Memoires 1978-1979

[p. 9]

Madrid

16 september 1978

Ik droomde dat ik met Peter besprak hoe verdrietig het zou zijn als Keke dood zou gaan. Vreselijk dat ik het beestje niet tussen Moskou en hier even uit de kennel kon bevrijden. Peter keek me met een gemengde blik over mijn gelamenteer over mams hond aan.

Wat een voorrecht om direct na Moskou naar Spanje te kunnen reizen. Ik ben in een uiterst prettige stemming met het vooruitzicht naar Peter te gaan. Vlak voor het vliegtuig vertrok, kon ik een vlindertje redden dat het toestel was binnengevlogen. Het liet zich zoet vangen en bij een opening bij de slurf kon het terug de natuur in vliegen.

Rob Soetenhorst belde. Zijn kinderen waren van zijn verhalen over Moskou en onze reis van hun stoelen gevallen van het lachen.

Peter van der Velde vindt mijn boekje met aforismen over Oranje en het koningshuis ‘fantastisch’. Ik denk dat hij het uitgeeft.

Vrij Nederland produceerde een walgelijk artikel over Carel Enkelaar en de nos-televisie. Wat ze over mij schrijven, is complete bullshit. Ik heb een persoonlijk briefje naar de hoofdredactie geschreven dat ze zich belachelijk maken en geen idee hebben van de feiten.

Anthony Lewis schrijft soms toch de allergrootste onzin in The New York Times en hij is nog een van de betere medewerkers van ‘all the news fit te print’. Hij spreekt over mevrouw Gandhi's ‘dictatuur’. De dame wordt van corruptie beschuldigd, wat de Amerikanen prachtig vinden want ze beschouwen haar niet als een vriendin. Die mevrouw heeft de Yanks uitstekend door, daar ben ik zeker van, inbegrepen hun cia- en maffiapraktijken.

Terrasje

Peter haalde me af en was iets te laat omdat hij me op een andere plaats opwachtte. Heerlijk om hem aan te zien komen lopen en te omhelzen. Hij ontving mijn telegram uit Moskou. De show was na demonstraties, waaraan hij mee had gedaan,

[p. 10]

vanwege het censureren van bepaalde passages als ‘te controversieel’, gesloten. Peter Hattink was bij hem gekomen en had een uitvoerig interview voor de gpd-bladen gemaakt.

Hij nam me mee naar het theater waar zijn naam op de buitenkant was aangebracht. Ik bezocht zijn privé-kleedkamer. Ik ging in zijn stoel voor de spiegels zitten en probeerde me helemaal in te leven en alles in me op te nemen. Mijn lieve Peter in Spanje op de bühne.

Tolstoj moet op het moment van zijn dood hebben gezegd: ‘Ik hou van de waarheid.’

Hotel Sanvy

Heerlijke avond met Peter gehad. Hij kwam om 20.00 uur. We gingen naar een terrasje voor een Campari. Er kwam iemand op hem af, die vroeg of hij in een film wilde spelen. ‘Hij zweette onder zijn neus. Dat toont aan dat er andere motieven in het spel zijn,’ aldus Peter. ‘Zo gaat het hier de hele dag. Soms besluit ik een avond uit te gaan en dan rol je van het een in het ander. Waar je allemaal terechtkomt, is niet te geloven.’

17 september 1978

Schreef mijn broer Theo en Peters moeder. In Amsterdam wachtte een briefkaart van Guruh Sukarno met een panorama van het nieuwe Jakarta bij avond. ‘This is an actual view and look at the National Monument that Bapak created.’

Er was ook een belangrijke brief van Hans Gualthérie van Weezel, die duidelijk het verzoek tot me richtte om ambassadeur Romanov te proberen te overtuigen dat hij geen ‘kwade bedoelingen’ had tijdens een komende reis naar Moskou. Het probleem is echter dat de breinen hier zo diametraal anders zijn ingesteld dan die in Moskou, dat confrontaties bij een bezoek gewoon de natuurlijkste zaak ter wereld zouden zijn.

‘Flaubert used writing as an alternative to suicide.’ - Jean Paul Sartre

‘Sir Isaiah Berlin felt Tolstoj knew what took place in wars, but did not know why wars took place.’

Lunchte met Peter onder de bomen op het terras. Het was buitengewoon plezierig. Ik nam wat foto's. Het is als op vakantie. Marina Oswald heeft bevestigd, zoals ook George en Jeanne de Mohrenschildt mij al jarengeleden plechtig op het hart drukten dat, Lee Harvey Oswald een bewonderaar van jfk was. Zij heeft dit getuigd voor het Select Committee on Assassinations. De commissie wilde van de hoed en de rand over haar huwe-

[p. 11]

lijk weten.¹ Er is ook weer onder ede verklaard dat vier schoten in Dallas tot de mogelijkheden behoort. Hoe kan Oswald dat allemaal alleen hebben gedaan? Andere experts hebben de beruchte foto van Oswald met het moordwapen als ‘a fake’ bestempeld, zoals moeder Marguerite Oswald me zo dikwijls heeft gezegd. Ook Newsweek heeft deze week weer een serie vraagtekens bij Dallas geplaatst.²

In Londen is een Bulgaarse dissident, Georgi Markov, door een zogenaamde voorbijganger met een paraplu, voorzien van een punt met vergif, geprikt en overleden. Op 26 augustus werd een gevluchte Bulgaarse journalist, Vladimir Kostov in Parijs eveneens op die manier gestoken, maar hij overleefde de moordaanslag. In Sofia wordt alles fel ontkend.³

1 International Herald Tribune, 13 september 1978.

2 Newsweek, 18 september 1978.

3 The Times, 16 september 1978.

18 september 1978

Peter bleef nog aan het zwembad gisteren. Ik zat in de schaduw te lezen. Later zei hij: ‘Ik zag je daar geconcentreerd zitten, wat voorovergebogen. You looked sad.’ Ik moet hem vandaag toch zeggen: ‘Peter, I love you each day a bit deeper and more.’ Ik kijk steeds naar hem en krijg dan beelden van zijn moeder. Zijn huid is beautiful en zijn ogen zijn clear, duidelijk. Hij stond op om met de eigenaresse van het hotel te spreken aan de verre kant van het zwembad. Ik observeerde die ontmoeting en zei later tegen hem: ‘Schat, als je op die manier ouderen ontmoet, doe dan altijd de suggestie dat ze moeten gaan zitten, make them at ease.’ Vroeger als ik zoiets tegen hem zei, zou hij geïrriteerd en boos geworden zijn. Nu helemaal niet. Hij begrijpt dat het geen kritiek is, slechts een suggestie voor een volgende keer. Wanneer ik met hem samen ben, noteer ik altijd maar weinig. Ik ga dan volkomen, van minuut tot minuut, in het samenzijn op.

Gisterenavond waren we in het theater voor Del Madrid Castizo, sainetes rápidos en El Agua del Manzanares, van Carlos Arniches. Een complete ramp. Ik wilde bij een pauze om 23.30 uur al weg maar we zijn in godsnaam maar tot het einde tegen 01.00 uur gebleven. Spanjaarden zoenen bij een begroeting Peter op zijn mond. Niets voor mij.

Ik heb zojuist in Playboy een interview met John Knight gelezen. Ik moet dan aan Georgii Arbatov denken, die zegt: ‘I do hope we won't become in the ussr like America....’

Peter kwam voor de lunch naar het zwembad. Oergezellig. Na

[p. 12]

een goddelijke middag deden we een dutje. Peter maakte me wakker. Hij zong in het Spaans in de badkamer.

Hij nam me mee naar de pub om de acteurs en actrices uit zijn show te ontmoeten.

Edwin had geschreven uit Londen: ‘When I came to the theatre tonight, everyone knew I had been in touch with you.’ Ik zei voor ik het zelf wist: ‘Kijk, dat moet nog veranderen, het is allemaal nog teveel show.’

Nu werd Peter direct geïrriteerd en zei: ‘I don't ask for your criticism.’

‘Het is geen kritiek. Edwin is een schat, but those feelings should turn inwards and be precious and private.’ Ik schreef gewoon door in mijn dagboek alsof er geen incident was. Toch las hij de brief van Edwin niet verder voor.

Mevrouw Indira Gandhi woont in een gehuurde, witte villa in een stille wijk van New Delhi. Ik wil naar haar toe. Robert Maxwell is zo zeker dat zij niet terugkeert. Ik denk er anders over. Newsweek signaleert dat zij bezig is aan haar comeback.⁴

Peter trakteerde me op een dineetje in Mi Pueblo. Het feit dat ik nu een paar dagen in Spanje was, had hem over de hele linie meer op zijn gemak gesteld in Madrid. Hij kende een arts, die een recept had gegeven voor slaappillen, want dat blijft zijn handicap. Ik trok onmiddellijk een zorgelijk gezicht, maar hij verzekerde me precies te weten wat hij deed en de gevaren van dit soort zaken exact te kennen. Hij liep mee naar mijn hotel en rookte nog een ‘stickie’ voor ik ging slapen. Ik heb Mary en haar ouders uit Australië ontmoet. Zij heeft best aardige ogen. Heb erg weinig geschreven. Zo'n dag is niet na te vertellen.

4 Newsweek, 18 september 1978.

19 september 1978

Opnieuw het mooiste weer van de wereld. Wat heb ik weinig geschreven. Peter en ik hebben zoveel gesproken!

Wat ik van het dagboek Een mooie tijd om later te worden van C. Buddingh⁵ heb gezien is hopeloos. ‘Je hoeft maar naar zijn foto op de kaft te kijken,’ zei Peter die erin bladerde. Als ik Peter aanstaar zegt hij soms: ‘Je maakt me verlegen.’ Wat ik op zo'n moment denk is: So close and yet so far apart. Ik wil mejuffrouw Büringh Boekhoudt een kaart schrijven.

Het dagboek van Buddingh begint met: ‘Het moet dan maar weer: bijna een vol jaar heb ik geen dagboeknotities bijgehou-

5 C. Buddingh, Een mooie tijd om later te worden, De Bezige Bij, Amsterdam, 1978. Kwam nooit verder dan pagina 40.

[p. 13]

den....’ Iets verder op: ‘Als ik de wereld had moeten scheppen had hij niet vreemder in elkaar kunnen zitten.’

Er wordt veel over het ‘succes’ van Camp David gesproken. Ik geloof niet dat er werkelijk enige vooruitgang is geboekt. Sadat kan er nu zeker van zijn dat hij in de Arabische wereld als een verrader en een fool wordt gezien. Voor ‘musjawarah’ en ‘mufaket’ heb je drie wijze mannen nodig. Deze drie musketiers, Carter, Begin en Sadat zijn dat dus zeker niet. De sovjets houden zich trouwens muisstil, wat de ramp van Camp David nog verder onderstreept.

Peter Hattink, correspondent van de gpd kwam naar het hotel. Aardige kerel. Ik moedigde hem aan volgend jaar naar Havana te gaan voor de conferentie van niet-gebonden landen. Hij had nooit van Carlos Rafael Rodriguez gehoord. Had er ook geen benul van wie Aurelio Peccei, voorzitter van de Club van Rome was, die altijd actief is in Madrid en hier voldoende in de pers staat.

Lunchte met Peter op het terras van Hotel Sanvy. Peter schreef Edwin een brief van zeven pagina's, die begon ‘My love, my love.’ Hij deed er 200 d-mark bij. Ik zal de brief aangetekend voor hem versturen.

Bezocht professor Jose M.R. Delgado in het Centro Ramon Y Cajal. Ons contact was onveranderd, warm, direct, prima. Hij had bezoek gehad van Natalia Bechtereva uit Leningrad, zijn sovjet-counterpart, de neurofysioloog van het Pavlov Instituut. ‘She says, that she discovered the code of the brain,’ aldus Delgado. Hij noemde haar dermate volumineus en vet dat ‘she didn't know at times whether she was moving forward or backward.’⁶

We wandelden door zijn onderzoekslaboratorium. Een grote bruine geit bevond zich op een operatietafel. De deur stond open. Ik kon een blik werpen op het beeld: jonge mensen waren met het arme dier bezig. Er werd een hersenoperatie uitgevoerd. Ik zag veel bloed. ‘Overleeft de geit dit allemaal?’ vroeg ik.

‘Yes, the animal is supposed to,’ aldus Delgado.

Verder bezochten we een nieuw toegevoegde ruimte voor experimenten met apen. Sommige dieren waren in het laboratorium geboren. Het centrum heeft nu ook de beschikking gekregen over film- en televisieapparatuur. Ze gaan hun eigen experimenten vastleggen.

Dineerde met Peter in restaurant Hegar.

6 Later zouden Delgado en zij grote vrienden worden. Zelf interviewde ik haar voor mijn boek Over Intelligentie, Bruna 1981.

[p. 14]

20 september 1978

Robert Escarpit zegt deze ochtend in Le Monde over Camp David dat ‘après des fiançialles longues et orageuses, le couple Sadate-Begin, a l'issue d'un voyage de noces hardeux, attend un heureux événement qui devrait se produire avant Noël’. Humoristisch, zijn commentaartje waarbij hij Carter als ‘arts’ omschrijft die met kunstmatige inseminatie de zaak tot stand zou hebben gebracht. Moet het nog zien allemaal.

Peter omhelsde me na een bezoek aan de bar Valentino's. Ik voelde een brok in mijn keel. Bij het opschrijven ervan krijg ik tranen in mijn ogen. Als ik ooit een kind zou hebben gehad, zou ik dood zijn gegaan van worries and sadness, zoals mam op haar oude dag zoveel zorgen had om broer Hendrik Alexander in Kaapstad. Toch geloof ik dat ik erin slaagde hem bij haar enigermate te vervangen.

Delgado bestreed fel de zienswijze van Robert Yastrow dat computers op een dag het menselijk brein zouden gaan verdringen. ‘You still have to turn computers on and off,’ zei hij. ‘Willem, remember, the cell of the brain is the most complex phenomenon in creation.’

Ik schreef mejuffrouw Büringh Boekhoudt: ‘Als ik in Madrid in de zon wandel, vraag ik me af wat u over dit of dat zou zeggen.’

Peter kwam afscheid nemen. We namen een taxi naar het vliegveld zodat ik tijdig een goede plaats kon krijgen. Daarna zette ik hem in een andere taxi naar zijn flat. ‘Zalig dat je er was,’ zei hij. Hij zond bloemen naar Edwin voor diens verjaardag.

Madrid - jfk New York, twa vlucht 903

Dag lieve Peter - in je bedje - I bless you, kiss you and love you. Koning Khaled en koning Hoessein hebben Camp David afgewezen. Fidel Castro is op bezoek bij kolonel Kadaffi. Carter sprak het Congres toe. Hij schijnt veel gehuild te hebben deze dagen, ook toen hij zijn moeder de resultaten van Camp David doorbelde. Op zijn schrijftafel in het Witte Huis is de verklaring te vinden: ‘Oh God, the sea is so great and my boat is so small.’ Het motto heeft Carter van admiraal Hyman Rickover overgehouden. En die man moet de wereld leiden. Hij noemde Begin en Sadat ‘the two finest men in the entire world’.