Memoires 1975-1976

[p. 261]

New York

16 maart 1976

Zonder na te denken zei ik tegen de immigratiebeambte hoelang ik was weggeweest, misschien langer dan een jaar. Nu moet ik naar het immigratiekantoor.

Nam een kamer in het ymca.

De eerste krant die ik opsloeg meldde: probe death plot on ford and reagan!³²⁵ We zijn weer in Amerika.

Indira Gandhi heeft tegen senator George McGovern gezegd dat zij geen bikkelharde bewijzen had over cia-interventie in India. Nee, die had Sukarno indertijd ook niet, tot het te laat was. En pas veel later werd daadwerkelijk cia-interventie om hem kapot te krijgen ontdekt en toegegeven.

Time schrijft opnieuw op misselijke wijze over prins Bernhard en publiceert een foto waarop hij Evita Peron decoreert. De juwelen die hij Evita gaf kostten 12.000 dollar. Ook het feit dat de heer Holtrop mede verantwoordelijk was voor smeergelden aan Argentinië en nu in de commissie zitting heeft die pb moet beoordelen, staat open en bloot in Time.³²⁶

Droomde dat Keke vanmorgen blafte. Ontbijt in het Waldorf Astoria. Vaste routine: slapen in the poor house en opkikkeren first class.

Rollo May publiceerde The Courage to Create.³²⁷ Hij citeert Leibnitz, die iets zegt wat me op het lijf is geschreven: ‘I would walk twenty miles to listen to my worst enemy if I could learn something.’ Die zin had voorin in mijn ussr-boekje moeten staan.

‘Courage is not the absence of despair: it is, rather, the capacity to move ahead in spite of despair (...). What masquerades as courage may turn out to be simply a bravado used to compensate for one's unconscious fear and to prove one's machismo, like the “hot” fliers in World War II (...). Without courage our love pales into mere dependency. Without courage our fidelity becomes conformism.’

‘America is among the most violent of the so-called civilized

325 Zie bijlage 45.

326 Time magazine, 22 maart 1976.

327 Rollo May, The Courage to Create, W.W. Norton & Company, New York, 1975.

[p. 262]

nations. Our homicide rate is three to ten times higher than that of the nations of Europe. An important cause of this is the influence of that frontier brutality of which we are the heirs.’³²⁸ Rollo May stelt voor dat er in Amerika minder zou moeten worden gewerkt aan ‘the development of musclemen, but the cultivation of sensitivity.’ Zoals ik altijd Peter voorhoud: het gaat eerst om de spieren in je brein en dan kan je ook wat doen aan de dijen en kuiten.

De ‘kinderen’ in dit land, made in usa, zijn en blijven een aantrekkelijke bunch. Ze zijn dikwijls sexy, fors, uitstekend in shape, kijken nakal³²⁹ uit hun ogen, zijn playful, kleden zich aantrekkelijk en op het geile af, en hebben lange, golvende haren, just ready to grab.

Om 09.15 uur dacht ik vroeg bij de Immigration Service te zijn, maar ik trok nr. 217. Er moesten vingerafdrukken en foto's worden gemaakt. Het schijnt drie uur in all te duren vanmorgen.

Ik belde met Time. Harry Johnston, die ik ken, wilde niet aan de telefoon komen. Uiteindelijk kreeg ik een mevrouw Kirkpatrick van het legal department: ‘What is it that you want?’

‘I insist on a rectification.’

‘We feel, that you should write a letter to the editor and we will consider it.’

‘Oh, no, I want a complete retraction of Times accusations that I worked with the kgb and was part of an orchestrated campaign against Bernhard.’

‘Well, we do not find that this is necessary for us to do.’

‘Fine, thank you, good morning,’ en ik hing op. Ik zal moeten knokken en ga eerst naar Jan Cremers advocaat, Lee Eastman.

Arthur Rubinstein (89) heeft ter gelegenheid van zijn debuut zeventig jaar geleden een recital in Carnegie Hall gegeven dat door Harold Schönberg wordt omschreven als geladen met joie de vivre. Geweldig zo'n man. ‘The old lion can still tear the piano apart if he so desires.’

Rollo May: ‘It is easier in our society to be naked physically than to be naked psychologically or spiritually - easier to share our body than to share our fantasies, hopes, fears and aspirations, which is experienced as making us more vulnerable. For curious reasons we are shy about sharing the things that matter most (...). Intimacy that begins and remains on the physical level tends to become inauthentic (...).’

Na een dans via verschillende verdiepingen in het Immigration

328 Precies hetzelfde zou ik in Zuid-Afrika in 1986-1992 constateren.

329 Indonesisch voor stout.

[p. 263]

kantoor kreeg ik na bijna vijf uur een nieuwe kaart als ingezetenen van de usa, nr. a 11 535 077.

Intussen non-stop gelezen. Henry Kissinger ontmoette de redacteuren van us News & World Report. De Amerikaanse politiek tegenover Moskou is: ‘We must prevent the Soviet Union from translating its military strength into political advantage, and for that we have to be strong and determined. And, at the same time, we must move beyond a policy of constant confrontation toward the construction of a more stable relationship between the two super powers.’ ‘Maar,’ onderstreept Henry: ‘this policy is not based on the proposition that the Soviets are to be trusted.’ Wat me altijd verbaast is dat bright minds als Henry's blijven denken in termen van to create penalties for irresponsible behavior van anderen, zoals de Sovjet-Unie, Vietnam, Cuba en Chili. Hun eigen onverantwoordelijke gedrag wordt door Amerikanen niet mee verdisconteerd. Kissinger denkt puur in termen van carrot and stick machtsmisbruik. Hij schijnt daarbij geen idee te hebben hoe hij elders in de wereld wordt uitgelachten. Hij zegt openlijk altijd op jacht te zijn incentives te bedenken ter wille van good behavior by the Soviets. Kissingers brein is voor mij volmaakt belachelijk.

‘We cannot tolerate again a Cuban military adventure anywhere. This is a major challenge, the failure to stop a little country of 8 million people in the Caribbean (...),’ vertelt Henry zijn gehoor van vijf magazine editors. Ik heb de controverse Cuba-Amerika nooit begrpen. In 1960 ging ik al bij Fidel Castro kijken. Hij vormde geen enkel gevaar voor Washington, niet militair, niet economisch. Het gevaar van Fidel was voornamelijk sociologisch en psychologisch: hij zette een totaal ander samenlevingsmodel op dat in de ogen van de vs vooral niet mocht slagen vanwege het gevaar dat de Cubaanse vlam in de Latijns-Amerikaanse pan zou slaan. Kissinger somt de ware aard van het Amerikaanse regime exact op: ‘The United States cannot permit any nation to appear to be military superior to us.’ Adolf Hitler had hem dit niet verbeterd.³³⁰

In hetzelfde nummer van us News & World Report debiteert de nieuwe minister van Defensie, Donald Rumpsfeld, ook een serie enormiteiten die de Verklaring van Helsinki eigenlijk tot een lachertje reduceert. ‘If one thinks, that detente means that the Russians are our friends - that we can trust them, and that they will conduct themselves the way we do in our country, that they believe in freedom and individual, God-given rights

330 US News & World Report, 15 maart 1976, 6 pp.

[p. 264]

of man, that they will not continue to support “just wars of national liberation”, or that they will not continue to develop substantial military strength to serve their interests - anyone who thinks that, is dead wrong. That is not what Soviet policy of behavior is all about.’

Prima. Geen van de tien redacteuren van bovenstaand blad die de minister kwamen interviewen, kwam op het lumineuze idee een van de volgende vragen te stellen: hebben de Sovjets reden ons te vertrouwen? Op grond waarvan baseert de minister zijn veronderstelling dat Russen zich als Amerikanen zouden moeten gedragen? Zou de ussr erbij gediend zijn Wall Street, de maffia en een systeem van ieder voor zich en God voor ons allen te introduceren? Ondersteunen de Amerikanen geen ‘oorlogen ter bevrijding’? Washington hielp Suharto in het zadel ten koste van een miljoen onschuldigen en deed hetzelfde in Chili, Cambodja, Congo en zovele andere plaatsen; bouwen de Amerikanen niet aan hun militaire kracht (zoals Kissinger zojuist nog eens heeft onderstreept) en waarom zouden Amerikanen dat recht wel hebben en Sovjets niet? Wat is het doel van Sovjetgedrag en politiek? Is het niet identiek hetzelfde als dat van de vs? Die vragen vind je niet in dit tijdschrift dat met een delegatie van tien man naar de minister stapt om aangeefvragen te stellen, die in hun eigen rechtse anti-Sovjet-straatje passen. En dat noemen ze journalistiek bedrijven door ‘een vrije pers’.

Terwijl ik bij Scribner's naar boeken aan het snuffelen was, merkte ik dat er werd getippeld: Bob Healy (28), een docent drama aan Tufts University nabij Boston. Lang zwart haar en een wollen pet, die hem uitstekend stond. We gingen een kopje koffie drinken. Ik dacht: Dit wordt niets. Ik moest bovendien naar de advocaat, maar hij stond erop elkaar later terug te zien.

Ik vond Cremers advocaat, Lee Eastman, veel aardiger dan indertijd Aaron Frosch, de advocaat van Elisabeth Taylor en anderen. Hij vroeg de zaak op te sommen. vrijwel onmiddellijk dicteerde hij een brief aan de chief legal counsel van Time. ‘I know him very well. He used to work for me’ - en Eastman noemde mijn klacht a clear case of libel. Hij wilde eerst nog met Time telefonisch overleg plegen. Hij kon nog niet zeggen of hij mijn zaak op zich zou nemen. ‘Are you famous?’ vroeg hij, ‘because in that case you will never get anything. So, don't buy the champagne as yet.’ Ik antwoordde dat ik in Nederland betrekkelijk bekend was en de affaire betrof de Europese editie. Maar de Amerikaanse editie van Time had hetzelfde verhaal

[p. 265]

verspreid ‘and in de usa I am virtually unknown’. Eastman: ‘I do this because you look so nice and seem to be a sympathetic man.’

Bob Healy had op me gewacht. We gingen samen naar mijn oude vriendin Mora Henskens.³³¹ ‘Wat een engerd,’ zei Mora toen ik met hem binnenkwam. Toch had Bob iets. Mora is compleet misselijk van Henry Kissinger. Ze zegt dat de moraal bij de vn nu dermate laag is gezonken: ‘Willem, het stelt niets meer voor.’³³²

331 Zie vorige Memoires. Mora werkte sedert jaren op het secretariaat van de SecretarisGeneraal van de vn.

332 Zie UN journaal 16 maart 1976, bijlage 46.

17 maart 1976

Belde Lad Johnson van de Indonesische Kamer van Koophandel in Wall Street. Het laatste nieuws was dat de ontslagen generaal Ibnu Sutowo nu in Honolulu woonde. Hij zal wel de buurman zijn van die andere smeerlap, maarschalk Lon Nol, die prins Sihanouk van Cambodja verried samen met de cia. De nrc meldde³³³ dat ten gevolge van het wanbeleid van meneer Ibnu Sutowo de nationale schuld van Indonesië - in 1974 nog op drie miljard dollar geraamd - plotseling is gestegen tot twaalf miljard omdat de corruptie van Pertamina eindelijk in volle omvang boven water is gekomen. Geen enkele Indonesische krant heeft zelfs commentaar durven leveren op het feit dat de prijs van olieproducten maar liefst met 25 percent is gestegen. Ibnu Sutowo is ervandoor gegaan naar Hawaï en de achterblijvers ploegen voort.

