Logo DBNL
Memoires 1975 (2006)

Memoires 1975

(2006)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Lugano

8 mei 1975

Parijs, Hotel Vendôme

Ik ben met Frank Heckman - en Keke - op weg naar Lugano. Toch mis ik Peter; erg zelfs. Maak me zorgen om hem.1

Voor we vertrokken belde Ronald O'Reilly weer. Hij vertelde dat hij opnamen had gemaakt bij het graf van jfk met kolonel Fletcher Prouty. Walgelijk. Die man is slightly gaga.

We bezochten Dewi Sukarno, Karina en Mrs. Azuma. Ik wilde er het eten voor Keke gereed kunnen maken. Karina zag er bleek en ongezond uit. Dewi, omringd door enkele Japanse dames, draaide Japanse muziek en was, als gewoonlijk, bezig met foto's, dozen, knipsels en albums om haar besognes te regelen. Er moest een fotoboek over haar reis naar Australië worden volgeplakt. ‘I arrived two days after Suharto's state-visit,’ zei ze. Was dit bewust zo geregeld? Ik vroeg het maar niet. ‘I gave many interviews in Australia, and I was asked dozens of political questions, but no-one printed what I said,’ vertelde ze.

Kartika ging mee om Keke uit de auto halen. Zij droeg haar haar in lange dikke vlechten. Ze nam mams hondje aan de riem. Dewi vertelde een droevig verhaal. Volgens de wet is het een misdaad om geld van een vrouw af te persen bij de belofte een huwelijk te zullen aangaan. Onder de Zwitserse wet vallen kleine bedragen onder ‘giften’, maar grote bedragen zijn strafbaar. Zij herhaalde: ‘I will put Francisco in jail.’ Ze benadrukte opnieuw hem het beheer over drie miljoen Zwitserse franken te hebben gegeven plus 200.000 dollar van de verkoop van haar huis in Japan. Hij had geweigerd de brief te ondertekenen waarin zij de hem ter beschikking gestelde juwelen had opgesomd. Wanneer zij Paesa belt komt hij niet aan de telefoon, of de secretaresse zegt dat hij in Moskou is.2

Ik bood na afloop van haar litanie van verschrikkingen ten aanzien van haar voormalige verloofde aan om mede namens haar met hem te gaan praten. ‘Allright,’ antwoordde ze.

Ik lees een artikel over de noodzaak om te gaan denken over

‘to recycle human bodies’. De planten- en dierenwerelden vergaan in hun natuurlijke omgeving, maar mensen leggen kerkhoven aan en soms worden grafkelders voor gebalsemde lichamen gebouwd. Over 500 jaar zou iedere vierkante hectare van de VS door begraafplaatsen worden ingenomen, indien men geen maatregelen treft. ‘The ideal thing would be to bury them immediately after death, without embalming corpses, in place where they could disintegrate naturally and the elements return to their respective cycles.’ Daarnaast wordt crematie sterk aanbevolen en kan men de as bij een gewenste boom laten uitstrooien. Het wordt inderdaad tijd ook deze aspecten van overbevolking onder de loep te nemen.3

11 mei 1975

Frank Heckman is per trein naar Amsterdam teruggekeerd. Ik mis hem. Theo schijnt hem aardiger dan Casper te vinden. Maar mijn broer heeft ook altijd een zwak voor Frits van Eeden behouden. Ik bracht Frank om 08.00 uur naar de trein. Hij heeft lieve ogen. Hij kijkt je altijd recht aan. Heb dagenlang niets, geen letter, geschreven.

We reden 8 mei naar Villa Rajada in Gland waar we logeerden. Francisco was in Milaan maar kwam 's nachts thuis. Aan het ontbijt kon ik met hem over Dewi van gedachten wisselen.

Hij vertelde levensverzekeringen ter waarde van drie miljoen voor Dewi, een miljoen voor Karina en een miljoen voor zijn eigen dochter te hebben afgesloten. ‘May be, that's why she now wants me to pay her 3 million. She also says, I spent three years with you. Perhaps that's why she now wants this money.’ Ik bracht naar voren dat ze eind april een belangrijk bedrag nodig had. ‘Why does she live in Paris, the most expensive city in the world?’ vroeg hij. Ook begreep hij niet dat ze de Rolls Royce nog altijd in de garage had staan. ‘She cannot even drive this car.’ Misschien ziet zij het als gezichtsverlies de auto weg te moeten doen. Ons gesprek over Dewi bracht geen oplossing. Ik stelde voor contact op te nemen met minister Tissa Wijeyeratne van Sri Lanka om na te gaan of we met hem zaken konden doen. Francisco was bezig met diamanten in Zuid-Afrika.

12 mei 1975

Nellie vertelde dat zij veel over mam droomde. In een droom stond mijn moeder boven op een huis van glas in een wit gewaad met groene draden. Zij zwaaide naar ons. In een andere

droom was mam uit de dood opgestaan. Ik was er ook bij en met mam aan de arm wandelden we steeds sneller. Nellie merkte op: ‘Wanneer mam terugkomt, hebben we alles van haar al verdeeld.’ Bij die gedachte was ik ziek geworden en in het gras gaan liggen. Mam had toen gevraagd: ‘Wat is er met Wim?’

Theodore White komt in zijn boek over de val van Richard Nixon tot de onvermijdelijke conclusie dat de man ‘an unstable personality’ had wiens gedrag tegen het einde van zijn bewind op het Witte Huis ‘increasingly erratic’ werd. James Reston trok uit het lezen van dit schokkende verslag de pijnlijke conclusie dat het de hoogste tijd werd on de geestesgesteldheid van presidentskandidaten te toetsen. ‘The flaws of Nixon's character were actually clear as far back as his original campaigns for the House and the Senate,’ aldus Reston.4 Dit zijn argumenten waar de psychiater dr. Arnold Hutschnecker al sinds jaar en dag op wijst, o.a. in artikelen geschreven voor de New York Times. Ik heb hier al eerder op gewezen. Reston is wel laat met zijn artikel: voters beware! Ik denk trouwens dat het geen overbodige luxe is om ten aan zien van onze eigen ‘leiders’ in Den Haag hier eens bij stil te staan. Wie heeft zich ooit gewaagd aan een studie van het brein van Joseph Luns? Wie hebben er binnen het Haagse establishment tegen beter weten in al die jaren gezwegen over de geestelijke vermogens van Luns? Zal de werkelijke ooggetuige van diens bezetenheid, bijvoorbeeld ten opzichte van Sukarno, ooit op staan?

Ook William Safire heeft in Before the Fall een nauwkeurige studie gemaakt van de neurotische psyche van Nixon. De nacht van 8 op 9 mei 1970 moet de zotste nacht van het hele Nixon-presidentschap zijn geweest. Safire spreekt van ‘the strangest, most compulsive, and perhaps most revealing night of Nixon's presidency.’ Die nacht volgde op het doodschieten van studenten aan de Kent Universiteit, die demonstreerden tegen Nixons besluit de oorlog door een zogenaamde Zuid-Vietnamese invasie van het koninkrijk Cambodja uit te breiden. Alsof het werkelijk een besluit was dat door Saigon genomen zou zijn.

Tussen 21.22 uur en 04.22 uur pleegde Nixon, zoals Safire vaststelde, eenenvijftig telefoongesprekken met leden van zijn kabinet, leden van zijn staf, ambtenaren van Buitenlandse Zaken, hoofdredacteuren van tijdschriften en journalisten. Herhaaldelijk belde hij mensen op die hij al gesproken had, en ging hij zich te buiten aan ‘sleepless compulsive nightmare talk’,

zoals kletsen over zijn familie, zijn grootouders en zelfs over de beruchte Amerikaanse burgeroorlog. Vervolgens liet hij een auto voorrijden en begaf zich naar het Lincoln monument waar protesterende studenten de hele nacht hadden gewaakt om te demonstreren tegen de oorlog in Cambodja.5 Ik wil de boeken van White en Safire over Nixon lezen.

