Memoires 1978-1979

[p. 134]

Amsterdam

8 december 1978

Amerbos

Mams liefste vriendin uit haar studententijd in Amsterdam is overleden. De familie heeft mij onder de annonce gezet, omdat ik altijd zeer close met haar was.

De vriendin van Margaret Mead, Rhoda Metraux, schrijft dat Margaret mijn laatste briefje op prijs stelde.

Jonathan Power bedankt nog eens voor de introductie bij Georgii Arbatov, waardoor hij een paginagroot interview in de wereldpers kon publiceren.

Robert Maxwell schijnt nu toch serieus een boek van mij met professor Jermen Gvishiani in Moskou¹⁰⁸ te willen doorzetten. Goed nieuws dus. Zond het contract onmiddellijk getekend naar hem terug.

Schreef Peters moeder een brief over onze dagen in Madrid. Ook vertelde ik iets over Californië. Ik zou het huis in Hollywood kunnen kopen. De heer Coté van de amro adviseerde Amerbos weg te doen.

108 Zie bijlage 14.

[p. 135]

9 december 1978

Pieter Menten heeft volgens Henk de Mari in De Telegraaf gezegd dat hij in 1945 vrij is gekomen door bemiddeling van prins Bernhard. Menten had de prins en prinses Juliana in 1936 in Polen ontmoet in het huis van de zanger Jan Kipura. Dat moet tijdens de huwelijksreis zijn geweest. Vreemde zaak. Israël heeft juist om uitlevering van Menten gevraagd wegens oorlogsmisdaden.

H. Brandt Cortius heeft in Vrij Nederland majesteitsschennis gepleegd onder het pseudoniem Jan Eter. Begrijp nooit waar die camouflages, hij heeft er verscheidene, voor dienen. Premier Dries van Agt vond dat er ‘schandalige woorden’ waren gevallen en minister De Ruiter gaat Justitie op gang brengen. Ook professor W.F. de Gaay Fortman vindt het ‘een duidelijk geval van majesteitsschennis’ als opgenomen in het Wetboek van Strafrecht.

Prins Bernhard zou ‘de zaak voor een paar miljoen hebben bestolen en een spoor van venerische ziekten hebben achter gelaten’. ‘Als Beatrix en Claus op de troon komen, wordt het een saaie troep in Den Haag’ en meer van dit soort onzin. Bernhard zou het liefst in een Zuid-Amerikaans bordeel een vliegtuig verkwanselen. Hoe komt de man erbij. Thérèse Cornips, Maarten 't Hart en Rudy Kousbroek hebben in nrc Handelsblad gepleit voor openbaar eerbetoon voor Brandt Cortius, die men thans de burgemeester Grunsvenprijs te Heerlen wil onthouden. Echt een stom Hollands relletje.

Wim Klinkenberg vertelde dat hij premier van Agt op een persconferentie heeft doorgezaagd over een brief uit 1932 van prins Bernhard aan Adolf Hitler. Van Agt heeft alleen maar met drie keer ‘nee’ geantwoord.

Jan Cremer belde. We troffen elkaar in Hartedief voor een maaltijd. Bood een flesje wijn aan dat achteraf f 32,50 bleek te kosten. Absurd. Jan voelt zich in Amsterdam als in een fuik. Hij ziet geen kans zich vrij te maken en denkt nog twee jaar nodig te hebben voor hij weg kan, bijvoorbeeld om zich eveneens in Californië te vestigen.

Soms maakt hij politiek rake opmerkingen zoals: ‘Wat moeten ze in het buitenland denken: Aantjes wordt afgezet wegens een naziverleden en Pieter Menten wordt vrijgelaten, terwijl werd bewezen dat hij bij massamoorden was betrokken.’

10 december 1978

Ik was close met Jan Kikkert gisteravond. Voel me op mijn gemak met hem.

[p. 136]

Schrijf nu snel mijn boek over Amerika af voor Peter Loeb. Wim Klinkenberg schijnt beroddeld te zijn in de nrc Handelsblad. Ik heb het niet gezien. Belde Adriaan van Dis om er achter te komen. Hij vond dat Brandt Cortius mocht schrijven wat hij wilde, zelfs als het gelogen was. Ik was het hier dus volkomen mee oneens. Toevallig vertelde hij dat hij voor een komend bijvoegsel van nrc Handelsblad acht columnisten over de Oranjes liet schrijven. Ik informeerde hem dus over het komende Juliana-boek in Amerika. Hij vroeg of ik er meteen een stukje over wilde schrijven. Ik bel het morgen door. Ook bood ik een artikel aan op basis van een van de laatste gesprekken met professor José Delgado in Madrid. Ir. Roosendaal van de wetenschapsredactie had het gelezen en gezegd dat hij net een artikel had geschreven, waar de mededelingen en gedachten van Delgado reeds in waren opgenomen. Ik antwoordde dat die mijnheer ongetwijfeld loog. Ook mijn artikelen over Rostov, Forrester en de Kondratiev-cyclus waren afgewezen. Ik zag in de weekendeditie een artikel met veel van deze informatie. Het zijn gewoon ordinaire dieven.

11 december 1978

Professor Georgii Arbatov bedankt me voor de introductie van Jonathan Power en vraagt om commentaar op zijn interview met hem. Hij heeft pas in januari tijd aan ons voorgenomen boek te werken.

Abigail McCarthy schrijft: ‘We seem to be made as to find our own deaths unthinkable. Others die. It hardly seems credible that we ourselves will. This attitude is in part, I suppose, a protective device of nature.’ Vroeger overleden mensen omringd door familie en geliefden in een daarvoor gereserveerde kamer in het huis. De scheiding van het leven was minder abrupt en ruw als tegenwoordig. De waardigheid werd tot het laatste moment bewaard. Tegenwoordig sterven mensen, zoals tante Meta de Vries, in verzorgingstehuizen of op ziekenzalen. Wie heeft nog tijd voor demente ouden van dagen? McCarthy zegt zelfs: ‘Some how the war on the causes of death gradually became a war on the dying (...). The labor to keep the body alive at the expense of the person by which those doomed by age or disease lose all dignity. Their suffering is needlessly prolonged.’ Ik moet Elisabeth Kübler-Ross lezen over de psychologie der stervenden.¹⁰⁹

In Dallas is besloten dat de Amerikaanse rechter mijn dagboe-

109 The New York Times, 23 november 1978.

[p. 137]

ken mag inzien ten einde vast te stellen of Time het recht had mij als een halve communist voor te stellen. De stukken zijn gearriveerd.¹¹⁰ Ik heb Gerard Schuyt van de nvj gevraagd wat hij ervan vindt. ‘Nooit doen,’ komt zijn antwoord op neer.¹¹¹ Isaac B. Singer kreeg de Nobelprijs voor literatuur. Tegen Richard Burgin van The New York Times Magazine¹¹² laat hij zich uit over zijn leven.

‘Really, there are two powers in me: one power dreams about going away somewhere to an island and hiding from this whole abomination, from this whole cruelty: “Don't ever see another human being. Lock yourself up and live like a misanthrope.” Another power tells me to accept people, talk to them.’

‘A man must have some contact with humanity. I would say that the best contact with humanity is through love and sex. Let's say a man can play a very strong man: a big man, a dictator. But in sex, he may become reduced to a child or to an imp. The sexual organs are the most sensitive organs of the human being. An eye will not stop seeing if it doesn't like what it sees, but the penis will stop functioning if it doesn't like what it sees. I would say that the sexual organs express the human soul more than any other limb of the body.’

Literatuur ziet Singer als vermaak. ‘It seems that the analysis of character is the highest human entertainment. And literature does it, unlike gossip, without mentioning real names. Writers who don't discuss character but problems, stop being entertaining. We always love to discuss and discover character. This is because character is differrent and human character is the greatest of puzzles.’

Hij vindt het verder ongezond als een schrijver zich verbindt aan politieke of sociale zaken. ‘The greatness of art is not to find what is common but what is unique. And because of this, the moment the writer begins to dabble with masses, with generalizations, he's already out of his profession.’

110 Zie bijlage 15.

111 Zie bijlage 16.

112 The New York Times Magazine, 26 november 1978.

12 december 1978

Adriaan van Dis zegt verheugd te zijn over mijn bijdrage voor het komende Oranje-bijvoegsel van nrc Handelsblad.

Jean Windt zei: ‘Ik heb me laten besnijden.’

‘Waarom?’

‘Ik trok me zes keer per dag af.’

Jimmy Carter schijnt nu toch te zijn overgehaald de handel met

[p. 138]

de ussr te intensiveren. De cia en andere oorlogshitsers zullen niet blij zijn. Niet minder dan vierhonderd Amerikaanse zakenmensen hebben in Moskou een ontmoeting met Leonid Brezhnev gehad. Dat is de club waar dr. Jermen Gvishiani zich het vuur voor uit de sloffen loopt.¹¹³

Een strijdpunt blijft de zogenaamde Trade Act van 1974 waarbij een toename van handel werd gekoppeld aan sovjettoestemmingen joden te laten emigreren. Na de aanname van die regel bracht Moskou de jaarlijkse hoeveelheid van 35.000 joodse emigranten terug tot 13.459 in 1975. Craig Whitney noemt Gvishiani in dit verband als een der invloedrijkste Russen.¹¹⁴

113 Zie de lijst van aan de us-ussr Trade and Economic Council te New York verbonden personen. Bijlage 17.

114 The New York Times, 10 december 1978.

13 december 1978

Minister A.C. van der Klauw van Buitenlandse Zaken moet voor 37.000 gulden met een charter uit het Nabije Oosten worden overgevlogen om vandaag een spoeddebat in de kamer te kunnen bijwonen over de affaire Pieter Menten.

Ik had een lang telefoongesprek met Casper. Hij vindt dat ik steeds bezig ben zijn coup de foudre met zijn nieuwe vriendin te ondermijnen door bijvoorbeeld te waarschuwen dat Frank Heckman had gezegd: ‘Laat Casper nog maar eens goed naar de foto van zijn vriendin in Brazilië kijken.’ Ik denk nu eenmaal dat hij zich inderdaad te snel in een beslissend avontuur stort.

Lunchte met Milan Potuznik in Promenade Hotel. We hebben ook over de Sovjet Unie gedebatteerd. Ik nam de positie in - zoals ik steeds heb gedaan - dat als ze hun roer recht houden, het sovjetcommunisme zal slagen. Milan gelooft dat ‘if they do not change, they will have a rebellion on their hands’.

Wipte bij ambassadeur A. Romanov binnen. Hij zei: ‘I told Dirk Keijer many times: on the tennis court one has to be quick, but in business one should not speak too quickly.’ Romanov heeft Keijer meegenomen naar de ambassadeur van Nigeria in Den Haag. Nu maakt Keijer regelmatig vlugge trips naar Lagos en Londen om zaken in Nigeria van de grond te krijgen.

‘I do not understand why the Foreign Trade section in the ministry of Economic Affairs does not like him.’

Ik opperde: ‘May be they consider him as not realiable.’ Ik doelde er op dat Keijer van alles belooft en toezegt wat hij beslist niet na komt.

[p. 139]

De ambassadeur benadrukte dat mogelijkheden met de Hoogovens en de Sovjet Unie iets te gaan doen, waren doodgebloed.

‘Maar de amro opent nu een kantoor in Moskou,’ zei ik.

‘Die wel, maar ook Heineken had zich teruggetrokken. Ik denk dat mijnheer Freddy Heineken - die moet onderduiken om niet gekidnapt te worden - soortgelijke en dezelfde bezwaren heeft met ons zaken te doen als Frits Philips,’ aldus de ambassadeur. Wat hij eveneens totaal onbegrijpelijk vond was dat de heer Van Agt opnieuw de heer Pieter Menten de vrijheid had laten geven. Ook had hij geen goed woord overvoor Hans Wiegel. ‘Did you see, Willem, how his attitude changed when he met the boys of the Unions? He smiled like a Japanese.’

Het was hem opgevallen dat André Spoor, ondanks de uitnodiging en zonder zich te excuseren, niet op zijn jaarlijks receptie was verschenen. Op een diner te Wassenaar had men hem naast journaliste An Salomonson van nrc Handelsblad gezet. ‘All I did with her is discuss the weather.’ Er gaat niets boven journalisten die weten hoe zij contacten moeten leggen en onderhouden.

Ik belde mejuffrouw G. Büringh Boekhoudt dat ik er over dacht naar Californië te vertrekken. Het leek haar een prima gedachte. ‘Ik heb je altijd gezegd dat ik dacht dat je in Amerika je draai zou vinden.’¹¹⁵ Mevrouw Hornkamp vond het een vreselijk bericht en zei er de hele nacht niet van geslapen te hebben.

Na een onaangenaam telefoongesprek met de heer Baehr in Zwitserland belde ik Dirk Keijer. Hij noemde mijn opening naar Abdelkadir Chanderli ‘belangrijk’ en de silobouw in Soedan zou 700 miljoen dollar kunnen gaan bedragen, ‘dan verdien jij één miljoen.’¹¹⁶ Hij vond dat Baehr en hij me ‘keurig’ hadden behandeld.

‘Ja, maar hoe vaak heb ik je niet aan je beloften moeten herinneren?’

Hij ontkende glashard dat dit het geval was geweest. Hij deelde verder mee dat het kantoor van dr. Jermen Gvishiani in Moskou de Nederlandse ambassade had verzocht informatie over zijn bedrijf Investronic te verstrekken.

115 Duizend maal heb ik me afgevraagd hoe mijn leven dan geweest zou zijn.

116 Jarenlang hield Keijer me met dergelijke beloften aan het lijntje.

14 december 1978

Ik ontving een aardige brief van Peter Loeb. ‘Het Amerikaanse ziektebeeld’ staat hem als titel voor ogen. Hij vindt de teke-

[p. 140]

ving van een verdwaasde Carter op de omslag uitstekend. Ze is getekend door Gerard Huysman uit Zaandam. Ik weet het nog niet.

Max Westerman kwam langs op Amerbos. Het blijft een vreemd baasje, maar wel aantrekkelijk (fysiek).

De majesteitsschennis van Brandt Cortius brengt vele pennen in beweging. Hij schijnt Beatrix ‘prinses leegheid’ te hebben gedoopt, wat andermaal onderstreept dat die man geen mallemoer van het koningshuis weet. Als Beatrix iets niet is, dan is het ‘leeg’. Mijnheer Jan Eter lult in de ruimte. ‘Is het Oranjehuis vogelvrij?’ vroeg Stan Huygens zich af in De Telegraaf. En nu is er een ernstige beschuldiging bijgekomen dat prins Bernhard een hand zou hebben gehad in de vrijlating van Pieter Menten. Dit zou althans bij diens eerste invrijheidstelling in 1945 het geval zijn geweest.

President Carter wil een wetsontwerp indienen waarbij het de politie wordt verboden razzia's uit te voeren om geschriften of materiaal in beslag te nemen dat doelt op het informeren van het publiek. In Stanford zijn foto's in beslag genomen in de burelen van The Stanford Daily om verzet van studenten en burgers tegen de politie tijdens een demonstratie te documenteren. Via foto's wil men arrestaties verrichten. Dat gaat wel erg ver. Het Hooggerechtshof stemde 5 tegen 3 dat de razzia in orde was. Daar wil Carter, als beschreven door Anthony Lewis, wat aan doen. Terecht. Maar zal het lukken?

15 december 1978

De Volkskrant werd vanmorgen naast De Telegraaf bezorgd. De eerste is een onvergelijkbaar betere krant.

Werd om 5.30 uur wakker omdat ik van mam droomde; zeer gedetailleerd, haast of zij nog leefde. Ik wilde alles onthouden maar weet er niets meer van. Slaap betekent dat de stoplichten in je brein op oranje flikkeren.

Ontmoette de tekenaar Gerard Huysman, een Ard Schenkachtige bink, zeer groot en zeer blond met een paar volmaakt ernstige ogen. Precies zoals ik hem voor het eerst ‘zag’ in De Typhoon. ‘In mijn hart zou ik het liefste een half jaar alleen willen schilderen, dat is wat ik echt zou willen.’ Toen ik hem belde om de omslag van mijn Amerika-boek te maken, zat hij te wachten tot er iets zou gebeuren. ‘Jouw zaak kwam uit de hemel vallen.’ Hij kon niet geloven dat ik uitsluitend op de foto in de krant was afgegaan. Dat deed Gerard Croiset immers ook. Hij studeerde aan de Rietveld Academie na eerst in een fabriek te hebben gewerkt. Wat me bijvoorbeeld opviel was dat hij de

[p. 141]

olieramp bij Bretagne een grotere ramp vond dan de 583 doden bij de vliegtuigbotsing vorig jaar op Tenerife.

Er ligt een diepe ernst in Gerards ogen. Dat is voor mij aantrekkingskracht nummer één. Hij was nogal openlijk in zijn uitspraken. Hij zei dat zijn jeugd een ramp was geweest. Maar nu gebeurden er fijne dingen. Hij sprak over zijn vriendin Helmi, die sociaal werkster is en hem uit de diepte weg heeft getrokken. Ik nam hem mee naar Amerbos voor koffie.

Staatssecretaris N. Smit-Kroes is van mening dat prins Aschwin, als broer van klm-commissaris prins Bernhard, recht had op gratis tickets. Vreemd. Verder is bekend geworden dat F. Besançon van de klm 550.000 gulden smeergeld van McDonell Douglas kreeg toegeschoven op een Zwitserse bankrekening. W.F. Duisenberg wordt nu klm-commissaris. Intussen heeft F. Otten van Philips Wim Kok op zijn lazer gegeven, dit vanwege een opmerking in een fnv-publicatie over de ontvoering van Philips-directeur Schuitema in Nicaragua.

Bezocht mijn oom Alexander Poslavsky.

We zaten in zijn werkkamer deze keer. Er stond een portret van de Poslavsky's, nog uit de tsarentijd, dat ik niet eerder had gezien. Het portret was in Tasjkent genomen, waar zijn grootvader de gouverneur voor Russisch-Azië was. Ik wilde erover praten, maar hij reageerde als altijd terughoudend over dat onderwerp. Dat begrijp ik trouwens niet. Zijn afkomst vanuit Rusland is van de bovenste plank, dus waarom deze geheimzinnigheid? Zijn grootvader was al voor de revolutie van 1917 gestorven. De zuster van zijn vader, graaf Ilia Poslavsky was aan kanker gestorven en twee broers werden als tsaristische officieren door Stalin vermoord. Over zijn grootmoeder sprak hij in het geheel niet. Zij moet een der eerste Russische vrouwelijke artsen zijn geweest en overleed aan een ziekte, die zij bij veldwerk in Russisch-Azië had opgelopen.

Zijn vertrek bij de Willem Alexander Hoeve heeft hem zeer aangegrepen, omdat het op zo'n smerige manier heeft plaatsgevonden. Tenslotte was hij 25 jaar lang geneesheer-directeur. Hij moet achter zijn rug om door zijn eigen bestuur zijn verraden en verkwanseld, althans in die woorden liet zijn vrouw zich uit. Kennelijk is een grote last van hem afgevallen. Hij is weer een ander mens, meer als vroeger.

17 december 1978

Om 12.45 uur ontmoette ik Dirk Keijer in Hotel de l'Europe. Ambassadeur A. Romanov zal in februari Nederland verlaten. Gaf dit bericht door aan André Spoor van nrc Handelsblad en

[p. 142]

Jan van Beek van de gpd. Hij vertelde dat Moskou de helft van het project van 700 miljoen voor Soedan zou financieren. Hij adviseerde vooral de samenwerking met mijn vriend Abdelkadir Chanderli in Genève prioriteit te verlenen. ‘Dat is serieus.’ The New York Times drukte over de hele voorpagina een kop af: us and China opening full relations: Deng will visit Washington January 29.¹¹⁷ Jimmy Carter kondigde dit historische besluit via de televisie aan en zei dat het tijd werd om na het verbreken van normale banden in 1949 de realiteit onder ogen te zien. Dit betekende tevens dat de diplomatieke betrekkingen met Formosa werden opgeschort en het wederzijdse defensieverdrag met Taipeh werd beëindigd. Dat is niet mis, want de buitenlandse politiek dreef op de verbinding met Taiwan, zoals ze in Amerika zeggen.

Vooral in Moskou zullen ze zich hier bezorgd om maken.

117 The New York Times, 16 december 1978.

19 december 1978

Had een diner bij mij thuis met Casper en Martin. Het was gezellig.

Indira Gandhi is haar zetel in het parlement kwijt en moet naar de gevangenis. Ik ben benieuwd of dit goed gaat aflopen.

Ben met Frank naar Croiset geweest. Ik vertelde Croiset over Franks vriendin en de zelfmoordpogingen die zij had gedaan. Croiset had Frank gezegd dat hij haar moest verlaten maar ik kreeg sterk de indruk dat Frank het niet hoorde, of het niet wilde horen.

20 december 1978

Pat Russell meldt uit Dallas dat Time op 22 januari naar Amerbos zal komen om een onderzoek in te stellen naar mijn dagboeken, waaruit zou moeten blijken dat ik ‘a key Bernhard anti propagandist’ zou zijn.

Russell zond ook een brief naar een senaatscommissie in Washington, kennelijk op mijn verzoek (maar ik herinner me de details niet: het gebeurde op advies van of Joe Borkin of Harry Torczyner).

Peter schrijft uit Madrid: ‘Slept wonderfully last night. I feel like a different human being. I glow and have loads of energy and I am full of zest for life. Wish you had seen me like this.’ Hij is nog steeds van plan de show in Madrid vaarwel te zeggen in januari.

[p. 143]

21 december 1978

Met de kou zie je hoe lijsters geen kruimel voor de mussen laten liggen en meeuwen niets voor de lijsters. Ik strooi overgebleven rijst zodat ook de mussen aan hun trekken komen.

F.J.F.M. Duynstee gaf een interview aan Bibeb.¹¹⁸ Hij zegt dat hij zich maar een keer in zijn leven belangeloos heeft ingezet en dat was voor de kwestie Nieuw-Guinea. Hij vond de Lunspolitiek desastreus. ‘Ik heb altijd tegen Luns gezegd, je moet de zaak uit de ethische beloftesfeer halen. Maar hij bleef bij die belofte van het zelfbeschikkingsrecht voor de Papoea's. De groep Rijkens met mijn vriend Van Konijnenburg hadden de journalist Oltmans als boodschappenjongen. De groep kwam op voor het bedrijfsleven (w.o.: Wat maar ten dele waar was) en de bedoeling was de zaak vertrouwelijk te regelen, zodat Sukarno niet met Luns in conflict zou komen. (w.o.: Complete onzin: Sukarno en Luns waren in conflict sedert Sukarno Luns niet wilde ontvangen tijdens een stop-over in Jakarta in 1951).¹¹⁹

‘Daarom moest Luns het voorstel doen,’ aldus Duynstee tegen Bibeb. (w.o.: Welk voorstel? Het is uit de duim gezogen). ‘Maar ze kregen ruzie met Oltmans, want die vroeg naar hun zin teveel geld. Waarna deze alles in de pers onthulde (...).’

Daar ga je weer met de geschiedvervalsing. Zoals uitvoerig in de delen 1961 tot 1964 uiteengezet, is de enige ware reden dat ik met de groep Rijkens in conflict kwam, de intrede in ons gezelschap van de voormalige cia-agent en inlichtingendienstman Werner Verrips geweest. Alle betalingen door de groep Rijkens zijn in de Memoires van 1956 tot 1962 exact vermeld. Toezeggingen en verplichtingen kwamen de heren blijkens de door mij vermelde feiten vrijwel nooit na, maar dat kon me uiteindelijk ook niet veel schelen, want daar ging het niet om. Het is dus onvoorstelbaar hoe professor Duynstee dergelijke beweringen durfde te doen, waar hij hoogstens in de marge iets over had gehoord, misschien zelfs van zijn andere vriend Luns. Ik heb onmiddellijk een brief naar Vrij Nederland gezonden om duidelijk te proberen maken hoe het wel is geweest en waarom ik werkelijk ruzie met de heren rond Rijkens kreeg. Emile van Konijnenburg en ik verzoenden ons in 1966 in Jakarta, een verzoening die door Sukarno werd bewerkstelligd.

118 Vrij Nederland, 23 december 1978.

119 Ben over het jaar niet zeker.

[p. 144]

22 december 1978

In Washington is bekend gemaakt dat voor 95 procent zeker is dat er in Dallas toch vier schoten op jfk zijn gelost. Dit moet aantonen dat er wel degelijk een tweede schutter in het spel is geweest.¹²⁰

De journalist Lunshof is overleden. Ik behoud een aardige herinnering aan de man.

Kreeg een erg lieve brief van Peter, die via Mora Henskens in New York naar Amerbos kwam. Hij vindt de acteurs in zijn musical ‘sheep’ en de show zelf ‘a pathetic circus’. Hij krijgt nog steeds de meest absurde briefjes van mensen die naar het theater zijn geweest. ‘And, of course, they all want the same.’ Een onbekende bewonderaar blijft brieven en rozen zenden. Ook een militair (‘I think you would like him.’) komt steeds opnieuw naar zijn kleedkamer. Hij geeft ook weer een lijstje vitaminen op die hij nodig heeft. Hij ging er vanuit dat ik zijn brief in New York zou krijgen.

Een sensationele reportage over de brieven van prins Bernhard aan Hitler die werd aangekondigd in Nieuwe Revu, heeft nauwelijks enige aandacht gekregen.

120 The Washington Post, 23 december 1978.

23 december 1978

Adriaan van Dis belt over het bijvoegsel van 16 december onder de titel De gevoelens van het volk ten aanzien van Oranje. Hij liet Jan Blokker, Nico Scheepmaker, Rudy Kousbroek, Sheherazade (wie dat ook mag zijn), Opland, Eppo Doeve, Willem Brandt, Henk Hofland, Gerrit Komrij, Frits Muller, Willem Frederik Hermans en dr. A.L. Constandse aan het woord. Terzijde heeft hij ook mijn reportage over het komende Julianaboek in de vs afgedrukt, waarin ik eindig met de opmerking dat het treurig was dat juist in het buitenland een eerste vrij bedroevend verhaal over Juliana moest verschijnen. Er zijn de nodige commentaren (op) verschenen. Die laatste zin werd door velen als anti-Oranje uitgelegd. Als gevolg van dit bijvoegsel waren er tien abonnementen opgezegd.

24 december 1978

Het parlement in India heeft Indira Gandhi weer terug naar de gevangenis gezonden. Hoe kan dit? Er heerst onrust. Gisteren zijn er achttien doden gevallen. Tot dusverre werden 30.000 demonstrerende Gandhi-aanhangers opgepakt.

Ik heb de laatste dagen non-stop gewerkt aan het Amerika-

[p. 145]

boek voor Peter Loeb. Vreemd dat die stapel papier straks in een pocket zal zijn veranderd.

Peter Serkin speelt Vingt regards sur l'enfant Jésus van Olivier Messiaen. Prachtig. Uniek.

Nachtmis op televisie. De goegemeente zit volledig voor aap. Dit soort ezelsbruggen en afleidingmanoeuvres zouden al jaren geleden overwonnen moeten zijn.

Ben na middernacht een lange route door de polders gaan fietsen. Heerlijke frisse wind. Ga Peter nog schrijven.

Kerstmis 1978

Bij het samenstellen van een manuscript moet je jezelf voortdurend eraan herinneren niet te perfectionistisch te willen zijn.

Tweede Kerstdag 1978

Ook zo'n onzin, nog een ‘feest’-dag.

Heb eerst meer frisse wind in mijn brein nodig, ga fietsen. Ook dat heb ik aan Peter te danken. Als hij belt vraagt hij meestal: ‘Heb je vandaag gefietst?’

Ontmoette de glasschilder Frans Hartong in Thermos. Ik vind hem aardig. Ik wees op Manus de Lucanet en zei: ‘Niets voor jou?’

‘Al gehad.’

27 december 1978

Mijn Amerika-boek is gereed. Heerlijk. Nu eerst Peter schrijven.

[p. 146]

28 december 1978

Indira Gandhi is na een week in de nor weer vrij gelaten. Farce.

29 december 1978

Een bewogen en waardevolle brief van Frederick Ress uit Minneapolis: ‘It is sad that distance is so against us. If I did live near you, I would probably make a pest of myself. The small amount of time we have been together, I have learned to both respect you and consider you a special friend.’

Dit is dus wederkerig.

Ontmoette Richard Thieuliette in Thermos. Hij ziet een droom in vervulling gaan. Hij gaat filmen in Yucatan en Guatemala. Het wordt een reportage over de Mayacultuur. Dat is wat hij altijd heeft gewild. Hij filmt met een Fransman, die eveneens een film over de Borobudur op Java maakte.

Broer Theo en Nellie arriveerden tegen 17.30 uur. Ik zag direct dat zij mams zegelring en een andere lievelingsring van mijn moeder droeg. Dit verwarmde me. Later arriveerden de zuster van onze vader met haar zoon en diens vrouw Anne Mennega.

Dirk Keijer belde uit Zwitserland dat hij te weten was gekomen dat Vladimir Tolstikov, tot voorkort ambassadeur in Peking, de heer Romanov zou gaan vervangen. Het leek hem nuttig Rob Soetenhorst te tippen. Ook moedigde hij me aan een interview met Romanov te maken voor diens vertrek naar Moskou.

30 december 1978

Lunch bij tante Jetty in Wassenaar. Zij wordt erg oud. Ik vond haar bitter.

Theo leest mijn Amerika-boek. Hij vindt het te springerig en daardoor niet eenvoudig om als betoog te volgen. ‘You should help readers along to understand your arguments,’ zei hij.

31 december 1978

Koningin Juliana wijdde haar kerstrede aan het Jaar van het Kind dat gaat komen. Wanneer je goed leest wat zij zegt, rijzen je de haren te berge. ‘Vandaag mag worden gezegd (dat het kind ons nodig heeft) waar we de geboorte herdenken van het Kind van Bethlehem. Hij werd een mens, die meer leed dan ooit iemand anders ter wereld: een mens die meteen daarmee heel de wereld overwon. Niet de aardse wereld, maar de werkelijke daarom heen.’

[p. 147]

Sorry, maar ik vind dit niet alleen abracadabra maar klinkklare onzin, op het pijnlijke af.

De koningin vervolgde: ‘Juichen er bij elke geboorte engelen? Beschermengelen? Is er wel of niet plaats in de gastvrije herberg, waar het kind zou horen te zijn?’ Hare majesteit eindigt met gebazel over ‘het enig waardevolle is het licht. Het licht schijnt in de duisternis, en de duisternis heeft het niet begrepen.’

Pijnlijk.

We keken vanavond naar Koot en Bie en openden een fles champagne. Daarna ontspon zich een gesprek over het verleden. Theo vindt dat ik de dozen met brieven tussen onze ouders onmiddellijk moet vernietigen. Hij acht het onbehoorlijk er zelfs in te lezen. Ik pleitte dat ik ze als deel van mijn dagboek wilde bewaren, maar ik heb daar dus ook grote twijfels over.¹²¹

Waar ik helemaal van onderste boven ben, is dat Theo vertelde dat hij en Hendrik onze ouders, die in 1950 naar Zuid-Afrika emigreerden, hadden gesmeekt om niet te komen. Die komst was een absolute ramp geweest. Alle problemen waren later door het verblijf van mijn ouders aldaar veroorzaakt. Ik wist dus met zekerheid, omdat ik in 1950 het vertrek uit Amsterdam van onze ouders naar Zuid-Afrika van nabij meemaakte, dat zij naar Kaapstad gingen om mijn broers te helpen van de grond te komen. Zij kochten er een huis en mijn broers hadden weer een dak boven hun hoofd. Mijn oudste broer was niet in Zuid-Afrika toegelaten en verbleef nog in een kopermijn in Rhodesië. Hij werd pas in Kaapstad toegelaten, nadat mijn ouders zich er hadden gevestigd. Vreselijk dit achteraf te moeten horen.

121 Later heb ik ze vrijwel allemaal vernietigd.

2 januari 1979

Jan van Wieringen meldt in de Volkskrant dat de onderzoekscommissie van het Huis van Afgevaardigden definitief tot de conclusie komt dat de moorden op Kennedy en dominee Martin Luther King complotten zijn geweest.

Theo en Nellie zijn vertrokken. Het geeft me na alles wat er gezegd is een draaierig gevoel.

William Borders schrijft in The New York Times¹²² over mevrouw Indira Gandhi. Net als Bernard Kalb vroeger president Sukarno omschreef als een dictator - ook nog met communistische sympathieën - is volgens deze Amerikaanse mijnheer Indira de eerste dictator in de wereld geworden, die per democratische stemming werd afgezet en de bak in ging.

122 The New York Times, 21 december 1978.

[p. 148]

Ook in Iran faalt Washington op een pijnlijke manier. Ze hebben nog wel een oud-cia-directeur, Richard Helms, als ambassadeur gezonden. Hoe is het dan mogelijk dat Washington de massale onvrede, stakingen en chaos niet heeft zien aankomen. Op 29 december benoemde de sjah een oppositieleider tot premier, Shahpour Bakhtiar. Er is weer een zogenaamde burgerregering, maar de chaos in het land is compleet. Eerst wist Carter niets beter te doen dan oorlogsschepen te sturen. Daarna volgde veel te laat een verklaring van Amerikaanse steun voor Mohammed Reza Pahlavi, maar de fundamentalisten en ayatollahs zijn aan de winnende hand.

Seymour Hersh analyseerde in de The New York Times hoe de topleiding van het Witte Huis, met Zbigniew Brzezinski, Carters veiligheidsadviseur voorop, de waarschuwingen dat het in Iran uit de hand liep, in de wind heeft geslagen. Het is kennelijk een volledige misser van de cia geweest om de al vijftien jaar in ballingschap verblijvende Ayatollah Ruhollah Khomeini niet serieus te nemen.

De schrijver Isaac Singer zegt dat in seks en liefde - de volgorde van beide woorden zegt al veel - ‘character is revealed more than anywhere else’. Dat zeggen Peter en Edwin ook. Ik heb mijn twijfels. Seks is een ingrediënt van voorbijgaande aard in iedere relatie en zeker in 99 procent van zogenaamde levenslange verbintenissen. Ik denk zelfs, en ben ervan overtuigd, dat menselijke relaties pas werkelijk worden geconsumeerd, wanneer seks er buiten staat. Seks verwart de zaak nodeloos. Diezelfde sex drive leidt bovendien tot onheus gedrag dat dikwijls au fond een uitstekende relatie in de war brengt. Alleen een relatie gevrijwaard van oncontroleerbare seksuele impulsen, kan zich ontwikkelen in tandem met de werkelijkheid.

De enige keer dat de telefoon gisteren ging was, toen Gerard Croiset belde om gelukkig nieuwjaar te wensen.

Ik zie dat Jan Pijper, die een artikel in Nieuwe Revu publiceerde over de zogenaamde brieven van prins Bernhard aan Adolf Hitler, nu een proces aan zijn broek heeft. Het wordt ondernomen door de Stichting voor Politieke bewustwording en het Oud-Strijders Legioen. Ton Kors heeft me bevestigd dat de reportage uit zwakke fundamenten was opgetrokken. Ik ben zeer tegen dergelijke, zwak gefundeerde ondernemingen. Als Bernhard zoiets gedaan heeft, okay, maar kom dan ook met een bikkelhard verhaal.

3 januari 1979

Droomde dat Henk Hofland hoofdredacteur van De Typhoon

[p. 149]

in Zaandam zou worden bij terugtreden van Cees Meijer. Hoe werkt zoiets echt?

Remmers van Veronica belde. Hij werkt aan een programma voor maandag over de nieuwe Bernhard-affaire. Ik wil er aan meewerken, maar dan neem ik wel de pro-Bernhard positie in. Ernst Jan Engels, oud vriendje van Gerard Reve, vroeg me hem te komen bezoeken. Hij bleek niet veranderd. We pakten elkaar even. Hij bleek in een ijskoude zwijnenstal te wonen. Hij wil 34 pagina's van door Reve aan hem geschreven brieven uitgeven. Johan Polak wil er 100 gulden per pagina voor geven. Ik zei dat hij 25.000 gulden moest hebben plus een gulden per verkocht boek. Zal hem aan Peter Loeb voorstellen.

André Douw belde. Dat is de jongen die ik eens in het Vondelpark ontmoette, toen ik op een zomeravond tegen een boom stond en hij fluisterde (als opening): ‘Laat eens zien wat je in je broek hebt?’ Hij had het conservatorium voor piano afgelopen en componeert. Hij zei over mam en mij en Keke nota bene te hebben gedroomd. Hoe is het mogelijk. Ik had hem al zo lang niet meer gezien.

4 januari 1979

Washington doet steeds lulliger tegen de voormalige bondgenoot sjah Mohammed Reza Pahlavi. Hoe meer militaire orders worden geannuleerd door de nieuwe bewindvoerders, zoals een helikopterdeal ter waarde van 575 miljoen dollar bij Textron en nog veel meer, hoe meer de Amerikanen slijmen met het nieuwe regime om te redden wat er te redden valt. Volkomen principeloos, als altijd. Bernard Gwertzman meldt dat Washington heeft laten weten, de regering Bakhtiar te zullen steunen, sjah of geen sjah. Walgelijk.¹²³ In Los Angeles is bekend geworden dat een makelaar al aan het zoeken is naar een land en een paleis voor wanneer de vorst eenmaal Iran ontvlucht zal zijn.

William Safire schrijft over de ‘Bad Shah’, de man die de oorzaak was dat de olieprijzen verviervoudigd werden, waardoor de wereldinflatie werd verhoogd en de armste landen nog verder in de vernieling raakten. De ‘Good Shah’ was de man die alles in het werk stelde om zijn volk uit de Middeleeuwen te trekken en in de moderne wereld binnen te leiden, die voor vrouwenrechten streed, het analfabetisme aanpakte en de levensstandaard van het land verhoogde. De ‘Bad Shah’ tolereerde corruptie in de hoogste regionen en terreurtactieken

123 The New York Times, 4 januari 1979.

[p. 150]

van de geheime politie tegen de oppositie. Ook ging de ‘Bad Shah’ een alliantie aan met Irak ten koste van de Koerden. Maar de ‘Good Shah’ zorgde voor een dosis stabiliteit in het hart van het Nabije Oosten. De ‘Good Shah’ was anticommunistisch en was bereid Israël tegemoet te komen.¹²⁴ Als hij inderdaad gaat verdwijnen, zal hij node worden gemist.

Ohio zal 675.000 dollar schade uitbetalen aan de nabestaanden van vier vermoorde studenten en negen mensen die gewond werden. Een schuldbekentenis voor het schieten op demonstrerende jongeren tegen de oorlog in Vietnam op 4 mei 1970. Er is acht jaar over touwgetrokken. Schandelijk.

Ernst Jan Engels is al bij Peter Loeb geweest, die bereid is de Reve-brieven te publiceren.

Wim Aantjes is door de pers tot politicus van het jaar uitgeroepen. Daar heeft hij wat aan.

Generaal Alexander Haig gaat verdwijnen bij de navo. Weer zo'n Nixon leftover; dus niet zuiver op de graad, net als Kissinger.

124 The New York Times, 4 januari 1979.

5 januari 1979

Er is overeenstemming bereikt tussen Financiën en de acf (Amsterdamse en Maarsense Kinine Fabrieken) over schadeclaims op Indonesië wegens nationalisaties in het verleden. Het zal me benieuwen wat voor invloed dat op de aandelen heeft, die ik van mam erfde.

Thans is pas bekend geworden dat Winston Churchill er drie jaar na de Tweede Wereldoorlog op heeft aangedrongen zowel in Washington als in Londen een atoomoorlog tegen de Sovjet Unie te beginnen. We hebben in het brave vaderland deze Churchill altijd vanzelfsprekend als held der helden aanvaard, maar wellicht was de man toch enigzins getikt. Henry Kissinger is een sujet in dezelfde liga als Churchill. Hij heeft een aantal lezingen in West-Duitsland gegeven waar hij zonder blikken of blozen verklaarde dat Moskou overal maar militair ingrijpt, via bijvoorbeeld Cubanen in Afrika, ‘where one side intervenes in armed conflicts, while the other side, the United States and the west in general, is restricted to giving financial aid’. Zou de man de onzin zelf geloven?

De gedroste sovjetdirigent Kirill Kondrasjin mag in Nederland blijven.

Ik bezocht ambassadeur Romanov. Hij vertelde dat Dirk Keijer vanmorgen nog bij hem was geweest voor zijn vertrek naar

[p. 151]

Lagos. ‘I told Dirk to be more careful,’ zei hij, ‘because he never listens. He readily replies, “Yes, I know,” so I asked him, “What do you know Dirk?” He is still a young businessman. He often exaggerates. I warned him to be careful in Africa, because Africans are not stupid. He could easily be blown up when he now enters those Arab principalities where he seems to do business now too. There are too many princes there.’ Ik had gezegd Keijer te willen binnen brengen bij de consul van Koeweit, Rabbani. ‘Don't do it,’ zei de ambassadeur. ‘Rabbani is like a snake.’

Hij citeerde uit de International Herald Tribune van heden en een kolom van Anthony Lewis over Amerikaanse leugens aangaande mensenrechten in Iran. Ook de aanwezigheid van Richard Helms en de rol van de cia in de affaire leek hem dubieus. In de toekomst zag hij een onvermijdelijke botsing tussen Amerika en Japan over belangen in China.

Ik zei het jammer te vinden dat hij teruggaat naar Moskou. Hij verwacht nog een post te krijgen en zou graag naar Ierland, Noorwegen of Zweden worden gezonden. Ook achtte hij het mogelijk eerst op het ministerie te werk te worden gesteld. Van de 36 jaar dat hij in de Sovjet Unie in diplomatieke dienst heeft gezeten, was hij 25 jaar in het buitenland. Hij kan zich niet voorstellen zes jaar in Den Haag te hebben gewerkt. We bespraken een mogelijk afscheidsinterview voor nrc Handelsblad, wat ik al met André Spoor en Rob Soetenhorst heb besproken. Toen ik bij de sovjetambassade terug naar de auto liep dacht ik een moment dat ik Keke hoorde blaffen, zoals dit vroeger zo dikwijls het geval was.

Lewis wijst er op in de The New York Times dat Washington zich allesbehalve 25 jaar lang verre heeft gehouden van iedere oppositie tegen de sjah. Ook de cia beijverde zich juist om hem aan de macht te houden. ‘It was almost a yoke,’ meldt Lewis, ‘when president Carter complained that he had not had adequate intelligence on Iran.’ Intussen heeft de sjah bijvoorbeeld de afgelopen vijf jaren voor twintig miljard dollar wapens in de vs gekocht in de naïeve veronderstelling dat de Amerikanen zich jegens hem als dankbare vrienden zouden gedragen. Zijn persoonlijke vriend en makker, prins Bernhard, kan er over meepraten met zijn Lockheed-ervaringen.¹²⁵

125 The New York Times, 6 januari 1979.

6 januari 1979

Premier Pol Pot van Cambodja heeft gezegd dat Vietnam bezig

[p. 152]

is het land te bezetten. Dus nauwelijks is er een akkoord tussen Washington en Peking of de machtsstrijd in Zuidoost-Azie laait weer op. China zendt troepen naar de grens met Vietnam, ‘als voorzorg’. Ook de Britten zijn er als de kippen bij en leveren de eerste twintig Harrier gevechtsvliegtuigen aan China.



nrc Handelsblad zette mijn primeur over het vertrek van Romanov vanavond op de voorpagina. Sportief van Spoor en Soetenhorst; ze hebben deswege besloten dat ik het interview met Romanov voor de nrc Handelsblad alleen en onder mijn naam zal maken. Streep aan de balk. Ik ben er werkelijk zeer blij om, terwijl het eigenlijk de gewoonste zaak van de wereld zou moeten zijn. Joop van Tijn merkte op: ‘Die man zal best een aardig verhaal te vertellen hebben, maar hij zal nooit in Haagse Kringen willen optreden.’

Jan Cremer belde. Hij was terug van de Bahamas. Hij noemde de plek ‘een roofnest’. ‘Een plaatselijk telefoongesprek kost er 1,80 dollar. Hij wil weer in de vs gaan wonen. Ik adviseerde het ook echt te doen, ‘voor je weer in het Nederlandse systeem wordt teruggezogen’. ‘Dat weet ik,’ zei hij.¹²⁶

Ik ergerde me weer groen en geel aan de televisie, waar Luns bij Wibo van de Linde doodgemoedereerd zat te vertellen dat wat in Iran gebeurde vanuit Zuid-Rusland was aangewakkerd. Natuurlijk gaat die man bij Wibo zitten, die van toeten noch blazen weet, want de uitspraak bleef verder onweersproken. Luns is een Koude-Oorloghitser, waar hij tenslotte voor is in-

126 Jan zou juist helemaal in Amsterdam vast komen te zitten en nooit meer weggaan. Ik heb het nog met Zuid-Afrika geprobeerd in 1990.

[p. 153]

gehuurd. Verder verklaarde de heer Minderop van de tros dat er tuchtrecht zou moeten komen voor journalisten, die opzettelijk onwaarheid schrijven. Goeman Borgesius zat erbij en beaamde dit. Dan te bedenken dat de kongsi tros-Telegraaf zelf de smerigste overtreders zijn, dikwijls in samenwerking met schurken en inlichtingendiensten. Ik kan erover mee praten.

7 januari 1979

Rondje Brabant gemaakt. In Waalre bij de Hazeu's hevige debatten over godsdienst en aanverwante zaken als opium voor het volk. Mevrouw Hazeu was het er dermate mee oneens dat zij na gezegd te hebben: ‘Mijnheer Delgado is zelf gek!’ een half uur met de hond ging wandelen en ik met Erika verder sprak. Volgens haar heeft ‘de mens’ nu eenmaal mystiek en religieuze fantasie nodig. Ik denk - met Freud en Jung (of Marx) - dat vroege programmering van zoveel onzin als overblijfsel van de Batavieren, ons voor het leven nodeloos op het verkeerde been zet. En dan zijn we terug bij Delgado, die overigens ook vasthoudt aan het Vaticaan.

Bij Netty en Enkie Feldhaus van Ham in Middelbeers¹²⁷ kreeg ik te horen dat ik weer de Wim Oltmans van vroeger was. Netty was hier blij om want door alle schandalen en publiciteit had zij genegenheid voor mij verloren. Dat was nu terug.

Het was spiegelglad geworden op de terugweg naar Amsterdam. Netty vond dat ik in een motel moest slapen, maar ik dacht dat ik het wel zou redden. Bij Abcoude slipte ik en raakte ik de vangrail. Ben door blijven rijden maar heb de auto meteen bij Triumph garage Bronkhorst neergezet en de sleutels in de brievenbus gedaan. Schat 2.000 gulden schade.

The New York Times wijdt een redactioneel aan Dallas, Conspiracy. Nu werd vastgesteld dat er meer dan de drie schoten van Oswald kwamen, bestaat grote verwarring over ‘de samenzwering’. ‘The word is freighted with dark connotations of malevolence perpetrated by enemies, foreign or political. Yet, “two maniacs instead of one” might be more like it.’ Ik begrijp die krant niet. John Herbers voegt er een analyse aan toe: ‘After 15 years plot theories still thicken.’ Zo is het precies.¹²⁸

127 Vrienden uit mijn jeugd in Bosch en Duin.

128 The New York Times, 7 januari 1979.

8 januari 1979

Peter Loeb blijft enthousiast. Mijn Amerika-boek is naar de zetter. Intussen schijnt Ernst Jan Engels een gigantische scène te hebben gemaakt nadat hij Loeb ervan beschuldigde een flits-

[p. 154]

apparaat voor een fotocamera onder zijn neus te hebben gegapt. Peter Loeb wil niets meer met de jongen te maken hebben.

Rob Tielman heeft opzienbarend onderzoek naar homoseksualiteit in het verleden gedaan. In 1713 bij de Vrede van Utrecht blijken vele naar de domstad gereisde buitenlandse diplomaten hun homoseksualiteit niet onder stoelen of banken te hebben gestoken. Er schijnt een tijdschrift Homologie te bestaan.¹²⁹

‘De paradox is,’ meent Tielman ‘dat juist om te voorkomen dat homoseksualiteit een punt is, je er (als homo) zelf een punt van moet maken. Ik zeg niet dat je met een groot bord om je nek moet gaan lopen, maar je moet het wel zelfs steeds opnieuw aan de orde stellen. Als je een mentaliteitsverandering teweeg wilt brengen zul je gebruik moeten maken van strategische inzichten. Voor het opbouwen van een strategie is naar mijn mening kennis van de geschiedenis onontbeerlijk.’ Ik ben het daar mee eens.

Opzienbarend vind ik dat Amnesty International blijkbaar weigert voor de belangen van bijvoorbeeld homoseksuele gevangenen in de ussr op te komen. Ze zijn bang voor flikkerclub te zullen worden aangezien. Wat een onzin.

Seymour Kleinberg schrijft over homo's in Amerikaanse gevangenissen.¹³⁰ Het merkwaardige is dat de meeste verkrachters zichzelf als hetero zien. Precies wat ook Rob Tielman stelde: ‘Het is psychoanalytisch verklaarbaar dat zij die hun eigen homoseksualiteit onderdrukken, dit in anderen bestrijden (...). Degenen die het meeste boter op hun hoofd hebben, fulmineren het felst tegen homoseksualiteit.’ Ook Kleinberg onderstreept dat ze in Amerikaanse gevangenissen zichzelf als hetero zien terwijl ze als volleerde homo's te keer gaan.

In een toneelstuk van John Herbert, Fortune and Men's Eyes, gaat het om twee verkrachtigsslachtoffers; een gay en een straight. De homo wordt in een gang rape verkracht. De camera laat de wellust in de ogen van de verkrachters van de homo uitstekend zien. De fag ligt als het ware te wachten om genomen te worden. Als de hetero massaal wordt verkracht, moet hij letterlijk door zijn aanvallers gemold worden voor hij met geweld wordt overmeesterd. Wanneer later de hetero de rollen omdraait en er in slaagt de man die hem heeft genaaid zelf te nemen, wordt door Amerikaanse toeschouwers enthousiast geapplaudisseerd. En dat gebeurt niet omdat de hetero plotseling nu ook homo is geworden, meent Kleinberg. Het gebeurt, omdat

129 Rob Tielman in gesprek met Paul de Bruin, nrc, 9 december 1978.

130 ChristopherStreet, januari 1979.

[p. 155]

anale penetratie nu eenmaal algemeen wordt gezien als een daad van kracht en overgave. Daar ligt de enige aanwijzing naar het genot en het applaus. Het is een kwestie van mannelijke overheersing. ‘That it might be erotically powerful or sexually pleasurable is not hinted at; the idea is bizarre,’ schrijft Kleinberg.

Je ziet op straat de aantrekkelijkste jongens. Zoals op de Heiligeweg vandaag. Zijn we toch simpelweg roofdieren?

Nam een gesprekje op bij Veronica met Henri Remmers over de laatste ‘rel’ rond Bernhard. Klinkenberg en Pijper verwachten dat het een begin van meer onthullingen zal zijn. Lockheed begon ook vrijwel achteloos. Eigenlijk heeft zo'n gesprekje van tien tot vijftien minuten verder geen betekenis. Soms blijven de ogen van een ventje aan de mijne vastkleven. Guna guna.¹³¹

Ontving een nieuwjaarswens van Aurelio Peccei.

Het blijkt dat toen Nico Haasbroek vanuit New York met Hans Wilbrink over de Bernhard-affaire telefoneerde, er een stem tussenbeide kwam die zei: ‘Dit is levensgevaarlijk heren.’ Tenslotte werd het gesprek zelfs verbroken. Remmers heeft Anne Vondeling op de band gevraagd of prins Bernhard hem over het artikel in Nieuwe Revu had gebeld. Vondeling weigerde te antwoorden. Vondeling gaat nu een persconferentie geven. Voor mij staat mede na de zaak Werner Verrips al heel lang vast dat Vondeling in de zakken van de inlichtingendiensten en de cia zit.

Psychiater Robert Jay Lifton analyseerde de massale zelfmoord in de cult van dominee Jim Jones in Guyana. De man voelde zich verraden toen het hem niet gelukte om een zesjarige jongen, die hij als zijn eigen kind beschouwde, te adopteren. Dit zou de eerste aanleiding zijn geweest tot ‘Jones' increasing psychological decomposition - with the death of the mind’. De honderden aanhangers van de People's Temple pleegden zelfmoord ‘to connect themselves with socialist and Christian eternity. We are going to die for the battle against fascism and racism (...) in revolutionary suicide with dignity and honor’. ‘The Götterdämmerung was to encompass children, animals, even the cult's pet monkey.’ Lifton vervolgde: ‘Jones was in effect perpetuating his own power over life and death by making his offering to the eternal future that of the total cult. Now true existence depended upon becoming a part of that offering.’

Lifton spreekt over ‘a worldwide impulse towards fundamen-

131 Guna-guna (Indonesisch): zwarte magie, stille kracht.

[p. 156]

talism’, ‘or what I call restorationism - an illusionary attempt to fend off currents of change through the construction of an airtight moral and social order, through restoring the perfect harmony of a past that never was, or projecting a similar future (as the case of the People's Temple) based on the imagery of a past golden age.’ Volgens Lifton komen cults voort uit ‘a hunger for transcendence, that is central to our age. (...) Cults provide communal forms of ecstasy - psychic states so intense that time and death disappear (...) its psychological dynamic revolves around the person of the charismatic leader. Increasingly, the large spiritual principle is replaced by deification of a particular, highly imperfect individual. (...) His already existing grandiosity is likely to be accentuated and his potential paranoid psychosis activated - as was the case with Jim Jones in Guyana. At the same time, the group is subjected to a deification of idiosyncrasy or even madness.’

Lifton over ‘Jones' personal death trip’: ‘The leader's struggle with death imagery, always at the heart of religious aspiration, is imposed hermetically upon his followers. Disciples are placed in a position in which they take madness and greed for God.’ Lifton acht dit ‘the basic contradiction between noble spiritual claim and distorted worship of the leader-idol’. We blijven hierdoor zitten met ‘a sense of caricature’.

‘Jones took his followers to an absurd death (...). The power of contemporary cults derives from the fear of extinction that haunts our age. Jim Jones and his disciples went so far as to act out the apocalypse we fear in response to terrors (like nuclear Armageddon) we all share.’¹³² Ik vraag me af, of je in dit verband de verschijnsels Hitler of Stalin als ‘cult trips’ zou kunnen beschouwen. En de paus?

In 1970 verschenen in de vs de Nikita Khrushchev-memoires. Newsweek heeft in Moskou beslag gelegd op een document dat verhaalt hoe zijn kleinzoon in de klas vertelde: ‘Grandpa is crying all the time.’ Op 14 oktober 1964 was hij immers door zijn ‘kameraden’ onder gewapend escorte uit zijn villa aan de Zwarte Zee gehaald en afgezet. Leonid Brezhnev werd zijn opvolger. De partij-ideoloog Mikhail Suslov had een bezwaarschrift van 29 punten opgesteld om de ‘harebrained schemes’ van Khrushchev aan de kaak te stellen. Geen enkele voormalige collega heeft hem ooit nog opgezocht. Terwijl op zijn 75ste verjaardag in 1969 gelukwenstelegrammen arriveerden van koningin Elisabeth en Charles de Gaulle, was er geen enkele

132 The New York Times, 7 januari 1979.

[p. 157]

boodschap van zijn voormalige kameraden. In dit verband herinner ik me dat ik eens tegen een hooggeplaatste Rus zei dat Khrushchev, door met een schoen op een vn-bank te timmeren geen blijk gaf van ‘civilized behavior’. De man antwoordde: ‘Hij heeft ook geen markies als leraar gehad.’ Maar dat geldt dus feitelijk voor de hele top brass in Moskou.¹³³

133 Newsweek, 1 januari 1979.

9 januari 1979

Het is toch godgeklaagd dat Washington nu de sjah van Iran adviseert om ‘in het landsbelang’ zijn keizerstroon op te geven. De mij bekende ambassadeur William Sullivan maakte namens Carter bekend dat dit de stabiliteit van Iran te goede zou komen. Prompt maakte premier Shahpour Bakhtiar bekend dat de vorst inderdaad zou vertrekken. Aldus springt Amerika met bondgenoten om.

Vietnam heeft het koninkrijk Cambodja volledig bezet. Premier Pol Pot is de jungle in gedreven. Prins Sihanouk zit in Peking en heeft voorlopig asiel gevraagd. tass spreekt over ‘de bevrijding’ van Phnom Penh. Het laat me niet los dat de ellende in Cambodja zuiver en alleen het werk van Nixon en Kissinger is geweest.

In een hoofdartikel komt The New York Times met krokodillentranen over de ontoelaatbare ‘agressie’ van Vietnam in Cambodja. Ze doen in Washington altijd of ze van de prins geen kwaad weten, terwijl ze zelf barsten van agressieve daden en moorden op het internationale gevechtsterrein.

Professor Bertolt Hölldobler van Harvard heeft gedragingen van drie soorten mieren uitgeplozen: weaver ants, harvester ants (in Arizona) en honeypot ants in het zuidwesten van de vs. ‘Our first results,’ vertelde hij op een bijeenkomst van de American Association for the Advancement of Science, ‘demonstrate that the complexity of territorial and aggressive behavior in ants surpasses almost everything that we know about aggression in



other animal species, with the possible exception of the Homo Sapiens.’ Er schijnen volledige slagen te worden geleverd waar honderden diertjes aan deelnemen. Hoe doen ze dat zonder walkietalkies?

[p. 158]

10 januari 1979

Op de fiets de wereld in is het laatste chef-d'oeuvre van Jan Cremer. Zijn vader reed eens in 1937 op de fiets naar Palestina. Hij overleed toen de jongen twee jaar was. Onderweg werd hij 60 jaar. Ik kan niet zeggen dat ik er naar uit zie het boekje dat hij me gaf, te lezen.

Geert Jan Laan en Rien Robijns, sterreporters van Het Vrije Volk hebben een voorpagina-artikel gepubliceerd met het schokkende nieuwtje dat Fred Meuser, de man die in de jaren zestig Lockheed-steekpenningen naar Bernhard doorsluisde, voor 16.000 gulden vrije klm-tickets heeft gekregen.

Volgens Amerikaanse bankiers heeft de sjah van Iran minimaal een miljard dollar op privérekeningen in de vs gestort. Zijn bedje lijkt gespreid.

Frank Heckman, Fred de la Bretonnière en Hein van Vollenhoven - ik mag die jongen ergens niet - kwamen eten op Amerbos. Probeerde Fred over te halen in Californië een zaak te beginnen en Frank als partner te nemen. Wanneer Peter mee komt hebben we in Californië straks een kleine Oltmans-envriendennederzetting. Ik keek de tafel rond. Het was gezellig. Ik zou vaker intieme vrienden op deze manier samen moeten brengen.

11 januari 1979

Om 09.40 uur arriveerde ik op de sovjetambassade voor het afscheidsinterview van ambassadeur Romanov voor nrc Handelsblad. Ik werd ontvangen door persman Prokchorov, die er tot het einde toe bij bleef. Ik vroeg Romanov of hij er aan had gedacht Wim Kok van het fnv voor zijn afscheidsreceptie op 18 januari uit te nodigen. Hij vroeg Prokchorov dit alsnog te doen, maar zal zijn opdracht worden uitgevoerd?

Ze maakten duidelijk dat de ambassade overstroomd was geweest met verzoeken voor een afscheidsinterview, van De Telegraaf tot en met het anp. Ik had de conditie gemaakt van exclusiviteit. Romanov was trouw aan onze vriendschap gebleven. Als Joop van Tijn zich meewarig beklaagt dat Romanov aan hem nooit een gesprek zou geven, komt dat omdat hij de afgelopen zes jaar ten aanzien van deze ambassadeur geen werkelijk contact opbouwde. Prokchorov zei steeds op verzoeken geantwoord te hebben dat Romanov slechts één krant te woord zou staan en dat hij zich niet herinnerde welke het was, maar dat hij vlak voor het eigenlijke vertrek wellicht nog een tweede gesprek zou toestaan.

De ambassadeur bracht een groene map mee en had een dozijn

[p. 159]

notitiepapiertjes bij de hand, daarnaast persoonlijke notitievellen, en enkele verklaringen van Brezhnev en andere officiële verklaringen uit Moskou. Ook het beruchte artikel in Time over het Pink House of Orange - waar ik in Dallas over procedeer - was er bij. Hij ging er voor het eerst uitvoerig op in. ‘You mention Time,’ aldus Romanov, ‘I have the article here, it reminds me of Metternich who once called a diplomat a liar for his country. That was the 18th century. Nowadays an ambassador is only engaged in the business of refuting lies. This seems to be my first and principle fulltime job in The Hague. This brings me to the publication that appeared in tandem in De Telegraaf and Time. Princess Beatrix and prince Claus made the most impressive contribution to the cause of deepening and developing Soviet-Dutch relations through their visit to the ussr in 1973. These two members of the royal family traveled 18.000 kilometers as far as Siberia and some of our oriental republics. They met top officials everywhere as well as other people.’

‘Therefore,’ vervolgde de ambassadeur, ‘I was completely surprised to read this hundred percent rubbish about them in De Telegraaf and Time magazine. Also, prince Bernhard and the Lockheed affair were mentioned. That factory works very closely with the cia which is operating itself like a state within the state. Inspite of many slanderous things they have done, we have to accept this is the American way of life. Corruption, bribery, crime and all the rest. They do this to give rise to slanderous remarks about prince Bernhard and prince Claus and raise doubts about them and feed all kinds of wrong speculations. All this is completely wrong. For your information: we officially invited prince Bernhard to the Soviet-Union. The invitation came from the Chairman of the presidium of the Supreme Soviet. To call the House of Orange “pink” is a stupid use of a game of words. Therefore we consider it slanderous and anti-Soviet.’

Ambassadeur Romanov neemt het artikel uit Time voor zich. ‘'Oltmans is chummy with Soviet diplomats,’ they write. ‘I consider this a good thing, Willem.’

‘Me too, but it makes me apparently sort of a traitor.’

Romanov: ‘Now look what they write in this American magazine. A well orchestrated anti-Bernhard program (...). It is completely ridiculous and hundred percent slanderous to print those things.’

‘I know Mr. Ambassador, but I took Time to Court in Dallas to prove that this is all slanderous nonsense. Now the lawyers

[p. 160]

come to my house in Amsterdam January 22 to investigate my diaries to find proof that I am working with the kgb to slander prince Bernhard.’¹³⁴

Ook las Romanov voor dat vrienden van prins Bernhard prins Claus een rooie Feldwebel noemden. ‘This American magazine is playing here into the internal affair of the Netherlands,’ zei hij. Wat hem ook verontwaardigde, was dat het gestook in Time werd voorgesteld als een poging van het Kremlin de problemen van prins Bernhard tot eigen voordeel te benutten. Hij ergerde zich opnieuw grenzeloos en riep: ‘Bah!’ Hij herinnerde er aan dat de sovjetpers met geen letter het Lockheed-schandaal had vermeld en dat Moskou zich niet met dergelijke zaken inliet. Dat is gewoon waar. Zegge en schrijve één blad had een paar regels over Lockheed geschreven en per vraagteken gemeld dat prins Bernhard er mee te maken kon hebben. Dat is natuurlijk wel wat anders dan een geoliede actie vanuit Moskou, zoals De Telegraaf en Time schreven, om Bernhard de das om te doen. ‘Time tries anything to undermine the royal family and influence the Dutch people with such rubbish,’ zei Romanov terecht.

‘Why should we Russians want to hurt prince Bernhard? Why should we do this? We have a very hospitable invitation for him to come to our country. Why should I be hostile to prince Bernhard or prince Claus? This is maximum idiotism. I do not know who wrote this in De Telegraaf and Time. He is a paid man.’

Ik legde uit dat het een kongsi was tussen Wibo van de Linde en Robert Kroon en herinnerde aan het feit dat in de vs aan het licht was gekomen hoe honderden, soms zeer vooraanstaande journalisten en commentatoren voor de inlichtingendiensten werkten. Er is zelfs bekend geworden dat ambtenaren van de cia artikelen schreven die C.L. Sulzberger prompt onder zijn naam in The New York Times afdrukte. Ook herinnerde ik aan de rel in mijn huis met drie sovjetdiplomaten, waarbij de bvd Henk Hofland, Peter Zonneveld en de heer Heitink, adjunct-hoofdredacteur van De Telegraaf, inzette om mij als ‘communist’ te schande te kunnen maken.

‘But in the end the editorial boards of De Telegraaf and Time are responsible for these libelous attacks on you and us,’ zei de ambassadeur. ‘They are slandering your royal family and my country as well. The circulation of such lies is as wrong as the lies themselves. No-one should be allowed to make capital out

134 Zie kopie van de Court documents vanuit Dallas, bijlage 15.

[p. 161]

of these lies as Time was doing here. It was Abraham Lincoln who once said: “You can fool the people for some time but not all the time.” For this magazine it is good business, because it activated the remnants of the cold war. In our press you will never find such insulting reports towards Holland.’

‘Several kings have visited Moscow. Has there been any discussion for queen Juliana to go to the Kremlin?’ vroeg ik hem. ‘I was told of her wish to visit us. I was not told by her majesty herself, so I cannot definitely confirm this. When some of our veteran generals visited her and prince Bernhard at Soestdijk palace, the queen told them she would like to go.’

Blijkbaar refereerde de koningin aan haar Russische voorouder Anna Paulowna. Tijdens het bezoek van prinses Beatrix aan het Kremlin - daar was Romanov bij - heeft president Nikolai Podgorny blijkbaar gezegd, ‘You made the first step and why will later on the queen not come to visit us as well.’ Romanov benadrukte dat hij in dit opzicht weinig had kunnen doen ‘because I had no direct communication with her Majesty’.

Ik begrijp niet waarom Juliana, en zeker Bernhard, nog altijd niet in de Sovjet Unie zijn geweest. Typisch Nederlandse kronkel.

Tegen 12.15 uur waren we gereed en kwamen we eindelijk aan een kopje koffie toe met een Verkade café noir. We babbelden nog wat na over de situatie in Cambodja en de rol van China. Het was een uitstekende ontmoeting. Ik informeerde André Spoor, die zich nog steeds zorgen maakte dat ik Romanov niet hard genoeg zou hebben aangepakt. Dat is immers de moderne opvatting van journalistiek? Lullig dat Romanov weg gaat.

12 januari 1979

Zond per expresse het uitgewerkte interview naar ambassadeur Romanov.

William Saroyan schreef Chance Meetings¹³⁵ een titel waar ik dikwijls over heb nagedacht. ‘Nobody is fully integrated,’ schrijft hij. Integratie van het zelf is onmogelijk, laat staan ‘volledige integratie’. Een andere observatie: ‘Unless we remember people they don't exist.’ Als iemand zich dit realiseert, ben ik het wanneer ik in mijn dagboek lees. Ik vind dat deze Armeen van geboorte op een interessante wijze zinnen bouwt, als een architect.

Telegram van Sonja Barend om contact met haar op te nemen. Mijn gevoel zegt me om het niet te doen. Ik hoor haar al vragen: ‘Ben je ijdel?’ Vaste prik bij haar.

135 William Saroyan, Chance Meetings, W.W. Norton & Co., New York, 1978.

[p. 162]

13 januari 1979

De regering zal opnieuw 300 Vietnamese bootvluchtelingen binnen laten.

Luns schijnt alleen nog bij de vvd terecht te kunnen. Vergezeld van de ministers Van Ardenne en Van der Klauw, plus staatssecretaris Van Eekelen sprak hij in het Haagse Congres Centrum over ‘Nederland en de navo’. In toiletten vond de politie plastic zakken met zwarte verf die bedoeld waren om Luns mee te attaqueren. Protesterende jongeren vormden spreekkoren en lieten hoongelach horen. Ook een aantal interruptietelefoons waren onklaar gemaakt. Die man wordt toch langzamerhand uitgekotst.

Drew Middleton meldt in The New York Times¹³⁶ dat 170 gepensioneerde generaals en admiraals, waaronder mijn vriend Elmo Zumwalt, in een open brief Jimmy Carter hebben gewaarschuwd voor de toenemende militaire uitdaging van de Sovjet Unie. Deze mensen laten zich leiden in heilige overtuiging inzake agressiviteit van de sovjets. Het is onkunde over wat het Kremlin werkelijk beweegt. Men doet ook geen moeite er achter te komen. Hoe lang probeer ik Zumwalt al in Moskou bij Arbatov te krijgen? Tot dusverre is dit mislukt, omdat Amerikanen niet echt willen weten hoe het zit. Thank God dat Aurelio Peccei van de Club van Rome mij in 1970 zo ongeveer naar Moskou heeft ‘gejaagd’.

Stan Huygens meldt in De Telegraaf dat Romanov een hoge onderscheiding heeft gekregen ‘vanwege het succes van de antineutronenbom actie’. Vreemd verhaal.

Sonja Barend belde dat ze me in haar programma wil hebben met Paul Abbey. Ik zei de aanvallen van deze mijnheer op Wim Klinkenberg niet te onderschrijven en weigerde. Zij hield aan. Zij zou artikelen toezenden. Daarop veranderde ze van gedachte en zei het zelf te zullen komen brengen op Amerbos.

Dr. Sophie Ramondt, oud-conrectrix van het Baarns Lyceum protesteerde in nrc Handelsblad tegen het experiment van Adriaan van Dis om een bijvoegsel aan het koningshuis te wijden. Zij kwalificeerde het als ‘minderwaardig’. Ik heb haar geschreven (als oud-leerling van het Baarns Lyceum) dat de discussie over het Oranjehuis niet gaat om personen.¹³⁷ Het gaat om de onvolwassenheid van een erfelijke monarchie, die bij Willem van Oranje begon en al lang uitgeziekt had behoren te zijn. Wanneer Beatrix zichzelf zou respecteren, zou ze weige-

136 The New York Times, 12 januari 1979.

137 Aan Bernhard refereerde ik als ‘een vlerk’ wat ik in die tijd steeds deed.

[p. 163]

ren het roer over te nemen of met die charade door te gaan. ‘Ik heb eigenlijk zeer met de koningin te doen, die op latere leeftijd ontoelaatbaar gedrag in haar onmiddellijke omgeving heeft moeten beleven.’

Wibo van de Linde meldt dat Jimmy Carter nu ook zelf ufo's heeft gezien. Die man ziet ze voortdurend vliegen. Robert Kroon, de andere leugenaar over Pink House of Orange, zat met de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen over de bootvluchtelingen uit Vietnam te praten. Intussen bezitten zij stevige posities op de buis. Ik zit in ieder geval overal naast. Noblesse oblige.

14 januari 1979

Ambassadeur Romanov belde. Hij had enkele wijzigingen moeten aanbrengen waar hij over de koninklijke familie had gesproken, ‘voor de duidelijkheid’. Tegen 14.00 uur zal de chauffeur de door hem bewerkte tekst op Amerbos brengen. Heb Sonja Barend definitief gebeld dat ik er vanaf zag met die Paul Abbey op televisie te gaan.

Peter Loeb vertelde dat Stephan Landsdorf bij hem was gekomen met een manuscript van Wim Klinkenberg over prins Bernhard. ‘Hij kan niet schrijven, je legt het boek neer,’ aldus Peter. ‘Het zijn allemaal beweringen die niet hard worden gemaakt. Hij zegt bijvoorbeeld dat Bernhard exact op de hoogte is geweest van de Duitse inval in 1940 en dat daarom zijn rondlopen met een machinegeweer aanstellerij was. Ik heb het weggelegd.’

In drie uur heb ik de Romanov-tekst in orde gemaakt en uitgetikt. Vind het prima. Zal Spoor het helemaal meenemen?

Om 20.00 uur was ik aan de Laan Copes van Cattenburgh waar Hendrickje Spoor de voordeur opende. Zij is opeens een vrouw geworden. André en zijn vriendin Jessica - niet getrouwd onderstreepte Hendrickje - zaten aan de dinner table met een zoontje van Frits Star Busmann en enkele andere mensen. Later nam André me apart en las het Romanov-interview. Ik pleitte voor volledige opname. Nadat ik had gezegd dat op wat Romanov over Beatrix en Claus had gezegd niets aan te merken viel, zei hij: ‘We hebben gelukkig ook nog andere lezers dan het Oranjehuis.’ Hij wijzigde twee van mijn vragen enigszins, wat terecht was. Hij dacht overigens dat Romanov vraagtekens bij hem en nrc Handelsblad was blijven plaatsen vanwege sommige hoofdartikelen die minder plezierig voor het Kremlin waren uitgevallen.

André had met Max van der Stoel over de notoire olieaffaire

[p. 164]

gesproken, waarbij premier Aleksei Kosygin een joint venture met shell had voorgesteld, waarover de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken in Den Haag stijf zijn bek had gehouden. Het smoesje van Max was geweest dat de zaak was misgegaan ‘als een kwestie van verkeerde ambtelijke adviezen en aanpak: dus te vormelijk en daardoor tussen wal en schip terecht gekomen’. Dat mag zo zijn, maar mijnheer Van der Stoel is wel verantwoordelijk voor die misser van een miljardenbusiness voor Nederland. Ik denk in het geval van Van der Stoel dat dit niet toevallig gebeurde. Die man is minister geworden als voormalige medewerker van Luns. Hij was safe wat betreft het verder opvoeren van de Koude Oorlog. Max zit net als Luns in de zak van de cia.

15 januari 1979

Wiecher Hulst schrijft in de Haagse Post¹³⁸ dat minstens tachtig generaals en hoge officieren regelmatig bijeenkomen om te bespreken of Suharto kan worden gehandhaafd. Luitenant-generaal H.R. Dharsono uitte kritiek op Suharto, die zou zijn afgedwaald van de oorspronkelijke doelstellingen van de Nieuwe Orde (Orde Baru). Hij werd prompt door Suharto afgezet als secretaris-generaal van asean, de Association of Southeast Asian Nations. Het probleem van Dharsono is dat hij het hoogverraad van Suharto niet tijdig heeft doorzien en aanvankelijk met de man heeft geheuld - net als Nasution overigens. Nu komt hij van een koude kermis thuis omdat de werkelijke Suharto eindelijk voor hem duidelijk is geworden.

Er arriveert een brief van een ontevreden admiraal Zumwalt. Heb als de bliksem professor Arbatov in Moskou op de hoogte gebracht.¹³⁹

Mattheus Engelsman uit Bussum belde om te zeggen dat hij Amerbos voor 305.000 gulden wil kopen. Het gesprek was weer enkele malen onverstaanbaar omdat de bvd aan de lijn zat te morrelen. Dit kan allemaal ongestoord gebeuren in dit ‘vrije land’. Ik besprak het voorstel met broer Theo, de financiële wizard in de familie. Hij voorspelde dat de aandele acf (kinine) nog veel verder zouden stijgen, dus met het verkopen van mijn drive-in misschien nog wachten.

Een gerechtshof in New York heeft het Amerikaanse leger op de vingers getikt. Het leger mag homo's niet uit de militaire dienst ontslaan omdat ze met elkaar in diensttijd seks hebben gehad. Een luchtmachtsergeant, Leonard Matlovich en een

138 Haagse Post, 13 januari 1979.

139 Zie bijlage 18.

[p. 165]

jongen uit de Marine, Vernon Berg, hadden met elkaar gevreeën in diensttijd en waren prompt ontslagen. Het gerechtshof vraagt zich af of ‘homosexuality is incompatible with military service and whether homosexual tendencies seriously impair discipline, good order and morale.’¹⁴⁰ Zoals de vlag er nu bij hangt zijn homo's nagenoeg vogelvrij in de gewapende strijdkrachten van de vs.

Sir Kenneth Dover¹⁴¹ schreef in Greek Homosexuality¹⁴² het volgende: ‘The most widely accepted generalisation about Greek homosexuality at the present time is that it originated in the military organisation of Dorian states - so that its diffusion throughout the Greek world was a product of Dorian influence - and that in the classical period overt homosexual behavior was more acceptable in certain Dorian regions, notable Sparta and Crete, than elsewhere... A young Spartan could enter into four relationships: first, loyalty to the males of his age group, with whom he competed for recognition of his male virtues and with whom he may (for all we know) have had frequent and casual homosexual relations; secondly, the much more intense homosexual relationship, as elsewhere in the Greek world; thirdly, marriage, and fourthly, a relationship with an unmarried girl, consumated anally...’ Hoe komt het in godsnaam dat we over deze dingen een paar duizend jaar nog weer eens van voren af aan moeten beginnen te praten en de jurisprudentie op moeten aanpassen. Allemaal oude koek.

De cia is al begonnen haar bases in Iran af te bouwen. Jarenlang is het land een bolwerk tegen de Sovjet Unie geweest via deze spionagedienst aan de zuidelijke grenzen van het communistische wereldrijk. Waarom geven ze dit nu opeens allemaal op? Minister Cyrus Vance heeft al gezegd dat de sjah het land spoedig zal verlaten, voor een zogenaamde ‘vakantie’. Maar die man komt nooit meer terug.¹⁴³

Intussen heeft prins Norodom Sihanouk een beroep op de vn gedaan om Vietnam weer uit zijn land te krijgen. Dat is zoiets als de keizer van Ethiopië, die de Volkenbond in Genève vroeg de Italianen uit zijn land te verjagen. Hopeloos. De Sovjet Unie en Tsjechoslowakije probeerden vergeefs een spoedzitting van de Veiligheidsraad hierover tegen te houden.¹⁴⁴

Racisme blijft in de vs een cruciale affaire. Een directeur van voorlichting voor het schoolsysteem in Richmond, Virginia,

140 The New York Times, 12 januari 1979.

141 President Corpus Christi College in Oxford.

142 K.J. Dover, Greek Homosexuality, Harvard University Press, 1978.

143 The New York Times, 11 januari 1979, door Bernard Gwertzman.

144 The New York Times, 11 januari 1979, door Malcolm Browne.

[p. 166]

Robert Hilldrup, schrijft er in The New York Times over hoe zijn zonen opgroeien als racisten, ‘inspite having lived in a family that has been consistently involved in efforts to promote integration and racial justice’. In Amerika doet het fabeltje de ronde dat het verschil tussen blanken in het noorden en het zuiden is, dat ‘Southern whites love blacks as individuals, and hate them as a race, while northern whites love blacks as a race and hate them as individuals’. De heer Hilldrup ziet zich dit ontwikkelen in eigen gezin. Hij heeft er met één zoon over gesproken en gevraagd hoe dit kwam. Voor zijn zoon in college was racisme ‘a matter of personal affront, of right and wrong’. De jongeman onderstreepte hoe in hun eigen woonbuurt vandalisme, kabaal en wanorde alleen maar waren toegenomen door een voortdurende toestroom van meer zwarten. ‘He talked of his own experience as a bag boy in a grocery where half the customers - and 90 percent of the shoplifters - were black, yet all come from the same middle-class homes and apartments (...). He talked of what his brothers saw in public schools - of blacks who would not attempt to do assigned work, and made it impossible for others to do theirs. “Dad”, he said in conclusion, “get with it. You and mom are living in a dream world.”’ De vader is het er helemaal niet mee eens en schrijft: ‘I know my sons and I am alternately saddened, ashamed and outraged.’ Ik geloof het graag, maar ik denk dat de boys gelijk hebben.¹⁴⁵

Jan van Wieringen van de Volkskrant waarschuwt me dat mijn vriend Joseph Borkin een hartaanval heeft gehad. Het schijnt ernstig te zijn. Jarenlang beloofde hij een boek over Sukarno te schrijven. Het is gevaarlijk er te lang mee te wachten, dat zie je maar weer.

Ik kijk naar het hoekje van mijn werkkamer, waar mam altijd ging zitten. Zij nam dan de details in haar op en ik vroeg me af: herkent zij zichzelf in mij? Ik zit diep aan deze gevoelens en herinneringen vast en heb ook daarom moeite dit huis te verkopen, om mam en om Peter. Toch word ik misschien gedwongen hier voorgoed weg te gaan. Ontzettend veel hangt ook af van Peter en zijn attitude om mee naar Californië te willen gaan. Soms als ik aan hem schrijf, zoals nu, voel ik mam in mij, vooral in mijn wijze van gevoelens uitdrukken. Ik zond hem de foto die Theo van mij aan de vleugel nam. Later belde ik hem op. Hij begreep dat ik over Californië een beetje in paniek was. ‘Dat begrijp ik wel,’ zei hij, ‘ik ken je beter dan jij jezelf.’

145 The New York Times, 15 januari 1979.

[p. 167]

De sjah heeft Iran verlaten. Maar het Iraanse volk is de aanwezigheid van een totem aan de top allerminst ontgroeid. Khomeini moet de man op de pauwentroon snel gaan vervangen, want zonder totem gaat het dus niet. Wat zou er in prins Bernhard omgaan, die met de sjah bevriend was?

Telefoneerde André Spoor over het Romanov-interview, omdat de gpd nu ook een gesprek met de ambassadeur zal krijgen. Over de fusie van de Nederlandse Dagblad Unie en Elsevier zei ik: ‘Dat wordt een behoorlijke injectie van rechts door Elsevier.’

Hij antwoordde: ‘De ndu-directie is rechtser dan Elsevier, maar ik ben er blij mee.’

17 januari 1979

Ik wil een artikel schrijven waarin de kwintessens van de koningskwestie wordt samengevat. Waar komt de afwijking van een dergelijk totem aan de top vandaan?

Na het land 37 jaar te hebben bestuurd is sjah Mohammed Reza Pahlavi in Aswan, Egypte gearriveerd, waar hij door president Anwar Sadat werd ontvangen. De eerste standbeelden zijn in Teheran al weer van hun sokkels getrokken. Het Iraanse volk lijkt uitzinnig van vreugde. We zullen zien over 25 jaar. Ik heb gisteravond met Jan Cremer en Babette in de Jordaan bij een Chinees gegeten. Jan vond dat ik, wanneer de advocaten van Time naar Amerbos komen om in mijn dagboeken te snuffelen, hasjiesj in hun jassen moet stoppen en dan de politie bellen. Ik blijf me zeer tot Jan aangetrokken voelen. Het was gezellig.

nrc Handelsblad heeft mijn interview met Romanov over vrijwel een hele pagina gebracht. Op een paar kleine wijzigingen na is vrijwel mijn hele verhaal in de krant terechtgekomen. Dit heb ik uitsluitend aan André Spoor en Rob Soetenhorst te danken. Wim Klinkenberg belde meteen. ‘Ieder fatsoenlijk mens die dit gesprek leest, begrijpt eigenlijk dat hier jegens de ussr nog altijd een kolonialistische houding wordt aangenomen.’ Het is veel erger. Van Indië wisten we tenminste nog iets. Van de Sovjet Unie weten we absoluut niets.¹⁴⁶

146 Zie bijlage 19.

18 januari 1979

Jimmy Carter heeft een boodschap naar Ayatollah Khomeini in Neauphile-le-Château gezonden en gevraagd om de nieuwe regering van premier Shahpour Bakhtiar een kans te geven.

[p. 168]

Washington zou bestaande contracten voor het leveren van oorlogsmaterieel honoreren, waaronder de modernste apparatuur om de bouw van raketinstallaties in de gaten te kunnen houden. Intussen heeft de Ayatollah vanuit Frankrijk, zoals was te verwachten - en Carter begrijpt er als gewoonlijk geen moer van - zijn volgelingen opgeroepen om ook de door de sjah geïnstalleerde premier en diens bewind te verdrijven.

The New York Times schrijft in een redactioneel commentaar: ‘What many in the West, including some of president Carter's advisors, long regarded as unthinkable has come to pass. The Shah of Iran has left his troubled country, not to save his skin, but to give a weak civilian Government a chance. Although diplomatically described as a vacation, and although he and many of his military officers hope it will be temporary, the Shah's trip is clearly a journey into exile.’

Ik belde mejuffrouw Büringh Boekhoudt, die vrijwel meteen koel deed. Zij vertelde weer een appeltje met me te schillen te hebben. De hemel mag weten waarover. De brief aan mejuffrouw Ramondt? Zo'n incident maakt me onrustig en herinnert me te veel aan toestanden thuis op De Horst als kind.

Jan Cremer noemde Sonja Barend ‘een omhoog gevallen omroepster’. Hij zei niet bij haar in beeld te willen. Ik vroeg of hij een interview voor nrc Handelsblad wilde geven. Dat was okay, als ik het zou schrijven en het blad gratis een advertentie over de Jan Cremer krant zou plaatsen. Hij vindt namelijk dat de pers in het algemeen die uitgave saboteert. Ik heb wel zin om Jan te interviewen. Ik schrijf er aan Adriaan van Dis over.

Henk Hofland belde over het gesprek met Romanov: ‘Goed stuk, en het loog er niet om.’ Tiens!

Ook Anton Constandse: ‘Prachtig dat het je is gelukt dit artikel geplaatst te krijgen.’ Ik bracht Jan Cremer te berde en Constandse reageerde als volgt: ‘Cremer heeft in de jaren zestig een veel grotere rol gespeeld dan we beseffen. Door zijn ruwe, brute, beetje pornografische optreden en opmerkingen als “ik ben meer bekend dan de koningin” heeft hij niet alleen tegen heel rechts aangetrapt, maar met zijn hooghartige individualisme heeft hij veel meer los gemaakt, dan we denken of beseffen. Later zijn deze zaken pas een rol gaan spelen.’ Ik was verbaasd dit van de bejaarde Constandse te vernemen.

Mejuffrouw Ramondt van het Baarns Lyceum schrijft onder meer: ‘Waarom Beatrix niet weigert de zo aangevochten, aanvechtbare, ellendig moeilijke taak op zich te nemen? Ik geloof dat van kind af aan het besef van plicht in deze te sterk heeft wortel geschoten; ze zou het als een desertie ervaren zich daar-

[p. 169]

aan te onttrekken, plichtsgetrouw als ze is. Een referendum? Waarschijnlijk heeft dr. Anton Constandse gelijk als hij veronderstelt dat de uitkomst ten gunste van haar zou uitvallen - eerlijk gezegd tot mijn spijt. U luchtte uw hart. Ik het mijne, ieder op eigen wijze. We verschillen ook een generatie. Maar in de grond ben ik het niet zo oneens met u als het lijkt.’

Enerzijds klom zij in de pen, ‘juist omdat ik de vijf vrouwen van ons huidige koningshuis persoonlijk hoog aansla’. Ik klom in de pen, niet omdat ik hen hoog aansla, maar het me aardige en heel gewone mensen toeschijnen, die in ieder geval niet voor mij in een gouden koets behoeven te rijden. Ik proef trouwens aan haar laatste woorden in de brief dat ook zij de Oranjes van het koningstheater anno de jaren tachtig verlost zou willen zien.

Henk Hofland zei nog iets, wat ik overigens niet begreep: ‘Het gaat me steeds moeilijker af.’

In de trein

Ik lees The Notebooks for the Idiot van Dostojevsky. Hij maakte deze aantekeningen op reis in Genève, Vevey, Milaan en Florence - zonder een cent op zak, in ijskoude kamers, met heimwee en wanhoop. Hij verliet Rusland in 1867 in de hoop in het buitenland zijn gezondheid aan te sterken en zijn geluk te beproeven. Hij wilde een boek schrijven waar over honderd jaar nog over zou worden gesproken. ‘The idea I have is so pregnant with meaning that I worship it. And yet, what will come of it? I know beforehand. I'll work on it for eight or nine months, and I'll make a mess of it.’ Hij schijnt De idioot uiteindelijk te hebben geschreven ‘between fits of gambling and fits of epilepsy’.¹⁴⁷ Hoe gaan gambling bouts in hemelsnaam samen met een uitzonderlijk talent?

De afscheidsreceptie van ambassadeur Romanov vond ik een trieste aangelegenheid. De man is geleidelijk aan een vriend geworden. Ik gaf zijn secretaris Sacha een afscheidsbrief om hem later te geven. Prokchorov zei dat mijn reportage in nrc Handelsblad ‘perfect’ was geweest. Rom vertelde zelf, het stuk niet te hebben gelezen, maar dat hij er veel over te horen had gekregen. ‘We will miss you,’ zei ik zijn hand schuddend. Allerlei mensen complimenteerden me, zoals de oude heer Kappeyne van de Coppello. De Hongaarse ambassadrice, Anna Bebrits zei: ‘Your article caused a sensation.’ André Spoor kreeg drie kussen van de ambassadeur. Wim Klinkenberg had met burge-

147 Fyodor Dostoyevsky, The Notebooks for the Idiot, The University of Chicago Press, 1967.

[p. 170]

meester André van der Louw gesproken over Romanovs uitlatingen ten aanzien van de sabotage vanuit Rotterdam. Van der Louw had bevestigd dat Romanov honderd procent de waarheid had gesproken. Hij was van plan de zaak andermaal met minister Van der Klauw op te nemen, die de 26ste een afscheidsdiner voor de ambassadeur en zijn vrouw zal geven. Ze vertrekken de 28ste per trein vanuit Hoek van Holland naar Moskou. Morgen zullen ze nog naar Drakensteyn gaan om afscheid te nemen van Beatrix en Claus, met wie ze sedert de lange reis door de ussr in 1973 bevriend zijn geweest. De 26ste neemt hij op Soestdijk afscheid van koningin Juliana. Zal ze te kennen geven naar de Sovjet Unie te willen reizen?

Ik stelde Dirk en Inge Keijer aan André Spoor voor. Inge dreef door dat ik in plaats van met de trein met hen mee terug zou rijden naar Hotel de l'Europe, waar ze gingen dineren. Ik bedankte hem nog eens dat hij de reis van Rob Soetenhorst naar Moskou had meegefinancierd namens Investronic, omdat deze geste nrc Handelsblad waarschijnlijk mede had beïnvloed bij het besluit dat ik Romanov voor deze krant had mogen interviewen. Hij reed, ondanks verzoeken van Inge dit niet te doen, voortdurend 200 kilometer per uur. Hij zei tussen neus en lippen nog: ‘Wanneer het contract voor Soedan rondkomt via je vriend Abdelkadir Chanderli dan verdien je zoveel dat je nooit meer hoeft te werken.’ Inge voegde eraan toe: ‘Je wordt schatrijk man.’ Dat is dus allerminst mijn doel.

Bernard-Henri Lévy schreef Barbarism with a human face.¹⁴⁸ John Leonard meldt in de The New York Times: ‘The situation is now hopeless; the situation was always hopeless; there isn't much we can do about the situation except improvise, complain, write poems and treatises on ethics, moralize and say no. According to Mr. Levy almost everything is either a shuck¹⁴⁹ or a delusion or both. “If Marx is our Machiavelli, Solzhenitsyn is our Dante. What is Gulag? The enlightment minus tolerance. There can be no socialism without concentration camps and no classless society without its terrorist truth. We are all proletarians, even or especially, Nietzsche's pale race of liberals. Work is our most intimate relationship. Marxism is the liturgy even of the capitalists.”’

148 Bernard-Henri Lévy, Barbarism with a human face, Harper & Row, New York, 1978.

149 Een lege dop.

19 januari 1979

Sytse van der Zee heeft Joseph Luns geïnterviewd, die het vertrek van de sjah uit Iran omschrijft als ‘een slag voor het Wes-

[p. 171]

ten’, wat het ook is. Luns denkt dat ‘linkse krachten’ er voor in de plaats zullen komen.¹⁵⁰

Als de vraag wordt gesteld, of Luns denkt dat de Sovjet Unie ‘op een of andere manier een rol bij de gebeurtenissen in Iran heeft gespeeld’, antwoordt de secretaris-generaal van de navo zonder blikken of blozen: ‘Ongetwijfeld!’ En niet alleen het Kremlin maar ook Libië. Nog mooi dat hij Fidel Castro er deze keer buiten liet. Luns geeft toe dat Khomeini en de zijnen een fundamentalistische rechtse beweging vertegenwoordigen, ‘maar gevreesd moet worden dat deze rechtse religieuze beweging door de veel beter georganiseerde linkse groeperingen zullen worden overspoeld’. Hij vreest zelfs voor een Afghaanse situatie.

Guruh Sukarno maakt in Jakarta furore als een variant op een popster hier. Hij verwerkt traditionele Javaanse melodieën in zijn optreden en speelt voor uitverkochte zalen met 16.000 tieners. Hij kon altijd heerlijk improviseren op mijn vleugel toen hij op Amerbos woonde. Hij verwerkte dan Chopin in gamelanachtige klanken. Hij richtte de muziekgroep Suara Mahardika op. Tijdens zijn programma worden ook dansen uitgevoerd en humoristische eenakters.

150 nrc Handelsblad, 18 januari 1979.

20 januari 1979

De Telegraaf produceert weer eens de mening dat de tradities van het Oranjehuis coûte que coûte gehandhaafd dienen te blijven. In de pvda zijn stemmen opgegaan om hare majesteit niet langer de troonrede te laten oplepelen, wat ik dus interpreteer als weer een stapje dichter bij volwassenheid voor de natie in haar geheel. Maar deze krant grijpt zoiets aan om een aanval op de socialisten te lanceren. Alexander Mitscherlich schreef al in Society without the Father in 1963 dat tradities alleen dan waarde hebben wanneer zij worden getoetst aan nieuwe realiteiten. Maar daar heeft men bij De Telegraaf natuurlijk nooit van gehoord. Daar zit men slechts verstrikt in Koude Oorlogpropaganda in binnen- en buitenlandse politiek.

Time publiceert een omslagverhaal over de betrekkingen tussen de grootmachten.¹⁵¹ Het begint met de verbazing te beschrijven van senator Sam Nunn en vijf andere senatoren over de mededelingen vanuit Peking. Peking zei te hopen dat Amerikaanse oorlogsschepen in de buurt zouden blijven vanwege de toename van sovjetinvloed in Azië. Luns babbelde ook al over 700.000 sovjettroepen langs de Chinese grens, plus

151 Time, 22 januari 1979.

[p. 172]

200.000 man verzorgingsmilitairen. Professor Edward Friedman van de University of Wisconsin wees er onlangs op dat Mao na de oorlog eigenlijk naar behoorlijke betrekkingen met Washington had gestreefd, maar dat Harry Truman ‘brushed them aside’. Truman legde een embargo op op de handel met China en oefende druk uit, ook in Europa, China niet in de vn toe te laten. Vicepremier Deng Xiaoping komt 29 januari naar Carter toe op het Witte Huis.¹⁵²

Wat in China gebeurt is opmerkelijk. Simon Leys schreef hier in The New York Times over op 3 januari: China's Open Door Policy. ‘Dengs policy of openness seems deliberately aimed at exhibiting to foreigners the reality of China's backwardness and [wo: en dit is het belangrijkste] of holding before the eyes of the Chinese the provocative images of a super industrialized and super developed Japan and the West. The aim is to educate through shock, and thus to achieve acceptance of the clear necessity and urgent priority of modernization.’¹⁵³ Leys merkt op dat het gevolg van Dengs Glasnost¹⁵⁴ is ‘the sudden rebirth of blind admiration for the West. This unhealthy psychology, which caused so much harm during the first Republic gave birth after the liberation to a new confidence in their own resources on the part of the Chinese people.’ Er is in China een moderniseringsrage op gang gekomen die vergaande gevolgen zal hebben.

Time benadrukt dat in 1978 een dramatische wijziging is gekomen in de politiek van ‘broad based accomodation’ zoeken met het Kremlin. Nu wordt er voornamelijk alleen nog over salt met de sovjets gesproken. In een exclusief gesprek met Brezhnev - op zichzelf een zeldzaamheid - zei de sovjetleider ondermeer: ‘I am deeply convinced that Soviet-American really can be not just normal, but truly good. This is not a utopia.’ Hij liet verder merken op de hoogte te zijn van het ‘rapprochement’ tussen Peking en Washington. ‘There are some in the us and in other Western countries who have found the hostile course towards the Soviet-Union so much to their liking, that they are tempted to turn Peking into an instrument of pressure on the world of socialism.’

Casper van den Wall Bake was hier. De discussie over Soestdijk werd samengevat: ‘Er steekt toch geen kwaad in een koningshuis?’ Zeker niet. Hoe leg je uit dat dergelijke sprookjesverha-

152 The New York Times, 17 december 1978.

153 The New York Times, 3 januari 1979.

154 ‘Glasnost’ heb ik hier in 1993 bijgevoegd.

[p. 173]

len in de Kindergarten thuis horen? Jammer dat het contact met hem steeds totaal oppervlakkig blijft. Hij trouwt in juni.

Sonja heeft mij vervangen door Jan Terlouw (d66) voor haar programma met Paul Abbey. Wat een kwal. Hij probeerde Terlouw belachelijk te maken. Op het andere net was Wibo met Luns bezig. Eerst liepen ze samen op het strand, Luns met een Eden hoed. Daarna lieten ze beelden zien van een marinevliegtuig dat met lichtkogels een sovjetoorlogsbodem, de ‘Kiev’ langs de territoriale wateren ‘opjoeg’. Prompt lanceerde Luns een nieuwe dosis anti-ussr-propaganda, waarschuwend voor ‘de agressieve sovjetvloot’. Ed van Kan, dat licht, vulde nog aan wat Luns zelf altijd beweert dat de Sovjet Unie ‘immers geen gigantische vloot nodig heeft.’ Moet je nagaan. Het Russische imperium is volkomen omsingeld met Amerikaanse bases. Wibo had nog een laatste speels vraagje: ‘Hoe reageert u op uw reputatie bij links Nederland?’ Luns antwoordde: ‘Ik bijt er 's nachts niet van in mijn kussen.’ Heel lollig natuurlijk. Het domme publiek geniet net als van Willem Duys of André van Duin, maar intussen zag Luns weer eens kans Koude Oorlogssentimenten op te fokken met medewerking van Wibo.

Op de Duitse televisie staan voor de zoveelste keer in een circus olifanten en leeuwen met vier poten op een ton. Dit is 1979. Hoe kan men daar in godsnaam naar gaan zitten kijken? Billy Carter, het jongere broertje van de president, heeft in het Atlanta Hilton een feest bijgewoond ter ere van een delegatie van 27 ‘vrienden’ uit Lybië. Billy doet blijkbaar zaken met kolonel Kadaffi. Billy is al door het ministerie van Justitie in Washington gewaarschuwd dat hij zich behoort te laten in schrijven als ‘an agent for a foreign power’, en dan nog wel Lybië. Hem werd gevraagd, waarom hij zich op deze wijze met de Lybiërs inliet. Hij antwoordde: ‘The only thing I can say is there is a hell of a lot more Arabians than that there are Jews.’¹⁵⁵ Die uitspraak bracht natuurlijk de diverse Joodse lobbyisten in de vs op de been. Billy blijft problemen veroorzaken voor zijn machtige broer.

155 Newsweek, 22 Januari 1979.

21 januari 1979

Vanmiddag arriveerde de jonge jurist Lennox Bower van Pat Russells kantoor in Dallas, omdat morgen Time het recht heeft gekregen in mijn dagboeken te snuffelen. We hebben de hele zaak opnieuw doorgesproken. Het is natuurlijk opmerkelijk

[p. 174]

Vreemd dat ook deze vriendin er al niet meer is.

dat Wibo van de Linde, als Time-correspondent in Nederland had geadviseerd het artikel niet te plaatsen, omdat het bullshit was. Wibo wist dit zeker, evenals de oorspronkelijke auteur Robert Kroon dit wist of had moeten weten. Ik heb nu ook het jongste statement van ambassadeur Romanov over de affaire over het Time-artikel the pink house of orange in nrc Handelsblad in het Engels vertaald en naar verschillende deskundigen, ook in de vs, gezonden. Ik belde de heer Leeman van de tros. Hij herinnerde zich Wibo's uitlatingen niet.

22 januari 1979

Ik belde mevrouw Hornkamp in Purmerend om maar niet door de ijskou naar Amsterdam te komen. Ik had haar willen vragen voor de advocaten koffie te serveren.

Het werd een vreselijke dag, met één hoogtepunt. Tegen 14.00 uur belde Peter ter verrassing uit Madrid. Hij had bovendien aanbiedingen voor een ander optreden en een film in Spanje. Ik zei maar niets, want zelf zie ik hem natuurlijke het liefste meegaan naar Californië, zodat hij aan ucla kan gaan studeren. Om 10.00 uur verschenen de advocaat Henry Dressel van Time, overgekomen uit New York, en de jurist Louis van Len-

[p. 175]

nep van het kantoor De Brauw en Helbach in Den Haag. Mijn eigen Lennox Bower uit Dallas logeerde op Amerbos. Ook arriveerden de journalisten Frank Kuitenbrouwer van nrc Handelsblad en Henk Aben van het Algemeen Dagblad. Ik voelde me veiliger met twee prominente collega's in de buurt. Er ontwikkelde zich vrijwel onmiddellijk een conflict over hoe of wat ze mochten publiceren en fotokopiëren. Persoonlijke regels zullen ze zogenaamd blank maken. Eigenlijk zaten Kuitenbrouwer en Aben, die ik overigens een creep blijf vinden, als schooljongens te luisteren. Kuitenbrouwer is okay. Ik denk trouwens dat ik permanent de fout maak iedereen in vertrouwen te nemen en als een open boek te vertellen wat ik denk of voel. Omdat dit ongewoon is en maar al te vaak anderen met een vorm van minderwaardigheidsgevoel achter laat, is het eind van het liedje dat ze je vijand worden of je gaan tegenwerken. Ik denk bijvoorbeeld dat dit bij Kuitenbrouwer het geval is. We zullen zien wat de heren schrijven.

Louis van Lennep is de zoon van de Van Lennep bij de oecd. Een zeer behoorlijke man. Dressel stak een cadenza af, hoe hij het ene na het andere proces voor Time had gewonnen, waarop ik zijn woordenvloed uiteindelijk maar eens onderbrak en hem vroeg: ‘And which cases did you loose?’ Ik gaf maar zelf het voorbeeld, toen Time werd veroordeeld 5.000 dollar te betalen, wat overigens een minuscule fractie was van wat ze hadden moeten uitgeven om de aanklacht af te weren. Hij benadrukte dat Time nooit of te nimmer schade zou uitkeren en gaf aan dat hij mijn klacht ook in zijn zak had.

De zitting wordt morgen voortgezet. Als ik op deze dag terugkijk is het een total waste of time en geld. Lennox vertelde hoeveel moeite hij had gehad zijn vliegticket van Pat Russell los te peuteren. Hij is op een standby ticket gekomen. Time heeft onbegrensde fondsen om hun leugens overeind te helpen houden. Het is toch eigenlijk mensonterend en een belediging voor een ieders intelligentie dat we hier een hele dag bezig zijn geweest met bladeren in mijn dagboeken, terwijl de tegenpartij exact weet dat ik niets met de kgb te maken heb of ooit te maken heb gehad, laat staan met een orkestratie om Juliana van de troon te stoten, zoals Robert Kroon en Wibo van de Linde hebben beweerd.

In Teheran vergaderen het leger van de sjah en vertegenwoordigers van Ayatollah Khomeini om de crisis, ontstaan door het overhaaste vertrek van de sjah, zo elegant mogelijk op te lossen. Ayatollah Khomeini heeft al aangekondigd spoedig uit ballingschap te zullen terugkeren. Het zal me een bonje geven.

[p. 176]

Anti-Amerikaanse demonstraties nemen natuurlijk toe in dit land dat mede door de cia werd gerund. Wanneer je een kaartje in The New York Times onder de loep neemt, kan je precies nagaan hoe de Amerikanen bij hun omsingeling van de ussr Iran zullen gaan missen.

Moest de receptie van de ambassadeur Martorell van Cuba - op wie ik zeer gesteld ben geraakt - gisteren laten schieten.

23 januari 1979

Vind het een vertederend gezicht om vijf mussen aan één boterham te zien knabbelen.

Tevergeefs heb ik Wibo van de Linde proberen te bereiken bij de tros. Hij is op herhalingsoefening. Ik liet zijn assistente de boodschap achter dat wanneer hij bleef ontkennen dat hij zelf Time had afgeraden het artikel over de Oranjes te publiceren, hij me geen keuze liet om publiekelijk duidelijk te maken dat hij achter die onzin stond. Hij is natuurlijk bang voor zijn correspondentschap voor Time in Nederland. Hij zou dit verliezen, wanneer hij de waarheid zou ophoesten. Ik nam het gesprek met zijn assistente Janny Hovinga veiligheidshalve op.

Vandaag werd van 12.00 uur tot 14.30 uur vergaderd over mijn dagboeknotities.

Een keer botste ik met mijn eigen advocaat, Len Bower. Nadat hij zich al enkele malen had uitgerekt en ongegeneerd had zitten gapen, zei ik tegen hem: ‘We are not in a gym here.’ Toen

[p. 177]

hij daarop een zaak, die Dressel al had afgedaan, weer oprakelde, heb ik hem min of meer de mond gesnoerd. Beetje pijnlijk. De rest van de bijeenkomst verliep prettig. De attitude van Louis van Lennep was anders dan gisteren. Hij nam me apart en stak een verhaal af het prettig gevonden te hebben me eindelijk eens van nabij te hebben leren kennen. Dressel zat weer op te scheppen dat we net zo goed konden ophouden, want hij was zeker van de overwinning. Ik stelde mijn vraag van gisteren iets anders: ‘Have you ever had to defend Time in a suit of which you knew in your heart of hearts that the other party was right? And how does it feel then to win, when you know others do not have the funds Time has to defend themselves against your libel? What does that do to you?’ Hij bleef vaag en non committal.

24 januari 1979

Ik kreeg een lieve brief van vijf pagina's van Peter. Probeerde vergeefs hem te bereiken. Hij leest de International Herald Tribune iedere dag; die gewoonte heb ik hem gelukkig overgedragen. Hij had het dametje van de kiosk gevraagd waar hij kon lunchen nu alles gesloten was vanwege een staking. Ze vertelde over een cafetaria in een nabijgelegen meisjesschool. Een andere oude dame wees hem ‘moederlijk’ (schreef hij, typisch Peter) de weg ‘and suddenly I found myself in a huge, smokey highschool canteen with 5.000 teenage girls. Wished I could have written it down or that I had a camera. It turned out precisely as I expected. Within minutes I was surrounded by beautiful untouched Spanish faces asking me mijn hemd van mijn lijf. Was also shocked by the garbage they put there in their young bodies for lunch. Well, Coca Cola and Hamburgers are even going to China now. The food pollution is now global, all for the sake of profit.’

Hij moet ook weer naar Düsseldorf voor modeshows van hom, gevolgd door Salzburg.

Dressel sprak over een proces wat Time al tien jaar voerde om te voorkomen dat er schade voor laster moest worden uitgekeerd. Hij zei er zeker van te zijn dat de rechter in die zaak geen vijf jaar meer te leven had. Daarna zou de tegenpartij ‘dus’ van voor af aan moeten beginnen. Hoe werkt dit in hemelsnaam? In een rechtszaak aangespannen door een mevrouw Firestone volgde hij de strategie dat de dame in de rechtszaal diende te verschijnen, iets wat hij wist dat zij tegen iedere prijs wenste te voorkomen. ‘We would have ripped her apart,’ aldus Dressel. Ook zo'n keurig begrip voor Amerikaanse advo-

[p. 178]

caten. Het begon haar dus de keel uit te hangen en zij stopte het proces.

In weer een ander geval ging het om ‘a certified nut’. ‘This guy,’ zei Dressel, ‘had been committed to an institution a number of times. We crushed the case.’ Hij deed voortdurend dit soort krachtige uitspraken deed.

Het afscheid vond plaats in het Sonesta Hotel. Lennox zat te zeuren dat hij zijn ‘law licence’ zou kunnen verliezen, omdat zijn foto in de kranten was verschenen.¹⁵⁶ Ik begrijp nog niet, hoe ik het drie dagen met deze druiloor heb uitgehouden. Hij verwachtte nogal pessimistisch dat Time nu ging pleiten dat ik onvoldoende inzage in mijn dagboeken had gegeven. ‘They have the right to ask all these documents from you, you know,’ aldus Lennox. What ‘rights’ do liars like Time have, for Christ sake?

Ontmoette André Douw in Thermos. Hij was met Paul Gallis, een jongen die ik al lang in de gaten hield maar als onhaalbare kaart beschouwde. ‘Je was eens met Frits van Eeden bij me,’ zei hij. ‘Ik woonde toen bij mijn moeder. Je zei “schat” tegen Frits. Het duurde een jaar voor zij daar overheen was.’ Van dergelijke incidenten weet ik absoluut niets meer.

Met Jaap Jansen, Ton Kors en een zekere Erik, die bij Jaap hoorde (een nietsnut) gegeten in het visrestaurant in de Utrechtsestraat. Jaap vertelde dat Peter Loeb een slechte naam had, ‘onbetrouwbaar’. Uitgevers onder elkaar!

156 Zie bijlage 20.

25 januari 1979

Mijn goede vriend, de psycholoog A.N. Leontiev is in Moskou overleden. Het beroert me. Ik zie hem voor me.¹⁵⁷

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt schrijft: ‘L.W. Las je artikel in de nrc (met ambassadeur Romanov) met belangstelling. Goed dat je deze man de gelegenheid gaf eens enige bezwaren te uiten. Ik zou nu ook wel eens willen weten, wat de andere partij hierop zegt. Tot spoedig ziens, je auntie.’ (Gedateerd 21 januari 1979). Neem de passage van Romanov over Time, Beatrix en Claus. Hoe lang ben ik nu al bezig - om over persoonlijke financiële offers niet te reppen - om aan te tonen hoe die ‘andere partij’ smerig bezig is geweest; en niet alleen collega's als Wibo van de Linde of Robert Kroon, maar de inlichtingendiensten, De Telegraaf en Time eveneens. Krijg de werkelijke informatie maar eens naar waarheid boven water.

157 In mijn tweede boek met Club van Rome-interviews staat een gesprek met professor Leontiev. Ook in voorgaande Memoires-delen heb ik ontmoetingen met hem beschreven.