Neem de trein naar Stanford, Connecticut. Er is een lunch door de Woman's Club georganiseerd en om 13.00 uur geef ik een lezing. Op Central Station liep ik tegen de democratische presidentskandidaat Jimmy Carter aan en gaf hem een hand: ‘Good luck, Mr. Carter!’

‘I feel lucky,’ zei hij nota bene.

Mrs. Stewart Harris haalde me in een Cadillac van het station af. Als om zich te excuseren dat mij slechts 275 dollar zouden worden betaald - waar dan het percentage voor Eastman Boomer Management en mijn treinkaartje nog af moeten - maakte men onder meer duidelijk dat de rekening voor stookolie voor het clubgebouw in twee maanden tot 1200 dollar was opgelopen. Wat de Arabieren al niet op hun geweten hebben. Er waren slechts een dertigtal dames komen opdagen die negen dollar entree betaalden, dus mijn honorarium was precies

333 Eigenlijk berichtte de nrc dit op 11 april 1976; het is per abuis hier terechtgekomen.

[p. 266]

gedekt. Het geserveerde voedsel voor de lunch was kortom beschamend. Een pluim cream cheese, een brok gelatine, twee rollid letjes ham en drie stukjes asperges uit blik.

Ik weet eigenlijk niet waar ik altijd weer het enthousiasme vandaan haal om met hetzelfde elan voor dertig dames of voor drieduizend te spreken. Een dame met grijs haar vertelde dat zij een reis door de Sovjet-Unie had gemaakt, maar met uitzondering van een enkele kennis wilde niemand luisteren naar wat zij had te vertellen. ‘If you say anything nice about them, you are considered to be red or at best pink.’ Dacht: ik kan ervan meepraten.

Nam de trein terug naar New York en belde advocaat Lee Eastman. Hij had de zaak met zijn zoon besproken. Hij wilde helpen bij een settlement, maar als het tot procederen kwam liet hij verstek gaan. ‘It is very very difficult to demonstrate damages in this case,’ zei hij.³³⁴

Op het vliegveld La Guardia liep ik tegen een lange, gebronsde, blonde, blauwogige, supergezond uitziende student sportinstructeur uit Ithaca, New York aan. Er lopen toch wel de heerlijkste hunks in dit land rond. Hij vertelde zich het liefst aan Europees voetbal te willen wijden, wat er in de vs eigenlijk nog in moet komen.

334 Hij zou gelijk krijgen, nadat ik enige jaren in Dallas tegen Time procedeerde.

Boston, Harvard House

Heb eerst mijn vriend Jonathan Raymond gezocht. Ik belde zijn moeder in Guilford, Connecticut. Zij zei: ‘He is an exemplary son, you know.’ Dat wist ik, in de klasse van Frits, Erik, Frank of Tage. Maar Jono is in Chicago, waar hij als timmerman werkt.³³⁵ Dineerde in het Würsthaus aan Harvard Square. Wat je hier aan beautiful young people ziet rondlopen, tart iedere beschrijving. The best crop in the entire world. Schreef eerst aan Jonathan.

Paris Match is nu als hekkensluiter ook met een verhaal over de Oranjes gekomen en vraagt zich op de omslag af of Juliana ‘après quarante ans de mariage, est ce la fin de ce règne exemplaire?’

335 In 1992 is Jonathan nog altijd in de bouw werkzaam waarbij ik er aan wil herinneren dat ik hem leerde kennen toen hij filosofie studeerde in Boulder, Colorado.

18 maart 1976

Ontmoette aan het ontbijt drie Indonesiërs die een gezondheidsconferentie op mit bijwoonden. Gaf een cadens weg over Bung Karno aan de hand van een aantal persoonlijke ervaringen.

[p. 267]

Om 10.00 uur was ik op de Alfred P. Sloan School of Management van mit om mijn oude vriend professor Jay Forrester te ontmoeten. Hij was his usual self en deed na tien minuten zijn colbert uit. Zijn voornaamste probleem bleef geld bijeen te schrapen voor zijn computerstudie over de toekomst van de vs. Een andere hurdle was tijd te vinden om diep na te denken en studieresultaten te verwerken en nader te bezien. ‘Dan trekt u zich eenvoudig terug in uw heerlijke huis in Concord,’ zei ik.³³⁶ Dat was onmogelijk, daar had hij het nog altijd te druk voor. Ook was het niet eenvoudig om economen te vinden die bereid waren aan een studie mee te werken, die zij als niet haalbaar beschouwden aan de hand van bepaalde historische gegevens. ‘They simply feel that these problems are impossible to tackle,’ aldus Forrester. ‘So what we have got to prove, is that we indeed reached the point that things can't be ignored any longer.’

Hij wilde weten waarom ik de indruk had dat de Club van Rome over haar hoogtepunt heen was. Daar kon ik hem geen duidelijk antwoord op geven, maar ik voel het al enige tijd aankomen.mit's Carroll Wilson is uit de Club. Forrester zei dat Wilson van mening was dat de Club van Rome in een mini United Nations begon te veranderen, waarbij de antagonismen van staten op het zuidelijk halfrond steeds meer de boventoon begonnen te voeren. Ik weet niet of ik het daarmee eens ben. Professor Wilson had ook gezegd dat er steeds minder concrete studies werden uitgevoerd, terwijl er ook geen echte wetenschappelijke discussies meer plaatsvonden in de Club van Rome zoals vroeger.³³⁷

Ik adviseerde hem eens contact op te nemen met Elliott Richardson om meer steun voor zijn project te krijgen. Hij was uitgenodigd naar Moskou te reizen. Ik moedigde hem zeer aan dit te doen en vooral een ontmoeting met professor Jermen Gvishiani niet over te slaan, waarbij ik graag wilde helpen. ‘If you have more such good ideas, let me know,’ aldus Forrester.

336 Als eerder beschreven hem ik hem daar eens bezocht.

337 Die bezwaren deden me aan die van Frits Böttcher denken.

Boston-San Francisco, TWA 33

H. van Galen Last noemt André Gide - mijn oudste literaire vriend - in vele opzichten ‘een gedateerd schrijver’. Wat een onbedaarlijke onzin. Hij zou zijn overvleugeld door Proust, Joyce en Kafka. Gide zal iedereen en alles overleven. Gide wordt verder gezien als de schrijver par excellence, die hielp het taboe

[p. 268]

over homoseksualiteit te doorbreken. Last geeft zijn artikel te titel De terugkeer van André Gide. Gide is nooit weggeweest.³³⁸

Ik heb de brief van Georges Simenon aan zijn moeder gekocht.³³⁹ Ik vind die man een walgelijke kerel. Er staan zoveel nare opmerkingen in, om onpasselijk van te worden. Bij het schrijven van deze herinneringen heb ik me allerminst opgesteld alsof alles altijd pais en vree is geweest met mam. ‘As you are well aware, we never loved each other in your lifetime. Both of us pretended’, schrijft deze kaffer drie jaar na zijn moeders heengaan. Waarom zou hij zich eigenlijk gemotiveerd hebben gevoeld om überhaupt dit boekje op de markt te brengen?

Er zijn natuurlijk aanknopingspunten te vinden bij zijn ervaringen met zijn moeder en problemen die vele kinderen met hun ouders ervaren. Maar de onderliggende toon is die van een absolute lamstraal. Ik zou niet graag zoiets walgelijks onder mijn naam door de printing presses hebben willen jagen. Simenon is van de klasse Ischa Meijer helaas. Weg ermee.

Ben aan B.F. Skinners memoires begonnen.³⁴⁰

De eerste vijfentwintig pagina's taaie kost, betreffen zijn afkomst, maar dan: ‘The first personal possession I remember was my Teddy Bear’, aldus een der meest vooraanstaande psychologen uit de tweede helft van de twintigste eeuw. ‘Its imitation fur was light brown and it had a white knitted cap and jacket.’ Deel I eindigt op pagina 47 met de mededeling dat zijn moeder de broek aan had ‘and apparently she gave my father very little sexual satisfaction.’ Ik moet zeggen, dat toen ik een paar jaar geleden het echtpaar Skinner voor het eerst bezocht, de vraag door mijn hoofd flitste, hoe die twee het er ooit succesvol seksueel afgebracht zouden hebben. Misschien lezen we later hier nog wel over.

Deel ii: ‘Our backyard offered black cherries, red cherries (shared with the robbins) (...)’ en dan volgen anderhalve pagina over de eerste Ford in de familie in 1910. Toen hij vier of vijf jaar oud was, gapte hij een kwartje uit grootma's handtas om snoep te kopen. Dan pakte ik het vroeger op De Horst grootschaliger aan. Toen hij elf jaar was ontdekte hij per ongeluk wat masturberen was. ‘My innocence about sex was extraodinary’, schrijft hij. En verderop: ‘I never saw horses copulate.’ Ik vind het maar taaie kost.

338 nrc Handelsblad, 29 oktober 1975.

339 George Simenon, Letter to my mother, Brace Jovanovich, Harcourt, New York, 1976.

340 B.F. Skinner, Particulars of My Life: Part One of an Autobiography, Alfred A. Knopf, New York, 1976, 319 pp.

[p. 269]

Ben inmiddels al door 141 pagina's van Skinners herinneringen gevlogen: een slecht teken.

Playboy toont het nieuwste model van Triumph, de tr 7. Afschuwelijk. Die koop ik nooit.³⁴¹

Nam een kamer in het Californian Hotel en ging eerst naar het stoombad in Turk Street. Amerika is een land van afgetrainde cock suckers en loeiende politiesirenes. Tussen 17.00 uur en middernacht had ik minstens eenmaal per uur een andere kerel die aan mijn penis begon te zuigen. Sommige bezoekers van mijn cabine waren onacceptabel en dan moest je een smoesje bedenken om ze weg te krijgen. Maar andere gentlemen callers were absolutely devine.

Pas om 23.45 uur, toen een kerel met een vette snor binnenwandelde die ik aardig vond, heb ik de remmen los gegooid en het sperma laten vloeien dat hem kennelijk voortreffelijk smaakte. Zulke beurten krijg je niet in Thermos en ook niet in de Continental sauna in Parijs. Yanks are tops in this business.³⁴²

341 Nadat ik in 1981 mijn TR 6 bij Schiphol in de poeier reed, heb ik geen auto meer gehad.

342 Vandaar ook dat aids in de vs zou beginnen.

19 maart 1976

San Francisco

Fris, zonnig weer. Wandelde in Chinatown. Las Skinner bij het ontbijt en ben nu al op pagina 245.