Ik moet er 's nachts een paar maal uit om Keke uit te laten, waardoor ik moe word en last van mijn keel krijg.

Heb Dewi Sukarno precies geschreven waar het op staat wat Francisco Paesa betreft. ‘Looking upon your documents or arguments against him, and knowing his side of the story, I am afraid I have to stress to you, that no matter what a lawyer might advise you otherwise, you have no case against Francisco at all. He does not know, as yet, that you seriously consider taking him to court. If he knew that, I am afraid it would really end all relations between the two of you. You would get absolutely nowhere aside from perhaps another scandal, and may be even the worst scandal so far, with you being at the losing end.’ Ik maakte andermaal duidelijk geen partij te willen kiezen, omdat ik met hen beiden bevriend was en gaf te kennen een verzoening tot stand te willen brengen. Na een overzicht te hebben gegeven van de publiciteit over haar en hoe die de afgelopen jaren steeds negatiever was geworden, beklemtoonde ik het ‘waanzin’ te vinden om na alles wat er was gebeurd een poging te ondernemen Paesa de gevangenis in te werken. ‘Be calm and be patient and things will all come to a good end.’6

Theo vond mijn brief okay. We dineerden in Grotto al Maglio. Telefoneerde lang met Aurelio Peccei. Hij wil dat zijn boek in november bij Stock uit komt.

Later belde Dewi dat de Bank of Tokio haar iedere dag belde om haar aan haar verplichtingen te herinneren. Het gerucht deed al de ronde, dat zij zonder geld zat. ‘I will kill him,’ zei ze over Francisco. ‘It is not honorable for a man to borrow so much money from a woman. He is a coward. I called him five times today. He does not return my calls. If he does not pay me I will have to declare myself broke and give the facts to my Geneva broker. I don't care about Bapak's name. It is a matter of survival for me now.

Ik zegde toe Francisco te zullen opbellen en hem dringend te verzoeken contact met haar op te nemen.

13 mei 1975

Francisco telefoneerde mij om te zeggen dat hij gisteravond nog met Dewi had gesproken in Parijs. Het contact was hersteld. Hij zei mijn brief aan Dewi, waarvan ik hem een kopie had gezonden ‘perfect’ te hebben gevonden. ‘You told her things I cannot say.’

cbs heeft bekend gemaakt dat Yuri Nosenko, de naar het Westen uitgeweken luitenant-kolonel van de kgb, de cia zou hebben gezegd dat Oswald door de kgb als mentaal abnormaal werd beschouwd en er in Moskou rekening mee werd gehouden dat Oswald een cia-spion was. De Warren Commissie had de mededelingen van Nosenko - die in 1964 overliep - naast zich neergelegd als onjuist en onbetrouwbaar.7 Ik schreef naar George de Mohrenschildt dat dit een uitstekend moment voor hem zou zijn, om met Jeanne naar de commissie van senator Frank Church te stappen en een getuigenis over hun oude vriend Lee Harvey Oswald af te leggen. Zij zijn immers twee mensen, die Oswald werkelijk een aantal jaren van nabij hebben gekend. Gerard Croiset belde nota bene uit Utrecht op om te zeggen dat het geen zin had nog langer met George de Mohrenschildt te corresponderen. ‘Nu is jouw moment, nu moet je met je informatie naar voren treden.’ Ik schreef eveneens een briefje naar Marguerite Oswald, Dick Sprague en anderen. Om 18.00 uur telefoneerde Dewi uit Parijs na ontvangst van mijn expresse. Zij vroeg meteen of ik een kopie aan Francisco had gezonden, wat dus het geval was. ‘You are crazy: he will use it against me. Now I will have to officially return it to you and I have to tell my lawyer.’

Zij vertelde dat Villa Rajada in 1970 van haar geld was gekocht. ‘I can show you the registration of that house. He had no money in that year. All the money he did use was supplied by my bank. I think he should not give us this mental pressure. If he is a man he must confront me. I have been sincere with him. Tell me, what person in the world would help someone with more than one million dollars and never ask for a receipt? What I did was a crime towards my daughter. If I get run down in the street, she will have nothing, not even a piece of paper. I have been a fool to do that.’

Toch was haar toon nu anders. Ze gaf toe in Parijs onder druk van financiële perikelen hysterisch te hebben gesproken. ‘I will never begin a trial against him. That would be the last thing to do. My lawyer will talk gently to him and get him to sign a note in which he admits his debt towards me. Victory means nothing in this matter. I love him.’

Theo was thuisgekomen en luisterde mee naar het gesprek dat 40 minuten duurde. ‘I think, poor Ibu Dewi fell into the hands of crooks. I better go to Paris and help her,’ zei Theo.

Ik had haar geschreven dat ik het opmerkelijk vond dat zij vijf jaar na de dood van Bung Karno wel iedere dag van diens naam gebruik maakte, terwijl zij erg weinig had ondernomen om iets voor Sukarno terug te doen. Het voorgenomen boek te zijner ere was er nog altijd niet. Haar persoonlijke publiciteit was van kwaad tot erger afgezakt.

Dewi antwoordde: ‘What do you want me to do? Let me remind you, two of Bapak's daughters were arrested for stealing.’ Ik bracht naar voren dat zij gemakkelijk opnieuw zou kunnen trouwen en niet langer Bapaks naam gebruiken. ‘There is no space in my mind, nor in my heart for the past. I now can only think of my survival. When I was in Sidney, a daughter of Prince Sihanouk was working in a market place.’ Ik zei dat het minste wat zij had kunnen doen was haar boek behoorlijk afmaken, zoals we ons sedert 1970 hadden voorgenomen. ‘And now I read in a newspaper you are writing a book. You could have told me.’

Dewi: ‘We no longer work on the book together. So it is none of your business today. I don't care if I finish the book, so you better keep quiet about it. If I now sue Paesa, I will never have my money. Furthermore, the Swiss law is very strict on money. Even if I wanted to destroy him I cannot do it. It has now become a problem of time. It is real panic. I am paying 17 per cent interest every day.’

Ik zei haar wel dat ik het voor mogelijk hield dat Francisco Paesa op een dag spoorloos zou zijn, en bijvoorbeeld naar Rio tussen uit zou knijpen, zonder achterlating van een adres: ‘Why didn't you tell me this before?’ antwoordde ze verwijtend. ‘You see, I have to act in a hurry.’8

Theo kwam uit kantoor terug met een kopie van de telex die ik naar de Herald Tribune had verzonden.9

14 mei 1975

President Gerald Ford heeft tegen de wens van de Thaise regering in achthonderd mariniers in Thailand ingezet. Met geweld is de Mayaguez een gekaapt schip, ontzet. Er zijn natuurlijk slachtoffers gevallen. De bemanning van negenendertig man werd bevrijd uit de handen van de Cambodjaanse kapers. Na de vernietigende nederlagen in Saigon en Pnom Penh had het Amerikaanse prestige een nieuwe impuls nodig en prompt spraken de autoriteiten in Washington dan ook van hernieuwd ‘ontzag’ voor de vs na de actie tegen de piraterij in de Golf van Thailand. De Washington Post karakteriseerde dit opgeschroefde enthousiasme als ‘manic glee’. Het slaat natuurlijk ook nergens op.

