Memoires 1976-1977

[p. 130]

New York

14 maart 1977

Na aankomst gisterenavond nam ik een taxi naar de saunaclub op First Avenue. Ik ontmoette een Afrikaan. We brachten de nacht samen door. ‘Do you know where I am from?’ vroeg hij. ‘Ethiopia,’ antwoordde ik zonder blikken of blozen, want ik had het onmiddellijk aan de vorm van zijn schedel gezien. Hij ging ervan rechtop in bed zitten en zei: ‘That's a miracle. How did you know? It scares me.’

Playboy¹³⁴ brengt drie pagina's met foto's van Peter in Carte Blanche, dat nu in Londen speelt. Richard Warren Lewis sprak voor Playboy met de schrijver Kenneth Tynan. Hij schreef eerder Oh! Calcutta! wat in 1969 vooral in New York veel deining veroorzaakte, maar wat in Londen zeven jaar met succes werd vertoond. Oh! Calcutta! was meer ‘a string of sketches’. Carte Blanche, waar Peter en zijn vriend, de Zuid-Afrikaan Edwin van Wijk, in optreden, ‘is more of a total spectacle (...) and more subtle’, aldus de schrijver.

Tynan vervolgde: ‘This time, we have extended the range opening it up to all sorts of combinations: homosexual, trios, incestuous and fetishistic variations, as well as lesbianism, cunnilingus, fellatio and sadomasochism. More than half the show is intended to titillate in the best sense of that word: to give pleasure, to tickle pleasurably. Some of the numbers are intended to disturb an audience a little bit by introducing it to areas of human activity that perhaps it hasn't thought of as erotic. We are trying to extend the area of things that people think of as sexy. To do that, we use dance,

134 Playboy, april 1977.

[p. 131]

mime, poetry and straight acting. Two of the most successful things in the show are based on hitherto untranslated erotic poetry of Paul Verlaine.’ Als je het interview leest zit Peter inderdaad in een revolutionaire show.

Om 09.30 uur liep ik bij mijn lezingenmanager Robert Keedick binnen. Ik vertelde hem het verhaal van De Mohrenschildt. Hij begon met het allemaal als een grap te beschouwen en lachte luid en onbenullig. Maar geleidelijk begreep hij dat het ernst was en zag hij de dollarbiljetten voor zijn ogen opdoemen. Ik probeerde hem te overtuigen dat nu het moment was gekomen lezingen over de jfk-affaire te boeken.

Washington dc, Hilton Hotel

Belde Peter. Hij was ziek. We hebben in Londen iets verkeerds gegeten want mijn maag keerde zich ook om vannacht. Vertelde hem van Playboy.

Pat Russell in Dallas bevestigde dat ‘George de Mohrenschildt van de aardbodem is verdwenen’. Niemand weet waar hij zich momenteel bevindt, ook zijn advocaat niet. Hij herhaalde het allemaal ‘very strange, very strange’ te vinden. Ik informeerde hem dat ik morgen het Select Committee on Assassinations in het us House of Representatives zal inlichten.

In het vliegtuig naar Washington flitste het door mijn hoofd, over India lezende, dat one of these days they will kill Sanjay Gandhi as heir apparent of India. Er schijnt al op hem geschoten te zijn, hoor ik nu.

Er is weer getouwtrek om de exclusiviteit van mijn verschijning voor de commissie, morgen. Ben van Meerendonk, van de nos in New York, wil alles exclusief hebben. Ik zei hem: ‘Je hebt me altijd links laten liggen en nu wil je het volle pond?’ Ik omzeil ook Eric Boogerman van de nrc, want die krant gooit er eigenlijk ook, wat mij betreft, met de pet naar. Ik licht Henk Kolb van de gpd het meest volledig in, want hij vertegenwoordigt Jan van Beek tenslotte. Ik wil er 5.000 gulden voor hebben. Basta.

Van Meerendonk kwam zelf opdagen. Hij is wel aardig, maar hij kon geen bedrag noemen voor de opname na het verschijnen voor de Congrescommissie. Kees Buurman meldde dat ook hij in het duister tastte of Carel Enkelaar in Paramaribo was en bereikbaar was. Hij was zelfs de rimboe ingegaan. Laat bereikten we hem toch in hotel Torarica. Hij kon geen bedrag noemen, want hij wist niet wat ik in een interview zou gaan zeggen. ‘Je maakt een grapje,’ antwoordde ik. ‘Zet maar op de telex aan Van Meerendonk wat je besluit is.’

[p. 132]

James McMannus van cbs nam eveneens contact op. Hij wilde me al morgenvroeg op film zetten. Hij had zijn licht over me opgestoken bij collega Bernard Kalb, die ik sinds 1957 uit Indonesië kende en met wie ik vrijwel constant overhoop lag. Kalb was een adept van die lamstraal van het anp in die dagen in Jakarta, Hans Martino, de latere perschef van Philips. cbs ging akkoord een embargo op het gesprek vast te leggen tot 17.00 uur morgen.

Henk Kolb van de gpd kwam naar het hotel en ging pas even voor 01.00 uur naar huis. Hij zei eerst nog zijn verhaal te zullen schrijven. Hij nam ons gesprek op de band op en ging akkoord met de 5.000 gulden. Jan van Beek had aanvankelijk laten weten slechts 1.500 plus 1.000 gulden kosten te willen betalen. Maar deze keer was ik eindelijk eens in een positie eisen te stellen.

15 maart 1977

Jan van Beek opende de dag met de telefonische mededeling dat hij om 02.45 uur Henk Kolb nog aan de lijn had gehad, die ‘een zeer behoorlijk verhaal heeft doorgegeven. Maar ik heb toch nog het gevoel dat je een aantal dingen hebt achtergehouden.’

‘Dat heb ik ook gedaan, maar ik heb die punten vertrouwelijk aan Kolb gegeven.’

Om 06.00 uur zette ik Channel 9 op. Lester Brown, president van het Worldwatch Institute, babbelde over honger- en voedselproblemen in de wereld. Een geschiktere tijd is er op Amerikaanse televisie niet voor beschikbaar. Wanneer de mensen werkelijk aan de buis zitten, krijgen ze Dinah Shore en politieseries voorgeschoteld. Om 06.05 uur, wanneer de meeste mensen nog slapen, wordt op televisie meegedeeld wat Jezus over honger heeft gezegd.

Telefoneerde met Hans Wilbrink van Nieuwe Revu. Ze hadden mijn artikel bij de notaris opgehaald, maar waren teleurgesteld. Ze hadden kennelijk veel explosiever materiaal verwacht.

Psychiater Arnold Hutschnecker lijkt gelijk te krijgen dat Rosalynn Carter een invloedrijke rol speelt in de nieuwe Amerikaanse regering. James Wooten citeert haar antwoord op de vraag of zij dacht werkelijk macht in Washington te kunnen uitoefenen. ‘I think that if I want to, I can - and I intend to.’ Daarvoor waarschuwde Hutschnecker mij al enige tijd geleden.

‘I argue and debate with Jimmy all the time,’ aldus de First Lady. ‘We discuss the issues or the way I see things, all about

[p. 133]

what he is doing (...). Jimmy, some people say you talk first and think later.’ De president antwoordde: ‘They don't know how much I think.’ Waar het natuurlijk om gaat, is in welke mate Rosalynn werkelijk invloed op hem heeft, of in hoeverre Carter zijn vrouw au sérieux neemt. Hutschnecker lijkt te zeggen dat die invloed van haar op hem overheersend is. Waarschijnlijk spreken leiders als Carter met hun vrouwen over staatsaangelegenheden als over de boerenkool, maar in Carters geval lijkt Rosalynn in meer dan een opzicht de broek aan te hebben.¹³⁵

Ik schreef Arnold Hutschneker een briefje. Henk Kolb vond wat ik vertelde over de studie van Bruce Mazlish inzake Carter, allemaal onzin. Wat niet in het kraam te pas komt, of waar nooit eerder behoorlijk over is nagedacht, wordt maar al te dikwijls weggewuifd of weggelachen. Als een journalist dit doet, vind ik het onvergeeflijk. Kolb wilde wel kennis nemen van Mazlish' mening, ‘but still, it's so funny,’ zei hij. Hij gaf toe onlangs voor het eerst in een van zijn artikelen een vraagteken bij Carter te hebben geplaatst.

Angolese strijdkrachten hebben drie dorpen langs de grens met Zaïre ingepikt. De regering van meneer Mobutu vraagt ‘dringend’ militaire hulp van Washington. Dit wordt nu ‘ernstig overwogen.’¹³⁶ Het is allemaal veel te doorzichtig voor woorden. Een regelrechte herhaling van het beruchte Tonkin Gulf-incident, waarbij zogenaamd door Noord-Vietnam op de Amerikaanse vloot werd geschoten om Lyndon Johnson zover te krijgen Hanoi te gaan bombarderen. Mobutu heeft meer machtsmiddelen nodig om de bevolking eronder te houden - precies als Suharto - en zo wordt het Congres dan misleid om toe te stemmen in nieuwe miljoenen voor de zetbaas van de cia in Kinshasha en dit indirect en uitsluitend om niet de controle over de Congolese mineralen te verliezen. Bah!

William Borders bericht in de New York Times vanmorgen hoe er in de avond vanuit een hinderlaag op de jeep met Sanjay Gandhi werd geschoten.

James McManus is bij me geweest. Hij was een keurige, professionele interviewer. Ik vertelde hem over de lunch in Brussel met George de Mohrenschildt en de aanwezigheid van Vladimir Kouznetsov van de sovjetambassade, wat puur toeval was. Het zal me benieuwen wat er uiteindelijk van wordt uitgezonden.

Ben van Meerendonk had een team uit New York laten ko-

135 The New York Times, 15 maart 1977, door James Wooten.

136 The New York Times, 15 maart 1977, door Bernhard Gwertzman.

[p. 134]

men. Hij legde een briefje voor, waar ik verder niets aan had. Het was niet ondertekend en vermeldde geen bedrag.

Om 10.00 uur was ik in het Congresgebouw voor de ontmoeting met Robert Tanenbaum en andere leden van de Select Committee on Assassinations. Ik overhandigde het door de nos afgestane materiaal en kreeg een briefje voor ontvangst.

Na afloop van de ontmoeting verklaarde Tanenbaum tegenover het team van de nos: ‘Willem Oltmans gave us unique and sensitive material. We are immediately going to follow it up.’ Ik heb in twee uur de hele affaire in detail uiteengezet.

De tros benaderde Gerard Croiset, die niets wilde zeggen, over De Mohrenschildt. ‘Het is Oltmans' verhaal,’ heeft hij geantwoord. Zo is hij. Enkelaar heeft nu vanuit Paramaribo ingestemd met een honorarium van 5.000 gulden, dus heb ik mijn bezwaar om met Van Meerendonk te spreken laten varen. Toch heb ik ook Croiset telefonisch aangemoedigd zijn aandeel in de Dallas-affaire naar buiten te brengen. Hij ging akkoord. Het is nu immers erop of eronder! Alle grote televisiemaatschappijen hebben de Congrescommissie benaderd. Hoe zal het balletje gaan rollen? Ik sprak opnieuw met Jan van Beek, die van mening was dat binnen de nos het gevecht begon tussen enerzijds Het Journaal en anderzijds Carel Enkelaar en Klaas Jan Hindriks. Van Beek heeft gelijk. Het Journaal saboteert Enkelaar al jaren. Henk Kolb van de gpd wilde meer details weten over de zitting voor de Congrescommissie, maar dat gaat niet. Kees Buurman van nos-radio belde en nam een gesprekje op van drie minuten, om het goedkoop te houden. Het lijkt of het feit van mijn getuigenis voor het Congres, wat de publiciteit betreft, toch een beetje de mist ingaat. Maar misschien ben ik te pessimistisch. Van Meerendonk zei na de opname voor de nos buiten het Congresgebouw dat hij naar mijn kamer in het Hilton hotel zou komen. Maar ik hoorde niets meer van hem, zelfs geen telefoontje. Rare vogels. De film schijnt per vliegtuig naar Hilversum te gaan en morgen zou ik op Het Journaal moeten verschijnen.

Mijn vriend Richard Sprague, die me gisteravond met een collega-‘jfk-onderzoeker’ opzocht in het hotel, meldt met Robert Tanenbaum te hebben getelefoneerd over de publiciteit die ik momenteel krijg. Tanenbaum: ‘Well, it does not hurt us, it cannot in any way. As a matter of fact, it might be helpful.’ Robert zal nu ook Richard Sprague oproepen, de grote baas van het onderzoekspul. Sprague wil er op aandringen dat in de commissiestukken wordt opgenomen wat Tanenbaum over mijn getuigenis tegenover de nos heeft gezegd.

[p. 135]

Van Meerendonk meldde later dat Carel Enkelaar ‘zeer gelukkig’ was met het gefilmde gesprek met mij. ‘Zoals het nu is,’ aldus Enkelaar, ‘krijgt het gesprek een zeven. Maar er zit een negen in.’ Ze willen dat ik meer loslaat over de verhouding tussen De Mohrenschildt en Lee Harvey Oswald.

Jim McManus deelde mee dat hij veel werk had gehad mijn mededelingen aan cbs na te trekken. Niet alles was geverifieerd, maar het gesprekje lag nu bij de hoge baas Sanford Sokolov. Ik had een honorarium gevraagd, wat nu problemen opleverde; ik zei dat dit verzoek de uitzending niet in de weg mocht staan. Dat heb je ook nog, dat een sukkel bij cbs die van toeten noch blazen weet zo'n uitzending kan tegenhouden op basis van onkunde.

Het viel me tijdens het gesprek met de commissie op dat zowel Tanenbaum als Ken Stein af en toe zaten te doezelen. Dan vielen hun ogen dicht. Er werd ook veel gegaapt, wat niet bepaald aanmoedigend was. Op een gegeven moment liet Tanenbaum zich ontvallen: ‘You are a great conversationalist.’¹³⁷ Hij verduidelijkte dit als een compliment te hebben bedoeld.

Heynes Johnson van The Washington Post belde me. Ik sprak ook met David Russell in Houston, die nog steeds niets van De Mohrenschildt had gehoord, ook al zal hij vroeg of laat opduiken, al was het maar om zijn auto terug te krijgen.

Sanford Sokolov belde. Hij vroeg of ik morgenochtend om 10.00 uur bij cbs wilde komen.

Ook het Algemeen Dagblad nam contact op. Ik zei slechts voor 1.000 gulden te willen praten. Ik hoorde niets meer. Intussen kwam McManus van cbs met een crew terug naar het Hilton hotel. Hij nam een tweede gesprekje met me op. Ook United Press heeft een verhaal op het net. Panoramiek schijnt morgenavond een extra item aan de zaak te wijden. Van Meerendonk benadrukte: ‘Enkelaar verdedigt jou door dik en dun,’ wat me bekend was. In de grond van de zaak doe ik omgekeerd hetzelfde, met open ogen voor bepaalde ‘oneffenheden’, die blijven opduiken. Van Meerendonk lijkt een aantal Hilversumse ‘groten’ te vertegenwoordigen, maar hij zei: ‘De anderen gaan nu eigen mensen naar Amerika sturen om de Amerikaanse positie van de nos te breken.’ Wat een onzin. Van samenwerken hebben ze in Hilversum nog nooit gehoord. Maar waarom schrijf ik over deze jongen, die ik totaal onbelangrijk vind? In de vroege avond nam ik een taxi naar de Washington Club ergens bij de rivier. Dinsdagavond is jeans night, precies geschikt

137 De notities die ik die dag gebruikte voor de commissie, bevinden zich in mijn dagboek.

[p. 136]

voor mij. Entree is halve prijs en het is stampvol. Ik vond dit etablissement een ware sensatie. Ik stortte me in de zogenaamde dark room en na veel getast en gepak en soms gevrij, kreeg ik een sensationeel mooie jongen in mijn vingers. We eindigden op een matras op de grond. Ik kan me niet herinneren eerder op die manier in een animal te zijn veranderd. De jongen kwam als een waterval klaar, waar ik wel trots op was. Hij was een jonge hengst met een meer dan zalig lichaam, een beetje als David Russell in Texas. Ik ging hierna niet weg maar raakte verstrengeld met een andere jongen, die ik waarachtig volledig heb genaaid, iets wat ik nooit meer doe. Nu zit ik de komende vijf dagen weer in mijn rikketik of ik gonorroe heb opgelopen of niet. Tegen die tijd ben ik bij David in Houston, die er dan wel een mouw aan zal weten te passen.

Ik reed samen met een andere jongen terug naar de stad. Hij studeerde Business Administration. We spraken over energie-problemen. Hij dacht dat er altijd wel een oplossing uit de bus zou komen. En over een mogelijk atoomoorlog had hij ook een eenvoudig antwoord. ‘If it comes, it comes. I can't do anything about it anyway. So, I don't let it disturb me. In the meantime I plan to enjoy life as much as possible.’ Dat deed hij deels in de neuktent voor jongens, waar we zojuist uitgekomen waren.

16 maart 1977

In verband met die jongen, die gisteravond seksueel bevredigd werd als gevolg van ons animal behavior, vraag ik me af hoe mijn vader leefde toen hij 51 jaar oud was. Hij was niet, zoals ik, vanaf zijn 23ste jaar in aanraking gekomen met de ongeremdheid van de Amerikaanse samenleving. Als ik dan terugdenk aan bijvoorbeeld het trio dat ik in Leningrad met twee jongens maakte, dan word ik onpasselijk als ik het vergelijk met de de-daad-bij-het-woord voegende Amerikanen. Wat er trouwens in dit omgebouwde pakhuis allemaal rond liep was onvoorstelbaar.