Lunchte in het zalige, luxueuze Hyatt hotel. Ik heb de memoires van B.F. Skinner uit. Een ramp.

Ik denk dat Gerald Ford opnieuw president wordt. Of zou

[p. 270]

Hubert Humphrey op het laatste moment voor verrassingen zorgen? Jimmy Carter wordt niets.

Heb vier verschillende boekwinkels afgegraasd. Het aantal boeken dat in de vs wordt gepubliceerd, is gewoon verbluffend. Toch vond ik maar een boek dat me werkelijk interesseerde op dit moment: At a journal workshop, The basic text and guide for using the Intensive Journal, door Ira Progoff.³⁴³

Vanmiddag ontmoette ik, op advies van Lad Johnson in New York, de heer van der Wal op de 22ste verdieping van de Union Bank toren waar het Pertamina-kantoor is gevestigd.

Hij vertelde dat Suharto weinig decorum in acht nam en zonder meer een adjudant naar de woning van generaal Ibnu Sutowo had gezonden met de mededeling dat hij niet langer de baas was bij Pertamina en met pensioen was gezonden. Ibnu had nog gezegd: ‘Wil de president mij niet spreken?’

‘Dat is niet nodig,’ had de adjudant geantwoord. Die ellende heb je wanneer een staatshoofd zijn eigenlijke carrière bijna is begonnen als koksmaat aan boord van een schip van de Nederlandse Koninklijke Marine. De heer Van der Wal vermoedde dat de druk op Suharto, om deze corrupte generaal eindelijk de laan uit te sturen, te krachtig was geworden. Professor dr. Mohammed Sadli, of iemand anders, was van tevoren in kennis van gesteld van Suharto's besluit. Het moet als een donderslag bij heldere hemel zijn gekomen. Zo gaat het wel meer bij die meneer.

Later ontmoette ik op het plein bij het Hyatt hotel Andy Reed uit North-Carolina. Hij studeerde Engels aan de Columbia University, maar wil nu schrijver en acteur worden. Ik vond hem gevoelig en articulate. Hij had een knopje in zijn rechteroor. Hij liep mee naar het postkantoor. Ik gaf hem een zoen. Later ontmoetten we elkaar, als afgesproken, weer. We namen een snack in het Hyatt.

Nu werd duidelijk waar hij mee bezig was geweest. Op 21-jarige leeftijd was hij hier een zaakje begonnen, samen met een vriendje die vanuit Los Angeles opereerde, waarbij men filmapparaten verhuurde om pornofilms te kunnen vertonen. De meeste films waren bestemd voor hetero's, maar ze hadden ook een selectie voor homo's. De apparaten en films werden meestal door zakenlieden en mensen die een reputatie te verliezen hebben gehuurd, omdat zij zich niet in de hoerenwijken, sauna's of bij Marketstreet durfden te vertonen uit angst te worden herkend. De zaak was flink uitgebreid, met een depen-

343 Ira Progoff, At a journal workshop, The basic text and guide for using the Intensive Journal, door Dialogue House Library, New York, 1975.

[p. 271]

dence op Hawaï. Na een jaar had hij alles op zo'n manier verkocht dat hij er een maandelijks inkomen aan overhoudt. ‘My Father called my enterprise, a blue Disneyland. You can't see a busload of Japanese businessmen in Hawai going downtown to look at peepshows. We deliver them to their hotels.’

We hebben lang zitten praten.³⁴⁴ We zijn tenslotte naar de Rich Street Steambath gegaan waar we zalig in de hotwater whirlpool hebben gevreeën. Ik zeg het weer: seks in Holland is een vorm van pootjebaden vergeleken bij hoe hier de zaken worden aangepakt. Ik herinner me de zin: ‘Who speaks of wasted youth? I am 22 but don't know what to do with the best years of my life and when I am one day 70 years old, there is no way of living them again.’ Hij is overtuigd dat 40 procent van de mannen in San Francisco homo is.

Vannacht lag ik wakker in de sauna, ook door de keiharde muziek. Ik vroeg me af of ik het gehoereer in de steambaths ter wille van mam achterwege zou moeten laten, om te leven zoals zij het van me verwachtte. Terugdraaien is gewoon niet meer mogelijk en denk ik, ook niet noodzakelijk. Andy heeft gelijk. Als je 70 jaar bent, is het te laat de dingen nog eens dunnetjes over te doen.

344 Die gesprekken bevinden zich in mijn dagboek.

Los Altos Hills

Bezoek aan oude vrienden. William Kellogg kwam me in de Mercedes uit 1935 met open dak afhalen. 's Avonds zijn we naar een concert van de Peninsula Symphony gegaan.

21 maart 1976

Stralend weer. Vanuit mijn bed zie ik een hertje met grote flaporen het gras op komen lopen.

Ira Progroff s dagboekmethode is erop gericht ‘to enable an individual to draw upon his inherent resources for becoming a whole person’. Ik vraag me af of het streven naar a whole person niet even utopisch is als het streven naar ‘een nieuwe marxistische mens’.

Progroff meent dat een dagboek ‘establishes a person's sense of his own being by enriching his inner life with new experiences of a creative and spiritual quality’. Hij wijst vooral ook op ‘a regular and disciplined use’ van een dagboek. Het is een instrument ‘that reflects the inner movement of human life’. Het bestuderen van een dagboek vertoont ‘the continuity of a person's life both chronically and qualitatively: chronically in

[p. 272]

terms of the age spans of life in passage: qualitatively in terms of the contents of the life experiences.’

Lig heerlijk in een lange stoel in de tuin. Wat zou ik graag een brief aan mam schrijven: A Letter to a Grave.

22 maart 1976

Vladimir (Spider) Sabich (31), een blonde professional skikampioen is in Aspen, Colorado, is in zijn eigen huis door een Franse zangeres, Claudine Longet, doodgeschoten. Wat een waste! Er zijn tegenstrijdige berichten over hoe het is gebeurd, maar Sabich was onder de douche gegaan en werd dood, liggend op zijn rug, gevonden.

De Palo Alto Times³⁴⁵ presenteert een verhaal dat de cia zelf over een mogelijke jfk-samenzwering zou hebben gesproken. De Rockefeller Commissie schijnt onder de 1.500 documenten inzake de moord in Dallas, die onlangs werden vrijgegeven,

345 Palo Alto Times, 20 maart 1976.

[p. 273]

een stuk uit 1964 te hebben gevonden dat er op wees dat het noodzakelijk was om ook in Moskou en Havana onderzoek te verrichten naar mogelijke buitenlandse bemoeiingen bij de moord op jfk. De cia heeft zelf in mei 1975 een memo van 27 bladzijden geschreven en aan de Rockefeller Commissie overhandigd, getiteld: Review of Selected Items in the Lee Harvey Oswald File regarding Allegations of the Castro Cuban Involvement in the John F. Kennedy Assassination. Ik blijf het verdacht vinden dat de naam David Belin weer opduikt, de voormalige Warren Commissie-advocaat, die van de jfk-moord een soort levenstaak heeft gemaakt, maar dan strikt aan de kant van de regering, de cia en de Warren Commissie.³⁴⁶ Geloof absoluut niet in die Sovjet- of Cuba-connectie en nog minder wanneer uitgerekend de cia de goegemeente er op attendeert dat dit een mogelijkheid zou zijn.

346 Ook toen Oliver Stone's film jfk in 1991 uitkwam ontpopte diezelfde David Belin zich opnieuw als Stones scherpste criticus ten behoeve van de overheid en de Warren Commissie.

23 maart 1976

San Francisco

Gisteren in de late middag ben ik hier teruggekomen en naar het steambath in Rich Street gegaan. Het was opnieuw compleet bal. Ik raakte in een aantal combinaties verwikkeld van een, twee, drie en ook vier guys samen en besefte andermaal dat dit land het paradijs van seksueel rommelen is. Alleen hier weten ze wat seks bedrijven is. In de rest van de wereld leven slechts amateurs in het vak. Hoe komt dit toch? Het enige wat ik ondraaglijk vind, is de keiharde muziek.

Ik begrijp niet dat senator Frank Church zich beschikbaar stelt voor het Amerikaanse presidentschap. Het is volmaakt wishful thinking dat hij voor het Witte Huis in aanmerking zou kunnen komen na zich dermate bezig te hebben gehouden met het uitzoeken van smeerlapperij in de vs. Het is nog mooi dat hij leeft. Wie garandeert bovendien dat, als hij zou worden gekozen, ook hij niet binnen de kortste keren aan de dirty tricks van Washington zou meedoen?

William Safire schrijft vanmorgen: ‘The Communist invasion of Europe is well underway and the us is doing nothing to stop it.’ Die man is niet goed bij zijn hoofd.

Om 11.00 uur ontmoette ik advocaat Joseph Lawrence Alioto om te onderzoeken wat ik aan de Time-zaak zou kunnen doen. Hij leek me vrijwel meteen achterdochtig en vroeg bijvoorbeeld of ik inderdaad een vriend was van sovjetdiplomaten.

[p. 274]

‘Yes, I am,’ zei ik en gaf achtergronden. Ook hij sprak als zijn oordeel uit dat het verhaal in Time libel was. Maar Alioto waar in schuwde, dat het tot tien jaar geleden voldoende was om aan te tonen dat er over iemand gelasterd en gelogen was. Tegenwoordig moet men bij een dergelijke klacht ook buiten iedere twijfel malice, dus opzet, aantonen. Hierdoor resulteren slechts drie van iedere veertig lasterprocessen in een daadwerkelijke betaling. ‘Your case against Time would mean a lot of hard work.’ Maar na nog een half uur doorpraten bood hij aan te zullen meewerken, indien ik in de toekomst een advocaat zou aanstellen om Time in rechten aan te spreken. Alioto strijdt al sedert 1969 tegen look-magazine, omdat dit blad had gepubliceerd dat hij, toen burgemeester van San Francisco maffiaconnecties had. Er staat twaalf miljoen dollar op het spel. In de zes jaar had hij uiteraard de nodige ervaring opgedaan bij het voeren van een libel-proces, waar hij mij van wilde laten mee profiteren.³⁴⁷

Lunch in de Hyatt. Het valt me op dat wanneer obers en bedienend personeel overdreven buigerig en onderdanig doen, me dit grenzeloos irriteert en ik zeer onaardig reageer. Ik weet niet waarom ik hier zo fel op ben. Ik moet er beter op letten. Ik liep trouwens tegen Sandy, de general-manager van dit hotel met een waarde van 40 miljoen dollar, aan. Hij is 29 jaar oud. Ook zoiets kan alleen in Amerika.

Gelukkig kwam Andy Reed, met zijn bijzondere ogen, nog een keertje naar de Hyatt. Hij wil naar Ashville teruggaan, want zijn moeder zal in de senaat van North Carolina worden benoemd. ‘My father makes jewelry. I want to be some time with him and learn it too.’ Vader had ook de ring die hij droeg gemaakt. Hij wilde thuis in de tuin werken. Vrijdag zei hij nog dat hij New York de enige stad vond om in te wonen en daarnaar terug wilde gaan. Hij liep mee naar de air terminal. Toen ik de bus nam zoenden we elkaar ten afscheid.³⁴⁸ Zelfs twee keer. Dat moest gewoon.

In Los Angeles belde ik mijn vriend Bill Bast, die met het eten zat te wachten, terwijl ik zijn vriend Paul Huson zo op het hart had gedrukt na etenstijd te zullen arriveren. Ik nam een taxi. Ze hadden verse zalm uit Canada geprepareerd. Zij hadden Time ook gelezen.

347 Ik zou zijn aanbod later vergeten en nam nooit meer contact op.

348 Ik zou er veel voor over hebben te weten hoe het in 1992, als ik deze notities terugvind, met die jongen is.

[p. 275]

24 maart 1976

Los Angeles

Droomde dat ik een telefoontje van Peter verwachtte, dat niet kwam. Ik vroeg vrijaf om naar zijn moeder te gaan om hem daar te zoeken. Zou een notitie als deze, wanneer ik eens een Particulars of my life zal schrijven (à la Skinner), enige betekenis hebben?

We hebben gisteravond tot 01.30 uur over de ussr zitten praten. Er waren soms emotionele confrontaties. Bill en Paul zijn overtuigd dat man is man en uiteindelijk zullen ook de Russen bourgeois en kapitalistisch worden. Ik stelde hier tegenover dat, na wat ik in de Sovjet-Unie allemaal had gezien, ik er minder zeker van was dan voorheen dat het communistische experiment zou mislukken. Dit gesprek bewees andermaal hoe weinig de buitenwereld eigenlijk weet van wat er zich in de ussr in werkelijkheid afspeelt. Ik ben in ieder geval allesbehalve overtuigd dat het experiment per se zal mislukken. Het is verbluffend hoeveel dwaalbegrippen er in ons deel van de wereld over de werkelijkheid van de communistische wereld rondwaren.³⁴⁹

We lunchten op een terras bij Joe Allen Restaurant en hadden als altijd een serie interessante gesprekken over schrijven, romans en dagboeken. Maar onze verschillen inzake de ussr bleven fel en onverzoenlijk. Ze vonden mij double-faced over de sovjets. Paul vond me zelfs dishonest, maar ze voerden argumenten aan die niet stroken met wat ik heb gezegd, en die ik in de verste verte niet voel. Ik ga veel verder in het analyseren van de Russen. ‘Will the Kremlin succeed,’ zei ik, ‘door jarenlange constante indoctrinatie van gevoelens van solidariteit onder de totale bevolking van de ussr, om een geheel nieuwe samenleving op te zetten en inderdaad een soort nieuwe marxistische mens in de wereld te plaatsen? Dat is de hamvraag.’ Maar dan krijg je ook van Bill en Paul een antwoord als: ‘If you defend them, then why don't you live there if everything is so beautiful overthere.’ Het is diezelfde defensieve agressiviteit die je overal vindt als je over de Sovjet-Unie spreekt. ‘Only a benevolent dictatorship might achieve it,’ meende Bill Bast, ‘and that is what we are not prepared to accept.’ Ze waren zo fel dat ik zelfs overwoog eerder te vertrekken.

Paul vertelde dat als Bill iets zou overkomen hij er niet zeker van was dat hij het verlies van zijn vriend zou overleven. Ik

349 Ze zouden uiteindelijk ruimschoots gelijk krijgen met de val van Gorbachovs hervormingsplannen, waar de hele wereld verheugd over was en waar ik, althans in 1992, nog niet zo zeker over ben. Werd er te vroeg gejuicht?

[p. 276]

probeerde iets te vertellen over Rilke's aanvaarding van totale eenzaamheid, ongeacht een lover of wie ook, maar begreep dat een dergelijke overweging niet in zijn gedachtewereld opkwam. Ik zou voor geen goud met hun relatie willen ruilen. Het is heel prettig om een love-relationship te hebben, maar deze denkbeeldige versmelting is een fictie zonder werkelijke levensvatbaarheid. Maar voor Bill en Paul schijnt het te werken. Time heeft in een brief³⁵⁰ aan Lee Eastman geantwoord, dat het blad van mening is dat het gerechtvaardigd was al die schandelijke dingen over mij te schrijven. Time zegt dat ik Bernhard ‘a beast’ heb genoemd in de Haagse Post. Ook dat is niet waar. Ik heb tegen Daan Dijksman gezegd dat ik enerzijds pb ‘een klier’ vond (wat bepaald niet ‘een beest’ is) en anderzijds dat hij ook ‘enorme dingen voor dit land heeft gedaan’. Een klier, omdat hij altijd de verkeerde vrienden had, zoals eerder in deze herinneringen ernstige bezwaren zijn gemaakt tegen zijn bijzondere vriendschappen met heren als Suharto en Mobutu bijvoorbeeld. Mr Eastman heeft nu besloten mijn zaak tegen Time niet te nemen. Hij zei door de telefoon: ‘If I take it, I want to do it all the way.’ Ik heb hem gevraagd het dossier naar Mora Henskens te zenden in de vn en zal een advocaat, die zij kent, benaderen.

Henry Kissinger heeft in Dallas gezegd dat de regering een militaire invasie van Cuba niet wil uitsluiten. Hij wenst ook niet dat de Sovjet-Unie en Cuba zich dieper en verder met het dekolonisatieproces in zuidelijk Afrika bemoeien. James Reston vindt het maar vaag geklets: ‘It would be helpful if Henry Kissinger would tell the country how he proposes to carry his warnings to the Soviet Union and Cuba out.’³⁵¹ Ik zou wel eens willen weten hoe de geschiedenis over 100 jaar tegen meneer Kissinger aankijkt.

Harrison Salisbury interviewt William Colby, oud-cia directeur, op televisie. Het is meer een uitwisseling van standpunten en heeft met een interview niets te maken. Ze spreken herhaaldelijk dwars door elkaar heen. Een man als Salisbury wordt hiervoor gekozen vanwege zijn ‘beroemdheid’, terecht of onterecht, zoals alles in de vs langzamerhand om de celebrity status draait. Ik heb nooit een hoge pet van Salisbury opgehad. Eenmaal ontmoette ik hem in New York in de Roemeense ambassade tijdens de ontvangst van Nikita Khrushchev.

Ik nodigde Bill en Paul uit om mee te gaan naar The Palms om een hapje te eten. Het was gezellig. Goed voer en een fles Châ-

350 Zie bijlage 47.

351 The New York Times, 23 maart 1976.

[p. 277]

teau Neuf du Pape. De ober, die ik aantrekkelijk vond, nam geen notitie van me, terwijl een andere ober, minder aantrekkelijk, er een punt van maakte mij een hand te geven bij vertrek. Vervolgens zijn we naar Studio One gegaan, een massaal dok met vele honderden jonge gays. Onvoorstelbaar wat hier rondloopt en beschikbaar is. Het duizelde me. De ene jongen is nog aantrekkelijker dan de andere. Wat een land!

Bij thuiskomst speelde Bill Mahlers Vijfde symfonie, wat een verademing was. Hierin komt de muziek voor die voor de film Death in Venice werd gebruikt. Op dat moment realiseerde ik me weer dit samen met Peter beleefd te hebben en hoe diep ik met hem verbonden ben. Soms vraag ik me af of die diepe vorm van affectie zich geruisloos heeft verplaatst van mam naar Peter, ook al is de ‘binding’ met een moeder eigenlijk niet verplaatsbaar.

Telefoneerde mijn oude vriend Kim Hocker die onmiddellijk over het verhaal in Time begon. Het overtuigt me opnieuw hoe essentieel het is dat ik die onzin gerectificeerd krijg.

25 maart 1976

De Herald Examiner komt met een bannerline: a cuba bloccade? De zenuwoorlog rond Fidel Castro wordt door Kissinger weer eens flink aangezwengeld.

Ik vlieg door Margaret Meads memoires, Blackberry Winter, My earlier Years, heen.³⁵² ‘I was the eldest of five children. But I have very few memories of my early childhood in which my brother does not play a part.’ Niemand weet er veel meer van, dat was waarom ik Sartre wantrouwde in The Words. Ik lees dit boek omdat ik haar ken en haar straks in New York weer hoop te ontmoeten. Maar ik word er niet door bewogen. Helemaal niet zelfs. Het is een klinische opsomming van gebeurtenissen. Door pagina 133 zette ik zelfs helemaal een kras. Zo moet het in ieder geval niet.

Breng de dag door aan het zwembad van Bill en Paul. Tweemaal per week komt de pool cleaner. Hij gebruikt een soort gas om het water te zuiveren en haalt er met een net de bladeren uit die erin zijn gevallen. Behandelt 30 zwembaden per dag voor 20 dollar per zwembad. Goody, het hondje, volgt me overal, net als Keke. Grappig zo'n beest. Wat gaat erin het hoofdje om?

Heb Lee Eastman geschreven, mede op advies van Bill, of er geen settlement met Time in zou zitten. Ik ben vast besloten

352 Margaret Mead, Blackberry Winter, My earlier Years, Pocket Books, New York, 1975.

[p. 278]

deze zaak door te zetten en de leugens te corrigeren. Ze schijnen bij Time tegen libel suits verzekerd te zijn.

Vanavond hebben Bill en Paul me meegenomen naar het Beverly Hills Hotel waar de Writers Guild of America the Writers 28th Annual Awards werden uitgereikt. Gore Vidal was de gastspreker. Eerst reden we naar vrienden van Bill, Richard en Esther Shapiro,³⁵³ die ik bij andere bezoeken ook al had ontmoet. Zij vertelden hoe men in Hollywood ideeën voor te maken films bij het leven van elkaar gapte. Wanneer een schrijver naar een studio ging met een voorstel voor een film werd gewoon gezegd dat ze een dergelijk voorstel reeds in portefeuille hadden. Je hoorde er nooit meer iets van, tot er een film opdook met het voorgestelde verhaal. In de stijl van Der Stern die alles over Bernhard wilde horen en vervolgens er een eigen verhaal van maakte. Het is een complete ratrace hier, wat me me andermaal duidelijk werd.

353 De Shapiro's zouden later beroemd en schatrijk worden omdat zij de soap Dynasty schreven.

26 maart 1976

Another beautiful day. Droomde van Peter.

Ik weet dat ik hevig in mijn slaap heb gehuild. Ik probeerde bij het wakker worden te reconstrueren wat er allemaal was gebeurd. Tevergeefs. Ik moet dan altijd aan de tranen van onze lieve mam denken, die ik als ondraaglijk beleefde.