Wat is het toch in de menselijke geest om opgewonden te raken over moord- en doodslagplaatjes in de media, waar de afschuwelijkste en bloedigste opnamen dan onmiddellijk een Pulitzer Prijs krijgen? Gaat het hier om Carl Jungs dictum dat mensen niet werkelijk zien wat er is wanneer ze naar iets kijken? Dus dat een van tevoren gevormde notie in het kijken wordt geprojecteerd? Maar een foto van Bengaalse guerrilla's, die weerloze, op hun rug liggende jongeren met bajonetten doorsteken, haalt binnen de kortste keren de Pulitzer. Ze zijn echt gek.



illustratie

Er zijn in de oorlog in Vietnam 39 journalisten en fotografen om het leven gekomen bij de waanzinnige race om wie het afstotelijkste en bloedigste plaatje zou kunnen schieten van het afschuwelijke lijden van anderen. Het laatste slachtoffer is Michael Laurent (28) - de Pulitzerprijswinnaar van de Bengaalse reportage. Hij kwam op 28 april om het leven toen hij op weg was naar Bien Hoa, waar hij de laatste wanhopige gevechten van de Zuid-Vietnamezen tegen de Vietcong wilde fotograferen.

15 mei 1975

Zürich

Ben op weg naar Wenen. Reed in de vroege ochtenduren over de bergen naar hier. Ik reed te snel om ervan te kunnen genieten.

Ik besef steeds weer hoeveel broer Theo op vader lijkt. Gisteravond nam hij de moeite me naar de snelweg te rijden om me de kortste route naar Zürich te wijzen. Ik toonde hem een artikel uit Le Monde waarin stond of een priester communist zou kunnen worden. Hij zei: ‘A good priest cannot.’ ‘All Communists are bastards, some more, some less. It is impossible to seek cooperation with Communists. In the end the West will win, but not prior to Communists causing much trouble.’ Hij noemde als voorbeeld dat de communisten een jongen, die in het gedeelte van de rivier dat door Oost-Berlijn liep rustig hadden laten verdrinken, omdat hij uit het Westen afkomstig was. Ik kende dat verhaal niet.

Tijdens het nieuws merkte ik op dat de gebeurtenissen in Portugal me aan Chili en het einde van Allende deden denken. Toen zei hij: ‘I hope it ends like Allende.’ Ik voel eigenlijk maar weinig eensgezindheid met Theo of broer Hendrik. In bepaalde opzichten zijn wij alle drie wel gelijkgestemd, zoals bij de behoefte aan ‘privacy.’ Hij beklaagt zich in allerlei toonaarden over Nellie, maar op het eerste gezicht passen ze aardig bij elkaar. Als ik hem met een derderangs plastic koffertje naar kantoor zie vertrekken, vraag ik me af: hoe kan dit; ziet hij het niet?

Harald Brainin, de public relations man van iiasa (International Institute of Applied System Analysis) op kasteel Laxenburg, ontmoette ik in Wenen op het vliegveld. We reden naar het Imperial Hotel voor een gesprekje. ‘Nederland gaat zich nu aansluiten bij iiasa vertelde Brainin. ‘Thanks to you and to the publicity you gave us in Holland.’ Zo zie je maar weer wat een artikel in nrc Handelsblad teweeg kan brengen. Wat zou ik allemaal tot stand kunnen brengen wanneer ik niet onder een dikke deken van overheidssabotage zou liggen?

Na de lunch ontmoette ik professor Adam Schaff, directeur van het Europese Centrum voor Onderzoek en Documentatie in Sociale Wetenschappen. Nam een gesprek op de band op.10 Schaff was van mening dat de Club van Rome-vergadering in West-Berlijn een grove vergissing van Aurelio Peccei was geweest omdat de ddr het als een provocatie beschouwde. De

Oostbloklanden waren gereed om naar de Club van Rome te komen en toe te treden. Onder druk van de ddr bleven zij in Berlijn weg: ‘En nu zal het een lange tijd duren voor zij opnieuw aanstalten maken zich aan te sluiten. Ik had Aurelio voor deze consequenties gewaarschuwd,’ zei hij.

16 mei 1975

Wenen

Gisteravond heb ik Wenen afgestruind om te zien of er wat te beleven zou zijn. De Gay Guide sprak over sauna My Lord. Een achterlijke troep waar twee bejaarde heren, twee min of meer acceptabele gays en één fulltime nicht rondliepen, die eigenlijk wel lekker was. En, niet te vergeten, een totaal gefrustreerde ‘uil’. De sauna zelf was, als altijd, prettig om te ondergaan.

Uiteindelijk, na veel zoeken, belandde ik in het Schwarze Schaf waar ik in de smile van een Aziatisch ventje keek, blijkbaar een Philippino. ‘Indonesiërs zijn primitief’, zei hij ook nog. Hij vroeg of ik er bezwaar tegen had mee naar zijn flat te gaan en twintig dollar te betalen voor seks. Vooruit maar met de geit. Hij trachtte me op te winden door dansbewegingen te maken en zogenaamd verliefd naar me te kijken. Maar zijn ogen hadden verleerd om echt lief te kunnen kijken. Ik probeerde de jongen achter het masker te ontdekken. Hij droeg strakke jeans, een wit hemd, laarzen, een jeans jacket en een lange witte zijden sjaal. De hele scène duurde misschien acht minuten. Ik moest vooruit betalen.

Bij thuiskomst in Lugano lag er een lieve brief van Frank Heckman. Dat was andere koek. ‘In onze ontmoetingen leer ik niet in de laatste plaats mezelf kennen’, schreef hij.

De Britse bladen spreken over Fords ‘victory’ in Cambodja, waar nota bene het heroveren van de Mayaguez mee wordt bedoeld. Nelson Rockefeller heeft in een reactie gezegd: ‘I am proud to be an American today.’ Die man is intussen vice-president van de vs. Alsof de ‘herovering’ van een schip het verlies van Saigon of Pnom Penh goed kan maken. Vrijwel alle Amerikaanse politici hebben dergelijke ‘overwinningsgeluiden’ laten horen. Gerald Ford is de onbetwiste held natuurlijk, samen met Henry Kissinger, die ook had gezegd dat het zelfrespect van de vs niet langer in de weegschaal mocht worden gelegd...

17 mei 1975

Lugano

Vanmorgen ontspon zich een discussie tussen mij en Theo en Nellie - over de pro's en contra's van Gerald Fords actie, die een aantal Amerikaanse doden en gewonden opleverde. Het gesprek eindigde, ondanks verschil van mening, op prettige toon. Maar toen Theo categorisch zei dichter bij Franz Joseph Strausz te staan dan bij Willy Brandt realiseerde ik me opnieuw hoe oneindig ver we politiek uit elkaar staan.

Luisterde met Theo naar de tapes met de heren Brainin en Schaff. Hij vond Brainin okay maar Schaff een ongeneeslijke ouwehoer.

Mijn oude vriendin Hella Pick publiceerde in de Guardian een driekolomskop the mayaguez affair wins ford kudos! Zij schreef de reportage samen met Simon Winchester. Waar ik faliekant tegen ben is dat al het zogenaamde nieuws in een dergelijk artikel wordt verwerkt en dat je geen letter beschouwing terugvindt over wat een fraude de hele Mayaguez-episode eigenlijk is om de Amerikanen en de wereld zand in de ogen te strooien. Nu wordt Ford ineens afgeschilderd als een krachtdadige en resolute leider. Geen woord over de afgezaagde truc van impopulaire leiders die bovendien te stom zijn om voor de duvel te dansen, om een militair avontuur te arrangeren om hun persoonlijke prestige op te vijzelen. Ik heb Hella nooit een goede journalist gevonden.