Kees Buurman vroeg me in het radio-interview of ik langzamerhand zelf niet bevreesd was voor mijn leven, door mijn voortdurende jfk-onderzoekingen. Ik vertelde van de situatie in de oorlog bij Almelo, toen ik aan de Duitsers miraculeus ontsnapte en in een etalage op een stuk boomschors geschreven zag: ‘De Heer is mijn herder’, wat sedertdien altijd bij mijn bed hangt.¹³⁸

Op weg naar cbs stopte ik in het Mayflower hotel. Herinneringen van zestienjaar geleden, toen we hier in de lobby samen

138 Ook in 1992 in Johannesburg hangt dit boomschorsplankje boven mijn bed.

[p. 137]

met Emile van Konijnenburg (klm) en Koos Scholtens (Shell), president Sukarno van Indonesië ontmoetten.

Sanford Sokolov en ik werden het in enkele minuten eens dat er niets te onderhandelen viel. ‘I will make money after cbs broadcasts my talk,’ zei ik. ‘Let's get the ball rolling.’

‘You are wise to take this attitude,’ zei hij. Ik was intussen al drie minuten op het ochtendnieuws van cbs geweest. Van Meerendonk belde: ‘You have made it.’ Wicher de Marees van Swinderen had mijn verhaal in Phoenix, Arizona, ook al gehoord.

Jim McManus nam een gesprek van een uur met me op bij cbs. Nu hebben ze in grote lijnen mijn getuigenis voor de Congres commissie op film. Het zal me worst zijn. Ze gaan hun gang maar. Ik heb een verhaal.

Bracht vervolgens een bezoek, aan Nixons veiligheidsadviseur op het Witte Huis, Richard Allen.¹³⁹ ‘Call me Dick,’ zei hij. Hij is 41 jaar, heeft acht kinderen, variërend in leeftijd van anderhalf tot achttien jaar en hij is president van een one man company, een consultancy firma die zich vooral schijnt te richten op zakendoen met Japan.¹⁴⁰ Hij had gezegd weinig tijd te hebben, maar we parlevinkten bijna twee uur vanmiddag.

Ik opende het gesprek met de mededeling dat Aurelio Peccei, van Fiat en de Club van Rome, veronderstelt dat er over tien jaar geen grondstoffen meer over zijn om automobielen te maken.

‘I take no examples from any Italians,’ reageerde Allan. ‘I rather talk to Enrico Berlinguer¹⁴¹ than to any Fiat people. I am serious. Italians are no example. Look at the Japanese. I have gone there for many years. I conduct lots of cooperation with them. The Japanese system, to me, has all of the qualities and the stamina of the long-distance runner. It is not strong enough to survive, because in a way it is very fragile, also in terms of being able to defend itself. There are also many kinds of limitations. But I assure you, I am absolutely overwhelmed, aghast and agog of how Japan actually functions, given the problems they have. A society, smaller than California in land, with 120 million people, where one can walk in absolute safety 24 hours a day, whether you are a man or a woman or what.’

Hij vervolgde: ‘In Japan, you have the combination of, believe me, incredible self-discipline, of peer pressure, and orderly dai-

139 De voormalige veiligheidsadviseur van Richard Nixon, aanvankelijk samen met Henry Kissinger, maar Henry wilde het terrein voor zichzelf hebben.

140 Potomac International Corporation, 905 16th Street N.W.

141 De Italiaanse communistenleider.

[p. 138]

ly living. There is conspicuous consumption, sure, but they know what it is for, not only for their personal enjoyment, but it also serves for spreading wealth. Almost any cabdriver will discuss intelligently the gnp of Japan. How many fellows you find in New York who even know what gnp stands for? If you get into a cab in Manhattan, the first thing they talk about is the “niggers”, the fucking Jews or the like. Taking a cab in New York is like walking into some hostile cage-society’.¹⁴²

‘I really feel,’ aldus voormalig veiligheidsadviseur Allen, ‘that the Japanese are on to something. But they also do have one great failing: their society does not allow individual initiative. I could not have this business if I worked in Japan. I am now taking this business to Japan and become very wealthy, because my name is Richard Allen, and I am well-known there. I can teach them many things about the United-States. The Japanese are eager to learn.’

Ik citeerde de opmerking van professor A.N. Leontiev, de psycholoog uit Moskou, dat een mens ook geen tien piano's nodig had en dat de moderne consumptiemaatschappij, zoals door de vs aangezwengeld, wellicht een ramp voor de wereld was.

‘I am not worried about consumption. I am probably loaded down with things I do not need. True. My wife and I go sometimes down to Pennsylvania Avenue where the outlet stores are and a pair of slacks costs sixteen dollar.’

Ik was werkelijk verbaasd over deze cadenza. Hier zat de man, eens een vertrouweling van Nixon en nu president van een ‘consultancy firm’ gericht op Japan, die even naar de plaatselijke Nieuwendijk reed om een broek aan te schaffen. Hij zei op Pennsylvania Avenue pretzels te kopen, die vroeger 99 cent kostten, terwijl je op andere plaatsen ze veel goedkoper kon krijgen. Momenteel kocht hij ze überhaupt niet meer, om gewicht te verliezen. Advertenties op televisie vond hij helemaal uit den boze. Waarom werden Amerikanen gedwongen van eeuwigheid tot zaligheid reclame over ‘bra's’ te aanschouwen? Wat deed het ertoe wat voor bustehouders er waren? ‘What kind of society do we live in?’, riep hij uit. ‘In that sense your question is absolutely right. The best that could happen to us is that it would all be shot down. I would not mind.’

Ik legde uit dat men in Holland het vertonen van reclame aan banden had gelegd, wat een zegen was omdat je op die manier niet midden in een prachtige film of een mooi concert naar een merk tomatenketchup behoefde te staren.

142 Waarmee hij doelde op de afrastering tussen de passagiers en de bestuurder, om de chauffeur te beschermen tegen overvallen.

[p. 139]

‘Of course,’ zei Allen, ‘our unions opposed the showing of Shakespeare on television. I would be delighted if something would be done about it. Take Anita Bryant.¹⁴³ This woman runs commercials for orange juice, but at the same time she is against homosexuals and their influence in the arts and on television. Her show was finally cancelled by the orange juice company, because gays and queers put so much pressure on that company. Where are we in America? There is a very deep change going on.’

Was hij dan een pessimist?

‘I do see the system of western civilization weakened by all sorts of internal forces, but depending how one looks at it, there is still good news and bad news. The United States, even in a period of maximum economic, political and strategic adversity, will somehow muddle through, simply because we are a big continental nation with adequate resources even if they were to be denied to us from elsewhere in case of an international crisis. We could withstand a prolonged state of siege. The outcome will depend on our strategic capabilities, our ability to defend ourselves against external challenges. Let me stress, however, that we do not wish this to happen, but from a de facto point of view, if the world were to get into a new crisis, we would have the capability to withstand it and survive, let's say, as viewed from a chauvinistic perspective. None of this would be helpful. Our future really is intertwined with all western democracies. I don't think our future is linked to the less developed countries although I do acknowledge our obligation to assist them. I think therefore, that the United States, deep down, has a lot of spine, backbone, inner strength, based upon the mentality of our people. It is another question, though, when the attack comes from within. For instance, I had no idea, as a father of children, of the dimensions of the exploitation of our youngsters through pornography. Recently, a leading criminologist said that almost every case of violent crime or sexual perversion of one type or another could be traced to the spreading of pornography and other criminal activities. Pornography is not a release. It's a stimulant.’

Hierop trok ik een vergelijking met de samenleving in de Sovjet-Unie, zoals ik deze de afgelopen j aren had bestudeerd, waar een vrijwel algehele ‘zuiverheid’ ten aanzien van pornografie en de andere verdorvenheden van westerse samenlevingen heerste.

143 Een advertentie-‘koningin’ uit Florida die een campagne tegen homoseksuelen is begonnen.

[p. 140]

‘Well, I am worried about the Soviet-Union,’ vervolgde Allen. ‘I would be likewise worried about the Chinese, but they do not have the strength of the ussr. The problem is not the challenge of the two communist systems, as I see it. The problem is translatable ultimately into military strength, political influence, into diplomacy and politics. To be specific about it, the politics of terror, if you want. That is the problem, the strategic equation. That bothers me more now, in the short term, than does the challenge of the communist system. Our system will always have one aspect that will set it apart from Marxism-Leninism, the same way as the Japanese system does, a system I know a great deal about, and that is the capability for individual initiative.’

‘Yes, like Larry Flint, who runs Hustler Magazine,’ merkte ik op. ‘That is only one example.’

‘May be,’ ging ik door, ‘but the damned thing is that through this one example too many people are being polluted as a result of his individual initiative.’

‘That is absolutely correct,’ beaamde Allen, ‘but I am not talking about one Hustler Magazine-guy, who indeed may “be contributing to the moral collapse of this country”.’

‘But, perhaps,’ wierp ik tegen, ‘you are still thinking too much in the typical American way, where the individual is supposed to have maximum liberty and freedom of action. In the ussr the leadership of people is thinking first and foremost of the interests of the collective as an entity, as a whole. That country leaves no room for a polluter like Larry Flint, who cashes in millions by corrupting minds.’

‘I like to talk about objective standards of morality,’ vervolgde Allen. ‘I believe the sun goes up in the morning and goes down in the night. Given this situation I would not be worried, not about morals or ethics in the first place, as you seem to suggest. I am worried about the strategic equation in the world, the growing military might of the ussr, despite whatever the many defects it might have. The us military lately might have failed to grow. And on top of it all, the us are decaying morally. That is the situation that really worries me. Our loss of willpower, when all things seem to become relative, then the moral fibre of a nation is stagnant. My own calculation is that most Americans have not reached that point yet. We must not confuse the bulk of America with a small shift of some people towards decadence, even if they in fact are determining the attitudes of the people through media and television. I am not saying, that we can go on interminably this way, because the

[p. 141]

influence of news, television and the lowering of morals in schools are eating from the inside.’

‘Having first come to the us in 1948,’ leidde ik mijn vraag in, ‘I am fully aware of the good of individual initiative here. Six years ago I began traveling to the ussr where there is no personal freedom or room for individual initiative. How to strike a balance between the two systems?’

‘Let me tell you, how we cope with this in my home. I know, of course, what constitutes an education. I began with Aristotle and went right through to Kant. Our children's moral education, my wife and I are managing ourselves. We do not give them sermons. We don't give lectures. But we also convey to them clearly that they will have to achieve our academic standards for themselves. Also we make it clear, that we determine whether they are going to do this, that and the other. Not they decide, but we. Education really happens for ninety percent inside the family and, perhaps, for ten percent in the schools.¹⁴⁴ They are taught in the home in terms of their responsibility, the devotion and respect they should feel towards their parents, and the like. Therefore, I feel the best way to achieve this, is to have a good relationship with your children and know that they can engage in their own pursuits and responsibilities and in my family we have had a fantastic success with this.’

‘But the damned thing remains, that far too many people are being polluted all around, not only by the Larry Flints, but by the general acceptance of this runaway totem of individual initiative,’ hield ik vol.

‘Still, I do not agree with the view that we are all going down the tube. No. I meet young people. I see young people. They are the last great hope of America. I could show you many examples. I have to believe that they will not become susceptible to the perverse. I have got to believe that. If I no longer believe that, we might as well give up. I just wonder to what extent we live in a vacuum and are seeing too much of the bad things happening and extrapolate from that and project this trend towards the horizon. That is a false extrapolation. In reality, there is a much better America, but it seems incapable to find a proper vehicle to express itself. Look at how it gets expressed now. By the Moonies.’

‘Are we misleading ourselves?’ reageerde ik vol ongeloof. ‘Look at the youths. They are too often out of work and slid-

144 Ik vond dit natuurlijk klinkklare onzin en de beelden van de pionierspaleizen in de ussr verschenen in mijn herinnering, wat dus inderdaad het andere uiterste vertegenwoordigde.

[p. 142]

ing towards drugs. Idealism of youths gets wiped out by society on the whole. The hippies of the 60's are now themselves affluent and taking part in the mad race of the consumption-society based on credit-cards.’

‘You are right.’

‘I met you first in 1968, when you were advising Richard Nixon in his presidential campaign. How do you think Nixon will be viewed in the year 2000?’

‘I feel very sorry for him. There were so many things that past us presidents have done that, if one would place them under the microscope today, would be equally unacceptable.’

‘The Cuban invasion, Vietnam, the Tonkin Gulf intrigue by the cia?’

‘Well, even more reprehensible things than those. But using the prism of contemporary morality and with the benefit of hindsight, one would say, Nixon acted immoral. I think of him as one president, who missed an enormous opportunity, who allowed an otherwise tolerable human flaw to cripple his strategic vision - or his larger vision. Nixon had become so politicized as a human being, that he was truly unable to say “no” to someone face to face. My view is, that a lot of mistakes could have been avoided early on, by simply taking more firmly principled political decisions with regard to people that were hired by the Nixon Administration. I firmly believe that. He should have brought in people with broader dimensions. Let me give you an example. Arthur Burns started out as a counselor to his Administration. There is probably no man, who's judgment I would respect more than that ofArthur Burns. Soon, he saw....’ ‘Jimmy Carter kept him at the Federal Reserve,’ onderbrak ik Allen.

‘He had no choice. That is a fixed appointment and above politics. Nixon appointed him. It was his last appointment with the highest rank.’

‘President Nixon brought him into the Federal Reserve then?’

‘Only after he was terribly dissatisfied. On the whole, but this is very difficult for me to say from my perspective, I believe Richard Nixon could have appointed a better cabinet. A lot of the trouble the Nixon Administration experienced, came from within. People, he failed to get rid off, or with whom he failed to impose political discipline, were causing trouble. After all the White House and the Administration are inherently political institutions. Therefore, they must be run politically. They flourish when run by first class politicians. I am a believer in

[p. 143]

political institutions and the underlying strength of them. And, I believe, that we have all the capability to run them in a healthy straightforward political manner. But we have made too many wrong choices in terms of people serving the White House or the Administration. I don't think it was necessary to compromise in any way. Nixon scored a victory. He believed he could convert public opinion about himself. But I always believed - and after all, I went from the very first day with the Nixon campaign¹⁴⁵ - that the media would never forgive Richard Nixon for his previous transgressions going back as far as his famous Checkers speech and so on.¹⁴⁶ This reflects the essential bias of the media, no question about it.’

‘But isn't the task of the press to spot and locate transgressions of weak or crooked politicians and see to it that the public doesn't forget with whom they are dealing?’

‘The media went in some cases far beyond that,’ verdedigde Allen zijn standpunt, ‘beyond the essential bias. Nor can you put me off by saying that publishers in the United States are on the whole often Republicans. That has nothing to do with day-to-day news. One of the most marvelous things ever done was by Spirow Agnew. He raised the issue whether the media were telling the truth. Are the media presenting the news so that the consumers do have faith? Agnew's question tended to undermine what confidence there was in the media. I think, that was good. I think from time to time, we should have a renewal of that sort, where all confidence should be immediately reduced to ground zero, and make it be earned again. The other day, Andrew Young¹⁴⁷ said the First Amendment principle should take second seat to saving lives. That is a very interesting moral question.’

‘But Andrew Young was immediately ferociously attacked for that remark,’ wierp ik tegen.

‘Not very strongly. What would have happened if Spirow Agnew or Richard Nixon would have said that? You know what would have happened. There would have been an outcry. It would have spread across the nation.’

‘How did Young say it exactly?’ vroeg ik voor de duidelijkheid.

‘He criticized the media for focusing so much attention on the

145 Dat was in 1968, toen ik Richard Allen zelf ontmoette tijdens een campagneweek van Nixon in New Hampshire.

146 Nadat hij in 1962 de strijd om het gouverneurschap van Californië verloor, zei hij in een persconferentie dat hij nooit meer in de politiek zou terugkeren en dat de pers ‘don't have Dick Nixon to kick around anymore’.

147 De US ambassadeur bij de Verenigde Naties en later burgemeester van Atlanta.

[p. 144]

us Nazi movement. He felt, they should not be allowed to print all that.’

‘Perhaps he meant, it should be forbidden to make propaganda for criminals,’ bracht ik in.

‘The question was whether curtailing such publicity would hamper First Amendment rights. He, Mr Young, then said something to the effect that First Amendment rights should take second place when it comes to saving lives of people. Even Jimmy Carter backed him up and said, he was concerned, but it was a matter for the media to work this out for themselves.’ Richard Allen vervolgde: ‘I was brought up in the European tradition. I studied in Europe. I was a political theorist when I was discovering in life how little I did learn. I studied with a great professor in München, who was an expert on ideological movements. He is now connected with the Hoover Institution at Stanford California.’

‘Which reminds me,’ onderbrak ik hem ‘of professor Arnold Wolfers at Yale. He was a fine chap and loved to talk about Europe, where I had come from, and I discovered early on at Yale, that I did not really become much wiser there.’

‘My professor,’ ging Allen verder, ‘always pointed out, that the real mark of an ideologue, was a man with a prescription for the world and its ills. Only he was supposed to apply the remedy. But if you look back at modern ideologues and totalitarians of all types, what do we see? According to him the rise of totalitarians began roughly in the 14th century. Totalitarian theory was devised in Machiavellism, not in Machiavelli himself. He traced the roots of totalitarianism from thereon. From it stemmed Auguste Comte, Nietzsche, Adolf Hitler, and even Karl Marx and Engels, or the most vicious model down to a regime of Idi Amin. Would the civilized world have tolerated Idi Amin 50 years ago? Is there any doubt in our mind, that Idi Amin would then have been found floating in a crocodile invested river with his face down? Where is the modern hero?

I want to address myself to the political malaise. One step that would have to be taken in the political sector is that people debate and hopefully ultimately accept the proposition that politicians should not have more than one term in office. My diagnosis of our political ills, is that the worst sickness we have is constant re-election. I consider myself running for Congress or, perhaps, governor of New Jersey, this year.’¹⁴⁸

‘You?’ zei ik verbaasd.

