and the president of the Soviet Union are both on record saying exactly that. Nevertheless, you find in both countries at the level of strategists and weapon designers lots of people who are operating on entirely different assumptions.’

‘At least in Moscow they are under control. Here they are not. An invasion of Cambodia by the ussr is impossible the way Nixon and Kissinger decided all alone on that disaster,’ wierp ik terug.

‘But the Cambodia invasion was Nixon's decision and backed by the leadership in Washington. What I am saying is, because of the nature of military technology, both sides are developing weapons designed to get weapons. Highly automated weapons. I am talking about missiles with highly accurate warheads. Whereas before, submarine weapons for instance were only

53 President of the National Academy of Sciences in Washington.

[p. 59]

able to hit ad random targets or cities. Now the warheads are targeted on missiles. This is significant. By definition, such a missile represents a “first strike” force. What that means is increasing pressures on both sides to put weapons on warning alerts so as to resolve any doubts. And there are still lots of doubts, like lots of beams on radar screens in favor of deciding to shoot than rather not to shoot. Because the danger of not shooting is too great. If you hesitate you can loose all your weapons. That is not entirely true either, because there are always lots of weapons around still, but that is the way they think anyway. That means that we are moving more and more towards those decisions - not by Nixon, Carter, Kissinger, Brzezinski or Brezhnev and his men - but they will be made by computers. That is really where we are going to. Therefore, the opportunities of miscalculation grow day by day.’

‘Robert Jastrow is convinced that people have wiring defects, so perhaps, it is safer to let computers decide,’ opperde ik.

‘I think not, certainly not by computers that we have now. That is why I am so concerned about the Mx missiles and the Trident missiles on submarines. They are terrible.⁵⁴ The Polaris missile was excellent in comparison. A Polaris had a tremendous range, was highly accurate. One crazy sub commander could destroy 480 cities. With the mx or Trident we have commanders, who are theoretically under the command of the president of the us, but he does not know if his commander in chief is dead or alive. He is far out in the ocean. He's on the sub Rosalynn Carter, recently launched. The Soviets are doing just the same. They are behind as usual. Moscow has no choice. Military designers built missiles to destroy your missiles.’

‘That is a vicious circle and there is no solution to the madness?’

‘Unless we stop.’

‘How to deprogram, to decode the minds of the warmongers?’

‘You have got to stop, I tell you. This I have just written in the magazine Foreign Affairs,’ was het antwoord van Barnet. ‘salt ii is here a political problem. It is too minimal an agreement to gain passionate support of people who do believe in disarmament. From the point of view of the hawks, it remains the question - regardless the subject matter - can you trust the Russians? Do we want to enter into this relationship? It could be about robots. It could be about anything. And that is what general

54 De mx-raket wordt vanuit ondergrondse silo's gelanceerd en bevat 10 kernkoppen.

[p. 60]

Keegan and admiral Zumwalt reason: why do it at all? What is really the matter is that they say we are worrying about the Soviets cheating. They are not talking about the Soviets cheating and starting a war. What they are worried about is the political embarrassment of an administration that has committed itself in this hostile environment to an agreement with the ussr. I am sure; the Soviet leadership is faced with the same problem.’

‘Will salt ii be ratified?’

‘It's dubious.’

‘What is Edward Kennedy's position?’

‘He is for it.’

Hij vertelde nog als consultant door nbc televisie te zijn aangetrokken. Hij zou vragen opstellen, indien nbc toch een gesprek met Leonid Brezhnev zou krijgen. Ik adviseerde dat Georgii Arbatov de beste ingang voor het verkrijgen van een gesprek met de sovjetpresident zou zijn.

Mijn volgende bezoek was bij Erik Eckholm van het Worldwatch Institute. Hij leek wat afstandelijk, maar was heel wat aantrekkelijker dan op de foto die ik van hem kreeg. In zijn ogen zag ik een soort verwarring, die betrekking op zijn persoonlijkheid leek te hebben. Het ‘Ik versus de wereld’. Een bloem waarvan de bladen nog maar gedeeltelijk waren uitgewaaierd. Geen waarneembare warmte van binnenuit. Geen trouwring. Een mysterie dus. Nu heb ik hem ontmoet en kan over hem schrijven en zijn onderzoek publiciteit geven.

Ik wilde naar The Champ met Jon Voight gaan, maar Jan van Wieringen gaf de voorkeur aan bezoek bij vrienden. Okay. Wat me opvalt, is dat we over een aantal zaken hetzelfde denken, afgezien dus van homoseksualiteit. Ook hij is het wel eens dat ‘vrije marktseks’ meer kans heeft dan vaste relaties. Ik verlang steeds meer naar Peter.

21 april 1979

Ik bid voor mijn lieve vader en moeder. Vader overleed vandaag dertien jaar geleden aan een hartaanval. Hij had nog zoveel wensdromen en niet vervulde ideeën. Hij stond altijd voor iedereen klaar en streefde naar totale integriteit. Hoe vertaal je de emotie ‘vader’. Probeerde Peter vanmorgen te bellen. Hij was er niet. Jan draait een plaat Hacia La Libertad - heel mooi. Hij werkte als journalist in Venezuela, waar hij een love affair heeft gehad.

Belde Joe Borkin.⁵⁵ Hij moet zich na zijn hartaanval strikt aan

55 Sukarno's advocaat in Washington en sinds 1956 ook mijn vriend.

[p. 61]

doktersvoorschrift houden. Hij zegt nu aan het boek over Bung Karno te zullen beginnen.

Het is meer dan prachtig weer. Ga in de tuin van Jan van Wieringen lezen. Opeens dacht ik: nu moet ik Peter bellen. Hij nam op en zei: ‘Ik wist dat jij het was. De Noor die we in Parijs ontmoetten komt morgen naar Amerbos.’

Het was een rustige dag. Jan vroeg wat vrienden voor een drankje. Ik probeerde ze aardig te vinden maar dat werkte dus niet. Ik was blij toen ze vertrokken waren. Ik vind het met Jan alleen zeer prettig. Hij zei op een vertrouwelijk moment: ‘Maar neemt men je wel au serieux?’

‘That is always the last card they play, when they can't fight someone on concrete issues,’ antwoordde ik.⁵⁶ Hij schijnt soms ook voor Vrij Nederland te schrijven.

56 In 1991 zou ik de harde bewijzen in handen krijgen die aantoonden hoe de overheid decennia lang zich inspande te zorgen dat ik niet au sérieux zou worden genomen.

22 april 1979

Een tandarts en zijn advocaat zijn door een federale rechter in Manhattan veroordeeld tot een boete van 50.000 dollar in juridische kosten, omdat zij ten onrechte en ‘with malice’ dus ‘in bad faith’ een proces hadden gevoerd tegen Barrons National Business and Financial Weekly. Het is nu dus zover in de jungle der juristen en het ‘juridische denken’ dat iemand, die zich door een publicatie beschadigd acht, een proces begint en het verliest, ook nog eens de kans loopt veroordeeld te worden voor te kwader trouw te hebben gehandeld. Stel je voor dat ‘kwade trouw’ voortaan geld zou kunnen opleveren.

Jan van Wieringen zegt dat hij zeker weet dat de advocaat van koningin Juliana in New York had geadviseerd geen druk uit te oefenen op uitgeverij Harcourt Brace Jovanowich, waar de biografie van William Hoffman over de koningin zal uitkomen. Het is toch treurig dat niet de hoog gesalarieerde batterij Nederlandse rijksambtenaren in de vs ontdekten dat dit boek zou verschijnen, maar ik. Alhoewel, het was wel puur toeval en een gevolg van dat ik me ‘encanailleerde’ met Gallery magazine.

Richard Reeves schrijft in Esquire:⁵⁷ ‘Getting ready for war; Congress, the military, and the press are pressing the macho line.’ Hij geeft een uitgebreid aantal voorbeelden van de The New York Times, Newsweek, The Washington Post en Time die allemaal artikelen plaatsten die op oorlogshitserij wezen. Hij noemt niet het nieuwste nummer van National Lampoon waar ook nog eens de meest afschuwelijke verhalen en cartoons -

57 Esquire, mei 1979.

[p. 62]

over bijvoorbeeld de mig-38 - in staan.⁵⁸ ‘The macho Congress,’ zoals Reeves schrijft dat de volksvertegenwoordiging tegenwoordig wordt genoemd, ‘is persuading and pushing the press, which is in turn pushing President and people toward another Mayaguez incident, if not Armageddon.’ De zegeningen van een vrije pers zijn er vele, maar er is veel voor te zeggen de vrijheid enigermate ‘te begeleiden’. Maar hoe dan? Het sovjetsysteem is het andere uiterste; dat is het dus ook niet, vraag maar aan Volodja Molchanov.

US News & World Report wijst op een nieuwe bedreiging voor de planeet: de wedloop tussen Moskou en Washington met als doel de ‘Killer Beam’. Dat is wat Gerard Croiset eens stelde, dat de Russen een straal op de maan zouden plaatsen, die in de praktijk zou betekenen dat het Kremlin de wereld in de greep zou hebben en zou kunnen chanteren.

Generaal-majoor George Keegan beweert dus dat de sovjets hier aan werken en dat dit zogenaamde ‘particle beam weapon’ binnenkort beschikbaar komt. Waar komt het op neer?

‘Fired from the ground, a beam weapon would create a blinding column of white light that would be glued across the sky like a fire hose to wipe out incoming missiles. Its operation might be accompanied by sound like thunder and the acrid smell of ozone. Fired from a space ship, the weapon could destroy enemy missiles as they began their climb into space, or the beam could flash out over hundreds of miles to destroy or disable enemy satellites. Mounted on a Navy ship, it could be used to defend against attacking planes and missiles, even artillery shells. Attacking pilots would have no chance to take evasive action.’

Keegan: ‘In view of the advanced nature of their testing, it is my judgment that the Soviet Union is within one to three years of the first operational deployment of such weapons.’ Dat is niet niks! ‘A single such beam weapon could protect the entire ussr and that would represent the greatest advance in military technology since the atom bomb,’ aldus Keegan.

Ik belde de Persons. ‘Bernard komt morgen thuis,’ zei Ro Person. Hij was weer een maand in twee ziekenhuizen geweest ‘voor hetzelfde’, whatever that may be. Sinds haar eigen hartaanval heeft ook zij nog steeds veel pijn. ‘Als je kunt, kom dan langs,’ zei ze, ‘want hij heeft zo'n behoefte aan contact.’

Ben naar The Champ geweest. T.J., het zoontje, wordt gespeeld door Rick Schroder, die dat fantastisch doet. Faye Dunaway,

58 Zie bijlage 5.

[p. 63]

altijd perfect, speelt Annie. Franco Zeffirelli heeft het schitterend gedaan. Als iemand een Oscar moet krijgen is het zeker T.J. Wat een mooi, blond kind. Het gaat dus vooral om de afschuwelijke beschadigingen die mensen elkaar toebrengen, omdat zij hun pik niet onder controle hebben. Of omdat zij nooit het verschil hebben begrepen tussen seks, eros, philia, agape of caritas.⁵⁹ Ik moest vechten tegen de tranen om te voorkomen dat wanneer de lichten aan zouden gaan, ik een griengezicht tentoon zou spreiden. Zag overigens hordes dames die hun mascara dienden bij te werken. Ik wil die film nog een keer zien, dan met Peter.⁶⁰

59 Love and Will, Rollo May, W.W. Norton, New York 1969, p. 37.

60 Een rescensie van de film van Vincent Canby stond in The New York Times, 4 april 1979.

23 april 1979

New York City

Sliep lang en diep. Bruis van de energie.

Nam contact op met Norman Bernstein, de tussenpersoon naar generaal Donald Donaldson alias Dimiter Dimitrov. Hij vertelde vorig jaar juni een ontmoeting te hebben geregeld tussen Donaldson en Tony Staffieri van Gallery in het Pan Am Building. Tony zei daarentegen dat hij niet aannam ook werkelijk met Donaldson een ontmoeting te hebben gehad zonder dat kolonel Fletcher Prouty bevestigde dat de man inderdaad de mysterieuze Bulgaar was geweest. Bernstein vertelde dat Donaldson nog steeds bezig was om het geld bijeen te krijgen om een film te maken over de vermoorde Russische tsaar. Hij zou Dico vragen of hij bereid was na alles wat er is gebeurd, mij weer te ontmoeten. Leeft Donaldson of is hij dood, that is the question. Omdat Prouty de man is die bij hoog en laag beweerde dat Donaldson met achttien kogelgaten was vermoord, is de kolonel een sleutelfiguur in de affaire.⁶¹

Lezingenbureau Keedick betaalt me voor de twee lezingen, na aftrek van de commissie 934,47 dollar uit. Barbara Applegate waarschuwde al in Washington dat Keedick petty thievery toepast door via dergelijke package deal-contracten voor sprekers te sluiten. Ik moet daar inderdaad weg, maar wat dan?⁶²

Ik heb op het Psychohistorisch Instituut aan Broadway deze keer langdurig met Henry Ebel gesproken.⁶³

‘It is painful to be a modern person,’ aldus Ebel. ‘The struggle to modernize is severe and requires such a turn around from

61 Prouty zou in 1991 Oliver Stone adviseren bij jfk.

62 Zie bijlage 6.

63 Samen met Lloyd deMause directeur.

[p. 64]

the past. Americans behave like maniacs when they engage in tourism in Europe. They never got over the trauma throwing George in out. So they are fascinated by royalty, kings and dukes, their marriages and the gossip that goes with it. Royals offer an emotional consolation, a compensation to make life in the modern age more bearable through an echo from the Middle Ages.’

‘The queen, the symbolic mother of the nation, the ultimate consolation and reassurance,’ vroeg ik verbaasd.

‘Don't forget nations that gave up kings and czars got Stalin's, Hitler's and Musolini's instead. The Germans, losing the Kaiser, turned to Hitler, with a roman catholic background, an Austrian, almost a foreigner who spoke German with a heavy accent. In an hour of danger, when society is in a critical stage, nations tend to search for a modern leader. The Shah of Iran was such a progressive leader at first. Men were wearing business suits and women abandoned the veil. Then, all of a sudden, regression sets in and the entire progressive group disappears and the mindscape of the Middle Ages returns.’

‘Why is modernisation and catching up on new realities, so heavy on the psyche?’

‘What did the old system mean? From 3.000 bc to 1.700 the world was ruled by pharao's, emperors and kings. They were all a continuation of god. They had a sacred role to fulfill. Pharao's were born from the gods. The grand Lama of Tibet came from the gods. Everyone fantasized that monarchs were a version of god.’

‘Even today, royalty in Europe maintains their position was handed to them by god. People do not question this at all, seem to be unaware of the nonsense.’

‘That makes it all the more powerful. Unconscious motivations in our behavior are strongest. Why were powerful tyrants, kings, or today symbolically impressive rulers, necessary for the psychological stability and the daily life in societies?’

‘European kings are figure heads only,’ antwoordde ik. ‘They are not supposed to have an opinion let alone express what they truly think.’

‘That is typically an archaic arrangement,’ verklaarde Edel. ‘For example, queen Elisabeth I, during the British Renaissance, was a very shrewd, subtle, an effective diplomat and a ruler with a genuinely powerful personality and a genuinely powerful mind. That part was basically concealed from the public. The public aspect of royalty is that they should be

[p. 65]

mindless, ride horses, go to the races, wave to people, and say little to nothing, because it would spoil their symbolic function, the function of the supreme ruler as a god or goddess. Herbert Spencer wrote a long poem called The Fairy Queen in which the queen was seen allegorically as a symbol of all the virtues, almost as an embodiment of a goddess of an ancient world. The importance of the ruler is to serve as a target, as an anchor or as a receiving point for tremendous feelings of veneration or abasement on the part of those who are being ruled. What we do learn from the history of rulership is how much essentially the people do need rulers and how desperately important he or she is in the psychological life of masses.’

‘How come? Why is this?’

‘The psychological mainspring for this situation lays in the original deficits and failures in family relations. We know this from studying the bistory of childhood. Children do not receive the kind of complete support, the kind of complete nurturance that they biologically need from their parents. This was historically so, and worse perhaps 200, 300 and 400 years ago, but this continues to the present day. A vast majority of children in the human species, have grown up prematurely or were pushed out into the world without having received enough warmth, personal touching or breastfeeding.’

‘So they became heavily damaged,’ concludeerde ik.

‘Precisely. The damage is enormous. When you have an entire population, all having once been children, most of whom have been psychologically damaged in this particular way, you find in turn commensurably and equally heavy needs for a ruler, who acts as a symbolic parent.’

‘But it's wholly artificial.’

‘Yes, but very necessary, very, very much so. I call your attention to something that is as true for the president of the United States as it is for the queen of the Netherlands. Supposedly, we do not have a king in America. Still, he has many functions like any of these European monarchs. One of those functions is one for which you can find the exact origin at the beginning of the first book of the Bible, when God creates the world. As you know, in the creation story, there is this sentence: “And God saw what he has done and it was good.” God puts the seal of approval on the world. He waves his hand over what he has created and he gives it a kind of magical blessing. Many functions of the president are magical in exactly that way, ceremonial. The fact, that he comes to a particular occasion and approves a certain thing, means nothing in practical terms, but it is almost

[p. 66]

a magical kind of grace on these activities that would otherwise not be as sacred, or not be as acceptable to the people themselves, without the president having made the gesture. In fact, most of his life is like that: ceremonial meetings at the White House; the Boy Scouts come over; his declaring this National Pickle Week. It has nothing to do with providing food, clothing, shelter for the average person. These actions have a purily sacred aspect.’

‘Nevertheless: the power of a modern us president is virtually that of Louis xiv.’

‘The power of George Washington was virtually equal to that of King George iii. After all, he was chosen to overthrow the king. There was no political party system at the time, no opposition. After we got rid of the British king there was a tremendous psychological vacuum, so we made our presidents almost equal to kings.’

‘Okay, but what is the effect of generation after generation of brainwashing with long overdue fairytales about leaders that recall phantasms and chimeras about pharao's?

‘In a very conservative family, where ideas of law and order prevail, where the flag is holy, and where children undergo disciplinarian and authoritarian parenthood, the president, the king will become very important - because in such families children have less opportunity to act out their aggression. Aggressive feelings are being suppressed. In a more liberal family with more emphasis on the autonomy of the individual, and where kids are less guided by an authority figure, where they are allowed a relative measure of freedom, also freedom to act out a bit, even hit back at parents when they have negative feelings, you get a generation of youngsters more rebellious towards institutions. It is the mysterious way of societies where you have all these different types of programming children that exist, or co-exist simultaneously at all levels. You find relatively authoritarian upbringings in one sector and more libertarian in another. Eventually this shows in the political spectrum in congress or parliament. Some generations are in need of a foreign enemy, like the Soviets for instance. Others will feel more dovish towards Moscow and at the same time less respectful for symbols of authority like the president or the king.’

‘I wonder what damage group fantasies of all kinds, about Lenin, ayatollahs, kings and queens exert in the long run in an entirely different environment of a modern world with urgent issues like nuclear energy or nuclear bombs.’

‘What you mean is where do new realities overlap diddle dad-

[p. 67]

dling kings and queens? We are obviously engaged on a planetary scale in a kind of race between our technical expertise and our true self-awareness. I think, that the very growth of political psychology demonstrates, that, at last, we are inquiring into our group patterns. This amounts to a kind of society wide therapy. After all, three hundred years ago, when you said in 1598 in a bar negative things about Elisabeth i, you had your tongue pierced or your Bars clipped, or would be locked up for ten years in the Tower of London, get flogged or God knows what. Except for dictatorships, we can now say what was considered blasphemy in the past. That is a tremendous step forward. Words are no longer regarded as having magical power. The next step is to do what we tried to do in our book about Jimmy Carter,⁶⁴ that is figure out what are the individual psychologicaL needs that are served by a figure in authority. That in turn is a step forward, namely getting these patterns under control, so that we don't blow ourselves up one day and have an entire planet converted into a nuclear wasteland.’

‘The twentieth century could be described as the race to become mentally aware of reality or the race for nuclear survival?’ ‘Notice also how deeply related those two races are. The capacity to analyses, which we developed since the Renaissance, first applied to the physical world, to science and technology, or to construct railways, to build engines, submarines and nuclear reactors. In the latter 19th, but more in the 20th century, these same analytic capacities have begun to be applied to the human mind, as the term psychoanalysis indicates. Not these abilities are being used to figure out, what we originally did with our analytic abilities. Why is it that we choose to build atomic bombs and all the rest? What is here the deep continuity? We first developed a new type of consciousness and now we actually turn that consciousness around to look at the Self. We are in the process of becoming self-reflective about our destructive capacities, which in turn came out of the analytic ability we developed only a hundred years ago.’

‘I still ask: what damage do these fantasy worlds and fairy tales do to the modern mind? Bruno Bettelheim and others advocate that we need the romances about life and reality, but perhaps this works in the arts, but what about hard core daily life?’ ‘Our concept of the arts as a separate domain is very recent and in many ways a fiction as well. As soon as we go back to tradi-

64 Lloyd deMause, Henry Ebel, Jimmy Carter and American Fantasy: Psychohistorical Explorations, Psychohistory Press, New York, 1977.

[p. 68]

tional, primitive society, art does not exist as a separate category. Art is deeply interconnected with religion, ritual and the total meaning of society. That a phase in our development existed in which we invented a seperate box for the arts is a fiction too.’ ‘In the mean time queen Juliana lasted some 31 years on the Dutch throne.’

‘When Dutch parents would fulfill the maximum of the needs of Dutch children, and when these parents themselves would be able to overcome the damage done to them in early childhood, the Dutch royal family would melt away by itself. Once this happens it will seem the most natural thing in the world. Once, the Dutch people would grow up in a severe sense: that what was considered rational, mature, normal, social arrangements was in fact just about as crazy as what you might find in a severely mutilating, primitive society, where they sqeeze heads between boards or do other painful things; the Dutch would become aware rather then remain crazy.’

‘Is it possible to speed up the cure?’

‘You cannot do it from the outside. When individuals become calmer, less stressed, less damaged, feeling less powerless as individuals, then you will see surface less of a need for symbols of power, like the need for adoring royal families. People are becoming self-reflective this day and age, which means that consciousness is already being turned around and made to look at itself. People are becoming aware of their destructive capacities, which in turn resulted from the analytic ability which was developed over the past one hundred years. We could have designed also better windmills instead of becoming dependent on oil. We could have developed technologies that made it a pleasure to stay in one place. Instead we invented this monster on four wheels polluting the world. A railway engine might have seemed rational at the time. And so we have airplanes and missiles. They all express power. Skyscrapers are widely irrational. Like building Brasilia in the middle of the Amazone jungle. They are artistic expressions of the ambitious human spirit. Symbols of national power are not there for rational reasons. All human culture is artistic, is expressive. Art is involved in everything we do, from our wristwatch to jumbo's. We create pseudophallic artifacts with which we fill the world. A handgun is being carried around as a sort of exploding penis. There is nothing left to hunt spouting sperm bullets. It becomes an obscenity when you don't feel powerless.’

‘The prime concern,’ benadrukte ik ‘should be how to change the growing up process of future generations.’

[p. 69]

‘Over the last one hundred years we have moved back slowly and further and further in terms of child development. That is to say: we did away with child labour. We rubbed our Byes and saw eight and nine year olds work twelve hours a day in factories. Then, we began to pay attention to child nutrition. We began to understand that the development of the brain needs protein. We discovered child abuse and we enabled medical doctors to report. In other words: we began to understand the child's physical needs, and from that moved into studying needs in terms of receiving love, care and a close, warm relationship with parents. And this amounts to the most difficult phase of all, namely to convince parents of these needs of their children, while a majority of them were deprived themselves of these vitally important aspects of child rearing.’

‘It is a vicious circle, isn't it?’

‘Today, we see bumper stickers on automobiles asking: “Did you hug your child today?” That this happens is amazing. Awareness is growing. People realize kids need to be hugged in order for the child to feel strong. When it receives that kind of support, you make a man out of a child. By not kissing children when they stand up at three and walk, the child will fall over and over again and cry. Those parents reason: do not hug the child because it will become weak. That is a terrible mistake. It is exactly the other way around. For a young person to feel strong, confident and genuinely capable, the young must be given support and affection especially when they are small. In that case you will not raise adults who need guns, need aggressive means in order to compensate for feelings of weakness, which in turn go back to early stages of infancy.’

‘How would societies without the father or mother symbol be able to run? No father Lenin, no mother Juliana?’

‘We see nowadays a growing number of adults in many countries, who do not need to be regulated this way. That is the crucial part. We still live in societies whose legal systems presuppose, that the individual is a dangerous, uncontrolled, erratic and frightening thing, that has to be corralled and controlled and told what to do. The model of a more autonomous human being, who is self-regulating and self-programming is more and more coming to the fore. For such a man legal systems are really almost irrelevant. He has literally no need for supreme rulers and kings. As it stands, the majority of people still want a president, a system of judges and all the rest because they feel incapable of handling their lives otherwise. They need various controlling mechanisms up to red and green lights. Also they need

[p. 70]

them vis-à-vis others, on whom they project their own sense of dangerousness.’

Hij vervolgde later: ‘We live in a world filled with abstract images. Everything is make-believe. We are creating a world of almost total fantasy, with movies in which so called future possibilities are being portrayed under the aegis of science fiction. The only way to stop all this, in effect is to let it go on so a catastrophe large enough will be created so that no one can ever deny that these were the wrong ways to go.’

‘How crazy and how dangerous,’ reageerde ik.

‘It is supremely dangerous, but until something physical and tangible happens, something that can be seen and felt, like for instance misformed babies being born nowadays; we must be able to feel the connection first. Why did the war in Vietnam last for so long? The majority of the people could not believe that what was going on there was for real. Vietnam was also too far away. The Vietnamese were too alien. Even us soldiers by the verg act of having gone there seemed unreal. Perhaps, when there are corpses on Broadway, or that actual corpses are being carried out of the White House, people will finally believe it is real.’

‘For years I have lectured to audiences in this country,’ vertelde ik Ebel. ‘I always maintained, that in a way it was a shame that the us did not have a war for two hundred years within its own borders. The ease with which Americans talk about war showed to me how easy it was to bomb Hamburg or Leipzig, and how little it was understood what it meant. Bombs on Boston or Philadelphia would quickly change the picture.’

‘Radiation is quite dangerous. Radiation goes through walls. After the Three Mile Island accident near Harrisburg, people could not believe the disaster was for real, because you can't see radiation. Ever since Hirosjima it is known what the long term effects are. But, of course, that happened in faraway Japan. There is something in the human mind that will not accept something that is invisible for real. Not until your own sister or brother is dying from it.’⁶⁵

‘Reading Freuds The future of an illusion,⁶⁶ asked myself ever since what actually must be done to make people lend priority to realities over illusions.’

‘Western anthropologists have since early times concluded that all tribes lived inside fantasy systems of some kind. We have

65 Zo als later opgeld zou doen bij het aids-epidemie.

66 Sigmund Freud, The future of an illusion, Hogarth Press, Londen, 1962.

[p. 71]

them today. Our entire technical apparatus is one huge fantasy system in which above all the common denominator is power, or a sense of power. After all, the reason we choose to exploit atomic energy and that we did not stop and said: “Oh, my God, this stuff is dangerous, let us not even get involved with it, we will never be able to get it under control,” was essential the search for more power. Power, electrical power or technical power, it is really fantasy power. We need all these forms of power in order to magnify ourselves. Even every time we get into a car, it means, I now have made myself weigh 2.000 pounds, now I can go at seventy miles an hour. If I choose to fly like a bird I can take a plane, look how powerful that makes me. All those impulses presumably come out of that same sense of powerlessness which connects with what is done to us as infants, as children, as adolescents.’

Hij vervolgde: ‘My God, go into an average High School in America. I know it is worse in some parts of Europe, and look what is being done to fourteen or fifteen year old boys. The way in which they are being manipulated, the way in which they are being controlled, the insults that are being paid to their intelligence in the so-called process of their éducation, when you see that, it alone explains why a boy like that, for example, desperately wants a car. He has been mentally crippled. A car for him is that necessary extension of his own feelings of impotence. To me, there is no mystery in this technological nightmare we live in today.’

Vreemde kerel Henry Ebel. Ik legde uit dat men in de Sovjet-Unie een halve eeuw achterloopt op gedachten zoals hij ze ontvouwde en dat hij eens met Georgii Arbatov moest spreken, opdat het Institute of the usa and Canada in Moskou zich ook met psychohistorie zou gaan bezighouden. Hij dicteerde op de plaats rust een brief voor Arabatov (die hij adresseerde met ‘Mr’) en die ik zal overhandigen.

Peter stuurde een brief via Mora Henskens. Heerlijk bericht. Hij geniet intens van het huis. ‘Je had zo lief voor alles gezorgd, dat alles er was.’ Hij komt weer in contact met Amsterdam. ‘Er wordt ontzettend getippeld, maar ik vond eigenlijk niemand leuk.’ Hij zit in mijn werkkamer te schrijven en zegt: ‘Deze kamer is eigenlijk zalig. Het is een oase van rust. Alles wat je ziet en wat hier staat heeft een meaning en is plezierig voor het oog.’ Ook wordt de telefoon weer herhaaldelijk, soms vijfmaal in een gesprek afgebroken. Hij vertelt dat het plantje dat hij op de trap bij Adriaan van Dis meepikte heel mooi bij het portret van mam staat. ‘Buiten zijn plotseling alle

[p. 72]

bomen groen uitgeschoten(...). Het is vreemd om alleen op te staan, koffie te zetten, boodschappen te gaan doen en al die andere dingen, die ik gewend ben met jou te doen.’ Peters handschrift is rustig en in balans.

24 april 1979

New York City - New Haven

‘Do scientists believe in God,’ vraagt Isaac Asimov in een artikel voor Gallery⁶⁷ Asimov constateert dat wetenschappers de weg van ‘pure reason’ weer schijnen te verlaten en dat wanneer dit zou doorzetten we in een nieuwe Dark Age terecht zullen komen. Hij noemt als voorbeeld Robert Jastrow⁶⁸ die God and the Astronomers schijnt te hebben gepubliceerd. De Big Bang theory heeft de wetenschap geschokt, maar theologen zijn verheugd, want de Bijbel spreekt van het plotselinge ontstaan van de wereld toen God gezegd zou hebben: ‘Let there be light!’ Asimov is flabbergasted dat Jastrow zich opeens lijkt te verschuilen achter een bijbeltekst. Volgens Asimov staat in de Bijbel dat de aarde en het universum tegelijkertijd werden geschapen, terwijl astronomen al heel lang weten dat het universum al tien miljard jaren moet hebben bestaan voor de oerknal veertien miljard jaar geleden plaatsvond waardoor de aarde uiteindelijk ontstond. De Bijbel stelt dat de Heer op de zesde dag de mens zou hebben geschapen, terwijl biologen hebben getraceerd dat het eerste leven op aarde ongeveer vier miljard jaren geleden verscheen en waaruit geleidelijk aan de homo sapiens evolueerde. Theologen beweren dat de aarde in het jaar 4.004 voor Christus werd geschapen, terwijl astronomen denken dat de planeet ongeveer vijf miljard jaren geleden is ontstaan. De Bijbel stelt dat de wereld via het woord Gods tot stand kwam. Wetenschappers stellen dat dit door natuurwetten is gebeurd. Asimov: ‘So what the devil is Jastrow talking about? Where is the similarity between the book of Genesis and astronomical conclusion?’

Ik dacht dat ik Jastrow redelijk had leren kennen. Ik las zijn eerdere boeken, maar wat hem nu bezielt mag de Heer weten. In The New York Times staat een artikel hoe over de mogelijkheid van ‘extraterrestrial intelligence, that must be common in a cosmos filled with trillions and trillions of stars’ wordt gefilosofeerd door collega-astronomen, die er steeds meer van overtuigd raken dat wat hier op aarde gebeurt ‘the only civilization of its kind’ moet zijn. Michael Hart van Trinity University in San Antonio, Texas, heeft een computeranalyse gemaakt van hypo-

67 Gallery, juni 1979.

68 Zie ook eerdere delen Memoires.

[p. 73]

thetische planeten. Hij vermoedt dat ons leven hier uniek is in het universum. ‘It was remarked,’ vertelde professor Hart, ‘that since there was only one chance in fifty million that a Frenchman could be king of France. But there was a king of France - one sole king of France. Our earthly civilization could be in the same position - utterly improbable but nevertheless there.’⁶⁹

69 The New York Times, Malcolm W. Browne, 24 april 1979.

New-Haven, Connecticut.

À la recherche du temps perdu: Ik wandelde in de stralende zon via de New Green en Wright Hall, waar ik in 1948 heb gewoond en waar het postkantoortje in 't souterrain was waar ik iedere dag hoopte op brieven van De Horst, of van Henk Hofland. Ik wandelde naar Pierson College, waar ik later woonde. Ik stond stil bij het muurtje waar ik dertig jaar geleden foto's nam samen met Freddy Heath, Erling Christophersen en Tony de Almeida Santos. Ik vroeg me af of ik in die dagen wel voldoende besefte in welke geprivilegieerde situatie ik me bevond. Ik dacht aan mijn cello, het New Haven Symphony Orchestra, waar ik in mee speelde, de kwartetten in de Music School zoals het pianokwartet van Gabriel Fauré. En natuurlijk de oude heer Wrozina, de lutier die mijn cello repareerde en welke reparatie ik niet kon betalen. Een emotionele pèlerinage.

Ik ontmoette professor Jerome Singer, klinisch psycholoog en psychoanalyticus, die zich vooral toelegt op ‘areas of research about fantasy and daydreaming’, ideaal dus om met hem te spreken over wat me al enige tijd bezighoudt: hoe voorkomen we dat minds al voor het zesde jaar worden gecodeerd met absolute onzin.

In zijn boek The innen world of daydreaming⁷⁰ beschrijft hij gedachtewerelden als ‘pictures in the mind's eye’ door William James eens prachtig omschreven als ‘the stream of consciousness’. Waar komt fantasie het spel binnen en hoe wordt de fantasie van binnen- of van buitenuit aangezwengeld en tot wat leidt dit spelevaren met monologues intérieurs? Wat is de mate van ‘inner mental activity?’ vraagt Singer zich af. ‘Can we specify the conditions under which it is possible to increase or decrease someone's awareness of an ongoing stream of thought? What function may daydreaming serve in the structure of personality?’⁷¹ Singer verdiept zich verder in de vraag welke rol fantasie

70 Jerome L. Singer, The inner world of daydreaming, Harper and Row Publishers, New York, 1975.

71 Tien jaar later zou psychiater Jan Foudraine de stroom van gedachten in ons hoofd als die van ‘een kakelende kip’ omschrijven in Het dolgedraaide brein, dat ik samen met hem schreef.

[p. 74]

speelt in de ontwikkeling van een kind. ‘Can we specify some of the conditions of a child's experience that foster the development of increased responsiveness to inner stimulation?’ vraagt hij zich af. ‘How does the child move from talking out all his fantasies toward either giving them up completely or internalizing them in the form of private daydreams? Is there a continuity between fantasy play in childhood and the daydreams of adolescents and adults, and the whimsy of the humorist or novelist? He may also carry this inquiry further by exploring some of the adaptive and pathological characteristics of daydreaming in human beings. Is daydreaming inevitably a sign of neurotic tendencies or personal disturbance, as has so often been proposed - at least by American psychologists, psychiatrists and educators?’

Jerome Singer slaat voor mij de spijker op de kop. Dat wil zeggen: ik denk nog steeds dat de vergiftiging van kinderbreinen met klinkklare onzin de vernietigende basis legt voor een leven lang kakelen als kip zonder kop.

Ik vroeg professor Singer dus waarom kuddes mensen niet schenen te kunnen existeren zonder totems van vader- of moederfiguren. ‘Is it related to programming children with gods and kings or whatever?’

Singer: ‘You should read The Future of an Illusion of Sigmund Freud.⁷² That is the way in which societies organize themselves. We are brought into this world, all alone into a complex and extremely confusing environment. We need some ways to organize this complex information.’

‘But why do we do this with absolutely infantile stories about the Queen in Buckingham Palace watching over her flock day and night as the embodiment of God?’

‘Because the first thing a child encounters and sees in life are the father and the mother.’

‘But this is the nuclear age!’

‘You are posing a big question about the nature of humanity. I am not prepared to answer you in detail now.’

Ik dacht: wanneer dan wel? In plaats daarvan zei ik: ‘U bent bezig met de bestudering van hoe men de fantasie van kinderen kan stimuleren en hen te leren op constructieve manier hun verbeelding en fantasie te gebruiken.’

‘Inderdaad,’ beaamde Singer.

‘Dan moet ik toch vragen hoe het mogelijk is dat we kinderen

72 Ik vertelde hem dat ik dat boek al jaren kende en die informatie erg van belang vond.

[p. 75]

onveranderlijk dezelfde nonsens in blijven pompen, terwijl we langzamerhand beter zouden moeten weten.’

‘What I am trying to suggest, is that we do need basic ways in organizing the world. The simplest and most obvious way of organizing material, and this is most powerful, tends to be in relation to the fact that the growing child, when it first grows to become aware of the environment, is acquainted with the so-called awareness figures, adult-figures that are in obvious power. They feed the children, they clean them, they delight them by making faces at them, they laugh at them. They, the parents, become vocal images. The child practices these images again and again in it's own mind, while it has no alternative information or no alternative image at its disposal. When you think about it in helping a child to organize its experiences, could you tell him, a two year old, there is a congress or a parliament, the nation is ruled by a prime minister? That means nothing to a child. The Queen in Buckingham Palace does.’ ‘Yes, but the story of the queen is basically a hoax. It's a blatant lie. Monarchies inherit the fairy tale and are caught in a vicious circle leaving royal subjects beyond repair. Freud also said in The Future of in an Illusion that to mature meant that between fancy and maturity one should gradually free himself of the gods, and kings and myths notions and see them for what they are: vehicles to evade reality. In other words: stop daydreaming forever!’ wierp ik tegen.

‘But the evidence is that people don't.’

‘Yes, obviously, but those who don't, have not outgrown infancy.’ En ik voegde eraan toe, ‘Jimmy Carter turned the clock even back and became reborn in Jezus Christ at the age of 47, and began his second infancy.’

‘You are talking overly simplistic’, reageerde Singer. ‘You are assuming that your judgement about what is acceptable...’

‘I am simply quoting Freud from the book you yourself singled out and apply his analysis and theory’, onderbrak ik hem. ‘But Freud could be wrong too. Would you also argue, that Pascal or Descartes would be utterly idiotic individuals? They happened to believe in God. Take Spinoza, a very profound thinker who was deeply religiously motivated. Why not accept an organizing force in the universe like God?’

‘We all do believe in such a force,’ beaamde ik, ‘but should it be in our fantasty and daydreams a man with a long white beard on a throne of gold? Why hold on to the father-in-heaven image? Physics, chemistry and natural laws reign in the universe, not Zeus and his associates like the old Greeks believed. Pascal,

[p. 76]

born in 1623, and Descartes in 1596 naturally believed in the leftovers of the Zeus concept, because they never heard of the Big Bang in the universe, or the possibility to split the atom, as we do now. Mental health in the 20th century is a different proposition from the 16th or 17th.’

‘But a lot of people still believe in a father or a God image.’

‘That's what I am saying: they have not outgrown the asinine programming and brainwashing from early childhood onwards.’

‘But do you think, that myths and folklore are causing these images in the minds of people?’

‘That is the question I have been asking you, because you are the psychologist studying and developing the imagination of children.’

Ik wilde niet al te hatelijk worden door de vraag te stellen: waar dacht u dan dat al die onzin haar oorsprong vond?

‘Many people who are very imaginative and creative individuals...’

‘...get rid of this garbage,’ vulde ik hem aan.

‘Yes, and still continue to have a very rich imagination.’

‘Without a vivid imagination, the discovery of the universe, or the new frontiers of the human mind, would not have been possible. But in the meantime, while we are properly maturing, losing myths and fantasies and enter into concrete contact with reality, we could use our imagination in a way that makes it clear to us, that religion is what Carl Jung proposed “a form of psychological hygiene”, an escape route for the unexplained, and turn our attention to what we have, what is there, not what we always believed that was there. As Augustinus cautioned long ago, that “to believe is to accept for the truth what cannot be proven”, or words to that extend,’ verklaarde ik me. ‘But then you have to ask the question the other way around,’ probeerde Singer, ‘don't we have to respect the seriousness and the profundity of people, who do believe in these various forms of religious outlet and performance?’

‘Certainly. I am sure that the ayatollahs in Iran are perfectly convinced that they have the divine right to execute those who do not believe in Allah and his tenets. Jimmy Carter rang doorbells for more than one year to sell bibles to people, because he felt he owed it to Jezus as a miserable sinner of the script. Fine. But this does not alter the fact that we are dealing in reality with derailed minds. Somehow, these people, whether ayatollahs or reborn Christians, these are individuals whose development or maturing process got somehow stuck and even re-

[p. 77]

gressed. What I am asking you is: should the accent in guiding children to stop daydreaming or fantazising not ultimately lay on developing intelligent ways to steer them to get in touch with naked reality? All human disasters were caused by people out of touch with the inescapable reality.’

‘Even a physicist will point out to you that, what we consider reality is still essentially an imaginative construction. They put natural laws together under rules, which I happen to respect, and which make these situations more testible. So, you can also disprove a theory in physics. You cannot disprove a religious tenant or theory. Sure, you cannot prove the word of God. What is my faith? My faith is scientific, because the rules are the most democratic of rules. Still, any beginner can criticize, and if he carries out the proper set of operations in the form of an experiment, he can show systematically why the theory is inadequate or misdirected.’

‘How do you think does the Roman Catholic Church influence retardation by stuffing all these antiquated notions into the minds of children?’

‘I think you point to the tremendous power of culture in which a person is reared. It is almost imperative to brake oneself free.’

‘But then why do parents and teachers continue to first program the minds of the young so utterly unintelligently and in violation of the real world?’

‘You may take that position, but it makes no sense.’

‘But look at the mess as a result of what is being done.’

‘Well, most people in Iran would not agree with your view, that Ayatollah Khomeiny is a lunatic.’

‘Because the mental development of those who consider Ayatollah Khomeiny a living god to be followed into death, are obviously mentally deranged, to put it mildly. Their mental development is retarded and surely, most Iranians would have no idea what we are talking about.’

‘There might be even Iranians who are highly educated and scientifically up to date in Iran, who still worship the ayatollah Khomeiny.’

‘That can never go together, highly scientifically trained and worshipping medieval idols.’⁷³

‘Well, I am sorry. I do not agree. The human brain is so complex, and the human mind so complicated in its functioning,

73 Hier had ik moeten zeggen dat het zo zou moeten zijn maar inderdaad, in werkelijkheid zijn sommige van de belangrijkste geleerden tegelijkertijd diep religieus.

[p. 78]

that people can be on the one hand highly orthodox religious people or highly deferent to a social system in which they are high authorities and have at the same time a powerful capacity for scientific thinking. They can happen together. Why this takes place? There are tremendous pressures in growing up; also people grow up in part by taking images of their parents as part of their own personality. So that, they actually grow up incorporating certain positive - what Freud called “ego ideals” - as their own. These become guiding images for them that have a constructive force. Imagination is an organizing force that helps you guide your way of organizing the world in your own mind. But it still - some people could argue - is essentially an imaginative system that could be changed drastically. After all, we know that Albert Einstein's make-believe fantasy resulted in the discovery of the meaning of traveling faster than the speed of light. Out of these questions grew his concepts. He quite frankly said that the gift of fantasy is an important part of the scientific ability. So, I think it is wrong to attack the imagination. You might want to attack a particular cult setting in which part of the input of imagination is perhaps counter to the development of individuals, as might be the case in an extremely religious orthodoxy, or in a tightly structured class system, or things of that sort.’

‘How about the invention of learning computers by which parents and teachers, and later children receive a planetary programming, the global village approach of Marshall McLuhan, so that a sense of unity and sharing one's fate becomes a reality.’⁷⁴

‘Who programs this computer?’ torpedeerde Singer deze gedachte.

Ik: ‘unesco.’

‘Since that organisation is being dominated by the Arabs⁷⁵,’ stelde Singer, ‘that means they will dominate the learning process. Who is making the decisions? You are rushing things.’ ‘There is not much time left. We are in a hurry if the planet and its cargo are to survive.’

‘That is the risk we run. Human beings grow slowly. You say we are still stuck with 17th century concepts. But after all, the ideas of Voltaire have had an influence. It took time, but his ideas have played a part in the emergence of human thought. Take Bertrand Russell, a person I consider one of the most

74 Dat was dus het onderwerp dat ik al vele malen met de neurofysioloog Jose Delgado had besproken.

75 Op dat moment vroeg ik me af of Singer een jood was.

[p. 79]

supreme rationalists of the 20th century. He has considerable influence. His thinking is still being employed. I think, on an overall basis, and at least in the industrialized countries, there has been a reduction in overt violent behavior.⁷⁶ lt is true, we saw horrible things happen during World War ii. But maybe we have now moved in western civilization beyond that point. There are less and less public executions. So, there are more small signs of progress in that respect. The risk is, that technology has become so powerful that even while reasonable rational persons are in charge there are still sufficient numbers of irrational people under the influence of powerful forces, who could destroy the entire world. I do not see a way around of that fact.’

‘How do you think, Hitler turned into an irrational fooi,’ vroeg ik Singer. ‘Were it influences from his childhood that surfaced?’

‘I don't know whether Hitler was such an irrational person, I mean. I think, that Hitler was a very unhappy, disorganized person, without any goals,⁷⁷ when he was a child. Once he became a young man, he did not find his vocation. He wanted to become a painter, but he wasn't too Bood. He simply was a disorganized person, a tramp of sorts, a hobo. He was just a lost soul, you might say. Something happened to him during World War I where he discovered that through certain courageous actions in the war itself, he was given a great deal of praise and reward. He was promoted to be a corporal and suddenly he found a sense of identity in the war, in the identification with the pover of the German race, as he used to call it. That began to give his life a meaning and it created a fantasy of power, that he was unable to use to good effect, because as it turned out, a surprising number of people in Germany shared that fantasy. I don't know whether I would call Hitler really wildly irrational or crazy.’

Ik: ‘I still consider religion an escape, a psychological bandage. Reality is inescapable, especially in this stage of history. How to assist the young to establish contact with this reality, instead of Snowwhite and the seven dwarfs?’

‘Wait a minute. You continue to make an assumption that there is an objective reality and that you know for sure what that reality is. I am not so certain about reality. It is not that simple. You are trying to rush forces of social change too fast. I think, what has happened is that science has moved very rapid-

76 Het tegengestelde was dus waar.

77 May be as a child, but Mein Kampf speaks for itself.

[p. 80]

ly, but it cannot bring that kind of rapid social change about, because there are so many cultural patterns that are slow to change.’

‘We have not much time left to turn the tide. We behave too often as if this was still the Middle Ages. Look at protestants and roman catholics in Ireland. You are engaged in the study of the psychology of imagination. Now, what mechanisms could be used and developed to improve the thinking of new generations?’

‘The thinking of children is tremendously being influenced by television. tv provides a wide range of material that ordinarily would not be available. In the past, children growing up in a small community would only listen to what their parents or teachers would tell them. But now, they suddenly witness what happens all over the world. This is confusing. It gives them desires and hopes that may not be fulfilled. Some research is now being done showing that when television was being introduced in various communities you had an increase in robberies and thefts because people who were poor began to be attracted by all of the things they saw on the screen and they wanted to get them. I believe, television creates its own ecological problems just the same way any other scientific technology does.’

‘Jose Delgado even believes, that television changes the neurochemistry of the brain. In other words the effect on the psyche is even more dangerous that the environment,’ legde ik hem voor.

‘Well, I can believe that what Delgado postulates is possible. But I do not know how he can demonstrate it.’

‘It has been demonstrated already. The chemistry changed by watching television, which meant the reference cadre in the mind changes without people being aware of this taking place at all. Delgado calls it, “Television enters the intimacy of the home”, in other words, tv effects the mind.’

Singer: ‘Our position is, television joins the family, becomes another member of the group. It influences growing up of kids and provides additional input. Television does exactly the same thing as the parent or teacher does. Now, the only thing is, American television is not uniform. Our television is complicated, confused and mixed up. It does not necessarily provide a single message. So, it is not entirely clear what it is doing. But, certainly, one message that television is providing is that there is much more emphasis on violence than really exists in day to day society.’

Professor Singer zette uiteen dat onderzoek uitwees dat kinde-

[p. 81]

ren, soms van drie en vier jaar oud, steeds agressiever werden en dat de televisie en wat men aan geweld op de beeldbuis thuis zag, hieraan ten grondslag lag. Hij bepleitte drastische maatregelen hier een einde aan te maken.

Eerder had Singer eens geschreven: ‘The variety of make-believe play in children tics in with many of the significant growth areas and conflict situations that develop in the course of Childhood.’ Hij refereerde aan onderzoek van dr. Rosalin Gould, die naar twee jonge jongens verwees, die vrouwen haatten en alleen met een prinses wilden trouwen, want die zijn niet alleen mooier en aantrekkelijker maar die bezitten juwelen en goud. De twee knapen waren daadwerkelijk op pad gegaan om een prinses te vinden. Een meisje Olivia probeerde ze te paaien met de mededeling dat zij een prachtig huwelijksgewaad had. Zij sloofde zich uit in de hoop dat de jongens haar als een prinses zouden beschouwen. ‘The boys simply chased her away and went on with their fantasy search,’ schreef Singer.

De psychiater David Levy vormde een soort poppentheater waarbij kinderen hun fantasieën en dromerijen konden uitleven. Een leraar beschreef in Singers boek waar kinderen van negen jaar in zijn klas over dagdroomden. Een meisje waande zich soms als een prinses in een paleis waar zij wonderlijke dingen beleefde. Een ander meisje fantaseerde dat de Prince Charming van haar dromen naar het paleis van haar vader kwam. Maar er is een heks in haar verbeelding, die deze dagdromen uitwist en dan herinnert zij zich niets meer. De heks had haar gezegd dat pas als de prins haar een zoen gaf, zij zich alles weer zou herinneren, en meer van die onzin. Singer interpreteert dit dan als interessant, want het meisje ontwikkelt een eerste onbewust verlangen naar seks. Ik begrijp dus niet, tenzij Singer zelf een permanente beschadiging van sprookjes op heeft gelopen, dat de psycholoog niet meteen analyseerde hoe het kwam dat die kinderen in die klas allerlei bespottelijke beelden voor de geest haalden. En dat is, mijns inziens, het droevige gevolg van fabeltjes als: de prins en prinses leefden eeuwig gelukkig verder. Dat was dus ook waar ik het in ons gesprek voortdurend op aanstuurde. Maar Singer trad dan in het defensief. Ik gaf het op. De tape zegt het allemaal. Hij is een milde (eigenlijk nogal sterke) teleurstelling voor me geweest.

In de trein terug naar Manhattan kwam een vrouw tegenover me zitten, die vriendelijk naar me lachte. Ik heb haar compleet genegeerd, dus niet gereageerd op die glimlach. Waarom doe ik dat? Ik betrap me er op en dat gebeurt dankzij Peter, die me

[p. 82]

deze onvriendelijke spiegel meer dan eens heeft voorgehouden.

Terug in New York City heb ik Peter tweemaal opgebeld. Hij voelt zich kennelijk zeer comfortabel op Amerbos. Ik belde eveneens Wicher de Marees van Swinderen, die een grapje maakte over mijn open brief aan beatrix. Hij bood alle mogelijke hulp aan bij de aankoop van het huis in Los Angeles. Het viel me op dat hij er aan dacht veel groeten aan Peter over te brengen.

Henry Ebel gaf me zijn boek, Leaves from a notebook in progress’⁷⁸ waar ik in heb gebladerd. Ik vermoed dat het daarbij blijft.

Waar ik wel graag naar toe zou gaan maar wat niet kan, is de jaarlijkse bijeenkomst van de International Society of Political Psychology van 24 tot 26 mei 1979 in het Washington Hilton. Een aantal van de deelnemers zou ik willen interviewen en zeker een aantal van door hen gepubliceerde boeken willen lezen.⁷⁹ Jerome Singer meende trouwens dat Lloyd deMause en zijn groep psychohistorians ‘a bit too far’ gingen. Ik antwoordde hem: ‘That is what they said seventy years ago of Sigmund Freud.’

78 Henry Ebel, Leaves from a notebook in progress, Argonaut Books, New York 1978.

79 Zie bijlage 7.

25 april 1979

New York

Brandde twee kaarsen in hetzelfde hoekje van St. Patricks Cathedral waar ik al jaren kom. Daar stonden ze, twee lichtpuntjes, vroeger voor Peter en mam, nu voor Peter en mij, tot ze zullen doven. Maar wanneer? Wat is gebed anders dan naar binnen keren? Wie heeft de stortvloed van woorden nodig, die intussen vanaf de kansel op de mensen neerdaalde van een man in een knalrode Sinterklaas-outfit.

Ik bewonder Bertie Hilverdink⁸⁰ ten zeerste, voor wat hij hier in New York heeft bereikt en allemaal doet. Hij is nu een topvisagist in deze stad, verdient uitstekend, heeft een aardige flat en is daarbij door zijn zware operaties in Parijs - na een val bij een dans in het Lido met een Amerikaanse groep - nog altijd gedeeltelijk invalide. Dat is nu echt een schoolvoorbeeld van een jongen that pulled himself up by his own bootstraps.

The New York Times meldt dat, mijn goede vriend, de advocaat Mark Lane in Los Angeles zal worden onderzocht op ‘allegations of possible grand theft in association with the People's Temple of the Reverend Jim Jones.’ Hij zou 7.500 dollar van

80 Zie: Memoires 1925-1953.

[p. 83]

de sekte hebben aangenomen. Hij schreef ook dat Jones en zijn mensen door de cia werden lastiggevallen, dus dit onderzoek zal wel weer met andere overwegingen te maken hebben.⁸¹

Karen Elliott House somt in The Wall Street Journal de positie van de ussr op.

Brezhnev lijkt soms ziek te zijn, al ontmoette hij vorige week een Amerikaanse zakenman en nam hij tijdens het gesprek 15 stevige slokken wodka. Andrei Kirilenko zou zijn meest waarschijnlijke opvolger zijn.

De twee voornaamste problemen in de Sovjet-Unie zijn een gebrek aan arbeidskrachten en een gebrek aan energie The New York Times schrijft vanmorgen nog dat de ayatollahs 11,3 miljard ‘cubic feet of natural gas’ aan het Kremlin hadden geleverd. Uitersten als marxisten en islamitische fundamentalisten schijnen beter tot zaken te kunnen komen dan ‘vrije ondernemers’

‘The Soviets don't have friends,’ aldus Zbigniew Brzezinsksi, de Pool die in het Carter Witte Huis terecht kwam.. Die isolatie is verder versterkt door rapprochement tussen China en Japan. Het is inderdaad de militaire kracht en macht die ontzag voor het Kremlin in de wereld op peil houdt.⁸²

James Fallows heeft zich teruggetrokken als presidentieële speech writer. Naast een aantal eerbetuigingen zegt hij dat Carters presidentschap is als ‘a themeless pudding, devoid of direction. I came to believe that Carter believes fifty things, but no one thing.’ Zijn opvattingen over zonde en trots spelen hierbij een rol. ‘Carters willful ignorance, his blissful tabula rasa, could - to me - be explained only by a combination of arrogance, complacency, and - dread thought - insecurity at the core of his mind and soul,’ aldus Fallows.⁸³ Herboren worden in Christus brengt kennelijk niet ‘de opluchting’ die werd gezocht.

Paul Shanley een rooms-katholieke priester in Boston, met lang haar en in spijkerbroek, heeft zich jarenlang uitgesloofd om als ‘straatpriester’ homo's en lesbiennes te hulp te komen, hen met ouders en familieleden te verzoenen en psychisch op de been te houden. Onder kardinaal Cushing liep de zaak op rolletjes. In 1970 werd echter Humberto Medeiros tot kardinaal in Boston benoemd. Nu heeft deze prelaat voor het werk van Paul een stokje gestoken. Hij moet ermee ophouden en is overgeplaatst. ‘I am the only priest in the archdiocese working

81 The New York Times, 25 april 1979.

82 The Wall Street Journal, 25 april 1979.

83 The New York Times, William Safire, 25 april 1979.

[p. 84]

full-time with gays,’ aldus Shanley. ‘We catholics always need a scapegoat, and our current scapegoat is the sexual minority. Most homosexuals left the established church long ago, and I would say rightfully so. I tried to keep them in, and look what happened to me.’⁸⁴ Treurig. Ze vragen in Rome om hun ondergang.

Professor Paul Milvy van de Mount Sinai School of Medicine is me opgevallen vanwege zijn waarschuwingen voor ‘the biological effects of radiation’, die tot dusverre schromelijk werden onderschat. Bij het ongeluk in de atoomcentrale op Three Mile Island zouden een miljoen mensen aan lichte doses straling blootgesteld zijn geweest. Het duurt tussen de tien en sertig jaar voordat de gevolgen merkbaar worden, bijvoorbeeld door optreden van kanker.

‘The initial exposure rates,’ schreef Milvy, ‘the news media reported, were about 15-30 milliroentgens per hour five to ten miles downwind. Assume that this exposure rate lasted 12 hours: the dose absorbed by the body would be about 250 millirads. The milliroentgen is a unit of transmitted radiation; the millirad is a unit of absorbed radiation.’ Milvy schatte dat mensen aan 500 millirads waren blootgesteld gewest. Normaal ondergaan alle mensen 100 millirads per jaar of 0.3 per dag van kosmische straling, van kleine hoeveelheden radiumachtige elementen in stenen en zelfs van radioactieve elementen in voedsel. De National Academy of Sciences becijferde in 1972 dat het ontvangen van een totaal van 1000 millirads 100 kankerslachtoffers per een miljoen mensen zal vergen over een periode van 25 jaar.⁸⁵

Paul Milvy bleek een aardige kerel te zijn, een jogging freak, ontdekte ik tijdens onze ontmoeting.

‘I am a bio-physicist by training. Early on, I did vork on the effects of radiation in dna I am some sort of understanding of that field. I have done special studies dealing with chemicals in the environment causing cancer. That is what this department works on: industrial chemicals, pesticide, asbestos, hairdryers and the like. The exposures are still largely unknown.’

‘My father was a chemical engineer,’ vertelde ik hem, ‘but really, to me, chemists are a pest. Look what they do to our food? Drinking milk makes you nervous. Is there radiation in it?’

‘It is a terribly complicated matter. Historically, we live longer today than 50, 100 or 150 years ago. Mortality is down.’

‘Paul Ehrlich told me that we will go down to an average of

84 The New York Times, George Vecsey, 25 april 1979.

85 The New York Times, 12 en 25 april 1979.

[p. 85]

55 years again, because we are polluting ourselves to death.’

‘I cannot believe it will change that rapidly. We are polluting our environment: yes. Like killing thirty years ago 100 million people in World War ii. Pollution by bombs, guns and bullets.’ ‘Don't forget Hirosjima.’

‘Also Dresden went up in flames. Not only war, but even preparation for war pollutes the world.’

‘Like testing mx misiles or the notorious neutrom bombs.’

‘On the one hand the mortality rates are down. A famous physicist, now at mit, Philip Morrison, once said: “I am not worried about intended radiation - like the Three Mile Island disaster at Harrisburg - but it are the intended effects of radiation, like our means to blow up Moscow or New York with hydrogene bombs I am worried about.”’

‘Philip Handler estimates an atomic war will cause 500 million victims the first 24 hours,’ legde ik Milvy voor.

‘He said that?’

‘Yes. To talk about that makes me truly think.’

‘Number one: I am speechless. Number two: I am appalled. Number three: I believe that Handler should devote his life to opposing such an outcome, that is what morality is about. If he could, he managed to help to postpone it, one day, even one hour, would help. I do not know if I believe this figure, because I am scared to believe it. It is just too shocking. The logic is there, but you can't even conceive it. We do produce the nuclear commodities for such use. Part of our inflation is caused by the production of 250 billion dollars worth of arms and they have not been used. God forbid they will ever be used. Let's rather have inflation.’

‘Isn't it a vicious circle, inventing the N-bomb, and the Soviets finding an answer to that and so on?’

‘Did Philip Handler really say that? Horrible. Not horrible that he said this, but that it might be true. What will be the explanation when it comes to pass?’

‘What we are doing is crazy. Rosalynn Carter, reborn in Christ too launches subs that are able to blow up forty cities with one shot. On Sunday she prays to the Lord. Monday the Trident slides into the water,’ stelde ik.

‘And then, Rosalynn goes back to church again to thank the Lord for his wisdom. I don't think people are even aware that all reactors are basically the same as the nuclear reactor used in Harrisburg,’ zei Milvy, nog steeds in opperste verbazing.

‘Did you see the movie China Syndrome?’ vroeg ik Milvy.

‘They had last night on Sixty Minutes some officials from Har-

[p. 86]

risburg. They were too uncanny, just like they were portrayed in the movie. I have some friends who saw that movie the night prior to the headlines in the papers about the Three Mile accident.’

‘And then to realize that we now know that a so-called decent chap like Dwight Eisenhower counseled not to inform the people.’

‘I think of myself as a realist. On the one hand I am shocked. On the other, when that was made known about Eisenhower, I realized Ike had no alternative. I think by the nature of things, a president of the United States has to be thoroughly immoral. The last great president was Franklin Delano Roosevelt. From there on it has been downhill all the way. Our foreign policy has been constantly consistent. Harry Truman blew up Hirosjima and next he started the Korean War. Eisenhower ended it, they said, but actually the Koreans did that. We could not beat the Communists. So, they won. We did not really end the Vietnam War. They kicked us out. If we could have won the Vietnam War, do you think Nixon would not have tried? He did try but failed all the way. It is sick. But this kind of mental aberration and the objectives of our foreign policy are compatible. In fact, maybe it is even a prerequisite. There is too little room for manoeuvre in foreign policy, nor for starting a world war. Supposedly, you can't do that, I don't think either that you can truly achieve disarmament. One cannot change this situation. The imperative, the flow of history, is as such that you have a very unstable equilibrium. I felt, at least, that the present equilibrium is stable, but it could be a psychological necessity for me to think that way. May be Philip Handler is right but I cannot contemplate a nuclear world war.’

Ik vroeg Milvy of hij kinderen heeft.

‘Of course.’

‘Why of course? The Second World War stopped me from ever having children of my own. I do not accept that it is correct to put children into this madhouse.’

‘I have two children.’

‘The fear of bombs, dr. Milvy, convinced me then already not to multiply. Take the Nevada atom testing. Did anybody calculate the cancer rates from that?’

‘It does take 30, 40 or 50 years to be sure about that. You smoke cigarettes now, but 20, 30 or 40 years later you get long cancer. One needs to smoke 250.000 cigarettes to get cancer. Nevertheless one out of four smokers gets cancer and one out of sixteen smokers dies of cancer. The Hirosjima bomb pro-

[p. 87]

duced leukemia in children when they were seven years old. It took seven years. Childhood cancers are produced more quickly. For adults it may take 20 to 25 years. In Nevada we are beginning to see more cancers than expected. But it is also possible that they received a much higher dose of radiation then we were led to believe.’

‘Imagine to expose living people to radiation, like guinea pigs.’

‘Unbelievable. But the people knew. The information was given.’⁸⁶

‘Just realize, this is a government by the people for the people.’ ‘It seems that way. I always thought I was an optimist.’

‘You look like one too, healthy and suntanned.’

‘I wonder whether the real figures about Nevada were suppressed. Eisenhower said “let's not confuse the public.” Edward Kennedy posed the question whether we were perhaps fooled again about the disaster at Harrisburg,’ uitte Milvy zijn twijfels. ‘What happens if a reactor fifty miles from New York City explodes. Will Manhattan be evacuated?’

‘For fifteen years I have agonized over the question whether nuclear power is good or bad as idea. I never reached a conclusion. If it is one chance in a million - like a large meteor falling on an open city - then the probability of a nuclear disaster is minute. By the year two thousand we will have 5.000 nuclear reactors in the world, which would mean one very serious accident every four years. How many people will get killed? One hundred thousand? We have no real knowledge. Half will be immediate death: the other half catches long term cancer. We don't know.’

Nadat de taperecorder al stil stond spraken we nog een kwartier, onder meer over de ussr. Ik ben tevreden.

Kocht Vitamine e, Lecithine capsules, Vitamine b en a, capsules met tarwekiemen en coconut hair conditioner voor Peter.

Ik wandelde binnen bij de uitgever van Gallery magazine en zei: ‘You look different, and tired, with black lines under your eyes.’ Dit was een blunder van formaat want hij riep: ‘No, I got my eyes lifted!’ Hij had, 48 jaar oud, de rimpels laten wegnemen. Hoe haal je het in je hoofd?

Om 15.00 uur ontmoette ik Bill Hoffman in het Chinese restaurant nabij de uitgeverij. Hij was ongeschoren, had vieze handen en leek zeer achterdochtig. Men had hem vanuit Holland geadviseerd zijn boek niet bij Peter Loeb uit te geven. Om

86 In 1994 kwam de aap uit de mouw over de leugens van toen.

[p. 88]

18.00 uur ontmoette ik hem opnieuw en overhandigde hij me een exemplaar van zijn manuscript. Hij leek erg onzeker en wachtte geduldig tot ik pagina na pagina omsloeg. Was nog al geshockeerd om te zien dat hij inderdaad informatie van Wim Klinkenberg en mij, telefonisch op het nippertje doorgegeven, behoorlijk heeft gebruikt. Dat is een flimsy manier van werken. Ik adviseerde hem dus Klinkenberg ook maar eens te bellen, die de verleiding niet heeft kunnen weerstaan om een link te leggen tussen Dewi Sukarno en Pussy Grinda, de prinselijke vriendin in Parijs. Gelukkig heeft hij wel mijn met nadruk meegedeelde informatie afgedrukt dat Juliana beslist niet de rijkste vrouw ter wereld was. Ik maakte hem echter duidelijk het niet eens te zijn dat hij Wim en mij in een adem noemde in verband met Grinda en Lockheed. Dat was gewoon niet waar. Overigens denk ik dat dit boek niet al te veel schokkende informatie bevat. In het algemeen lijkt me zijn relaas acceptabel. Anyway, ik heb de tekst nu en ga er snel iets mee doen.⁸⁷

Leopold Quarles zal Willem de Koning, die 75 jaar is geworden, tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau benoemen tijdens een receptie in het Guggenheim Museum.

Jurist Harry Torczyner bevestigde dat de jongste uitspraak inzake laster en de consequenties daarvan door het Opperste Gerechtshof geheel in mijn voordeel is wat betreft de zaak tegen Time. ‘They all shed crocodile tears, except us from the press,’ zei hij.

Lloyd deMause analyseerde in een artikel van 70 pagina's Historical Group Fantasies. Hij is hier al enige tijd mee bezig en ik vind dit belangwekkend ook met het oog op de Hollandse verdazing over een Oranjehuis. Lloyd deMause somt ze alsvolgt op:

‘1)	Massive displacements onto the public stage of feelings connected with the individual's search for love.
2)	Allowing people to use groups to relieve shared private feelings.
3)	To act out and defend against repressed desires, rages and prohibitions which have their origins in childhoods common to the group.
4)	Using the same ego mechanisms of splitting, condensation, reaction information, etcetera, as in personal fantasy formation.
5)	Forged public discussion (resulting from 4)
6)	Discussion out of materials provided by recent historical events.

87 Zie bijlage 8.

[p. 89]

7)	Distributing group roles by psycho-class.
8)	Producing group dynamics which can lead to a break-down in group fantasy, a period of paranoid collapse, and an attempted restitution through the formation of a group-delusion.
9)	Group delusion results in group trance which may require discharge in violent historical action.’

Verderop schrijft hij: ‘That historical group-fantasies are displacements of private emotion onto the public stage has been commonplace ever since Freud wrote the world's first psychohistorical article: Leonardo da Vinci and a Memory of His Childhood⁸⁸ almost seventy years ago.’

‘My reasoning has been that since group-fantasies have such a large defensive function, they are inherently unstable, and, like personal defensive structures, are subject to eventual breakdown due both to the return of the repressed and to the inability of reality to live up to the requirements of the fantasty content.’

Hij trekt een parallel met de vraag: ‘Where is the oedipus complex in history (...)? Who is the father and who is the mother in historical group-fantasies (...)? I now believe that the fantasy-leader is usually the imagined father and the group itself is usually the mother in group dynamics.’

DeMause beschrijft de emotionele taak van de fantasieleider alsvolgt: ‘He must be masochistic enough to take on the continuous oedipal hatred of individuals within the group. He must also be sadistic enough both to be able to identify with the group's hatred of himself and also to be able to convince the group it should displace some of its rage onto others (...). In addition, the leader must find enough gratification in “crazy” thought and action to allow himself to be acceptable for the continuous psychotic projections of the group, including various levels of unreality, splitting, paranoid suspicion, grandiosity, violent rage and other forms of psychotic anxiety. The only thing a fantasy-leader need not be is mature. Leaders every day are “successful” though extremely disturbed emotionally - witness the Napoleons and Stalins of every age in every country.’ Hoe verder ik lees en het werk van Lloyd bestudeer, hoe meer ik me afvraag hoe de groepsfantasie van Nederlanders psychisch functioneert rond de appeltjes van Oranje, wat natuurlijk au fond de grootst denkbare lariekoek is.

DeMause analyseert de psychologische voordelen voor mensen om zich in groepen te verenigen en binden.

88 Sigmund Freud, Leonardo da Vinci and a Memory of His Childhood, W.W. Norton & Company, New York, 1964.

[p. 90]

‘That historical group-fantasies are absolutely essential to the psychic well-being of individuals is unquestionable. People stripped of important group fantasies - even though their private fantasy system remains intact - nevertheless feel they are going crazy. The most dramatic examples, perhaps, are those found in anthropologists' accounts of groups who are suddenly “deculturated”, who lose their rituals and belief; through traumatic contact with western or other cultures. This dramatic loss of traditional group fantasies generally leads to such severe outbreaks of personal anxieties that new group-fantasies with apocalyptic and millenarian content are usually quickly formed to replace them. It appears that being without a set of group fantasies is one of the most dangerous conditions which can be experienced.’

DeMause verwijst naar een studie van Rudolph Binion,⁸⁹ over hoe Duitsers reageerden op het verlies van de Eerste Wereldoorlog in 1918 via ‘paralyzing terror’, ‘a genuine panic’, ‘a fearful moral breakdown’ met ‘effects so catastrophic and consequences so fateful’ dat zelfs de vervanging door een nieuwe groepsfantasie van de steek in de rug via binnenlandse vijanden door het uitbreken van angstgevoelens verder werd bemoeilijkt. Het plotseling wegvallen van het gevoel dat Duitsland onoverwinnelijk was had traumatische gevolgen. De psychologische gevolgen van een dergelijke ontmanteling van een bestaande groepsfantasie gaat veel en veel verder dan de materiële schade die de oorlog veroorzaakte. Psychohistorici decoderen groepsfantasieën via kennis van ego, afweermechanismen waarmee persoonlijk fantasieën, dromen en mythen worden geïnterpreteerd. Onder dergelijke fantasiewerelden rangschikt deMause ‘the crusades’, ‘Protestant martyrdom’, ‘the Dreyfus affair’, ‘the Cuban Missile crisis’ en ook ‘the Divine Right of Kings’, dus het Huis van Oranje.

In dit verband schrijft deMause: ‘Since group fantasies require that the fantasy-leader is under continuous attack for his possession of the group, and since the leader's attempt to counter these attacks through magical and heroic efforts to prop up his image (Gouden Koets en Troonrede) are doomed to fail, every group-fantasy eventually reaches a “collapse” stage where the leader is experienced as being extremely weak, unable to nurture the country and increasingly powerless to contain the growing rage and anxiety within the group (...). In preparanoid individuals it often happens that some new life situation removes an important authoritarian “leader” figure from the

89 Rudolph Binion, Hitler among the Germans, Elsevier, New York, 1976.

[p. 91]

person's emotional life, someone who previously had served to direct, organize and give meaning to his or her life. This lack of direction and containment produces a collapse structure in the individual - a collapse from which the new paranoid delusion itself is in effect an attempt of restitution.’⁹⁰

‘With historical groups, this “paranoid collapse” of an important group-fantasy produces a historical moment of extreme anxiety, narcissistic rage and confusion. Since one function of historical group-fantasies is to redistribute anxieties through historical role-taking. The collapse of the effective fantasy threatens both to release id and superego elements which it had previously bound and to produce a threat of total disintegration of the self. Objectless paranoid fears, often with religious apocalyptic overtones, sweep through the group.’

Aldus verklaart deMause het verschijnen van politieke anarchie. Hij omschrijft deze ontwikkeling als de ‘paranoid collapse’ periode, ‘when groups split into opposing camps even more hostile to each other than usual. Each sub-group claims the other is the real threat to order, hierarchy and authority (...). As the fantasy-leader appears at this stage to be extremely weak and helpless, these “crazy” delegate groups appear to be both uncontrollable and yet somehow extremely meaninful - whether they are Nazi youth groups, or Hitlerite millenarians or Bolshevik revolutionaries or McCarthyite paranoids, they are able to hypnotize the public body far beyond their tiny size. This is because they reflect the main emotional conflicts of the moment of paranoid collapse far better than does the more prosaic fantasy-leader.’

DeMause legt vervolgens uit wat een ‘group delusion’ is, namelijk ‘a more irrational and violent group fantasy adopted by individuals in order to ward off feelings of paranoid collapse’. Op die manier wordt verlichting bereikt ‘from what feels like an intolerable state of emotional dissonance between the relatively calm external world and the turmoil of the internal world’. Dan volgt een conclusie, die je een paar maal moet lezen: ‘The intolerable ambivalence of the collapse stage is now avoided by splitting: the repressed narcissistic rage gets directed toward the enemy, while the unfulfilled love and grandiosity are prof ected onto the group itself. The country is now seen as infinitely precious and superior, but endangered from the outside, not from one's own hostility.’

90 Deze analyse van De Mause is uit 1979. Ontwikkelingen in de voormalige ussr of Joegoslavië lijken bij het teruglezen van De Mause in 1994 relevante voorbeelden van losgeslagen groepsfantasieën.

[p. 92]

‘Like the formation of an individual delusion, the formation of a group delusion is always restitutional,’ schrijft deMause. ‘Often, it is formed during one dramatic incident, one which might be termed a “moment of group-psychotic insight”, when specific concrete enemies are suddenly perceived as the cause of one's present painful condition (...). The group delusion then takes over and structures the needed authoritarian component of the old group-fantasy, only in a new, more fixed, less rational and more violent form.’

Ook het concept group-trance verklaart deMause nader. Compleet nieuw, voor mij althans, en van toepassing, lijkt me, op een absurd sprookje als de Gouden Koets. Had ik maar over deze informatie beschikt, toen ik de open brief aan beatrix samenstelde. DeMause is de ontdekker van de notie, ‘that people in the midst of group delusions are themselves in a grouptrance, in which normal rules of logic are suspended’. Hij vervolgt: ‘The group-trance contains all the primary process attributes of individual delusional thinking, using many of the mechanisms of what the (Melanie) Kleinian school calls the paranoid-schizoid position, but with the illogical thinking confirmed even further by group consensus. This is why group craziness is so much more powerful - and less studied - than individual craziness.’

DeMause somt dit gedeelte van zijn analyse aldus op: ‘The concept of historical group-fantasies includes a theory of history as consisting of evolving cycles of attempts by individuals to form large groups organized around shared fantasy systems, based on displacements of personal psychosexual conflicts from successively higher psycho classes, each cycle culminating in a paranoid collapse of the group-fantasy and the acting out of a group-delusion to relieved shared feelings of inner chaos and rage. These cycles take place because of the group's psychohistorical dynamics, in a sphere of the psyche independent from that of individual neurosis, but drawing upon its content.’

‘Were the Germans really sick in following Hitler? Did America go crazy during the Vietnam war?’

DeMause: ‘The same population of individuals - with the same level of maturity, personal psychic distress, and rates of psychosis - at one point in a group-fantasy cycle can manage successfully to bind their anxieties under a “strong” fantasy-leader. At the same time several years later, the same group, without their individual psychodynamics or “personal health” changing at all, can march off to war. We grow “crazy” together in group-fantasy cycles in accordance with psychohistorical

[p. 93]

group-dynamics, and quite independent of cycles of personal distress, of changes in childrearing patterns, or of any other criteria (...). I do not believe that going through successive group-fantasy cycles is therapeutic. No-one ever seems to learn anything from wars and revolutions, and acting out group-delusional projects seems to leave the personality structure as immature as before. In fact, group-delusional violence is actually traumatic to the individual, the family, and to the parents' ability to pass on a more mature psychic structure to the next generation. History can therefore be viewed as a race between the therapy of family evolution and the traumas of group-delusional violence.’

Ik belde Lloyd deMause, ook om te spreken over het interview met zijn collega Henry Ebel. Hij vertelde dat een correspondent van het sovjetpersbureau tass hem inderdaad was komen spreken, waar ik in Moskou dus al enige tijd op heb aangedrongen. Ik heb een sterk gevoel dat de specialisten van het Psychohistorisch Instituut op 2315 Broadway niet alleen op een belangwekkend spoor zitten, maar wel eens gelijk zouden kunnen hebben met deze benadering van de handel en wandel van kuddes. Lloyd vond de kritiek van psycholoog Singer van Yale dat hij en zijn vrienden ‘te ver’ gingen absurd. En hij heeft natuurlijk gelijk. Maar de media negeren de publicaties van dit instituut volkomen.⁹¹ Wat de boer niet (her)kent, vreet hij niet.

91 The Journal of Psychohistory, Summer 1979 Vol 7. No 1. pp. 1 tot 23 (bovenstaande analyse van deMause).

26 april 1979

Ik heb duizend dollar in gloednieuwe biljetten voor Peter opzij gezet om mee naar Madrid te kunnen nemen. Het kan eigenlijk helemaal niet, maar je leeft maar een keer. Zo gaf mam mij in 1955 zeshonderd dollar om me als journalist in Rome te vestigen, waar mijn leven ingrijpend zou veranderen, omdat ik er in 1956 Sukarno zou ontmoeten.

Gedragskundige B.F. Skinner schreef in 1976 een boek over zijn leven. Nu is On Becoming Carl Rogers verschenen,⁹² een variant op de titel On Becoming a Person, de bestseller van Carl Rogers uit 1961 waar mijn oom Alexander Poslavsky me attent op maakte. Skinners levensverhaal vond ik een ramp met ellenlang geklets over voorouders en familie. Kirschenbaum behandelt de eerst 26 jaar van Rogers leven in 43 pagina's. Ben benieuwd. Ik herinner me beide heren uitstekend. Rogers won

92 H. Kirschenbaum, On becoming Carl Rogers, Delacorte Press, New York, 1979.

[p. 94]

het, die ik maar een dag meemaakte in gesprek in La Jolla, Californië.

Ik bracht een bezoek van anderhalf uur aan de Persons. Ze lopen nu beiden met stokken. Ik dacht met weemoed aan andere tijden, 1957 en de jaren zestig. Ik probeerde hen op te vrolijken en van alles te vertellen. Ro Person benadrukte dat zij geïsoleerd waren geraakt. Beiden stelden zij het ten zeerste op prijs dat ik was gekomen. ‘We hebben zo wat afleiding gekregen,’ waarop mevrouw Person begon te huilen, wat me zeer verdrietig maakte. Dan te bedenken dat zij sedert de Tweede Wereldoorlog altijd tot de top van de Nederlandse journalisten in de vs hebben behoord. Het lijkt me geen aangename zaak in Manhattan oud te worden en te worden afgeschreven. Zal ik de Persons terug zien?

Ik legde contact tussen William Hoffman en Jan van Wieringen van de Volkskrant in Washington. Jan en ik spraken af dat hij mij een voorsprong zou geven om mijn verhaal over het nieuwe Julianaboek eerst te publiceren in het lieve vaderland. Schreef de koningin trouwens dat als zij het manuscript wilde hebben ik dit aan hofmaarschalk Pim Osieck zou kunnen over handigen.⁹³ In het julinummer gaat Gallery een reportage van 32 pagina's publiceren over de jfk-affaire in Dallas waar de lezer gratis een 33 1/3 toerenopname bij ontvangt van de schoten, zoals deze bij de moord op de president werden afgevuurd. Veel mij bekende onderzoekers werkten mee, zoals L. Fletcher Prouty, Richard Sprague en Cyril Wecht, maar Mark Lane schittert als afwezige.

Ging met Tage Domela Nieuwenhuis wat eten in The Bagel, mijn favoriete restaurantje in The Village sinds de dagen dat ik bij Richard Thieuliette woonde. Tage zit in de laatste spurt voor zijn masters degree in International Law aan de Columbia University. Na de zomer gaat hij naar Ghana om het juridische systeem daar te bestuderen. Hij overweegt zich te vestigen aan de faculteit van Rechtswetenschappen te Leiden.

93 Zie bijlage 9.

27 april 1979

Haalde het boek van Percy Black, The Mystique of Modern Monarchy, uit de bibliotheek. Het werd in 1953 geschreven en is kort en hanteerbaar. Het lijkt prachtig aan te sluiten bij de analyse van de psychohistorici, die koningen en koninginnen onder ‘fantasieleiders’ rangschikken.

Ontmoette bij de uitgever MacMillan de heer George Walsh.

[p. 95]

Mijn twee Club van Rome interviewboeken lagen op zijn bureau plus de lange lijst van vragen, die ik voor een interviewboek met Georggi Arbatov had opgesteld. ‘You covered really everything. We like your project. We would be shooting to publish your book with Arbatov in the spring of 1980. We would bring it out and announce it as a special publication. It would be 400 pages of 250 words a page. It could sell 20.000 hardcovers and it could only sell 2.000, we have no way of telling. But the editors of Time are saying that surveys show, that the interview format is very popular with the public.’⁹⁴

Ik had opnieuw de advocaat voor literaire zaken, Ron Taft⁹⁵ gebeld, die Walsh ook bleek te kennen. Een voorschot van MacMillan om naar Moskou te reizen en om de interviews met Arbatov te beginnen zou via Ron Taft aan mij worden overgemaakt. Dit project begint eindelijk vorm te krijgen, ook financieel. Kan niet wachten het Peter te vertellen. Ik schreef Arbatov over deze ontwikking. Voel me enorm opgelucht dat dit nu eindelijk schijnt te lukken.⁹⁶

94 Walsh was de nieuwe editor-in-chief van MacMillan.

95 Ron Taft was de literaire advocaat van mijn vriend William Bast in Hollywood. Naast een literaire agent (Francis Greenburger) heb je een literaire advocaat nodig om er op toe te zien dat de literaire agent je niet te kort doet.

96 In 1985 zou Adriaan van Dis op televisie beweren dat de Sovjets het boek hadden betaald.

kl 642, New York - Amsterdam

Heb het boek van Hoffman over Juliana uit. Het is uitstekend, vrijwel rimpelloos en alles bij elkaar best aardig over de koningin.

Lees Myth and Meaning van Claude Lévi-Strauss.⁹⁷ Het is een absoluut kletsverhaal van 54 pagina's en heeft niets om het lijf. ‘The problem is: where does mythology end and where does history start,’ is een hoogtepunt in zijn relaas. Aan het slot zegt hij componist of dirigent te hebben willen worden. Hij vroeg eens aan Darius Milhaud hoe hij componist was geworden. Milhaud vertelde al bij het slapen gaan als kind muziek in zijn hoofd te hebben gehoord, die hij nooit eerder had beluisterd en dat bleek dus het bewijs te zijn geweest dat hij als kind al aan het componeren was geslagen. Ik heb Lévi-Strauss, ook na de ontmoeting met hem in Parijs, altijd als een lichtgewicht gezien en dat wordt andermaal bevestigd.

Na lange afwegingen doe ik bij Peters vliegbiljet voor Madrid niet duizend maar vijfhonderd dollar. Dan is hij wellicht zuiniger en zal ik hem in juni de tweede vijfhonderd dollar zenden.

97 Claude Lévi-Strauss, Myth and Meaning, Schocken Books, New York, 1978.