18 mei 1975

Ik heb De Ware Eenzaamheid van professor H.W. Rüssel op deze reis meegenomen.11 Bijna dertig jaar geleden vormden zijn gedachten een soort bijbeltje voor me. Heb het altijd overal meegesleept. Het is opmerkelijk dat wat ik zo lang geleden onderstreepte voor mij zijn geldigheid heeft behouden. ‘Het zijn altijd de grote eenzamen, die een ware gemeenschap stichten en deze onderhouden.’ En: ‘als wij de geschiedenis van het genie zouden willen schrijven, dan moesten wij daarvan een geschiedenis van eenzame mensen maken.’

Zijn niet alle mensen eenzaam? Is er een verschil tussen bewust de eenzaamheid ervaren als realiteit, of eenzaamheid ervaren en niet in staat zijn deze te aanvaarden? Ik voel me helemaal niet eenzaam in de zin van geen drukte, geen geluiden, geen mensen om me heen. De eenzaamheid die ik zeer bewust ervaar, is de afwezigheid van mijn ouders, hun stemmen, de absolute ze-

kerheid van het gemis van die twee mensen, van wie je met gesloten ogen wist, dat je ze kon vertrouwen. Van wie is men zeker buiten de eigen ouders om? Toch kunnen zelfs ouders hun kinderen afvallen, zoals dat bij mij gebeurde met mijn leraren van vroeger. Dus: wie houd je over?

Soms praat Theo op mij in - zoals hij ook bij mam deed - over het afstoten van Amerbos en in Lugano komen wonen.

19 mei 1975

Het Ministerie van Defensie in Washington heeft bekendgemaakt dat vijf Amerikanen sneuvelden, zestien werden vermist en zeventig tot tachtig gewond bij de ‘bevrijding’ van het schip Mayaguez. Altijd komt de ware aap later uit de mouw. Om het als een prestige stunt voor Ford (en Kissinger) te verkopen waren er aanvankelijk slechts twee Amerikanen omgekomen. Nu zijn het er al eenentwintig. We worden verlakt waar we bij zitten.

James Reston schrijft alsof er geen vuiltje aan de lucht is: dat Washington maar liever niet het risico nam aan de regering van Thailand permissie te vragen over het inzetten van mariniers via haar grondgebied, want Bangkok zou waarschijnlijk toestemming hebben geweigerd. Ook deden Ford en Kissinger maar even of er geen Verenigde Naties bestonden. Internationale rechtsregels werden door Washington bewust onder de voet getreden. Niets mocht de pret drukken. Alles werd op alles gezet om Ford als nationale held op te krikken.

Mijn verregaande bezwaar tegen dergelijk geschrijf in de gezaghebbende Times is dat Reston met geen woord rept over het schandalig onwettige optreden van de vs in de Mayaguez-affaire. Wanneer aan de andere kant van het politieke wereldspectrum in strijd met het handvest van de vn wordt gehandeld zitten de Amerikanen in de Veiligheidsraad en de Assemblee op de voorste rij om te protesteren. Maar zelf mogen ze alles. Dat Reston dit aspect niet in zijn beschouwing betrekt is een treurige zaak.

C.L. Sulzberger legt er nog een schepje bovenop en schrijft: ‘Overnight, by resolute and skillful leadership in the Mayaguez crisis President Ford seemingly moved from the doldrums of Hooverdom toward the vigor of Harry Truman. He made up his mind; he consulted political leaders; he acted, and he succeeded.’ Wat je maar slagen noemt. We worden verneukt waar we bij zitten.

Intussen maakte Henry Kissinger luid en duidelijk bekend dat de actie rond de Mayaguez de wereld duidelijk moest maken dat de vs gereed staan zichzelf te verdedigen! Die man is ziek.

Hij heeft net Saigon ontruimd en in Pnom Penh op zijn bek gehad en het inzetten van achthonderd mariniers moet bewijzen dat de vs geen papieren tijger zijn. Kissinger schijnt zich niet te bedenken dat wanneer de regering Nixon zich niet in het absurde Cambodjaanse avontuur had gestort, men nu ook niet aan de hand van dode mariniers de geloofwaardigheid van de vs hadden hoeven proberen te herstellen.

Zat nog laat met Theo op het terras te praten. Het schijnt dat tante Jetty nu ook aan hem en broer Hendrik 60.000 gulden heeft aangeboden.12 Theo was nog niet op het aanbod in gegaan. ‘Waarom niet?’ vroeg ik, ‘Vind je het bezwaarlijk?’

‘Waarom? Het kost me hoogstens 60 Rappen voor een postzegel. Zelfs een icecream kost meer...’

Hij zei dat het steeds moeilijker werd de internationale financiële ontwikkelingen te volgen en begrijpen.

21 mei 1975

Als gewoonlijk is Anthony Lewis weer de enige Amerikaanse commentator die de puntjes op de i zet. Wat exact gebeurde vat Lewis in drie punten samen:

1) Hadden de Cambodjanen misschien toch gegronde redenen om de Mayaguez als een verdacht schip te beschouwen? Is het wel waar dat het schip zich in internationale wateren bevond toen Cambodja het schip opbracht? Vooral na de val van Pnom Penh hadden Amerikaanse spionagevliegtuigen dagelijks over Cambodja gevlogen.

2) Hoeveel tijd besteedden Ford en Kissinger aan diplomatieke stappen alvorens tot militaire actie over te gaan? Om 05:00 a.m. werd op het Witte Huis bekend dat de Mayaguez was opgebracht. Precies 35 uur nadat de in beslagname bekend werd ging Washington tot de aanval over.

3) Als doel van de actie werd opgegeven dat het ging om het behoud van Amerikaans bezit en het redden van Amerikaanse levens.

Lewis concludeert dat er meer aan de hand moet zijn geweest, want zelfs nadat Cambodja aanbood de schuit te retourneren gingen de militaire strafexpedities tegen Cambodja gewoon door. Lewis: ‘Wise decisions by governments, as by judges, require dealing with particular facts in terms of a larger principle (...). By that standard the American action against Cambodia last week was folly.’13

De Tribune de Lausanne kondigde aan dat er weer iemand in de Dallas-affaire om het leven is gekomen. Het is Roger Dean Craig, een voormalige politieman. Hij zou met zekerheid Lee Harvey Oswald op de dag van de moord van jfk in een auto hebben zien stappen. Hij is met een schot in zijn buik dood gevonden. In een bijgaand artikel wordt gewezen op de mogelijke betrokkenheid van Oswald zelf bij de fbi. Ik herinner me dat mevrouw Marguerite Oswald absoluut overtuigd was dat haar zoon voor de inlichtingendiensten werkte.

Een kind in de vs heeft volgens een nieuwe berekening als hij veertien is al 11.000 moorden op televisie gezien.

22 mei 1975

Bud Fensterwald schrijft uit Washington dat wanneer ik de bandopnamen van mijn urenlange gesprekken met George en Jeanne de Mohrenschildt mee naar Washington breng hij me bij de onderzoekers van de Church Commission zal introduceren. Ik antwoordde hiertoe bereid te zijn. Maar Gerard Croiset zei me later in een telefoongesprek dat ik had moeten zeggen time is money en een honorarium voor een reis naar Washington had moeten bedingen.

Broer Theo heeft een gedeelte van het komende manuscript van Aurelio Peccei gelezen. Hij vond het materiaal in deze vorm compleet onbruikbaar. Peccei herhaalt zich niet alleen voortdurend, maar veel van wat hij zegt is niet nieuw en werd dikwijls elders, en veelal exacter, onder woorden gebracht. Ik besloot dit dr. Peccei te schrijven. Toen Theo mijn brief las zei hij: ‘What you are saying to him is 100 per cent true: that is exactly why you cannot say it. I would have told him a lengthy series of lies to achieve the same result...’

Na de lunch schreef ik een nieuwe brief die Theo milder en ook acceptabeler beschouwde. Ik vroeg hem hoofdstuk II te herlezen. Theo zei dat het ‘such total rubbish’ was dat het zelfs niet zou zijn te herschrijven. Ik dacht dat als Frits Böttcher dit zou horen, hij in zijn handen zou wrijven.14

Sirhan Sirhan, de moordenaar van Robert Kennedy, schijnt in 1986 vrij te kunnen komen. Hij brengt het er beter vanaf dan Oswald.

Nellie vroeg zich vandaag af om welke reden ik steeds wanneer ik over Theo spreek Peter zeg en omgekeerd. Het gebeurt dagelijks, zelfs in mijn gedachten.

Schrijf maar weinig. Mijn leven schijnt tot stilstand te zijn gekomen.

24 mei 1975

Heb de hele dag met Theo doorgebracht. We reden naar Gland aan het meer van Genève voor een lunch met Francisco Paesa op Villa Rajada. Het was de trouwdag van onze ouders en tijdens de lange autorit bracht ik het gesprek daarop. Maar iedere keer wanneer ik een van onze ouders in herinnering breng komt er weinig of geen reactie van Theo. Een glimlach of een bevestiging is alles. Ik liet het onderwerp vallen, maar het maakte me triest en eenzaam. Ik zou graag hebben willen spreken over de vele brieven die ik van hen heb gevonden en soms heb gelezen, maar ik bleef maar stil. Als ik er met hem niet over kan spreken, met wie dan?

Toen we om 12.20 uur in Gland arriveerden en via de keuken het huis binnengingen was Francisco bezig in een zilveren zwaan witte en oranje rododendronbloesems te schikken. Er werd wijn geserveerd en het gesprek begon meteen, hoewel herhaaldelijk onderbroken door telefoongesprekken. Ik was even met Francisco alleen die weer zei dat Dewi hysterisch was geworden en over een paar dagen in Genève zou arriveren. Ik denk dat ze het tijdperk van een advocatenruzie al zijn binnengetreden.

Francisco vertelde zich niet langer met import-export deals in te laten want het was too tricky geworden wat betreft de winstberekening. Daardoor had een vriend van hem al 30 millioen pond in de suikerhandel verloren. Theo was het er mee eens dat zaken doen volkomen onvoorspelbaar was geworden. Staal - waar hij bij betrokken is - wordt geheel per telefoon verhandeld, waarbij iedere minuut telt, ook omdat de waarde van het geld in de ochtend anders is als in de middag. Francisco is bezig met het vormen van, wat hij noemde, ‘a management portfolio’. Dit betekent dat personen die geld willen investeren een contract voor tien jaar met hem afsluiten en een prime-bank guarantee terugontvangen. Op die manier verliest men niets, maar men laat het aan Paesa over to play with the money in full freedom. Hij vervolgde: ‘How they know I am good at it? I am good. If I did not believe I am good at it, well then I have no business at all...’ Ik vond het een hoogst zonderlinge redenering en een nog vreemder project, maar concludeerde dat het aan mij lag. Dewi Sukarno weet het allerbeste wat het betekent Francisco met miljoenen te laten spelen.

Hij zei tot dusverre 80.000 dollar te hebben uitgegeven om iets van het sovjetvoorstel samen horloges te gaan maken en te ver-

handelen tot stand te kunnen brengen. Toen ik vroeg waarom zijn telex niet had gewerkt, antwoordde hij, ‘It was destroyed, probably by former employees, who do not like me very much. They poured Coca Cola into the machines and pulled the phones out of the wall.’ De politie was gekomen en had vingerafdrukken gemaakt. Theo zei later dat hij het verhaal even obscuur als ik vond. Toch schenen beide heren het uitstekend te kunnen vinden. Ik hoopte dat wellicht Theo tot zaken met Francisco zou kunnen komen.

Bij thuiskomst in Lugano lag er een brief van Peter uit New York. Er stond niets in waarop ik zou moeten antwoorden. Hij vervolgt voornamelijk toch zijn eigen pleziertjes in Amerika. Ik las de brief een paar maal. Denk niet dat ik ga antwoorden. Ergens was ik er erg blij mee en tegelijkertijd opnieuw teleurgesteld. Ik word 10 juni 50 jaar. Nu hij er niet is wil ik net zo lief nergens zijn. Gelukkig is Keke er nog. Ik herinner me hoe ik een paar jaar geleden op mijn verjaardag met rozen bij mam kwam en erg moest huilen, eigenlijk om Peter. Mam huilde ook. Ik had een stille hoop dat hij er 10 juni zou zijn.

Ik vergeleek de urenlange trip met broer Theo met de tripjes van vele dagen met Peter. Er ontbrak vandaag toch iets heel essentieels. In Theo vind ik vooral mijn vader terug. Ik denk dat het voor het eerst in misschien wel dertig jaar was, dat ik met Theo een hele dag samen was. We hebben gelachen. We hebben ernstig gesproken, en alles bij elkaar was het plezierig. Toch zei ik hardop, toen ik na terugkomst om 21.45 uur nog even naar Lugano reed: ‘I go out, because I felt all day in a cage.’ Hoop maar dat hij begreep wat ik bedoelde.

Ik ben gaan wandelen in het Parco Civico waar ik ergens in een laantje een Italiaanse krullenbol tegenkwam, die me ter plaatse een blow-job gaf. Waar je ook komt in de wereld dat werkt altijd weer, of het nu in de bosjes van het Vondelpark is, bij het Louvre of in het Central Park in Manhattan.

25 mei 1975

In Peking is bekendgemaakt dat China de buiten de wet gestelde pki in Indonesië blijft steunen, inbegrepen pogingen om het Suharto-regime omver te werpen. De boodschap werd door het Centrale Comité in Peking aan de daar gevestigde gevluchte Indonesiërs en pki-ers gezonden.

Han André de la Porte van Merrem & la Porte N.V. heeft geschreven bereid te zijn met ambassadeur Romanov een gesprek te hebben over handelsmogelijkheden in de Sovjet-Unie. Ik heb Rom hierover onmiddellijk bericht.

De Neue Zürcher schijnt O.G. Roeder, de West-Duitser, die over mijnheer Suharto het propagandaboek The Smiling General schreef, integer en bekwaam genoeg te vinden om voor die prestigieuze krant vanuit Jakarta te berichten. Hij beweert dat de Amerikaanse nederlaag in Vietnam een soort naschok in Indonesië zou hebben veroorzaakt.15

Ik vind wel dat Francisco Paesa iedere keer dat je hem ontmoet over andere projecten spreekt. Eerst gaf hij hoog op over de Arabieren en had ontzagwekkende plannen, groter dan die van Aristoteles Onassis. Nu schijnt hij zijn kantoor in Koeweit weer te hebben gesloten omdat het niet mogelijk zou zijn om met die mensen zaken te doen. Ik vind het allemaal heel zorgelijk.

26 mei 1975

Het regent al drie dagen. Lees veel ter voorbereiding van mijn sovjetreis. Ik lees bijvoorbeeld Theo's exemplaar van John Steinbecks Russian Journal, dat hij me twee jaar geleden al toezond en dat ik nog steeds niet had gelezen. Het is zeker prima geschreven en interessant. Ik bestudeer de manier waarop hij zijn tocht door de Sovjet-Unie beschrijft. Wat me aangrijpt zijn details over de waanzinnige vernielingen die de Duitsers in de Sovjet-Unie aanrichtten.16

Nellie stelde voor dat ik tot mijn verjaardag zou blijven. Maar ik ben dan liever alleen en wil op 10 juni rozen op het graf van mijn ouders brengen. Ik vroeg Theo of ik tot 2 of 3 juni kon blijven. ‘Be my guest,’ zei hij spontaan. Hij doet me steeds meer aan vader denken. Hij hinkt iets omdat één been na een auto-ongeluk in Zuid-Afrika korter is. Ik probeer me steeds onze jeugd in herinnering te brengen. Ik zie niets van mam in Theo. Trouwens ook niet in Hendrik. Misschien dat ze juist daarom zoveel van hen hield omdat ze op vader leken. Daarom wilde ze dat ik me aan muziek zou wijden, zoals zijzelf had gedaan. Ondanks de pijnlijke herinneringen aan vroegere jaren zal ik haar altijd dankbaar blijven mij in de muziek geduwd te hebben. Soms zie ik voorwerpen, die vroeger op De Horst stonden, en dan word ik door verdriet overvallen.

28 mei 1975

Anthony Lewis steekt vandaag de draak met het chorus of yahoos van politici en beleidsvormers in Washington, die elkaar allemaal napraatten in hun lofuitingen tegenover Ford en Kissinger over hun heldendaden rond de Mayaguez. Dit is wat

mij eerder ook grenzeloos verbaasde. Als schaapjes volgden ze elkaar over de dam: senator Frank Church, die in 1970 hartverscheurend klaagde over het feit dat Amerikaanse presidenten, wanneer dat in hun kraam te pas kwam, militaire interventies als in Cambodja pleegden, dus op eigen houtje, zonder oorlogsverklaring, zonder het Congres te raadplegen. Diezelfde Church riep nu Yahoo over Fords actie tegen het schip, zonder zich zelfs te hebben vergewist van de relevante feiten die het incident omringen. Senator Claiborne Pell, vriend van de Club van Rome en Aurelio Peccei, verklaarde: ‘When it succeeds, it shows Ford was correct.’

Senator Henry Jackson verklaarde voor de actie van de mariniers dat het er omging het hoofd koel te houden en niet tot militaire actie over te gaan. Na het fait accompli van Ford en Kissinger zei dezelfde Jackson: ‘I give Ford high marks for the way he handled it.’ Zo werken de breinen in het machtigste land ter wereld. Lewis wees er ook nog even op dat om de 39 zeelieden van de Mayaguez te ontzetten 41 Amerikanen het leven lieten. De getallen blijven stijgen.17

Theo speelt op zijn harmonium. Ik wilde dat mam hem zou kunnen horen. Ze zou net zo geroerd zijn geweest als ik. Ik herinner me zo exact de uitdrukking van haar ogen en gezicht op zulke delicate momenten.

29 mei 1975

Ik zie in de Neue Zürcher18 dat Luns weer eens een van zijn gebruikelijke stunts uithaalde door de verdiensten op te eisen voor de komst van president Gerald Ford naar Brussel. Hij organiseerde een persconferentie waarop hij zijn geliefde anti-sovjet-stokpaardjes kon berijden. Welke macht staat er, misschien in het geheim, achter deze meneer dat hij zich vrijwel alles kan permitteren wat hij in zijn zotte hoofd haalt? Is het de cia? Wie? Wat?

De Neue Zürcher spreekt ook van een ommezwaai in de vs ten gunste van Ford als bijverschijnsel van zijn krachtdadig militair optreden tegen een boot. Ik vind die ommezwaaien in Amerika levensgevaarlijk. Het zijn typisch Amerikaanse reacties die op een dag nog eens een Hitler in de vs naar het Witte Huis zullen brengen. Deze mentaliteit van massale volgzaamheid en ongelooflijke stommiteit zullen eens een calamiteit voor de hele wereld produceren. Het gemak waarmee je Amerikanen een

rad voor ogen kan draaien is beangstigend. Trouwens we weten er in Holland ook raad mee.

Time19 voorspelt de heropening van het onderzoek naar de moord op jfk. Het is niet duidelijk of de Kennedy's rechtstreeks opdracht gaven om Fidel Castro te vermoorden, maar wat wel werd geopenbaard in de commissie van senator Frank Church, die machtsmisbruik van de cia en fbi onderzoekt, is dat de Kennedy's de cia verzochten het Castro-regime naar de bliksem te helpen. Om die reden - zoals altijd wanneer uitzonderlijk smerige zaakjes dienden te worden geklaard - werkte de cia samen met de heren Sam Giancana en John Roselli van de maffia. Ook de presidentiele commissie de Rockefeller Commission, die eveneens cia-activiteiten binnen de vs onderzoekt, is op gegevens gestoten dat Dean Rusk, McGeorge Bundy (die het altijd straal heeft ontkend) en John McCone van de cia wel degelijk het vermoorden van Fidel Castro hebben besproken. Was Lee Harvey Oswald een antwoord van Castro op pogingen van jfk hem om zeep te helpen?

Behalve koning Boudewijn en koningin Margarethe gaan nu ook de groothertog van Luxemburg en zijn vrouw op officieel bezoek in Moskou. Waarom Juliana toch niet?

Art Buchwald schreef weer een van zijn schitterende stukjes over de belachelijkheid van Fords optreden tegen de Mayaguez. Hij slaat twee vliegen in een klap en imiteert een telefoongesprek tussen Ford en Kissinger.20

Vanavond vertelde Nellie me voor het eerst dat mam er heel vredig en vooral erg jong had uitgezien op haar sterfbed. Ik wilde de herinnering zo zuiver mogelijk behouden aan de laatste morgen toen ik haar had bezocht en ze mij de laatste dag van haar leven ten afscheid op een heel speciale manier een zoen op mijn voorhoofd gaf.

30 mei 1975

Het boek van Steinbeck maakt me toch wel enthousiast voor mijn Russische reis.

Vanmorgen vond ik in de stad een kapel en brandde er een kaars. Toch leek ‘het vuur’ van vroeger vervlogen. Ik geloof ook dat ik te weinig geld in het bakje deed.

Toen ik eruit kwam stond Theo ineens voor me, met paraplu in de regen, met een koffertje op weg naar de bank.

31 mei 1975

Het lage wolkendek en de regen doden alle energie, maar ik bereid me verder voor op de ussr door te lezen.

Theo vertelde tijdens het avondeten dat ik in de oorlog aan de Deense dog van mijn grootmoeder een zodanig grote koek voerde dat het beest erin stikte. Het was namelijk nodig die koeken met een hamer eerst te vermorzelen. Dat had ik niet gedaan en Theo zei het gebeuren te hebben aanschouwd. De hond werd in de appelboomgaard van de Vinkenhof begraven. Ik herinnerde me er absoluut niets van, maar het kan zeker waar zijn. Niets is zo verraderlijk als het geheugen.

‘Ik kan nooit een hond zien zonder een innig medelijden met hem te hebben en een diepe verontwaardiging te koesteren tegenover zijn baas,’ aldus Schopenhauer21

1 juni 1975

Theo speelt het vioolconcert van Saint-Saëns. Ik word overmand door verdriet. Mam had hier nu met ons samen moeten zijn. ‘Pijn raakt alleen de wil,’ schrijft Schopenhauer. Theo houdt toch ook wel echt van muziek.

‘De noodzakelijkheid van de dood is in de eerste plaats af te leiden uit het feit dat de mens alleen maar een verschijning is.’22 Schopenhauer spreekt over het dagboek als de balseming van het leven, de mummificeren van herinneringen.

Na alle saaie kost over de ussr snak ik ernaar mijn hersens te gebruiken.

Schopenhauer citeert kerkvaders als Clemens Alexandrinus, die leerden dat echtelijke gemeenschap alleen geoorloofd was wanneer het diende om kinderen te verwekken. De filosoof vindt deze opvatting onjuist want wat gebeurt er met de subjectieve hartstocht en fysieke aandrift? Zou men dan uit koelen bloede een mens op de wereld moeten zetten? ‘Dat zou een moreel wel zeer bedenkelijke handeling zijn, die maar weinig mensen voor hun rekening zouden durven nemen. Misschien kan men zelfs zeggen dat zo'n daad zich verhoudt tot verwekking uit pure geslachtsdrift als moord met voorbedachten rade tot doodslag in woede.’23

Volgens mij hadden deze kerkvaders gewoon gelijk. Je rolt niet ongeremd in een situatie waarbij je een kind krijg bij een vrouw.
Ik heb achtereenvolgens Micheline (1948), Inez (1950) en Frieda (1956) gekend. Ik ben me toen en nu vaak bewust geweest onder geen beding de verantwoordelijkheid te willen dragen voor een ander leven. Waren deze opvatting en overtuiging het gevolg van een gebrek aan wil om te leven, zoals Schopenhauer meende? Betekent dit dat de voortplanting van het menselijke geslacht overbodig of zinloos zou zijn omdat het doel al werd bereikt? Met vijf miljard grotendeels gedachteloos-vrolijke geesten in deze wereld behoeft de in Danzig geboren denker zich over de voortzetting van de menselijke soort voorlopig geen zorgen te maken.
Het feit dat mij door mijn ouders het leven werd geschonken (let op het woord) heeft voor mij nooit betekend dat dit de verplichting op mij legde die fakkel, zoals mijn vader dit noemde, in de estafette die ‘leven’ heet, gedachteloos of klakkeloos door te geven. Geen verantwoordelijkheid voor het bestaan van een ander mens willen dragen ging voor mij exact betekenen wat die woorden zeggen. Nadat ik in een vroeg stadium dit besluit genomen had concludeerde ik tevens dat ik geen ‘recht’ op een vrouw kon doen gelden. De vrouwen, met wie ik betrokken raakte, wilden vanzelfsprekend de coïtus. Aangezien het uiteindelijke resultaat van seks met een vrouw a-priori vaststaat, kon ik mij onder geen beding - als denkend wezen - aan een vrouw overgeven.
Het is wel degelijk mogelijk de wil tot cohabiteren bewust af te draaien. The proof of the pudding is in the eating. Dat is precies wat ik heb gedaan. Dit betekent allerminst dat de wil tot existeren zou ophouden of, zoals Schopenhauer het stelde, de drang naar subjectieve hartstocht, de lust tot fysieke aandrift, als sneeuw voor de zon uit lichaam en geest zouden verdwijnen. De wil tot paren, de drang naar de omhelzing van een ander lichaam, de noodzaak tot het ervaren van tederheid, de onvermijdelijke drift om overtollige hormonen te lozen, al deze psychisch en fysiek ingebouwde ‘geneugten’ van het menselijke bestaan, tellen ook mee bij degene die het verschijnsel vrouw permanent afzweert. En wel in de eerste plaats in het verstand, en daarnaast vanzelfsprekend in de machinerie van de lichaam. ‘Cette nostalgie d'unité, cet appétit d'absolu illustre le mouvement essentiel du drame humain,’ schreef Albert Camus terecht.24
Ik weet natuurlijk niet hoe Schopenhauer zijn libido afreageerde. Hij werd 72 jaar25 en leefde het grootste deel van zijn leven solitair in Frankfurt am Main. Hij verdiepte zich in Hindoeïsme, Boeddhisme en mystiek. Ik belandde, afgezien hebbende van ‘een abonnement’ op een dame, bij heren. Schopenhauer gaf er de voor-
keur aan verstrikt te raken in een web van dwalingen van eigen fabrikaat en veroordeelde liefdesverhoudingen onder mannen als ‘het zoeken naar tegennatuurlijke seksuele bevrediging’. En dat zou verwerpelijk zijn. Wie bepaalt echter wat tegen de natuur zou zijn? Had Schopenhauer zich minder in Oosterse filosofie verdiept en was hij in New Delhi, Singapore, Jakarta, Hongkong of Tokio de straat opgegaan (zoals ik deed), dan zou hij ontdekt hebben dat de Oosterse praktijk op geheel andere lichamelijke en seksuele verhoudingen tussen mannen berust dan men in het zwart-wit denkende en opererende christelijke Westen vermoedt. Schopenhauer heeft daardoor geen Ahnung gehad van wat hij aan mogelijkheden op het gebied van levenservaring en partnerschap - ook in de koffer - heeft gemist.

In Paris Match staat dat om een Mirage-gevechtsvliegtuig te fabriceren vier maanden nodig zijn en 15.000 arbeiders, 2.000 ingenieurs en zeventien fabrieken. Het is duidelijk niet mogelijk de oorlogsindustrie ooit te sluiten. Oorlog blijft.

God, god, god. Een klein jongetje - met een begeleider met een paraplu - steekt het plein over. Hij ziet lijkbleek onder zijn capuchon. Hij heeft onder iedere arm een kruk. Hij maakt voorovergebogen zeer moeilijke stappen. Iedere beweging moet een pijnlijke bevalling zijn. Het is een rampzalig gezicht en onderstreept andermaal hoe weinig de mens in staat is tot inleving van het noodlot van anderen. ‘Gelukkig maar,’ wordt er dan gezegd.

Veel mensen zijn gevangen in het gezelschap dat ze erop nahouden. Het is van gezichten te lezen. Hoe jonger ze zijn the longer the road to Tipperary.

Thomas Mann, die in 1955 overleed, bepaalde dat zijn dagboek op 12 augustus 1975 openbaar gemaakt zou mogen worden. Van mij mag het vandaag.

2 juni 1975

Richard Thieuliette is jarig.

Droomde dat Margaret Mead voor een gesprek met Jack Anderson in een stoet auto's bij het Amsterdamse Hilton arriveerde. Zij stapte uit een slee van een Cadillac en droeg een lang gewaad. Zij vroeg meteen of ik een smoking bij me had om mee te gaan dineren. Waar komt zoiets vandaan?

Piazza della Riforma

Eindelijk eens zon en een blauwe lucht.

President Gerald Ford heeft generaal Franco ten overstaan van

de wereld ‘zijn vriend’ genoemd. Dat kon er na Chiang Kaishek, Suharto, Lon Nol en Thieu nog wel bij. Terwijl Spanje op het punt staat in Franco's nazigezicht te exploderen committeert asshole Ford zich vanwege zogenaamde opportunistische redenen, als het behoud van Amerikaanse militaire bases, aan een man die op vallen staat.

Peregrine Worsthorne zet zijn Chinese reisreportages voor de Sunday Telegraph voort. Misschien schrijft hij wat te cynisch, maar soms is het nuttig deze benadering te bestuderen. Vreemd eigenlijk dat Peking mr. G.B.J. Hiltermann of Renate Rubinstein binnenhaalt en zich zodoende met open ogen de meest nare publiciteit op de hals haalt.