Kim Hocker kwam me opzoeken. We zaten aan het zwembad. Hij was wat dikker geworden, maar nog steeds de atleet zoals ik hem in Parijs indertijd ontmoette. Hij geeft nog altijd tennislessen, precies als Frank Heckman. Hij studeert voor een ba in economie en een master's degree in recreation. Hier is de all-American boy, die buitengewoon positief op verschrikkelijke ervaringen in Vietnam reageert. Geweldig eigenlijk.

Ik heb Ira Progoff geschreven dat ik hem zou willen spreken. Hij schreef: ‘We each go down individually into the well of our life. The well of each personal existence is seperate and distinct from every other (...). It is the inner person, that is the essence and the meaning of life (...). The seed of the inner person is the essence of the human being. It carries the potentiality of life, and it is unique in each individual.’ Progoff ziet ‘active privacy’ als ‘the basic means of inner contact available to an individual (...). Privacy is primarily an inner place and a quality of being.’

Helemaal mee eens. Maar Progoff organiseert workshops om in groepsverband ‘the progressive building of the inner move-

[p. 279]

ment of energy drawing a life toward wholeness’ tot stand te brengen. Ik moet er niet aan denken in Progoffs workshop terecht te komen en naar het gebazel van problem children en neurotici te moeten luisteren om zo nog meer tijd te verdoen. Ik heb mijn eigen workshop die me prima bevalt.

Er schijnt een film te zijn uitgekomen met de titel Executive Action, waarin de moord op jfk met drie geweren wordt begaan. Burt Lancaster speelt erin mee. Ze blijven in de Dallas-zaak wroeten. Er is trouwens door de minister van justitie, Edward Levi, ook een nieuw onderzoek gelast naar de moord op dominee Martin Luther King. Er komt nooit een eind aan, omdat iedereen liegt.

Vanavond zijn we op bezoek geweest bij Billy Goldenberg, een man die voor veel films de muziek schrijft. Hij was aardig en had een vriendje van 31 jaar.

27 maart 1976

Mooiste weer van de wereld. Heb weinig zin te vertrekken. Had een vreemde droom. Mij werd verteld dat ik nog maar een paar weken had te leven. Ik rende van hot naar her om het gevaar af te wenden. Ik geloof dat het drama zich in Bosch en Duin, de plek van onze jeugd, afspeelde.

Bill Bast vertelde dat op private parties het nieuwste entertainment de vertoning van zogenaamde snuff-films was. Ze schijnen uit Argentinië en Latijns Amerika te komen en laten echte executies zien, werkelijke verkrachtigen en in het algemeen het seksuele misbruik van lichamen. Om een voorbeeld te noemen: je zag hoe een man zijn hoofd werd afgeslagen, waarop een andere kerel zich suf neukte in de mond van de afgeslagen kop. Zo'n film zou wat voor mij zijn. Ik doe de televisie uit als een luipaard een koedoe bespringt. De moderne beschaving kent geen grenzen.

Bill en Paul brachten me in hun splinternieuwe Jaguar, nummerplaat bast-S naar het vliegveld voor mijn vlucht naar Tulsa. Dan en Judy Hamrick³⁵⁴ en hun zonen Mark en Craig haalden me af. We reden naar Coffeyville, een gat met 17.000 inwoners en 51 verschillende kerkelijke instellingen. Dan is zowat de baas van de Coffeyville Journal.

Wat me verbaasde was hoeveel zij zich herinnerden uit de zestiger jaren, toen we allemaal samenwoonden op Long Island. Ze vroegen hoe het met Loet Kilian was gegaan en met zijn

354 We woonden jarenlang in hetzelfde appartement op Long Island. Dan werkte in die jaren voor Associated Press in New York; zie vorige Memoires.

[p. 280]

plannen om piloot te worden. Dan beloofde in Kansas en Oklahoma naar een baan als vlieger voor hem te zullen uitkijken.

29 maart 1976

Tulsa, Oklahoma

Ben op weg naar Washington dc.

Progoff zegt dat een Daily Log ‘reflects the inner process of an individual's life’. Om die reden geloof ik ook dat er geen andere manier is om de groei van het brein, the rise of the mind, in alle denkbare facetten te bestuderen dan via een dergelijk document. Progoff: ‘Diary writing usually involves the unstructured, chronological recording of events in a person's life as he perceives them.’ Progoff, van huis uit psychotherapeut, wil via de Intensive Journal methode en workshops de levens van mensen beïnvloeden, transformeren en verbeteren. Dat zal wel te maken hebben met de benadering van de mens als lijdend voorwerp, als iemand die psychotherapie nodig zou hebben (volgens Progoff). Waarom niet the whole person beschouwen zoals hij is en over de jaren is geworden? Wat ik altijd ten aanzien van dit dagboek denk, is dat het zal aangeven hoe ik op mijn zeventigste de mens ben geworden, die ik dan zal zijn.

Opmerkelijk is dat ook Progoff adviseert om bij het opstaan zoveel mogelijk van wat men zich van dromen kan herinneren te noteren. Ik doe dat ook zo getrouw mogelijk. ‘To remember a small piece of a dream is like catching a fish by a tail. If we hold on to it, we can draw the whole fish in.’ Was dit maar waar. Bij mij blijft een fragment van een droom altijd een fragment.

Er is al enige tijd een campagne aan de gang tegen Daniel Schorr van cbs News, die geschorst is omdat hij gebruik maakte van ‘lekken’ die de cia betroffen. Schorr kreeg een geheim gehouden rapport van the House Intelligence Committee te pakken. Het was bestemd voor publicatie in de Village Voice maar Schorr draaide er een kopie van en zou die ‘verkocht hebben’. George Bush, de directeur van de cia, noemde de publikatie schadelijk voor de nationale veiligheid. Tom Wicker schreef: ‘Bush took refuge in the ancient governmental dodge, “if you only knew what I knew”.’ Wicker zegt dat wat Bush ook verder op televisie mag hebben gezegd, zoals dat het Congres twee tegen één stemde om de gegevens niet vrij te geven: ‘society should be ruled by laws, not men’ (Ford or Bush), en zo is het natuurlijk precies.³⁵⁵ Hoeveel mensen beseffen wat er zich werkelijk in Washington afspeelt?

355 The New York Times, Tom Wicker, 24 februari 1976.

[p. 281]

Anthony Lewis gaat door waar Wicker ophield. Hij stelt dat na Watergate werd verwacht dat het Witte Huis voorzichtiger zou zijn informatie aan het Congres te onthouden. Help het je geloven. ‘President Ford has now made a claim of executive privilege that rivals the palmiest Nixon days in extravagance - and in one respect may indeed outdo them.’ Nadat een cia-agent in Athene werd vermoord, gebruikte Ford dit incident om de schuld te geven aan ‘lekken’ die tot de dood van de spion hadden geleid. En nu, zo klaagt Lewis, wordt Schorr van alle kanten aangevallen ‘while nothing is done about cia and fbi officials who grossly abused their power and told flagrant lies. It indicates the present mood in Washington.’³⁵⁶

I.F. Stone, that rare bird in us Journalism, gaat nog veel verder in een analyse van vijf pagina's voor The New York Review of Books.³⁵⁷ the schorr case: the real dangers heet zijn stuk. Stone pinpoints het werkelijke doel van overheden om stukken geheim te verklaren. Op die manier kunnen ze later ‘manipulate the public mind by selective declassification.’ Nog voordat de New York Times en andere media hadden kunnen publiceren dat de cia had besloten de Koerden aan hun lot over te laten om de sjah van Iran ter wille te zijn, kreeg Daniel Schorr dit nieuws te pakken voor cbs. Mitchell Rogovin, advocaat voor de cia, greep in om de onthulling te voorkomen. Schorr liet zich niet intimideren, maar moet zijn moed thans bekopen met een schorsing van zijn werk voor cbs. ‘The heart of the evil’, schrijft I.F. Stone, ‘lies in the “dirty tricks” in which the cia has specialized and which other intelligence agencies, especially the fbi, have also practiced. A government cannot carry on lawless activity in public. If it is going to use assassination, burgarly, bribery, corruption of elections, agents provocateurs, covert slander, it can only do so in secret.’ Het Congres wordt gereduceerd tot een machteloze bystander en dat is wat er in de vs al jaren aan de gang is, te beginnen met de regering van Dwight D. Eisenhower. Lange vliegtochten geven me altijd de gelegenheid wat dieper op actuele zaken in te gaan.

Paul Zimmerman stelt dat Skinners memoires ‘deprive his narrative of a crucial emotional dimension.’³⁵⁸ Precies mijn bezwaar. Christopher Lehmann-Haupt zegt in de Times dat het boek van Skinner ‘zich ontvouwt als een film van Frank Capra’. Wat een onbedaarlijke onzin. Het is een ondraaglijk vervelend en eentonig boek. Lehmann noemt Skinner wel een verre

356 The New York Times, Anthony Lewis, 25 februari 1976.

357 The New York Review of Books, I.F. Stone, 1 april 1976.

358 Time magazine, 5 april 1976.

[p. 282]

neef van dr. Strangelove: ‘His determination to view human beings as mindless machines (dat deed Skinner overigens helemaal niet), his experiments with mazes and other controlled environments, his suggestions that human environment can be perfected through conditioning, his syntactically glutinous theoretical statements all militate, at least in the popular mind, to suggest a narrowness in the man, a certain lack of humanity.’³⁵⁹ Zo kletst iedereen over Skinner mee. Ik vraag me af wie van de kletskousen zich de moeite namen niet alleen zijn werken te bestuderen, maar de man thuis te gaan ontmoeten. Ik geloof inderdaad - en hij staat voor mij dan ook in schril contrast met Carl C. Rogers³⁶⁰ - dat Skinner van huis uit een kleinburgelijke droogkloot is, en dit altijd is gebleven. Hoe kan het ook anders? Hij is het nu eenmaal. Maar waarom dan geschreven dat hij ook menselijkheid mist? Nee. De hogepriester van het Amerikaanse behaviorisme mag schreeuwende beperkingen en grenzen aan zijn mindscape hebben, maar hij is tegelijkertijd een zeer toegewijd specialist, die zonder twijfel een betekenisvolle bijdrage leverde aan de bestudering van the human mind.

359 The New York Times, 26 maart 1976.

360 Zie Memoires 1970-1971.

30 maart 1976

Washington D.C.

Logeer bij Barbara Applegate, die al achttien jaar lezingen voor mij boekt.

Het hooggerechtshof heeft weer eens een compleet archaïsche wet aangenomen en nog wel met zes tegen drie stemmen. Staten binnen de federatie mogen mensen die homoseksuele daden bedrijven, vervolgen en in de gevangenis zetten, ook wanneer beide partijen vrijwillig homoseksualiteit bedrijven en ook wanneer zij dit in de privacy van hun eigen woning doen. Er werd uitdrukkelijk bij gezegd dat de privacy of a home allerminst mensen vrijwaart om zich het recht toe te eigenen er dan maar op los te rotzooien. Het is eigenlijk te gek om los te lopen. Het lijkt wel de Sovjet-Unie. Wanneer homo-activiteiten dus een misdaad zijn, zullen ze de steam-baths ook wel mogen sluiten, maar aangezien die door de maffia, in samenwerking met locale politie-instanties worden gerund - die er veel geld mee ophalen - zullen die eldorado's van seksueel frommelen voorlopig wel openblijven.

Om 10.50 uur ontmoette ik Sukarno's advocaat, mijn oude vriend Joe Borkin. Hij had Time gelezen en zei: ‘Bill, you have

[p. 283]

not much of a case against them. It is hardly libel, because they call you an anti-Bernhard man, which is not that bad. We all know he is a crook. It would have been worse, when they had called you a friend of Bernhard. I am counsel to Jack Anderson. He just had to pay 75.000 dollars to win a libelsuit. And why did he fight it? Because he cannot begin to settle libelsuits, because everyone would try to get money out of him. The same goes for Time. They know you are poor and have no money to fight them. So, they don't settle. They can't afford to. Word would get around if they did. Time is a formidable organisation to take on. Their biggest power, being the money they have available to fight you. You would have to pay thousands of dollars to pay lawyers to take dispositions. I am not saying, you should drop it. But think about it carefully. Otherwise, better forget it and turn to more positive things. Don't aggrevate yourself. It is not worth it. Look what is presently happening to Daniel Schorr. After the New York Times attacked him, John B. Oakes wrote that nasty editorial, everyone is turning his back upon Schorr. We can only support him morally.’³⁶¹

Ik vroeg Borkin natuurlijk voor de zoveelste keer of hij nu een boek over Bung Karno zou schrijven, zoals hij in al die jaren vele malen had beloofd. Deze keer antwoordde hij: ‘Well, I might talk about him in my autobiography.’ Loyalty is a rare commodity in the modern world.

Even later wandelde Tom Atkinson zijn kantoor binnen.³⁶² Hij zag er prima uit, wat ouder, wat gedistingeerder misschien. De laatste keer dat ik hem ontmoette, was in 1957 in Jakarta. Hij had een boek geschreven over zijn Indonesische bemoeiingen maar het was nog te vroeg om het uit te geven, daar nog teveel betrokken personen in leven waren. Ik vraag me altijd af waarom een boek dat waar is, niet het daglicht zou kunnen verdragen, wanneer het eenmaal geschreven is. Hij scheen ook nog steeds te twijfelen aan de belangrijkheid van zijn bijdrage. Hij heeft dr. Subandrio bezocht in de gevangenis, na de dood van diens vrouw. Ook schijnt hij Ruslan Abdulgani te helpen bij het schrijven van zijn memoires dat in een aantal delen door Cornell zal worden uitgegeven.

Lunchte met gpd-correspondent Henk Leffelaar, wat buitengewoon gezellig was. Ons beider Indische verleden speelt er parten bij. Het amuseerde hem dat een ober - die overigens

361 Borkin was in de roos met zijn analyse van mijn kansen inzake Time, maar mijn gevoel van woede over de oneerlijkheid van het artikel had de overhand. Ik ging door.

362 Atkinson ontmoette ik in 1956 in gezelschap van Bung Karno in Italië, samen met Borkin, als Sukarno's adviseur.

[p. 284]

niet in aanmerking kwam - openlijk met me flirtte. Hij belaagde zich er over hoe de gpd hem behandelde met het oog op kinderbijslag. En hij vond het nog vervelender dat hij, nu hij naar Londen zou gaan, een huis met acht trappen moest accepteren. ‘Jan³⁶³ kan enerzijds erg aardig en innemend zijn, maar zijn andere kant is die van een crook.’³⁶⁴ Hij preciseerde:

‘When the chips are down, he is never on our side, but where his salary is.’ Henk vertelde een huis in Holland te hebben en een boerderij in Friesland. Ik vraag me altijd af waar onze buitenlandse correspondenten het geld vandaan halen voor zulke extravangante luxes.

Henk had bij geruchten vernomen dat Dewi Sukarno mij had bedreigd om vooral niets tegen prins Bernhard te ondernemen. Peter Schroeder had hem vanmorgen bij terugkeer uit Nederland opgebeld en gezegd dat het land uiteenviel. ‘Den Uyl had tegen het pvda-bestuur gezegd: “het gaat zo niet langer”.’

Ben de film One flew over the cuckoo's nest gaan zien. Scary at times.

363 Jan van Beek, hoofdredacteur van de gpd.

364 Zoals ik later zou ervaren toen Van Beek mij voor de gpd naar India zond om de reis van prins Claus te verslaan. Van Beek veranderde als een blad aan een boom en toonde zich hoogst onbetrouwbaar onder druk van ‘officieel Den Haag’.

31 maart 1976

Daniel Schorr belde en zei dat zijn moeder was overleden, maar hij wilde me desondanks wel per telefoon een interview geven. ‘Journalisten komen achter de waarheid, òf het lukt niet. Dat is nu eenmaal een onderdeel van het democratische proces,’ aldus Schorr. ‘Het is in zeker opzicht een spel. Soms win je, soms verlies je. Het is niet juist dat alles geheim wordt gehouden. Dat schaadt een ordelijke samenleving. Het is mijn ervaring als journalist dat de meest zaken die bekend moeten worden, in het algemeen ook in de publiciteit komen. Na het Watergate-schandaal hebben overheidsdienaren overal maar geheim op gestempeld. Daniel Elsberg was een voormalige militaire strategist van het ministerie van Defensie, die het niet langer met zijn geweten overeen kon komen en ertoe overging zijn mond open te doen.’

Ik vroeg hem naar zijn mening over het Warren Rapport en de moord op jfk. Schorr noemde zowel Gerald Ford als advocaat David Belin de voornaamste verdoezelaars van de moord in Dallas. Zowel de fbi als de cia hebben in commissie over alles gelogen wat met de dood van Kennedy te maken had. ‘The credibility of Government agencies has been completely destroyed.’ Schorr was van mening dat Richard Nixon eigenlijk

[p. 285]

als de nood het hoogst was meestal uitstekend functioneerde. ‘Hij zag bijvoorbeeld kans een kwijtschelding van vervolging te bewerkstelligen door voornamelijk ook generaal Al Haig te manipuleren,’ aldus Schorr. ‘Hij zorgde dat men inderdaad geloofde dat hij ten einde raad was. Hij speelde the mad king role en het werkte. Geef hem wat hij vraagt, want hij is in staat het land op te blazen. Nu wordt er een nieuwe mythe in het leven geroepen,’ aldus collega Schorr, ‘dat Haig het land van de ondergang heeft gered ter voorbereiding van diens eigen presidentiële ambities.’

Van 12.45 tot 14.15 uur lunchte ik met kolonel L. Fletcher Prouty in het l'Enfant Plaza Hotel. Ook een aangename ontmoeting. Ik was het met sommige van zijn inzichten zeker eens. Hij vertelde dat een van de belangrijkste cia-heren hier altijd de lunch gebruikte, vandaar dat hij een oogje op de ingang hield. Prouty zei dat de media op dit moment onder ongewone druk stonden zich aan de regels te houden en geen onthullingen te doen die als staatsgevaarlijk zouden kunnen worden uitgelegd. Zelfs Jack Anderson lijkt voorzichtigheid in acht te nemen. ‘Willem, don't forget, the cia is controlled directly from the White House. And not at a cabinet level either. Straight from the Oval Office. But in reality it works the other way around. The cia imposes its will on the President. The Oval Office is under their control. There is no filtering organisation in between. According to us Law it is the National Security Council that should operate as a buffer between the military establishment and the White house.’

Kolonel Prouty was dan ook van mening dat zowel de commissie van senator Frank Church als die van het lid der afgevaardigden uit het House of Representatives, Douglas Pike, met hun onderzoekingen naar wat verkeerd was gegaan meer kwaad dan goed hadden gedaan. ‘They never looked at what should have been done and wasn't.’ Hij vervolgde: ‘It is as if you see a football team play and only see their mistakes and never help or guide them towards what they should have been doing. The Washington system operates all by itself. Or one could pose the question, does the system rolls the way it does, because that is what they are being told to do. Does the system have approval? Or do they fight like mad to do their own thing with approval? The President has no time to control everything, so the cia does it for him and is dominant.’

Ik zei dit een beangstigend verhaal te vinden. Prouty: ‘Of course it is. It is terrible. Therefore the media should stir up more noise. More books have to be written about this sub-

[p. 286]

ject.³⁶⁵ And now Jimmy Carter from Georgia runs for President. He is a complete outsider to Washington games. Who is going to inform him about what really goes on? Nobody.’

Ik vroeg welke rol George Bush zou spelen als directeur van de cia. ‘For the time being,’ aldus Fletch, ‘he will run a holding operation till the presidential election.’

Ik vroeg wat hij van het Warren Rapport dacht. ‘The whole thing is a damned lie. The only way to solve this murder is to have a full trial in Dallas. Lee Harvey Oswald did not do it. It becomes high time they start looking for the real killers. When a guy is killed in Texas, then the law prescribes that the trial should be held there. But the Warren Commission was set up in Washington to prevent this from happening. Actually jfk's body was kidnapped and taken to Washington in violation of the law.’

‘Do you give any credence of Fidel Castro or Nikita Khrushchev being involved?’

‘How could they run the cover-up from Havana or Moscow? The cover-up is after all a bigger crime than the actual shooting of jfk.’

‘But why is Gerald Ford party to this mess?’

‘Simple. Like Richard Nixon, he simply does what he is being told to do.’

‘By whom?’

‘Once Ford was caught up in the Warren Commission he could not escape. It was Lyndon Johnson who put him on to that body. You remember what lbj used to say about Ford: “He was too dumb to walk and chew gum at the same time.” Ford is caught in the web. He can't cut loose anymore. He has to trot along.’

‘And Kissinger?’

‘Henry is falling apart like Nixon before him. His big mistake in foreign affairs is that he saw everything in bilateral terms. He did not seem to realize in foreign affairs the realities of Israel. Henry and the Israelis always spoke to each other for the sake of survival. Now they say, next time Kissinger comes, let's talk to him on the phone. In relation to Henry, Nixon was at best a pawn. In our diplomacy, money is always the winner. We conduct foreign affairs like poker players. Much of the rest of the world plays chess instead. We do not know the philosophy of the true statesman who is capable of losing points, even give up some to win in the end.’

Kolonel Prouty en ik beginnen vrienden te worden.

365 Geen wonder dat kolonel Fletcher Prouty in 1990 uitgelaten was dat Oliver Stone hem als een van zijn voornaamste adviseurs aantrok voor de film jfk.

[p. 287]

De New York Times benadrukt dat Henry Kissinger, de zigzagger, nu weer tijdens een getuigenis voor het Senate Foreign Relations Committee ‘appeared to be playing down the notion of any imminent crisis with Cuba and the Soviet Union over military intervention in Africa and elsewhere.’³⁶⁶ Men blijft er van uitgaan dat Washington het volste recht heeft militair waar ook ter wereld in te grijpen om regimes in het zadel te helpen die Amerika welgevallig zijn, maar o wee als de tegenstanders hetzelfde doen, dan is de wereld te klein en wordt er gechanteerd en gedreigd om gelijk te krijgen.

Een man, die me al lange tijd intrigeert, Victor Zorza, professor aan de John Hopkins University School of Advanced International Studies, kwam vanavond naar het Empress Restaurant bij de Washington Hilton om met Barbara Applegate en mij te dineren. Zijn geschriften, meestal op de editorial page van de Herald Tribune, zouden door de heer J.G. Heitink van De Telegraaf geschreven kunnen zijn, dan weet je uit welke hoek de wind meest waarschijnlijk waait.

Barbara vond Zorza onhebbelijk en sluw. Hij vertelde van origine Pools te zijn en in 1941 als vlieger naar Engeland te zijn uitgeweken. Als sovjetspecialist raadpleegt hij voornamelijk Pravda en Izvestia en zet uiteraard zelf geen voet in de ussr. Hij vertelde voor een kolom soms 200 documenten te gebruiken. Afgezien van het feit dat ik zulke kletskoek niet geloof, heb ik maar niet gevraagd waar die documenten dan vandaan kwamen. Toen hij zag dat ik aantekeningen maakte, zei hij: ‘You cannot write about whatever I told you. I will take into account that you make notes anyway.’ Ik vroeg waarom hij in het dagblad Trouw schreef. ‘They pay me well.’

‘But, your type of articles should go to De Telegraaf.’ Maar ja, dan is Heitink c.s. zonder boterham, want die krijgt zijn materiaal uit Den Haag, zoals Zorza het uit Washington krijgt toegeschoven. Dat ze dit niet begrijpen bij Trouw.

Bij thuiskomst was Ronald Reagan op televisie. Hij dingt maar het presidentschap, dus alles wat hij zei, was erop gericht meer geld voor zijn campagne toegeschoven te krijgen en meer aanhangers te verkrijgen. Hij is in een frontale botsing met Henry Kissinger³⁶⁷ terechtgekomen omdat hij stelde dat Henry er alles aan deed om er voor te zorgen dat de Sovjet-Unie nummer een in de wereld zou worden. Voor Kissinger was de us Athene en de ussr Sparta. Reagan schijnt die benadering van zijn

366 The New York Times, 29 maart 1976.

367 Henry Kissinger zou ook na het heengaan van Gerald Ford nooit meer voor een hoge regeringsfunctie in Washington in aanmerking komen.

[p. 288]

adviseur, admiraal Elmo Zumwalt, ingegeven te hebben gekregen. Amerikaanse verkiezingscampagnes zijn nu eenmaal op de meest grove leugens en bedrog gebaseerd die men zich kan indenken. Wat Reagan vanavond allemaal over Cuba op televisie debiteerde, grensde aan het ongelooflijke.

1 april 1976

Brief van mijn vriend Jonathan Raymond. Een relatie is met brieven alleen niet in stand te houden, ongeacht hoeveel energie en gevoel je erin blijft stoppen.

Lunchte met Lester Brown van het World Watch Institute in de Cosmos Club. We spraken meer dan drie uur zeer intensief. Brown is een serieuze en toegewijde man. Hij runt het dit jaar opgerichte instituut, dat zich ten taak heeft gesteld globale problemen te analyseren. Hij gaf zeer op over zijn voornaamste medewerker, Erik Eckholm, die zojuist de studie Losing Ground, Evironmental Stress and World Food Prospects³⁶⁸ had uitgegeven. ‘Erik is going to be a superstar,’ aldus Lester.

Erik Eckholm

Lester Brown was zelf ook iemand om in de gaten te houden. Hij vroeg of ik wist wie Marshall Green was: ‘He is back now in Washington and is doing a study on population.’

‘I wished he had thought of the value of people, when he became an ambassador of the united States in Indonesia partly to a bloody coup by the military, that wiped out one million people,’ zei ik tegen Lester. Dit gesprek bracht me ertoe mevrouw Hartini Sukarno opnieuw een brief te schrijven, om te benadrukken hoe belangrijk het was dat zij haar gedachten over en herinneringen aan Bung Karno op papier zou zetten, voordat nog meer details uit haar geheugen zouden wegwaaien.

Oud-ambassadeur George Kennan heeft eindelijk een Amerikaans tegenwicht van Georgii Arbatovs Institute for the usa & Canada in Moskou opgericht. Samen met twee collega's van Princeton University is het eerste Center for Soviet Studies voorlopig ondergebracht in het Smithsonian Institute.

Ik ben vanmorgen bij een van de oprichters ervan, Frederick

368 Erik Eckholm, Losing Ground, Evironmental Stress and World Food Prospect, W.W. Norton & Co., New York, 1976. Eckholm zou later terechtkomen bij de wetenschappelijke redactie van de New York Times.

[p. 289]

Starr, binnengelopen. Hij ontving me vriendelijk, maar toen ik hem het verhaaltje in Time gaf, over een Pink House of Orange en mijn zogenaamde activiteiten in samenwerking met de kgb, betrok zijn gezicht. Professor Arbatov zal op 7 mei aanwezig zijn. Ik deed hem de gedachte aan de hand via Daniel Schorr een televisiegesprek tot stand te brengen tussen de twee directeuren van het usa- en ussr-instituut, Kennan & Arbatov.

Ik vind het opvallend dat Anthony Lewis³⁶⁹ over de democraat Jimmy Carter schrijft dat hij ‘the most interesting new political phenomenon this country has seen in a long time’ is. Lewis vergelijkt Carter met de onverwachte sprong naar de macht van jfk in 1960.

Natuurlijk meer dan walgelijk was, dat Ronald Reagan gisteravond op televisie verklaarde dat Gods doel was de vs te beschermen en dat diezelfde God hem, Reagan, had uitverkoren om zijn geboden uit te voeren, of woorden van die strekking. Woodward en Bernstein hebben de Final Days over de regering-Nixon geschreven.³⁷⁰ Tijdens een hoogtepunt in de crisis riep Nixon zijn minister van Buitenlandse Zaken bij zich. ‘The president broke down and sobbed’, schrijven deze twee journalisten. Even later stelde Nixon voor dat zij samen zouden bidden. Hij knielde op het karpet van het Oval Office, gevolgd door zijn minister. Nixon bad luid, vroeg om hulp, kalmte en vrede en vooral liefde. Hij was nog steeds aan het huilen. Henry dacht dat het afgelopen was, maar de president bleef op zijn knieën zitten. Hij bleef huilen. Daarop sloeg hij op het kleed en riep: ‘What have I done? What has happened?’ Kissinger nam de president in zijn armen om hem te troosten, ‘to bring rest and peace to the man who was curled on the carpet like a child’. Je vraagt je af of de presidentiële adviseur Nixon niet duidelijk had moeten maken dat alles wat er op dat moment gebeurde het gevolg was van een reeks jaren, waarin Nixon en Kissinger de wereld, Amerika en zichzelf op een grandioze manier constant hadden misleid.

De Washington Post meldde dat Kissinger aan Associated Press had gezegd dat Woodward & Bernstein het verslag van die ontmoeting hadden verdraaid en onnauwkeurig weergegeven. Om te beginnen konden ze dit alleen maar van Henry zelf hebben gehoord. Maar dat is Kissinger: van tijd tot tijd de waarheid spreken en dan met leugens de zaak proberen ‘recht’ te breien.³⁷¹

369 The New York Times, 29 maart 1976.

370 Bob Woodward en Carl Bernstein, The Final Days, Simon & Schuster, New York, 1976.

371 Het allerontstellendst blijft dat vijftien jaar later ‘de wereld’ alles is vergeten en Nixon en Kissinger weer tot de ‘notabelen’ onder de staatslieden behoren.

[p. 290]

Jonathan belde als verrassing uit Chicago. ‘Hi, Babe’, begon hij. Voorlopig woont hij in bij de grootmoeder van zijn vijfjarige zoon Adam. De moeder van de jongen is ervandoor. ‘The old lady is a little cuckoo but I have no other place at the moment to go.’³⁷² Hij had momenteel ook geen werk. ‘But I am trying to set up a business with two other guys.’ Ik vroeg of hij genoeg kleren en eten had. ‘Well, Willem, not too much.’ Ik vertelde dat ik met de gedachte speelde toch in Californië te gaan wonen en dan moest hij ook komen. Intussen was op televisie een twee uur durende reconstructie van het Charles Manson-incident in Californië waarbij de beeldschone Sharon Tate was vermoord. Morgen volgen nog twee uur televisie over dit drama. Billy Goldenberg verzorgde de muziek. Zulke docudrama's zouden eigenlijk niet moeten worden gemaakt, laat staan van coast tot coast worden vertoond.

Het televisienieuws was bovendien vrijwel geheel gewijd aan nog meer misdaad. Vanavond werden drie politiemannen bij een vuurgevecht in Miami doodgeschoten. cbs liet vrolijk de stervende agenten nog eens in beeld zien. Ik denk dat het een overblijfsel is van de oorlog in Vietnam toen mensen jarenlang aan de buis gekluisterd zaten - met een glas whisky in de hand - om zich te vergapen aan het sneuvelen van hun bloedeigen kinderen in de jungles van Azië. In de Manson-Tate-film was een meisje aan het woord dat in detail vertelde welke geluiden er uit de mond van de afgeslachte Sharon Tate kwamen, ‘while blood was running from her head towards her stomach (...)’. Daarop vertelde zij hoe Manson een vork in de maag van een der andere slachtoffers stak en ‘wabbled it back and forth’.

Margaret Mead heeft de Washington Press Club toegesproken. Heerlijk, wat deze dame allemaal debiteert:

‘The family isn't dead anymore than God was. He is recovered.’

‘Homosexuality is perfectly good for some people. Extreme heterosexuality is a perversion.’³⁷³

‘I think happiness is a lousy concept. Any society where people go around saying “I am happy” is doomed. Most people in the world never heard of happiness.’

‘We are awfully concerned about being able to make six American Winston Churchill's.’

372 In 1992 woont Jono in een mooi eigen huis aan het meer van Chicago en werkt nog altijd als timmerman. Adam studeert.

373 Margaret en ik spraken dikwijls over homoseksualiteit; daarom wilde zij ook Peter ontmoeten.

[p. 291]

Marriage is like the New York subways: you have to get on the train to find out if your are on the wrong train. There are in marriage no maps.’

2 april 1976

Vlieg naar New York. Jack Anderson neemt het op voor Daniel Schorr: new leaks and hypocrisy. Hij maakt Henry Kissingers gezeur over lekken naar de pers belachelijk, als zou dit zijn diplomatieke gesprekken en onderhandelingen bemoeilijken. Toen Schorr voor de regering vervelende informatie naar buiten bracht, schreeuwde Kissinger: ‘McCarthyism!’ En president Ford bood aan het apparaat van de fbi ter beschikking te stellen aan het in allerijl uit de mottenballen gehaalde House Ethics Committee dat moest onderzoeken waar ‘het lek’ vandaankwam. Anderson wijst er verder op dat een van Kissingers eigen, meest vertrouwde assistenten, zelf een geheim memorandum over gesprekken van Henry met sommige leiders in het Nabije Oosten opzettelijk liet uitlekken. Maar dat was dan een lek dat ten doel had Kissinger voor het publiek af te schilderen als ‘a genius among pedestrian diplomats’. Met andere woorden: de superschijnheiligheid van Washington is dat je lekken en lekken hebt; lekken, de regering welgevallig en bedoeld om het prestige van overheidsklootzakken als Kissinger te doen toenemen. En er zijn lekken die de regerende kliek de gordijnen in jagen. Dan moet de fbi eraan te pas komen.

Ik heb mijn bagage naar het ymca op de 47ste straat gebracht en ben regelrecht naar Everards Baths gegaan. Al het eerste kwartier dat ik binnen was, lebberden achter elkaar drie verschillende black guys aan mijn penis. Ik denk dan altijd weer aan mijn moeder, hoe zij ons grootbracht, als baby waste, voedde en er op toe zag dat we schone en reine baby's waren. En vijftig jaar later hoereer je in een New Yorks stoombad en de hemel mag weten hoeveel kerels er aan je fluit zitten.

3 april 1976

New York, Waldorf Astoria

Ik ben tot vanmorgen 06.30 uur in Everards gebleven. Er waren vannacht momenten dat ik dacht: wat doe ik hier, ik moet weg, ik word er misselijk van. Maar dan wandelde er even later een guy mijn cabin binnen, die op een dermate professionele en aangename manier aan de gang ging, dat je dacht: dit kan ik niet laten lopen, al zou ik het willen. Toch is seks in Californië anders en aangenamer. Hier in Manhattan is het eigenlijk pure

[p. 292]

perversiteit. Er worden voortdurend ‘poppers’ gebruikt en waarschijnlijk ook drugs, want sommige kerels gaan als in een trance aan de gang. Je hoort ze ook overal op de gangen in andere cabin's bezig, met gekreun, gevloek en de meest dierlijke geluiden van heerlijkheid, pijn, en woede. Er wordt ook op billen geslagen met uitroepen als ‘Jesus, I love your ass man!’ wat mij zojuist overkwam. Soms verschijnen geheel geklede sadisten, meestal in krakend leer, bij de deur. Het lijkt heel lang geleden dat wanneer je in Everards kwam, je aardige, schone, aantrekkelijke, door en door gezonde jongens ontmoette, waar je mee lag te praten en te vrijen. Wanneer je dan uiteindelijk in een nummer terechtkwam, had dit ergens nog een schijn van love making. Vannacht lag er inderdaad een heerlijke neger een paar uur in mijn armen, die net zo lang lag te mieren en te rommelen tot ik inderdaad mijn zaad in zijn mond pompte. Maar tezelfdertijd hebben we elkaar ook enigermate aardig gevonden. Verder heb ik niemand werkelijk omhelsd of gezoend. Dat was in Californië toch anders. Bovendien heb ik 70 procent van de gentleman callers, die vannacht bij het schemerlicht mijn kamer binnenkwamen en me soms wakker maakten, met een smoesje de deur uitgewerkt.

Na het ontbijt in de Waldorf ging ik de stad in. Ik liep warempel tegen Oliver Stone aan. Hij zag er niet goed uit. Hij leek me zenuwachtiger dan anders. Maar zijn ogen stonden even animal-like als altijd. ‘I screwed all night man,’ zei hij. In december was zijn huwelijk met Najwa Sarkis geëindigd, nadat zij elkaar in totaal zeven jaar hadden gekend, the classic seven year itch dus. Hij had een film gemaakt en geregisseerd, maar had ruzie gekregen over geld. Hij heeft een schuld van 6.000 dollar aan Najwa.

4 april 1976

Breakfast as usual here. J. Anthony Lukas is in India op zoek gegaan naar de bewijzen dat Indira Gandhi in een tiran zou zijn veranderd, à la Sukarno nota bene. Dit soort mensen heeft één model voor de hele wereld in hun hoofd. ‘She - Indira - has few real convictions’, aldus schrijft asshole Lukas in de New York Times vanmorgen. Ik zal een extra krant kopen om ambassadeur Bajpai in Den Haag die onzin te sturen. Zou nu met Mohit Sen in India willen spreken.³⁷⁴ Dan kom je tenminste te weten wat er werkelijk aan de hand is.

Ben mijn oude vriend Bernard Person (82) in kamer h-721 van het New York Hospital gaan opzoeken. Ik haat ziekenhuizen,

374 Zie Volume II Limits to Growth, Putnam, New York 1975.

[p. 293]

maar dit moest. Ik herinner me zo precies hoe ik hem in februari 1957 voor het eerst in de vn ontmoette en hij in volle glorie een gesprek met mij voor de Haagse Post maakte. Nu vertelde hij dat zijn gal niet langer werkte. Er moeten stenen uit zijn blaas worden verwijderd. Hij is fysiek een puinhoop geworden. Ik ben zeer met hem begaan. Er komt niemand meer bij hem. Wij, de nog volop levenden, vergeten al te gemakkelijk de ouderen en zij die lijden. Ik zou natuurlijk voor De Journalist een artikel over hem moeten schrijven en een noodkreet doen uitgaan. Ze zouden het waarschijnlijk niet eens opnemen. Ik herinner me dat toen ik Peter tien jaar geleden ontmoette, het me steeds verbaasde hoe diep doordrongen hij toen al, als 21-jarige jongen, was van dit soort zaken. Ik kon mam nooit van deze kant van Peter overtuigen. Lieve jongen; ik verlang naar hem. Ik ben dankbaar naar Person te zijn toe gegaan. Hij was erg oud geworden, maar uitstekend bij zijn hoofd en geestig als altijd.

Person was erg affectionate. Hij nam mijn hand terwijl we spraken en hield die vast. Het ging door me heen dat dit wellicht een afscheid was.³⁷⁵ Hij zag er eigenlijk vreselijk uit. Hij sprak over de twaalf jaar dat hij voor nrc Handelsblad had gewerkt zonder ooit een brief van Jan Sampiemon te hebben ontvangen. Toen André Spoor in september voor de Algemene Vergadering van de vn naar New York was gekomen, heeft Person zijn hart bij hem uitgestort. André had beloofd bij zijn terugkeer op de redactie op 9 oktober 1975, als eerste agendapunt de belangen van Person te zullen onderzoeken. Helaas wacht de arme man nog altijd op bericht van Spoor.³⁷⁶ Er komt geen enkele reactie meer uit de redactie van de nrc en van de artikelen die hij nog bleef zenden, werd geen meer geplaatst. Hij wreef mij trouwens onder mijn neus dat ik hem altijd Den Vaderland Getrouwe had beloofd en die belofte was ik ook niet nagekomen. ‘Ik had vooral willen lezen wat je over Max Tak hebt geschreven,’ aldus Person, die zich buitengewoon helder zijn eeuwigdurende controverse - meer een persoonlijke oorlog - met Tak herinnerde. Person is een oude vriend, die ik nu twintig jaar heb gekend. Ik was aangedaan.

Terwijl ik op Third Avenue en de 67ste straat uit het hospitaal kwam, liep ik opnieuw tegen Oliver Stone aan. Fate! ‘So, you work for the goddamn Russians now,’ zei hij, kennelijk refererend aan het Time-artikel, dat hij ook had gelezen. ‘We

375 Ik geloof dat het inderdaad de laatste keer was dat we elkaar ontmoetten.

376 In 1992 verbaast me dit allerminst meer van André na mijn eigen ervaringen in 1985.

[p. 294]

should bomb that country into oblivion,’ zei de oud-Vietnam-strijder. Hij zei op weg te zijn naar ‘a rich chick’ en zag er dan ook geschoren, gewassen en weer super animal-like uit.

Toen ik later het appartement van dr. Margaret Mead binnenkwam aan West Central Park, omhelsde zij me als een oude vriend. We gingen de zitkamer in waar ik Rhoda Metraux ontmoette, ook een antropologe, die sommige van Margarets boeken bewerkte.³⁷⁷ Rhoda was bezig quiche lorraine te bereiden. Er hoorde vooraf een afschuwelijk soep bij en een redelijke sla en frambozen toe. Door het onduidelijke gebabbel van Rhoda, kwam er absoluut geen behoorlijk gesprek tussen Margaret en mij van de grond, wat me speet. Margaret: ‘Youths of today live in such a fragmented world, they can only see the pieces.’ Zij liet erop volgen: ‘Did you see that someone offered the Beattles a 50 million dollar contract? That is to say, if they would come together again.’ Zij volgt alles. Ik vroeg haar hoe ze over de ontwikkelingen in India en over Indira Gandhi dacht. ‘I was given last night an elegant dinner by the Indian ambassador. I made a keynote address.’³⁷⁸

Toen ik het onderwerp ‘the new Marxist Man’ aansneed, antwoordde Margaret eigenlijk enigszins verontwaardigd dat zij in de vijftiger jaren een task force naar de ussr was voorgegaan en in 1951 een boekje hierover had geschreven: Soviet attitudes towards authority. Het was een interdisciplinary benadering geweest van Russische karakterproblemen gepubliceerd door de Rand Corporation. Ik dacht even: jij ook?³⁷⁹ Zij stelde dat wanneer sovjetmensen de gelegenheid zou worden geboden vrije verkiezingen te hebben, zij de communisten linea recta terug aan de macht zouden kiezen. ‘Look, they never had it so good,’ aldus Margaret Mead. ‘But at the same time, I consider the Kremlin extremely dangerous. They are out to conquer the world.’ Zij voegde er een aantal regels over de expansie in Afrika, zoals Angola, aan toe. ‘But the Soviets are afraid of China.’ Ik was het hier mee oneens en zei dat dit het spel was dat ze voor de wereld speelden, maar dat ik niet dacht dat het Kremlin werkelijk bevreesd was voor China, zeker niet bij de stand van de huidige sovjetatoomarsenalen. Daarop volgde een uitvoerige uiteenzetting dat geen enkel land atoomwapens zou kunnen inzetten zonder een wereldoorlog te ontketenen. Ik ging hier tegenin en zei te denken dat de vs er geen enkel bezwaar tegen zouden hebben, wanneer de Sovjet-Unie en Chi-

377 Later publiceerden zij samen Aspects of the Present, 1979.

378 Ik word helaas niet wijs uit de aantekeningen die ik hierover maakte.

379 Omdat de Rand Corporation nauw samenwerkt met de cia.

[p. 295]

na elkaar met atoomraketten bestookten. ‘Would it not be, in the case of Washington thinking, a case of good riddance?’ vroeg ik.³⁸⁰

In de dinner room stond overigens een oefenfiets. Ik keek beide dames nog eens aan en dacht: wie van hen zou er nog gebruik van maken?

(wordt vervolgd)

380 Er zijn nog meer aantekeningen over die lunch in mijn dagboek.