148 Deze uitspraak was kennelijk een losse flodder want Allen zou noch in het Congres noch in New Jersey terechtkomen.

[p. 145]

‘Sure. I consider that. I never forget how George Bush came to town. I gave him his first Foreign Policy briefing in 1966. How could I ever forget the first day he came to Washington? He was taking up political office. I was called in by Gerald Ford and Melvin Laird. Arthur Burns gave him a domestic briefing. Anyway, I met Bush out in Virginia. When a new politician arrives, he is immediately besieged from all sides. Of course, each Congressman has to worry about getting re-elected all the time. He firmly believes himself that he is needed. He believes he is the only one who can do what he is doing. So he spends his time getting re-elected. A new Senator comes to town. He has six years to prepare himself for being re-elected. A President the same thing. My solution to all this is simple. Remove the capacity to be re-elected. Remove the Constitutional re-strictions. Give a Congressman a six year term, a Senator eight years and a President also a six year term. And next, make them go out and earn a living under the system and the laws which they have passed. Then, perhaps, you will get some honesty in Government.¹⁴⁹ Then you cannot go on the road and buy yourself some votes. Then the system will begin to function as a representative democracy. Because, as it is, we are not a democracy. A Congressman votes a certain way in Congress because 51 percent of his constituents want him to vote a certain way. He only casts his vote this way for political survival. Our political system is based on the notion that you elect a certain man to go to Washington because you trust his judgment to function there properly. If you feel, he doesn't do the right things according to the theory of democracy, you can remove him. In the mean time, the people's representative becomes addicted to the system, to his office in Congress. How much do you think Congressmen really know? You will find seniority and continuity with the staff of these people. It is the staff that tells them how to vote.’

‘Shining from the outside corrupt from the inside,’ concludeerde ik. ‘Why is the system in Washington so rotten?’

‘Television, ha, ha, ha!’ grapte Allen.

‘Yes, but seriously,’ drong ik aan.

‘What happens to politicians that do not appear on television?’

‘They will flunk out,’ antwoordde ik.

‘Suppose a man is the most brilliant of all. He deserves to be President of the United States. He is well educated. He has poise, courage and stamina. He has all of these attributes. But

149 Toen Ronald Reagan hem in 1981 als veiligheidsadviseur aantrok, belandde Allen in de problemen vanwege corruptie met Japanse contacten.

[p. 146]

he is missing his left nostril. Can he be elected to the White House? No! What if he misses his left ear? No! I was born in 1936. I was five years old when World War II broke out. I was nine years old when the war concluded. I was very interested in that war and everything that had happened to us.’

Om 17.15 uur zag ik het gesprek met Jim McManus op cbs. Hij vroeg me bijvoorbeeld dat indien George de Mohrenschildt inderdaad in de bibliotheek van Bishop Collega had aangegeven bij de moord op jfk betrokken te zijn geweest: ‘why didn't you take him to the nearest police-station?’ Eigenlijk was ik stomverbaasd over die idiote vraag. Ik antwoordde zo elegant mogelijk dat in mijn opvatting overjournalistiek, de journalist niet functioneert als een gendarme. Ik was sedert tien jaar bezig een bepaald verhaal te ontrafelen, het verhaal van De Mohrenschildt en mijn prioriteit was - mede als journalist en investigating reporter - om George voor de televisiecamera's te brengen. McManus vervolgde: ‘But the story being told now is that Willem Oltmans and De Mohrenschildt made a deal to play a game.’

Ik antwoordde: ‘I never ever made any deals with anyone during 25 years of journalism.’ Ik voegde er aan toe dat ik niet dacht dat De Mohrenschildt bereid was ‘een zaakje’ over deze ernstige affaire te sluiten. Hij had een geschiedenis te vertellen. Hij wilde ervoor worden betaald zoals dit de gewoonte is in de vs. Punt. Maar McManus vroeg iedere keer weer dezelfde onzin, die ik reeds had beantwoord.

17 maart 1977

Niemand begrijpt, ook mijn lezingenmanager Barbara Applegate niet, waarom het cbs-gesprek alom wordt doodgezwegen. ‘Perhaps it is simply too big news to handle,’ aldus Barbara, die jarenlang met de vooraanstaande journalist Dick Applegate was getrouwd. Er zijn weer krachten aan het werk die de hemel mag weten waar vandaan komen. McManus heeft met Jake Gillespie van de Amerikaanse ambassade in Den Haag gebeld, die op zijn beurt door het al sedert 1956 op oorlog-met-mij-gerichte Haagse ‘establishment’ moet zijn ‘ingelicht’.

Jan van Beek van de gpd heeft telefonisch tegen Henk Kolb gezegd dat het verhaal over De Mohrenschildt las ‘als een boeiende roman’.

Nieuwe sensatie. Een prominente Amerikaanse gangster, Santos Trafficante uit Florida, heeft geweigerd vragen te beantwoorden over informatie dat de cia hem in de jaren zestig had

[p. 147]

ingehuurd om Fidel Castro te vermoorden. Hij zou bovendien voorkennis hebben gehad over de samenzwering jfk te vermoorden. De Washington Star plaatste het bericht over de hele voorpagina. Trafficante weigerde dertien vragen te beantwoorden die hem door het House Assassinations Committee werden gesteld. Zijn gangsterkameraden Sam Giancana en John Rosselli zouden ook bij de diverse complotten betrokken zijn geweest. Giancana werd in 1975, kort nadat investigators hem hadden bezocht in Chicago, vermoord. Rosselli verscheen wel voor een senaatscommissie, maar werd later, eveneens in 1975, vermoord en in een vat dat op zee dreef teruggevonden.

Minister van Buitenlandse Zaken Cyrus Vance heeft volkomen onbeschaamd het congres laten weten, dat de zogenaamde gevechten langs de grens met Zaïre ‘ernstig gevaar’ inhouden voor de kopermijnen. Over uranium, en de rest wat de vs zelf nodig hebben, wordt maar even niet gerept.

Als opfrisser brengt het ochtendnieuws op abc beelden van de jaarlijkse jacht op babyzeehonden in Canada. In 1977 mogen er 170.000 jonge dieren worden doodgeknuppeld. Mensen zijn walgelijker dan dieren.

Robert Tanenbaum zei me vanmorgen dat mijn getuigenis eigenlijk op hearsay was gebaseerd, dat ik had overgebracht wat De Mohrenschildt mij over de jaren had verteld, mondeling maar ook op tape en film. ‘So, we will have to get George here in Washington and we will hear you most likely again at the same time.’ Ze gaan De Mohrenschildt opsporen. Prima, dan kan ik mijn reis vervolgen.

Henk Kolb is precies de bullshitter waar ik hem steeds voor heb aangezien. Gisteren, toen ik op het punt stond nationaal nieuws te worden, wat is tegengevallen, vroeg hij of ik beschikbaar was om in het Lyon d'Or restaurant zijn gast te zijn en zijn vrouw met een selecte groep vrienden te ontmoeten. Nu belde hij dat het ‘misschien’ niet door kon gaan, want Jimmy Carter hield vandaag een rede voor de vn. Ik maakte het hem gemakkelijk door te zeggen: ‘Weet je wat Kolb, laten we het even uitstellen.’ Het zegt alles over die man.

Intussen heeft Jan van Beek (gpv) gezegd dat ze meer informatie hadden via Kolb dan Panoramiek van de nos. Hij vertelde zijn correspondent eveneens dat het overduidelijk was geweest dat Pieter de Vink het verhaal van mijn getuigenis in Washington met tegenzin had gepresenteerd. ‘Ik zou het nooit op die manier hebben laten doorgaan,’ aldus Van Beek. Hij vond mijn optreden bij Ben van Meerendonk eveneens ‘vrij slap’, maar Van Beek kent er ook de voorgeschiedenis niet van. Het

[p. 148]

Haarlems Dagblad en De Gooi- en Eemlander hebben er helemaal niets over gebracht, maar Cees Meijer van De Typhoon bracht het groot opgemaakt en zond Van Beek er zelfs een telegram over. De rancune kan bij de collega's aan de Loosdrechtse plassen niet op. We leven in een lekker wereldje. Eric Boogerman had een snertverhaaltje op pagina 5 van de nrc wat eveneens veel zegt van die meneer (en die krant). Wanneer een van de eigen boys de geschiedenis van De Mohrenschildt had aangepakt en tien jaar lang gevolgd, zouden ze hoog van de toren hebben geblazen.

Boogerman wordt nota bene duur betaald om wat in de vs gebeurt door te geven. Hij had waarschijnlijk nog nooit van De Mohrenschildt gehoord.

Kreeg bezoek van William Choyke van de Fort Worth Star- Telegram. Ik vertelde hem het verhaal in een uur en gaf hem de bandopname mee.

Telefoneerde Peter in Londen. ‘Mijn nieuwsgierigheid naar hoe het met je gaat is nu enigszins bevredigd, but please be careful,’ zei hij. Later ging de telefoon maar werd weer neergelegd. Soms voel ik dan opeens gevaar in verband met de De Mohrenschildt-affaire. Jim McManus vroeg me om hem iedere paar dagen op zijn kosten te bellen tijdens mijn komende reis, zodat we contact konden houden. ‘We could not do justice to your material last night,’ zei hij ook nog. ‘We are still consider-ing all angles.’

18 maart 1977

Schrijf mejuffrouw Büringh Boekhoudt voor haar verjaardag de 24ste.

The New York Times is vandaag uitgekomen met 88 pagina's; The Washington Post met 96 en The Wall Street Journal met 38. Hoe werkt dat?

Een dame in Los Angeles heeft haar broer drie miljoen dollar nagelaten op voorwaarde dat zij in haar Ferrari ter aarde wordt besteld, with the seat adjusted comfortably.... Het droomland van het individuele initiatief.

Telefoneerde met Gerard Croiset. Hij is nu van mening dat De Mohrenschildt stapelgek is. Hij denkt niet dat hij werd gehypnotiseerd in de psychiatrische inrichting, maar gewoon krankzinnig is. Hij denkt zelfs dat George nog in België zou zijn. Daarentegen is Dick Sprague tot de conclusie gekomen, dat het in het voordeel van de inlichtingendiensten zou zijn indien de moord op jfk zou kunnen worden teruggebracht tot Lee Harvey Oswald en George de Mohrenschildt. Vandaar dat hij vier

[p. 149]

maanden in een psychiatrisch ziekenhuis ‘een behandeling’ heeft ondergaan van ‘shock therapy, hypnosis and what-ever else, which produced the volte-face that is now occuring in his behavior’. De vraag voor mij is: wie is dan die arts of psychiater Mendoza, waar George over sprak? Hoe kon de cia over hem beschikken? Misschien werkte hij wel voor de smeerlappen.

Kreeg bezoek in het Hilton van Jeremiah O'Leary van The Washington Star. Hij vertelde aanwezig te zijn geweest op het moment dat Oswald in het hoofdkwartier van politie in Dallas werd vermoord. ‘I was even on the nbc film of that event. I later testified for the Warren Commission and was mentioned three times,’ zei hij niet zonder trots. ‘But I had to read the entire report to find it, because they did a louzy job on the index.’ Nadat ik mijn verhaal had gedaan, zei hij contact te zullen opnemen met de fbi, de cia en de Secret Service. Ik gaf hem het nummer van David Russell in Houston, waar ik nu naartoe ga en van Patrick Russel, de advocaat van de De Mohrenschildts in Dallas. ‘It is a mind boggling affair,’ vond hij.

19 maart 1977

Houston

David is een schat. Ik zou misschien van hem kunnen houden. Ik aanvaard intussen iedere vorm van affectie die hij kan opbrengen. Hij was erg laat, wat me ergerde. Ik wachtte veertig minuten op de trap van het Savoy hotel, waar ik een kamer nam. Er zijn 20.000 mensen hier dit weekeinde voor een conventie, dus er was weinig keus. Dit systeem van conventies in de vs is waanzin. Uiteindelijk ben ik naar de Houston Club sauna gegaan en wandelde om 03.00 uur terug naar het hotel. Om 08.30 uur stond David al voor mijn neus, in nieuwe jeans en laarzen, die hij van zijn moeder had gekregen. Hij is de oudste van drie jongens en de enige die gay is. Hij is nu manager van het Polo restaurant. Ik gaf hem bij Saks een nieuw hemd bij zijn smoking (blauw). Hij had de Pinto van De Mohrenschildt bij zich. Ik zou best in Houston willen wonen. Dan schrijf ik hier Letter to Amy af. Ik moet onze eerste ontmoeting in Amsterdam in 1974 nog eens terug lezen. Zijn aanwezigheid inspireert me op een speciale manier. Dat heb ik hem ook gezegd. ‘How long does it take, David, before walls come down, false fronts disappear, and people can become as truthful towards each other as possible?’

Ik ben een kijkje gaan nemen in de Public Library van Houston en warempel: mijn twee in Amerika verschenen interview boeken over de Club van Rome (Limits to Growth) bevonden zich

[p. 150]

in hardcover en paperback in het kaartsysteem. Prettig gevoel. Er zijn twee groepen mensen. De meerderheid redeneert zoals de student in Washington: ‘Let's have a good time, there is nothing I can do about anything anyway, so why worry and let's live it up.’ Dan is er die minderheid, misschien maar een kleine groep, zoals Aurelio Peccei en de zijnen in de Club van Rome, die de kudde op sleeptouw neemt en hen ervan proberen te overtuigen dat we met z'n allen op de verkeerde weg zijn.¹⁵⁰

150 In juni 1992 - wanneer ik deze notities tegenkom in Johannesburg - is in Rio de wereldmilieuconferentie aan de gang. Het bewustzijn is toegenomen, maar....

20 maart 1977

Ik heb geslapen en nog eens geslapen. De televisie maakt me kotsmisselijk, allemaal platte shit, clichés en rotzooi. David belde nog laat. Er waren honderd gasten in zijn restaurant geweest, terwijl 150 gasten de zaak rendabel maken. Ik zou hier best willen wonen; dan laat ik Amerbos voorlopig aan Peter en Frederick Ress zodat zij daar kunnen wonen.

Er gaat nog altijd geen dag voorbij zonder dat ik aan mijn ouders denk. Ik herinner me dat mam zich zorgen maakte dat ik er in 1973 ook al over sprak om weer in Amerika te gaan wonen. Toen ik uiteindelijk besloot dit niet te doen, zei ze heel spontaan: ‘Godzijdank.’ Er moeten voorjaarsbloemetjes op het graf komen.

Het is zondag. Alle televisiestations vertonen godsdienstuitzendingen, van sommige denk je werkelijk met hysterische krankzinnigen te maken te hebben. De diverse ‘gemeenten’ lijken al dit vreselijke gedoe in godsvruchtige overgave te beleven. Het is gewoon beangstigend.

Gisteravond ben ik naar de Harlem Dancers gaan kijken. Zij bewogen op de muziek van de Holberg Suite. Vanmiddag beluisterde ik een recital van Rudolf Serkin in de Music Hall van de Houston Symphony. Hij rammelde Mendelssohn af, Prelude and Fugue in E minor, Opus 35 no. 1. Dat is muziek is die ik zelfs niet zou willen bestuderen. Hij stampte er bij met zijn korte laarsjes, wat ik voor een pianist van formaat onbegrijpelijk vind. Vervolgens speelde hij de Waldstein Sonate van Beethoven en 24 Preludes van Chopin. In het programma wordt verteld, dat Chopin met gemak veertien preludes en fuga's van Bach uit zijn hoofd speelde, zonder van de vleugel op te staan. Muziek staat op een of andere manier op een tape in je hoofd. Ik zou hier meer over willen weten. In ieder geval zijn vijfmaal zoveel mensen naar Serkin komen luisteren dan er naar de Harlem Dancers zijn gaan kijken.

[p. 151]

Kandy Stroud presenteert een analyse van vijf pagina's over Rosalynn Carters agenda als vrouw van de president in de New York Times.¹⁵¹ ‘There is no end to what I can do in the White House,’ zegt de 49-Jarige first lady. ‘In her heart she believes the Lord has put her in a unique situation where she could get things done. She feels she has powers and does not think they come from her,’ aldus Kandy Stroud. Zij heeft een eigen staf van zestien vrouwen en twee mannen. Zij wil zich vooral gaan bezighouden met ‘mental health services available at the market place’. Je vraagt je af of zij niet bij zichzelf zou moeten beginnen. Haar secretaresse, Mary Hoyt, noemt haar ‘the most puttogether woman I know. She knows exactly who she is and what she wants.’ De Carters zijn dertig jaar getrouwd. ‘They hold hands constantly, even in church, sit with their knees touching, think nothing of kissing in public,’ aldus de Times. Nadat Rosalynn in het bijzijn van haar man een tirade vol éloges over de president afstak, begonnen tranen langs Jimmy's wangen te lopen, meldt Miss Stroud. Op mij maakt dit allemaal de indruk dat psychiater Arnold Hutschneckers beoordeling van mevrouw Carter wel eens in de roos zou kunnen zijn geweest.

Er is een boek verschenen over Nietzsches zuster Elisabeth,¹⁵² die voor haar broer zorgde, nadat hij syfilis had gekregen, welke ziekte zijn hersenen had aangetast. ‘His insanity was ascribed to the cruel neglect of his books.’ Hoe is dit mogelijk? Is applaus van buitenaf noodzakelijk voor innerlijke zekerheid? Niet bij mij. Wat ‘men’ denkt over mij te weten en over me rondbazuint, regardeert me niet. Meestal interesseert het me ook geen fluit omdat je weet wie het zegt. Alleen als het te veel in strijd is met feiten en realiteit doe ik er wat aan. Intussen ligt mijn dagboek op koers.

Deze Elisabeth heeft zich het vuur uit de sloffen gelopen om het Nietzsche-Archiv op te zetten, eerst in Naumburg, later in Weimar. Zij vocht als een leeuwin voor de brieven en dagboeken. Nietzsche moet zijn zuster hebben geminacht, zodat zij al het mogelijke deed om zijn lakende opmerkingen over haar weg te poetsen. Wat een dirage.¹⁵³ Een vriend van Nietzsche, Peter Gast, hielp bij het redigeren van het materiaal. Toen hij denigrerende opmerkingen van Nietzsche over hemzelf tegenkwam, trok hij zich terug, ook al moet hij hebben vermoed dat

151 The New York Times, Sunday Magazine, 20 maart 1977.

152 H.F. Peters, Zarathustra's Sister: The Case of Elisabeth and Friedrich Nietzsche, Crown Publishers, York.

153 Dit woord werd thuis gebruikt en komt niet in een dictionaire voor; betekent: een rotwijf.

[p. 152]

Elisabeth die opmerkingen had toegevoegd. De Times eindigt aldus: ‘All this in the name of devotion to Nietzsche's memory and to his ideas. By the end you feel - and isn't it what the womanly woman wants you to feel? - that the life of ideas, even more than the domestic, stinks of egotism and malice.’

21 maart 1977

Heeft Indira Gandhi de verkiezingen verloren? Onvoorstelbaar.

Gisteravond was ik een tijdje in de clubsauna en stopte op de terugweg voor koffie. Ontmoette Marcellus (22), een monteurtype, met olie op zijn shirt, maar hij had desondanks fraîcheur en bleek oprecht. Hij zat te schrijven. Er lag een Webster dictionaire. Hij vertelde dichter te zijn. Familie had hij niet of die woonde overal verspreid in de vs. Hij had eigenlijk geen contacten. Hij was vroeger met een broer in New Jersey intiem bevriend geweest. Hij had hem ook verlaten ‘since you cannot trust anyone’. Hij zei eigenlijk niet te lezen, waartoe ik hem aanmoedigde. Hij zat af en toe wat te giechelen en bekende grass te hebben gerookt. Dat bracht hem inspiratie. Ik gaf hem mijn adres en verzekerde hem dat als hij iets wilde weten, ik hem zou antwoorden.

Ik hoor taal noch teken van David, wat vreemd is. Het kwetst me. Het kwetst zelfs zeer.

Jimmy Carter, de peanut farmer uit Georgia, heeft de weggelopen Pool, Zbigniew Brzezinski, als zijn buitenlandadviseur aangesteld, wat zijn politieke beleid in de antisovjet-mensenrechtensfeer plaatst. Joseph Kraft begon onlangs een commentaar: ‘Out of what at first glance looks like madness there emerges what at second glance looks like the Carter method in foreign policy.’¹⁵⁴ Leonid Brezhnev heeft reeds een felle aanval ondernomen op Carters initiatieven zich te mengen in binnenlandse aangelegenheden van de ussr.

Henk Hofland schreef dat journalisten tijdens het bezoek van Max van der Stoel aan Tsjechoslowakije een ontmoeting regelden tussen de minister van Buitenlandse Zaken en een professor van de dissidentengroep Charta '77. Dit was vervolgens aanleiding voor Gustav Husak, de Tsjechoslowaakse partijleider, om Max niet meer te ontvangen. praags misverstand noemt Henk zijn kolom. Ik heb zijn stuk niet uitgelezen en hem een briefje geschreven. Ik blijf van mening dat er in het Westen toestanden heersen, die in de ussr als asociaal en ab-

154 The Washington Post, 15 maart 1977.

[p. 153]

surd worden gekenmerkt, maar waar men zich ook niet mee bemoeit.

Een zwarte dame heeft een quiz gewonnen. Zij kreeg een vliegtuig....

Tom Wolfe, die ik overigens een vadsige, opgeblazen lul vind, vraagt zich in Readers Digest af of Amerika misschien ‘a psychological wasteland’ is. De hele planeet is een psychische woestenij, dat weten we al heel lang. ‘Sixty families control one half of the private wealth of America, and two hundred corporations own two thirds of the means of production. A small group of nameless, faceless men, who avoid publicity the way a werewolf avoids the dawn, now dominates American life. In America a man's home is not his castle but merely a gigantic listening device with a mortgage, a reference to eavesdropping by the fbi and the cia. America's foreign policy has been and continues to be based upon war, assassination, bribery, genocide, and the sabotage of democratic governments.’¹⁵⁵

Bracht een bezoek aan Betty Ewing, de populaire journaliste van de Houston Chronicle. Ze was zeer in haar sas dat ik haar voor een interview had uitgekozen. Ze had helaas absoluut niets te vertellen. Zij introduceerde me bij iemand van de City Desk, die ik vroeg of ze belangstelling hadden voor een gesprek over Dallas en George de Mohrenschildt. Hij ging naar de chef, maar kwam terug met de boodschap: ‘Sorry Willem.’

David Russell zwijgt in alle talen, wat pijn doet. Daar komen we ook wel weer overheen.

Ik neem een toestel van Continental Airlines naar Phoenix, Arizona. Ik dacht dat bij het avondeten een menu zou worden geserveerd, maar het blijkt een kaartje te zijn met twee gebeden: Psalm 103:1,2 en Psalm 107: 1,9 voor die reizigers die bij de maaltijd wilden bidden. Wel ja.

In Flightime¹⁵⁶ staat een artikel van John Toland gebaseerd op zijn bestseller End of a Tyrant. Hitlers laatste uren in de bunker in Berlijn worden uitgespeld. Er werden flesjes met vergif rondgedeeld. Joseph Goebbels vroeg zich af of de verrader Heinrich Himmler misschien zelfdodingsmiddelen had uitgereikt die hun kracht hadden verloren. Hitlers arts, Ludwig Stumpfegger, stelde voor een flesje te testen op Blondi, Hitlers lievelingsherdershond. Het gif werd de hond toegediend, die prompt doodging.

155 Ongetwijfeld eveneens aspecten van de vs waar men in Moskou op eenzelfde manier tegenaan kijkt.

156 Het blad van Continental Airlines.

[p. 154]

22 maart 1977

Phoenix, Arizona, Sheraton

Wicher de Marees van Swinderen haalde me gisteravond met een vriendin van het vliegveld af. We zaten tot na middernacht te praten, over De Mohrenschildt, de Lockheed-affaire, alles. Vanmorgen hebben we samen ontbeten. Hij heeft een zakontvanger, die voortdurend rinkelt, zeer storend. We haalden veel herinneringen op. Hij memoreerde zelfs Vladimir Archawski, de zakenman uit Wall Street, en vriend van mij, die hem indertijd aan een emigratievisum hielp.¹⁵⁷ Na dertig jaar zitten we eigenlijk nog altijd op dezelfde golflengte. Hij noemt Phoenix volkomen corrupt en is het er mee eens dat de vs, met 35 miljard aan interest op de uitstaande nationale schuld, volkomen op het verkeerde pad zijn. Hij gaat soms vissen in Florida. Hij schijnt het jagen op dieren ook nog niet te zijn verleerd. Onbegrijpelijk. Jong geleerd is oud gedaan. In Bilthoven schoot hij al op die arme eekhoorns. Met zijn broer Quirijn, de ambassadeur, heeft hij geen werkelijk contact. Ik ken het symptoom van mijn eigen broers. Wicher is dikwijls verbaasd over de hoeveelheid onderwerpen waarin Quirijn compleet ongeinformeerd is. We lunchten later in El Chorro Lodge.

157 Archawski stond toen op mijn verzoek borg voor Wicher. Zie Memoires 1925-1953.

23 maart 1977

San Francisco

Bracht vannacht een bezoek aan mijn oude saunapleisterplaats in Turk Street. Folsom Barracks en de sauna aan Ritch Street zijn afgebrand. Oorlog tussen de gangsters die de herenclubs exploiteren.

Mevrouw Indira Gandhi is inderdaad na een verkiezingsnederlaag afgetreden. ‘As I take leave of you as Prime Minister, I should like to express my deep gratitude to my colleagues, my party and to the millions of men and women who have given me their trust, cooperation and even affection over the years.’ Het einde van een tijdperk.

Premier Aleksei Kosygin is op bezoek bij president Urho Kekkonen van Finland. Ik schreef ambassadeur Blomstedt in Den Haag een briefje. Ook een expresse naar mevrouw Gandhi.

Randy Shilts, van het station koed in San Francisco, is de eerste journalist in de vs die een openlijk homopraatprogramma heeft en voor zijn eigen homoseksualiteit uitkomt. Ik wil hem interviewen.

[p. 155]

24 maart 1977

Los Altos Hills, Californië

Logeer bij Bill en Marjorie Kellogg in Los Altos Hills. Ik kreeg een lieve brief van Peter. Casper van den Wall Bake zendt een kaart uit Suriname, waar hij nu op een ontwikkelingsproject werkt. Hij blijft een zwerver, als wij allemaal. Aurelio Peccei van de Club van Rome zond een telegram over mogelijke ontmoetingsplaatsen in Ottawa, Washington of Boston. We zullen zien.

Randy Shilts was aardig en to the point. Hij had een keelontsteking. Hij biedt eens per week een televisierubriek aan met homonieuws. Er worden daarnaast interviews gemaakt. Hij vertelde verder dat er een zogenaamde vlinderbrigade is gevormd om homo's tegen aanvallen van misdadige elementen te beschermen. Anti-homo's hebben een vrij jachtseizoen geopend op nichten. De meeste incidenten komen rond Castro Street voor. Ik zal hierover in de Nieuwe Revu schrijven.

Bracht een bezoek aan dr. Richard Staar, senior fellow aan het Hoover Institution on War, Revolution and Peace aan de Stanford Universiteit. Onder zijn directie wordt bijvoorbeeld het Yearbook on International Communist Affairs uitgegeven. Hij is gespecialiseerd in zaken die de ussr en Oost-Europa betreffen. Op 1 juni 1976 accepteerde hij de American Freedom Award van de Freedoms Foundation. Onze inzichten kwamen in belangrijke mate met elkaar overeen. Hij deed me uitgeleide op weg naar de tennisbaan. Hij gaf me een pamflet over een bezoek van Alexandr Solzhenitsyn aan zijn instituut.

Solzhenitsyn

[p. 156]

‘Regrettably, contemporary civilized freedom is reluctant to leave us this kind of space. Regrettably, in recent decades our very idea of freedom has been diminished and grown shallow in comparison with previous ages; it has been relegated almost exclusively to freedom from outside pressure, to freedom from state coercion - to freedom understood only on the juridical level, and no higher.
Freedom! to litter compulsorily with commercial rubbish the mailboxes, the eyes, ears, and brains of people, the telecasts - so that it is impossible to watch a single one with a sense of coherence.
Freedom! to impose information, taking no account of the right of the individual not to accept it, of the right of the individual to peace of mind.
Freedom! to spit in the eye and in the soul of the passerby and the passenger with advertising.
Freedom! for editors and film producers to start the younger generation off with seductive miscreations.
Freedom! for adolescents of 14-18 years to immerse themselves in idleness and amusements instead of invigorating tasks and spiritual growth.
Freedom! for healthy young adults to avoid work and live at the expense of society. Freedom for strikers, carried to the point of freedom to deprive all the rest of the citizens of a normal life, of work, of transportation, water, and food.
Freedom! for exonerating speeches, when the lawyer himself knows the guilt of the accused.
Freedom! to exalt the legal right of insurance protection so that even “good Samaritanism” can lead to extortion.
Freedom! for casual, trivial pens to glide irresponsibly over the surfaces of any problem, pushed forward in haste to shape public opinion.
Freedom! for the collection of gossip, while the journalist for reasons of self-interest spares compassion for neither his fellow man nor his native land.
Freedom! to divulge the defense secrets of one's country for personal political ends.
Freedom! for the businessman in any commercial transaction no matter how many people might be brought to grief, no matter how his homeland might be betrayed.
Freedom! for politicians indiscriminately to bring about whatever pleases the voter today, but not what farsightedly provides for his safety and well-being.

[p. 157]

Freedom! for terrorists to escape punishment, so that pity for them becomes a death sentence for all the rest of society.
Freedom! for entire states to extort aid from outsiders as dependents, but not set to work to build up their own economics.
Freedom! as indifference to a distant, alien, trampled freedom.
Freedom! even not to defend one's own freedom: let some other fellow risk his neck.
All these freedoms are often irreproachable juridically, but morally all are faulty. In their example we see that the sum total of all the rights of freedom is still a long way from the Freedom of man and of society. It is merely potentiality being realized in different forms. All of this is a subordinate sort of freedom - not the type of freedom that elevates the human kind, but a precarious freedom which may actually be its undoing.
Genuinely human freedom is inner freedom, given to us by God: freedom to decide upon our own acts, as well as moral responsibility for them. And he who truly understands freedom is not the man who hurries to exploit his legal rights for mercenary advantage, but one who has a conscience to constrain him even in the face of legal justification. Not the man who scurries to cash in on a sure court case, but one who has the integrity to renounce it - and, moreover, to bring to public light his own mis-steps. That which was called in an age-old, and now quaint, word - honor.
I think it will not be too much for us to acknowledge that in some renowned countries of the western world in the 20th century, freedom has been degraded in the name of “development” from its original soaring forms; that in not one country of the world today does there exist that highest form of freedom of spiritualized human beings which consists not in maneuvering between articles of laws, but in voluntary self-restraint and in full consciousness of responsibility, as these freedoms were conceived by our forefathers.
However, I believe profoundly in the soundness, the healthiness of the roots, of the great-spirited, powerful American nation - with the insistent honesty of its youth, and its alert moral sense. With my own eyes I have seen the American country, and precisely because of that I have expressed all this today with steadfast hope.’

Solzhenitsyn's remarks were translated by Dorothy Atkinson, assistant professor of history at Stanford.

[p. 158]

Ik denk eigenlijk dat veel landgenoten van de Russische schrijver, zowel communisten als niet-communisten, het met veel van zijn stellingen ten aanzien van de verworvenheden van vrijheid in westerse landen, eldorado's van het particuliere initiatief, eens zullen zijn.

Mijn volgende bezoek gold Koko, een chimpansee van vijf en een half jaar, die in een trailer op de campus van Stanford woont. Newsweek¹⁵⁸ publiceerde een reportage over de ‘great apes, the primates’ wier oorsprong ‘branched off the main trunk of man's family tree many millions of years ago.’ Een psychologe, Francine Patterson, is erin geslaagd Koko 300 woorden in Ameslan (American Sign Language) te leren. Francine heeft zich voorgenomen de rest van Koko's leven - chimps worden soms 40 jaar - bij haar te blijven. Zij vertelde dat zij zich vooral toelegde op de bestudering van het iq van Koko. Omdat het dier al ‘in behandeling’ werd genomen toen het drie maanden oud was, ziet het in de psychologe een soort moeder. Ze vraagt Francine om aangehaald te worden of komt onmiddellijk bij haar als ze ergens bang voor of verdrietig over is. Er is een mannetjeschimpansee uit Zaïre gehaald, Michael, die nu drie jaar oud is en op den duur hopen de begeleiders er een echtpaar uit te vormen. Terwijl we zaten te praten in de trailer vroeg Koko om een vrucht. Francine antwoordde dat zij die uit de koelkast moest halen. Het enorme dier ging er naar toe en toverde een sinaasappel te voorschijn. De vrucht werd naar binnengeslurpt, waar Koko smerige handen aan had overgehouden. Zij vroeg haar verzorgster om een servet.

Inmiddels waren de chimpansee en ik aan elkaar gewend geraakt. Het dier nam mijn hand. We wandelden op en neer. Op een gegeven moment trok Koko krachtig aan mijn arm om mijn aandacht te trekken. Terwijl zij me met een hand vasthield, boog zij voorover en wees met haar andere hand op haar derrière, of liever haar anus. Er bestond geen enkele twijfel over wat de chimp wilde dat ik deed. Francine zat als een razende aantekeningen te maken. We hebben het onderwerp verder maar laten vallen. Het gebeurt niet alle dagen dat men het hof wordt gemaakt door een chimpansee. De psychologe zei overigens dat zij Koko dit nog nooit eerder had zien doen.

‘We hebben chimpansees bestudeerd, die bijna even individueel waren ingesteld als mensen,’ aldus Miss Patterson. ‘Een chimp is ook uitermate leergierig en nieuwsgierig. Van de 1.065 anatomische karaktertrekken hebben we er slechts 312 bij

158 Newsweek, 7 maart 1977.

[p. 159]

mensen teruggevonden. De andere 753 had men zowel bij gorilla's als chimpansees getraceerd. Intussen is er een Gorilla Foundation gesticht met Francine als president, welke fondsen bijeenbrengt om het project te financieren. Er wordt zelfs overwogen om Koko zelf voor 12.500 dollar aan de stichting te verkopen.

Vanavond belde Aurelio Peccei uit Ottawa. We zullen elkaar niet in Amerika ontmoeten. Hij komt 19 april naar Holland, onder andere om een gesprek met Jan Pronk te hebben. Ook Eric Hoffer belde. We bespraken het interviewboek dat ik had voorgesteld. ‘I love you, Willem,’ zei hij, ‘but what I have to say, I can say in half an hour.’ Marjorie Kellogg had hem namens mij bezocht met bloemen. Zij trof een Japanse jongen bij hem aan, die ook was komen kijken of hij het goed maakte. Zijn kleinzoon Eric is nog steeds bij de eskimo's. Hij heeft er voor gezorgd dat er iedere week twee boeken naar hem toe worden gezonden in het poolgebied.

Er was een jongetje van negen jaar, met lang blond haar op televisie vanavond, die evangelist werd genoemd en die volgens het begeleidende commentaar al 50 miljoen Amerikanen in speciale godsdienstoefeningen was voorgegaan. ‘It's frightening,’ zei Marjorie Kellogg, en dat is het natuurlijk ook. Vooral ook de fanatieke, massahysterische reacties van het publiek bij zulke vertoningen, is waanzin. ‘Men are so necessarily mad, that not to be mad would amount to another form of madness,’ schreef Pascal reeds in de 17de eeuw.

25 maart 1977

Het kabinet van Joop den Uyl is gevallen. In Den Haag is het lood om oud ijzer wie er aan de touwtjes trekt.

Premier Kosygin heeft in Finland de eerste door de Sovjet-Unie geleverde atoomcentrale geopend.

Fidel Castro is in Angola gearriveerd waar duizenden Cubaanse soldaten vechten voor onafhankelijkheid.

Richard Gardner¹⁵⁹ is Amerikaans ambassadeur in Rome. Hij is de eerste Amerikaanse diplomaat in Italië, die ook contacten legt met Italiaanse communisten. Gardner is een vriend van Aurelio Peccei en de Club van Rome. Dan weet je wel wie hier invloed heeft uitgeoefend. Het is altijd Aurelio's beleid geweest de communisten nationaal en internationaal bij westerse activiteiten te betrekken. Dit is de enige correcte gedragslijn.

159 Zie Grenzen aan de Groei, Deel I, Bruna, 1973.

[p. 160]

26 maart 1977

Er kwamen vier reeën in de tuin bij Bill en Marjorie Kellogg. Ik zag ze vanmorgen vroeg. Twee aanstormende honden joegen ze op de vlucht. De reeën sprongen elegant over de hekken waar de honden achter bleven hangen.

Gisteravond belde David Russell uit Houston. Ik begon helemaal verkeerd natuurlijk met I love you. Hij rapporteerde dat George de Mohrenschildt via een tussenpersoon in Houston hem had gevraagd ‘collect’ naar zijn dochter in Florida te bellen. Dit heeft David direct gedaan. George had hem gezegd: ‘Willem is a wonderful guy,’ maar hij was op de vlucht geslagen in Brussel, omdat hij bang was geworden. Ik vroeg of hij had gevraagd waarom hij bang was geworden, maar dat was onbekend. George had vanuit België geprobeerd me te bereiken, maar ik was al naar Washington vertrokken om de Congres Commissie in te lichten.

Vloog naar Los Angeles.

Anthony Lewis van The New York Times lijkt weer eens in de war over de verkiezingen in India. Hij noemt het een ‘victory of ideas’. Hij vervolgt: ‘Freedom was in contest with the claims of order and a full stomach, and freedom won.’ Hij zegt blijkbaar in alle ernst: ‘Millions of desperately poor people preferred the risks of freedom to Mrs Gandhi's achievement of making the trains run on time.’ Lewis haspelt alles wat er in India gebeurde door elkaar, getoetst aan eigen maatstaven en denkpatronen. Freedom was in het geheel niet in het geding. Noch voor het regime van Indira noch voor wie haar ook mag opvolgen. De kudde in India is gewoon rijp voor een verandering na te lang onvermijdelijk slecht nieuws te hebben aangehoord. Zo zie ik de nederlaag van mevrouw Gandhi.

Logeer als gewoonlijk bij William Bast en Paul Huson. Voerde een telefoongesprek met Kathleen Cleaver.¹⁶⁰ Haar man was in Nashville, Tennessee en zou vanavond laat terugkomen. We lunchen morgen. ‘You should come for his trial. It starts May 9th.’ Hoe lang het duurde? ‘Two weeks to choose a jury. Perharps two months.’

Bill Bast liet me de nieuwe twee uur durende film over zijn vroegere vriend James Dean zien. Deze zou op de Nederlandse televisie moeten worden vertoond.

160 De vrouw van de leider van de Zwarte Panters, Eldridge Cleaver. Zie ook Memoires 1968 en verder.

[p. 161]

27 maart 1977

Hollywood

Wilde gisteravond naar Club 8709 gaan voor een sauna, maar ik moest eerst terug naar huis om mijn paspoort te halen. De jongen aan de kassa was a bitchy faggot en maakte moeilijkheden omdat hij kon zien dat ik geen 25 meer was maar over de 50 jaar. Uiteindelijk kwam ik binnen. Wat ik zag rondwandelen, was haast niet te geloven. Het wemelde van de bodybuilders en absoluut mooie jongens, die hun spieren ten toon spreidden en kennelijk geen oog leken te hebben voor een heer van 50 jaar. Ik kan niet ontkennen dat de een nog aantrekkelijker was dan de ander, maar tezelfdertijd vrees ik dat de meeste hunks die rondtippelden, meer aandacht aan de spieren in hun body dan de spieren in hun mind besteden. Ik dacht aan mam en aan de foto op mijn bureau in Amerbos waar ik als baby op haar arm zit. Als ze eens wist dat ik me 50 jaar later in een tent als deze aan het verpozen ben. Uiteindelijk was er een jongen who blew the hell out of me and I scrammed. Dichtbij zag ik hoe een young beautiful kid was screwed and ripped apart over and over again by rough big guys, who didn't give a damn how much pain they caused by sticking their cocks into the boy or what happened to the teenager's asshole; I also thought of the youngster's mother. Toen ik wegging, liep ik langs hem en streelde hem over zijn hoofd.

Intussen waren Bill Bast en Paul Huson op een party voor Carlo Ponti. They shared a dinner-table with Paul Newman.

Carel Enkelaar meldde dat Croiset er op aandringt dat ik het manuscript bemachtig dat De Mohrenschildt bij advocaat Patrick Russell heeft gedeponeerd. Ik heb geen tijd naar Dallas terug te gaan en wil mijn reis vervolgen en met Pasen thuis zijn. Keke kan niet permanent in de kennel in Bosch en Duin wonen.

In Peking is de ban over de muziek van Ludwig von Beethoven opgeheven en mag zijn 150ste sterfdag officieel worden herdacht. Weer een stapje dichter bij de genezing van de Maoziekte.

Heb naar Bill Basts script - gesponsord door Bell Telephone - The Man with the Iron Mask, naar het boek van Alexandre Dumas, gekeken.

Dr. Margaret Mead verklaarde in het cbs News dat er teveel antropologische tentoonstellingen worden georganiseerd waarbij skeletten en fossielen worden getoond. Dit zou de belangstelling van jonge mensen doden. Antropologie zou zich moeten richten op ‘how to relate to living things’. Margaret blijft een actieve, levendige dame.

[p. 162]

28 maart 1977

Telefoneerde met Robert Tanenbaum in Washington. Hij benadrukte dat nu George de Mohrenschildt in de vs boven water was en bij zijn dochter in Florida verbleef, hij gehoord diende te worden. ‘We do not have the money to bring him to Washington. But we will have one of our people go down there to talk to him. The vote in Congress on our funds is on Wednesday.’¹⁶¹

Bill en Paul lijken verbaasd dat ik weinig of geen zin heb om opgeprikt in een kostuum mee te gaan naar allerlei zakelijke ontmoetingen met mensen, als bijvoorbeeld gisteren de cbs-bonzen, die me absoluut geen fluit interesseren. Het Hollywood-circuit is nauwelijks mijn cup of tea. We hebben hier botsingen over, die soms onprettig zijn. ‘Those people are my friends!’, riep Bill uit. Ik herinnerde hem er in zijn eigen bewoordingen aan hoe hij op Amerbos tegen dit Hollywood-milieu had aangekeken. Ik kan me ook niet helemaal losmaken van het gevoel dat ze het als winstpunt zien voor hun eigen situatie mij overal als Dutch journalist mee naar toe te nemen. Intussen heeft Bill in Letter to Amy gelezen en vond het manuscript positieve mogelijkheden hebben. Hij had uitstekende suggesties.

Lunch met Eldridge Cleaver, Bill, Paul en nog twee kennissen, een ervan was Earl Anthony, voormalig Minister of Information van de Zwarte Panters. We zaten op het terras van restaurant Butterfield. Eldridge vond het een wonder dat ik was komen opdagen. Hij had plannen om naar Nederland te reizen nog voor zijn proces zou beginnen. Hij gaf me een boekje (25 pagina's), rijkelijk geïllustreerd, over hoe de Black Panthers lost the fbi-War of Dirty Tricks. Het was uitgegeven door The Friends of Eldridge Cleaver en gefinancierd door het Cleaver Defense Fund. De moord op zijn medestrijder Bobby Hutton wordt eveneens beschreven. Het is een dramatisch verhaal dat zich maar tien jaar geleden afspeelde in een oorlog tussen de negerrevolutionairen en de regering. Wie herinnert het zich nog? Maar dat was de oude Cleaver die de American nightmare omver wilde werpen. Nu is er de nieuwe Cleaver die de American dream aan de man wil brengen.

The New York Times¹⁶² publiceerde een portret van mijn vriend, die ik al in 1968 ontdekte toen ik zijn pas verschenen boek Soul on Ice via de nos-televisie in Nederland introduceerde. Er zijn al twee miljoen exemplaren van verkocht, terwijl de Ameri-

161 George zou zogenaamd zelfmoord plegen voor de onderzoeker uit het Congres hem te spreken kon krijgen.

162 The New York Times, Sunday Magazine door T.D. Altman, 16 januari 1977.

[p. 163]

kaanse overheid prompt beslag legde op zijn royalties. Nu heeft de rebel Cleaver de totem verhangen en is een soort prediker geworden, die zich niet schijnt te generen om in gebed naast Billy Graham neer te knielen. Het is me nogal niet niks om over te stappen van Malcom X, Fidel Castro, Che Guevara en Mao Tse tung op de Here Jezus. Ik heb hem er verder niet over doorgevraagd. De lunch verliep uitermate plezierig. Bill Bast merkte later op: ‘If Cleaver only knew, how much decadence was assembled at the luncheon table today.’ Ik dacht: speak for yourself.

Vanavond zaten we drie uur aan de televisie genageld om naar de Academy Awards ceremonie te kijken. Paddy Chayevsky kreeg een prijs voor Network.

29 maart 1977

Los Angeles airport

Ben op weg naar Frederick Ress, Peters vriend in Minneapolis.

30 maart 1977

Minneapolis-Boston

Schreef Peter eerst een brief van zes pagina's over mijn logeerpartij bij zijn vriend, wat we hebben besproken en wat er in Frederick om gaat. We hebben Peter trouwens in Londen gebeld en gesproken. Frederick woont in een aardig huisje in het bos van waaruit we een wandeling van een paar uur hebben gemaakt. Hij trakteerde me op een vorstelijke diner in T. Butcherblock restaurant.

Ben nu op weg naar een interview met Anthony Lewis van The New York Times in Boston.

31 maart 1977

Harvard Motor House

Bij stom toeval zag ik om 11.30 uur in een krantenstal een oude krant met op de voorpagina een kop dat George de Mohrenschildt dood was. Zelfmoord? Ik haastte me terug naar het hotel en belde Carel Enkelaar. ‘De hele wereld is op zoek naar jou.’ Ik kon mijn oren niet geloven. Het moet al twee dagen geleden zijn gebeurd, maar omdat ik in Minneapolis bij Frederick was en even de wereld de wereld heb gelaten en ook het nieuws niet heb gevolgd, ben ik zowat de laatste die van deze ramp op de hoogte is gekomen. De Gooi- en Eemlander had al een kop over de voorpagina gehad: Willem Oltmans Vermist. ‘Ik sta de hele Nederlandse pers voor jou te woord. Je hebt werkelijk voor spanning gezorgd,’ aldus Enkelaar.

[p. 164]

Het was nu zaak snel te handelen. Ik belde Robert Tanenbaum van het Select Committee for Assassinations in Washington en vroeg of ik meteen door zijn comité kon worden gehoord om volledige opening van zaken te geven. Ik vloog meteen met American Airlines non-stop naar Washington. Om 15.30 uur was ik opnieuw in het Washington Hilton hotel. Barbara Applegate, mijn lezingenmanager, vertelde zeker veertig telefoontjes voor me te hebben gekregen uit letterlijk alle windrichtingen. The National Enquirer was blijkbaar met een team bezig me op te sporen. Intussen meldde Tanenbaum dat de commissie mij morgenochtend om 10.00 uur onder ede zou horen. Dat is gelukt. God, die arme George. Hij moet aan het eind van zijn Latijn zijn geweest. Wat kan er zijn gebeurd? Ik zie het al: Jeanne de Mohrenschildt roept nu van de daken dat ik de schuld ben van zijn dood.¹⁶³ Henk Leffelaar wist te vertellen dat De Mohrenschildt vlak voor zijn dood een lang interview had met Edward Jay Epstein van Readers Digest. Hier zie ik slechts een uitvoering van een eerder opgevat plan in, omdat Epstein bereid was een aanzienlijk bedrag te betalen voor een dergelijk gesprek. Men zou in het huis van Georges dochter in Palm Beach ook een kist met documenten hebben gevonden. Ben van Meerendonk van de nos voegde er aan toe dat Epstein een bekende cia-adept was, informatie die mij ook al vrij lang bekend was. Niemand schijnt te geloven dat De Mohrenschildt inderdaad zelfmoord heeft gepleegd. Ik vind dit ook absoluut niets voor hem.

David Russell vertelde vanuit Houston dat een vriend van De Mohrenschildt vlak voor de dood van George diens auto in Houston was komen ophalen. Niet bepaald de daad van iemand die voornemens is een einde aan zijn leven te maken. William Bast vertelde dat in Hollywood vrijwel onmiddellijk nadat ik was vertrokken in het holst van de nacht de eerste telefonades waren begonnen van media in de vs en Holland, die trachtten te achterhalen waar ik me bevond. Jim McManus van cbs had in het ochtendnieuws drie minuten aan de nieuwste ontwikkelingen besteed en mijn vrienden in Californië zeiden: ‘You looked very regal.’ David Russell meldde uit Houston dat de dood van De Mohrenschildt hem zeer had verbaasd, zeker nadat hij George met mij had ontmoet.

Het is eigenlijk een compleet gekkenhuis. Enkelaar had tegen collega's gezegd: ‘Òf Willem is ondergedoken, òf hij zit aan een zwembad zijn verhaal te schrijven.’ Bill Bast en Paul Huson

163 Zowel zij, als de dochter van George, zouden dit inderdaad van de daken schreeuwen.

[p. 165]

hadden mij ‘Mr Scoop’ gedoopt. Paul zei thans toch wel weer meer waarde te hechten aan de voorspellingen van Gerard Croiset.

Tony Brenna, staff reporter van The National Enquirer, arriveerde in Washington en vertelde naar Minneapolis te zijn gereisd om me op te sporen. Een collega was naar Holland gevlogen. Dit schandaalblad scheen een dozijn reporters op het George de Mohrenschildt-verhaal te hebben gezet. Nieuw Revu was ook op oorlogspad en had Bill Bast uit bed gebeld. Enkelaar: ‘De mensen die altijd aan je hebben getwijfeld, zijn nu inderdaad bekeerd.’ Ik dacht: voor zolang als het duurt. Ik moet vooral opletten dat ze in Hilversum het verhaal niet onder mijn neus weggappen.

Zelfs Wicher van Swinderen was op de hoogte in Phoenix, Arizona dat ik tijdelijk was verdwenen. Hij verdacht eveneens de cia De Mohrenschildt te hebben geliquideerd. Jeremiah O'Leary van The Washington Star heeft als de bliksem het gesprek dat we een paar weken geleden voerden in zijn krant geplaatst. Mosterd na de maaltijd. Ik vroeg hem waarom. ‘Well, you see, I waited...,’ zei de ouwehoer.

David Russell meende dat George' vriend, Jim Savage van de Trans Continental Drilling Company, die de auto van De Mohrenschildt was komen ophalen, ‘een echt cia-type was geweest.’ Hij vervolgde: ‘I had to put George's car in a parking lot and shove the keys under a door. Never saw the man.’ Ben van Meerendonk schijnt in het nos Journaal vanavond te hebben vermeld, dat ik morgen in het Congres zal worden gehoord. Jan van Beek van de gpd wil het volledige verhaal hebben. Carel Enkelaar zal in alle vroegte bellen ‘met instructies’. Peter Harkness van nbc radio kwam een interviewtje maken. Good Morning America wil mij al vroeg morgen in de uitzending hebben, nog voor ik in het Congres zal verschijnen. The National Enquirer wil me naar het hoofdkwartier in Lantana, Florida meenemen om exclusief het hele verhaal te krijgen. Ze zijn bereid 5.000 dollar voorschot te betalen en 5.000 dollar na publicatie. Ze boden eerst 1.000. Men dicteerde mij via Bernard Scott in Lantana een overeenkomst, maar ik ga er niet mee akkoord. Ik wil de zaak op papier hebben op mijn voorwaarden. Wie weet moet ik helemaal niet naar Florida gaan. Jeanne de Mohrenschildt is in staat me neer te paffen. Zelfs abc televisie was van mening dat ik er beter aan zou doen een bodyguard te nemen. Dick Sprague telefoneerde uit Florida om me te waarschuwen. Hij zei ook: ‘Where did De Mohrenschildt all of a sudden get a shotgun from? Remember: Epstein is cia.’

[p. 166]

Om 01.30 uur werd ik door abc televisie wakker gebeld. Een assistente wilde het gesprek met David Hartman andermaal voorbereiden. Zij stelde vragen als: ‘When did you meet Marina Oswald?’, terwijl zij natuurlijk de moeder, Marguerite Oswald, moet hebben bedoeld. Je vraagt je af of dergelijke ‘medewerksters’ in staat zijn je correct te citeren. Ik werd ook nog door Jim Adams, van Associated Press gebeld, die dermate vijandige vragen stelde dat ik eigenlijk aarzelde of ik nog wel verder zou spreken. Hij herhaalde alles wat ik zei, maar steeds incorrect en verdraaid. Hij zei bijvoorbeeld dat het comité van het Congres tegenover hem had ontkend dat ik morgen onder ede gehoord zou worden. Dat was dan Associated Press.

Zelfs Friso Endt belde op om me mee te delen dat Vladimir Kouznetsov, onze lunchpartner in Brussel toen De Mohrenschildt spoorloos verdween, ‘jarenlang het hoofd van de kgb in Nederland’ was geweest. Intussen heb ik Kouznetsov in Brussel het artikel van Jeremiah O'Leary uit de Star toegezonden. Het zal me worst zijn of Kouznetsov kgb of wat anders zal zijn. Daar heb ik verder niets mee te maken. Ik beschouw hem als een vriend en een bron van informatie.

1 april 1977

Washington dc

Werd in alle vroegte door een slee van abc-televisie in het Washington Hilton hotel opgehaald. David Hartman zou vanuit New York het gesprek voeren. In de studio hier zat Victor Ratner, een complete asshole.

Het oude liedje. Er werd nauwelijks ingegaan op de inhoud van mijn informatie in verband met De Mohrenschildt of de affaire-Kennedy. Nee, er werd bijvoorbeeld gevraagd, waarom ik George de Mohrenschildt eigenlijk serieus had genomen, terwijl ik toch wist dat hij nog vrij kort geleden in een psychiatrische inrichting had gezeten. Ik antwoordde dat de Russische dissident Vladimir Boekovski eveneens een aantal jaren in een psychiatrische kliniek had doorgebracht, maar zowel door de president als de vice-president van de vs belangrijk genoeg werd geacht om op het Witte Huis te worden ontvangen. ‘Meneer De Mohrenschildt was acht weken in een ziekenhuis voor geestelijk gestoorden, doch ik achtte hem inderdaad lucide en normaal genoeg om naar zijn verhaal met betrekking tot de moord op jfk te luisteren.’ Bovendien kende ik George sedert 1966, toen hij nog volmaakt bij zijn positieven was en er geen enkele reden bestond aan zijn mededelingen te twijfelen.

[p. 167]

Victor Ratner demonstreerde van de hele zaak niet alleen weinig of niets af te weten, maar bovendien nagenoeg niets te begrijpen. Na afloop heb ik hem dit en plein publique gezegd, toen hij nota bene verkondigde de plicht te hebben kritische vragen te stellen. ‘Zeker,’ zei ik ‘wees zo kritisch als je wilt, maar zorg dan ook dat je je huiswerk hebt gedaan voor je een interview afneemt.’ Ik realiseer me dat dit een short cut is om in journalistieke kring vijanden te maken, maar ze vragen erom.

De slee van abc bracht me vervolgens naar de Sam Rayburn Building voor de hoorzitting, waar ik om 09.45 uur arriveerde. De pers was in drommen aanwezig. Er mochten vooraf plaatjes worden gemaakt. Ik ging mezelf voorstellen aan de voorzitter van de commissie, rechter Richardson Preyer uit North Carolina.¹⁶⁴ Hij deed me sterk denken aan de voormalige president-directeur van de acf kininefabriek, A.N. van der Spek, een vriend van mijn vader.¹⁶⁵

Geleidelijk kwam de commissie binnen: Yvonne Brathwaite Burke, Louis Stokes, Walter E. Fauntroy, allen vertegenwoordigers van de zwarte gemeenschap en Christopher J. Dodd, Stewart B. McKinney en Richardson Preyer.

Robert Tanenbaum, als gewoonlijk gesecondeerd door Ken Klein en Cliff Fenton, nam me apart. Hij vroeg me zo kort mogelijk op zijn vragen te willen antwoorden en vooral geen andere onderwerpen aan te snijden. Om 10.15 uur werd de pers verzocht de zaal te verlaten, maar tot mijn verbazing bleven een twintig tot vijfentwintig personen als toeschouwers in de gehoorzaal achter. Ik vroeg om een verklaring gezien het besloten karakter van het verhoor, vooral vanwege de notoire Washingtonse lekken en kletspraatjes achteraf. De voorzitter vroeg daarop alle aanwezigen op te staan en zichzelf te identificeren. Zij bleken allen medewerkers van leden van het Huis van Afgevaardigden te zijn. Ze bleven, maar dit maakte me eigenlijk nog voorzichtiger en nog meer op mijn hoede.

Rechter Preyer nam de eed af.¹⁶⁶

Daarop begon Tanenbaum zijn verhoor. Het zou drie uur en tien minuten in beslag nemen. Ik had notities bij me, maar als gewoonlijk bleven die onaangeroerd.

164 De volgende dag verscheen van die ontmoeting een foto op de voorpagina van The New York Times.

165 In de tijd dat mijn vader, mr.ir. A.C. Oltmans, president-commissaris was.

166 De zitting vond plaats in Room 2318 op de derde verdieping van het Sam Rayburn Building van Capitol Hill.
De volledige tekst van de getuigeverklaring is te vinden op internet op
www.history-matters.com/archive/jfk/hsca/unpub_testimony/Oltmans_4-1-77/html.

[p. 168]

De ondervraging liep gesmeerd. Eenmaal ontstond met Tanenbaum een wat geïrriteerde sfeer. Het leek wel of iedereen op het verlossende woord zat te wachten, waarop ik voor eens en voor altijd het mysterie van Dallas zou oplossen en aankondigen: De Mohrenschildt heeft me gezegd: ‘Ik heb het gedaan’. Zo eenvoudig lag de zaak niet. George had in die richting gesproken en dit ook onomwonden en duidelijk tegenover mij aangegeven, maar een kind kon op zijn vingers natellen dat De Mohrenschildt zich uitstekend realiseerde dat, indien hij een dergelijke verklaring uit zou geven, hij onmiddellijk op zijn minst voor de rest van zijn leven achter de tralies zou komen te zitten.

Ik hield me dus ook voor deze commissie strikt aan de veelal ontwijkende uitspraken van De Mohrenschildt. Dit ging advocaat Tanenbaum op den duur vervelen. ‘Willem, hoeveel jaren ben je journalist?’

‘Vijfentwintig.’

‘Dan moet je me uitleggen,’ aldus Tanenbaum ‘hoe het komt dat je enige weken De Mohrenschildt aan het ondervragen bent geweest en dat je er niet in bent geslaagd meer vitale informatie van hem los te krijgen.’

Het leek me nodig Tanenbaum van hetzelfde laken een pak van antwoord te dienen. ‘Ik ben waarschijnlijk langer in de journalistiek bezig dan jij in de advocatuur (ik schat Tanenbaum 35 tot 40 jaar oud), ik kan derhalve over mijn vak meespreken. George was een schrandere en intelligente man. Hij was jarenlang werkzaam voor inlichtingendiensten en gelieerd aan de oplichterspraktijken van de olie-industrie. Hij was voor geen kleintje vervaard. Hij heeft vijftien jaar rondgelopen met het geheim over dé moord van deze eeuw. Hij zag kans alle vragen van de Commissie Warren te omzeilen en slaagde met glans. Hij is al die jaren uitermate op zijn qui-vive geweest en was steeds iedereen te slim af. Eindelijk kon hij er, waarschijnlijk door het afnemen van zijn krachten en de ondraaglijke situatie thuis, met doorlopende ruzie met zijn vrouw, niet meer tegenop. Hij wachtte op mij om met zijn verhaal voor de dag te komen. Hij vertrouwde mij het meest en kende mij in dit verband het langst. Maar hij bleef uitermate huiverig om zich op het glibberige pad van een bekentenis te begeven, om begrijpelijke redenen. Hij deed zulks dan ook schoorvoetend. Ik was bezig, meneer Tanenbaum, om hem voorzichtig in de richting van televisiecamera's te manoeuvreren. Ik heb dit werk niet kunnen afmaken, omdat hij op nog steeds onverklaarbare wijze in Brussel de benen nam. Waarom zoekt u niet uit, wat er met hem gebeurd is in de Belgische hoofdstad?’

[p. 169]

Ik vervolgde: ‘Misschien moet u zich tevens bedenken dat internationaal georiënteerde figuren als graaf De Mohrenschildt, door hun afkomst een soort mens vertegenwoordigen dat hier in Amerika niet opgroeit. Het was een uiterst subtiele aangelegenheid een contact met de man op te bouwen, zoals ik dat gedurende een periode van tien jaren heb gedaan.’ Ik vertelde maar niet zelf een Russische grootvader te hebben gehad, die Ilia graaf Poslavsky heette, of dat De Mohrenschildt zich van het bestaan van de Poslavsky's bewust was geweest, waar ik altijd van heb vermoed dat dat een factor kan zijn geweest in onze uitstekende contacten.

Een voor een stelden de commissieleden vragen. Ik moet zeggen, in het algemeen was het een hoffelijke en plezierige aangelegenheid. Dodd vond ik een opgeblazen zak; Stokes was vrij agressief; Burke scherp; McKinney getikt. Hij vroeg: ‘Als De Mohrenschildt zo op zijn dochter was gesteld, zoals u beweert, waarom denkt u dan dat hij zich in haar huis voor zijn hoofd heeft geschoten en niet de moeite nam in zijn auto te stappen en zich ergens in het bos van kant te maken?’ Dit soort vragen maakte me zwijgzaam. Hoe haalde de man het in zijn hoofd? Bovendien, wie zegt dat hij zich in het huis van Alexandra zelf doodschoot en niet door iemand is doodgeschoten? Een zelfmoord ensceneren is voor de maffia of de cia een koud kunstje. Daar zijn de schurken in geoefend. Christopher Dodd vroeg me nota bene of ik in mijn journalistieke loopbaan wel eens iets aan psychologie had gedaan. Ik zei: ‘Zeker, ik heb voor een interviewboek B.F. Skinner, Carl Rogers, Robert Jay Lifton en de neurofysioloog José M.R. Delgado geïnterviewd. Ik heb me steeds zorgvuldig op die gesprekken voorbereid.’ Dodd vervolgde: ‘Maar u bent er blijkbaar niet in geslaagd de heer De Mohrenschildt als een geestelijk gestoorde man te behandelen.’ Ik begreep dat naast het feit dat Dodd zelf blijkbaar geen kaas had gegeten van de menselijke gedragskunde, het verstandiger was de puzzel inzake mijn vriend George aan hem over te laten en verder niet in discussie te treden met deze verwaande kwast. Maar buiten deze interventies om en vooral ook door het charmante optreden van voorzitter Preyer was de bijeenkomst in het algemeen een prettige aangelegenheid - althans wat de sfeer betreft. Ik zei tegen mezelf dat wie de democratie hier weer eens in werking heeft gezien, er haast opnieuw in zou gaan geloven.

Tegen het middaguur onderbrak de voorzitter het verhoor en vroeg of ik wist dat een tv-ploeg van het programma Panorama op mij wachtte. ‘Nee, dat weet ik niet. Ze zullen moeten

[p. 170]

wachten, want ik ben nu hier bezig. Dit verhoor heeft prioriteit en dat wil ik uiteraard eerst beëindigen.’

‘Ik ben blij dat u dit zegt,’ aldus rechter Preyer ‘want ik maakte me al zorgen.’

Na een half uur volgde een tweede onderbreking, eveneens veroorzaakt door aanhoudende en ijverige medewerkers van Panorama. Dit is een dagelijkse show van 12.00 tot 14.00 uur op de plaatselijke televisie in de hoofdstad. Het liep tegen 13.00 uur en de leiding was nerveus want het was minstens een half uur rijden naar de studio's van Metro Media News, waar dit programma live wordt uitgezonden.

Om 13.10 uur verliet ik tenslotte de gehoorzaal opgewacht door tientallen journalisten, een batterij microfoons en nbc-televisie. Omdat ik een interview had toegezegd, begon ik een verklaring af te leggen voor de nbc-camera. Ook deze collega's verwachtten kennelijk dat ik ‘de’ oplossing voor Dallas zou aandragen en in een paar woorden het hele verhaal van hedenochtend zou samenvatten. Ik besteedde ongeveer tien minuten aan het beantwoorden van vragen van journalisten, waarop twee dames van Panorama mij naar een gereedstaande auto sleepten.

De gastvrouw van het programma, Pat Mitchell, had haar uitzending met een half uur verlengd om mij aan het woord te laten. Bovendien was Frank Mankiewicz, de voormalige perschef van Robert Kennedy, naar de studio gehaald om gezamenlijk het gesprek te voeren. We babbelden over de hoorzitting van deze ochtend. Frank bracht me tegen 15.15 uur terug naar het Washington Hilton. Het was een gedenkwaardige dag geweest.

Om 17.00 uur zette ik het nieuws van nbc aan. Ik was reeds eerder door dit station gebeld of ik om 18.40 uur in het nieuwsprogramma van Jim Vance wilde verschijnen, voorafgaande aan de John Chancellor Show van 19.00 uur. Ik zei er niet zoveel zin in te hebben, maar nadat ze aanboden me te halen en terug te brengen heb ik toegestemd. Nu begon het nieuws nota bene met mijn getuigenis in het Huis van Afgevaardigden. Het werd door Bob Endicott voorzien van een commentaar wat als een tang op een varken sloeg. Voorzitter Richardson Preyer zou namelijk na afloop hebben gezegd dat ik veel, niet nader te controleren, informatie had verstrekt, ‘gegevens die misschien wel nooit meer te controleren zijn’. Ook al wist ik niet wat Preyer letterlijk had gezegd, de voorstelling van zaken door Endicott was tendentieus. Ik belde nbc prompt af. ‘Waarom,’ werd er gevraagd? ‘Omdat zojuist een vijandig, niet ter zake doende verhaal is uitgezonden.’

[p. 171]

‘Okay, als u het er niet mee eens bent, staan wij u toe uw kritiek straks te spuien.’

‘Dacht je dat ik zin had om op televisie een ordinaire ruzie met nbc te krijgen? Thank you.’ En ik hing op.

Ik had vanmorgen, toen ik uit de gehoorzitting kwam, een briefje van Jim McManus van cbs in mijn handen gestopt gekregen.

Later heb ik Jim gebeld, maar hij zei dat mijn medewerking niet meer nodig was. Een cbs-ploeg was vanuit Londen naar Nederland vertrokken. Zij zouden een eigen programma samenstellen dat later zou worden vertoond. Wie schets mijn verbazing, toen cbs mijn brave avro-makker Cees van Drongelen aan het woord liet om over mij een boekje open te doen. Ik kende de man uitsluitend van een aanbod mijnerzijds om de sovjetpianist Stanislav Ogalinsky in zijn programma Jonge Mensen op weg naar het Concertpodium te krijgen. Ik bewonder dat programma en deed al het mogelijke om Ogalinsky op televisie te krijgen, vooral ook nadat hij bij mij thuis een recital had gegeven. Hoe had ik ooit kunnen bedenken dat ik een paar jaar later, terwijl ik inzake mijn geloofwaardigheid in een gevecht in Washington was gewikkeld, juist door deze ‘collega’ via een vrij uitgebreid relaas aan cbs in een kwaad daglicht zou worden gesteld? Er was bovendien een dame in het spel geweest waar ik de details maar van zal overslaan. Maar zo is Carel Enkelaar dan ook wel weer. Hij protesteerde als programmaleider van de nos formeel bij de top van de avro tegen het walgelijke gedrag van deze Van Drongelen. Het was duidelijk

[p. 172]

dat cbs naar Nederland was gegaan om mijn getuigenis voor het Huis van Afgevaardigden zo mogelijk in een ongunstig licht te plaatsen. Zij gingen naar Van Drongelen en de avro, met wie ik nog nooit in mijn leven iets te maken had gehad, en niet naar Enkelaar en de nos voor wie ik ondanks vele ups and downs al tien jaar bezig was. Ook Fons van Westerloo, avro-correspondent in New York, had een rol bij de affaire gespeeld. De druiven waren weer zuur. Ben van Meerendonk meldde overigens dat Fons collega Van Drongelen voor mesjogge verklaarde. Hij probeerde me te verzekeren dat zowel hij als Fons van mening waren, dat ik de juiste koers had gevolgd. Het hoogtepunt van collega Van Drongelens verklaring op cbs, was dat ik geen serieuze journalist was maar een fanaticus.¹⁶⁷ Ik dineerde met mijn lezingenmanager Barbara Applegate en de advocaat Mark Lane. Barbara vond hem later iffy. Lane was van mening dat ‘you are the first one since November 23, 1963, who turned this whole thing around. You put American journalism to a shame, because you followed up the De Mohrenschildt story right under their noses. You did it, while journalists Dan Rather and others are themselves from Dallas. The move you made today is of historic importance.’

Kreeg nog bezoek van een collega van Canadian Broadcasting System. Hij vertelde dat hij verscheidene journalisten op Capitol Hill, toen ik door de dames van Metro Media Studio's werd meegenomen, had horen zeggen: ‘Natuurlijk laat hij ons stikken, want hij zal wel heel wat geld krijgen voor die show.’ Afgezien van het feit dat ik niet wist dat ik op die televisieshow werd verwacht tot voorzitter Preyer dit onderwerp tijdens de zitting aanroerde, is er zelfs noch hunnerzijds noch mijnerzijds over een honorarium gesproken. Geld is er niet aan te pas gekomen. Zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten. Ik denk echter dat Mark Lane gelijk had. ‘De pers’ was sowieso geïrriteerd, want ik was tenslotte de enige journalist die tien jaar lang Oswalds intiemste vriend in Dallas was blijven schaduwen en in de gaten had gehouden, ook al gebeurde dit mede op aandringen van Gerard Croiset.

Mij werd trouwens voortdurend door collega's gevraagd of ik mijn ervaringen ging publiceren. Dat is hetzelfde als je iemand die in auto's handelt de vraag stelt: probeer je nog meer automobielen aan de man te brengen? ‘Dus u doet het allemaal toch voor geld?’ is dan de volgende vraag. Wat moet je met zulke idioten. Soms antwoordde ik: ‘Als Henry Kissinger zijn

167 Dit werd rustig in de gezaghebbende Walter Cronkite Show uitgezonden. De enige keer dat ik de show kon controleren, was wat werd gezegd onwaar.

[p. 173]

moordpraktijken in Vietnam of Cambodja - om een voorbeeld te noemen - te gelde kan maken via het schrijven van memoires, waarom zou ik dan het De Mohrenschildt-verhaal niet op schrift stellen?’ Zei ook wel eens: ‘Jullie betalen veroordeelde Watergate-inbrekers fabelachtige bedragen om lezingen te geven of op televisie te verschijnen. Ik doe hoogstens mee aan de geldende praktijken.’

Het was trouwens ook weer typerend dat alle Nederlandse collega's, zoals Erik Boogerman¹⁶⁸ (nrc), Henk Kolb, Bert van Velzen, Peter Schroeder en anderen, schitterden door afwezigheid toen ik de gehoorzaal in Capital Hill uitkwam. Waar komt zulk gedrag uit voort? Zij zijn de ambassadelopers in Washington en New York, waar ik juist nog nooit ben geweest. Ik begrijp die jalousie de métier absoluut niet. Ik kan me niet herinneren ooit naijver ten aanzien van een andere journalist te hebben gevoeld. Ik volg mijn eigen weg.

Nu is nbc gekomen met de mededeling (in beeld nota bene) dat ik geld vroeg voor interviews en ermee leurde bij televisiemaatschappijen als nbc. Bill Bast in Hollywood was hier nijdig over. ‘nbc was the first to call here and asked whether you would please telephone them urgently. Now they say you have been soliciting interviews. We know this to be untrue. You were so right when you said that they would try to discredit you.’ Hij vervolgde: ‘Stick by all means to relaying what George de Mohrenschildt literally told you, no more, no less.’ Hij had intussen ook een expresse van Eldridge Cleaver ontvangen, als follow-up van onze lunch, met suggesties voor een mogelijke film.

Jan van Beek, van de gpd, merkte nog in een gesprek op: ‘Ik ben blij dat ik je ken....’

168 Hem zag ik überhaupt nooit in de vs, ook al was hij samen met mij als journalist bij dr. A. Constandse begonnen.

2 april 1977

Washington-Palm Beach

Vlieg met Tony Brenna van de National Enquirer naar Florida. Ze willen het volledige De Mohrenschildt-verhaal gaan publiceren. Ik probeer zoveel mogelijk de hectic events bij te houden, maar er is eigenlijk geen beginnen aan. Veel gaat verloren van het werkelijke verslag. Associated Press circuleerde intussen de meest walgelijke foto die ze van mijn verschijning op Capitol Hill konden vinden. (Een dergelijk ‘portret’ zal vijftien jaar later opduiken in een krant in Johannesburg in verband met een

[p. 174]

andere vervelende affaire veroorzaakt door de inlichtingendiensten.)¹⁶⁹

Bij de National Enquirer werd gezegd: ‘Journalists do these things to make you look like a gangster. It is the way they are.’ Na een dag van gesprekken bij de staf van dit tabloid, werd besloten dat ik naar Amerbos zou vliegen om de benodigde documentatie te halen, opdat we een verantwoorde reportage zouden kunnen maken.

Op de valreep werd ik in The Colony hotel nog geïnterviewd door een tweetal verslaggevers van The Palm Beach Post (met een fotograaf). Ik heb, behalve enkele affectionate remarks over mijn vriend George, ook maar eens een zoeklicht geworpen op de rol van de oliebaron uit Dallas Lester Logue, die over mijn getuigenis en zijn betrokkenheid bij mijn onderzoek naar Dallas had gezegd niet te begrijpen dat de media hearsay van mij hadden afgedrukt. Ik vertelde de Post dat bij de nos een

169 Het bericht hieronder verscheen in The Citizen, 21 mei 1992.

[p. 175]

film op de plank lag van een gesprek van mij met Loran Hall, die in duidelijke bewoordingen het aanbod van 50.000 dollar om mee te doen aan de moord op jfk had vastgelegd.¹⁷⁰

De National Enquirer had reeds een gesprek gevoerd met de dienstbode van George's dochter Alexandra Tilton, over het schoonmaken van de kamer waarin George om het leven was gekomen. Ik wilde het niet horen. Intussen had advocaat Pat Russell in Dallas gezegd dat zijn cliënt De Mohrenschildt in Brussel was gevlucht ‘to get away from Oltmans’. Ik moet het naadje van de kous hiervan weten.

170 Oliver Stone wilde hierover in 1991 niets horen. Mede daarom vind ik zijn film jfk een flop.

Miami-Londen, British Airways, 02.00 uur

Peter zal verrast zijn dat ik in Londen ben. Verslaggeefster Shelley Ross van de Enquirer reist mee om me indien nodig te assisteren. Je kunt ook zeggen dat ze een spion wilden meezenden zodat ik ze niet zou ontsnappen.

3 april 1977

Amerbos

Toen ik Robert Tanenbaum in Washington later belde hoe de getuigenis voor de gehoorcommissie was verlopen, antwoordde hij: ‘Fine, and we thank you very much; but you still did not tell us everything.’ Ik herinner me dat vooral congreslid Stokes zeurde over hoe ik aan de foto van de Cubaan Emilio Santana was gekomen, die door Jim Garrison van medeplichtigheid aan de moord op jfk werd verdacht. Die foto had Garrison me al tien jaar geleden gegeven. Deze was thans Exibit no. 1 bij mijn getuigenis in het Congres. Maar ik had geen zin om de commissie de bron te noemen en verschool me achter de verklaring dat ik dit eerst met de nos diende te overleggen.

Carel Enkelaar belegde een dringende ontmoeting met Guus Jansen van Strengholt en Manus van der Kamp in het Hilton hotel. Hij wilde The Oltmans Story op film hebben. Klaas Jan Hindriks had met spoed een verhaal in elkaar gedraaid. Uiteindelijk kwamen als altijd in Hilversum de klamatten ter sprake en dat was als gewoonlijk het hete hangijzer waar de zaak wel weer op zou stranden. Carel liet zelfs doorschemeren dat hij vond dat de nos recht had op 30 procent van mijn komende contract met de National Enquirer. Ik antwoordde dat wanneer hij het zo speelde, ik op mijn beurt eerst gecompenseerd wenste te worden voor de spoorloos verdwenen George de Mohrenschildt-film. ‘Precies, uitstekend,’ antwoordde Peter toen

[p. 176]

ik hem later hierover inlichtte in een aantal telefoontjes. Toen ik ook nog tegen Carel zei dat de bedragen die we besproken hadden vanzelfsprekend over dollars gingen, schrok hij zich kennelijk een ongeluk. Guus Jansen zit er als een soort berekenende McCloud¹⁷¹ met wat dichtgeknepen ogen bij te gluren, terwijl Manus van der Kamp driftig bezig was in het geprepareerde materiaal van Klaas Jan Hindriks te knoeien.

Intussen had Cees van Drongelen gebeld omdat hij als ‘objectieve journalist’ voor Televizier een gesprek met mij wilde opnemen. Ik dacht: hoe durft die man mij, nadat hij me op cbs te schande maakte, nog onder ogen te komen. Maar in Hilversum is men niet voor een kleintje vervaard. Hij arriveerde na middernacht - vanwege mijn topconferentie in het Hilton - samen met de filmer Piet ter Laag, van wie ik wel een hoge pet op heb in Hilversum, en diens zoon, een aardige, wat tengere jongen.¹⁷² Er was ook een oerlelijke juffrouw bij die gelukkig haar mond hield. Om te beginnen overhandigde Van Drongelen mij een gigantische ruiker. Waar bloemenhuldes al niet voor moeten dienen. Het gesprek werd, met mij zittend aan het bureau van mijn grootvader H. van der Woude, gefilmd.

Van Drongelen had vernomen dat Jeanne de Mohrenschildt reeds aan de pers had verklaard dat niemand méér verantwoordelijk was voor de dood van George dan ik. Het was noodzakelijk om mee te delen dat Jeanne een alcoholica en lichtelijk geschift was, die nota bene haar man naar een psychiatrische kliniek had laten verwijzen, terwijl hij zich al via een scheiding van haar had afgewend. Ze bleven nog allemaal tot 01.15 uur zitten. Ik gaf Piet ter Laag een exemplaar van Den Vaderland Getrouwe.

Nadat ze waren vertrokken moest ik nog beginnen materiaal uit mappen en dagboeken te lichten¹⁷³ om mee naar Florida te nemen voor de publicatie in National Enquirer. Ik wilde ook beslagen ten ijs komen wat betreft de crook Lester Logue.

Peter en Edwin komen naar Heathrow als ik morgen op de terugweg naar Florida in Londen overstap. Daar verheug ik me op. Lag pas om 04.00 uur in bed en probeerde om 06.00 uur een taxi te krijgen, wat mislukte. Ik reed met de tr-6 naar Schiphol en zette hem in de ondergrondse garage.

171 De man uit de Amerikaanse detectivereeks.

172 Hij zou later met een televisieteam in El Salvador om het leven komen.

173 Deze documenten zijn eigenlijk sindsdien nooit meer echt op orde geweest.

[p. 177]

4 april 1977

Schiphol

Shelley Ross was op tijd, legde een arm om me heen en zei: ‘You are incorrigible.’ Zij vertelde dat zij door een verslaggever van cbs was aangesproken om details over mijn doen en laten te weten te komen.

De Volkskrant had een redelijk verhaal over de affaire. Nu heeft ook Alexandra Tilton, George's dochter, zich in de zaak gemengd en gezegd dat haar vader bang voor me was ‘since Oltmans made him say things....’ Ik heb een brief van De Mohrenschildt, waarin hij schreef dat advocaat Albert Jenner van de Warren Commissie hem ‘dingen liet zeggen, die hij niet wilde zeggen.’ Deze Jenner heeft nu trouwens, in reactie op de dood van De Mohrenschildt, tegen Shelley Ross gezegd dat hij dit een ‘very, very sad story’ vond ‘because he liked George most....’ Ook voor mij is George altijd een vriend geweest en gebleven, wat hij ook op zijn kerfstok mocht hebben gehad.

Londen, Heathrow

De komst van Peter en Edwin naar het vliegveld heeft mee een geweldige opkikker gegeven na vrijwel geen slaap en een hectische dag in Amsterdam.

5 april 1977

Palm Beach, Florida

Nauwelijks had ik gisteren mijn kamer in The Colony hotel betreden, of een politieman arriveerde die me meenam naar de State's Attorney Office.

[p. 178]

Ik was niet al te fris meer, want door het tijdverschil tussen Amsterdam en Florida was het opnieuw misschien 06.00 uur in de ochtend toen ik voor de zoveelste maal een getuigenis inzake George de Mohrenschildt moest afleggen. Het gesprek met David Bludworth duurde twee uur. De man probeerde me in allerlei tricks te lokken maar kwam tot de conclusie dat ik foxy was.

Op het vliegveld van Miami had ik Robert Tanenbaum al gebeld in Washington, die vertelde dat een advocaat van de federale regering, Gaetan Fonzi - de man die ook werd gezonden om De Mohrenschildt te ondervragen - contact met me zou opnemen. Dit gebeurde ook, maar ik werd eerst mee naar het gerechtsgebouw genomen.

Daarvan terugkerende was ik dermate fed up met alles en iedereen dat ik mijn vriend William Bast in Hollywood belde. Hij had intussen Alexandra Tilton op televisie horen verklaren dat haar vader door mij in Amsterdam bedwelmende middelen had toegediend gekregen. ‘Wim would not know what drug to buy,’ had Bill tegen zijn vriend Paul Huson gezegd. Vervolgens telefoneerde ik mijn lezingenmanager Barbara Applegate in Washington en zei dat ik iets tegen deze aantijgingen wilde ondernemen. Zij adviseerde direct contact op te nemen met mijn vriend Joseph Borkin, de advocaat van wijlen president Sukarno in Washington dc. Irv Kupcinet, de talk show host in Chicago, wilde me vrijdag al in zijn programma hebben.

Casper van den Wall Bake zit nu hoog en droog op een project in het zuidelijke gebied van Suriname in Apoera aan de Corantijn rivier. Ik wil naar hem toe.

The New York Times is gisteren met een uitgebreide reportage over de laatste onthullingen voor de Congrescommissie gekomen, waarin ook vrij uitvoerig op mijn getuigenis wordt ingegaan.¹⁷⁴ Op 2 april was reeds een verslag met een foto op de voorpagina verschenen. Ben me bewust dat door de snelle trip naar Amsterdam mij heel wat ontglipt is over wat hier intussen is gezegd en geschreven. Intussen arriveerde Bernard Komer, een verslaggever van het Fort Lauderdale News in mijn hotel, een man met vreemde, abnormale ogen. Nog eens een interview. In New York schijnt een radioprogramma te zijn uitgezonden waarin zowel Mark Lane als ik aan het woord zijn geweest. Het is allemaal niet bij te houden.

De National Enquirer is begonnen met het De Mohrenschildt-verhaal. Ik vertel hen wat ik heb beleefd met de man. Maar,

174 Zie bijlage 16.

[p. 179]

omdat ik een vaste afspraak heb met Kingman Brewster, de president van Yale University, heb ik ze overtuigd dit gesprek niet te willen laten schieten. Ze zijn bereid me heen en terug naar New York te laten vliegen. Ik heb trouwens een arts laten komen in het hotel, die me valium gaf opdat ik tenminste een nacht behoorlijk kon slapen.

Enkelaar belde om te zeggen dat het gesprek met Van Drongelen in Televizier ‘uitstekend’ was overgekomen.

6 april 1977

New York, Essex House

Er is nog zoveel te schrijven en er is zoveel gebeurd. National Enquirer betaalde 15.000 dollar.

Heb dit bedrag onmiddellijk op mijn rekening bij Chase Manhattan Bank gestort. Had trouwens nog 5.000 dollar bedongen voor het extra beschikbaar stellen van de brieven en documenten ter ondersteuning van het De Mohrenschildt-verhaal.¹⁷⁵ Intussen wilde ook de Congrescommissie de documenten en brieven inzien. Ik had Tanenbaum gevraagd om een verzekering dat ze niet in ongewenste handen zouden vallen. Hij zond het volgende telegram.

175 Zie bijlage 17.

[p. 180]

Alfred Balk, de uitgever-redacteur van Atlas Magazine - World Press Review - belde en vroeg om een exclusief verhaal over de jongste gebeurtenissen inzake jfk. Het leek me opportuun mijn voor de Nieuwe Revu geschreven reportage ter beschikking te stellen. Ik zal de tekst in de trein naar New Haven, voor de ontmoeting met Kingman Brewster, vertalen.

Gaetan Fonzi heeft me in Palm Beach een bezoek gebracht. Keurig gekleed. Hij wilde me onder vier ogen spreken. Terwijl we bezig waren, belden de avro en de kro voor gesprekjes voor de radio. Ben van Meerendonk is op vakantie in Wyoming en schijnt geen zin te hebben om weer naar New York te komen voor het vervolg van de affaire. Intussen moest ik naar het gerechtsgebouw om kopieën te maken. Fonzi ging mee en begon steeds meer in de richting van ‘contempt for Congress’ te spreken, wanneer hij het gevoel had dat ik hem niet 100 procent antwoord gaf op al zijn vragen. Ik antwoordde hem recht in zijn gezicht: ‘Now you are threatening me.’ Hij draaide al gauw bij. Ik gaf hem uiteindelijk 79 fotokopieën, waaronder acht gekopieerde brieven van George de Mohrenschildt. Eigenlijk zag hij er dermate overdressed uit dat ik tegen hem zei: ‘Moet ik niet wat anders aantrekken anders denkt men nog dat u een lifter heeft opgepikt.’

6 april 1977

New York-Hew Haven

Zowel Time als Newsweek hebben een pagina over De Mohrenschildt en mijn getuigenis in het Congres.¹⁷⁶ In Time wordt Patrick Russell opgevoerd die vertelt dat George hallucineerde dat hij gevolgd werd. Maar ik ben getuige geweest van het feit dat hij gelijk had wat betreft de dame, die hem tegenover zijn flat van Bishop College bespioneerde. Zullen we ooit weten wat er echt is gebeurd?

Wat me ook opvalt is een reportage over de kruistocht van de orange juice queen Anita Bryant tegen homo's. De vrouw is 37 jaar en zegt: ‘Before I yield to this insidious attack on God and His laws (by homosexuals), I will lead a crusade to stop it, as this country has not seen before.’ Zij heeft Save Our Children Incorporated opgericht. Homo's organiseren tegenacties. Die juffrouw kan op haar kop gaan staan maar ze houdt homoseksualiteit in geen duizend jaar tegen.

Aan het ontbijt in het Essex House ontmoette ik een Japanse jongen, die op reis was om cosmetica te verkopen. Wat zou ik

176 Time 11 april 1977; zie bijlage 18.

[p. 181]

hem vannacht graag in mijn bed hebben gehad. Ik belde trouwens vele malen naar Andy Reed, maar kon hem niet bereiken. Mijn bed was levensgroot en ideaal voor een ragpartij.

Kingman Brewster ontving mij met de woorden dat ik een beroemd man was. Hij bleek enorm nieuwsgierig naar mijn onderzoekingen in de jfk-moord. Hij vroeg zich ook af wat de werkelijke rol van Jack Ruby, de moordenaar van Oswald, geweest zou kunnen zijn. Hij had nog niet besloten of hij de post van ambassadeur in Londen zou aanvaarden.

Vervolgens lunchte ik met professor Eugene Rostov, de broer van de mij sedert 1960 bekende Walt Rostov. Hij is een vooraanstaand lid van een bekende rechtse club in Washington, het Committee on the Present Danger, waar ook Paul Nitze, Max Kampelman, admiraal Elmo Zumwalt, Richard Pipes, Richard V. Allen en andere reactionaire figuren zitting in hebben.

Rostov verdedigde de oorlog in Korea en Vietnam als ‘absoluut noodzakelijk om het communisme een halt toe te roepen’. Hij noemde de opbouw van de sovjet militaire macht ‘een pathologische drang’, die in geen verhouding stond tot wat nodig was om de sovjetgrenzen te beveiligen. ‘Het roept herinneringen op aan Hitler,’ aldus Rostov, hoogleraar in de rechtswetenschappen aan Yale.