Ben nog laat het park in gegaan en tegen 23.00 uur liep ik tegen een Italiaanse jongen aan, misschien 28 jaar, mooi, glad zwart haar, een gebronsde kop, in jeans, kennelijk ready to go. Hij wenkte me mee te komen naar een donkere hoek in de bosjes onder de bomen. Hij vroeg of ik Italiaans sprak, daarna in gebroken Engels of ik een hotelkamer had en begon intussen mijn jeans open te maken, wat ik à la Van het Reve een onweerstaanbaar gevoel vind: ‘de indringer’ zou Reve zeggen. Toen hij had gevonden wat hij zocht ging hij op zijn knieën. Ik moet zeggen dat hij bedreven was in het bewerken en tot een hoogtepunt brengen van een penis. Wat had ik Schopenhauer graag deze ervaring gegund maar wie weet wat hij in werkelijkheid uitvoerde? Vele katjes knijpen 'm in het donker en weten dan vervolgens van de prins geen kwaad.

De jongen raakte van alles voldoende opgewonden om zelf vrijwel automatisch klaar te komen. Hij had een aardig gezicht, want na de apotheose had ik eigenlijk pas de rust om hem eens werkelijk aan te kijken. Ik dacht: Het zal je kind zijn. Hij vroeg of ik morgenavond weer wilde komen en wat vroeger, om 22.00 uur, zeker om langer met elkaar te kunnen rommelen. Ik zei nee want ik wilde hem niet voor het lapje houden. Hij bleef aandringen en tenslotte heb ik ja gezegd, maar ik weet dat ik de laatste avond bij Theo wil blijven.

Ik heb deze dagen bij mijn jongste broer logerend erg veel aan het verleden, het heden en de toekomst gedacht. Wanneer ik onder de bomen wandelde realiseerde ik me steeds weer hoe centraal mam in mijn gedachten staat. Altijd weer moet ik denken aan haar antwoord toen ik opmerkte wel eens gedacht te hebben liever helemaal niet geleefd te hebben: ‘Maar dan zou je niets gezien of geweten hebben.’

Aurelio Peccei zond hoofdstukken IV en V naar Lugano. Theo bladerde erdoor en zei: ‘Die man heeft niets te zeggen.’ Dat is

natuurlijk niet waar, maar hij heeft waarschijnlijk geen tijd zich werkelijk aan ons project te wijden.

3 juni 1975

Dit was de geboortedag van een aardige man, een vriend van Bung Karno, ambassadeur Sukardjo Wirjopranoto.

Theo vindt de London Economist maar links, omdat het de spreekbuis zou zijn van de London School of Economics.

Schreef Erik Jurgens dat ik met hem wilde spreken over de recente onzin gedebiteerd door James Schlesinger over atoomwapens in Europa. Hij heeft gezegd dat de vs (als eersten) in bepaalde omstandigheden best tot het inzetten van tactische atoomwapenen over zouden kunnen gaan. Vooral wanneer de ussr Europa met conventionele wapenen zou bedreigen. Levensgevaarlijk geklets in de ruimte.

Het is al 23.00 uur en mijn Italiaanse ‘vriendje’ loopt me nu in het park te zoeken. Hij zal zeker een ander vinden.

4 juni 1975

Een paar dagen geleden zag ik tot mijn stomme verbazing hoe Gerald Ford op televisie kalenderblaadjes afscheurde. Ik was geschokt en keek naar Theo die geen spier vertrok. Ik dacht: het zal wel aan mij liggen. Vanmorgen schrijft Art Buchwald dat toen hij ‘iemand’ op televisie kalenderblaadjes zag afscheuren hij eerst dacht: ‘aha, that must be a commercial for acid indigestion.’ Maar toen hij nog eens keek bleek het de president van Amerika zelf te zijn. Buchwald laat een presidentiële adviseur tegen Ford zeggen: ‘You have to remember, Sir, you are not just the President of the United States. You are a television personality. We are selling a product Jerry Ford. And the only way people are going to buy it is if you come across sincere and believable. That's why we need all the props we can get. Now let's try it from the top. Wait a minute, Mr President, you are holding the calendar upside down.’26 Zo ‘ver’ zijn we al gekomen.

Anthony Lewis meent dat indien Amerikanen iets van Vietnam en Watergate hadden moeten leren, het de noodzaak ‘to question official truth’ is. Help het je geloven! De suckers trappen overal in. ‘The press' duty is to challenge official truth, to take nothing for granted,’ vermaant Lewis. Ja, ja, dat is meer dan exact wat ik bijvoorbeeld in de kwestie Nieuw-Guinea en mijnheer Luns met zijn gelieg en bedrieg heb gedaan. En wat

leverde het op? Permanente sabotage van de overheid, wettig of onwettig, waar of onwaar. Ik word nog altijd door Buitenlandse Zaken aan de sovjetambassadeur ‘verkocht’ als een gevaarlijk en natuurlijk onbetrouwbaar man. Gelukkig wist Romanov beter.

Lewis: ‘After the lies they have told and the laws they have broken in recent years, are (Government) officials entitled to a presumption that their hearts are pure and their lips untouched by anything but truth?’ Waar lees je ooit een dergelijk commentaar in Holland? We zijn waarschijnlijk te Madurodams om het bestaan van een werkelijk onafhankelijke pers ook maar zelfs te benaderen op onze 32.471 vierkante kilometer. Iedereen kent iedereen. Ons kent ons.27

Theo kwam uit kantoor en deed zijn best om op de laatste avond van mijn logeerpartij van vrijwel een maand een speciale sfeer te scheppen. Hij schonk sherry in. Nellie zwoegde vele uren in de keuken om iets van een verjaarsetentje te bereiden, omdat ik de tiende vijftig jaar word. Die dag ben ik liever op Amerbos en alleen, ook al zouden ze willen dat ik in Lugano bleef. Hij wilde een foto maken met de zelfontspanner, maar het kwam er niet van.

Theo stak warempel vijftig kaarsjes aan. Ik werd er zeer emotioneel van, maar het ging gelukkig voorbij. Nellie had de taart met noten zelf gebakken. Theo sprak over mijn dagboek. Hij benadrukte dat van belang was wat uiteindelijk zou worden opgenomen. En vooral leek hem een index onontbeerlijk. Ik voel dat deze logeerperiode ons dichter bij elkaar heeft gebracht en, met uitzondering van Peter, zijn zij ongetwijfeld mijn meest naasten. Ik geloof dat zij goed op elkaar zijn ingespeeld en zeker tot het einde der dagen samen zullen blijven.

5 juni 1975

We zijn om 04.30 uur opgestaan. Nellie maakte gelukkig nog koffie. Ze keken me na vanaf het terras tot ik om de bocht was verdwenen. Een brok schoot me in de keel.

De bergen waren majestueus. Ik ben ook weer eens door het oog van de naald gekropen. Na Straatsburg viel de kilometerteller uit. Er moet een moer van een kabel los zijn getrild en het heeft een haar gescheeld of de versnellingsbak was leeggelopen.28 Na Keke, die de hele reis erg zoet was, om 17.15 uur

zijn eten te hebben gegeven, belde ik Nellie om te zeggen dat alles okay was. Ik miste ze zeer.

Er was veel post. Om te beginnen een erge lieve uitvoerige brief van Casper van den Wall Bake uit Zuidwest-Afrika.29 Hij heeft nu toch een vergunning voor een shotgun en een 9 millimeter revolver aangevraagd. De toestand in zijn gebied blijft niet zonder gevaar, wat hij overigens terecht zijn lieve ouders niet schrijft. Heerlijk om zo'n brief van een vriend te krijgen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums