Memoires 1977-1978

[p. 163]

Amsterdam

4 november 1977

Op jfk airport zag ik een uitzonderlijk mooie jongen, perfect gekleed, een trouwring om, maar hij boezemde me uitzonderlijke belangstelling in. Uitgerekend hij bleek naast me te zitten in de Jumbo in stoel 19 c, toen ik als een der laatste passagiers aan boord kwam. Hij bleek Tsjechisch te zijn, was 27 jaar en studeerde economie. ‘I am grateful that my father put me in this world,’ zei hij. Een stewardess bracht ons een extra drankje, waarop ik zei: ‘Ik ben voldoende bekend om wat extra behandeling te krijgen van de klm,’ waarop hij antwoordde: ‘Sorry, de stewardess is mijn vrouw.’ Ik vroeg hem waarom hij geen fashion model was waarop hij antwoordde een tijdje voor Bonaparte te hebben gewerkt, maar daar werd te veel op hem getippeld. Zijn naam was Milan Potuznik.

In de auto, met Brahms vioolconcert, op weg om Keke in Bosch en Duin te gaan halen, ben ik eerst gestopt bij Den en Rust met twee prachtige rozen. Ze roken precies zoals ik me de rozen uit De Horst herinnerde. Ze hadden een bijzondere kleur. Ik stond stil aan het graf en hoorde mams stem toen we samen deze plek in 1966 uitkozen om vader te begraven. Dat zal ik nooit vergeten.

De hond reageerde vreemd. Hij liep raar. Hij gaf geen kik. Dr. Offereins zei: ‘Hij wordt nu wel oud.’ Hij at wel goed.

Prins Bernhard is weer bij Suharto, waar hij eigenlijk niet gezien hoort te worden. Hij overhandigde sultan Hamengku Buwono een miljoen dollar namens het Wereld Natuurfonds voor bescherming van de dieren in het land.

Op de conferentie in Belgrado heeft een sovjetafgevaardigde op de aanval van ambassadeur Van der Valk geantwoord dat hier ook het nodige hapert aan mensenrechten. Leden van de cpn kunnen geen werk krijgen, een postbode die De Waarheid las, was ontslagen en premier Den Uyl had zelf gezegd dat er discriminatie tegenover communisten bestond. Zogenaamde tit for tat in de diplomatie.

[p. 164]

5 november 1977

Nederland heeft in Belgrado voorgesteld de ‘vertrouwenwekkende maatregelen’ tussen Oost en West verder te proberen uitbreiden. Dat is positief. Vladimir Lomeiko hamerde hier ook op.

De cia wijst er op dat Moskou 84 sovjetbedrijven in het buitenland in operatie heeft, waaronder vijf in de vs. Elf van deze ondernemingen bevinden zich in ontwikkelingslanden, de rest in de geavanceerde industrielanden, onder andere tien in Frankrijk. Vooral de sovjetbanken hebben ‘een solide basis opgebouwd van voorzichtigheid en betrouwbaarheid’. En dit meldt nota bene de cia.¹¹⁸ De handel tussen Amerika en de ussr bedraagt dit jaar slechts 2, 5 miljard dollar. Dat zijn dan de grootmachten tegen het einde van de 20ste eeuw. De sovjets doen veel meer zaken met Fransen, Italianen en West-Duitsers. Zelfs met Dirk Keijer.

118 The New York Times, 31 oktober 1977.

6 november 1977

Keke is nog helemaal niet in orde. Ik vrees het ergste. Vreselijk, het arme beestje. Wat moet gebeuren moet gebeuren. Ik hoop dat ik hem hier kan begraven. Hij slaapt bijna voortdurend.

Rimmer Mulder van Trouw zond het gesprek met professor Krutogolov retour. Krijg gewoon nog altijd nergens een voet aan de grond.

7 november 1977

Ik heb geen zin in de receptie van ambassadeur Romanov voor het 60-jarig bestaan van de beroemde Oktoberrevolutie. Ik had er nog geen uitnodiging voor gekregen.

Pas vanavond kwam de uitnodiging met de post, naamloos bovendien.

8 november 1977

Bezocht de zuster van mijn vader, tante Yuut Mennega. Mam was inderdaad ziek in Esneux en had tyfus. Volgens haar was het in 1908. Mijn vader was er toen ook. Hij ving sprinkhanen en bakte ze in een blikje en vroeg zijn nichtjes het spul te proeven. ‘Jouw vader was vreselijk grappig en origineel als jongen,’ zei ze. ‘Onbegrijpelijk dat hij later zo conventioneel is geworden.’ Niet in de verste verten kan ik bevatten dat je sprinkhanen vangt en ze dan nog bakt ook.

[p. 165]

9 november 1977

Aart van der Want heeft zowel de Volkskrant als de nrc geschreven om te protesteren dat ze geen letter publiceerden over wat ik in Washington had gedaan en bekendgemaakt in de affaire-Donald Donaldson. Henk Strabbing antwoordde hem na veel heen-en-weergeschrijf met medewerksters dat Aarts brief ‘in ongerede’ was geraakt. Strabbing zegt dat ik in Nieuwspoort aankondigde een persconferentie in Washington te zullen geven, die nooit zou hebben plaatsgehad. Achteraf had hij, Strabbing, in zijn artikel over mij wellicht nog meer de ‘zeepbeleffecten’ van wat ik zeg en doe moeten onderstrepen. ‘Ik twijfel in het geheel niet meer aan de grote kundigheid van de heer Oltmans om reclame te maken. Voor zichzelf.’ De ongedateerde brief was overigens geen reclame voor Strabbing c.s.

Aart schreef een dergelijke klacht naar nrc Handelsblad en kreeg 2 november 1977 antwoord van W.G. Guise. Aarts bewering dat de nrc niets over mijn onthullingen had gepubliceerd ‘onder druk van de bvd’ was onjuist. Zo werkt de pers in ons land echt niet. Dat is nog maar de vraag. Dat ze niets over mijn Donaldson-affaire hadden gepubliceerd, was omdat ze wat ik beweerde ‘niet helemaal serieus’ namen. ‘Goed, een Nederlander, die een stunt maakt in de vs willen we wel vermelden, maar als we terugblikken op alle flops die Oltmans in de Kennedy-zaak heeft gelanceerd, dan is een bericht over hem tot nader order niet veel meer dan een voetnoot.’ Zo werkt de pers in ons land echt wel. Treurig.

Het Marriott hotel informeert me dat Dimitri Dimitrov vanuit New York heeft laten weten op 10 november de achterstallige rekening te komen betalen. Het management had alle nummers die ik ze had opgegeven gebeld en nu was er een reactie gekomen. Ik belde Croiset. ‘Je belt hem gewoon op, als hij er is en je doet of je neus bloedt,’ luidde zijn advies.

Trees, de non, de zuster van Peter ligt in Helmond in het ziekenhuis. Kreeg een lieve brief. Heb haar een cyclaam gestuurd. Peter vertelde per telefoon dat ze voor de operatie de hele familie had bezocht alsof het een afscheid was. De hele familie was ontdaan en had gehuild.

De Nieuwe Linie is verschenen en publiceert mijn artikel: Jimmy Carter, loopjongen van de Rockefellers over de activiteiten van de Trilaterale Commissie.¹¹⁹ Ik ben blij dit artikel te hebben geschreven.

Bill Sheehan van abc-televisie vraagt me hem op te bellen over het sovjetproject.

119 De Nieuwe Linie, 9 november 1977.

[p. 166]

10 november 1977

Dr. Jermen Gvishiani zendt een telex dat we de ochtend van 20 november in Genève aan ons boek kunnen werken. De gok lijkt te zullen werken. Prima nieuws.

11 november 1977

Ik bracht enige tijd met Max Westerman door. Hij blijft een nerveuze nagelbijter. We aten bij de Chinees in de pc Hooftstraat. Hij leent Schlesingers A Thousand Days van me.

André Spoor zei er van overtuigd te zijn dat ambassadeur Piet Schaepman niet goed bij zijn hoofd was, vooral nadat hij het materiaal had gelezen dat Tessa Croese hem had gezonden.

Kaartje van Milan Potuznik: ‘Nogmaals bedankt voor zeven leerzame uren....’ Ergens had ik verwacht van hem te zullen horen. Ons contact was uitstekend.

Keke kwispelt als ik naar hem toe loop. Hij eet normaal.

12 november 1977

Broer Theo belde uit Lugano, voornamelijk om naar Keke te informeren. Het beest is wonderlijk goed en springt weer uit zichzelf op de stoel. Maar 's nachts blaft hij voortdurend. Ik moet er al dagenlang uit om hem te kalmeren of maar weer mee naar boven te nemen.

Bill Sheehan vertelde dat men had besloten mij als verslaggever, consultant en ideeënman met een abc-televisieteam naar Kiev te sturen om een documentaire te maken met het Instituut voor Gerontologie. Hij vroeg wat ik als honorarium had gedacht. Ik vroeg hem een voorstel te doen. Ik zei dat ik dr. Gvishiani zondag in Genève zou ontmoeten. Hij vroeg me zijn groeten over te brengen.

13 november 1977

Mijn reportage voor Gallery Magazine over de Dico-affaire is eindelijk gereed.