‘Het begrip van de zogenaamde ontspanning is een leugen’ vervolgde hij.¹⁷⁷ ‘Ontspanning bestaat alleen maar in de verbeelding van Richard Nixon en Henry Kissinger. De Sovjet Unie en haar bondgenoten hebben reeds een schuld van 36 miljard dollar in het Westen. Vergeet u niet dat er van de sovjeteconomie niets terecht is gekomen. Voor 1913 exporteerde het oude Rusland graan.

‘Ja, omdat de toenmalige tsaar een slavenmaatschappij op de been wist te houden met 123 miljoen analfabeten op 163 miljoen inwoners,’ reageerde ik.

Rostov: ‘Het is toch belachelijk dat ze zestig jaar later hun graan uit Nebraska moeten invoeren? U vergeet dat van 1880 tot 1914 Rusland en Zweden de twee landen waren, die de krachtigste economische groei kenden.’ Hij vervolgde dat de Sovjet-Unie alleen maar uit was op macht alsof de vs dat niet zijn. Aardige man overigens, full of laughs, maar hij kent de huidige ontwikkelingen in de Sovjet-Unie kennelijk niet.

177 Interview is in de Nieuwe Revu gepubliceerd op 24 juni 1977.

La Guardia-Miami

Tony Brenna heeft me met enig aplomb meegedeeld dat de

[p. 182]

Enquirer nu over documenten beschikt, waaruit blijkt dat George de Mohrenschildt wel degelijk tot de cia zou hebben behoord. Ik moet die bewijzen nog zien.

Ik heb Patrick Russell een telegram gezonden dat ik in de pers had gelezen dat ik de bandopnamen met het echtpaar De Mohrenschildt voor 50.000 dollar te koop had aangeboden en hoe men aan die onzin kwam. Wanneer we die tapes ooit aan de man brengen, dan is 50 procent van de opbrengst voor De Mohrenschildt. Nu hij er niet meer is gaat zijn deel naar zijn dochter, zoals hij me in een brief heeft gevraagd. Ik zal dit haar advocaat meedelen.

Palm Beach

Het verhaal zoals Shelley Ross het tot dusverre heeft geschreven, is volkomen onaanvaardbaar. Wat ze over mij meldt, heeft niets met mij te maken. Na alle dagen dat we samen waren, is ze nog altijd niet in staat de zaken weer te geven, zoals ik ze heb verteld. Ze beklaagde zich er zelfs over dat het huren van een typemachine in het Essex House 37 dollar had gekost. Ze spreekt als een keukenmeid. Zij denkt als een keukenmeid. Ze schijnen nog veel meer materiaal over De Mohrenschildt te hebben, maar dat houden ze voor mij geheim.

Het schijnt dat The Star, het concurrerende tabloid van de Enquirer, over spionnen binnen de Enquirer beschikt, want er zijn al twee maanden achtereen dezelfde koppen in beide roddelbladen verschenen. Er zijn detectives ingehuurd om uit te zoeken waar de verraders kunnen zitten. De National Enquirer wordt eigenlijk voornamelijk door Britten gerund. Je vraagt je af hoe ze het succes kunnen boeken dat ze schijnen te hebben, vooral nadat ik de voornaamste figuren hier heb leren kennen. Eigenaar is Generoso Pope, als dit zijn werkelijke naam is, die alles wat er wordt gedrukt zelf schijnt te controleren. De hoofdredacteur is Iain Calder, die ik aardig vind. Algemeen redacteur is William Dick, die ik ook regelmatig ontmoette, evenals Bernard Scott. Dick vond de brieven van De Mohrenschildt niet bijster interessant.

Ik zie nu pas plaatselijk verschenen artikelen, zoals een reportage van Rafe Klinger en Bob Brink in de Palm Beach post.¹⁷⁸ Ook Jeanne de Mohrenschildt gelooft niet dat George zelfmoord pleegde. Het is niet bij te houden wat er dezer dagen hier of in Nederland werd gedrukt. Zag toevallig ook een stom verhaaltje in Trouw.¹⁷⁹ De familie van oliemiljardair H.L. Hunt

178 Zie bijlage 19.

179 Zie bijlage 20.

[p. 183]

in Texas zegt dat er nooit contacten met Lee Harvey Oswald zijn geweest. Intussen is de brief van Oswald aan Hunt vrijgegeven. George de Mohrenschildt liet zich tegenover mij voorstaan op zijn persoonlijke vriendschap met Hunt.

7 april 1977

Friso Endt belde dat zowel het nos Journaal als de Volkskrant een bericht hadden gehad dat ik in Palm Beach was gearresteerd. Dit zal wel zijn voortgekomen uit het feit dat ik in het gerechtsgebouw ben verhoord. Iedereen maakte gebruik van de door Associated Press verspreidde buitengewoon ongunstige foto, aldus Friso ‘waar je met je mondhoeken naar beneden op staat.’

Carel Enkelaar belde. ‘Ik zit hier met een enthousiaste ploeg in de Jonge Graaf alleen maar over jou te praten. Iedereen vreest langzamerhand dat je gelijk hebt.’ Carel corrigeerde Friso en zei dat de nos slechts had gemeld dat ik was verhoord. Hij herhaalde dat de uitzending van Van Drongelen bij de avro ‘van onschatbare waarde’ was geweest.

Ned Chase van Putnam & Sons in New York zit achter me aan, omdat hij wil dat ik snel een pocketboek over de affaire schrijf. Ik probeer mijn lezingenmanager Robert Keedick ervan te overtuigen, juist nu lezingen over het jfk onderwerp te boeken. De agent van Bruna in New York, Greenburger Associates, belt dat ze een bedrag van zes cijfers willen betalen voor een boekje over Dallas.

Probeerde Peter in Londen te bereiken. Hij staat vandaag model voor een Coca Cola-reclame.

De schrijver Paris Flammonde¹⁸⁰ belde me uit Pennsylvanië om adhesie te betuigen met mijn onthullingen: ‘fantastic, Willem, fantastic’. Intussen meldde Ben van Meerendonk dat de fbi hem tijdens zijn skivakantie in Wyoming over mij was komen ondervragen. Waarom komen de klootzakken niet naar mijzelf toe?

Canadian Broadcasting maakte een interview van tien minuten. De interviewster, Barbara, was behoorlijk agressief. Ze vroeg zelfs of ik niet bang was zelf om zeep te worden geholpen. Het komt niet bij me op. Mijn oude collega bij de vn Bruce Munn van upi belde voor een gesprek. Hij wist te vertellen dat Roy Buckingham, mijn directe baas in Londen toen ik in 1953 voor United Press in Amsterdam werkte, belangstelling zou hebben voor een artikel voor het Sunday Magazine van

180 The Kennedy Conspiracy, Meredith Press, New York 1969.

[p. 184]

The New York Times, waar hij nu eindredacteur is. Wat vooral ook gewicht in de schaal heeft gelegd, is het feit dat ik op het moment dat De Mohrenschildt verdwenen was, me ook bij de Congrescommissie in Washington had gemeld. Was ik na diens dood pas verschenen, dan zou wat ik te melden had, veel meer gepraat achteraf hebben kunnen lijken.

Carel Enkelaar heeft abc-televisie de tekst van mijn gefilmde gesprek met Loran Hall toegezonden. Hij begrijpt niet dat ze niet onmiddellijk hebben toegehapt, maar de vs zijn volkomen in de grip van wat mogelijk advocaten kunnen bewerkstelligen, wanneer ze uit een verder niet te bewijzen mededeling miljoenen kunnen loswurmen. Ook Time was bij hem gekomen inzake verdere informatie over mij. Ze wilden weten, omdat ik had gezegd dat George geen zelfmoord had gepleegd, of ik misschien op de hoogte was wie het dan wel gedaan zouden kunnen hebben. Van Meerendonk had de fbi trouwens met een kluitje in het riet gezonden en gezegd dat zij Enkelaar maar een brief moesten schrijven. Hij drong er opnieuw op aan voorzichtig te zijn met uitlatingen, want een verkeerde uitspraak zou een mogelijke film over mijn rol in de jfk-affaire kunnen schaden.

Dineerde gedurende twee uur met William Sprott, de advocaat van Alexandra Tilton, de dochter van De Mohrenschildt. Hij stelde zich gereserveerd op, maar ik denk dat hij nu wel begrijpt hoe alles is verlopen en dat George en ik vrienden waren. Ik gaf hem bijvoorbeeld een kopie van de brief die De Mohrenschildt aan mij schreef met daarin de woorden ‘if I am eliminated...’.

Daarna werd ik gebeld door Wendell Rawls van The New York Times, wat een gesprek van een uur werd en waar ik, ook omdat ik de man meteen al niet vertrouwde, nauwkeurig aantekeningen van maakte.

Rawls: ‘I understand Holland bas a new monarch, Queen Willem....’

‘Waarom wordt er zo gesproken? Waarom gaan ze niet af op de informatie die ik heb aangedragen en onderzoeken ze die niet verder? Waarom ontrafelen ze mijn privé-leven om informatie te vinden, waarmee ik verdacht zou kunnen worden gemaakt? Pas daarna kunnen ze me voor gek verklaren of homoseksueel. Waarom zijn ze hier in Amerika zo jaloers dat een buitenlandse journalist onder hun neuzen de zaak-De Mohrenschildt heeft ontleed? Ze proberen je zwart te maken om te voorkomen dat er meer naar buiten komt of dat je verder nog serieus wordt genomen.’

[p. 185]

‘Wat gaat de National Enquirer betalen? Ik hoor dat het vijf pagina's worden?’ was een andere vraag van Rawls. Hij vertelde veel telefoontjes naar Nederland te hebben gepleegd. Hij wist dat mijn grootvader een kininefabrikant was geweest (eigenlijk sprak hij over kinaplantages) en dat ik onafhankelijk geld van mijn ouders had geërfd. ‘How much are you good for? Ha, ha ha.’

De hele toon en benadering van die man maakten me nog meer wantrouwend. ‘De Amerikaanse pers heeft misschien vermeld dat De Mohrenschildt eens een officier was in de Poolse cavalerie en dat hij een verhouding had met Oswald als die van officier tot soldaat, maar daar houdt de Amerikaanse “investigative reporter” met zijn onderzoek naar Dallas op,’ zei ik.

‘That is why we are a free country,’ reageerde Rawls.

‘Ja, zo verschrikkelijk vrij dat je John F. Kennedy kan doodschieten en niemand zich verder inspant om de daders op te sporen.’

‘That happened sixteen years ago,’ aldus Rawls.

‘Yes, but what about all these other murders, Robert Kennedy, Martin Luther King, the shootings at Ford, and Black Panthers and so many other mysterious deaths? Is that what a free country is about?’

‘You are right about that,’ bekende Rawls.

‘If you talk straight, I will respond kind, but you are obviously out on the limb to discredit me.’

Rawls: ‘I will telephone the people you named. All of them.’ Ik had gezegd, waarom hij niet mijn oom professor Alexander Poslavsky of collega's als André Spoor, Carel Enkelaar en Jan van Beek opbelde in plaats van mijnheer Van Drongelen of sujetten, die absoluut niets over me kunnen vertellen wat enigszins de waarheid benadert. Of collega's die later met een boeket slijmbloemen langs komen om hun oncollegialiteit goed te maken. En toen kwam de zogenaamde laatste vraag van New York Times verslaggever Wendell Rawls: ‘This will make you probably very angry, but are you a homosexual?’

‘Yes and no.’

Dat vond hij een moeilijk te verteren antwoord. Ik legde uit dat Peter sedert 1967 mijn beste vriend en in homoseksuele termen gedacht, mijn lover was en dat we sedert 1968 geen seks meer hadden gehad. Ik gaf hem Peters nummer in Londen op de koop toe, opdat hij ook deze informatie op waarheid zou kunnen natrekken. Ik voegde eraan toe al in de oorlog te hebben besloten nooit kinderen te willen, omdat je ze in de huidige wereld absoluut geen bescherming meer kon geven. ‘Ga

[p. 186]

maar eens praten met dr. Philip Handler, president van de National Academy of Sciences in Washington. Bij een atoomoorlog zullen 500 miljoen mensen omkomen.’

Rawls: ‘I agree with you.’

Hij was nog altijd niet klaar met drek scheppen en vervolgde: ‘Did your wife divorce you, because you were a homosexual?’ Ik vroeg me nu toch waarlijk af of ik een verslaggever van de National Enquirer of van The New York Times aan de lijn had. Ik ontweek het antwoord, zei dat we waren gescheiden wegens uncompatible characters en dat ik niet wist waar zij was, dat we geen contact meer hadden. Ik noemde Barbara Applegate als mijn lezingenmanager, evenals Robert Keedick en op dat moment leek het of hij tegen zichzelf zei: kip ik heb je, nu zit je te liegen, dus ging ik terug naar het begin in 1958 bij W. Colston Leigh mijn eerste lezingenmanager, waar ik Barbara tenslotte ontmoette. Ik vertelde dat ik een bod had gekregen een boekje te schrijven. Hij bleef zeuren over hoe groot het bedrag was geweest dat geboden werd.

‘I've been a journalist for 25 years, man, and I have been never caught on a lie.’

‘Nor me,’ probeerde Rawls.

‘Yes, but you are only 35 years old.’

‘Exactly.’

‘Instead of digging into my private life, why does the Times not follow up the story on Loran Hall, which I have on film, and who declares he was offered 50.000 dollar by Lester Logue of Dallas to participate in the shooting of jfk?’

‘Someone told me, that you got a lot of money,’ zeurde Rawls door zonder antwoord op mijn vraag te geven.

‘How do you dare to ask a question, working for The New York Times after all, that “someone said” this or the other? Is that the basis for all your so-called serious questions? Of course, I need money to fight off attacks and purely slanderous nonsense that some of the media have launched about me, because they feel silly that they missed out completely on the story of George de Mohrenschildt. I need money to defend myself against jealous assholes. If I am not called a communist then I am called a homosexual, as long as they can throw a doubtful light on my person.’ Rawls wist zelfs van mijn boek over Europa. Hij was blijkbaar op de hoogte van mijn botsing met Cees van Drongelen van de avro. Hij had zelfs nog nooit van de Club van Rome gehoord en wist niets over hun rapport Limits to growth. Ook Richard Sprague belde weer eens. De voormalige Cubaanse president, die deze week in Florida zelfmoord had ge-

[p. 187]

pleegd, zou de moordaanslag in Dallas met geld en Cubaanse scherpschutters hebben gesteund. Hij hield het voor mogelijk dat Alexandra Tilton ook bindingen met de cia had. ‘Well, Dick, it looks as half of the United States is involved with the cia’, zei ik, want ik word een beetje moe van al het geklets.

Bij het ontbijt zei een meisje van de bediening tegen me: ‘I like what you are doing. You are the only one who really spoke out in all these years....’ Het was natuurlijk onwaar, maar zo werken de minds van de mensen. Ze onthouden slechts het nieuws van vorige week.

Friso Endt had me gevraagd met Larry Mart van Newsweek in contact te treden, omdat men belangstelling zou hebben voor de brieven van De Mohrenschildt aan mij. Toen ik hem telefoneerde zei hij niet geïnteresseerd te zijn. Ik heb Iain Calder trouwens getelegrafeerd dat indien ik het komende artikel niet eerst zou kunnen lezen, het niet onder mijn naam kon verschijnen maar door Shelley Ross diende te worden gepresenteerd. Bernard Scott komt zelf niet meer aan de telefoon wanneer ik naar hem vraag. Ze zoeken het maar uit. Ik ben verder niet meer nodig. Ze gaan allemaal in lucht op.

Ik schreef een brief aan Peters moeder.

Toen ik het hotel verliet, liep ik op de valreep tegen Bob Brink van The Palm Beach Post aan. Hij was van mening dat ik nogal wat tegenstrijdige opmerkingen had gemaakt, zoals via de persbureaus was te constateren. ‘Yes, with reporters like you, no wonder,’ antwoordde ik. ‘Why don't you go back to school.’ Ik vertelde dat ik William Sprott, de advocaat van Alexandra Tilton, documenten had gegeven, ook om duidelijk te maken waar de rechten lagen van de geluidsbanden die met De Mohrenschildt waren opgenomen. ‘So, you gave your tapes to Mr. Sprott?’ vroeg hij prompt. Wat moet je met zulke mensen?¹⁸¹ De chauffeur van de limousine die me naar het vliegveld reed merkte op: ‘The picture of you on the front page last week looked as if you had just had your hand in someone's pocket. Hij vervolgde:’ They did the same the other day with Rita Hayworth. Now, Rita gave a lot of people a lot of pleasure in her life. I decided not to buy the Enquirer with that awful picture. These scandal journalists frankly admit they print lies to sell newspapers. What do they take us for?

181 Ieder keer hetzelfde liedje: ze luisteren niet.

[p. 188]

9 april 1977

Ik vlieg via Londen terug naar Amsterdam.

Marjorie Kellogg belde uit Los Altos Hill in Californië dat er in de plaatselijke pers hoofdredactionele commentaren waren verschenen, die mij zwaar bekritiseerden. ‘Men’ scheen veel waarde te hechten aan de uitlatingen van Alexandra Tilton.

Kingman Brewster, president van Yale, is benoemd tot ambassadeur in Londen.¹⁸²

182 Het uitgetypte interview met Kingman Brewster bevindt zich in mijn dagboek.

Miami-London, National Airlines

De pianist Arthur Rubinstein verliest zijn gezichtsvermogen. Hij ziet nog wel iets maar kan niet meer lezen of schrijven. Hij beluistert de Mahler-symfonieën en koopt zich gek aan recordings en zegt eigenlijk blij te zijn geen onintelligente boeken meer te lezen. Hij gelooft ook niet ‘that there is such a thing as the greatest pianist. Nothing in art can be the best. It is only different, you see.’ Hij noemt enkele van de beroemde schilders, Leonardo, Michelangelo, Raphaël en zegt dan ‘Each of them is a world by itself.’ Dat is natuurlijk volkomen waar.¹⁸³

183 The New York Times, Rubinstein at 90, gesprek met R. MacNeil.