Memoires 1975-1976

[p. 191]

[Amsterdam (vervolg)]

vermeld dat de prins vorig jaar juni ontkende van welke zijde ook steekpenningen te hebben aangenomen. ‘Yesterday, he was not available for comment.’

Air France toestellen zijn oncomfortabel.

Vraag me af of Dewi Sukarno zal willen meewerken. Nee heb je, ja kan je krijgen. Ik zal haar 2.000 dollar aanbieden en houd zelf 8.000. Neelissen liet tenslotte doorschemeren dat indien er meer geld nodig was hij het ervoor over had. Het is een delicate missie. De komende dagboekpagina's zullen mogelijk belangwekkend zijn.

Tijdens het pianorecital van Igolinsky zat Wim Klinkenberg in de bureaustoel bij de telefoon. Hij vertelde nu dat er voortdurend geluiden door het toestel waarneembaar waren geweest, terwijl de hoorn op de haak lag.

Igor Cornelissen van Vrij Nederland belde om mijn mening over de Lockheed-zaak te kennen. Wim Wertheim telefoneerde, want hij had filmbeelden nodig van razzia's en executies in Indonesië, als die er bij de nos tenminste zijn. Carmel Budiardjo is een film aan het samenstellen over het lot van de Tapols (politieke gevangenen) in Indonesië.

Nauwelijks was ik het appartement aan Avenue Montaigne 12 binnengekomen of Dewi verscheen uit haar slaapkamer met, dacht ik, een masker op haar gezicht van crême, maar het bleek een laag plastic te zijn. Ze groette me en zei: ‘I was just receiving my cosmetics.’ Zij was kennelijk nieuwsgierig waarom ik plotseling naar Parijs was gekomen. Ik liet haar het Observer-artikeltje lezen, terwijl zij met haar vingers het plastic van haar gezicht afpeuterde. ‘What has this to do with me?’ was haar weinig bemoedigende reactie. Daarop legde ik haar uit wat er was gebeurd en zei van mening te zijn dat dit wellicht een geschikt moment zou zijn om de gegevens over de Parijse dame en haar dochter publiek te maken. Ik kon haar bijkans als een razende Roeland zien denken.

Na mijn relaas tegen haar te hebben afgestoken, begaf ik me naar de keuken om bij mevrouw Azuma een kop koffie te halen. Toen ik de zitkamer weer betrad, was Dewi bezig mijn schoudertas te doorzoeken om te zien of er een taperecorder in zat die mogelijk had aangestaan. Er lag slechts een microfoon in zonder opnameapparaat. ‘I will not cheat you,’ zei ik. ‘You told me the story of the girl in Gland three years ago. Of course, I never used it. But now is the moment.’ Ik zat te berekenen of ze in staat zou zijn, nu ik het onderwerp had aangezwengeld, misschien een andere journalist, die meer betaalde, de data eveneens te geven. Maar ze weet dat ik haar dan als

[p. 192]

bron zal noemen. Bovendien weet zij dat de bron bij mij geheim blijft, bij een vreemde journalist zal ze daar minder op kunnen rekenen.²⁴⁴

Ze zei een belastingschuld van 15.000 dollar te hebben. Ik zei meteen: ‘Okay I will try to get you 10.000 dollar, but for the moment I can only guarantee you 5.000 dollar cash. I will try to get you more.’ Dan maar het honorarium van de nos met haar fifty-fifty delen.

Dewi: ‘I tremble when I am going to give you all this information.’

‘Why? It's the truth and half of Paris knows it anyway. You are a bad thief, because no one in the world will connect this becoming public now, with you anyway.’

Geleidelijk kwamen meer details naar boven. De vriendin van pb heet Pussy Grinda, de dochter van een chirurg uit Nice. Haar zuster is getrouwd met een der invloedrijkste en rijkste mannen in Frankrijk, Henri Roussel, een industrieel (chemie). Hij is een jachtvriendje van pb. Hij is ook een aantal keren op Soestdijk geweest. Adres: 22 Rue Saint James, Neuilly sur Seine. Hij is nu gescheiden en woont samen met een maîtresse, Marcelina. Pussy is getrouwd met Stanislav baron Lejeune en inmiddels van hem gescheiden, maar de dochter van de prins heeft zijn naam gekregen. Het kind heet Alexia. Momenteel is zij samen met Kartika Sukarno in een skikamp, Le Petit Prince te La Clusaz, nabij Grenoble. Zij gaf me het telefoonnummer. Dewi belt iedere avond met Kartika tussen 19.15 en 20.00 uur. Op 21 februari zullen de kinderen per trein terugkomen en van het Gare de Lyon worden afgehaald. Alle moeders zullen er dan zijn. Dewi meende dat dit het moment zou zijn om foto's te maken.

Iedere keer wanneer Dewi de naam van de vriendin van Bernhard uitsprak, maakte zij er, tot haar eigen hilariteit, ‘pussy le grand’ met een nagemaakt Frans accent van. Ze haalde een doos St. Moritz-sigaretten te voorschijn en liet het wapen van Lippe-Biesterfeld op de doosjes zien ‘By Appointment of his Royal Highness the Prince of the Netherlands, Turmac Tobacco Company B.V.’. Ze wilde er mee zeggen dat dit feitelijk ook een aanduiding was dat Zijne Koninklijke Hoogheid, de echtgenoot van het staatshoofd, het dictum pecunia non olet huldigde.

Terwijl we zaten te praten, verscheen de Duc de Sabran uit haar slaapkamer. Hij sprak even met ons en ging uit. Het viel me

244 In 1996 onthulde ik haar in Story als bron.

[p. 193]

wederom op dat de man er jong en zeer aantrekkelijk uitziet. Nam vroeg in de avond een toestel terug naar Amsterdam. Rond 22.15 uur kwam Ton Neelissen naar Amerbos. Hij had een grote, gesloten tas bij zich en op mijn beurt vroeg ik me nu af of er een bandopnameapparaat in zou kunnen zitten. Had met hem moeten gaan wandelen en alles in de buitenlucht moeten vertellen à la ambassadeur Huydecoper in Moskou. Ik zei dat ik dacht dat een volledige operatie om de Parijse tak van het Oranjehuis uit te pluizen en op bruikbare film te zetten, een slordige 65.000 dollar zou kosten, inbegrepen fees voor informanten. Dit bedrag stelde hem zeer teleur, maar na enig heen en weer praten ging hij vrij opgewekt de deur uit.

9 februari 1976

De Bernhard-bom is nu pas helemaal tot ontploffing gekomen. De New York Times, Washington Post en andere Amerikaanse media, hebben thans onomwonden bekendgemaakt dat prins Bernhard een 4 miljoen gulden aan smeergelden van Lockheed heeft aangenomen. Nu wordt ook de Duitse csu-politicus, Franz Joseph Strauss genoemd, indertijd West-Duitse minister van Defensie, met wie de prins menigmaal een partijtje wilde dieren is gaan paffen. De Nederlandse ambassade in Washington lijkt namens de regering in Den Haag - dus Joop den Uyl - een vlammend beroep te hebben gedaan op een andere fijne mijnheer, Henry Kissinger, om namen van boeven die bij de Lockheed-omkoopaffaire zijn betrokken, strikt geheim te houden, ook de naam van de echtgenoot van ons staatshoofd. Er zijn regeringsfunctionarissen uit Nederland, Japan, West-Duitsland, Italië, Frankrijk, Zweden, Turkije en Indonesië bij betrokken.

De Nederlandse regering kan na de nieuwste onthullingen niet meer om de affaire heen en gaat een officiële onderzoekscommissie instellen, het geijkte vertragingsmiddel om de druk van de fles te halen. Met veel bombarie melden de voorpagina's van onze eigen kranten²⁴⁵ dat zkh het instellen van een dergelijke commissie ‘op prijs stelt’. Het moest er nog bij komen van niet. Ze gaan een uiterste poging doen om zijn nek te redden. Het Algemeen Dagblad schrijft dat zkh zegt: ‘Ga uw gang.’ De krant vervolgt: ‘Die instemming van een zo verdienstelijk en hooggeacht man als prins Bernhard, zou toch voldoende moeten zijn voor de regering om in haar verklaring duidelijker naast de prins te gaan staan (...). Heeft de regering wel zwaar-

245 De Volkskrant. Zie bijlage 30.

[p. 194]

wegende redenen om, ondanks de grote belangen, de twijfel zo onverhuld te laten bestaan? Een twijfel die op zich al onherstelbare schade kan aanrichten (...)? Het is in het belang van het land dat hangende dit onderzoek de prins geen onrecht wordt aangedaan. Ook al uit ontzag tegenover de koningin.’

Vrijwel direct na de oorlog werden mij kanten van prins Bernhard bekend, bijvoorbeeld door het afbranden van de villa van de familie Röell²⁴⁶, die me tenminste vraagtekens deden plaatsen bij het blindelings ervan uitgaan dat men met een prinselijke heilige boon te maken zou hebben. Door de jaren heen is daar het een en ander bijgekomen, zoals drie of vier jaar geleden de wetenschap dat hij er een geheim tweede gezin in Parijs op na hield. Dit is niet zo ernstig allemaal, maar het werpt wel een ander licht op de persoon van de prinsgemaal dan het beeld dat de meeste mensen in hun brein over hem meedragen.

Vaststaat, volgens de krantenkoppen, dat zkh blijft ontkennen vier miljoen in zijn zak te hebben gestoken.

Wim Klinkenberg en Igor Cornelissen belden nog tegen middernacht om de laatste ontwikkelingen te bespreken. Ik ben bang dat het amateurisme bij de club van Ton van Dijk, veel zal gaan verpesten van de mogelijkheden die we nu hebben. Het was trouwens amusant, dat Ton Neelissen, voor hij vertrok, naar mijn kast met dagboeken liep, er willekeurig een deel uit haalde, het open sloeg en een brief van prins Bernhard tegen kwam.

Ton van Dijk schijnt contact met Der Stern te hebben opgenomen om na te gaan of er een coproductie met de Nieuwe Revu tot stand kan komen om het nadere onderzoek inzake pb beter te kunnen financieren. Ik begrijp overigens dat Van Dijk vorig jaar van de directie en commissarissen een ongunstig contract heeft geaccepteerd om niet ontslagen te worden. Ik vroeg hem of hij de verschijning van het blad met een of twee dagen zou kunnen vertragen. ‘Dat zou een nieuwe smak geld kosten,’ aldus Ton, ‘want dan moeten de trucks tweemaal rijden en dan zouden de commissarissen onze publicatie zeker eerst willen lezen.’

Fred van der Spek (psp) belde. ‘Mijn vrouw herinnerde zich,’ maar ik onderbrak hem omdat ik wist dat hij over de dochter van de prins wilde spreken, wat ik hem en zijn vrouw eens had toevertrouwd. Ik verzekerde hem eraan te werken.

De heer K.F. Zeeman, voormalig directeur van de Faktorij, de Nederlandse Handelsmaatschappij, die mijn reis naar Indone-

246 Zie Memoires 1925-1953.

[p. 195]

sië in 1956 meehielp te financieren, is overleden. Ik herinner me hem als een aardige man. Hij is 80 jaar geworden.

Het nos Journaal deelt mee dat Indonesië definitief afziet van de aanschaf van daf-trucks. Jan Pronk heeft dit aan de Tweede Kamer meegedeeld. De reden zou zijn ‘onderhoudskosten’. Weer een plannetje dat feitelijk op Amerbos begon, de soep in gedraaid.

Om 16.30 uur ontmoette ik Ton van Dijk.

Der Stern ging akkoord met een coproductie. The Sun in Londen was bereid met 25.000 dollar de Britse rechten te verwerven. Paris Match zei no. Ton is bereid mij een contract van drie jaar met de Nieuwe Revu te geven: 12.500 voor 1976, 15.000 voor 1977 en 17.500 voor 1978. Ik handhaafde hiernaast een bedrag van 65.000 dollar voor de Parijse story van pb, waarvan 15.000 naar Dewi moet gaan en dan kan ik van de rest tante Jetty betalen en daarmee ben ik van haar af.

10 februari 1976

Vlieg samen met Ton van Dijk naar Hamburg.

Hij wil me overhevelen naar Der Stern, dat vergemakkelijkt de financiering van het achterhalen van Bernhards tweede leven in Parijs.

We onderhandelden eerst met de verslaggevers Gerd Heidemann²⁴⁷, Dieter Steiner en enkele andere medewerkers van Der Stern. De prijs van 50.000 dollar voor een reportage uit Parijs probeerden zij eerst onder tafel te lachen. Maar ze bleven in gesprek, ook omdat ik zei: ‘Why did you ask us to come here, let's take the next plane back.’ Om 11.00 uur gingen de twee heren de kamer uit, kennelijk om hoofdredacteur Henri Nannen in te lichten, die te elfder ure om 12.30 uur zelf verscheen. Hij vertelde van Friese afkomst te zijn.

Nannen zei niet de wereldrechten te willen kopen, zoals Ton van Dijk me in Amsterdam had gezegd. Der Stern was eigenlijk niet zo geïnteresseerd in een roddelverhaal en een ordinaire Vögelgeschichte over prins Bernhard. ‘I once introduced an illigitimate child of mine to my wife, I did not want to, but...’ Ik viel hem in de rede: ‘Well, look here, now we have even a new story,’

‘But you don't have a name,’ aldus Nannen.

De hoofdredacteur van Der Stern achtte de kijk op het leven van prins Bernhard vanuit Parijs slechts van belang, indien ver-

247 De journalist die later de bak in draaide omdat hij betrokken was bij het uitgeven van een vervalst dagboek van Adolf Hitler.

[p. 196]

band gelegd kon worden met de Lockheed-affaire. ‘If we can prove, for instance through bank transfers, that the girl of Bernhard got some of this money, we will print the story. Otherwise we will not be interested.’ Hij was niet bereid meer dan 20.000 D-Mark te betalen. Maar via doorverkoop zou er meer betaald kunnen worden. Ton: ‘Dan kom je gemakkelijk op 150.000 gulden.’

Gerd Heidemann zwaaide met het dagboek van de heer E.F. Hauser, dat hij gratis en voor niets van de man had gekregen. Hauser had hem, Heidemann, al zes maanden geleden over de dame van pb in Parijs verteld, met alle noodzakelijke details voor een reportage. ‘Why then did you not follow this information up?’ vroeg ik hem.

‘Who is interested in Bernhard's wives?’ antwoordde hij.

‘If that is the case, then why ask us to come to Hamburg?’

‘Because, we thought, you had the proof of this Bernhard child.’ Dat was de toon waarin de gesprekken bij Der Stern begonnen. Omdat ze Van Dijk om achtergrondinformatie over mij hadden opgebeld, bracht ik de beide delen van mijn twee in de vs verschenen Club van Rome-interviewboeken mee. Liet ze zien en rondgaan en stopte ze weer in mijn tas. Pas later toen ik Nannen eigenlijk wel een aardige man vond, heb ik de boeken aan hem gegeven. Ton vond dat ik met mijn boeken had geleurd.

Het was in ieder geval duidelijk dat Der Stern en Gerd Heidemann niet in het bezit waren van de naam van de vriendin van Bernhard. Alleen aan Nannen gaf ik voldoende details om ze kepingin²⁴⁸ te maken. Hij stelde dan ook voor dat Gerd Heidemann en ik nadere research zouden gaan doen. In Parijs zou dan ter plekke door Heidemann worden besloten wat het uiteindelijke bedrag zou zijn dat Der Stern zou betalen, inclusief foto's en kosten. Ton van Dijk zei reeds een fotograaf stand-by in Zürich te hebben, die zich naar Grenoble zou kunnen begeven, want de uiteindelijke plek waar de kinderen waren, had ik nog niet vrijgegeven. Ik zei dat het nu wel om topnotch-medewerkers moest gaan want de story was te belangrijk om door amateurisme te laten verknoeien. ‘Houd je kop!’ zei Ton in het bijzijn van Nannen en de anderen. Later beklaagde Ton zich dat ik hem in zijn beroepseer had aangetast door die opmerking. Nannen zei: ‘You can only cheat us once, Mr Oltmans, or you have had it.’ Hij herhaalde dit tweemaal.²⁴⁹ Voorlopig zou Ton van Dijk een

248 Indonesisch voor nieuwsgierig.

249 Toen Heidemann door de mand viel over de Hitler-dagboekfraude, schreef ik Henri Nannen: ‘How could you have a crook like that for so long in your top staff.’

[p. 197]

fotograaf naar het ‘oorlogsterrein’ zenden, dat was het voornaamste besluit. Heidemann en ik zouden naar Parijs gaan.

Om 16.15 uur was ik terug op Amerbos en prepareerde eerst Kekes eten. Ik moest hem opnieuw naar de kennel in Bosch en Duin brengen, omdat ik morgen meteen naar Parijs vertrek. Ik wilde met Peter in Lage Vuursche gaan eten, maar hij gaf er de voorkeur aan een vriend, Bernard, uit Tilburg te gaan ontmoeten.

11 februari 1976

Droomde van een heuvel met een enorm konijnenhol waar een kanjer van een konijn uitkwam dat met ontblote tanden Keke bedreigde.

Fred Sanders van de gpd telegrafeerde om over Dewi te spreken. Ik stuurde hem tijdens ons hieropvolgende telefoongesprek met een kluitje in het riet, want het maakt me toch al zeer nerveus of ik de gegevens over Pussy Grinda zelf in de hand kan houden. Gerd Heidemann belde uit Hamburg dat hij om 12.30 uur van Hamburg naar Parijs zou vliegen.

Wim Klinkenberg is overtuigd dat de in te stellen onderzoekscommissie ‘een uitvaartcommissie voor Bernhard’ zal zijn. De onschuld van de prins kan nooit worden bewezen, dus de schande zal blijven hangen. Dit betekent dat hij zich zal moeten terugtrekken.

Vlieg rond het middaguur naar Parijs.

Ben erg moe. Misschien belast ik Peter te veel door hem alles te vertellen wat er om me heen gebeurt. Hij zei: ‘Relativeer, Willem, lach erom.’

De Telegraaf brult weer: ‘We moeten niet te vlug de prins beschuldigen....’ Hier en Nu van de ncrv nam gisteravond een gesprek met meneer Hauser op, die letterlijk in zijn dagboek had geschreven: ‘The basterd (zijnde pb) wants it all.’ Gerd Heinemann toonde me trouwens gisteren in Hamburg die fameuze uitspraak in het origineel van Hausers dagboek. Wibo, die maandagavond nog eens een extra lans brak voor prins Bernhard in zijn aktua-uitzending, staat nu volmaakt in zijn hemd. Hij is en blijft een hersenloze windbuil.

Waarom zou Joseph Luns uitgerekend gisteren op bezoek bij president Gerald Ford zijn gegaan? Om Bernhard te helpen? Komt Luns de prins als homo-Atlanticus te hulp? Wil hij de prins in navo- verband niet verliezen? Officieel heette het dat hij het IJslandse kabeljauwconflict bij Ford kwam bespreken.²⁵⁰

250 In 1992 zie ik het anders. Ik vraag me nu af of het mogelijk is dat Bernhard een slachtoffer werd van de verkapte oorlog tussen het Pentagon (pb) en Luns (cia).

[p. 198]

Parijs, 12 Avenue Montaigne

Ook de zwarte butler is nog altijd bij Dewi in dienst.

Ik sta verstomd hoe snel Dewi de situatie rond prins Bernhard overziet. Het mankeert haar allerminst aan lef om zich ermee te bemoeien en om op mensen af te stappen en aanvullende informatie te bekomen. Wat we nu eerst nodig hebben is het exacte adres van Pussy Grinda. Hiervoor zal Dewi met Jean Noël Grinda, 75 Rue Henri Martin, bellen. Ik stelde voor dat zij de man zou aanspreken in de geest van: er zitten journalisten achter haar aan. Ik wil haar waarschuwen, waar kan ik haar bereiken? De moeder van de Duc de Sabran schijnt gezegd te hebben pb ‘vlegelachtig’ te vinden. Ik zit nog steeds in haar klaverblad met foto's van vrienden, samen met lover en Alain Delon.

Madame Emily Grinda, de dame met wie Jean Noël huwde toen zij zes maanden zwanger was, gaf inderdaad Pussy's nieuwste adres. Maar Dewi krijgt altijd vlagen van twijfel en zigzagt dan min of meer out of control. Onverwachts voer ze tegen me uit: ‘I don't see you for two years and now you are after big money. I first thought you wanted to kill Bernhard.’ Later kalmeerde ze weer en zei: ‘If you start such a business, why chicken out now?’ Ze wilde Pussy Grinda te lunchen vragen en dan voorstellen dat ze samen op de 21ste hun dochters van het Gare de Lyon zouden afhalen. We waren het er over eens dat ze eigenlijk eerst zou moeten proberen om Hélène Lejeune (Pussy) er van te overtuigen dat dit het geschikte moment was om haar verhaal met pb nu maar ineens helemaal wereldkundig te maken, ook met het oog op het zeker stellen van de toekomst van haar dochter. Ze zou ook boekrechten kunnen bedingen.

Tijdens verder overleg over de te volgen strategie werd een Indiase rijsttafel geserveerd, die was geprepareerd door de Maharani van Baroody.²⁵¹

‘You are still operating in this matter in circles,’ aldus Dewi. ‘Go straight to the center, Bernhard himself.’ Wanneer er informatie circuleert die de prins aangaat, is het een minimale vereiste de man in kwestie in de gelegenheid te stellen zijn commentaar te geven. ‘But Bernhard hates you. He thinks, you are a troublemaker. You play A against B against C. He literally said that.’²⁵²

Vanuit Dewi's flat belde ik de rvd en werd vrijwel meteen

251 Ben er niet zeker van dat de naam als Baroda moet worden gespeld.

252 Dewi refereerde kennelijk aan het diner in Straatsburg bij graaf de Beaumont van een paar jaar geleden, waar zij me iedere keer iets meer over vertelde.

[p. 199]

doorverbonden met Gijs van der Wiel, de directeur. Ik vertelde op reportage te zijn voor Der Stern en de Nieuwe Revu en nogal schokkend materiaal te hebben gevonden, waarbij details waren die ik wilde verifiëren, het liefst met prins Bernhard zelf. Hij begreep direct dat het een ernstige zaak was. We spraken af dat we elkaar morgen, direct na aankomst van mijn toestel om 10.50 uur, in de vertrekhal (dus buiten de douane) bij de muziekwinkel van de C-pier zouden treffen.

Starreporter Gerd Heidemann van de Stern is reeds in hotel Vêndome - mijn vaste hotel in Parijs - gearriveerd. Dewi adviseerde met klem om Van der Wiel overal buiten te laten en rechtstreeks een gesprek met prins Bernhard aan te vragen. Ik zal dit doen. Misschien is het het beste wanneer Van der Wiel me eerst bij Den Uyl brengt. We zullen zien. Maar ze zullen me de 65.000 dollar moeten betalen. Ik ben bereid de zaak te laten doodbloeden. Den Uyl kan Bernhard desnoods alarmeren, waarop ze de nodige maatregelen kunnen nemen om de zaak opnieuw de doofpot in te stoppen.²⁵³

Ik belde Ton van Dijk die vertelde dat een team fotografen inmiddels in La Clusaz was gearriveerd. Morgen zouden de nodige foto's worden genomen. Ik waarschuw Bernhard dus op tijd. Ze kunnen me uit een geheim fonds betalen en de zaak is rond. It might work!

Van Dewi wandelde ik naar het Time/Life-kantoor, 17 Rue Martignon, waar ook Der Stern een bureau heeft. Gerd en de correspondent in Frankrijk wachtten me op. Ze begonnen opnieuw met te onderstrepen dat de heer Hauser hun eigenlijk reeds alles had verteld en dat ze waarschijnlijk mij niet nodig hadden. Hauser zou zeker de naam van Pussy doorgeven wanneer zij erom vroegen. Maar omdat ze bleven zeuren om Hélène Lejeune nader te indentificeren, raakte ik er steeds meer van overtuigd dat ze namen in handen probeerden te krijgen zonder me ooit één cent te betalen. Ik zei dat mijn tipgever een dame uit Rio was - om Dewi buitenspel te laten - en dat zij naar Amsterdam was vertrokken uit woede dat ik geen geld had meegebracht. Ik moest eerst terug naar Amsterdam om haar te kalmeren en zou dan terugkomen naar Parijs om de reportage samen met Der Stern af te maken. In plaats daarvan is het natuurlijk veel wenselijker om dit varkentje rechtstreeks met de rvd of Den Uyl te wassen. Dewi kan dan 5.000 dollar krijgen en geen penny meer.²⁵⁴

253 In 1992 begrijp ik niet hoe ik zo naïef heb kunnen zijn. Geen haar op mijn hoofd dacht aan chantage. Ik vond dat ik recht had op een vergoeding voor het vinden van een primeur.

254 Nogmaals, onbegrijpelijk naïef.

[p. 200]

Laat nog belde Fred Sanders van de gpd naar hotel Vendôme. Ik zei dat ik van Dewi niets wijzer was geworden, maar met de gegevens die ik nu van de affaire-Pussy Grinda heb, zit ik op een tijdbom.

Dineerde in de Bar des Théâtres. Er was een boodschap van Dewi om elkaar nog te ontmoeten. Omdat haar vriend De Sabran er was, spraken we in de vestibule. Toen ik op een gegeven moment zei dat als Der Stern de Pussy-story voor 50.000 dollar - met doorverkoop - zou honoreren, viel zij meteen in de rede: ‘Then, you can have 20.000 and I will take 30.000.’ Zij zei vervolgens dat ze vond dat ik de hele zaak buitengewoon kinderlijk en naïef behandelde. Ze vond me verward en had er spijt van samen met mij in de affaire te zijn gedoken. ‘You had at first a good idea. But, you should have first demanded money, and have it in your hand, before you told anyone anything. They will betray you, make pictures in La Clusaz, publish them and you have nothing. The Prime Minister will never give you money. He will simply say, I do not want to hear this story. What you want to publish, is your affair. Next, the media will discover that you were playing a doublegame, and you will end up with no money at all, while your reputation will be ruined, as well as mine.’ Zij voegde er aan toe dat, als zij journaliste zou zijn, zij erin zou slagen om in twee dagen het geboortebewijs van de dochter van prins Bernhard te pakken te krijgen. ‘Why did you tell me that you would bring me on Saturday 5.000 dollar?’ vroeg ze ook nog. Dit gesprek gaf me te denken. Wat zal ik doen? Zal ik toch hier blijven en, zoals we hebben gepland, met Gerd Heinemann aan de reportage werken en het geboortebewijs van Alexia Lejeune opduikelen en de rest van de gegevens? Het bonkt door mijn hoofd dat Dewi's voornaamste verwijt was: ‘You are a journalist: you should never have given the slightest information away without money up-front.’ Het andere advies blijft: ‘Ga rechtstreeks naar Bernhard.’ Het is natuurlijk ook onwaarschijnlijk dat Den Uyl mij, à la Der Stern of een ander blad, een vervangend honorarium zou betalen. Uit welk potje? Het slaat inderdaad nergens op om dit te veronderstellen. Er staan twee wegen open: naar Bernhard gaan en alarm slaan en dan geen honorium toucheren of doorgaan op de ingeslagen weg met Gerd Heinemann met de kans een redelijk honorarium in de wacht te slepen.

Ik ga door met Der Stern. Opvallend is dat Gerd Heinemann opeens minder haast heeft en nu niet naar Washington hoeft te reizen. Misschien moet ik Gijs van der Wiel maar bellen dat het al te laat is om de klok terug te draaien en dat ik hier blijf.

[p. 201]

12 februari 1976

Hotel Vendôme

Ik telefoneerde Heidemann op zijn kamer om 07.50 uur en vroeg hem over 20 minuten beneden te zijn voor het ontbijt. ‘But I ordered it at 09.00 hours in my room.’ Ik heb besloten naar Amsterdam terug te keren, Gijs van der Wiel te ontmoeten als afgesproken en de prins te waarschuwen. Ik zal vragen om een ontmoeting met Bernhard.

Gerd kwam beneden. Ik gaf hem voldoende details om aan de gang te kunnen gaan. Ook de naam van Pussy Grinda, nu Hélène Lejeune. Hij vond dat we het beste haar rechtstreeks konden benaderen ‘and then we bluff her into admitting the story. Or we could telephone her saying we are an aide of Bernhard. As long as she admits it is his child.’ Hij benadrukte dat Der Stern nooit de zaak zou brengen, zoals Bild Zeitung dat zou doet, zonder bewijzen, laat staan er een bericht met vraagtekens van maken.

Intussen is er een commissie gevormd van drie wijze mannen: A.M. Donner, M.W. Holtrop en H. Peschar, die de zaak van Lockheed en betalingen aan buitenlanders, inbegrepen prins Bernhard, gaat onderzoeken. Het Algemeen Dagblad meldt dat er gisteren bij de Rijksvoorlichtingsdienst paniek heerste omdat het anp het bericht had verspreid dat een woordvoerder van de rvd had gezegd dat pb veel sympathiebetuigingen uit binnen- en buitenland had ontvangen. Den Uyl was woedend geweest en had Gijs van der Wiel om uitleg gevraagd, aldus de Haagse redactie van het ad. Met het bericht dat ik Gijs nu kom brengen, kan hij in ieder geval een bijdrage leveren, zodat de Pussy Grinda-rel de ijskast ingaat. Wanneer de dame in Parijs en haar dochter voorlopig niet beschikbaar zijn, kan niemand er iets mee beginnen.

Dit is een vreemd spel. Gerd wist dat de vrouw Pussy werd genoemd, maar de naam Grinda had hij nog niet. Ik moest zijn spelling ervan zelfs verbeteren. Het loopt zoals het lopen moet. Maar ik vind nog steeds, dat voor we er iets over publiceren pb in de gelegenheid moet zijn er zelfs iets over te zeggen. Ik vraag Gijs van der Wiel mij bij de prins te brengen.

Intussen is in Washington bekend geworden dat de Amerikaanse spionagedienst, door een misverstand tussen John Foster Dulles, de minister van Buitenlandse Zaken en diens broer Allen Dulles, de directeur van de cia, indertijd bijna Abdel Gamal Nasser had vermoord. De voormalige cia-medewerker John Marks heeft dit bekendgemaakt.

[p. 202]

Gijs kwam op het afgesproken punt aanwandelen. We zaten op een bank achter de muziekwinkel. Ik liet hem zien dat er geen taperecorder in mijn tas zat. Hij lachte. Ik verzekerde hem dat niemand wist dat we elkaar ontmoetten. Dit nam hij van me aan. Ik benadrukte dat ik misschien in het verleden veel stof had doen opwaaien, zoals Den Vaderland Getrouwe nader had bevestigd, maar dat ik nog nooit op bedrog was betrapt. Nu was het moment aangebroken dat ik met prins Bernhard alléén wilde spreken.

Gijs reageerde met: ‘Ach er circuleren al zolang verhalen over dames.’ Ik maakte hem echter snel duidelijk dat het deze keer om een buitengewoon ernstige zaak ging. ‘Some people screw with the pill, Gijs, others don't. Apparently this is what happened to pb.’ Ik zei ook dat ik eigenlijk schadeloos gesteld wilde worden in de vorm van een bedrag van een halve ton. Gijs zei: ‘Ik draag dergelijke bedragen niet op zak’, en greep naar zijn portefeuille. Ik verduidelijkte wat mijn eigenlijk afspraken waren: 65.000 dollar met Der Stern en 45.000 gulden met Nieuwe Revu. ‘Ik begrijp heel goed, dat ik niet botweg een bedrag aan prins Bernhard kan vragen, maar misschien weet jij een oplossing dat ik op een of andere manier onder de tafel aan mijn trekken kom. Denk niet dat ik een blackmailer ben.’

‘Nee,’ antwoordde Gijs van der Wiel, ‘maar wat levert een betaling ons op?’

‘Dat ik - of desnoods u - de prins kan waarschuwen en dat hij maatregelen kan nemen. Op die manier komt die zaak van de dochter in Parijs tenminste niet nu aan het licht, wat na de rel over Lockheed misschien toch minder wenselijk is. Vroeg of laat wordt het natuurlijk toch bekend, maar een vertraging van maanden, misschien jaren zit erin.’ Van der Wiel was het met me eens dat indien de Pussy Grinda-affaire op dit moment ook nog in de publiciteit zou komen, dit een complete ramp zou betekenen.

Gijs van der Wiel voelde zich in de tang genomen. Ging hij niet met deze zaak naar premier Den Uyl, dan kon er gelazer van komen. Ging hij er wel mee naar Den Uyl, dan kwam er sowieso gelazer. We spraken af dat we elkaar in de vroege middag, na overleg met Den Uyl, in het Promenade Hotel in Den Haag zouden ontmoeten. Hij zou ontkennen dat we elkaar hadden ontmoet. Mij best.

De Daily Telegraph heeft op de voorpagina een portret van Bernhard en koningin Juliana in avondkleding bij aankomst gisteravond in het Hilton in Amsterdam. Een duidelijke demonstratie van business as usual.

[p. 203]

Friso Endt had voor Peter op Amerbos een boodschap achtergelaten dat in het hotel Des Indes een speciale correspondent van Newsweek logeerde, die geïnteresseerd was in gegevens rondom prins Bernhard. Hij werkt aan een omslagverhaal. De man belde me later op, maar het klikte helemaal niet. Ik had geen zin ook nog met hem in zee te gaan.

Ik probeerde Fred Sanders duidelijk te maken dat ze journalisten op Bernhard en Den Uyl moesten zetten, maar hij reageerde laks. Een tweede gesprek met gpd-hoofdredacteur Jan van Beek was nodig om dit voor elkaar te krijgen.

Gijs van der Wiel was laat. Juist toen ik dacht: hij komt niet meer, draaide zijn donkergroene Volvo de parkeerplaats van het Promenade Hotel op. Hij verontschuldigde zich zo laat te zijn. Hij had premier Den Uyl en andere autoriteiten geraadpleegd en diep nagedacht over mijn mededelingen. Allereerst wilde hij er op wijzen dat afpersing een strafbaar feit was in Nederland. Ik antwoordde dat ik slechts mijn financiële afspraken in detail had vermeld en dat ik best wilde meewerken de schade te beperken, maar dat ik als freelance journalist me niet kon permitteren van de wind te leven. ‘Enerzijds ben ik een aantal gegevens op het spoor gekomen, die normaliter “nieuws” zijn, zeker op dit moment, maar een andere stem in me zegt: het gaat om prins Bernhard dus moet ik hem niet als Nederlander beschermen?’ Ik gaf toe een split mind over de affaire te hebben. Dat begreep hij. ‘Maar u moet zeer voorzichtig zijn met een renumeratie aan uw mededelingen te verbinden,’ adviseerde Gijs. ‘Als prins Bernhard u ontvangt, zoals u vraagt, dan komt er nog een verhaal bij plus de kans dat een pay-off in het geding is om het verhaal over die mevrouw in Parijs te stoppen.’

‘Of zkh laat me uit de weg ruimen,’ antwoordde ik.

‘Bijvoorbeeld’, zei Gijs glashard.

Ons gesprek duurde lang. Hij was kennelijk aan het einde van zijn Latijn, want af en toe leken zijn ogen zich te sluiten en dommelde hij even in. Hij probeerde toch nog steeds invalshoeken als ‘Waar ik ook over heb nagedacht, is dat het in het geval van de vriendin in Parijs toch eenvoudig geweest zou zijn om een abortus te laten uitvoeren? Vandaag de dag worden dergelijke maatregelen toch gemakkelijk uitgevoerd?’

‘Ik hoop dat u mij wilt geloven dat deze dame werkelijk bestaat en dat er een prinselijke dochter rondloopt, want anders zijn we nergens.’

Uiteindelijk concludeerde hij, dat het inderdaad het beste was wanneer ik zelf met prins Bernhard zou spreken. Hij gaf me het nummer van Soestdijk 02154-2841. ‘U kunt Ted Vernède

[p. 204]

bellen en zeggen dat u zeer belangrijke informatie hebt.’ Ik stelde voor dat hij een sterke kop koffie zou nemen en wandelde naar een telefooncel. Ik draaide Soestdijk en werd vrijwel meteen met Vernède²⁵⁵ verbonden, die niet al te verbaasd reageerde op mijn verzoek. Er waren duidelijk reeds vele contacten over deze zaak geweest. Ik had tegen Gijs gezegd: ‘Ik weet dat prins Bernhard zeer onaardig over mij denkt - dus.’ In dit dringende geval adviseerde Gijs desondanks te bellen en een gesprek aan te vragen. Trouwens, ik herinner me maar al te goed hoe deze Vernède mijn vriend Casper van den Wall Bake ook al tegen mij had gewaarschuwd.

Het was 16.30 uur toen ik Vernède belde. Gijs had gezegd: ‘Wanneer u Vernède belt, telefoneert hij toch meteen mij.’ Ik vertelde de secretaris dat ik over informatie beschikte die ik persoonlijk aan zkh wilde geven, opdat hij bepaalde kranen zou kunnen dichtdraaien. Vernède: ‘Denkt u dat dit nog kan en het niet al te laat is?’

‘Volgens mij is er nog tijd, wanneer er snel wordt gehandeld’ ‘U bent journalist. Waarom doet u dit?’

‘Ach, ik ben tenslotte geen Wereldkroniek-journalist,’ waarmee ik op Der Stern en Nieuwe Revu doelde. ‘Ik kan u vijfendertig knipselboeken laten zien met wat ik als journalist heb geschreven en ik ben nooit in de roddelbranche bezig geweest. Ik was aanvankelijk tot het verhaal wel aangetrokken, maar kwam tot de conclusie dat dit toch niet het moment is om de affaire van die dame te lanceren. Misschien ligt het over een half jaar of twee jaar anders. Maar wanneer het Parijse verhaal er op dit moment ook nog bij komt, is het hek echt van de dam.’

Toen ik de Nieuwe Revu noemde, reageerde hij in de zin van: ‘Wat vreselijk. Zij zijn het geweest die de hele Lockheed-zaak het eerst in de publiciteit brachten.’

‘Nee, dat is Wall Street Journal geweest,’ antwoordde ik.

‘Nee,’ aldus Vernède, ‘de Nieuwe Revu heeft alle details het eerst gepubliceerd. Zo'n blad kan zich alleen op die manier waarmaken.’ Ik lichtte hem over het bezoek aan Henri Nannen van Der Stern in, maar dat ook daar de zaak zou kunnen worden afgedraaid.

We spraken opnieuw van 18.55 tot 19.15 uur. Hij telefoneerde me op Amerbos. Ik liet hem merken dat we wisten dat het kind van prins Bernhard momenteel in La Clusaz was. ‘Ik denk dat ik begrijp waar u op doelt,’ zei Vernède. Het flitste door mijn hoofd dat Dewi een paar jaar geleden er op had aan-

255 De particulier secretaris van zkh prins Bernhard.

[p. 205]

gedrongen de Pussy-affaire nooit naar buiten te brengen ‘because nobody knows and it will be immediately traced to me’. Toen ik na de ontmoeting met Van der Wiel thuiskwam belde Dewi Sukarno uit Parijs. Zij wilde weten of in La Clusaz de foto's van de kinderen waren genomen. Zij vroeg me haar voor 20.00 uur op een ander nummer terug te bellen. Maar ik moest eerst op het telefoontje van Vernède wachten. Ik bereikte haar later pas vanuit het Americain. Peter en ik verorberden daar een forel en zijn kennis Hans Lonis (portier) liet me voor niets naar Parijs telefoneren. Dewi herhaalde dat ik een slechte journalist was, daar ik nog altijd niet Alexia's geboortecertificaat in handen had gekregen. Ze had inmiddels een rijtje nieuwe en andere namen te pakken gekregen. Ik zei dat ik naar Parijs zou terugkeren.

Fred Sanders van de gpd belde om te vertellen: ‘We hebben in Liechtenstein nieuwe data gevonden.’

‘Mooi, maar ik wil er niets mee te maken hebben.’ Vervolgens probeerde hij enkele voornamen van dames op te sommen, want ze wisten nog altijd niet dat Pussy in werkelijkheid Hélène heette. ‘Je vetrouwt me toch wel?’ zei Sanders.

‘Natuurlijk, maar deze zaak is niet meer een kwestie van wie wie vertrouwt of niet.’ Sanders was ook van mening dat het verhaal slechts zin had indien een verband kon worden gelegd tussen de Lockheed-steekpenningen en Pussy.

13 februari 1976

Amerbos

Had een vreselijke droom over mam en haar twee maltezers. Christian Hedlund schrijft uit Helsinki. Hij bedankte me voor de avond die we samen hadden doorgebracht, waardoor hij zich gestimuleerd had gevoeld. ‘It was very interesting.’ Hij zegt de kranten nu met andere ogen te lezen en het materiaal nu ook te analyseren, zoals ik hem had aangeraden. ‘I don't want to write an essay about that rebirth of mine, but I do want you to know I enjoyed that evening and hope I learned from it. Take care, Christian.’

Wibo van de Linde stelt voor 19 februari met algemeen-directeur van de tros, L.J. Leeman, te lunchen om de hangende kwesties op te lossen. Bespottelijk zoals hij een kopie zendt aan L.J. Leeman, C.J. Baay, F.H.F. van der Elst, H.W. Slager, Pieter Kronenberg en H.J. Minderop, voorzitter van het tros-bestuur.²⁵⁶ Toen ik gisteren door de douane ging, stond Valéry Kushpel, assistent van ambassadeur Romanov, een badminton-

256 Zie bijlage 31.

[p. 206]

team uit Moskou op te wachten. Hij vertelde dat Stanislav Igolinsky de avond op Amerbos en het daaropvolgende diner buitengewoon plezierig had gevonden. Kolonel Anisimov was met hartproblemen naar Moskou vertrokken. Ik fluisterde hem toe: ‘Zegt u maar aan de ambassadeur dat we het kind van prins Bernhard hebben gevonden en er zal nog meer negatief nieuws volgen.’

Hans Wilbrink van de Nieuwe Revu belde om te vertellen hoe het de fotografen in La Clusaz was vergaan. Ze hadden eerst aangebeld bij het schooltje Le Petit Prince, maar werden verzocht in de avond terug te komen omdat de directrice dan zou zijn teruggekeerd. Zij hadden zich aangediend als het Worldwide Travel Agency dat promotiefoto's van het skischooltje wilde maken. Toen ze eindelijk de directrice te spreken kregen had zij geantwoord dat er veel prominente kinderen in de klasjes zaten en dat om die reden eerst toestemming van de ouders diende te worden verkregen of er foto's mochten worden gemaakt. Er wordt dus reeds getraineerd van die zijde, wat voorlopig een uitstekende tactiek is.

De directrice had aangeboden desnoods tien kinderen te willen selecteren die voor foto-opnamen in aanmerking zouden kunnen komen. Intussen had men uiteraard toch geprobeerd met telelenzen opnamen van de kinderen op ski's te maken, maar aangezien ze allemaal een ski-uitrusting aan hadden, was er geen pijl op te trekken wie wie was. Ze gingen in groepjes van vijf naar de pistes. En natuurlijk steeds onder begeleiding. Er waren momenteel 49 kinderen op cursus waaronder de dochtertjes van president Sukarno en prins Bernhard. De fotografen hadden geen aanknopingspunt en waren min of meer de kluts kwijt. Ton van Dijk had gezegd: ‘Knip zoveel mogelijk plaatjes.’ Aan de andere kant zou het nodeloos aandacht trekken indien de fotografen bleven rondhangen, want dan kon een kind bedenken, dat ze in werkelijkheid ‘op jacht’ waren. ‘Heb je dan andere mogelijkheden?’ vroeg Wilbrink.

‘Natuurlijk heb ik die,’ zei ik en dacht aan het plannetje van Dewi om samen met Hélène Lejeune de kinderen van het Gare de Lyon te gaan afhalen.

Ted Vernède zei ook: ‘Ik moet u zeggen dat we erg naar zijn van deze zaak. Een mens kan nu eenmaal maar zoveel verwerken.’ Ik zei dat ik dit uitstekend begreep. Tegelijkertijd drong ik aan op snelle maatregelen om de zaak af te grendelen, in ieder geval voor dit moment. Hij gaf aan dat hij deze avond geen contact meer met de prins zou hebben - gisteravond dus - en dat indien hij me terug zou bellen dit vandaag zou gebeuren.

[p. 207]

Ik drong er trouwens op aan dat Gijs van der Wiel erbij zou worden betrokken. ‘Ja, dat is goed, ik zal hem bellen,’ aldus Vernède. We bespraken trouwens in detail of een ontmoeting met pb mogelijk was. Ik zei dat dit met het uur moeilijker werd. ‘Ik zie mij al in mijn rode Triumph naar Soestdijk rijden. Dan staat alles pas goed in de krant. Als dit gebeurt zou het op neutraal terrein moeten worden geregeld.’ Vreemd eigenlijk om op Amerbos een telefoniste aan de lijn te krijgen: U spreekt met paleis Soestdijk, ik verbind u met de heer Vernède.’ De secretaris dacht overigens niet dat de bvd de gesprekken zou afluisteren. Hij kent die organisatie dus nog altijd niet. Igor Cornelissen belde. Ik onthield hem niet mijn mening dat ik langzamerhand van de affaire kotste en dat ik tot een andere conclusie was gekomen. ‘Heb je morele bezwaren?’ vroeg Igor.

‘Ach, ik word er een beetje misselijk van. Denk bijvoorbeeld wat dit voor de koningin en de kinderen moet betekenen.’ Toch gaf ik Ton van Dijk de raad de fotografen nog een dag in stelling te houden in geval Alexia Lejeune mogelijk zou worden weggehaald.

Gijs van der Wiel adviseerde dat in geval de Nieuwe Revu de zaak rond zou krijgen, men enkele dagen voor publicatie de tekst aan de Commissie van Drie zou voorleggen. Wanneer dit zou gebeuren zou er misschien nog iets te redden zijn.

Friso Endt informeerde me, dat Henk Hofland hem had verteld dat ik foto's die de Haagse Post niet wilde hebben daarom maar aan De Nieuw Linie had verkocht. Waar halen ze de onzin vandaan?

Ambassadeur Henrik Blomstedt zond het gesprek met president Urho Kekkonen in.

Wat me zeer verbaast is dat Richard Sprague nu toch eindelijk de brui wil geven aan de jfk-zaak. Hij schijnt een artikel te hebben geschreven voor People and the Pursuit of Truth, over de wijze waarop Gerald Ford, advocaat David Belin en de cia gezamenlijk in november 1975 de media hebben gemanipuleerd om de waarheid over Dallas onder de kurk te houden. Hij schrijft: ‘Willem, I have just about given up hope that it will ever happen. I feel that the Cabal will continue to kill the candidates in each presidential election until doomsday (...).’²⁵⁷ Harry Hagedorn van de nos belt om te zeggen dat hij heeft geverifieerd wat Jack Anderson inzake Lockheed reeds heeft gepubliceerd. ‘Ik ben 200 procent zeker, dat Anderson heeft gerefereerd aan Bernhards “verplichtingen in Parijs”.’

257 Brief d.d. 6 februari 1976.

[p. 208]

Wat heeft het dan nog voor zin het roer om te gooien? The cat is already out of the bag.

De Sunday Times meldt dat Roger Peyrefitte een nieuw boek heeft geschreven: Tableux de chasse ou la vie extra-ordinaire de Fernand Legros. Er komt de volgende zin in voor ‘Quand le Suédois Dag Hammerskjöld fut élu, en avril 1953, secrétaire des Nations Unies, avec le pape Pie XII, l'ex roi Umberto II, Paul I de Grèce, Baudouin de Belgique, le prince Bernard de Lippe en le Duc d'Edimbourg, le plus grand personnage de la comédie mondiale que l'on put taxer d'avoir le goût des garçons (...) si les liens du prince consort des Pays Bas avec des étudiants et ceux du futur prince consort de Grande-Bretagne avec son secrétaire assombrissaient parfois leurs épouses (...).’²⁵⁸

258 Roger Peyrefitte, Tableaux de chasse ou la vie extra-ordinaire de Fernand Legros, Albin Michel, Parijs, 1976.

14 februari 1976

Haalde Wim Klinkenberg om 14.05 uur van cs. Hij had aan het programma Boemerang van de vara meegewerkt. We gingen samen naar Ton van Dijk op de redactie van Nieuwe Revu. Kennelijk heeft prins Bernhard professor Jan de Quay van de Raad van Commissarissen opgebeld, die op zijn beurt met de heer de Roy van Zuydewijn had gesproken (commissaris) van de vnu en op die manier werd thans scherpe druk uitgeoefend om Van Dijk en Nieuwe Revu van verdere onthullingen in de Lockheed-affaire af te houden, laat staan dat de zaak Pussy Grinda via de nr verder uitgediept zou kunnen worden.

Wim dacht dat pb bezig was sympathie te kweken opdat er naar verwezen zou kunnen worden dat ‘links’ een heksenjacht op hem had geopend. Den Uyl zou wel de prins ten val willen brengen, maar wanneer anderzijds, via verhalen van Henk de Mari en anderen in De Telegraaf, voldoende tegengas zou kunnen worden gegeven, zou de premier op zijn tellen moeten passen. Details dat de heer Wagner van Shell bij het feest in het Hilton hotel bijna h.m. de Koningin onder de voet had gelopen, in zijn enthousiasme om Bernhard zijn adhesie te betuigen, werden niet voor niets gepubliceerd. Wim was overtuigd dat het Lockheed-schandaal thans een politiek gevecht was geworden. Om die reden kon Den Uyl niet anders dan verheugd zijn met de Pussy Grinda story - door mij aangezwengeldwant het zou de coup de grace kunnen betekenen. Ik zei niets, maar raakte er nog meer door overtuigd dat ik daar geen deel aan wilde hebben. De Telegraaf lijkt het politieke spel inderdaad

[p. 209]

aan te duiden met saillante details zoals bijvoorbeeld dat burgemeester Ivo Samkalden in het Hilton had geschitterd door afwezigheid (als pvda'er).

Ton van Dijk vertelde dat de redactie met de secretaresse van de koningin, mevrouw Schenk, had getelefoneerd met de vraag of Juliana op de hoogte was van de vriendinnen van pb. Zij had geantwoord: ‘Het was de koningin al in de oorlog bekend dat hij vriendinnen had in Londen. De koningin is niet zo Weltfremd als u wellicht denkt, mijne heren.’ Van de nr ging ik met Wim mee naar Arti, alwaar ik Jan van Beek van de gpd telefoneerde. Al had Klinkenberg me aangemoedigd Van Beek ook op de politieke kanten van de affaire te wijzen, zoals deze zich begonnen af te tekenen, hield ik me hier buiten. Van Beek had de persconferentie van Den Uyl bijgewoond maar had Gijs van der Wiel niet benaderd, zoals ik hem had aangeraden.

Ton van Dijk dacht dat ik degene was geweest die Jack Anderson had gealarmeerd. ‘Dat zou slim van je zijn geweest.’ Ik gaf hem de informatie door dat Harry Hagedorn van de nos 200 procent zeker was dat Anderson had aangegeven dat pb extra geld nodig had voor zijn vriendin en dochter in Parijs.

Friso Endt weet ook nog altijd niet van de hoed en de rand. Hij vroeg me: ‘Is het een jongen of een meisje?’ Hij ging Vernède bellen om hem te pesten. Vorige week had hij nog in Davos naats prins Bernhard gestaan. Ook Fred Meuser zou in Davos zijn geweest. Intussen vertelde Van der Wiel de pers, dat deze voormalige amice van de prins ‘een louche, onbetrouwbare klungel was,’ aldus Endt.

Vertrok hierna met Peter naar Parijs. We reden regelrecht naar de Bar des Théâtres voor het traditionele avondeten met als opening crudités. Ik bracht Peter naar St. Germain; stopte even vijftien minuten bij het bekende park, waar een aantrekkelijke Japanner rond liep. Maar hij was samen met een afschuwelijke jongen.

Ik sprak daarna langdurig met collega Terry van de Sunday Times. Hij lacht luidkeels toen ik vertelde met Der Stern niets op papier te hebben gezet. ‘You are dealing with the Mafia, Willem!’ riep hij uit. ‘I once was with Henri Nannen in a television panel, when he was being attacked by nine other people for his crookedness. For that reason, Nannen might be a bit more careful now.’ Hij onderstreepte te weten hoe de Hamburgse mediatycoon opereerde. Het was zaak zo snel mogelijk schriftelijke afspraken te maken. Daarvoor is het nu toch te laat, bovendien ben ik de interesse erin kwijt. Ik sprak veertig minuten met mijn Britse collega.

[p. 210]

Hierna belde ik Dewi. Zij vroeg of de foto's waren genomen.

‘Nee,’ zei ik, ‘er zijn 49 kinderen.’

‘Forty nine!’ schreeuwde zij.

‘Yes, and some are in bed with a cold.’

‘My daughter is in bed with “grippe”, but the one you need is out skiing.’

‘Perhaps, but they all look alike in ski-clothes.’

‘So what are the photographers going to do?’

‘They will take as many children as they can get.’

‘Then I can immediately say which one is she.’

‘How did it go with the press man (Gijs van der Wiel)?’ vervolgde Dewi.

‘Your really want to know?’

‘Yes.’

‘Well, he met my plane as agreed upon. We talked for one hour. Then, he asked, why I had called him from your house. They checked the number.’

‘That is impossible’ riep zij uit.

‘Well, he knew.’

‘That is not true, because I know it cannot be done. Once, I got strange calls from Germany and I asked the police for advice. They said, it was impossible to check unless a special surveillance was launched beforehand.’

‘Well Dewi, he knew.’

‘He was bluffing you, and you fell for it.’²⁵⁹

Ik werd boos. ‘You always accuse me of doing stupid things, but what I did so far, as history has proven, was not so stupid after all. If you want to make another scene, go ahead, but I want no part of it.’ Na nog een paar onaangename opmerkingen zei zij: ‘I want out of this matter, this is dirty,’ en hing op. Peter was net teruggekomen in hotel Vendôme en zei: ‘Je kent Dewi toch langzamerhand? Zo handelt ze nu eenmaal. Pas later gaat zij over alles nadenken. Bel haar niet. Wacht tot ze jou weer telefoneert.’ Hij zei dat hij eveneens erg bezorgd was geweest, toen ik zonder een schriftelijke overeenkomst uit Hamburg was teruggekomen, laat staan zonder een geldelijk voorschot. Het is trouwens waar dat Ton van Dijk steeds zei mij bij Der Stern te willen introduceren, maar dat ik mijn eigen boontjes moest doppen.

259 Het vreemde is dat uit het voorgaande dagboek absoluut niet blijkt dat Van der Wiel en ik Dewi überhaupt bespraken. Waarom zei ik dit? Was het inderdaad gelogen?

[p. 211]

15 februari 1976

Parijs, Hotel Vendôme

Was rusteloos, stond vroeg op en schreef Dewi in het Intercontinental Hotel een briefje, waarin ik de kwestie Van der Wiel nader verduidelijkte. Ik had haar benaderd voor een interview en onder meer gevraagd wat haar mening was over de Bernhard-affaire. ‘I told Mr van der Wiel, that you got furious and that you had said I should not get into such journalism. “Your reputation is bad as it is. Go and warn Bernhard.” I took your advice and did just that.’ Ik verzekerde haar dat dit een betere leidraad was geweest om aan te houden dan Grijs proberen wijs te maken dat ik geen contact met haar had gehad, terwijl ze wisten dat ik vanuit haar flat had opgebeld. Ik bracht mijn briefje naar Avenue Montaigne.²⁶⁰

Vervolgens nam ik contact op met Gothar Wiedemann van het Parijse bureau van Der Stern. Gerd Heidemann was door Nannen naar Hamburg teruggeroepen. Wanneer ik het geboortebewijs van Alexia Lejeune in handen had, kon ik op hun kosten naar Hamburg vliegen en zou ik worden betaald. Ze hadden het natuurlijk allang zelf proberen te achterhalen, wat kennelijk niet was gelukt.

Ik belde Ton van Dijk en vroeg of de fotografen nog in La Clusaz waren. ‘Nee, maar het meisje van de prins is er ook niet meer,’ vertelde hij.

‘Hoe weet je dat?’

‘Wel, nadat alle foto's waren genomen, hebben ze aangebeld en gezegd dat ze een boodschap hadden voor Alexia.’

‘Zonder een naam te geven?’ vroeg ik.

‘Nee, we hebben de naam genoemd, want Gerd Heidemann had die ons doorgegeven.’

‘En dat gebeurde allemaal, zonder overleg met mij?’ zei ik.

‘Yes, we had no choice. We noemden haar Alexia Grinde.’ Ik was perplex, want het was ook nog de verkeerde naam. Zij is nu Alexia baronesse Lejeune.

‘De foto's zijn morgen hier. Misschien kan je even langskomen om te zeggen of zij erop staat?’ vroeg Van Dijk keihard. Dus na het ontbijt met Heidemann in de Vendôme, heeft deze man een verkeerde naam doorgetelefoneerd naar de hemel mag weten wie nog meer.

Dewi is in de problemen. Straks komt het nog uit dat zij feitelijk de tipgeefster van het Pussy-drama is geweest. Hoewel, zij heeft met Jack Anderson zeker niets te maken. Het ziet er eer-

260 Uit dit laatste en deze brief weet ik weer zoals het inderdaad is geweest.

[p. 212]

der naar uit dat de bron van alle kwaad, als altijd, in Washington zetelt. Er zijn blijkbaar krachten die belang hebben bij het ten val brengen van mensen, die met Lockheed hebben samengespannen. Hoe zit dit in elkaar?

Dan maar geen geld verdienen aan deze rotaffaire. ‘Je bent wel erg flexibel,’ merkte Peter droogjes op. ‘Je verandert nog al eens van beleid.’

‘Het is zaak, schat, om constant mee te dansen met de nieuwe situaties die ontstaan. Dan maar weer op een andere manier proberen van tante Jetty af te komen.’

Ik heb Ton van Dijk opnieuw gewaarschuwd dat er kans was dat Alexia uit Le Petit Prince in La Clusaz zou worden weggehaald, wetende dat dit mijn advies aan Vernède was. ‘Dat is onmogelijk’, antwoordde hij. ‘Er loopt een glibberig en besneeuwd bergpad naar die school. Je kunt er met de auto blijkbaar helemaal niet komen.’

De Telegraaf²⁶¹ vuurt pijlen op Henk Hofland af als auteur van het boek Tegels lichten. ‘Een tegellichter is hij. Hofland tilt zo'n ding op, ontdekt een pissebed en zonder even uit te zoeken welke misdaad het beestje tegen de mensheid heeft verricht, laat hij de tegel weer vallen, zodat het arme diertje wordt verpletterd.’

261 De Telegraaf, illustratie bij het artikel van Jacques Fahrenfort, 14 februari 1976.

[p. 213]

Ging er altijd van uit dat Fahrenfort en Hofland bevriende collega's waren. Maar de Telegraaf vervolgt: ‘In een verhaaltje in de hp, dat wemelt van de insinuaties en verdachtmakingen, belandt Hofland tenslotte bij de Commissie van Drie. Hij schijnt de voorkeur aan een parlementaire enquête te geven.²⁶² Fahrenfort: ‘U ziet, Hofland kan weer weken voort en mocht zich het onheil voltrekken dat prins Bernhard onschuldig wordt bevonden, dan heeft Hofland zich bij voorbaat ingedekt door zijn pleidooi voor een parlementaire enquête, die heus wel andere dingen aan het licht zou hebben gebracht.’

Michael Davie vestigt in de London Observer de aandacht op het Hiltonbal dat door het World Life Fund werd aangeboden. Er waren 350 aanwezigen, waaronder een aantal mensen die 10.000 dollar schonken aan deze organisatie. Ze worden lid van de 1001 Nature Trust met het symbool van de panda. Hare majesteit droeg ‘an ecru satin dress, trimmed at the neck and sleeves with fur,’ aldus Davie. Iemand vertelde hem dat het mink (nertsbont) was. Nertsen waren geen wilde beesten, maar werden zoals kippen in een boerderij gefokt. Wat nieuw voor me is, is dat kasteel Warmelo, dat aan prinses Armgard behoorde²⁶³, in 1974 via een bedrijf in Liechtenstein werd opgedoekt. Vreemd. Davie spelt Von Amsberg fout. Hij zegt dat Juliana en Bernhard elkaar in 1936 bij de Olympische Spelen in Berlijn zouden hebben ontmoet. pb en de toenmalige prinses ontmoetten elkaar voor het eerst gedurende een gearrangeerd rendez-vous in het Zwitserse Grindelwald. Ik weet dit zo goed daar mijn ouders, broers en ik in Le Howald in de Vogezen logeerden, toen we onze kamers moesten ontruimen omdat koningin Wilhelmina en Juliana - op weg naar Grindelwald - er gebruik van moesten maken.²⁶⁴ Ik informeerde Lothar Wiedemann van Der Stern, dat ik inmiddels het geboortebewijs van Alexia in mijn bezit had en dat ik nu een telegram van Henri Nannen nodig had om verder te kunnen gaan. Dit scheen hem nerveus te maken. Wat er in de telex moest staan. ‘This is to confirm,’ dicteerde ik, ‘that we are interested in your information on the

262 Kan me niet herinneren dat Hofland zich ooit uitsprak vóór een parlementaire enquête in de Nieuw-Guinea-kwestie.

263 Of althans door de moeder van pb werd bewoond.

264 Zie de foto waar Wilhelmina en haar dochter uit ons hotel wegrijden.

[p. 214]

Lockheed affair. We are prepared to pay a minimum of 20.000 D Mark, provided your information leads to publication. I also confirm I will not publish any supplied information by you until you and we agree on the final price as was agreed upon February 11, 1976 in Hamburg.’ Hij belde terug Gerd Heidemann te hebben geïnformeerd, die Henri Nannen mijn boodschap zou overbrengen.

Ontmoette Dewi nog om 23.30 uur in de bar van het California hotel in de Rue de Berri. Zij was met een Japanse vriendin gekomen. Zij wilde opnieuw in mijn schoudertas kijken om te zien of er geen taperecorder in zat. Ik herinnerde me, dat toen ik woensdag in haar zitkamer een hand op de tafel legde, ik het gevoel kreeg dat deze trilde. Het flitste toen door mijn hoofd dat zijzelf een taperecorder had ingeschakeld.

Ze begon met te vertellen dat Alexia Lejeune eigenlijk niet eens de juiste voornaam van de dochter van prins Bernhard was. De moeder en dochter waren niet in Parijs. Wanneer ik haar gegevens aan bladen zou doorgeven, zou ze meteen weten dat ik dit had gedaan want het waren inlichtingen die niemand anders in bezit had.

‘I gave some of it to Der Stern.’

‘You are crazy to tell them without first asking money.’

‘I don't care anymore to make money on this miserable story.’ ‘Then, why did you start it at all?’

‘I wanted to write a story. Of course, I would have liked to make money, in order to pay my aunt the money for Amerbos back. But I will find another way to make this amount. I do not want to be in a position any longer, that I can be accused of having made big money out of this sordid affair.’

‘We must stop it immediately. Because you and I walk in different shoes.’

‘I am still ready to finish it. You can have the money. But, I have warned Bernhard about the photographers and all the rest.’ Zij vroeg me de naam van Gijs van der Wiel op een sigarettendoosje te schrijven.

‘But I told you over the phone, I could get the birth-certificate of this girl in five days.’

‘Did you. When? To the American Hotel?’

‘No, during a call to your home. So, from now on we better say nothing anymore over the phone. You come to Paris instead.’

Vandaag keerden Peter en ik naar Amsterdam terug.

Tot onze ontsteltenis lag er een overlijdingsannonce van Rita de Wolf, indertijd een vriendin van mijn vrouw Frieda Wester-

[p. 215]

man. Zij is 43 jaar geworden. Er moet iets zijn gebeurd.²⁶⁵ Peter, die haar ook kende, was eveneens ontdaan.

Jan van Beek van de gpd belde: ‘Weet jij, waar ik prins Aschwin²⁶⁶ kan bereiken?’ Ik gaf hem diens nummer in New York City, TR 9-5500.

Van 17.15 tot 19.00 uur ontmoette ik Fred van der Spek van de psp in het Hilton hotel. Om 18.15 uur voegde Bram van der Lek zich bij ons. Bram aarzelde om iets aan de PB-affaire te doen, maar Fred is er zeer voor. Zij willen zich ook geenszins met een Vögelgeschichte inlaten, zoals Henri Nannen dit noemt, maar wanneer er kan worden uitgegaan van een keihard statement van Jack Anderson dat Bernhards zoeken naar extra inkomsten te maken heeft met zorgen om een dochter en vriendin in Parijs, dan trekken ze met vragen in het parlement van leer. Terwijl er natuurlijk ook een directe link van de prins met het militair-industriële complex is, wat een tweede belangrijke invalshoek zou kunnen zijn.

265 Later bleek dat zij depressief was geweest en zelfmoord had gepleegd.

266 De broer van prins Bernhard, die ik eens had geïnterviewd.

16 februari 1976

Der Spiegel²⁶⁷ heeft een omslagverhaal van 16 pagina's over prins Bernhard, de koninklijke familie en het Lockheed-schandaal. Het is de afschuwelijkste publiciteit denkbaar. Pussy Grinda blijft nog buiten schot.

Om 16.30 uur belde ik Ted Vernède. Het was me te stil op alle fronten. Zat piano te spelen en dacht: waarom niet? Mijn vraag: Heeft prins Bernhard een dochter in Parijs? Na een stilte zei Vernède: ‘Ik weet niet in welke richting ik zou moeten denken om te beginnen u te antwoorden. Hier is mij in ieder geval niets van bekend.’ Vond het eigenlijk zielig, dat ik hem recht voor zijn raap naar de bekende weg vroeg. Ik zei hem hier niet verder mee te zullen lastig vallen en me tot de rvd te zullen richten.

Ton van Dijk vertelde dat vnu-commissaris Charles de Roy van Zuydewijn bij prins Bernhard op Soestdijk was geweest, maar hij had geen mededelingen over het gesprek ontvangen. Ik zei niets van Der Stern te horen, maar dat ik de zaak niet vertrouwde. ‘Je doet dit toch nog wel met de Nieuwe Revu?’ Hij zou Hamburg bellen. Ik zei hem Gijs van der Wiel op de man af te zullen vragen of het de regering bekend is dat prins Bernhard een dochter in Parijs heeft. Ton vond dat ik dit gesprek op de band moest opnemen.

267 Nummer 8 van 30ste jaargang d.d. 16 februari 1976. Zie bijlage 32.

[p. 216]

Pas om 17.30 uur bereikte ik Gijs. Hij zei me verscheidene malen te hebben gebeld: ‘Denkt u niet dat het nonchalence mijnerzijds is.’ Ik stelde mijn vraag die ik had uitgetikt: ‘Is het de rvd bekend dat prins Bernhard een dochter in Parijs heeft van een dame wiens meisjesnaam Pussy Grinda is?’

‘Die naam heb ik eerder gehoord. Was het niet een dame op Boulevard Raspail?’

‘Nee, het is niet die boulevard. Maar ik wil antwoord op mijn vraag.’

‘U wilt dus ja of nee hebben?’

‘Precies. Ik ben na 21.00 uur weer thuis.’

Ging met Peter en Frank Heckman intussen in de Carré-kelder eten. Frank heeft bij een onderzoek laten vaststellen dat zijn ene been korter is als gevolg van een klap met een verkennersstok die hij van zijn oudere broer had gekregen toen hij acht jaar was.

Om 23.30 uur belde Gijs van der Wiel terug. Hij had gehoord dat het verhaal in Der Spiegel heel slecht was. ‘Ze hebben de rotst mogelijk foto van de koningin op de omslag geplaatst’, zei ik, ‘en het is één lang roddelverhaal met als gewoonlijk het vermogen van de Oranjes geschat op 4,8 miljard erin.’

‘O ja, natuurlijk,’ antwoordde hij. ‘Zit er een strafklacht tegen Der Spiegel in?’ vroeg hij. Ik vertelde de reportage niet echt bestudeerd te hebben, maar dat ik dacht van niet. Daarop vroeg hij of mijn reportage nu in Der Stern en de Nieuwe Revu zou verschijnen. ‘Helemaal niet, dat duurt nog even,’ zei ik, wat hem enig respijt gaf om op mijn pertinente vraag over madame Grinda te antwoorden.

Ook lichtte ik hem in over het nieuwe boek van Roger Peyrefitte en wat er over prins Bernhard aan insinuaties aangaande jongetjes in stond. Dit was nieuw voor de directeur van de rvd. Hij zou morgenochtend om 10.30 uur een auto zenden om het boek op te halen.²⁶⁸ Ik vertelde hem er met collega Terry van de Sunday Times over gesproken te hebben. Hij had ook gevraagd of de prins homoseksueel was. Ik zei te hebben geantwoord: ‘Als ik dat had gemerkt, zou ik zelf een hengeltje hebben uitgeworpen.’ Gijs lachte zich kapot.

Eerder op de avond had ik ontdekt dat Harry Hagendorns informatie via Jack Anderson enigermate misleidend was geweest. Zowel Henk Leffelaar van de gpd als de nos-rubriek Panoramiek, waren achter Anderson aangegaan. Achteruit leunend in een stoel had Anderson inderdaad gezegd dat de prins

268 Ik heb dit boek ook nooit meer teruggezien en bij het uitwerken van deze notities in 1992 kon ik het niet in mijn bibliotheek terugvinden.

[p. 217]

het geld nodig had gehad voor ‘een situatie in Parijs’. De nos zond het beeldmateriaal niet uit, want Anderson maakte zijn bewering niet hard. Tegenover Ton van Dijk en Hans Wilbrink van Nieuwe Revu had Anderson gezegd de bewering niet te zullen opschrijven, want de inlichtingen waren afkomstig van de Amerikaanse rekenkamer en die zat potdicht.

Ik belde met Nel Slis van de Associated Press in Den Haag om te verifiëren wat Gijs van der Wiel me had gezegd dat zelfs zij al wist wie het kind van Bernhard in Parijs was. Nel reageerde verontwaardigd: ‘Ik heb terloops met Gijs gesproken, uitgaande van het feit dat het kind een zoon was. En ik heb zeker geen naam genoemd, want die ken ik niet. Bovendien heb ik geen research in die zaak ondernomen.’

‘Dus u hebt ook niet Boulevard Raspail 58 genoemd?’

‘Nee.’

Waarom zou Van der Wiel hierover hebben gelogen? Gijs was gewoon op een fishing expedition. Dit verbaasde mevrouw Slis eveneens. Wim Klinkenberg begreep ook niet waarom Gijs Nel Slis in de zaak had betrokken. Jan van Beek van de gpd zei: ‘Gijs drinkt nu erg veel. Hij is bezig gek te worden van de Lockheed-affaire.’

Uitstekend gesprek met Ton van Dijk, die en passant de zin lanceerde: ‘Wat ben je nu, een journalist of een roddelnicht?’ Hij wilde de Jack Anderson-affaire afdrukken. Hij zal bovendien met Hamburg contact opnemen. ‘De vnu heeft voldoende business met hen. Ik heb niet voor niets iemand in de top van de vnu in vertrouwen genomen.’ Ik blijf op die kerel vertrouwen.

Newsweek²⁶⁹ heeft van Bernhard een omslagverhaal van vele pagina's gemaakt. Er wordt een hint gegeven in de richting van Pussy Grinda, want premier Joop den Uyl wordt geciteerd. ‘Private matters will be kept confidential - a reference, a high source later confirmed, to the Prince's private life.’ Ergens anders in de reportage wordt opnieuw iets geïnsinueerd: ‘There were also persistent rumors in Holland, France and the United States last week, that Bernhard had slipped off the Queen's leash in other respects. Acquaintances and government officials described him as a man of the world with a royal flair for the good life - and a sharp eye for beautiful women.’ Minder gezellige reportage voor de andere leden van het koninklijk huis. The Economist²⁷⁰ had een dito verhaal.

269 Newsweek, 23 februari 1976. Zie bijlage 33.

270 The Economist, 20 februari 1976. Zie bijlage 34.

[p. 218]

Der Stern komt met maar liefst veertien pagina's reportage en een omslagverhaal over Bernhard en de Oranjes.²⁷¹

Henri Nannen publiceert een hoofdartikel hexenjagd? dat helemaal niets met de Lockheed-affaire of Bernhard heeft te maken. Het gaat over artsenhonoraria in Duitsland en een mogelijke aanklacht tegen Der Stern over een kritisch artikel.

Woonde de persconferentie bij waarbij The Rocky Horror show officieel werd aangekondigd. Peter wordt als volgt gepresenteerd:²⁷²

PETER VAN DE WOUW.
Was onderwijzer in Tilburg totdat hij bij toeval terecht kwam in de musical ‘Met man en muis’ van Annie M.G. Schmidt. Werd daarna gevraagd voor de rol van Tarzan in Holland Festival's ‘Reconstructie’ en danste voor televisie o.a. in ‘Rust noch Duur’. Bezocht toen de Maastrichtse Toneelschool die hij na twee jaar verliet om psychologie te gaan studeren. Doet modelling in Europa en Amerika en studeert thans weer psychologie aan de universiteit van Minnesota (U.S.A.).

Toen ik Peter daar zo zag staan tussen de andere acteurs en actrices, zag ik opeens zijn kinderfoto voor me en ik dacht sterk aan zijn moeder.

271 Der Stern, 19 februari 1976. Zie bijlage 35.

272 Zie ook bijlage 36 voor verhaal van de Rocky Horror Show.

[p. 219]

18 februari 1976

George Bush, directeur van de cia, heeft met nadruk meegedeeld dat hij nooit of te nimmer de namen zal bekendmaken van journalisten die in het geheim voor de cia hebben gewerkt. Senator Frank Church van de Senaatscommissie, die de inlichtingendiensten onderzoekt, heeft hierom gevraagd. Bush, die de vorige maand de post bij de cia aanvaardde, verdomt het. Dit is natuurlijk een meer dan schandelijke zaak, maar wie doet er wat tegen? Bush en Ford spelen het spelletje samen.²⁷³ Telefoneerde professor Frits Böttcher om voor elkaar te krijgen dat de minister van Wetenschapsbeleid zal lunchen met ambassadeur Alexandr Romanov. Maar Frits was van mening dat Rom meer zou bereiken door met diens voorganger, de heer Stuyt - thans verbonden aan tno - een gesprek te hebben.

Lange ontmoeting met Jan van Beek en Fred Sanders van de gpd. Carel Enkelaar had hen bezworen dat mijn bron inzake Bernhards vriendin, Dewi Sukarno was. Ik probeerde dit te ontkennen, wat slecht lukte, want ik bloosde tot achter mijn oren. De nos zou de referentie van de heer Hauser aan een dame in Parijs niet uitzenden. ‘Carel is te veel bevriend met Gijs van der Wiel,’ zei Jan. Ik merkte eerder deze week dat Gijs zich opstelt alsof hij Enkelaar in zijn zak heeft. Als puntje bij paaltje komt zal dit ook zo zijn. Jan van Beek vertelde verder: ‘Ik ben een paar jaar geleden opgehouden met een vrijwillige public relations-man van prins Karel Hugo te zijn.’²⁷⁴ Ik wist dat Jan en het prinselijk paar jarenlang bevriend waren, maar ik wist niet dat hij er zo tegenaan keek.

Ik schreef Ted Vernède op Soestdijk een briefje over de publicatie van het nieuwe Peyrefitte-boek, waarin prins Bernhard in minder gunstige zin ten tonele wordt gevoerd, en deelde hem mee dat het om schandelijke roddelpraat ging, die ik onder de aandacht van Gijs van der Wiel had gebracht.

Ton van Dijk probeerde onze afspraken met Der Stern rond te krijgen. Gerd Heidemann vertelde hem echter dat niet lang geleden iemand was komen binnenlopen met een dossier over corruptie bij Olivetti. Zij gaven de man een brief dat zij bereid waren een bepaald bedrag neer te tellen voor de informatie, waarop de persoon in kwestie naar Olivetti stapte, die hem een nog hoger bedrag had geboden indien hij de gegevens niet zou publiceren. ‘Ik ben geen 25 jaar lid van de nvj om dergelijke praatjes voorgeschoteld te krijgen,’ antwoordde ik. ‘Dat heb ik ook gezegd,’ aldus Van Dijk. Maar ze nemen natuurlijk met

273 Reuters, 16 februari 1976.

274 De man van prinses Irene.

[p. 220]

Ton ook een loopje in Hamburg zolang hij een lilliputter-publicatie vertegenwoordigt. Ton gaat me nu de brief zenden die hij enige weken geleden beloofde.²⁷⁵

Ik kwam een half uur te laat voor een lunch met de Joegoslavische ambassadeur, Tarik Ajanoviç, wiens residentie ik niet kon vinden aan Alexander Gogelweg 28. De ambassadeur en attaché R. Dabiç wachtten in een zijsalon. Hij vroeg wat mijn mening was van de jongste brief van Henry Kissinger aan Europese socialisten om vooral niet op samenwerking met communisten aan te sturen. We bespraken verder aanvullende vragen voor Edward Kardelj, wiens gesprek in mijn europa-boek zal komen. We onderzochten de mogelijkheden van een televisiegesprek aan de vooravond van de Belgrado Conferentie. De lunch met witte en rode wijn werd in een erker geserveerd. Ik bracht dissidenten in Joegoslavië ter sprake. ‘Yes, we have arrested some people, who want us to return to pre-1948 days.’ Ik sprak over mijn reizen in de Sovjet-Unie, waar ze zeer terughoudend en sceptisch op reageerden wat me verder geen fluit kon schelen. Ze willen twee journalisten voor tien dagen uitnodigen. Ik noemde de gpd als een nuttige gegadigde, maar de heer Dabif (persattaché) had nog nooit van de gpd gehoord.

Om 19.00 uur kwam collega Dijkstra van de vpro naar Amerbos om over de Lockheed-zaak een interviewtje op te nemen. Ik zei eigenlijk weinig bijzonders, behalve dat ik van de gelegenheid gebruik maakte om de vraag te stellen waarom de nos er vanaf zag de kwestie Parijs uit te zenden, temeer waar het een logische zaak was dat, met een dochter van negen jaar, pb inderdaad de 1,2 miljoen van Lockheed uitstekend had kunnen gebruiken.

Om 20.00 uur telefoneerde ik Dewi Sukarno in Parijs. Zij was met duizend andere personen uitgenodigd voor de verjaardag van president Jean-Bedel Bokassa van de Centraal Afrikaanse Republiek. Er zal een jachtpartij worden georganiseerd, waarbij ook Idi Amin en Sese Seko Mobutu aanwezig zullen zijn. Ze zou vanavond besluiten of zij zou gaan. Zij leek de Bernhard-zaak ‘vergeten’ te zijn.

Hans Gualthérie van Weezel van Buitenlandse Zaken belt om te bedanken voor Den Vaderland Getrouwe dat nu door zijn vrouw wordt gelezen, die geschiedenis studeerde.

Peter huurt een flat aan de Nassaukade, waar hij samen met Frederick Ress per 1 maart wil intrekken, wanneer zijn vriend

275 Hij hield woord. Zie bijlage 37.

[p. 221]

uit Minnesota zal overkomen. Ben woedend. Ik wil nooit meer dat hij bij mij inwoont.

19 februari 1976

Lunch met de heer L.J. Leeman, directeur van de tros, en Wibo van de Linde in Loosdrecht. Het gesprek ging eerst over Bernhard. ‘Ik ben voldoende Oranjegezind,’ zei Wibo, ‘om er niet aan mee te doen. Bob Kroon was het er niet mee eens, maar na een half uur praten, was hij akkoord. We zijn een team.’

De heer Leeman vertelde dat een aantal medewerkers rabiaat gekant waren tegen een mogelijke medewerking van mij aan aktua-televisie. Hij was tenslotte verantwoordelijk voor het beeld dat de tros opriep. Ze werden reeds van alle kanten aangevallen en bekritiseerd. Hij voelde er niets voor er nog een probleem bij te krijgen, omdat hij mij in dienst had genomen. Hij was volmaakt overtuigd van mijn journalistieke kwaliteiten, maar bepaalde kanten van mijn persoonlijkheid baarden hem zorgen. Ook al was Wibo misschien onzorgvuldig tegen mij opgetreden, ik had nogal fel gereageerd en onmiddellijk de hulp van de nvj ingeroepen. ‘Hoe kunt u mij garanderen, dat we geen gelazer met u krijgen?’ vroeg hij op de man af. Ik legde uit dat ik als gedwongen freelancer²⁷⁶ geheel op mezelf was aangewezen en dat ik geen enkele bescherming genoot anders dan assistentie van de vakbond bij het niet nakomen van afspraken. Ik zei echter bereid te zijn een verklaring te tekenen dat ik me stipt aan Wibo's directieven als lid van het aktua-team zou houden. Het hielp geen bliksem. Het was een vriendelijk bedoelde afscheidslunch.

Ton van Dijk zegt door een buitenlandse society-fotograaf te zijn benaderd met foto's van madame Grinda en haar dochter Alexia, voor de prijs van 35.000 dollar. De fotograaf wist verder te melden dat een Nederlandse journalist prins Bernhard geld had gevraagd om het verhaal onder de roos te houden. Het duidt allemaal op een interventie van Dewi, al is niets te bewijzen.

Had een briefje geschreven aan Vrij Nederland van maar twaalf regels, om de kletskouserij van Renate Rubinstein over Azië en China te helpen inzakken. P. de Hen, adjunct-hoofdredacteur liet weten dat ‘de discussie over China en Rubinstein zojuist is afgesloten.’²⁷⁷

276 Waarmee ik doelde op de overheidsabotage van mijn werk als journalist sinds de Nieuw-Guinea-affaire in 1956.

277 Briefje van De Hen, d.d. 24 februari (iets te vroeg genoemd hier).

[p. 222]

20 februari 1976

Het vpro-radioprogramma over Lockheed werd rond Wim Klinkenberg en mij opgebouwd. Wims verklaringen werden in aanvullende gesprekjes met dr. Lou de Jong en professor C.P.M. Romme tegengesproken. Op mijn verklaring dat de nos de mededelingen van de heer Hauser over Bernhards Parijse connecties niet op de buis zou brengen, reageerde Carel Enkelaar met te zeggen dat er inderdaad een film was, maar hij wilde noch bevestigen noch ontkennen wat er op die film werd meegedeeld. Dat bewijst andermaal dat in laatste instantie ook Enkelaar niet echt een vrij man is en zich stipt houdt aan ‘de voorgeschreven regels’ uit Den Haag, zoals mede door Gijs van der Wiel bepaald. Vreemd dat de vpro mijn mededeling dat Bernhard reeds negen jaar met het Parijse probleem zat opgezadeld, eruit knipte. Dat betekende immers, dat zijn kind daar al negen jaar was? De Haagse Courant belde om over deze uitzending meer te weten te komen.

21 februari 1976

Schiphol

Keke moest weer in zijn kooi in Bosch en Duin. Ik gaf dr. Offereins een fles wijn omdat hij mijn tr 6 vorige week had aangetrokken. Bracht twee rozen op het graf van mijn ouders. Ik stond moederziel alleen, in alle vroegte in tranen op de begraafplaats. Ik hoorde hun stemmen en begreep voor de zoveelste maal dat zij de twee meest unieke en enige complete mensen in mijn leven waren geweest. Ik dacht aan ruzies en harde woorden uit het verleden. En ik las de jaartallen van hun levens in steen gehouwen en voelde me ontroostbaar.

Parijs

Dewi moet nu ongeveer bij het Gare du Lyon zijn om Kartika op te halen, die van haar skivakantie terugkeert.

Om 18.00 uur arriveerde ik op Avenue Montaigne 12. De deur van het appartement stond al wijd open en Kartika was thuisgekomen. Zij sprak veel over haar vakantie en het schooltje Le Petit Prince. Ze was bezig een gedicht te schrijven. Zij vertelde uit La Clusaz ook een gedicht aan haar moeder te hebben gestuurd. ‘That must have made her very happy,’ zei ik. ‘I don't know,’ antwoordde het kind, wat me door merg en been ging. Ik probeerde haar uit te leggen dat sommige mensen nu eenmaal gesloten karakters hebben en zich moeilijk uiten. Al laten zij het niet merken, van binnen zijn ze wel degelijk blij. Het flitste door mijn hoofd, dat Bung Karno eens

[p. 223]

moest weten dat ik bezig ben zijn kind een riem onder het hartje te steken.

Ze ging sprookjesboeken halen. Zij las in perfect Frans een paar fabels voor, inbegrepen een van La Fontaine. Ik nam haar nauwkeurig in me op en probeerde een glimp van haar vader terug te vinden. Daarop wilde zij een spelletje doen. Ik zorgde dat zij met één puntje won. Zij was vrolijk. We lachten veel. Ongeveer om 20.30 uur ging mevrouw Azuma naar Dewi's kamer. Madame zou in vijf minuten verschijnen. Dewi bleef echter weg. Om 21.30 uur ging mevrouw Azuma nog eens kijken en kwam terug met de mededeling: ‘Maybe, she will see you tomorrow.’ Zij stelde voor dat ik een briefje achter zou laten, wat ik deed. Er werd gebeld en een jongeman kwam binnen, die ik goed in me opnam want ik vermoedde dat het een fotograaf was, misschien wel de society-fotograaf waar Ton van Dijk over had gesproken. Misschien had Dewi ons plan wel door een ander laten uitvoeren en de aankomst van de kinderen, inbegrepen de dochter van Bernhard²⁷⁸, alsnog laten fotograferen. Bij Dewi weet je nooit wat zij werkelijk in haar schild voert.

Ging alleen dineren in de Bar des Théâtres en besefte andermaal dat Parijs, zonder Peter, voor mij nauwlijks meer een echt uitje is. We hebben hier te veel samen genoten.

Ik lees Memoirs van Tennessee Williams²⁷⁹ waar veel in staat wat je gevoegelijk kan overslaan, maar dan ineens kom je een belangwekkende passage of een juweeltje van een gedachte tegen. Klaverblaadjes van vier liggen ook niet voor het oprapen. Al op pagina 9 spreekt hij met de Russische dichter Yevgeny Yevtushenko over homoseksualiteit in de ussr. ‘Being a homosexual,’ zei Williams tegen de Rus, ‘I am very concerned over Soviet treatment of my kind in your country.’ ‘Absolute nonsense. In Russia we have no homosexual problem,’ kreeg hij ten antwoord. Ik weet uit eigen ervaring dat dit tot op zekere hoogte waar is. Maar de boys in Leningrad vertelden me dat er wel degelijk zeer streng tegen homo's werd opgetreden. Er zit een jongen in dit restaurant, in jeans, met zijn rug naar me toe in gezelschap van een fris, blond meisje. Zijn rug windt me zonder weerga op. Je zal zo'n lijf maar hebben! Later zag ik zijn gezicht, wat minder opwindend was, maar die rug en wat er onder zijn shirt zit, is sensationeel.

Tennessee Williams beschrijft in 1940²⁸⁰ aan Cape Cod de hort

278 Het is onwaarschijnlijk dat Alexia nog bij de groep was.

279 Tennessee Williams, Memoirs, Double Day & Company, New York, 1975.

280 Hij is dan zelf 26 jaar.

[p. 224]

op te zijn. Hij zag een blonde jongen op een veranda ‘and I don't think it took me more than ten minutes to convince him, despite his protestations of being “straight”²⁸¹, that his life would not be complete until he had passed an evening in my embrace (...) the blond kid was just a one-night lay, an evanescent bit of trivial music.’

Drie dagen later loopt hij tegen Kip aan (zie hiernaast) bij het Captain's Jack Wharf in Province Town. ‘He was the youth to which I dedicated my first collection of short stories. He had his back to me, as I entered, since he was facing the stove, up-stage, preparing clam chowder, New England style, the dish on which he and his young platonic friend Joe were subsisting that summer through economic need. He was wearing dungarees, skin-tight, and my good eye was hooked like a fish,’ aldus Williams in zijn Memoirs.

281 Niet-nicht.

22 februari 1976

Hotel Vendôme

Droomde meer dan ellendig van Peter. Frederick was in Nederland aangekomen. Peter liet me als a hot potato schieten. Vroeger zei hij dan dat Philip Nasta emotioneel belangrijker voor hem was dan ik. Nu is Frederick prioriteit nummer een. Ik voel me miserabel bij het opstaan.

Toen ik gisteravond in het hotel terugkeerde was er een boodschap om Dewi te bellen. Mevrouw Azuma vroeg om haar in de orangerie te telefoneren. Dit heb ik gedaan. Dewi verontschuldigde zich in verschillende toonaarden me te hebben laten wachten. Zij had een lunch gehad, die lang had geduurd en was daarna uitgeput geweest. Ik moet om 12.30 uur in haar appartement zijn. Ze zei te zullen opstaan: ‘Okay, I promise darling,’ waren haar laatste woorden.

Ik heb Kartika Sukarno beloofd (zij is nu dus negen jaar, net als Alexia Lejeune) dat wanneer zij achttien jaar zal zijn, ik een boekje Letter to Karina zal schrijven om haar te vertellen hoe haar vader was.

[p. 225]

Tennessee Williams ontmoette Fidel Castro via Ernest Hemmingway en schrijft zeer oppervlakkig over het nieuwe Cuba. Hij spreekt met geen woord over de Cubaanse homo-farms. Een zin als ‘Writing was my life, and its failure would be my death’, begrijp ik niet. How can? Zijn writing is er toch immers al? Hoe kan het dan nog een failure worden? Wanneer ‘anderen’ jouw schrijven als failure beoordelen is dit volmaakt irrelevant, laat staan dat de mening van anderen over jouw werk jouw dood kunnen veroorzaken. Absurd. ‘Be absolutely genuine to yourself, and your writing cannot ever be a failure’, zou ik tegen Williams willen zeggen. ‘One cannot ever be less, or more than oneself. One is oneself.’

Bar des Theatres, 14.50 uur

Belde zojuist Ton van Dijk van Nieuwe Revu. Dewi wist precies wat er was gebeurd. Ik vermoed dat zij de hele zaak in elkaar heeft gezet, ook al liet ik daar twijfel over bestaan door het haar niet te vragen. Er zijn dus toch foto's van Alexia Lejeune gemaakt.

Het is duidelijk, dat nadat ik Ted Vernède, de secretaris van de prins, had gewaarschuwd dat bekend was waar de dochter verbleef, in La Cluzas de volgende dag 's morgens een limousine verschenen was, waarin een meisje instapte dat door een dame werd afgehaald - vermoedelijk haar moeder - en naar het vliegveld van Annecy werd gebracht voor de vlucht terug naar Parijs. Zij zouden onder een andere naam hebben gereisd. De society-fotograaf die alles had vastgelegd, blijkt Henry Pessar te zijn die zich ook bij Ton van Dijk had aangediend. Hij was naar La Clusaz gegaan en Dewi vertelde: ‘He could no even do pipi for days, because he did not want to miss anything. Pessar has a very bad opinion of you.’

‘I don't even know the chap,’ zei ik.

‘The people at Der Stern must have told him,’ aldus Dewi.

Na de foto's in La Clusaz en Annecy genomen te hebben, wilde Pessar absoluut zeker zijn dat hij de juiste personen had gefotografeerd. Hij belde de moeder van het meisje op om te zeggen dat er per abuis een koffer op het vliegveld van Annecy was achtergebleven. Daarop moet Pussy hebben geantwoord: ‘Please deliver it to our home.’ Dewi zei: ‘What more proof do you want?’

Ton van Dijk wil de foto's niet hebben. ‘Laat Pessar maar naar een schandaalblad gaan. En wat moeten ze kosten?’ Der Stern heeft hem gevraagd ermee naar Hamburg te komen. Kartika had Dewi trouwens verteld: ‘There were so many journalists.’

[p. 226]

Zij was zelf bij vertrek tussen andere kinderen in het midden van een auto geplaatst. Ook had Dewi contact opgenomen met de prefect van de politie, die haar had verzekerd dat Gijs van der Wiel absoluut niet kon weten dat ik hem vanuit Dewi's appartement belde. Misschien heb ik het, als gebruikelijk, wel zelf eruit geflapt dat ik hem vanuit Avenue Montaigne belde. Het incident leidde in ieder geval tot wantrouwen van Dewi's kant, en begrijpelijk.

Tegen 16.00 uur verscheen Henry Pessar ten tonele in Dewi's flat. Het was inderdaad de jongeman die ik eerder had gezien en als fotograaf gebrandmerkt. De kerel heeft een gezicht of hij op zijn neus is gevallen en spreekt snel en soms onverstaanbaar. Hij vertelde dat Der Stern hem had verteld dat ik 100.000 dollar had gevraagd. Wel ja. Het wordt steeds meer. Wie er liegt is niet te achterhalen. Pessar wilde ergens in een park nog foto's met Dewi maken. Hij vroeg haar de Rolls van stal te halen.

Kartika had haar moeder verteld dat toen Alexia Lejeune van de skischool werd weggehaald, men haar had verteld dat er mensen waren die haar vader wilden vermoorden. Ook dat nog. Dewi vertelde Pessar, tot diens verbazing, dat Alexia uitstekend weet wie haar vader is en dat zij Bernhard, Pussy en Alexia ook wel samen had meegemaakt.²⁸² Pessar was van mening dat niemand de foto's zou durven afdrukken, want Bernhard had een precedent geschapen door duidelijk te maken dat hij er niet voor terugdeinsde, bladen die buiten hun boekje gingen in rechten te vervolgen.

Pessar vertelde dat de Parijse woning van mevrouw Lejeune lange tijd door fotografen in de gaten was gehouden, maar Pussy liet zich niet zien en kwam ook niet aan de telefoon. Een dienstbode nam gesprekken aan. ‘Perhaps we could get a girlfriend from Pussy - not you (tegen Dewi) - to talk to her. You remember how that woman, that had an affair with the son of the Aga Khan, Karim, talked unofficially to the press, the story came out anyway. She sued the press, got even 10.000 francs, and in the meantime she was only too happy the story got out.’ Met andere woorden, misschien wilde Pussy Grinda wel bekend maken dat Bernhard de vader van haar dochter was.

‘Well,’ zei Dewi, ‘everyone knows that Victor Emmanuel is not the son of King Umberto, but of the Duc of Aosta, yet, he remained the crown prince of Italy.’

‘You are well informed,’ aldus Pessar.

‘Well, it is known, that royal families have paid amounts of

282 Later vertelde baronesse Jacqueline de Gunzburg in New York mij hetzelfde. Alexia zei in gezelschap ‘papa’.

[p. 227]

money to stop rumors through advertisements in newspapers, to stop certain stories.’

‘Yes, I forgot that,’ aldus Pessar, ‘but in this case we better forget the whole story. We can do nothing about it. We have no proof. No one will really print it.’ Ze waren het er over eens dat de Franse aristocratie een lijn trekt en onder geen voorwaarde iets over de affaire naar buiten zou brengen. Dewi: ‘But it could not be published with question marks?’

Pessar: ‘I know the law, it is too dangerous.’ Hij vertrok en schreef zijn telefoonnummer voor me op.

Ik vroeg of Dewi eventueel bereid was naar Peters première van de Rocky Horror Show te komen. Dan is zij a good sport. Ze moesten haar maar een uitnodiging zenden. Rene Solleveld - en ook Peter - zal blij zijn.

Ontmoette de Surinaamse journalist Anton Fuk, die vertelde te weten dat Hofland aan Fahrenfort van De Telegraaf had geschreven diep gekwetst te zijn geweest door diens felle artikel tegen Hofland. ‘Hoe kan je zo diep zijn gezonken,’ zou Henk hem hebben gevraagd.

23 februari 1976

Vanmorgen reeds vroeg op weg naar Keke in Bosch en Duin, zag ik aan de rand van Amsterdam een blonde jongen op een fiets. Het was of de bliksem bij me insloeg. Lang haar, jeans en een smoel! Ik debatteerde met mezelf of ik zou omdraaien. Iets dergelijks gebeurde met Peter in 1967. Bij de Dolderseweg zag ik twee soldaten met zwarte baretten op fietsen. Een lazerde eraf. We lachten beiden. Het lijkt onwerkelijk in 1976, een militair op een fiets.

De hond was weer buiten zichzelf van blijdschap te worden bevrijd. Bij Bruna was eindelijk de Mexicaanse editie van Volume I van de Club van Rome-interviews gearriveerd. Zond een exemplaar aan broer Theo.

Woonde de receptie bij op de sovjetambassade voor de 58ste verjaardag van de Army en Navy. Romanov begroette me met: ‘Marshall Oltmans, we have promoted you.’ Ik gaf hem een brief met het advies oud-minister Stuyt van Wetenschapsbeleid te ontmoeten. Er is nu ook een diplomaat gearriveerd, Igor Krotov, die vloeiend Engels spreekt, als Rom zelf.

24 februari 1976

Wilde Peter naar zijn repetitie in de Brakke Grond brengen en

[p. 228]

parkeerde de tr-6 op een bruggetje vlakbij. Aan de voet van de brug gingen we een coffeeshop in. Ik pleegde een telefoontje. Juist namen we een slok koffie toen mijn auto met een geweldige klap de shop kwam binnenrijden.²⁸³ Het was gaan regenen, de weg was glad geworden en al stond de wagen op de rem, blijkbaar was hij gaan schuiven. Overal glas. Ik riep tegen Peter: ‘Theo, pas op!’²⁸⁴ Peter zag spierwit en verroerde zich niet. Er lag overal glas. De mensen schrokken zich een ongeluk. Het was een klap als een bominslag. Gegil. Pas toen bemerkte ik dat mijn auto bedekt onder glas tegen de pui van de coffeeshop stond. Keke hield zich kalm, die had nota bene in de auto gelegen. De politie kwam.

Televisiemaker Erik de Vries belde. Hij had Friso Endt gesproken, die hem had verteld dat ik een foto van het negenjarig ‘zoontje’ van prins Bernhard in Parijs bezat. Dat zou de foto zijn geweest die ik volgens Hofland aan de Haagse Post zou hebben aangeboden, en waarmee ik tenslotte uit pure ellende naar de Nieuwe Linie zou zijn gestapt. Amsterdam blijft een kletsgat. Toen ik tegen De Vries zei dat ik bijna voor aktua had gewerkt, zei hij: ‘Naar die nsb-troep kan ik niet kijken.’ Hij hing op ‘want Lotje Köhler staat aan de deur’.

Om 11.45 uur belde ik Fred van der Spek (psp) om na te gaan of er vragen zouden worden gesteld over de prins. ‘We zijn nog niet aan jouw agendapunt toe.’ Hoe de kansen lagen? ‘Fifty-fifty.’ Om 17.40 uur belde ik weer. ‘De vragen worden nu uitgetikt. Valt je mee, he?’

‘Was Bram van der Lek tegen?’

‘Nee, helemaal niet, we waren eigenlijk vrij gauw rond.’ Nog later vertelde Van der Spek dat Kamervoorzitter Anne Vondeling bepaalde bezwaren tegen de vragen had.²⁸⁵ ‘Hij wil de prins sparen,’ zei Fred, ‘maar we kunnen Bram van der Lek niet vinden en er wordt morgen verder over gesproken.’ Dat betekent verder afzwakken.

Peter was uit zijn doen geweest door het ongeluk met de auto. Ik werd er vanmiddag eigenlijk misselijk door en begon te hoesten.

Ontmoette Jan van Beek en Fred Sanders van de gpd in het Promenade Hotel. ‘Willen jullie de informatie over Parijs hebben?’ vroeg ik hen. ‘Ja, maar voor de brandkast,’ aldus Van

283 Coiffeur Coffeeshop Meuwse, Rokin 119-121.

284 Op kritieke momenten verwisselde ik altijd de namen van Peter en mijn jongste broer.

285 Het is voor mij altijd een raadsel geweest wat de werkelijke achtergronden van Vondeling zijn geweest. Voor mij had hij nauwe banden met de cia en de inlichtingendiensten.

[p. 229]

Beek. Hij ging eerst een aantal gpd-hoofdredacteuren, zoals Max Snijders in Utrecht, en anderen bellen. ‘Het is akkoord,’ zei Van Beek, die glimlachend naar onze tafel terugkwam. ‘Maar als blijkt dat het niet zo is dan moet je voor straf met die juffrouw in Parijs naar bed.’

Daarop heb ik de hele affaire, compleet met telefoonnummers, gedicteerd.

In het American hotel had ik een afspraak met ambassadeur Bajpai van India. Peter was er naar Minnesota aan het telefoneren. De ambassadeur vertelde dat er komende weken bij Plon in Parijs een interviewboek met Indira Gandhi zou uitkomen, dus mijn plan was achterhaald. Jammer. We spraken ook nog over Bernhard. Ik vermoed dat de ambassadeur nogal rechts is georiënteerd.

Erik de Vries belde opnieuw. Hij had over zijn aktua-opmerking nog eens nagedacht. Het ging te ver om ze een nsb-troep te noemen, maar het stond vast dat de tros en De Telegraaf nu eenmaal nauwe banden onderhielden. Dat verklaart nog beter waarom Wibo niet met mij mag samenwerken. Erik vertelde dat de heer J.J.R. Stokvis (hoofdredacteur) thuis bij hem op bezoek was geweest. Erik had hem meegedeeld niet aan de Hilversumse ziekte van de zuilen te willen meewerken en dat hij zijn eigen films maakte zonder inmenging van wie ook. Ik vroeg me af of dit waar was, want De Vries zit duidelijk in de vara-hoek.

25 februari 1976

Al vroeg belden Wim Klinkenberg en Igor Cornelissen omdat de Volkskrant had gemeld dat Fred van der Spek en de psp vragen hadden gesteld. Kees Bastianen vermeldde erbij dat Anne Vondeling aarzelde of hij de vragen tot het parlement zou toelaten. Fred en Bram hebben doorgedrukt wat Carel Enkelaar niet durfde uit te zenden, namelijk dat zij willen weten of Bernhard het Lockheed-geld nodig had voor ‘persoonlijke verplichtingen’. In de toelichting tot de vragen spreken de Kamerleden over ‘een situatie rond een mysterieuze dame in Parijs.’ Zij noemen ook Jack Anderson. De soufflage is perfect overgekomen. Ook de vara Radio heeft thans een bericht over ‘een dame in Parijs’.

Besloot de Lockheed-Commissie van Drie volledig in te lichten. Ik schreef een brief van twee pagina's²⁸⁶ en gaf die om 12.30 uur aan de dienstdoende klabak op Plein 1813 af.

Liep tegen de journalisten Anton en Sue Koenen (zij schrijft

286 Zie bijlage 38.

[p. 230]

voor de Times) aan. Zij wisten te vertellen dat pb twee kinderen in Parijs had. Ik maakte hen duidelijk dat het oudewijvengeklets was.

Lichtte Gijs van der Wiel van de rvd in dat ik, zoals hij had geadviseerd, de Commissie van Drie had ingelicht. ‘Hebt u alles gegeven?’ vroeg hij. ‘Nee, de essentie.’

Jan van Beek vertelde dat de Commissie van Drie in Lech, Oostenrijk, een ontmoeting met prins Bernhard had gehad, die op keet was uitgelopen. Hij liet me door Sanders bellen dat ik dit gegeven niet mocht gebruiken.

Fred van der Spek belde om te zeggen dat Anne Vondeling vooral bezwaren had tegen de uitdrukking ‘mysterieuze dame’. Hij vervolgde: ‘Ik had het gevoel, dat Vondeling hier heel oprecht in was.’ Daar geloof ik niets van. ‘Vondeling vond die betiteling niet essentieel voor onze vragen. Ik heb hem geantwoord dat ik dit wel vind en dat ik het oneens was met zijn standpunt. In die situatie zijn we uit elkaar gegaan. Ik heb wel gezegd begrip te hebben voor zijn standpunt.’

‘Het komt er dus op neer,’ zei ik, ‘dat de mevrouw in Parijs eruit moet?’

‘Ja, inderdaad, maar anders zouden onze vragen in het geheel niet hebben kunnen doorgaan.’

Voilà. Zo werkt onze democratie.

Ontmoette Hans Gualthérie van Weezel op het moment dat ik Ton Planken van de nos vroeg of ze iets aan de vragen van de psp zouden doen. Hans merkte op: ‘Ik zou niet op die manier tegen die mensen spreken, je speelt ze in de kaart.’

Jan Prins van de Haagse Courant belt om te vertellen dat een familielid van Pussy Grinda heeft toegegeven, dat deze dame een relatie met prins Bernhard heeft.

Het Vrije Volk opent met de vragen van de psp. nrc Handelsblad zwijgt in alle talen. Journalistiek!

26 februari 1976

Om 02.00 uur vannacht belde Ton van Dijk dat de Haagse Post een grote reportage ging maken over alles wat er rond Lockheed was gebeurd. Hij had geadviseerd dat ook met mij contact zou worden opgenomen. Ik vroeg hem: ‘Waarom? Als ik mijn verhaal wil vertellen schrijf ik het zelf.’

Henk Hofland wil ook een partijtje meeblazen en schrijft twee pagina's in de Haagse Post. Hij noemt zijn verhaal: de prins en de achterklap. Typisch Hofland. Op het kritieke moment neemt hij een positie in als zouden alle berichten over de prins naar het rijk der fabelen kunnen worden verwezen. ‘Het zal

[p. 231]

waar zijn, dat een aantal zonderlingen aan de ene kant van de scheidslijn van harte hoopt op het bewijs van zijn schuld, maar even krachtig is aan de andere kant het verlangen naar het bewijs van zijn onschuld, in het bijzonder om daarmee Den Uyl om de oren te kunnen slaan. Want dat is de kronkel in het reactionaire brein: de man die het onderzoek naar de waarheid heeft geïnitieerd is degene die uiteindelijk zal hangen, ongeacht het resultaat. Hij, de onderdaan, had de prins op zijn woord moeten geloven.’²⁸⁷ Een kletsverhaal om mee te doen zonder de geringste research, want daar is meneertje nu eenmaal van nature te lui voor.

Bij het opstaan meldt Anton Koenen me dat De Telegraaf het verhaal van prins Bernhard en diens vriendin Poupette vanmorgen nu groot opgemaakt brengt. Het Telegraaf-verhaal wemelt van de onjuistheden. Het is een beproefde truc: als uitgerekend De Telegraaf ermee komt, houden de andere bladen hun mond. De Zwitserse regering heeft een communiqué uitgegeven dat de Commissie van Drie nu in dat land kan werken, onder meer om met twee sleutelfiguren van de Lockheed-affaire, Fred Meuser en Hubert Weisbrod, te kunnen spreken. Het Algemeen Dagblad is er via Peter d'Hamecourt in Washington achtergekomen dat de Amerikaanse Beurs Commissie (sec) over documenten beschikt waaruit blijkt dat Lockheed 100.000 dollar aan prins Bernhard overmaakte. De stukken mogen echter niet naar buiten komen, kunnen zelfs niet aan de Senaatscommissie voor onderzoek worden gegeven. Alleen Henry Kissinger kan er voor zorgen dat de stukken worden vrijgegeven, maar dat gebeurt niet. Hij is immers een trouw bezoeker van Bernhards Bilderberg Conferenties? Al komt de ‘achterklap’ op die manier niet aan het daglicht, something is rotten in the state of Denmark. Dat is zeker.

Voor de Amsterdamse Rechtbank is een vertegenwoordiger van de Franse vliegtuigfabriek Dassault vrijgesproken van poging tot omkoping. De officier van justitie kapittelde het Kamerlid Piet Dankert, dat hij de poging tot omkoping veel te laat had gemeld bij de daartoe bevoegde instanties. Dankert was hierover zeer in zijn wiek geschoten. Hij wilde een verweerschrift op stellen. Intussen heeft de pvda-fractie een verklaring uitgegeven dat ten onrechte twijfels waren uitgesproken over de zuiverheid van de bedoelingen van Dankert, ‘ook al heeft hij onhandig gemanipuleerd’.²⁸⁸

287 Haagse Post, 28 februari 1976.

288 In 1992 is dezelfde Dankert tweede man op Buitenlandse Zaken en zag hij kans een gigantische blunder voor Nederland in Brussel te organiseren.

[p. 232]

Intussen meldde de Volkskrant dat de vragen van Van der Spek en Van der Lek naar de minister-president werden doorgezonden, waarvan de kern is of pb het extra geld van Lockheed nodig had voor persoonlijke zaken in Parijs.²⁸⁹

Peter vertrok naar een modeshow voor hom in Düsseldorf. Er waren ruzies bij de repetities geweest, wat hem had gedeprimeerd. Wat hem ook misselijk maakte was dat sommigen van de collega-acteurs en -actrices zich onvoldoende wasten.

Paul Brader van het anp belt doodgemoedereerd met de vraag welke mijn bronnen waren om een brief aan de Commissie van Drie te zenden. Dit had ik namelijk de heer Baggerman, hoofdredacteur, gemeld. ‘Slechte man,’ aldus Fred Sanders van de gpd. Fred leek geïrriteerd dat ik de Commissie inlichtte. Ze waren zelf op onderzoek gegaan. Ze hadden Henri Roussel benaderd, die zeer nerveus was geworden en had gezegd Pussy Grinda in geen tien jaar te hebben gesproken. Ook was gebleken, dat op het nummer van Avenue Raphael het zusje van Pussy en niet Stanislav baron Lejeune woonde.

Wibo van de Linde belde. ‘Ik heb zojuist het transcript gezien van wat je op het programma Embargo²⁹⁰ van de vpro hebt gezegd. Dat zou ik liever van je te horen hebben gekregen.’

‘Ik gaf ook duidelijk aan jou de voorkeur, Wibo, maar je hebt er in Loosdrecht met je neus opgezeten wat je baas, meneer Leeman, allemaal debiteerde. Jij deed niets. Daarom zit de informatie nu bij de vpro.’

Er staat een schitterende foto van Peter in het blad Hollands Diep.²⁹¹

Ton van Dijk telefoneerde een paar maal. Hij wil nu ook snel met een publicatie komen, maar weet nog niet hoe en wat. Eindelijk begint hij door te krijgen dat hij bezig is de boot te missen. Maar hij zoekt het nu maar zelf uit. Ik ga naar broer Theo in Zwitserland.

Collega Terry van de Sunday Times belde een paar maal uit Parijs. Hij had informatie, ook over bindingen van pb met I.G. Farben. Ik adviseerde hem ook met Gijs van der Wiel te spreken. Daarop belde hij dat hij liever geen contact met Wim Klinkenberg wenste: ‘He is said to have Soviet contacts.’ Ik snauwde terug: ‘I myself called everything under the sun, cia, kgb, whatever.’

Daniel Schorr, de Washingtonse journalist die in de Village Voice een aantal cruciale cia-documenten wist te publiceren, kan het

289 Zie bijlage 39: Kamervragen.

290 De tekst d.d. 20 februari 1976 bevindt zich in mijn dagboek.

291 Zie fotokatern.

[p. 233]

Nederlandse publiek met zijn informatie niet bereiken. Bij de Athenaeum bookshop hoorde ik dat dit nummer van de Village Voice onderweg naar Europa was ‘weggeraakt’.

Igor Cornelissen van Vrij Nederland adviseerde met klem niet met Daan Dijksman van de Haagse Post in zee te gaan over de Lockheed-affaire. Ik belde Bert Vuysje.²⁹²

Belde Peter in het City Hotel in Leverküssen. Hij kwam net uit het zwembad. ‘Wat lief, ben jij het? De receptionist, die op me tippelt, kwam me halen.’

292 Zou jarenlang, tot 1992 het jaar waarin ik dit schrijf, met Daan Dijksman in het algemeen prima samenwerken.

27 februari 1976

Fred van der Spek schijnt meteen antwoord op zijn vragen te hebben gekregen van Joop den Uyl. Hij werd met een kluitje in het riet gezonden. Ik belde hem: ‘Hoe vond je het antwoord?’

‘Ja, natuurlijk erg lullig. Ik dacht wel dat we geen echt antwoord zouden krijgen.’ Hij is echter met het effect van zijn vragen ingenomen. Hij vroeg ook om een kopie van mijn brief aan de Commissie van Drie. Opmerkelijk was trouwens dat De Telegraaf gisteren sprak over ‘netelige vragen’ van Van der Spek en het Algemeen Dagblad als redactioneel publiceerde: onnodige vragen. Deze krant meende dat de PSP naar ‘de bekende weg’ vroeg. Wat is ‘de bekende weg’? Dat prins Bernhard al negen jaar lang een prinses van Oranje verborgen houdt? Of is zij een prinses Van Lippe-Biesterfeld? Waarom heet dit kind Lejeune?²⁹³

Vanmorgen brengt Sue Masterman, de vrouw van Anton Koenen, het bestaan van Bernhards dochter in de Times. Zoals De Telegraaf zich gisteren achter de Daily Telegraph verschool, zo noemde Sue De Telegraaf als bron. Zo rolt dit balletje steeds verder, waarbij iedereen zich bij voorbaat indekt tegen eventuele gerechtelijke stappen van de zijde van zkh prins Bernhard.²⁹⁴

De Volkskrant meldt dat Den Uyl jegens Van der Spek het standpunt huldigt, dat de Commissie van Drie moet uitmaken wat pb heeft uitgespookt. Dit geldt dus eveneens de stroom van geruchten dat hij extra poen nodig had voor Alexia in Parijs.

De telefoon stond vandaag roodgloeiend. Collega Terry arriveerde uit Parijs in Nederland en vertelde me dat vijftig man

293 Wanneer ik over de affaire nu, in 1991, een artikel zou publiceren zou ik het De geboorte van een Oranje prinses noemen.

294 Zie bijlage 40, voorpagina Daily Express.

[p. 234]

bij zijn blad, The Sunday Times, aan de Bernhard-story werkten. Hij ontmoette ook Gijs van der Wiel. De Daily Express heeft over de hele voorpagina staan: bernhard storm grows, Private life stories shake Holland. Het verhaal begint met de vragen van de psp en noemt Pussy Grinda in de allereerste regels. Het is toch opmerkelijk dat alle oorspronkelijke leaks van Dewi Sukarno, zoals Jean Noël Grinda, Henri Roussel en nu ook de moeder van Pussy boven water blijven komen.

H.A. van Wijnen wijst er in Het Parool terecht op, dat Nederlandse kabinetten ‘de prins zelf om een boodschap stuurden’. Zo is het precies. Hij werd op zijn handelsreizen voor het koninkrijk vergezeld door een journalist van het anp, die juichend verslag deed hoe de prins met nieuwe zilvervloten thuiskwam. pb was het kroonjuweel van de Nederlandse industrie. In 1951 werd hem zelfs een ere-doctoraat van de th in Delft uitgereikt vanwege het bevorderen van de technische wetenschappen via zijn wereldreizen. Na 1956, het fatale jaar van de Greet Hofmans-affaire, was er echter volgens Van Wijnen een kentering in de fortuinen van pb gekomen. En daar houdt zijn verhaaltje op. Er werd in 1956 immers overal gefluisterd, dat Bernhard zelf de Hofmans-zaak naar Der Spiegel had uitgelekt om van die ongewenste dame op Soestdijk af te komen.

Wim Klinkenberg schreef een artikel op de voorpagina van De Nieuwe Linie, om uiteen te zetten ‘waarom de Amerikanen Franz Josef Strauss en Bernhard op de keien gooien’. Tegen de achtergronden van de Amerikaanse Atlantische politiek is zijn analyse interessant. Gaat het er om of West-Duitsland, als gelijkwaardige partner van Engeland en Frankrijk, nu ook een eigen atoommacht zal kunnen opbouwen zoals Strausz heeft geëist? Heeft men in Washington besloten die neiging rigoureus de kop in te drukken en laat men daarom de proponenten van die gedragslijn vallen? Ik vind het een belangwekkende bijdrage in de discussie.

Wie schetst mijn verbazing dat nrc Handelsblad vanavond de ongebruikelijke stap doet om Klinkenberg rechtstreeks in een hoofdartikel, orakel, aan te vallen. Wim belde dat hij vrijwel zeker wist dat Henk Hofland het stuk had geschreven. Hoe komt het toch dat Henk op kritieke momenten steeds lijkt tegemoet te komen aan wat de officiële gedragslijn in Den Haag is. Ik verdenk hem er steeds meer van een heimelijke kontlikker van de overheid te zijn. Waarom zou Hofland anders schrijven dat Klinkenberg het publiek op ‘een aantal druipende oude koeien uit de sloot van het prinselijke leven vergast’?

[p. 235]

Hofland bekritiseert al schrijvende zelfs zijn vrienden Cherry Duyns en Hans Keller van de vpro, voor het doorgeven van Klinkenbergs meningen. En tenslotte weet hij niets beter te doen dan Wim naar het rijk der Stalinisten en De Waarheid te verwijzen. Maar het beroerde is, dat Stalinisten en De Waarheid ook wel eens gelijk kunnen hebben. Hofland zou niet in staat zijn een analyse te produceren met de wereldproblematiek als achtergrond zoals Klinkenberg in de Nieuwe Linie doet, omdat hij eenvoudig niet over de informatie beschikt.

Een mij onbekende heer Bronkhorst belt naar Amerbos, om mij er op te wijzen dat de journalist Joachim Joesten om het leven kwam omdat hij zich te veel verdiepte in de moord op jfk. ‘U weet het, de cia verklaarde hem vogelvrij, en zo gaat dit met grote journalisten.’ Wat betekent zo'n telefoontje? Een verkapte bedreiging?²⁹⁵

295 Het zou niet de eerste keer zijn. Zie ook: Joachim Joesten, The Garrison Enquiry, Tandem Books, 1967.

28 februari 1976

De heer J.H. Kist van de Commissie van Drie bevestigt keurig de ontvangst van mijn brief.²⁹⁶

Jan van Beek vertelde vanmorgen dat een verslaggeefster bij Pussy Lejeune op Avenue Spontini had aangebeld met een boeket bosviooltjes. Een dienstmeisje had in het Nederlands van achter de deur gezegd: ‘Wie bent u?’ en de bloemetjes moesten bij de concierge worden achtergelaten. Jan Prins van de Haagse Courant belde dat een juffrouw namens deze krant bij Pussy had aangebeld en dat de deur werd dicht gesmeten: ‘U bedoelt zeker mijn nichtje.’

296 Zie bijlage 41.

Schiphol

Ik ontvlucht de hele bende en vlieg naar Milaan, waar Theo me zal afhalen. Hij vroeg nog door de telefoon wat ik met Keke zou doen. Ik mocht hem in het toestel meenemen.

Hij ligt zoet in zijn reismandje met het deurtje open, alsof hij zijn hele leven nooit anders deed dan vliegen. Ik zei dat ik een kinderkaartje voor de hond had genomen, maar dat ik het als verrassing had bedoeld. Hij zou niets zeggen.

De Daily Mail en de Daily Mirror publiceren de eerste publieke foto's, tenminste, de eerste die ik heb gezien, van Pussy Grinda in zwempak, als teenage starlet. Ook zoals zij er nu als Hélène baronesse Lejeune uitziet.

[p. 236]

29 februari 1976

Lugano

Vannacht ‘zag’ ik mam in mijn droom. Zij keek heel triest. Ik raakte haar gezicht aan en zei: ‘Mam, sorry dat ik pas zo laat verstandig ben geworden.’ Het was het tederste gebaar dat ik me kan herinneren. Droomde van alles en iedereen en er was ook iets met Henk Hofland. Over Peter herinner ik me niets. Ik betrap me er op bijna dagelijks mams naam stil voor me uit te mompelen, ik kom er alleen niet toe erover te schrijven.

Broer Theo wachtte me in Milaan in high spirits op. Hij zag er gebruind en prima gezond uit. Hij had een dekentje meegebracht waar Keke in de auto op zou kunnen slapen. Het was prachtig stralend weer. Nellie was zeer verrast toen we thuiskwamen. We lunchten op het terras.

Hij heeft een probleem. Zijn verblijfsvergunning in Zwitserland wordt na drie maanden unemployment automatisch ingetrokken. Met Titan Steel zijn er problemen. Hij heeft ontdekt dat hij ook bij die firma met crooks te maken heeft. Hij zou een textielbedrijf kunnen leiden, maar hij heeft weinig zin zich nog eens in die branche te moeten in te werken. ‘Je bent pas 48’, zei ik. ‘Wanneer je 60 zou zijn, zou ik dit begrijpen.’ Ze hebben een dacha op 220 kilometer van Kaapstad gekocht. Hij overweegt voorgoed naar Zuid-Afrika terug te keren. Tenslotte is hij burger van za geworden en is zijn vrouw Zuid-Afrikaanse. Broer Hendrik overweegt emigratie naar Australië of Nieuw-Zeeland.²⁹⁷

We zijn voor de lunch naar Gandria gereden en wandelden twintig minuten naar een restaurant. Ze maakten in 1970 dezelfde trip met mam. Ik zag een geel vlindertje en wist hoe zij ervan zou hebben genoten. Perhaps we shared feelings in memory of our mother, maar ik voelde er niets van. Er waren momenten dat ik op het punt stond tranen in mijn ogen te krijgen. Zond kaarten aan Casper, Frank, Tage en anderen.

Ik adviseerde Theo te proberen tijd te winnen met een finaal besluit terug naar Zuid-Afrika te gaan. Hij zei later: ‘You paid perhaps a historic visit. We wanted to get your views.’ Hij herhaalde dit en zei dat ik hem waardevolle gedachten had meegegeven. ‘Toch heb ik zelf het gevoel,’ zei ik hem, ‘alsof ik tegen een muur had gesproken want ik denk dat je je eigen weg zal volgen.’

‘Nee,’ zei Nellie, ‘in 1973 we were ready to leave. We pac-

297 In 1992 woont hij nog altijd in Kaapstad en heeft de gedachte nog te vertrekken opgegeven.

[p. 237]

ked and packed. My hands became infected and all by himself, he arranged to move to Lugano as a complete surprise.’

‘Ja, maar toen was mam er nog,’ zei mijn broer. Ik begreep wat dit betekende.

Milaan-Amsterdam, Al Italia

Keke slaapt als een superzoet kind naast mij. Hij kroop uit zijn reismand en is in cloud nine. Ik zei tegen Theo: ‘Zou mam het niet lief gevonden hebben dat hij mee naar Lugano is gevlogen?’

‘Ja’, zei Theo. Ik kan hem niet meer op het onderwerp van onze moeder brengen. Hij zei op een paar brieven na - ik vrees over zakelijke aangelegenheden - alles te hebben weggegooid. ‘Dat is voorbij,’ was zijn ijskoude commentaar.

Tennessee Williams is soms toch een utterly stupid guy. In 1947 was hij voor de première van Streetcar in New-Haven waar Thornton Wilder hem een ontvangst voor gaf. ‘It was like having a papal audience,’ schreef hij. Had ik Wilder niet gekend, dan had ik niet geweten dat Williams uit zijn nek kletste. Wilder had een kritische opmerking over zijn toneelstuk gemaakt. Dan meldt Williams dat hij vijftien jaar later, tijdens een banket op het Witte Huis, een kleinzielige wraak op Wilder wist te nemen, door hem een kat te geven toen ze in alfabetische volgorde in de rij stonden om de Kennedy's en de bezoekende André Malraux te ontmoeten. Williams lijkt er dan ook nog prat op te gaan de naam Malraux nooit eerder te hebben gehoord en de eregast met de naam Maurois te hebben aangesproken ‘which made Jackie Kennedy smile.’

Maar dan vind ik de scène waarin hij het afscheid van Frank Merlo (zie foto) beschrijft, weer absoluut roerend en triest en deze geeft me een draaierig gevoel in mijn maag. Ze hebben een love affair van veertien jaar gehad. ‘De rek is uit de seks,’ zou Annie Schmidt hebben gezegd. Williams pakt wat hij krijgen kan, zoals een blond jongetje in New-Orleans, ‘Dixy Doxy’ (22), die hij mee naar Key-West neemt, waar Frankie eigenlijk ook wel trek in de nieuwe aanwinst heeft. De daaropvolgende spanningen van onderlinge jaloezie en sensual lust worden exact beschreven en zijn voor iedere homo

[p. 238]

meer dan herkenbaar. Na nog een paar brief encounters ontmoet Tennessee ‘a handsome young painter’. Op een avond kon Frankie het niet langer aanzien. ‘Like a jungle cat, he sprang across the room and seized the painter by the throat. It appeared to me that the painter was being strangled to death.’ Williams belde de politie, maar Frank Merlo had zijn slachtoffer allang losgelaten. Bovendien was Frankie die avond zwaar onder de drugs. De cops mochten Frankie graag, zoals iedereen in Key-West. ‘I often thought he could have run for mayor and have won by a landslide.’

Williams pakte daarop zijn belangrijkste spullen in een auto en wilde met de painter wegrijden. ‘Are you going to leave me without shaking hands? After 14 years together?’ zei Merlo. ‘I shook hands with him. Then the painter and I drove away.’ Op dat moment kreeg ik een wee gevoel in mijn maag.

Wanneer je dan verder leest en ziet dat Tennessee Williams, na zich een paar nachten suf te hebben geneukt met die jongen, hem adviseert zijn reis naar San Francisco voort te zetten - ook hij wordt gedumpt - dan vraag je je af of Tennessee Williams nooit het verschil heeft leren zien tussen een vriend maken en een werkelijke vriendschap beginnen of een losse flodder neukpartij. Want een paar regels verder meldt hij alweer ‘a handsome young poet’ te hebben ontmoet en ‘a serious flirtation’ te zijn begonnen. Vermoeiend geklets.

De Sunday Times heeft, zoals Terry voorspelde, één pagina over pb gepubliceerd: A right royal businessman. Vrijwel in de eerste regels van het artikel wordt vermeld, dat in Washington wordt aangenomen dat Bernhard extra fondsen nodig had om de Parijse Poupette Lejeune te ondersteunen. Het gaat om het eerste van een serie artikelen over The Businessman Prince. Er wordt heel wat opgerakeld. Vervelend voor Hofland, maar ook hier worden banden van Bernhard met I.G. Farben en de nazi's uitgesponnen, zoals Klinkenberg een paar dagen geleden al in De Nieuwe Linie deed, tot ergernis van Henk.

Amsterdam, Amerbos

Friso Endt is gisteravond in nrc Handelsblad met nieuwe onthullingen gekomen over de schuinsmarcheerderij van zkh. Tegen tafelgenoten G.A. Wagner van Shell en C.F. Karsten van amro te Davos, heeft de prins nog vorige week doodkalm gezegd, dat al staat in de boeken van Lockheed dat geld aan hem werd overgemaakt, ‘dat geld nooit bij mij is aangekomen. Het is natuurlijk onderweg ergens blijven hangen.’ Dat zijn natuurlijk pijnlijke leugens, zoals inmiddels is gebleken. Wanneer

[p. 239]

Endt de prins zelf later die avond vraagt om de vier woorden te zeggen ‘het is niet waar,’ antwoordt zkh: ‘Dat kan ik niet zeggen. Dat ga ik niet zeggen. Ik sta hier boven.’ pb denkt misschien echt dat hij als echtgenoot van koningin Juliana onschendbaar is. Dat wordt een ontnuchterende ervaring.

Wat verder uit het paginalange artikel van Endt overduidelijk aan het licht komt, is dat de prins maar al te dikwijls in dubieus gezelschap verkeert en dit òf niet in de gaten heeft òf het kan hem geen fluit schelen. Hij denkt dat hij zich een dergelijke nonchalance ten aanzien van zijn contacten kan permitteren, zoals ik in het verleden duidelijk maakte in de gevallen van bijvoorbeeld meneer Suharto in Indonesië of meneer Mobutu in Kinshaha.

Friso voert naast bekende namen als dr. Joseph Retinger, Fred Meuser en Hans Teengs Gerritsen ook Tibor Rosenbaum, een joods-orthodoxe bankier, en Robert Vesco op. Vooral Vesco, zonder meer een beruchte naam in de financiële wereld, lijkt op te vallen in de persoonlijke vriendenkring van pb. In 1972 verscheen deze boef, die in de vs wordt gezocht wegens fraude, op paleis Soestdijk op een partij aangeboden door de Club van 1001. Het kan gewoon niet wat prins Bernhard allemaal heeft uitgevreten.

Hij is op een ordinaire manier tegen de lamp gelopen. Jammer.

1 maart 1976

Er wachtte een lieve, lange brief van Casper Bake uit Ovambo. Ik heb deze eerst beantwoord.

Wat me trouwens opvalt in het artikel van Friso Endt, is dat Ted Vernède het blindelings voor zijn baas opneemt en de veronderstelling dat de prins iets verkeerds zou hebben gedaan, wegwuift met uitspraken als ‘belachelijk’. Loyaliteit is natuurlijk essentieel in Vernèdes positie, maar hij staat er wel mee voor aap. Anton IJdo kwam naar me toe om mijn dagboek voor de vpro te laten inspreken. Intussen kwam Peter thuis uit Düsseldorf. Ik voerde tevens verschillende telefoongesprekken. Toevallig ontdekte ik dat IJdo de tape niet af had afgezet. Ik moest die passages laten uitwissen. Wat wel werd opgenomen streek me tegen de haren in. Maar Peter Flik belde vanmorgen dat het uitstekend materiaal was. Geloof er niets van. Het was volkomen tegen mijn gevoel en alles in, maar to hell with it.

Wim Klinkenberg heeft Hofland op de man af gevraagd of hij orakel had geschreven. Henk antwoordde dat hij het niet had gelezen en ook de krant in geen dagen had gelezen. Het kan waar zijn, maar je weet het bij hem nooit.

[p. 240]

Om 14.00 uur was ik met Klinkenberg bij Ton van Dijk op het kantoor van de Nieuwe Revu. Hij gaf me 3.000 gulden voor de tips in de Lockheed-affaire. Een meevaller. Nu kan ik Peter helpen zijn bankprobleem te regelen. Van Dijk is er zelfs in geslaagd de foto te achterhalen waarop Pussy Grinda oftewel Hélène Lejeune, tijdens het staatsbezoek van koningin en prins aan Georges Pompidou, aan Juliana wordt voorgesteld. Dat was natuurlijk een smerige streek omdat de koningin er geen Ahnung van moet hebben gehad te worden voorgesteld aan Bernhards Parijse maîtresse. Datum: 29 juni 1972 te Versailles. Arnaud de Borchgrave²⁹⁸ heeft in Newsweek gemeld dat de kgb een campagne had ontketend om het Nederlandse leger te ondergraven.²⁹⁹ Het is een compleet onzinverhaal, maar dat mag hem de pret niet drukken. Men vindt het hier heerlijk om zulke berichten te lezen.

William Bast schrijft dat zijn James Dean-film door nbc als een two hour special op televisie is getoond. De reacties waren incredible. ‘The best critiques I have ever received, some of the best I have ever read for any tv-film.’ Hij heeft zojuist een nieuwe tv-special van twee uur voor nbc afgeleverd. Het is The Man in the Iron Mask naar een verhaal van Alexandre Dumas.

298 Later zou hij vanwege bindingen met de cia uit Newsweek worden gesmeten.

299 Newsweek, 8 maart 1976.

2 maart 1976

Zelfs de heer Luns noemde de reportage van De Borchgrave ‘Indianenverhalen’.

Georgii Arbatov³⁰⁰ schrijft naar aanleiding van het 25ste Partijcongres van de cpsu, dat de stereotype weergaven van de Sovjet-Unie in het Westen nodig moeten worden herzien. De ussr wordt door Amerikaanse leiders afgeschilderd als ‘a slowwitted teenager who has suddenly acquired great physical strength and is ready to use it unreasonably. In contrast, the us is presented as a wise and mature power, called upon to restrain the arrogant upstart. Both stereotypes are equally incorrect. Yes, the Soviet Union today does really have greater economic and military might than ever before in history. But another fact is also obvious: never before has the Soviet Union pursued such a vigorous policy aimed at strengthening peace and international security, restricting the armaments race and promoting international cooperation.’³⁰¹ Ik ken professor Arbatov nu vijf jaar. Ik wil iets met hem doen.

300 Directeur usa Instituut ussr Academy of Sciences.

301 Newsweek, 8 maart 1976.

[p. 241]

3 maart 1976

De krokussen staan in bloei.

Iemand reed tegen mijn auto aan. Een voorbijganger was zo vriendelijk een briefje met het nummer op mijn ruit te plaatsen.

4 maart 1976

Weet wie het is geweest: G.M. Ewijk uit Landsmeer met een Fiat 124.

Prins Bernhard heeft zijn reis naar Zuid-Amerika afgelast om beschikbaar te zijn voor de Commissie van Drie en het onderzoek naar de Lockheed-smeergelden.

President Suharto heeft ten langen leste generaal Ibnu Sutowo, de boef die Pertamina al die jaren heeft gerund, uit zijn functie ontheven. Dit gebeurt tien jaar nadat ik als eerste deze mijnheer en zijn corrupte praktijken in het weekblad De Spiegel te Wageningen uit de doeken deed. Met Ibnu zijn nog zes directeuren de laan uitgezonden. Generaal Piet Hartono volgt hem op. Meneer Suharto komt uiteraard niet op de gedachte een werkelijk bekwame figuur op die post aan te stellen of iemand te benoemen die a priori niet corrupt zou zijn.

Fred Sanders heeft aan alle hoofdredacteuren van de gpd een vertrouwelijk memorandum over de Lockheed-affaire gezonden, waarin ook ruimschoots van mijn informatie gebruik werd gemaakt. Een van die heren ging zover Sanders op te bellen om hem te zeggen dat hij ‘dergelijke stukken’ niet onder ogen wilde krijgen. Zo'n man loopt dan rond met een visitekaartje waarop journalist staat.

Bezocht Henri Faas om hem te verzoeken nog eens mijn vragen voor Leo Tindemans in verband met mijn europa-boek door te nemen. Er kwam niet veel uit. Hij denkt bijvoorbeeld dat China de toekomstige bondgenoot van Europa zal worden.

5 maart 1976

Oud-ambassadeur Djawoto schrijft eindelijk weer eens uit Peking.³⁰² Hij zendt 200 dollar voor Sugono in Moskou. Hij vraagt naar ambassadeur Hanafi in Parijs. Ook attendeert hij me op het feit dat in het boek Ten Years' Military Terror in Indonesia, geschreven door Malcolm Caldwell, Ernst Utrecht, Oey Hong Lee, W.F. Wertheim, Carmel Budiardjo en anderen, op pagina 262 en 263 Dewi's brief aan president Gerald Ford in haar geheel werd opgenomen. Die brief stelden wij vorig jaar samen in Parijs op.³⁰³

302 Brief d.d. 28 februari 1976.

303 Malcolm Caldwell, Ten Years' Military Terror in Indonesia, Bertrand Russell Peace Foundation for Spokesman Books, Nottingham, 1975.

[p. 242]

6 maart 1976

Liep in de stad tegen Tage Domela Nieuwenhuis aan. We zaten op het Rembrandtsplein. Waarom ben ik toch zo op hem gesteld? Hij is bovendien strikt hetero.

Zond Karina Sukarno een verjaardagskaart van een meter vijftig met een serie sprookjes om op de muur te hangen. Zij wordt 11 maart tien jaar.

Vanavond belde ik Dewi Sukarno. Kartika kwam aan de telefoon, lief als altijd. Vervolgens onstond als gewoonlijk een scène met Dewi. Haar ‘vrienden’ hadden haar geïnformeerd dat ik op televisie was verschenen en wereldkundig had gemaakt dat zij de uiteindelijke bron van alle informaties over prins Bernhard en diens vriendin was geweest. Bovendien had zij via ‘haar contacten’ ontdekt, dat ik hetzelfde aan Bernhard zou hebben gezegd. Vorige zomer had ik ook al de zijde van ‘that crook Francisco Paesa’ - haar voormalige verloofde - gekozen, die haar nu chanteert en geld wil hebben. Hij komt niet meer aan de telefoon. Bovendien wist zij dat alle publiciteit over Bernhard in Engeland, eveneens van mij afkomstig was geweest. Ik sputterde tegen en zei dat ik er helemaal niets mee te maken had gehad, maar zij bleef zichzelf herhalen. Bovendien had ik me op televisie als intieme vriend van haar opgesteld in deze affaire. Ik zei al langer dan een jaar haar noch op televisie noch ergens anders genoemd te hebben en maakte duidelijk dat zij bazelde. ‘I believe my friends. You have always messed up everything. You wrote me, that I was lying about my book, that I was selling 800.000 copies in Japan.’ Zij kondigde aan er niet over te piekeren naar Amsterdam te komen voor de Rocky Horror Show. Het is vervelend voor Rene Solleveld die er op rekent, maar mij interesseert het geen zier of ze komt of niet.

Eindelijk zag ik om 19.00 uur Jan Cremer terug. Hij heeft nu een vriendin, Helmi, die zei dat ze beiden rammen waren, dus wel met elkaar knokten maar het ook altijd weer eens werden. Jan toonde foto's uit Vancouver, waar hij zich permanent wil gaan vestigen. ‘Ik zeg je dat wordt de eerste stad van de wereld. Holland is goed om poen te pakken en dan wegwezen.’ Ik nam hem in me op en dacht dat ik meestal zeg dat ik zijn schilderijen waardeloos vind. Maar ze worden verkocht voor 1.800 gulden: bollenvelden en open vagina's. Hij maakt van ieder schilderij 80 litho's. Vorig jaar haalde hij er 150.000 gulden mee op. Hoe is het mogelijk? Hij is bijzonder attent voor zijn Siberische husky, Kazan, die ik voor het eerst in Wellfleet zag met een gebroken pootje. Zijn dochter in België ziet hij niet.

[p. 243]

‘Dat mag alleen wanneer ik Posita betaal.’ Zijn moeder (54) is na een beroerte in een rolstoel terechtgekomen. Zijn zonen zijn bij een gereformeerd gezin in Winterswijk. Hij had al een omslag bedacht voor een nieuw boek, Jongensleed, maar ik zie het hem nog niet schrijven. Hij toonde een paar walgelijke brieven van Gerard van het Reve aan hem en ook van Jef Last, wat me verwonderde.

We gingen in de Jordaan in Le Dé Doré eten met zijn vriend Mark Brusse, Jacqueline de Jong en Hans Brinkman, een galeriehouder. Heb altijd moeite zo'n gebeuren door te komen. Voel me mijlen ver op een andere planeet bij zulke mensen.

7 maart 1976

Notaris M.J. Meijer schrijft dat, sinds tante Jetty van mam een borgtochtverklaring op gezegeld papier verlangde, waar wij niets van af wisten, tante het voorgeschoten geld voor Amerbos ook op mijn twee broers zou kunnen verhalen. Hij wil deze zaak bespreken. Ik zal de resterende 50.000 gulden op de acf-aandelen, die ik erf, lenen. Ik betaal haar voor eens en voor altijd.

Dewi Sukarno vertelde intussen ook dat Pussy Lejeune naar alle belangrijke bladen in Frankrijk, Engeland en Duitsland brieven had laten sturen, dat in geval van onaanvaardbare publiciteit zij vervolging zou laten instellen. Ik vertelde dat de Nieuwe Revu de foto waarop Pussy aan Juliana wordt voorgesteld zou publiceren. Zij wilde deze foto graag zien.

Ik heb Tennessee Williams' Memoirs uit. Ik weet eigenlijk niet waarom ik ze uitgelezen heb. Misschien om toch nog wat hoogtepunten van brilliance te vinden, die er ongetwijfeld in zouden zitten. Maar in het algemeen mag ik die man helemaal niet. Ik vind hem te vaak oppervlakkig en onnauwkeurig.

Bezocht tante Meta de Vries in haar verzorgingshuis.³⁰⁴ Haar armen zijn nu zo dun geworden. Zij drinkt haar thee steeds moeilijker zelf. Ik word er heel akelig van. Erik de Vries³⁰⁵ had haar inmiddels verzekerd dat ik een fatale verkeerde weg was ingeslagen. Die ouwehoer.

Wat me opvalt, is dat de nauw aan de inlichtingendiensten gelieerde J.G. Heitink van De Telegraaf meldt, dat de sovjetambassade in Den Haag een of twee journalisten zou hebben geïnspireerd om prins Bernhard om te zagen. Dat is altijd weer het oude liedje. Wanneer Wim Klinkenberg met op documenten gebaseerde mededelingen komt, dan kunnen deze slechts

304 Mijn moeders beste vriendin.

305 Haar broer, de televisiemaker.

[p. 244]

van de kgb of uit de ddr afkomstig zijn. Misschien ben ik wel die andere journalist. De hemel mag het weten.

's Avonds laat belde Jaap Jansen om alle gebeurtenissen te bespreken. Hij spreekt mij dan aan met ‘my love’, waar ik absoluut niets van begrijp.

Tijdens het televisieprogramma Beeldspraak, werd professor Karel van het Reve gevraagd wat hem motiveerde zich in te zetten voor sovjetdissidenten. Dat wist hij niet. ‘Haat, bezetenheid, ijdelheid; moet u aan een psychiater vragen. Waarom zet iemand zich in voor de Waddenzee? Het moet gebeuren.’ Zo'n antwoord is voor mij mind boggling. In het televisieprogramma Markant, sprak Max van Rooij, die ik helemaal niet to the point vond, met professor W.H.C. Tenhaeff over de parapsychologie. Gerard Croiset kwam er nauwlijks aan te pas. Treurig.

Igor Cornelissen heeft in Vrij Nederland een opmerkelijk rapport van de Amerikanen over prins Bernhard te pakken gekregen. plande de prins een rechtse staatsgreep in 1944-1945? Prins Bernhard bevond zich op dat moment in het zuiden des lands en had zijn hoofdkwartier gevestigd in het Rubenskasteel te Elewijt. De voorloper van de cia, de toenmalige Office of Strategic Studies (oss), heeft een rapport hierover opgesteld, dat Igor in handen kreeg. Op een tweede pagina onthult Igor meer gegevens rond de mysterieuze dood van Chris Lindemans, alias ‘King Kong’ de zogenaamde ‘verrader van Arnhem’. Hij schijnt te zijn vermoord.³⁰⁶

Eindelijk heb ik via de heer J.F.E. Breman antwoord van Buitenlandse Zaken over mijn voorstel om Anatoli Agaresjev van Komsomolskaja Pravda naar Nederland te halen. Men is bereid eraan mee te werken, mits hij zich tot de ambassade in Moskou wendt.³⁰⁷

306 Vrij Nederland, 6 maart 1976.

307 Zie bijlage 42.

8 maart 1976

Vanmorgen belde ik ambassadeur Alexandr Romanov voor een routine-afspraak a.s. woensdag. Enkele minuten later bereikte Hans Wilbrink van de Nieuwe Revu mij met de mededeling dat Time magazine gaat publiceren dat ik met de kgb zou hebben samengespannen om prins Bernhard - en dus koningin Juliana - gewipt te krijgen, teneinde Beatrix op de troon te helpen. Ze worden steeds gekker, maar het zou een opening bieden voor een belangwekkende lasterzaak.

De koningin en prins keerden van hun skivakantie uit Oostenrijk terug.

[p. 245]

Nu komt ook het Franse L'Express met een omslagverhaal over Lockheed, wat ook gezellig met ‘een vriendin’ in Parijs begint. De publiciteit van de Oranjes is wereldwijd absoluut affreus.

De vpro belt met de mededeling dat straks weer een deel van mijn dagboek (II) op de radio wordt uitgezonden. ‘We vinden het zeer goed.’

De heer V. Larin van apn Novosti in Moskou schrijft dat men gereed is mij opnieuw in de Sovjet-Unie te ontvangen en behulpzaam te zijn. Mijn boekje over hun land heeft alle problemen overleefd.

Wibo van de Linde belt. Hij zegt dat hij medewerker van Time in Nederland is. De Haagse Post had hem gevraagd of de aanstaande publicatie in het Amerikaanse weekblad over mijn bindingen met de kgb en het koningshuis van hem afkomstig waren. ‘Het klonk alsof zij een wigje wilden drijven,’ aldus Wibo. Ik zei dat ik niet dacht dat het zo was bedoeld. Maar wat hij wilde benadrukken, was dat het verband dat Time nu tussen mij en de kgb meende te moeten leggen, niet van hem afkomstig was.³⁰⁸ Ik vroeg me af waar Time de onzin dan vandaan had kunnen halen. Van Heitink, bij De Telegraaf?

Daan Dijksman van de Haagse Post belde om te vertellen dat Wibo van de Linde pas veertien dagen geleden tot medewerker (stringer) van Time in Nederland was benoemd. ‘Die zal zoiets niet schrijven,’ zei ik. ‘Dat weet ik nog niet zo zeker,’ antwoordde Daan. Ook Wim Klinkenberg meent dat ik Wibo wel degelijk moet verdenken, ook vanwege mijn gezellige contacten met Romanov. Het is haast niet te geloven. En waarom ook nog zogenaamde kgb-contacten? Ton van Dijk, en later ook professor Wertheim, lachten hartelijk om mijn vermeende kgb-collaboratie. Maar wat doe ik als het er echt staat?

Friso Endt belde. Hij wist zeker dat Wibo mij de kgb-kool had gestoofd. Ik vertelde dat Wibo me juist had getelefoneerd om mij bij voorbaat te waarschuwen dat hij er buiten stond. ‘Bovendien hebben Wibo en ik heb al vele maanden vrij intensieve contacten. Ik zie hem niet voor zo'n stunt in staat wat anderen ook zeggen.’

‘Maar wie heeft het dan gedaan?’

‘Ik weet het niet, maar het lijkt me te gemakkelijk om Wibo te beschuldigen.’ Endt vond dat ik een clear-cut libel case had indien dit inderdaad naar buiten zou komen.

308 Later zou Wibo onder ede verklaren dat hij me nooit had opgebeld om te zeggen dat hij het niet was geweest.

[p. 246]

Moet ik met de komende Time-affaire naar Aaron Frosch in New York, of naar H.M. Voetelink bij Nauta van Haersolte?

9 maart 1976

Belde Dewi over de te verwachten Time-reportage. ‘Congratulations,’ zei ze, ‘you will be famous.’ Waar of niet waar kwam niet eens bij haar op, ook niet dat ik volkomen absurd over kgb-connecties werd zwart gemaakt. ‘But I will sue them for these accusations,’ zei ik tegen haar.

‘You are dreaming, my dear. All they will do is print a rectification.’ Ik vroeg of ze nog eens wilde overdenken om niet toch naar de Rocky Horror Show te komen.

Wim Klinkenberg belde om te zeggen door Igor Cornelissen te zijn gebeld met het verhaal dat, alhoewel Wibo Time-correspondent was, Friso Endt heimelijk ook voor Time werkte, dus de kgb-beschuldiging kon van Friso afkomstig zijn. Geloof er geen moer van. Maar van wie dan wel?

Om 09.45 uur belde ik H. Goeman Borgesius, hoofdredacteur van De Telegraaf. Zijn secretaresse zou nagaan of hij kon worden gestoord. Hij kwam inderdaad aan de lijn. Ik zei dat ik vreesde dat er een foutje in de tekst was geslopen bij de overname uit het weekblad Time en dat ik niet kon laten passeren dat ik deel zou hebben uitgemaakt van een goed georkestreerd plan van de kgb, om prinses Beatrix op de troon te helpen. Hij zou het onderzoeken en vroeg waar ik te bereiken was. Reeds een kwartier later belde de heer Heitink. Ik weet dat hij de bvd-man bij De Telegraaf is, want hij ontketende in 1972 de rel in mijn huis met Henk Hofland en Peter Zonneveld, toen ik enkele sovjetdiplomaten ontving. ‘U spreekt met de adjunct van de heer Goeman Borgesius,’ begon hij. ‘Het spijt ons dat de tekst via de telex niet juist is overgekomen,’ loog hij glashard. We zullen het artikel van Time plaatsen, zoals het is verschenen.’ Ik zei dat het fair zou zijn een rectificatie eveneens op de voorpagina op te nemen. ‘Daar heb ik niets over te zeggen,’ antwoordde de man. Ik zond Goeman Borgesius onmiddellijk het volgende telegram: ‘Gaarne wijs ik u op het feit dat de bedoelde artikelen in het Nieuws van de Dag geheel op pagina één verschenen en in De Telegraaf op pagina één met vervolg op pagina drie - stop - ik neem aan dat de rectificaties insgelijks zullen worden geplaatst met vriendelijke groeten Willem Oltmans.’

Ik vertelde Heitink trouwens dat ik uiteraard nooit iets met de kgb van doen had gehad, laat staan een kgb-agent was geweest. ‘Nou, nou,’ antwoordde hij. De man weet dit natuurlijk zelf

[p. 247]

ook heel goed, evenals de bvd en alle andere smeerlappen die achter het Time-verhaal zitten. Ze zijn er duidelijk alleen op uit om mijn naam en positie als journalist verder te proberen te vernietigen. ‘Tenzij de heer Romanov een kgb-agent is of de pianist Stanislav Ogalinsky, die onlangs in mijn huis een recital gaf,’ vervolgde ik. ‘Ja, die jongen speelt prachtig,’ aldus de fucking-basterd Heitink.

Ik heb de heer Van Doeveren van de bvd om tekst en uitleg gevraagd van wat hier aan de hand is en wat ze nu weer voor wangedrag tentoon hebben gespreid.

Friso Endt weet thans te melden dat de voornaamste auteur van de onzin in Time Bob Kroon, de Telegraaf-man in Genève, is geweest, die er bovendien prat op schijnt te gaan dit wangedrocht te hebben gepubliceerd. Kroon is een medewerker van Wibo van de Linde die nu, evenals Kroon, Time vertegenwoordigt. Nog maar kort geleden onderhandelde ik met diezelfde mensen over medewerking bij tros Aktua. Friso wist ook nog te melden dat de Financial Times had geschreven dat Juliana over zes maanden zou aftreden.

Vanavond publiceerde het Nieuws van de Dag op pagina zeven - ze drukken de leugens op pagina een en moffelen een rectificatie ergens anders in de krant weg - dat wat ze uit Time over mij hadden overgenomen ‘niet helemaal juist’ was geweest. Een Nederlandse functionaris had echter gezegd: ‘Wanneer de kgb niet achter de campagne zit, dan moeten ze in Moskou op zijn minst verheugd zijn.’

OLTMANS EN BERNHARD
AMSTERDAM, dinsdag.
In ons bericht over het verhaal in het Amerikaanse weekblad ‘Time’ over linkse pogingen, prinses Beatrix op de troon te krijgen, stond met betrekking tot de Nederlandse journalist Willem Oltmans: ‘Velen geloven dat zijn beweringen over prins Bernhard deel uitmaken van een goed georkestreerd programma dat wordt gesponsord door de Russische kgb met de bedoeling de openbare mening ten gungste van troonafstand door koningin Juliana om te draaien’. Dit citaat was niet helemaal juist. Het moet luiden: ‘Velen geloven dat zijn anti-Bernhard beweringen deel uitmaken van een goed georkestreerd program om de openbare mening ten gunste van troonafstand door koningin Juliana om te draaien’. Een Nederlandse functionaris zei: ‘Wanneer de kgb niet achter de campagne zit, dan moeten ze in Moskou op zijn minst verheugd zijn’.

[p. 248]

oltmans en bernhard zetten de ploerten er dan ook nog boven. Hoe komt zo iets in hemelsnaam bij de krantenlezer over? Ik zal als een soort monster worden gezien, die de arme Benno, vader van vier prinsessen, kwaad wil doen. Wat begon als een reportage over helemaal niet zo iets verschrikkelijks, een dochter in Parijs, liep zelfs uit op een poging mijnerzijds tot uitstel van executie, maar goed, ik ben over die Pussy-affaire zeer ambivalent geweest dat geef ik volmondig toe.

Time is nu binnen en schrijft:

THE NETHERLANDS
A Pink House Of Orange?
The Lockheed scandal may prove to be the worst thing to happen to the Dutch monarchy since Parliament took over effective governing power from King Willem II in 1848. More and more Dutchmen are wondering whether their much beloved Queen Juliana will abdicate in the wake of accusations that her husband, Prince Bernhard, took $1.1 million from Lockheed to influence government decisions regarding the Starfighter jets used by the Dutch air force. Should that happen, the monarchy would fall to Juliana's daughter Beatrix, 38, and her husband, Prince Claus, 49.
What troubles many Dutchmen is that Beatrix and Claus are well known for their leftist political leanings. In fact, some people in the Netherlands are worried about a concerted leftist effort to turn the royal House of Orange into a kind of House of Pink.
So far, the three-man commission chosen to investigate the charges against Bernhard, who denies them, has made no report. Few would be surprised if the commission neither confirmed nor denied the allegations. After some initial restraint, the leftist press is hitting the Prince hard. The most venomous attack to date came last week from Communist Journalist Wim Klinkenberg, who charged that Bernhard had been a member of Hitler's SS. European gossip sheets have also been full of reports about his friendship with French Socialite Hélène (‘Poupette’) Grinda, 32. There is no proof for any of these charges or innuendos.
Red Sergeant. A key anti-Bernhard propagandist is Willem Oltmans, a self-styled promoter of such ‘progressive leaders as the late Indonesian President Sukarno and Patrice Lumumba of the Congo (now Zaïre). Oltmans' chumminess with Soviet diplomats in The Hague has aroused the curiosity of The Netherlands’ fbi, the bvd (Binnenlandse Veiligheidsdienst). Many believe that his anti-Bernhard allegations are part of a well-orchestrated program to swing public opinion in favor of abdication. Said one Dutch official: ‘If the kgb is not behind the campaign, then at least they must be delighted in Moscow.’
As for Prince Claus and Crown Princess Beatrix, they have been rather cozy with Soviet Ambassador Anatoly Romanov since their visit to the Soviet Union in 1972. Romanov is a regular guest at Drakestein (the couple's chateau). German-born Claus, who once served in Hitler's army, has been labeled the ‘Red Feldwebel’ (sergeant) by Conservatives and supporters of Prince Bernhard. At a recent diplomatic banquet in The Hague, Beatrix was overheard scolding a foreign diplomat for his snide remarks about the Soviets'

[p. 249]

disastrous grain harvest. ‘Why,’ she said, ‘should one always emphasize the Soviet Union's shortcomings?’
One way of avoiding any immediate problem would be for Queen Juliana simply to refuse to abdicate. Constitutionally, no one can force her out. In fact, some believe she will remain on her throne no matter what happens in the current crisis. Since the monarchy in Holland has no formal power, would even abdication make much difference? There is already an anti-nato trend within the Labor Party, which leads the governing coalition. Now, as one Dutch official puts it, ‘a pink House of Orange would perfectly suit the anti-Atlantic lobby in the Dutch government and Parliament.’
Whatever happens in the long run, there is already widespread irritation over what many Dutch see as an effort by Moscow to turn the painful Bernhard affair to its advantage. Editorialized the conservative Telegraaf at the end of last week: ‘Do the Russians want us to get rid of Prince Bernhard? Are they more enamored of Claus and Beatrix because of their enthusiasm after their Russian trip? Gentlemen of the Soviet embassy: keep your hands off our royal family and let the Dutch settle their own affairs.’

beatrix & claus skiing in austria And a nonroyal friend named Romanov.

[p. 250]

Het is een absoluut schandalig stuk. Prins Claus wordt de rode Feldwebel genoemd vanwege de aardige betrekkingen die het prinselijk paar met ambassadeur Romanov onderhouden, sinds hij hen begeleidde op hun reis door de Sovjet-Unie. Wanneer Beatrix inderdaad heeft gezegd dat het onjuist was alleen de tekortkomingen van de ussr te belichten, dan zitten we op dezelfde lijn, want juist om die reden heb ik mijn boekje over dat land geschreven. Het allerschandaligste van dit Time-stuk is dat, terwijl iedereen langzamerhand weet dat de ‘coup’ tegen Bernhard vanuit Washington werd georkestreerd, het hier wordt voorgesteld alsof het de sovjets zouden zijn die van Bernhard af zouden willen. Ik weet dat bijvoorbeeld in de kwestie-Philips, prins Bernhard een poging ondernam de directie van het Eindhovense bedrijf tot andere gedachten te brengen.³⁰⁹ Het hele artikel is van A tot Z uit de duim gezogen, pure speculatie en kwaadaardige roddel en nu wil ik het nog niet eens hebben over wat er over mezelf in staat.

309 Zoals eerder in deze Memoires beschreven.

10 maart 1976

De Nieuwe Revu³¹⁰ is met twee opgeklopte pagina's verschenen over ‘Wie is de geheimzinnige “Pussy” Grinda?’, voorzien van een foto van madame in bikini en de gewraakte foto waar zij te Versailles aan een niets vermoedende koningin Juliana wordt voorgesteld. Ton van Dijk stuurt later vanmiddag een fotograaf naar de sovjetambassade waar ik om 16.00 uur ambassadeur Romanov zal ontmoeten (of er niets is gebeurd).

Lunchte met Orwar (wat pijl van de Vikings betekent) Roberts van de Zweedse ambassade in Le Bistroquet in Den Haag. Toen we binnenkwamen zag ik in een hoekje, zielig alleen, de vriend van prins Bernhard, H. Teengs Gerritsen zitten. Ik had eigenlijk medelijden met hem en zou hem over zijn bol willen strijken. Ik nam een kaartje en schreef: ‘I am very critical of the Lockheed affair, but I admire you for your loyalty to pb. Ik wens u sterkte.’ Ik vroeg iemand van het personeel het hem te geven.

Hij keek op, zag me zitten en stond op. Ik deed hetzelfde. We begroetten elkaar. ‘U bent toch niet “de” journalist Oltmans?’ vroeg hij.

‘Dat ben ik.’

‘Maar ik vind u charmant.’

‘Dat ben ik ook altijd geweest.’ Ik herhaalde dat ik zijn loyaliteit tegenover de prins bewonderde en we namen afscheid.

310 De Nieuwe Revu, 12 maart 1976.

[p. 251]

De Zweedse diplomaat, met wie ik wilde spreken over een gesprek met Olaf Palme voor mijn europa-boek, vond het allemaal heel spannend, vooral toen even later minister Dries van Agt binnenwandelde en en plein publique een lunchafspraak met Teengs Gerritsen bleek te hebben. Op het moment dat prins Bernhard op het punt staat voor het gerecht te worden gesleept, luncht de minister van Justitie met diens naaste vriend, een man die volgens de berichten evenveel boter op zijn hoofd heeft als de prins? Dat is sterk. Ik wandelde naar een telefoon en belde Jan van Beek en Fred Sanders van de gpd.

Roberts vond het steeds spannender worden. ‘You are a great journalist!’

‘No, I just keep my eyes and ears wide open, that's all.’ Roberts vertelde dat zijn vader een missionaris in India was geweest en bijna door manschappen van Chiang Kai-shek in Sinkiang was vermoord. Maarschalk Tito was onderweg voor een officieel bezoek aan Zweden. Olaf Palme ging naar Portugal en daarna voor een officieel bezoek naar Moskou. Ik luisterde maar half want ik bleef gluren naar Van Agt en Teengs Gerritsen in een hoogst ernstig conclave. Roberts vond het prima aan tafel te blijven zitten om de beide andere heren eerst te laten vertrekken. Ze passeerden ons tafeltje en Teengs Gerritsen zei loud and clear. ‘Dag mijnheer Oltmans.’ Tot mijn vreugde liepen zij, na in hun jassen te zijn geholpen, tegen een dijk fotografen op die als wilden met flitslichten werkten vanwege de sombere dag. Ze liepen recht in de val.³¹¹

Toen ik om 17.00 uur voor de sovjetambassade uitstapte, kwam er inderdaad een fotograaf uit een auto, die plaatjes maakte. Hij zei van De Telegraaf te zijn. Prima, dan heeft Ton van Dijk die krant gebeld en dan weten ze in ieder geval dat ik me door hun kletspraatjes niet van mijn vrienden laat afschrikken, want ook de sovjetambassadeur behoort daartoe.³¹²

Rom zat zeer op zijn praatstoel vanmiddag. We bespraken de vragen die ik had opgesteld voor een mogelijk interview met premier Aleksei Kosygin, dat ik via een andere vriend, zijn schoonzoon professor Jermen Gvishiani, in de wacht probeerde te slepen. De ambassadeur gaf me uitstekende suggesties om het interview te verbeteren. Hij gaf ook aan hoe ik een tweede brief aan Kosygin kon opstellen teneinde te proberen het gesprek er door te drukken.

311 De volgende dag verschenen foto's met de mededeling dat de minister van Justitie niet over Lockheed had gesproken maar dat de heren elkaar ‘als oude vrienden’ hadden ontmoet.

312 In 1992 correspondeer ik nog met hem vanuit Johannesburg.

[p. 252]

We spraken ook over de nieuwste publicaties in Time en De Telegraaf. ‘I will have to go again to the Foreign Ministry,’ aldus de sovjetambassadeur, ‘because I am really getting fed up with this kgb nonsense.’ Hij vertelde aan een maaltijd op het paleis op de Dam te hebben aangezeten. Beatrix was afwezig en prins Claus had hem gezegd dat zij de flu had. ‘Do you think they have also seen Time now?’ vroeg hij.

Ook andere onderwerpen kwamen ter sprake, zoals de situatie dat Antwerpen de sovjets wel een consulaat had gegeven en Rotterdam - onder druk van de slimmeriken in Den Haag - het nog steeds verdomde. Hij had geen contact opgenomen met oud-minister Stuyt, want hij vond de weigering van de huidige minister om met hem te lunchen een voldoende indicatie. Wat zijn het toch een idioten. De drukproeven van mijn ussr-boekje zijn er.

11 maart 1976

Uitvoerig gesprek met mr. H.M. Voetelink van Nauta van Haersolte advocatenkantoor. Hij was belangstellend en aardig. Hij vond dat ik rekening moest houden met de Amerikaanse libel-wetgeving. Ik diende ter wille van mijn entree bij staatshoofden en met het oog op andere internationale contacten, een rectificatie op de twee voornaamste punten van Time te eisen: dat ik geen ‘anti-Bernhard-propagandist’ was, zoals het blad beweerde en ten tweede dat ik deel zou hebben uitgemaakt van ‘a well-orchestrated’ campagne.

Ik telefoneerde met William Rademakers van Time in Parijs en eiste een rectificatie.

Haagse Post³¹³ is met een artikel van vier pagina's gekomen waarin Daan Dijksman de Lockheed-affaire, Bernhard en de media op een rij zet. Het is een volledig en vrij nauwkeurig verhaal geworden.

Bezocht notaris M.J. Meijer en diens kandidaat-notaris mejuffrouw Van Gerven. Zij zeiden dat tante Jetty ‘onverbiddelijk’ was en het voorgeschoten geld voor Amerbos ogenblikkelijk terugeiste. Ik vroeg hem wat zijn advies was en wat hij gezegd zou hebben als mam nog leefde. ‘U moet uw moeders toezegging aan uw tante honoreren.’ Ik zegde toe dat ik de amro zou verzoeken om morgen aan tante Jetty 50.000 gulden telefonisch over te maken.

Ontmoette Aize de Visser van Bosch & Keuning in Baarn die me de omslag van mijn ussr-boekje toonde met de foto van het

313 Haagse Post, 13 maart 1976. Zie bijlage 43.

[p. 253]

meisje in Alma Ata, precies zoals ik het wilde. Hij gaat als voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Uitgevers Bond binnenkort naar Moskou voor het leggen van zakelijke contacten.

12 maart 1976

Om 02.00 uur vannacht belde Wibo van de Linde. Ik kon er urenlang niet meer door slapen. De Telegraaf had met behulp van Soestdijk en de bvd een reportage in elkaar gedraaid waarin stond dat tijdens de regering-Willem Drees, prins Bernhard 30 miljoen gulden in steekpenningen had overhandigd tijdens een bezoek aan Argentinië om een order voor Werkspoor in de wacht te slepen. Wibo zou zo snel mogelijk zelf met de prins willen spreken en vroeg zich af hoe dit te ritselen zou zijn. Of ik een idee had. Ik noemde Hans Teengs Gerritsen, maar hij zei het met de man te doen te hebben en dat hij hem niet wilde gebruiken. Prins Aschwin? Hij vroeg me hem om 10.00 uur bij de tros te bellen.

Hij vertelde verder dat het gewraakte artikel over Beatrix en Claus door twee Time-mensen in Parijs was geschreven, die een kantoor hebben op dezelfde verdieping waar ik contacten had met Gothar Wiedemann en Gerd Heidemann van Der Stern. Robert Kroon was naderhand naar Nederland gezonden om de verschillende ‘feiten’ na te trekken. Wibo zei: ‘Ik heb hem gezegd dat het allemaal bullshit is.’ Zo liggen de kaarten. Had ik dit maar allemaal geweten toen ik bij Voetelink was. Ik moet naar hem terug. Kroon is de kwade pier. Wibo heeft hem ervan proberen terug te houden.³¹⁴

Geert Mak belt: ‘Ik zit te likkebaarden als ik zie hoe de Nieuwe Revu de zaak heeft behandeld.’³¹⁵ Inderdaad meldt vandaag De Telegraaf dat dezelfde heer M.W. Holtrop, die het gedrag van Bernhard in de Lockheed-zaak moet beoordelen, indertijd 30 miljoen aan steekpenningen voor Argentinië goedkeurde die bovendien door pb moesten worden overhandigd. Wat nu? Dit zal toch consequenties moeten hebben? ‘We zullen het vaderland maar enige tijd moeten verlaten,’ gekscheerde Wim Klinkenberg vanmorgen. Ik ga in ieder geval 15 maart naar Amerika.

Om 10.00 uur belde ik Wibo. Er stond duidelijk een taperecorder aan. Ik adviseerde generaal Van den Wall Bake, Caspers vader, in Arnhem te bellen. Deze zou waarschijnlijk zeggen niet te kunnen helpen. Maar generaal Bake zou zeker Ted Vernède bellen

314 Dit zou Wibo later onder ede pertinent ontkennen en zo moest hij ter wille van Time zijn hachje redden met leugens.

315 Geert Mak werkt in 1992 voor nrc Handelsblad.

[p. 254]

en ging het balletje rollen. Later telefoneerde ik Wibo weer en vroeg of hij al aan Luns had gedacht, die altijd blij is een goede beurt aan het hof te kunnen maken. ‘Het staat genoteerd,’ aldus Wibo.

Belde opnieuw met Time in Parijs en sprak met Gregory Wierzynski. Hij had mij vergeefs proberen te bereiken. Een rectificatie was deze week niet meer mogelijk. Hij vroeg om een brief mijnerzijds met mijn exacte bezwaren. Zijn houding maakte me scherp en kregel. Ik zei dat ik om de zaak te bespoedigen een telegram zou zenden. Dat was okay. Kreeg hoofdpijn van ergernis.

Wat Henk de Mari blijkbaar ook via de bvd te weten kwam en wat eveneens in bovenstaande Telegraaf-reportage breed wordt uitgemeten, begeleid door een foto, is hoe prins Bernhard in 1951 het Grootkruis in de Orde van Oranje Nassau alsmede kostbare juwelen aan mevrouw Evita Peron ten geschenke gaf, ten einde haar en president Juan Peron gunstig te stemmen een order van 258 miljoen aan Stork toe te kennen. De teneur van De Mari's stuk is glashelder: we hebben zkh zelf getraind om corrupt te zijn.

Accent³¹⁶ is ook met een fris verhaal van vijf pagina's gekomen, geschreven door een andere nul, Hans Knoop. Bovenaan staan foto's van Klinkenberg en mij met als bijschrift: ‘Communisten, die volgens Time een anti-Bernhard hetze voeren.’ Iets verderop schrijft Accent dat Wim een volle communist is en ik ‘een crypto-communist’.

Wat heel curieus is, is dat op de omslag staat: ‘Ook Luns werd omgekocht.’ Indertijd was het de voormalige cia-agent en om het leven gekomen Werner Verrips, amice van Paul Rijkens - op zijn beurt amice van pb - die mij een aantal documenten in de maag wilde splitsen waarin stond dat Luns door minister dr. Heinrich von Brentano zou zijn omgekocht. Ik trapte er niet in, maar ze lijken nu via meneer Knoop boven water te zijn gekomen in het blad Accent.

Een nog curieuzer document is binnengekomen: een brief van mr. P.G.H. van Doeveren van de bvd.³¹⁷ De dienst kan niet ingaan op beweringen in de pers. Maar nog mooier: ‘Dit geldt te meer waar het gaat om de vraag of wij voor een bepaalde persoon belangstelling hebben.’ De bvd heeft helemaal niets van doen met de publicatie van de heer Heitink of Time of wie ook, dat zeggen ze althans.

Ik heb Arnold Burlage van Accent gebeld. Hij vertelde zo juist

316 Nummer van 13 maart 1976.

317 Zie bijlage 44.

[p. 255]

van vakantie te zijn teruggekomen. Hij wist niet wat er aan de hand was geweest. Je kan op die manier wel aan de gang blijven, maar crypto-communist gaat me nog altijd te ver.

Enige tijd geleden riep ik de hulp van mr. N.J.C.M. Kappeyne van de Copello in om een gesprek voor mijn europa-boek in de ddr van de grond te krijgen. Ik bezocht hem op zijn kantoor en al pratende vroeg ik hem of hij zijn memoires enigermate had georganiseerd. Hier is weer zo'n man uit die vaderlandse ‘boomgaard’, welk type mens absoluut niet meer wordt ‘gemaakt’. Ik stelde voor dat we eens wat bandopnamen van zijn herinneringen zouden maken. Hij zegde een lunch af maar schrijft toch wel weer een aardig briefje.

In Hollands Diep staat een uitstekend gesprek van Max van Rooy met Henk Hofland. Hij schijnt onder de indruk te zijn van het Kamerlid Jacques de Kadt. Ik bezocht de man in 1957 thuis en dacht: nooit meer. Over Bernhard zegt hij dat Sefton Delmer eens schreef hoe hij zag dat pb een machinepistool greep om een licht uit te schieten dat iemand had vergeten uit te doen. ‘Dan denk ik, die man is hartstikke gek. Een onbesuist type.’ Maar Hofland gaat inzake de dame in Parijs niet verder

[p. 256]

dan het als ‘een galante affaire’ te beschouwen. ‘In het galante leven kan een situatie ontstaan waarin iemand in nood raakt. En iemand die in nood raakt wordt onbetrouwbaar.’ Ik vrees dat wat ‘galante verwikkelingen’ betreft, Henk zijn partijtje kan meeblazen.³¹⁸

Intussen ontkennen Willem Drees en de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, D.U. Stikker, dat er ooit steekpenningen in de kwestie Stork en Argentinië werden aangewend. Wat nu?

318 Hollands Diep, 13 maart 1976.

13 maart 1976

Vanuit Lugano vertelde broer Theo Time te hebben gekocht en ‘met sidderende hand’ te hebben gelezen. Hij was opgewekt en zijn kansen om in Zwitserland te kunnen blijven zijn opgebloeid. Thank God. Niet alleen voor mij, maar ook voor henzelf.

We bespraken mijn probleem met tante Jetty. Hij walgde van haar optreden en zei dat hij allang geleden tot die conclusie was gekomen.

Peter is erg lief en repeteert non-stop voor The Rocky Horror Show. Hij is kapot als hij thuiskomt en slaapt daardoor als een roos.

Wibo van de Linde is van mening dat het zogenaamde Telegraaf-verhaal over steekpenningen voor Peron en de rol van ir. H.M. Damme daarin, een boemerangeffect op de prins zal gaan hebben, terwijl dat verhaal juist was bedoeld om hem te hulp te komen.

Dick van de Pol, wie dit ook mag wezen, publiceert een uitstekende pagina in nrc Handelsblad: de geest van watergate waart om de prins. Zijn verhaal is juist en geeft exact weer wat er werkelijk is gebeurd.

14 maart 1976

Gisteravond haalde ik Peter nog laat af van zijn repetitie in Frascati. Ik denk dat hij wat te diep in het glaasje had gekeken. Het is zijn laatste nacht op Amerbos want Frederick Ress komt. Ik keek vannacht een paar maal naar zijn blonde hoofd op het kussen naast me. Hij lag heerlijk te slapen. Kostbare momenten.

Mevrouw Cor Meijer van Bosch & Keuning vertelde dat haar baas, Aize de Visser, vermoedelijk gedonder met de Raad van Bestuur zou krijgen over de uitgave van mijn ussr-boekje, nu

[p. 257]

overal staat dat ik met de kgb samenwerkte en voor communist word uitgemaakt. Ik vind het erg vervelend voor Aize, maar dan moeten de commissarissen maar niet een shit krant als De Telegraaf lezen.

Vanmorgen belde John van Haagen voor het eerst in enkele jaren.³¹⁹ Zijn twee oudste zonen, de tweeling, zijn in dienst: een in Duitsland, de ander bij de marine, dus als hun vader. Hij had natuurlijk ook de publiciteit gezien en vond dat het tijd werd weer eens bij te praten. Zo zijn dergelijke schandalen toch ergens goed voor.

Peter is vanmiddag met zijn hebben en houden naar de Mauritskade verhuisd. Het ging me aan het hart. We namen afscheid op straat en omhelsden elkaar. Het beroerde me niet meer tot in mijn grondvesten, zoals vroeger. Ik werd door dezelfde coolness bevangen als bij het afscheid met Casper Bake na Kerstmis. Ook al wil ik het niet met elkaar vergelijken. Ik vroeg me af wat er in hem om ging.

319 Mijn marinevriendje uit de vijftiger jaren.

15 maart 1976

Ben gereed voor vertrek naar New York. Keke voelde het als altijd. Hij zat te rillen en te beven in zijn mandje, wat me door merg en been ging. Ik bracht hem naar zijn hok in Bosch en Duin en vroeg of de verwarming in de kennel hoger kon worden gezet. Ik liep nog een keer terug om Keke te verzekeren dat ik terug zou komen. Mevrouw Offereins liet subtiel doorschemeren dat ze had gelezen dat ik met de kgb in zee was gegaan.

Op Schiphol liep ik tegen Carel Enkelaar aan. Hij had altijd bewezen mijn vriend te zijn, mij de hand boven het hoofd gehouden, ook al waren er zakelijk vreemde dingen gebeurd. Maar ik had hem nooit publiekelijk voor ‘verduisteraar’ mogen uitmaken. Ik dacht: ik zal maar niet Jan van Beek, zijn vriend, citeren, die voorspelde dat de vermiste foto terecht zou komen omdat Enkelaar precies weet waar deze is. ‘Ja, maar je vond hem terug, probeerde er een kort geding mee te stoppen en toen raakte de foto weer weg.’

‘Hij komt over een jaar of twee wel weer te voorschijn als de werkster hem tenminste niet heeft weggegooid.’³²⁰ Om deze redenen had hij me ook niet meer geantwoord. Wel had hij er nog onlangs een gesprek met Gerard Croiset over gehad.

320 Dat was de foto van George de Mohrenschildt, Oswalds vriend in Dallas, een foto aan mij opgedragen, die ik in Enkelaars huis was vergeten.

[p. 258]

Amsterdam-New York, finair 103

Cor Faber van finair liep mee het toestel in en bood me een drankje aan. Viel in slaap en droomde van Peter.

Om de tijd te doden lees ik me altijd te pletter op transatlantische vluchten.

vvd'er Harm van Riel heeft vanmorgen op de voorpagina van De Telegraaf de hetze tegen Bernhard veroordeeld. Hij vindt dat men langzamerhand maar eens begrip moet opbrengen voor het feit dat bij grote zaken nu eenmaal geld onder tafel wordt geschoven. Wat hij eigenlijk zegt, is dat wanneer pb op reis is, hij ook bezig is de werkgelegenheid thuis impulsen te geven. Hoe dit kan door de aankoop van Star Fighters van de Amerikaanse industrie ter waarde van honderden miljoenen, maakt hij niet duidelijk, behalve dat Amerikaanse bonzen pb betaalden om de Amerikaanse werkgelegenheid draaiende te houden. Ik heb Van Riel in 1957 ook ontmoet en herinner me de man als een aardige lokale zwamneus met kaasbol à la dr. H.J. van Roijen.

Lord Chalfont breekt in de Times een lans voor het standpunt dat, terwijl in Westerse publicaties namen van cia-agenten en spionnen in het algemeen door media en in boeken naar buiten worden gebracht met alle nadelige gevolgen van dien, het opvalt dat deze eager beavers nalaten om namen van kgb-agenten openbaar te maken. En ik dan? Ik sta open en bloot in vrijwel alle vaderlandse media als communist en als onder een hoedje spelend met de kgb.³²¹

Lenin en Stalin begonnen een nieuwe orde, Hitler begon een nieuwe orde, Fidel Castro en Suharto deden hetzelfde, altijd weer houdt ons brein zich bezig met hoe de samenleving te herstructueren en verbeteren. Een man die ik zeer respecteer, professor Stanley Hoffmann van Harvard, houdt zich eveneens met dit vraagstuk bezig. ‘World politics today is a mix of the very old and very new - and both are full of perils (...). A great increase in the number of new groups, such as regional or world organizations or multinational enterprises, complicates the game and entails a dispersion of power. Each party, however small, has become an asset it can exploit. There is no longer a single international system dominated by strategic concerns (...). There has been a radical transformation of power. In traditional conflicts, states were like boiled eggs: war - the minute of truth - would reveal whether they were hard or soft. Today, interdependence breaks all national eggs into a vast omelet.’

Professor Hoffmann spreekt over de nieuwe onzekerheden in

321 The New York Times, 15 februari 1976.

[p. 259]

internationale betrekkingen. Waar houdt mijn macht op en waar begint de macht van de tegenpartij? Juist door het nucleaire evenwicht van de twee machtsblokken blijven de vs als Gulliver met handen en voeten gebonden, ook ondanks haar feitelijke militaire, economische en monetaire overwicht. Er komen steeds meer landen bij die er niet over piekeren hun pas verworven onafhankelijkheid in te ruilen voor een vorm van global management. Op een ogenblik in de geschiedenis dat mondiale aanpak van wereldproblemen een noodzakelijkheid wordt, versnippert de menselijke samenleving steeds verder. Het is duidelijk dat de wereld allerminst rijp is voor een supranationale aanpak of mondiale vormen van management. Marcheren we in de richting van een unmanageable world?³²² Rilke leerde Deens om Sören Kierkegaard nauwkeuring te kunnen lezen. Er zijn 18.000 brieven van hem bewaard gebleven die hij aan 2.000 mensen zond. Hij was bevriend met Marcel Proust en André Gide. J.G. Gaarlandt sprak in de nrc³²³ over een ‘eindeloos wroeten’ in diens leven om de bron van zijn poëtische talent te vinden. ‘Die bron kan slechts worden geconstateerd als een onachterhaalbaar feit.’ Een unhappy childhood wordt de goudmijn van de schrijver genoemd, ‘maar daarom is nog niet iedereen met een ongelukkige jeugd een schrijver’. Nee, maar een ongelukkige jeugd zal samengaan met een niet-begrepen worden, wat een noodzaak, een dwang, een neurose misschien, tot schrijven zou kunnen veroorzaken. En wat die goudmijn betreft. Bij het lezen van de memoires van Tennessee Williams realiseer ik me andermaal dat minds en herinneringen inderdaad de reflectie van een goudmijn zijn. Lezen van memoires is als goudzoeken. Eens in a blue moon kom je goudkorrels tegen, die overigens het goudzoeken niet minder de moeite waard maken.

Vreemd voor mij is Gaarlandts opmerking dat de moeder van Rilke het kind tot zijn vijfde jaar als meisje opvoedde. Daarna werd hij plotseling door zijn vader gedwongen om de jongen te zijn, die hij was. ‘Jongens had hij juist leren verafschuwen,’ schrijft Gaarlandt. ‘Daarom zou deze traumatische jeugdervaring de belangrijkste oorzaak zijn geweest voor Rilke's latere angsten, onrust en algehele desintegratie.’ Mij lijkt dit klinklare onzin. Mam liet toen ik kind was om een of andere reden mijn haar ook lang worden. Ik herinner me altijd gemieter te hebben gehad met een knipje om de zaak aan een kant bij elkaar te houden, maar verder werd ik als jongen behandeld en be-

322 The New York Times, 11 januari 1976.

323 nrc Handelsblad, 4 december 1975.

[p. 260]

schouwd. Ik moet acht jaar zijn geweest toen een eerste liefdesbrief aan de dochter van de veldwachter in Bosch en Duin door de directeur van het postkantoor in Den Dolder werd onderschept en aan mijn vader werd overhandigd, met alle gevolgen van dien. Ik had de ‘aanzoek’ gepost met gebruikmaking van een reeds gestempelde postzegel van anderhalve cent.

Schreef tien brieven tijdens deze vlucht. Waar ik ook altijd weer aan moet wennen als ik mijn ‘oase’ op Amerbos verlaat, is het protserige, luidruchtige gedrag van Amerikanen. Ze praten niet, ze schreeuwen. Een groep zwemmers is aan boord, de een met een nog volmaakter body dan de ander. Peters perfecte bodylines zijn voornamelijk te danken aan het feit dat zijn vader hem van kinds af aan het zwembad injoeg.

Indro Noto Suroto belde op na in de bladen te hebben gelezen dat ik kgb-man zou zijn. ‘Dat is niet waar’ had hij tegen zichzelf gezegd.³²⁴ Dat weet ik dus ook. Maar waarom wordt dit smerige fabeltje dan bewust verspreid? En door wie?

Long Island doemt beneden ons op. Ik mompel mams naam.

324 Indro is een van mijn oudste vrienden die ik in 1956 in Jakarta ontmoette; in 1992 nog altijd een echte vriend.