Alissa Morriën arriveerde op Amerbos tegen 14.40 uur. Ik hoorde de taxi wegrijden en ging naar beneden. Zij stond een sigaret te rollen, omdat ze te vroeg was. Ze zag er afschuwelijk opgemaakt uit, een soort Mathilda Willink, hele kwakken rouge langs haar ogen, in laarzen, met een vergulde tas met bandrecorder. We begonnen meteen aan het gesprek voor Nieuwe Revu. Zij vroeg om sherry. Ze viel me in alle opzichten mee, zowel wat betreft haar vragen als haar reacties. Keke viel erbij in slaap op mijn schoot en voelde levenloos en slap. Maakte me weer grote zorgen. Ze vond me ‘volkomen ongegeneerd en open’.

[p. 167]

Om 18.30 uur was ik bij Dirk en Inge Keijer in Hilversum. Ze hadden een zekere Willem, computerdeskundige, als gast. Het tass-plan met een informatieservice werd nu weer van tafel geveegd als onbelangrijk. Ik moest me toeleggen op de plannen met Gvishiani en abc-televisie. Hij had een project van 500 miljoen met Hoogovens en de Sovjet-Unie. ‘Al wordt het 250 miljoen, dan is het nog interessant.’ Hij scheen er nogal gebrand op te zijn contact te hebben met dr. Gvishiani. Hij had verder een zaak lopen van 200 miljoen met een scheepswerf in Krimpen aan de Lek. Wanneer Gvishiani voor die zaak wat druk wilde uitoefenen dan zou dat project slagen. Er werd fazant met sla geserveerd. Inge had zich weer uitgesloofd. I like her.

14 november 1977

Keijer zei zelfs dat als we tot zakelijke afspraken kwamen, hij wilde dat de overeenkomst per notariële akte zou worden vastgelegd. Hij benadrukte voortdurend dat dr. Gvishiani het powefront zou completeren.

Peters zuster, Marianne, bevestigde dat bij haar zus Trees een kankergezwel is ontdekt dat dodelijk zou kunnen zijn. Het greep me zeer aan. Hoe moet ik er straks met Peter over spreken?

Een expresbrief van bondskanselier dr. Bruno Kreisky. Ik ontmoet hem 28 november.¹²⁰

120 Zie bijlage 16.

15 november 1977

abc-televisie schijnt bereid te zijn me 5.000 gulden plus kosten te betalen. Beetje weinig, maar ik wil er eerst met dr. Gvishiani over spreken.¹²¹

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt maakt het goed. Dat hoor ik altijd direct aan haar stem. Zij heeft bruine wollen manchetten voor bij mijn leren jack voor me gebreid.

Dico heeft vanuit New York het Marriott hotel gebeld om te zeggen dat hij waarschijnlijk niet zelf zou komen, maar dat de rekening voor het einde van de maand zou worden voldaan.

121 Zie bijlage 17.

16 november 1977

Ik had een uitstekend gesprek met ambassadeur Romanov. Ik mag de man zeer graag. Recht voor zijn raap, onomkoopbaar, en hij denkt gedisciplineerd. Hij gaf me een visum om naar Kiev te gaan en adviseerde alle plannen met Volodja Molchanov uit te werken.

[p. 168]

‘Gisteren was de heer Sickinghe van vmf Stork hier,’ zei de ambassadeur, ‘samen met een medewerker. Hij gaat maandag naar Moskou. Hij vroeg om een ontmoeting met dr. Jermen Gvishiani. Ik heb een telegram gestuurd. Maar nu vertel je dat Gvishiani in Genève is. Zal ik Sickinghe hierover opbellen?’ Romanov vertelde Sickinghe eerst een politieke lezing te hebben gegeven, omdat hij bijvoorbeeld zei overeenkomsten van lange duur met de Sovjet-Unie te willen sluiten. ‘I replied to him that I had counseled him already four years, three years, two years and one year ago to do so. He replied “better late than never”. And, remember Willem, he is the best of all Dutch businessmen so you can imagine what attitude the others have. I told him, that Germany is doing billions worth of business with the ussr like France, England and Belgium. And Holland? Nothing!’

Rom had een interview gegeven aan het Algemeen Dagblad dat op 28 oktober was verschenen. Hij werd daarop gebeld door de nos-televisie of hij ter gelegenheid van 60 jaar Sovjet-Unie op 8 november een soortgelijk gesprek voor televisie wilde voeren. Hij ging akkoord maar hoorde er nooit meer iets over. Dan kan mijnheer Giese van de nrc doen alsof er geen druk vanuit Den Haag uitgeoefend wordt, maar het tegendeel is waar. Precies als in Washington trouwens. Hij vertelde entre parenthèses dat mij wel degelijk een uitnodiging voor de receptie was gestuurd, maar er waren er enkele spoorloos, zoals voor de ambassadeur van Zwitserland, een consul-generaal en dan ook de mijne. Toen ik om 11.45 uur bij de ambassadrice van Hongarije, Anna Bebrits, arriveerde, vertelde ook zij dat ze mijn brief nooit had ontvangen. Het is duidelijk dat de basterds in Den Haag weer on the loose zijn.

Ambassadeur Romanov zei dat hij geen informatie over de kabinetscrisis naar Moskou had gezonden. ‘All rubbish. All they do is hold on to their chairs,’ waarbij hij de leuningen van zijn stoel vastgreep. ‘Of course, these people do not want new elections. The diplomatic corps is full of talk and whispers about it, but I tell them, it is all nonsense. One ambassador called me, and said, Alex, tomorrow a new Government will be formed. I replied, I bet you any amount of French cognac, that it will not happen. That was one week ago!’

Hij sprak over Somalië, waar hij de minister van Defensie een paar keer had onmoet in de periode dat hij reizend ambassadeur van de ussr was. ‘When I am in a philosophic mood, I think of the cooperative farms we built there, and the factories, everything. We created their economy, and now this civil war.

[p. 169]

Perhaps we should have been more decisive.’ Hij vertelde dat de Nigeriaanse minister van Financiën hem eens had gezegd hoe corrupt sommige Nigeriaanse generaals waren. De minister vroeg Romanov dit aan het staatshoofd Gowon te vertellen. Hij was zelfs bereid Romanov documenten mee te geven die zijn beschuldigingen konden onderbouwen, om aan Gowon te overleggen. De ambassadeur weigerde zich ermee te bemoeien natuurlijk. ‘I told Gowon later anyway. He asked if I had received this information from the Minister of Finance.’ Nigeria beklaagde zich er verder bij Romanov over dat sovjetmachinegeweren wijd en zijd in het land werden gebruikt. Hij herinnerde de autoriteiten er aan dat Moskou ze uitdrukkelijk op verzoek had geleverd.

Ik vertelde hem dat ik nog steeds achter vice-president dr. Carlos Rafael Rodriguez van Cuba aan zat om een boek met hem te schrijven. ‘He is flying today over this country in a special Cuban plane with Raoul Castro on board. I received yesterday an urgent cable to ask permission, which was granted.’

Mevrouw Bebrits vulde tijdens mijn bezoek aan haar aan dat de Cubanen ook zojuist in Boedapest waren geweest. Zij vertelde tussen neus en lippen dat de handel met akzo zich ‘aardig ontwikkelde’. Die zaak had ik geïnitieerd.

Later bracht ik een bezoek aan de ambassadeur van de Filippijnen De la Rosa. Ben al enige tijd bezig met het regelen van een interview met Ferdinand Marcos. De ambassadeur droeg een trui en open shirt. Toen ik vertrok zei hij: ‘As an ambassador, to talk with you is a broadening experience.’ Hij dacht trouwens, net als eerder Romanov en Bebrits, dat Bernhard uitsluitend bij Lockheed om geld had gepingeld om zijn vriendin en dochter in Parijs wat te kunnen toestoppen.

Bezocht voor het eerst in lange tijd de zuster van mijn moeder, tante Jetty, op ‘Les Archets’ in Wassenaar. Zij vond dat Keke een klein kopje had gekregen, maar eerlijk gezegd dacht ik hetzelfde van haar. Ik kon haar eigenlijk niet uitstaan, wat overigens wederzijds was. ‘Je bent dikwijls een lamstraal geweest,’ zei ze, ‘maar ik heb er bewondering voor zoals je voor Keke hebt gezorgd.’ Omdat zij de laatste persoon was geweest die mijn moeder levend had gezien, vroeg ik haar nog eenmaal wat er kon zijn gebeurd. Mam had die middag tegen haar zuster gezegd: ‘Ik eet al weer aan tafel. Ik ga wel naar Theo en Nel in Lugano maar ik wil eerst rustig thuis zitten.’ Tante vreesde precies hetzelfde wat ik steeds heb vermoed: dat een onervaren verpleegster een fout met mam had gemaakt. Het kon ook niet wat er is gebeurd. Ik was zelf in de ochtend bij mijn moeder.

[p. 170]

Ook het nerveuze gedrag van de behandelende chirurg heb ik nooit vertrouwd. Wat anders te doen dan te berusten?

's Avonds woonde ik de jubileumvoorstelling van vriendin Nel Oosthout bij in de Koninklijke Schouwburg. Zij speelden Rasputin van Klabund. Mijn naam werd zorgvuldig uit het huldigingscomité weggelaten, terwijl ik toch al jarenlang met haar bevriend ben en meer nog dan menigeen die op de lijst staat, zoals bijvoorbeeld Carel Enkelaar. Nog altijd blijf ik persona non grata in dit land waardoor ik niet serieus word genomen, zoals door de heer Giese van de nrc.

Volodja Molchanov heeft een groot artikel over mijn activiteiten in de jfk-affaire in Komsomolskaya Pravda geschreven. Het zal best in orde zijn.

17 november 1977

Vanmorgen kwamen de heer en mevrouw Van Dijk op bezoek.¹²² ‘Ik wil eerlijk zeggen,’ aldus mevrouw ‘dat je ons nooit iets van jezelf hebt gegeven. Het gaat niet om de waarde.’

‘Ik heb u al mijn boeken gebracht.’ Dat liet ze passeren. ‘Je hebt ons nooit een fotootje van je moeder gegeven.’ Ik serveerde kabeljauw.

‘Gisteren hebben wij ook kabeljauw gegeten, hè vader,’ zei ze tegen haar man, die pijnlijk keek. Zij is niet veranderd. Maar alles bij elkaar was het uniek om ze hier voor de tweede maal in acht jaar op bezoek te hebben.

122 Ik was in de oorlog bij hen in Baarn in huis.

18 november 1977

Ik zie dat Marcelo Fernandez Font nu de minister van Handel van Cuba is.¹²³ Ik wist dat het een uitstekend bewindsman zou worden. Castro gaf hem die kans. Hij is in Washington geweest in een nieuwe poging van Havana om het handelsembargo van de vs te verzachten of te doorbreken. Ze willen rum, tabak, sigaren en nikkel exporteren en textiel, medicijnen, chemicaliën, metalen en andere producten in de vs kopen. Misdadig dat de Amerikanen en vooral Carter met zijn geklets over mensenrechten, de terreur tegen Cuba voortzetten.

De nrc wijst er op dat de zoon van Brezhnev nu onderminister voor buitenlandse handel is geworden. Ook wordt naar dr. Gvishiani verwezen, als schoonzoon van premier Kosygin en als hoge functionaris met verantwoordelijkheid naar de Raad van Ministers, terwijl over de zoon van Gromyko vermeld wordt dat hij het Afrika Instituut in Moskou runt. Van Brezh-

123 Ik ontmoette hem voor het eerst in 1960 in Cuba.

[p. 171]

nev junior of Gromyko junior weet ik weinig of niets, maar dr. Gvishiani ken ik langzamerhand uitstekend. Ik weet zeker dat hij die hoge post bekleedt wegens persoonlijke bekwaamheid en niet vanwege zijn schoonvader. Bovendien springen al zijn vrienden of zakenrelaties zorgvuldig met dit feit om. Ik polste Romanov trouwens of er een mogelijkheid zou zijn ‘Een dag in het leven van de sovjetpremier’ met abc televisie te maken. Hij steunde de gedachte volkomen. ‘Je zou het kunnen aankaarten,’ aldus de ambassadeur, ‘als besluit van dit feestelijke jaar van 60 jaar ussr. Je hebt kans dat wanneer je dr. Gvishiani hierover polst, hij zegt het voorstel eerst aan Brezhnev te doen. Dan kan je zeggen dat je, denkend dat dat niet haalbaar zou zijn, dat nog niet serieus had overwogen.’

Ik realiseer me nu pas dat Bill Sheehan van abc in zijn telegram Kiev als een ad hoc opdracht aansnijdt maar met geen woord rept over andere opdrachten. Daar heb ik geen zin in. Dan zijn ze via mijn contacten binnen en gaan verder huns weegs. Ik heb Sheehan hier een brief over geschreven en om garanties gevraagd.

De Hoge Raad heeft bepaald dat Ferry Hoogendijk van Elseviers zal moeten antwoorden op welke gronden hij Bram van der Lek van de psp ervan heeft beschuldigd op een lijst voor te komen van Nederlanders die voor de kgb zouden werken. Ik zal er ook wel op staan. Dat is dan het padvindersgedoe van de bvd en er kraait geen haan naar al deze onzin, behalve dan nu de Hoge Raad. Dat geeft hoop.

Peter is terug uit Londen. Oergezellig. We lunchten met Aart van der Want die hij aardig vindt, wat altijd een goed teken is.

19 november 1977

Peter overstemt altijd alles als hij hier is. Gisteravond, toen ik met Keke buiten liep, zag ik zijn hoofd door het raam. Hij zat binnen te lezen. Het gaf me een innig gevoel van dankbaarheid dat hij er weer was. Het herinnerde me aan de momenten dat ik mam op die manier zag. Dat staat voor altijd in mijn geheugen gegrift. Hij is gisteravond uit geweest en heeft een trio gemaakt in het Marriott hotel met een Deen en diens Amerikaanse lover. Vandaag vertrekt hij naar Tilburg. Hij wil ook naar zijn zieke zus.

20 november 1977

Den Uyl prijst Anwar Sadat dat hij naar Israël is gereisd. Peter noemde het een gut decision, wat het onder de omstandigheden ook is. Bung Karno zou zoiets hebben kunnen doen ten aanzien van Nederland.

[p. 172]

Ronald Steel schrijft Trust the Russians? Hij benadrukt dat de Sovjets het ‘atomic testban treaty’ van 1963 niet hebben geschonden. ‘The Soviets observed all treaties that they feel coincide with their national interest. In this respect they are just like the United States, or any other nation. Treaties do not rest on trust but on self-interest. If nations trusted one another there would be no need for treaties, just as individuals would have no need for contracts. They are a substitute for trust (...). The idea that nations are supposed to “like” one another is too romantic for serious politics. Trust the Russians? Of course not. At least not any more than they trust us. Or for that matter not any more than we should trust our own politicians and generals.’¹²⁴

124 The New York Times, 19 november 1977.

21 november 1977

Peter kwam letterlijk totaal ontdaan tegen 18.40 uur thuis. Hij belde aan, wat ik altijd naar vind. Meestal zet ik de deur wagenwijd open. Hij had zogenaamd Thanksgiving doorgebracht bij zijn oude makker Philip Nasta in Oostelbeers, waar ook Theo Cammann bij was geweest. Het was kennelijk geen onverdeeld succes geworden. Hij ratelde maar door en wilde alles wat hem was overkomen vertellen. Hij deed dit perfect tot in de kleinste details. Uiteindelijk had Edwin vanuit Londen hem gevraagd om te bevestigen dat hij hem iedere seconde van de dag miste. Toch krijg ik het gevoel dat Peter een zekere angst koestert voor de passie van Edwin van Wijk voor hem.

De Times publiceert een artikel over de Indonesische schrijver Pramudja Ananta Tur, die na zijn gevangenneming door Suharto, inmiddels al twaalf jaar geleden, geen pen en papier meer in handen heeft gekregen. Er zouden na het verraad van Suharto in 1965 750.000 mensen gevangen zijn genomen. Adam Malik ontkent dit en zegt dat er nog ‘maar’ 20.000 mensen gevangen zitten. Amnesty International noemt het cijfer 55.000.¹²⁵

125 The New York Times, 19 november 1977.

22 november 1977

Soms vergeet ik belangrijke zaken eerst af te handelen, zeker als Peter hier is. Gisteren kwamen de eerste documenten van het proces tegen Time in Dallas.¹²⁶ Ik heb nu Pat Russell op een aantal vragen geantwoord. Hij wilde weten wanneer en hoe ik Telegraaf-correspondent Robert Kroon had ontmoet. Heb de vragen per expresse beantwoord. Ook moest worden gespeci-

126 Zie bijlage 18.

[p. 173]

ficeerd wanneer en waar ik anti-Bernhard-artikelen zou hebben geschreven. Hoe ik in Moskou terecht was gekomen en meer van dergelijke details. Ik heb alles ogenblikkelijk beantwoord.

Philip Nasta belde om me te vertellen dat Peter hem 410 gulden diende te betalen, een bedrag dat al jaren openstond. Wat een walgelijke kerel. Ik zei dat ik het bedrag hem vandaag nog zou overmaken. Toen zei hij er spijt van te hebben dit te hebben meegedeeld. Ik vertelde Peter later voor het eerst sinds ik hem ken, dat ik geldproblemen maar al te goed begrijp omdat ik vroeger ook altijd tekortkwam omdat er op De Horst nooit over werd gesproken en ik geregeld geld uit de brandkast van mijn ouders had gejat tot ik werd betrapt.

Om 14.00 uur arriveerden Alissa en een fotografe van de Nieuwe Revu om het gesprek af te maken, nu met Peter erbij. Zij wilden ook foto's van Peter en mij samen. Het fotograferen betekende weer eindeloos gezeik, achter het bureau, achter de vleugel, op de bank. Ik haat het. Peter vroeg aan Alissa hoe lang zij erover deed om zich op te maken. Heb met Peter in Lage Vuursche gegeten en moest Keke helaas weer naar de kennel brengen. Hij voelde het. Hij jankte. Het gaat me iedere keer, nu al jarenlang, door merg en been.

Ik reed door naar Nijmegen voor een ontmoeting met studenten. Er stond aangekondigd in de kranten forum met luns, hiltermann en oltmans. In werkelijkheid was ik er alleen, eerst met tien, later met een vijftig studenten. Ik miste Frank van Linschoten. Mat Heffels vind ik aardig. Ik vertrok om 23.20 uur en vroeg me voor de zoveelste keer af wat het eigenlijk had uitgehaald, een paar uur praten met jonge mensen.

Kwam om 00.40 uur thuis en de lichten brandden nog. Peter las de krant. Lagen tot 02.00 uur in bed te kletsen. Ik stelde nog voor dat we niet naar Parijs zouden gaan en dat ik in plaats daarvan hem geld kon geven. ‘We zijn al zo weinig samen,’ zei hij, wat waar is. Hij had zich er kennelijk op verheugd. Onze Parijse tripjes behoren tot de heerlijkste momenten. Je leeft maar een keer.

De acf-aandelen zijn naar fl.150, - opgeklommen.

Er kwam een geruststellend telegram van abc- televisie.

[p. 174]

24 november 1977

Amsterdam-Genève

Belde Volodja Molchanov vanaf Schiphol. Professor Abraham Mints in Kiev was in paniek geraakt omdat abc-televisie een telegram aan hem en niet aan de directeur van het Instituut van Gerontologie professor D.F. Chebotarev had gezonden. ‘Ik begrijp die man niet,’ zei Volodja, maar in de Sovjet-Unie moet iedereen nu eenmaal op zijn tellen passen. Ik zal het Bill Sheehan van abc wel uitleggen.

Peter belde nog laat dat er in Londen een fashion job was geboekt met een poema, waarbij vier heren met revolvers gereed zouden staan het dier te doden indien de zaak uit de hand zou lopen. Dat kon gebeuren, want het model dat nerveus is, scheidt een bepaald soort transpiratie af waar poema's op hun beurt opgewonden van raken, ‘en voor je het weet heb je een haal van zo'n klauw over je gezicht,’ zei Peter. Hij wist niet wat hij zou doen en zelf durfde ik ook geen uitspraken te doen. Ik verzekerde hem dat hij het juiste besluit zou nemen.

In het Algemeen Dagblad een reportage dat dertig rechercheurs een inval deden in een huis van een Molukker ergens aan de grens. Waar gaan we naartoe?

In de auto speelde ik Prélude à l'après-midi d'un faune van Debussy af. Ik probeer altijd lievelingsmuziek te draaien als ik met Peter rijd. ‘Herinner je je dat ik dit stuk heb laten horen op de begrafenis van mijn moeder?’ vroeg ik hem. Want het was mam die me met dit muziekstuk voor het eerste confronteerde, in de oorlogsjaren. Peter antwoordde: ‘Weet je wat ik dacht toen ik ernaar luisterde: ik zou willen dat ze dat op mijn begrafenis speelden.’

Vliegend boven de wolken realiseer je je dat je in Holland vergeet dat er ook nog een zon is.

Genève

Ik zond Peter een telegram. ‘I love you very much and embrace you and your mother, Willem.’

Dr. Jermen Gvishiani kwam om 15.15 uur terug in Hotel du Rhône, waar hij logeert, in een leren jas met bontkraag en een donker kostuum. Hij excuseerde zich wat te laat te zijn. Ik had geregeld dat we in de blauwe salon konden praten. Aurelio Peccei, die ook in Genève was gearriveerd, belde met het verzoek aan Gvishiani om een afspraak in Barcelona te maken, maar Gvishiani was verplicht twee recepties van de Stanford University bij te wonen: ‘And if I do not show up there it might make the wrong impression’. Dus Spanje ging over. Hij

[p. 175]

moest 7 januari in Londen zijn. Ik vroeg meteen of hij in Amsterdam kon uitstappen. ‘Perhaps,’ zei hij, ‘but I would prefer to be there two or three days. Ambassador Romanov has asked me already many times.’ Ik overhandigde hem een exemplaar van Jimmy Carter and American Fantasy van De Mause en Ebel. ‘Is it new?’ vroeg hij.

‘It is not only brand new, the thinking, the analysis is totally new. I think, policy makers in Moscow should read it.’ Hij had Volodja's artikel in Komsomolskaya Pravda gelezen. Ik vertelde dat abc-televisie me de indruk gaf voor een dubbeltje op de eerste rang te willen zitten. ‘They will keep playing tricks until they find someone, who can handle their interests,’ zei hij. ‘Now, why should we forget our experiences with you? It would take abc a long time to gain that experience, so by taking you, they only gain time.’ Ik gaf hem allerlei artikelen die ik voor hem had verzameld, ‘I am always interested to receive such materials.’

‘Is Playboy considered pornographic,’ vroeg hij langs zijn neus weg. ‘Quite,’ was mijn reactie.

Voorzichtig bracht ik te berde dat het me een constructieve gedachte leek een televisieprogramma met abc te maken: A day in the life of Kosygin. Hij antwoordde dat een bekende sovjetfilmer op dit moment met iets dergelijks bezig was. Daarmee liep dat initiatief dood. Het leek hem nuttig dat ik eens een lezing gaf voor de medewerkers van mevrouw Gvishiani, haar meisjesnaam Ludmila Kosygin, die in een bibliotheek werkzaam is en waar iedereen de vs als een paradijs beschouwt. ‘Your audience would be very diverse, professors, workers, writers and all kinds of people.’

Op verzoek van Dirk Keijer sneed ik de kwestie van de Hoogovens aan. ‘What kind of raw materials would they want from us?’ vroeg hij. ‘Half finished, raw or what?’ Dat wist ik niet. Ik zei wel dat Romanov had gezegd: ‘Steel of any caliber, the best they can deliver.’

‘Let them address a letter or cable to me, and perhaps they are interested in flexible negotiations.’ Ik vertelde hem dat Romanov vooral wilde weten of er in Moskou belangstelling bestond om met Hoogovens onderhandelingen te openen. Hij gaf me de indruk van wel en sprak ook over soortgelijke gesprekken met de Duitsers. Hij noemde een stad waar behoefte was aan staal. Ook al had Keijer me gezegd dat ik een commissie zou krijgen indien bewezen kon worden dat ik een bijdrage had geleverd, voelde ik er niets voor hem nu onder de speciale aandacht van dr. Gvishiani te brengen. Keijer zal me eerst duidelijke garanties moeten geven voor ik daartoe overga.

[p. 176]

Al pratende besloten we er geen interview van te maken maar een working session. Ik vroeg hem vooral zijn staf te vragen alle redevoeringen en artikelen van de laatste tijd voor me te verzamelen opdat ik me verder zou kunnen oriënteren. Hij zei me zeker 100 gedrukte pagina's te kunnen leveren. Echt gelezen had hij de pagina's die ik hem had toegezonden nog niet. ‘I glanced at them.’ Ik zei in mei 1978 gereed te willen zijn, opdat ons boek in het najaar in de winkel zou liggen. Daar was hij het mee eens. Ook zijn werk op iiasa in Wenen diende vermeld te worden.

We sneden nog tal van onderwerpen aan. Ik vertelde over de heer Sickinghe van vmf Stork, die hem graag had willen ontmoeten, over mijn gesprek met Georgii Arbatov en diens kritiek op admiraal Zumwalt. Hij merkte nog op dat hij in Moskou minder ‘vrij’ was geweest tijdens ons gesprek vanwege de aanwezigheid van zijn staf en medewerkers. Dat weet ik ook al heel lang. Zelfs Gvishiani blijft ergens ‘een gevangene’ van het systeem.

Hij dacht trouwens dat Robert Maxwell van Pergamon Press geïnteresseerd zou zijn om ons boek uit te geven. We zouden er rond 7 januari in Londen een gesprek met hem over kunnen hebben. Maxwell had ook een boek van Aurelio Peccei uitgegeven. Hij had al iets in die richting tegen Maxwell gezegd. Toen ik hem vertelde dat president Kekkonen van Finland zeer complimenteus had gesproken over zijn schoonvader Kosygin, antwoordde hij dat hij Kekkonen onlangs in diens villa te Helsinki had bezocht. ‘The president was singing songs and I accompanied him on the piano.’ Hij scheen Carlos Rafael Rodriguez ook uitstekend te kennen. ‘Give him my regards.’ Het is toch wel een circuit, de wereldtop.

Ik heb mezelf een cadeautje gedaan: Journal: 1939-1949, Souvenirs van Andre Gide in de Pléiade-editie. Hij schreef in tien jaar maar 346 pagina's, of althans, deze werden gepubliceerd. Het begint al meteen met: ‘Donner une raison, un but à sa vie (...). Tout est suspendu dans l'attente (...). Même la mort doit être admise par nous et nous devons nous élever jusqu'à la comprendre (...).’ That is the 64.000 dollar question. We zullen het nooit begrijpen, laat staan weten, zeker niet tijdens ons leven.

Trein Zürich-Lugano

Majestueuze bergen bedekt met naaldbomen en besneeuwde toppen.

‘La vérité ne peut être ni triste ni gaie.’ Ik prefereer te zeggen: