Memoires 1974

[p. 260]

New York

18 oktober 1974

Peter stond aan de uitgang de wachten, met zijn blonde hoofd en met een nieuwe rode sweater aan, zag ik hem van ver. Eindelijk omhelsde ik hem weer.

We namen de metro naar de flat van Juan Antonio. Hij toonde me een foto van zijn vriendin Leonie, die in Maastricht op de toneelschool een oud dametje speelde. Ik had zoveel te vragen maar was totaal uitgeput. Hij had rosé klaarstaan.

Er lag een brief van George de Mohrenschildt uit Dallas: ‘Delighted you came back to these “Jewnited”-States. We shall be here and anxious to see you.’ Hij adviseert in contact te treden met Henry Gonzalez, het congreslid uit Texas die zich met de jfk-affaire bezighoudt.

President Gerald Ford is gisteren voor het House Judiciary Subcommittee on Criminal Justice verschenen. Inderdaad een historische gebeurtenis. De Times wijdt er drie hele pagina's aan.³²⁰

Waarom vrijwaarde hij Nixon van vervolging? ‘The purpose was,’ aldus Ford, ‘to change our national focus. I wanted to do all I could to shift our attention from the pursuit of the fallen President to the pursuit of the urgent needs of a rising nation.’ Amerika was een land dat zelfs zijn ergste vijanden had vergeven, dus waarom niet Nixon? Vervolgens demonstreert hij in extenso wat een idioot hij is. Sedert het bekend worden van de Watergate-affaire was Ford een der koppigste verdedigers van Nixon geweest en gisteren zei hij warempel: ‘I sincerely believed he was innocent.’ De hele wereld smelled a rat behalve Gerald Ford, de door Nixon gekozen opvolger. Zelfs toen het duidelijk was dat hij voor de bijl zou gaan was het Ford die bleef hameren op het feit dat Nixon geen ‘impeachable offense’ zou hebben begaan. Ford heeft de euvele moed onder ede in het Congres te verklaren pas op 1 augustus 1974 van generaal Alexander Haig te hebben gehoord dat Nixon reddeloos verloren was. ‘I cannot really express adequately in words how shocked and how stunned I was by these revelations.’ Ford ‘ontdekte’

320 New York Times, 18 oktober 1974.

[p. 261]

waar de schoen wrong enkele dagen voor Nixons aftreden. En nu zit een dergelijk superrund op het Witte Huis. Bovendien kan je natuurlijk geen woord geloven van wat hij onder ede de Congrescommissie allemaal op de mouw heeft gespeld of bij elkaar heeft gelogen.

Het Congreslid Don Edwards uit Californië vroeg Ford hoe hij de jeugd zou uitleggen op welke manier ‘the American concept of equal justice under law’ in elkaar zat als hij zich in de positie van een onderwijzer in Watts, San Jose of Harlem zou bevinden? Gerald Ford: ‘Mr Edwards, Mr Nixon was the 37th President of the United States. He had been preceded by 36 others. He is the only President in the history of this country who has resigned under shame and disgrace. I think that it can be easily understood, and be explained to students or to others. That was a major, major step and a matter if, I am sure, grave, grave deliberations by the former President. It certainly, as I have said several times, constitutes shame and disgrace.’ In plaats dat volksvertegenwoordiger Edwards vervolgde met Ford erop te wijzen dat hij geen antwoord op de vraag had gegeven en dat het volkomen irrelevant was of Nixon de 1ste of de 37ste president van Amerika was, gebeurde er verder niets. De man had de wet overtreden en dat had verder geen moer te maken met wat de veroordeling aan shame and disgrace met zich mee heeft gebracht. Normaliter worden veroordelingen als vernederingen ervaren zowel door de 37ste president als door de bakker op de hoek. Ford stuurde Edwards - en iedereen - met een kluitje in het riet.

Edwards vervolgde zijn niet beantwoordde vraag om informatie aldus: ‘Do you think that it is wise to pardon a man before indictment or trial for offences that are completely unknown to you and which might be terribly serious?’ Ach, zei Ford, ik heb naar mijn beste weten gehandeld. Zijn herhaalde omwegen betekende: meneer Edwards hou nu maar je mond en warempel, die brave Don uit Californië zei: ‘Thank you Mr President’ als dank geen behoorlijke of eerlijke antwoorden te hebben gekregen. Dat is Amerikaanse democratie in actie.

De schrille tegenstelling tussen de subways hier en die in Moskou is schokkend. Alle automaten op de ondergrondse station zijn blijkbaar weggehaald. Ze werden toch alleen maar vernield door slampampers die niets te doen hebben. Ook de kwaliteit van het materieel is in Moskou onvergelijkelijk veel beter. New York is over de hele linie gewoon in verval. Als je de huidige metropolis vergelijkt met de stad waar ik in 1948 op weg naar Yale in New Haven voor het eerst wandelde, dan is Manhattan nu een puinhoop.

[p. 262]

Liep met Peter Scribner's Bookshop binnen en inderdaad men had vier exemplaren van mijn boek On Growth op de plank staan.

Nelson Rockefeller blijk een miljoen aan achterstallige belastingen te moeten betalen. De Times besteedt een pagina aan het feit dat ‘Happy’ Rockefeller borstkanker heeft gekregen. Er wordt zelfs een hoofdartikel aan gewijd in de Times. Amerikanen hebben altijd de mond vol over het paradijs van ‘equality and justice for all.’ Maar daar klopt helemaal niets van. Food-poisoning, daar zijn ze waarschijnlijk allemaal gelijk aan blootgesteld, hoewel de beter gesitueerden hun water in flessen uit Noorwegen laten komen. Ik zou Peter willen leren iedere dag de Times te lezen en vooral de Op-Ed pages te bekijken.³²¹

We zagen een misselijke film Lucien Lacombe³²² waarin legioenen dieren, van konijntjes met witte pluimstaarten tot duiven en kippen, werden doodgeschoten en doodgeknuppeld. Men werd eveneens getrakteerd op het karkas van een paard met close-ups van de doodsblik in de opende starende ogen van het dier. De filmindustrie op zijn best.

Viel vroeg uitgeput in slaap.

321 Uitstekend gelukt. Peter las de Times in ny en de Tribune in Amsterdam en Tilburg jarenlang.

322 Louis Malle, Lucien Lacombe, 1974.

19 oktober 1974

De voormalige dokwerker en filosoof Eric Hoffer³²³ noemt Amerika een land met ‘a shameless society’. Hij bouwt zijn gedachten op via Adam en Eva, het Aards Paradijs en het ontstaan van de conceptie ‘that good and evil were not individual but social concepts.’ Hij vervolgt: ‘In this country at present the inability of adults to socialize their young has made it possible for juveniles to follow their bents, act on their impulses, and materialize their fantasies. The result has been a youth culture flauntingly shameless.’³²⁴

In het laatste gesprek dat ik met Mohammed Hatta in 1966 in Jakarta had onderstreepte hij ook, verdrietig, dat hij als een der meest dramatische wendingen in Indonesië het verlies van het traditionele begrip malu³²⁵ beschouwde. Het hek was van de dam. Een concept, als eerbied voor ouderen, lag op straat. Noem maar op. Het is een trend die over de hele wereld waarneembaar is. Hoffer zet het in een prachtig kader, dit treurige symptoom. ‘The fabulous Greeks,’ schreef hij, ‘made of sha-

323 Zou later een persoonlijke vriend worden (in San Francisco).

324 The New York Times, 18 oktober 1974.

325 Verlegen.

[p. 263]

me a goddess - Aidos. She was the source of dignity, decency, and good manners. Aidos was avenged by the goddess Nemesis. Long live shame!’ Ik stuur een kopie van dit artikel aan André Spoor en Rob Soetenhorst van de nrc. Ze zouden Hoffers gedachten over dit onderwerp moeten publiceren.

De Times publiceert over een pagina een transcript van een gesprek op 17 maart 1973 tussen Richard Nixon en zijn raadsadviseur John Dean, waarbij besproken werd hoe Watergate verborgen gehouden zou kunnen worden. De tekst toont andermaal aan hoe platvloers de mind van Nixon was.

Vanmiddag gebeurde iets zeer ongewoons. We waren bij Wranglers aan de achtste straat in The Village. Ik paste jeans. Peter was in een andere cabine bezig met een jeans-shirt. Ik zou op onze spullen passen. Hij had een kleine sporttas bij zich met zijn gymshorts, dagboek, paspoort, adresboek en toiletartikelen. Weg. Spoorloos verdwenen. Alles werd afgezocht. Het management bood excuses aan. Men vertelde dat blacks gewoon binnenliepen en alles wat los en vast zat meenamen. Ik voelde me verschrikkelijk schuldig. Peter zei later: ‘Je werd helemaal wit.’ Zelf voelde hij zich een ogenblik superrot, maar hij probeerde het met man en macht van zich af te zetten. Ik keek nog eens overal in de shop rond en bleef zeggen - de hemel mag weten waar ik het vandaan haalde - ‘je tas moet hier ergens zijn.’ We verlieten de winkel, vreselijk van streek en sloegen rechtsaf richting de Avenue of the Americas. Na tien meter zei ik: ‘No, let's go back to Fifth Avenue.’ Op de hoek van Fifth en Eight Street keek ik in de litter box, geen tas. ‘Let's go to Greenwich Park,’ zei ik tegen Peter. We gingen onder de Are door en bereikten het midden van het park. Het was alsof ik door altijd weer die ondefinieerbare stille kracht werd geleid, want zonder enige aarzeling sloeg ik rechtsaf - terwijl daar toch een aantal wandelpaden samen komen - en iets verderop aan de linkerzijde stond een open iron litter-basket. Peters tas lag ernaast op de grond. Ik zag hem het eerst, raapte de tas op en zei: ‘Here is it darling.’ Now, it was Peter's turn to look startled and dumbfolded. Misschien trok hij toen wel wit weg. Hij kon zijn ogen niet geloven in ieder geval. Hij was volkomen verrast. We zijn naar Wrangler's teruggegaan en hebben ze gerustgesteld, dat de tas was teruggevonden.

Om van de schrik te bekomen zijn we in Paco, een Mexicaans restaurantje, gaan lunchen. We zaten voor het raam en genoten van de zon. Hij was ook erg blij zijn dagboekje terug te hebben.

[p. 264]

Vond een autobiografie van Benvenuto Cellini.³²⁶

Peter ging trainen. Ik zat in het Riviera Café te lezen. Hij zegt steeds dat de helft van alle mensen in deze stad mesjoche zijn. Eenjongen kwam naar mijn tafeltje en zei esp. Ik antwoordde: ‘So what?’ Het bleek dat hij een blind date met een jongen had via het wachtwoord esp. Hij zei er zeker van te zijn dat ik een schorpioen was. Toen ik zei dat hij er naast zat antwoordde hij: ‘But then there must be a scorpion in your moon.’ Heb hem weggekeken.

Bertrand Russell waarschuwde dat ‘boredom is a vital problem for the moralist since at least half of the sins of mankind are caused by fear of it.’

Professor Estelle Ramey³²⁷ schrijft over verveling als de meest overheersende Amerikaanse ziekte. ‘Boredom is a grossly underestimated malady. It causes mischief and destruction: it is socially very expensive (...) in our society boredom is endemic and increasing. If poverty is economic deficit, then boredom is psychic deficit.’ Zij vervolgt: ‘Boredom is a painful condition resulting from a deficit of sensory responsiveness to the external world. Every human being is vulnerable because of the fundamental nature of our nervous system (... ). Emotional and intellectual health depends on an appropriate amount of action in a varied environment (...). Physical exercise, incidentally, appears to tone up the entire nervous system (...). The need for exploration and novelty seems to be built into brains and the more complex the brain, the more the need for variety (...). Men on assembly lines get so bored that they develop a free-floating hostility (...). There's nothing new about boredom (...). It's simply that we are less willing to endure the condition than our bored forebears (...).

Professor Ramey waarschuwt dat vele oude mensen ‘just disintegrate’ uit verveling. ‘When sensory activation and intellectual curiosity are suppressed by a dull environment, the brain responds with a protective withdrawal from the real world.’³²⁸ Mijn gedachten drijven af naar mams laatste levensjaar. Kan verveling een factor zijn geweest bij haar gevoelens van eenzaamheid?

Kijk het terras rond en denk: wat een leuk ventje zit daar. Het ventje turned out to be a girl. Ik krijg een pamflet van de Gay Task Force in handen gedrukt. Deze bestaat nu een jaar.³²⁹

326 The Autobiography of Benvenuto Cellini, Penguin Books, New York, 1956; staat in 1991 helaas nog steeds ongelezen in de kast in Johannesburg.

327 Professor of Physiology and Biophysics at the Georgetown School of Medicine.

328 Harpers Magazine, november 1974.

329 Zie bijlage 31.

[p. 265]

Na zijn gym zijn Peter en ik naar Everard Baths gegaan. Ik moet zeggen: Amerikanen zijn geoefend en weten van wanten wanneer het op blowing cock aankomt. Heb voor de zoveelste maal een perfecte ‘behandeling’ gehad. Peter kwam me vertellen een bink van zijn gading te hebben gezien, die is straks ook serviced en dan hebben we een ideale rustige avond.

Bernard Person heeft inwendige bloedingen gehad en was opgenomen geweest. Hij is 80 jaar geworden.

Peter kwam in Third El van het toilet terug en had er op de muur gelezen: ‘Stick your big fat Nixon up your Agnew.’ Er stond ook ‘Fuck Peter’. ‘Er stond nog meer hoor,’ zei hij.

In Harpers³³⁰ staat ook een artikel van vijftien pagina's over Iran en de sjah, geschreven door Frances FitzGerald. Het heet giving the shah everything he wants. Ik stuur het prins Bernhard toe. In het begeleidende briefje heb ik geschreven dat ik eigenlijk wenste dat premier Den Uyl hem, als Nederlandse prins, ervan zou weerhouden bastards als Suharto, Mobutu of de sjah van Iran als persoonlijke vrienden te beschouwen, laat staan om er op vriendschappelijke wijze mee om te gaan, want dat deze heren verkeerd gezelschap waren. Vermelde ook hoe sympathiek de menselijke kant van zijn laatste televisieoptreden was overgekomen.³³¹

330 November 1974.

331 Ik schreef pb over diens verkeerde gezelschap enkele jaren voor de Lockheed-affaire dit verder duidelijk zou maken.

20 oktober 1974

‘The recycling of the human body,’ aldus David Dempsey in de Times is begonnen. ‘Thousands of people,’ aldus dr. Donald Kayhoe van de National Institutes of Health, ‘look forward to claiming the heart, liver or kidneys from the latest 17-year-old boy who is killed on a motor cycle.’ Verkeersslachtoffers in Californië worden rechtstreeks naar de emergency room van het dichtstbijzijnde hospitaal gebracht waar the transplant team al gereed staat. Er is echter nog steeds eerst toestemming nodig van de familie.

Dr. Warren Warwick van de University of Minnesota Medical School heeft al een ‘modest proposal’ gelanceerd in een tijdschrift, waarin hij gewoon voorstelde dat beperkingen op verkeerssnelheden en het dragen van veiligheidsriemen zouden worden opgeheven ‘to increase the number of accidental deaths’. Dus meer doden in het verkeer opdat meer organen voor in levensgevaar verkerende patiënten beschikbaar zullen komen. Dr. Norman Shumway van Stanford zegt in Demp-

[p. 266]

sey's artikel: ‘When the brain is dead, that's it.’ Met andere woorden, snij dan maar open, de onderdelen kunnen eruit worden gehaald en bij andere mensen worden ingeplant. Een man in Detroit had een lever nodig en zijn geduld om op een donor te wachten raakte op. Hij zette een advertentie in een krant en bood 3.000 dollar voor een lever. Honderden mensen belden op dat hij er een kon krijgen. Wat verschrikkelijk. Sorry, het ging om een nier.

In Europa heb je Eurotransplant. Tien landen houden elkaar op de hoogte over beschikbare nieren, levers en harten. In de vs zijn jaarlijks 100.000 ‘geschikte kadavers’ beschikbaar, en dan staat er letterlijk: ‘Not more than 10 percent of their organs are harvested.’ Wat een ontzettend luguber verhaal.

20 oktober 1974

Subway

Vannacht heb ik mam voor me gezien in mijn dromen, haar stem gehoord en met haar gesproken. Zij was wat bleek, maar dat was zij de laatste tijd soms. Ik huilde ontzettend in mijn slaap omdat ik toch scheen te beseffen dat zij er niet meer was. Ik herhaalde steeds weer: ‘You are my sole inspiration, ik steun op u.

Breakfast in het Stattler Hilton. Heb een lang uitvoerig rapport van Douglas Hallett in de Times gelezen over hoe het Witte Huis onder Nixon opereerde. Ondanks alles wat je er de laatste de jaren over hebt gehoord, blijft het schokkend om te constateren hoeveel ploerterij er in dat ‘witte’ huis is uitgehaald. Dit land is bezig in een natie van crooks te veranderen.

Hoe langer ik wegblijf hoe onwerkelijker Amerika voor me wordt. Ik woonde hier van 1948 tot 1950, liep college op Yale. Van 1958 tot 1970 had ik de flat in Kew Gardens. Nu zeil ik nog slechts te hooi en te gras binnen en zie Amerika met totaal andere ogen. Ze verzuipen in hun waanzin en merken het steeds minder blijkbaar. Vierentwintig uur nadat bekend werd dat Nelson Rockefeller een miljoen dollar achter was op zijn belastingverplichtingen, wordt bekendgemaakt dat hij 24 miljoen aan privé-gelden aan liefdadige instellingen weggaf.

Hoe komt het bijvoorbeeld dat in dit zogenaamde paradijs van de vrije pers een man als oud-kolonel L. Fletcher Prouty, zelf eens een cia-medewerker verbonden aan het Witte Huis onder jfk, zijn gal over de moord in Dallas moet spuien in Genesis³³², The Magazine for Men, met een juffrouw in een half open

332 Genesis, november 1974.

[p. 267]

kort broekje en blote tieten op de omslag? Prouty pakt in drie pagina's zoveel informatie samen over de cover up inzake het overhoopschieten van jfk dat wie nou nog niet begrijpt dat het befaamde Warren Rapport bedriegerij is, zich snel zal moeten laten nakijken voor het verder bergafwaarts gaat met zijn geestesvermogens.³³³

333 In de Warren Commissie zat o.a. Gerald Ford: een van de wijze mannen, die de zaak zou hebben uitgezocht. Zond een kopie naar Carel Enkelaar van de nos.

21 oktober 1974

Peter en ik hebben gebruncht met de Indonesiër Sony in Clumley's in Greenwich Village. De jongen is inderdaad een schot in de roos, een schat, helemaal Indonesisch en van Sundanese afkomst wat toch altijd anders is dan Javaans.

De kop in de Cristian Science Monitor: ‘Corn-belt farmers stand by honest President Gerald Ford.’ Je vraag je in goed gemoed af: weten de redacteuren bij de Monitor niet beter of wordt men opzettelijke om de tuin geleid?

Victor Marchetti, die veertien jaar voorde cia werkte, en John Marks, die vijf jaar voor het State Department op afdeling Intelligence werkte, hadden de eer dat zij het eerste boek schreven dat ooit door de Amerikaanse regering voor de rechter werd gebracht in een poging het publiek de informatie erin vervat te onthouden. Uiteindelijk kwam het in de winkel, maar wel met 168 witte plekken door geschrapte passages. Ik heb erin gekeken bij Harcourt Brace Bookshop. Indonesië en Sukarno komen er een aantal malen in voor. Er staat nu gewoon open en bloot in dit boek dat de cia de zogenaamde Sumatraanse opstand van 1958 duidelijk steunde. Wat de twee heren overduidelijk maken is dat, terwijl de cia in Indonesië in troebel water viste, zowel president Dwight Eisenhower als John Foster Dulles categorisch ontkenden dat de vs zich inlieten met binnenlandse aangelegenheden in Indonesië. Eisenhower, de zogenaamd keurige generaal-president, verklaarde zes weken later - hij had iets nieuws bedacht - dat mogelijk Amerikaanse soldiers of fortune in Indonesië bezig waren geweest, terwijl Washington gewoon bewust intervenieerde om te trachten Bung Karno afgezet te krijgen.

Op 2 juni 1962 - na het Cubaanse fiasco van de cia bij de Varkensbaai - verscheen Richard Helms, van de afdeling Geheime Operaties van de cia, in het Congres met 32 frauduleuze documenten afkomstig van het Black Propaganda Department (Dezinformatsiya) van de sovjet-kgb die onderlinge boodschappen tussen Amerikaanse spionnen moesten voorstellen. Ze waren in-

[p. 268]

derdaad vals maar het ellendige was, dat de inhoud ervan op waarheid berustte. Terwijl Helms uitstekend wist dat de cia zich beijverde Bung Karno te wippen, wapperde hij met zogenaamde sovjet-kgb forgeries - die feitelijk op waarheid en werkelijkheid berustten - en wist op die manier opnieuw iedereen in Washington zand in de ogen te strooien. Hij slaagde er, volgens Marchetti en Marks, in de werkelijke discussie over wat de cia had uitgevreten te ontlopen. Het zal me benieuwen hoe lang het zal duren voor er een ander team van onderzoekers in de vs opstaat dat zal aantonen dat de coup van 1965 in Jakarta een nieuwe cia- interventie was om Bung Karno permanent van het politieke toneel te doen verdwijnen. Want de Amerikanen redeneerden dat zij zich een pro-Peking en pro-Hanoileider tegen de achtergrond van de oorlog in Vietnam niet konden permitteren. Maar, zoals zo dikwijls hier benadrukt, al stond Bung Karno wat de oorlog in Vietnam betrof achter de communisten, dit betekende allerminst, en heeft nooit betekend zoals dat in Washington werd voorgesteld, dat Sukarno in bed lag met het wereldcommunisme of ook maar een moment overwoog Indonesië in het Marxistisch-leninistische kamp te trekken. Die leugen had Washington nodig om, voorlopig, de cia-putsch van 1965 - met Suharto - te rechtvaardigen.

Blijf zeer bezorgd over Peters toekomst. Het houdt hem zelf ook around the clock bezig. We spreken er meestal maar kort over. Wat ‘moet’ ik doen? Hoe kan ik hem leiden, begeleiden in het denken hierover en adviseren? Ik zie zelf niet zitten hoe. Trouwens op zijn leeftijd zat ik nog bij de United Press in Amsterdam en was zelf in hoge mate onzeker welke richting uit te gaan. Hij gaat morgenochtend naar de Wilhelmina Agency voor fashion models wat hem nerveus maakt. Het geeft een gevoel van, zegt hij, ‘hier ben ik, take me.’ Hij vraagt zich af wat hij moet aantrekken. ‘Ik sta om 08.30 uur op, want anders heb ik slaapwallen onder mijn ogen; ga eerst wandelen.’ Wanneer ik hem waarschuw tegen te veel glaasjes wijn zegt hij: ‘Willem, you make me feel as if I am a child of 12.’

22 oktober 1974

Heb opnieuw zeer intens van mam gedroomd. Hoe komt dat toch? Het houdt me ‘onderaards’ natuurlijk steeds de hele dag bezig. Maar in deze droom zag ik mijn hele familie in het zwart in het huis van grootmama Poslavsky aan de Homeruslaan in Zeist. Opeens was Werner Verrips³³⁴ er ook met kortgeknipt

334 W. Verrips was de voormalige cia-agent, die zich in de Nieuw-Guinea-affaire mengde en later werd vermoord.

[p. 269]

haar. Mijn vader was er eveneens, zoals ik hem ken van jeugdfoto's. Ik omhelsde mam, ik wist dat zij ernstig ziek was en zou overlijden.

Peter had gisteravond toen ik al sliep een beroepsschaatser, Bryant Grant, ontmoet die hem thuis had afgezet en wiens telefoonnummer hij had opgeschreven onder het motto ‘wat in een goed vat zit verzuurt niet.’

President Mobutu Sese Seko van Zaïre, nu 44 jaar, geniet ongekende populariteit onder de drieëntwintig miljoen Zaïrezen, meent Time. Miljoenen landgenoten lopen met zijn smoel op T-shirts rond. Hij bezit paleizen en villa's in alle acht provincies van Zaïre, evenals in België, Frankrijk en Zwitserland. Zo zie je wat je kunt bereiken wanneer je je door de cia voor het karretje laat spannen! Air Zaïre ziet hij als een persoonlijke shuttle service en voor een bezoek aan West-Duitsland nam hij zelf een 747 jumbo en voor madame Mobutu een DC-10, zodat de nationale luchtvaartmaatschappij opeens zonder haar twee grootste vliegtuigen kwam te zitten. In welk van de paleizen zou Bernhards gouden olifantje worden bewaard?

23 oktober 1974

Jonathan Raymond arriveerde uit Connecticut. Hij zei op weg naar Georgia te zijn om een vriend daar te bezoeken. ‘I am dealing in hot merchandise nowadays,’ vertelde hij na een tijdje. Ik vroeg hem zich nader te verklaren. Soms gapte hij auto's en verkocht deze en soms handelde hij in gestolen waren. Waar een universitaire opleiding en graad in de filosofie al niet toe kunnen leiden. Ik vertelde ook wel in mijn leven te hebben gegapt, zoals fietsen in de de oorlog en misschien af en toe een krant of een tijdschrift maar daar bleef het bij. ‘So you are a bicycle thief!’ riep hij opgelucht uit. Hij was al een paar keer bijna betrapt, maar om een eerlijke timmerman te zijn en ook medelijden te hebben met een vrouw met zeven kinderen (blijkbaar zijn laatste vriendin) betekenden chronisch geld gebrek. ‘I never had any money in the bank.’ Ik dacht: Ik ook niet, but what does it matter. Voor ik uit Amsterdam vertrok realiseerde ik me over nog geen 2.000 gulden te beschikken.

We sliepen in elkaars armen en het was eigenlijk heerlijk die kerel te omstrengelen en response te krijgen. Ik kan me eigenlijk niet eens herinneren of het deze nacht was dat Jono me voor het eerst openlijk toegaf in de grond van de zaak gay te zijn. ‘But the past three years, I really lived like a closet queen.’ We hadden geen seks en Peter zei later: ‘Dat gebeurt misschien ook nog niet de tweede nacht dat jullie samen slapen, maar

[p. 270]

waarschijnlijk de derde nacht.’ Jonathan kwam op Peter ‘lief en heel bijzonder’ over. Dat wist ik wel. Les amis de mes amis gaat maar al te vaak op. Terwijl Jono en ik de hele nacht door rommelden, droomde ik ook nog opnieuw van mam. Ik was met broers Hendrik en Theo haar bezittingen aan het verdelen.³³⁵

Peter en ik gingen vanavond naar Candide, een musical naar Voltaire op muziek van Leonard Bernstein directed by Harold Prince. Ik vond het a complete disaster. De tekst was vulgair en laag bij de gronds en er zat kop noch staart aan het verhaal. Het zegt me veel dat Bernstein hier muziek bij schreef, uiteraard als aanvullende kassatrekker. Het verbaasde me voortdurend waarom iedereen lachte en het zo amusant vond terwijl ik me groen en geel zat te ergeren. Wanneer het orakel der critici, Clive Barns, zegt dat het de meest geslaagde musical van het seizoen is, dan is de kudde al verkocht en drommen ze naar het loket. De doorsnee Amerikaan denkt niet zelf maar kletst anderen na. Je kunt geen krant openslaan of je constateert hoe onkritisch wordt gereageerd op wat er in dit land wordt gezegd of gedaan. Ze zijn de volgende dag vergeten wat gisteren werd opgelepeld. Ze zijn dermate bezig met dollars verdienen³³⁶ dat ze niet werkelijk in zich opnemen hoe de kluit van hogerhand wordt belazerd.

Vanavond zouden Peter, Sony, Jonathan en ik in de flat van Juan Antonio dineren. Peter prepareerde alles en zei weer dat hij zich een ‘housewife’ begon te voelen. Als hij iets niet is, dan is het dat wel. Ik zou Jonathan bij het Everard bath ontmoeten. Hij was nog nooit naar een voos-sauna geweest: ‘Too expensive man.’ Hij kwam niet opdagen, dus ik ging mijn gang, nam zelfs een massage en later wandelde een hunk mijn cabine binnen en gaf een mondmassage zoals alleen Yanks dit kunnen. Perfect.

Toen ik thuiskwam was er bij Peter een vreemd telefoontje binnengekomen of hij wist wie Jonathan Raymond was. ‘I never heard of the guy’ had Peter abusievelijk geantwoord en had eraan toegevoegd in het appartement van Juan Antonio te logeren en niet al diens vrienden te kennen. Het was bij Peter niet opgekomen dat het om onze Jonathan ging. Ik schrok me een ongeluk, want na Jono's verhalen over clandestiene praktijken concludeerde ik dat ze hem op het spoor waren geko-

335 Ik herinner me trouwens die nacht wel degelijk seks gehad hebbend met Jonathan. Wilde ik misschien niet dat Peter dit wist omdat ik tenslotte bij hem logeerde? Vreemd.

336 Er wordt over niets anders gesproken, je hoort het dagelijks op straat, of in de subway. Amerikanen zwammen de hele tijd over geld.

[p. 271]

men en dan nog wel in Peters appartement, wat bovendien een ander toebehoorde. Sony arriveerde. Ik zei tegen Peter dat ik Jono bij de subway zou gaan opwachten in geval er mogelijk politie zou kunnen komen. Geen Jonathan. Ik ging weer terug en op dat moment belde hij juist. Het was allemaal een misverstand geweest. Hij was in Gimbels een shirt gaan kopen en was door drie security guards aangehouden terwijl hij van plan was geweest te betalen. Ik herinnerde me mijn eigen gevalletje een aantal jaren geleden in Macy's. Ik begreep het maar al te goed, maar kon me geen gelazer in het appartement van Juan veroorloven of Peter in de zaak betrekken, die hier op een bezoekersvisum was. Ik vroeg Jonathan zijn spullen te komen halen. ‘So, you put me into the street?’ vroeg hij. Daar kwam het inderdaad op neer. Sorry, maar ik zag geen andere uitweg.

Ons eten viel door het een en ander in het water wat ik vooral voor Peter rot vond. Sony at buitengewoon ongeciviliseerd. Hij slurpte en werkte de sla naar binnen, om niet te geloven. Ik kreeg het er ontzettend warm van. Peter begreep precies waar de schoen wrong en zei tegen mij in het Hollands: ‘Mij hindert het helemaal niet.’

24 oktober 1974

Dezer dagen heb ik Dick Sprague, de computerdeskundige die zich met de jfk-affaire bemoeit, ontmoet. Hij had weinig nieuws te vertellen, behalve dat Bernard Fensterwald van het particuliere onderzoekscomité in Washington tot de cia behoorde. Ik zei hem a-priori met die mogelijkheid rekening te houden, tegenover iedereen die zogenaamd begaan was met het lot van jfk, waarop hij vreemd en nogal luid begon te lachen.

Had eveneens een gesprek met mijn literaire agent Francis Greenburger. Van mijn hardcover Putnam- boek zullen 3.000 exemplaren in omloop komen. Van de hierop volgende paperback zijn ze van plan 20.000 te drukken, vooral bestemd voor scholen en colleges. Ergens heb ik geen confidence in Greenburger. Hij is totally money-oriented. Ned Chase bij Putnam vertelde dat het boek slecht verkocht.

Brandde twee kaarsen in St. Patricks, maar door het geroezemoes in het gebouw was het, als gewoonlijk, moeilijk me diep te concentreren. Peter vertelde tussen neus en lippen dat toen hij uit Montreal terugkwam hij nog maar 25 cent op zak. Bij thuiskomst vond hij echter mijn cheque uit Amsterdam. ‘Het is erg handig wanneer je iemand hebt die op afstand in je zak kan kijken,’ zei hij ook nog. ‘True, maar ik maak me soms echt zorgen om jou.’

[p. 272]

We hadden een heerlijke dag samen. Peter vraagt zich dan altijd af hoe lang dit nog zo door zal gaan. Ik wachtte op het terras van Rivièra toen hij uit de sportschool aan de overkant kwam.

Vanavond zagen we Scenes from a Marriage van Ingmar Bergman met Liv Ullmann en Erland Josephson. Schitterend acteren, maar te lang, te weinig humor; met andere woorden: te weinig rood potlood om weg te strepen. Zoals bij deze Memoires...

25 oktober 1974

Al het nieuws - aan het ontbijt in het Waldorf Astoria³³⁷ is alarmerend. Giscard d'Estaing waarschuwt voor een ramp. Sommige multinationals maken 777 percent winst. Anderen moeten duizenden werknemers ontslaan. West-Duitsland vreest een miljoen werkelozen. How to keep the flow of raw materials from the developing nations coming to over-industrialized Europe?

A guy, who raped and strangled a dozen girls will not be put on trial, but sent directly to the funny farm.

In de Times staat vanmorgen een walgelijk artikel van Joan Crowell, die zich er over beklaagt dat er veel aandacht wordt besteed aan hoe de Noord-Vietnamezen krijgsgevangen Amerikanen mishandelen: ‘But we have a blackout on the torture our own gi's have received under the command of their officers in this country’. De schrijfster heeft met eigen ogen 35 jonge Amerikanen in kooien opgesloten gezien buiten de Fort Dix palissade. Sommigen waren met kettingen aan stoelen vastgemaakt. ‘They said they had been beaten and starved and some were trussed in straps, the same torture described by Americans emprisoned in Hanoi.’ Kan mijn ogen niet geloven: Amerika anno 1974. En dan te bedenken wat ze maar liever niet vertellen, of wat verder niet door een bezorgde onderzoeker wordt gerapporteerd aan barbaarse streken die door heren met sterren op epauletten werden verordonneerd.

James Reston is toch au fond sportjournalist gebleven. Het is mij in ieder geval een raadsel hoe hij de lezers van de Times met de volgende observatie kan opzadelen: ‘By the accident of history and personality, Ford's real power lay in the fact that he was the opposite of Messrs. Nixon and Johnson, a plain honest and uncomplicated man...’ Ford is an utterly naive simpleton. Ford has so thoroughly incorporated an air of innocence and open-eyed honesty in his act as a forthright politician that

337 Jarenlang logeerde ik in de ymca op 47e Straat om dan op 49e Straat in de Waldorf te gaan ontbijten.

[p. 273]

people will be even more easily fooled into believing him as they were in the case of his predecessor. Ford has been a party to the cover-up of the jfk assassination, had Reston moeten schrijven als hij zelf eerlijk en geïnformeerd was geweest. Niets hiervan vind je terug in Restons Today's column in het meest prestigieuze blad van de vs, the New York Times.

26 oktober 1974

Opnieuw van mam gedroomd. Dit keer moest ik met vader moeder begraven, de omgekeerde werkelijkheid. Ook moet ik steeds aan de hond denken in zijn kennel in Bilthoven.

Madame Yekaterina Fourtseva, de sovjetminister van Cultuur, die het verfilmen van Spartacus tegenhield, is overleden. Heb Ahram Khatchaturian geschreven.

Raymond Price heeft zich als speechwriter van het Witte Huis, teruggetrokken. Ik wil hem ontmoeten.

Bladerde in William Manchesters nieuwe boek The Glory and the Dream. Op pagina 596 beschrijft hij hoe Bung Karno in 1956 het graf van Abraham Lincoln in Illinois bezocht en onder de indruk was, want: ‘Sukarno was overheard saying over and over again “I love Americans”.’ Toen ik hem in 1966 voor de laatste maal ontmoette bestond dat gevoel bij Sukarno nog precies zo,. Hij was alleen in hart en ziel tegen de Amerikaanse oorlog in Vietnam en in het algemeen tegen het Amerikaanse gedrag als supermacht in de wereld en in Zuidoost-Azië in het bijzonder. Het zijn uiteindelijk diezelfde Amerikanen geweest die Bung Karno ten val hebben gebracht via hun handlangers in het Indonesische leger met behulp van het vaste verradersscenario dat je in alle landen waar Washington ingrijpt terugvindt.

Was om 14.00 uur in de Metropolitan Opera voor een middagvoorstelling van Puccini's Tosca. De voorstelling was uitverkocht. Het publiek was genuinely enthousiast. De uitvoering verschilt opmerkelijk van die in het Bolshoi, die ik bijwoonde. Neem het kinderkoor: de mise-en-scène lijkt me hier veel natuurlijker en eenvoudiger. In de box naast me kwam een oude heer met een stok te laat binnen; hij begon prompt te boeren. Uitermate hinderlijk en een van de redenen waarom ik concertzalen eigenlijk als de pest mijd.

Ontmoette Anthony Knoppers van Merck & Co. Ik vroeg hem waarom er vrijwel alleen mannen in de zaal waren. ‘This is strictly a stag-party and one of the remaining traditions in our Opera Club. Daarom worden we de “penguins” genoemd, ging hij voort, ‘want op maandagavond is nog altijd het dragen van een rok voorgeschreven.’

[p. 274]

Heb de nodige tranen gelaten en krijg kippenvel van sommige van deze aria's.

Ontmoette dr. Margaret Mead in haar flat aan het Central Park. Ook haar dochter die uit Iran over was kwam even binnen. Het verbaasde me dat ze eigenlijk niet werkelijk reageerde, toen ik vertelde dat mam was overleden, die zij tenslotte had ontmoet. Zij was in de zomer drie weken in Zuid-Afrika geweest en ze zei: ‘I now have to pick a grain with the Dutch, because the obstinacy of Afrikaners was mainly a reaction to Dutch aggressiveness versus apartheid.’³³⁸ Dr. Mead: ‘It might even work...’ zei ze, doelende op het apartheidssysteem. ‘The Dutch are only trying to get back at their own past.’ Ik vond haar inzichten over die verhouding met Nederland gekleurd. Ze zei bijvoorbeeld: ‘There are two million coloureds in South Africa and there will never be born another child from mixed heritage.’ Hier geloofde ik nog minder van, maar ik stelde voor dat we een televisiegesprek over haar bezoek aan Zuid-Afrika zouden filmen.

Zij was vol lof over Aurelio Peccei en diens optreden op de wereldbevolkingsconferentie in Boekarest. ‘He was very good with the young and listened to them at great length.’ Maar zij vond het een schandaal dat er vrijwel geen vrouwen in de Club van Rome zijn. Zij schijnt hem dit op ongezouten wijze in Boekarest duidelijk gemaakt te hebben. Toen ik vroeg wie zij meende dat dan die damessector zouden moeten komen versterken, behalve de reeds aanwezige Elisabeth Mann Borghese, gaf zij toe dat Lady Jackson (Barbara Ward) en zij waarschijnlijk de enigen waren.

Margaret blijft me verbazen. Ik zei het een treurige zaak te vinden dat een Amerikaanse president het land rondreisde om de democraten de grond in te spreken. ‘He should be the President for all Americans, the father for all children, not only Republicans.’

‘Yes, but this is our system and has been for 200 years,’ riep zij uit.

‘Well, one is never too old to change for the better,’ zei ik. Zij dacht dat de democraten na al het gedonder met Nixon in 1976 een overweldigende meerderheid zouden behalen, maar had geen flauw idee wie de democratische president zou worden. ‘Thank God that Teddy (Kennedy) withdrew from that race,’ aldus Margaret Mead. Ik vroeg waarom? ‘Because a dozen or so people would have been ready to shoot him too. Ri-

338 Nu ik in 1991 zelf vijf jaar met Zuid-Afrika bezig ben begrijp ik dat die uitlating echt nergens op sloeg.

[p. 275]

chard Nixon just disappeared about in time, because he became shootable as well. The right in this country draws the right to assassinate.’ Maar op een ander moment zei ze ook weer: ‘There never were any plots around the Kennedy's.’ Ik begrijp niet hoe zij zo'n oversimplificatie kan maken.

Zij vertelde in Utrecht geknokt te hebben om te voorkomen dat de World Council of Churches in Jakarta bijeen zou komen. Later hadden de Indonesiërs in Berlijn zelf hun hoofdstad als mogelijke kandidaat teruggetrokken, onder vermelding dat ze waarschijnlijk het congresgebouw met artillerie tegen fanatieke Mohammedanen zouden moeten verdedigen. Ze vroeg me opnieuw waarom ik het Suharto-regime verachtte, maar ik ben vergeten over de gevangenen te spreken.

Zij begon onze ontmoeting met Peter ter sprake te brengen en zei warempel: ‘Give my love to Peter.’ Ik had hem graag meegenomen, maar omdat hij helemaal niets met haar introducties had gedaan en nog even ver was als toen, verzon hij een reden om niet mee te hoeven gaan. Begrijp dit wel, want hij zou met een mond vol tanden hebben gezeten, maar ik zou het prettig gevonden hebben - en ook educatief voor hem - als hij er bij was geweest.

‘Kissinger! He is not a Jew. He is a German. A 19th century German...’ Margaret Mead

27 oktober 1974

‘Gerald Ford? He is stupid alright. And what is worse, he is still taking orders from Nixon.’ Margaret Mead

Ontmoette Peter gisteravond in the Village. We dineerden in een charming little restaurant. Hij was in high spirits en affectionate. Hij maakte zich zorgen over zijn wisselende stemmingen. Ik stelde hem gerust dat dit nogal meeviel. Hij was supergeil en wilde later alleen de hort op.

Hij kwam vanmorgen om 07.30 uur thuis. Ik ben altijd ongerust wanneer hij 's avonds laat alleen de stad in gaat. Je voelt veel meer dan vroeger de spanningen op straat. Je let er gewoon op of iemand achter je loopt. Sinds ik hier ben tranen mijn ogen trouwens door de luchtvervuiling. Intussen had Peter het nummer van de eeuw gemaakt voor een open haardvuur. De manier waarop die kerel eerst op zijn elfendertigst het vuur was gaan aanmaken, dat alleen al had Peter eindeloos opgewonden. ‘Ik heb dingen gedaan, die ik nog nooit heb gedaan,’ ze hij.

‘Wat vies,’ antwoordde ik op een stomme manier.

‘Willem, je moet doen, zoals ik, en wachten tot je werkelijk een zalig nummer tegenkomt.’

[p. 276]

Tijdens het eten gisteravond kwamen we op verschillen in relaties met mannen en met vrouwen. ‘Krijg nooit kinderen, Willem, want dan heb je een stelletje debielen.’

‘Dat hoeft helemaal niet,’ antwoordde ik.³³⁹

‘Maar ken je dan de wetten van Mendel niet? Die kregen wij al op de mulo’ Het ging me door merg en been, deze toon van hem komende. Bovendien is het geen wet van Meden en Perzen dat kinderen uit een huwelijk van een volle neef en nicht, afwijkingen zouden moeten hebben. Ik heb nu geleerd zo'n schok vrijwel geruisloos te verwerken.

Anthony Knoppers is dedicated wat muziek betreft. Ik vroeg hem hoe hij wist dat ik ook veel van muziek houd. ‘Dat kon ik aan je gezicht zien,’ zei hij zonder blikken of blozen.

Vorig jaar liep hij ergens in een hotel tegen Arthur Rubinstein aan. Hij complimenteerde de maestro met diens spel. ‘When did you hear me first,’ vroeg Rubinstein?

‘In St. Louis in 1947,’ antwoordde Knoppers.

‘That's right. What did I play?’

‘Nights in the Garden of Spain,’ een van mams lievelingsstukken.

‘Who was the conductor,’ vroeg Rubinstein. Ook dat herinnerde Tony zich.

‘I respect you,’ aldus de pianist.

Toevallig kocht ik gisteren Rubinsteins biografie. Tony had inmiddels dr. Jermen Gvishini ontmoet en vertelde dat zij een afspraak hadden indien nodig elkaar waar ook ter wereld binnen 24 uur te kunnen contacten. ‘We are one of the largest chemical research laboratories in the world,’ zei hij. Ze hebben een omzet van een miljard. Hij zou me materiaal toezenden, maar repte met geen woord over een public relations fee; ik heb tenslotte zijn gesprek met Gvishiani van de grond gekregen. Een middag in de Opera is niet direct de aangewezen plek om geldzaken te regelen.

Jack Anderson heb ik altijd als van een andere rangorde gezien dan zijn leermeester Drew Pearson. Nu valt hij Henry Kissinger uitgerekend in de New York Amsterdam News - een krant bestemd voor Harlem - aan: Kissinger zou verantwoordelijk zijn voor onder de tafel sympathiseren met ‘white supremacist regimes’ in Rhodesië en Zuid-Afrika. Henry had een commentator van de Washington Star naar het Witte Huis geroepen met de bedoeling dat hij bepaalde zaken in zijn beschouwing zou opnemen, die in werkelijkheid bedoeld waren als bood-

339 Hij doelde op het feit dat mijn ouders volle neef en nicht waren.

[p. 277]

schap aan Pretoria. De journalist moest benadrukken dat Pretoria gunstig diende te reageren op nieuwe initiatieven ‘in a manner which would protect President Nixon's flank from black Africa, from Negro groups and from the professional anti-apartheid lobby,’ aldus Jack Anderson.

Thornton Wilder citeert Gertrude Stein: ‘Writing is merely telling what you know...’

Peter heeft in Montreal twee jongens van 25 jaar ontmoet, een tweeling die er identiek uitzagen, prachtige lijven en lekkere bekken hadden, smoorverliefd op elkaar waren en als lovers samen woonden. ‘Alles kan tegenwoordig,’ zei Peter, ‘niets is meer gek.’

We kwamen Loek Baars tegen, die in de Metropolitan Opera Tonic Knoppers en mij een wijntje had geserveerd. ‘You caused a sensation in the Metropolitan Opera Club om in jeans te komen. You are the first person that crashed in jeans. Je hebt een rel veroorzaakt. Knoppers krijgt er last mee, want je was zijn gast.’ Zo zie je maar hoe betrekkelijk ‘alles kan’ is.

28 oktober 1974

Carlos Castaneda schreef Tales of Power.³⁴⁰ Elsa First publiceerde er een beschouwing over in de Times.³⁴¹ ‘What is “shamanism”? Is it a socially sanctioned form of schizophrenia? Or is it a form of metaphysics, an Asian religion that embraces the belief that spirits can be controlled and influenced by shamans?’ Gaat shamanism er van uit ‘that dreaming is the first step toward creating a double, toward the realization that the Self is a dream? Dreaming sets up new experiences of the Self and undoes the ordinary distinction between dream and reality.’ Shamanism stelt zich op het standpunt, aldus Elsa First, ‘that this world, the world of every day appearances, is not more real than the other world, the world of powers, energies, demons and gods, because this world is only the “lie” which our minds construct in one particular state: ordinary waking consciousness.’

Is er een verband tussen Shamanism en ‘the psychological sophistication of Buddhism, which maintains that all worlds are only the product of the mind in various states of consciousness?’ Welke zijn de mythen van Sjamanisme? Castaneda doet een poging om in het bewustzijn van de sjamaan door te dringen via een dialoog met zijn teacher. Peter en ik lazen het artikel van Elsa First allebei en om een of andere reden waren we het eens het boek niet te gaan kopen. Hoewel, wat er over dromen

340 Carlos Castaneda, Tales of Power, Simon & Schuster, New York 1974.

341 The New York Times, 27 oktober 1974.

[p. 278]

wordt gezegd interesseert me wel. Maar ik ga eerst Freud's Interpretation of dreams lezen.

Opvallend dat toen Henry Kissinger in New Delhi arriveerde mevrouw Gandhi ervoor zorgde op reis elders in het land te zijn. Dat kan Leonid Brezhnev zich nog altijd niet permitteren. De e-train is langzamerhand dermate ramshackle en afgedraaid dat je je je afvraagt waarom dit oeroude ondergrondse materieel niet ter plaatse uit elkaar valt. De prioriteiten in dit land zijn totaal fucked up.

Niet minder dan 208 bisschoppen en prelaten, die de Vierde Synode in het Vaticaan bijwoonden, voelden zich in de naad getast. Het Vaticaan is toch eigenlijk een van de hardnekkigste dictaturen in de wereld. Denkdictaturen in de zin van de Summa Theologica van Thomas Aquino: ‘Clearly the person who accepts the Church as an infallible guide will believe whatever the Church teaches.’ En men zal gehoorzaam en onderdanig alles voor zoete koek aannemen wat wordt voorgekauwd en bevolen. De vergaderende holymen besloten een aantal aanbevelingen aan de paus te doen, zoals dat Afrikaanse bisschoppen kon worden toegestaan de Kerk meer aan de lokale cultuur aan te passen. Uiteindelijk had het opperste gezag, de paus, toch het laatste woord. De Times meldt dat de paus het gezelschap uitvoerig prees voor hun deliberaties ‘and then he told them bluntly, that he was not going to take their advice. His task had been assigned by God, the Pope said, and in the Church papal authority was full, supreme and universal.’³⁴² Wat er gebeurde is eigenlijk een nieuw bewijs van de archaïsche neergang van een oeroude club, compleet out of touch with realities.

John Scott van Time & Life stuurt me weer een van zijn periodieke rapporten. Er staan drie pagina's over Sukarno en de cia in die kant noch wal raken.

Had een ontmoeting met Lad Johnson, de secretaris van de Indonesische Kamer van Koophandel in Wall Street. Hij was recent in Indonesië geweest en zei dat het Suharto-regime bang is voor de studenten na wat er in Thailand is gebeurd. Hij gaf me een artikel uit the Far Eastern Economic Review over het momenteel in Jakarta gevoerde proces tegen studentenleider Hariman Siregar. De Indonesische pers geeft geen feitelijke verslagen van wat er wordt gezegd. ‘What hurts me most about this regime,’ aldus Lad, ‘is the lack of civil liberties in Indonesia, the curbs on the press, and all the rest.’

342 Ik kan het rapport in 1991 niet in mijn paperassen vinden.

[p. 279]

29 oktober 1974

Neem de shuttle naar Boston.

De Harvard Co-op Bookshop had een aantal van mijn On Growth-boeken in voorraad.

Hoogtepunt was een weerzien met Henry Richardson. Hij is misschien 19 jaar oud, heeft beautiful eyes en hij heeft een mooi lijf, maar draagt de verkeerde jeans en riem. Ik vond hem lief. Hij was naar een meisje toe geweest in upstate New-York en was teruggelift naar Harvard, met zijn rugzak. We reden naar een soort commune voor studenten, jongens en meisjes. Ik was eigenlijk vergeten hoe groot en lang Henry was. Ik vond hem veel aantrekkelijker dan toen in Moskou. We spraken voornamelijk met een wat oudere vriend van hem, Stephen Keese (28), een Harvard-dropout die in family planning en birth control wilde werken, liefst overzee. Stephen vroeg of ik bij hem bleef slapen, maar ik vond hem maar zo zo en toen ik een pot soep zag staan pruttelen wist ik helemaal dat ik weg wilde. Ik wilde eigenlijk met Henry alleen zijn. Later zette Stephen ons af bij Henry's kamer op de Harvard Campus. Een van zijn roommates was thuis en stelde zich keurig voor. Hij heette du Pont of Dupont, ook 19 jaar, eveneens aantrekkelijk.

Henry en ik zaten uren te praten in Casa Mexico bij zeer pedis³⁴³ eten. Ik vertelde hem het hele George de Mohrenschildtverhaal, inbegrepen de rol van Gerard Croiset. Al pratende realiseerde ik me dat het prima zou zijn indien hij dit zijn vader zou vertellen.³⁴⁴

Een tweede hoogtepunt vandaag was een lunch in de Faculty Club of the Massachusetts Institute of Technology, waarbij ik had geregeld dat New York Times-commentator Anthony Lewis de gelegenheid had professor Jay Forrester, de architect van de computermethode bij het bestuderen van grenzen aan de groei, nader zou kunnen leren kennen. Ik ontmoette Lewis in de Club. Hij had een gele roos in zijn revers. Ik vond hem al meteen niet aardig. Wachtende op professor Forrester ontdekte ik dat Lewis nauwelijks wist dat er een iiasa Instituut in het Laxenburg paleis bij Wenen was opgericht, hij was ook niet op de hoogte van Barbara Wards-plan een gezelschap bijeen te brengen voorafgaande aan de komende fao-conferentie. Hij noteerde de persoonlijke telefoonnummers van Aurelio Peccei en dr. Margaret Mead. Dr. Jermen Gvishiani had hij nog nooit ontmoet. Ik wist dat hij lang voor de Times in Londen had gezeten en vroeg of hij genoeg van de Britten had gekregen.

343 Kruidig.

344 Zijn vader is Eliott Richardson, de voormalige minister van Justitie van Nixon.

[p. 280]

‘Oh, no, it simply became time to go home and catch up here.’

Professor Forrester arriveerde. We gingen meteen naar een gereserveerde tafel. Ik vond hem zenuwachtiger dan anders. Hij frummelde onophoudelijk met zijn vingers. Al spoedig bleek dat Lewis, met standplaats voor de Times in Boston, absoluut geen syllabe wist van het nieuwe computermodel over Amerika zelf, dat door Forrester en zijn staf op mit werd uitgewerkt, terwijl ik eigenlijk al twee jaar stand-by ben met televisiecamera's om er de eerste glimp over op te vangen. Lewis begon dan ook herhaaldelijk: ‘I guess I am asking a stupid question...’ en dan tekende Forrester iets voor hem uit, waarop Lewis zei: ‘I love to have a doodle from the famous Jay Forrester.’ Voor mijn gevoel kwam een echt gesprek niet van de grond. Dit verwonderde me ten zeerste omdat ik Lewis toch altijd als een van de meest vooraanstaande commentatoren in de vs heb beschouwd. Hoe doet deze man zijn werk als hij er zo weinig in slaagt zijn interviewee op zijn gemak te stellen, ook al heeft deze een nerveuze aanleg. Lewis vertrok. Professor Forrester en ik wandelden naar zijn bureau. Hij trok zijn jasje uit en was volkomen ontspannen. Hij betwijfelde of hij wel acceptabel op televisie overkwam. ‘When I will film you, I will have you relaxed in no time,’ zei ik.

‘I keep claiming I am an optimist,’ zei Forrester naar aanleiding van zijn model en ontdekkingen met computers gedaan over een toekomstbeeld voor de vs, ‘but I really believe that the standard of living will unavoidably keep going down. Nevertheless, there are still substantial alternatives ahead. Choices can still be made.’

Forrester vond dat Aurelio Peccei veel te optimistisch was over de toekomst ‘with his somewhat naive high assumptions.’ Hij had al enige jaren geen contracten meer met de Club van Rome gesloten. ‘Much of the tone of the Club is now Aurelio's and much of what he thinks is not going to happen, because he is guided by too much wishful thinking. You know, the Club of Rome today is actually the executive committee plus Aurelio's correspondence list.’ Hij vervolgde: ‘Eduard Pestel from Hanover used to be an ideal counter-balance against Aurelio's optimism, but after he published his study he seems to have gone along with much of Peccei's high hopes.’ Het Pestel-Mesarovic-model was verschenen zonder enig contact met het mit-team van Limits to growth. ‘They gave us six volumes of accompanying explanations to their model,’ aldus Forrester ‘which give us not enough substance to go into. True, so far I

[p. 281]

only paged through them. The main central recommendation - development aid - is really without foundation. The danger of the Pestel-Mesarovic report is that it implies that there is a way out of our problem in that way. For me, the population question remains throughout number one. The Pestel-Mesarovic model is particularly weak on the demographic side.’

Wat me opviel was dat Forrester het als een drawback beschouwde dat Aurelio Peccei momenteel een tegenkracht miste, vooral nu ook Alexander King zich voorlopig in Californië had gevestigd. Anthony Knoppers zei iets dergelijks vorige week: ‘The present simple hopes of the future should be countered by sound technical reports and hard-headed criticisms.’

Ik herinnerde aan Indira Gandhi's uitspraak dat geboortebeperking kon worden aanbevolen maar niet met kracht mocht worden opgelegd. ‘Of course, Mrs Gandhi is right,’ aldus Forrester, ‘you have to have first enough starvation and suffering in India to make it happen by their own free will...’ en hij hinnikte van het lachen. ‘Equity versus freedom. No equity without imposing the same standard on everyone. But then you will not have quality in anything. The price? This position on freedom. And a destitute nation follows as long as people will support her. Well, that's fine.’

In september had hij professor Jan Tinbergen in Parijs ontmoet. Ze konden het prima vinden. Ook gaf Forrester de indruk het nog altijd niet te kunnen verkroppen dat de Club van Rome eigenlijk steeds buiten hem om direct met Dennis Meadows contacten had onderhouden, terwijl Forrester tenslotte de architect en grote baas van het Grenzen aan de groei-model was geweest. Wouter van Dieren was langs geweest, aan wie hij verder geen aandacht had besteed. Hij gaf me vervolgens op vertrouwelijke basis enig inzicht in het in 1975 te verschijnen model, waarvan ik de primeur vervolgens opeiste. ‘I wasn't aware people were now fighting over me...,’ reageerde professor Forrester.

30 oktober 1974

TWA naar San Francisco

Jay Forrester wijdde uit over de prachtige herfstkleuren in Concord, waar hij woont, en welke plek ik ook ken.

Je ziet in de metro van Boston dezelfde verdwaasde mensen als in New York. Een totaal apathische jongeman zat op een trap in het niets te staren. En dan even later zie je weer een aantrekkelijke animal lopen, zoals je ze alleen in Amerika vindt. Ik zou een boekje willen schrijven Notes of a Wayfahrer als variant op

[p. 282]

Songs of a Wayfahrer. Wisselde op het vliegveld eerst van grey flanel in jeans en voel me een ander mens.

Het is toch belachelijk dat er maar 75 passagiers in deze jumbo naar Californië zitten? Pure verkwisting. Op de luchthaven schreef ik vlug nog een paar regels aan Peter.

De 18-jarige Stephen Ford, zoon van de nieuwe president, zou ik wel eens in mijn vingers willen hebben. Hij werkt als cowboy op de Lolo Trail ranch in Missoula, Montana en brengt zijn dagen in het zadel door. Toen ik jonger was heb ik altijd van een dergelijke betrekking gedroomd.

Het Amerikaanse leger heeft het plan om deze winter vanuit vliegtuigen en helikopters veertien miljoen blackbirds³⁴⁵ met een chemisch middel te besproeien, waardoor de dieren zullen doodvriezen. Het gaat om de bossen rond militaire bases in Kentucky en Tennessee. Wat me het meest beangstigt is de vraag welke soort minds zoiets uitdokteren, of zelfs maar op een der-

345 Merels.

[p. 283]

gelijke gedachte komen. Daarvoor moet je in Amerika zijn, en ik vrees dat als je maar tijd van leven hebt, straks de hele wereld zo gaat denken. Hier zijn het nu vogels, in Vietnam waren het mensen.

Intussen heb ik een artikel geschreven voor De Typhoon over Jay Forresters komende model bij mit zoals hij me er het een en ander over heeft verteld.³⁴⁶

Ik heb ook een seminar bijgewoond, gegeven door Carroll Wilson van mit. Er waren slechts enkele toehoorders. Veel geklets, weinig wol. Hij vroeg me daarop de groep iets te vertellen over mijn eigen Club van Rome-ervaringen. Wilson vroeg me of ik dacht dat de Club zou blijven voortbestaan. Ik beantwoordde dit positief maar voegde er aan toe dat de Club new blood kon gebruiken, zoals dr. Margaret Mead. ‘Oh, no!’ riep professor Wilson verrast en bijna beledigd uit. Heb maar niet gevraagd waarom hij dit zei.

Professor Wilson leidt met enkele tientallen andere specialisten, afkomstig uit een aantal landen, waaronder A.A.T. van Rhijn van het Directoraat voor energie van het ministerie van Economische Zaken in Den Haag, een tweejarige workshop over Alternative Energy Strategies van het mit. Er zal ook worden gekeken naar ‘identifying alternative methods of reducing waste and increasing the efficiency of energy use in the various countries.’ Ik benadrukte dat het van het grootste belang was een breder publiek kennis te laten nemen van wat zij in hun laboratoria uitdokterden en dat men met rapporten alleen - die niet de minds van de massa in beweging zouden brengen - net zo goed thuis kon blijven. Met andere woorden, wat de workshop allereerst nodig had was television coverage.

Er zijn volgens het Department of Labor 302.000 veteranen uit de oorlog in Vietnam werkloos in de vs. De dankbaarheid van de natie die crooks naar het Witte Huis zond, en voor welke sujetten ieder van deze 302.000 mannen zijn leven in de waagschaal stelde. Gerald Ford heeft bepaald dat de federale regering voor 70.000 van die werkelozen tegen 1 juli 1975 werk moet hebben gevonden. Zo doet die man ook iets wat allang had moeten gebeuren.

De Rocky Mountains zijn altijd even mooi vanuit de lucht, imposant is het juiste woord.

In Harvard kocht ik Freuds The Interpretation of Dreams.³⁴⁷ Hij

346 Cees Meijer wijdde er een driester hoofdartikel aan: ‘Dankzij Willem Oltmans hebben wij....’

347 Sigmund Freud, The Interpretation of Dreams, Avon/Discus Books, New York, 1965, pp. 281-282.

[p. 284]

omschrijft dromen over een dierbare familielid als ‘typical’. Hij onderscheidt twee vormen: ‘1) those in which the dreamer is unaffected by grief, so that on awakening he is astonished at his lack of feeling, and 2) those in which the dreamer feels deeply pained by the death and may even weep bitterly in his sleep.’³⁴⁸

Mijn dromen over mam vallen in de tweede groep. Maar ik zit op de verkeerde pagina, want Freud heeft het hier over dromen, dat iemand van wie je ontzettend veel houdt in je droom zou zijn overleden. Hij verklaart die droom dan ook als een ‘wish that the (beloved) person in question may die’. Wat ik wil weten is wat dromen betekenen wanneer je moeder daadwerkelijk is overleden.

Schreef tijdens de vlucht aan Peter.

348 Tot mijn schande moet ik bekennen dit boek nooit verder te hebben bestudeerd.

31 oktober 1974

Los Altos Hills

Vriendin Marjorie Kellogg was als altijd op het vliegveld. Bill Kellogg zit op de wip en kan ieder moment uit Lockheed worden gegooid.³⁴⁹ Hij heeft op 30 september een prijs gekregen voor zijn bijdrage tot het Polaris Poseidon Fleet Ballistic Missile Program. De onderscheiding was ondertekend door Rear Admiral Levering Smith, usn, Director Special Projects and by D.A. Stuart, Vice President and General Manager Missile Systems Division, Lockheed Missiles and Space Company.

Hij vergeleek zijn gevoelens over Nixon met die van de Duitsers over de nazi's ‘turning his country into a dictatorship. He neglected the existing laws, and tried to run this country into a dictatorially ruled club with no regard for either the laws or the people, and than, trying to cheat us out of taking responsibility for his actions.’

Ik gooide een hengeltje uit, naar de gedachte dat een staatshoofd feitelijk onpartijdig en geen aanhanger van een partij behoorde te zijn ten detrimente van de andere - en dan nog wel bij een tweepartijenstelsel. Hier werd eigenlijk niet op ingegaan. Ze reageerden als Margaret Mead: dit is nu eenmaal ons systeem. Bill Kellogg is ook zeer uitgesproken over Dallas: ‘There was no plot.’ Maar hij ging er wel gewoon vanuit dat er nog meer mensen, die direct of indirect met de jfk-zaak bezig waren het loodje zouden leggen. Hoe rijmt hij dat? De Nixon-invasie van het koninkrijk Cambodja was een ‘normal development’ wanneer er een oorlog aan de gang was. Dit

349 Hij zou nog jarenlang aan Lockheed verbonden blijven.

[p. 285]

rechtvaardigde ook het bombarderen van Hanoi en ja, als een hospitaal werd getroffen was dit jammer, maar dit gebeurde in iedere oorlog. Wanneer iemand, en dan nog een vriend, zo redeneert krijg ik wanhopige gevoelens. Een zodanige denkwereld is voor mij eigenlijk onbereikbaar.

In een boekwinkel zag ik vandaag een prachtige kaart van twee zwanen. Ik aarzelde geen moment, omdat ik deze, had mam geleefd, ongetwijfeld naar haar zou hebben gestuurd. Ik schreef binnenin ‘lieve, lieve mam’ en de datum, zette het adres in Bilthoven op de enveloppe en heb haar cadeautje in mijn dagboek opgeborgen.

Het is altijd hetzelfde liedje. Natuurlijk wordt in een hoofdartikel in de Times geschreven dat de Palestijnen zich schuldig hebben gemaakt aan ‘innumerable acts of terrorism’. Alsof de Israëli's zo blank en onschuldig zijn als lelietjes-van-dalen. ‘In effect, the Arab leaders have opted for an aggressive ideological stance rather than for a pragmatic position offering hope of early diplomatic movement.’ Hoe krijgt zo'n krant dergelijke eenzijdige onzin door de keel? Het is de Times niet waardig om slechts de zijde van Israël te belichten. Pas wanneer een Palestijnse lezer in zo'n hoofdartikel aspecten vindt waarvan hij zegt: ‘Dat is waar’ ben je bezig het Israëlisch-Palestijnse vraagstuk waarachtig te analyseren.³⁵⁰

Lees in bed in Wandering van Hermann Hesse.³⁵¹ Hij maakte er zelf tekeningen bij. De gedichten sla ik over. ‘We think about friends that are buried, and all we know is that it had to be, and we bear it in our own sorrow (...). Some day, with the last exhaustion, peace will come and the motherly earth will gather me back home.’

350 The New York Times, editorial, 31 oktober 1974.

351 Hermann Hesse, Wandering, Farrar, Straus & Giroux, New York 1972.

1 november 1974

Bij het wakker worden hoorde ik mams stem.

Bill Kellogg is al vroeg uit de veren om naar zijn schermles te gaan. Hij vertelde als kind vroeg te hebben moeten opstaan om een koe te melken. Ze hadden er toen twee. Nu werkt hij in een laboratorium aan een nieuwe techniek om atoomafval van nucleaire centrales op een veilige manier in de ruimte te schieten. Een professor aan Purdue University vertelt hoe de studenten op de rampzalige oorlog in Vietnam, het Nixon-epoque, Watergate en alles wat er is gebeurd reageren. ‘The students' cynicism is real and lasting, I am afraid. When indifference prevails, constantly reinforced by the distant shadow play of govern-

[p. 286]

ment, we reach a point where ironically Thoreau's motto becomes every student's - “That government is best which governs not at all.” I am reminded, though, meeting their blank stares, of a chilling, prophetic Thoreau in the same essay: “the character inherent in the American people has done all that has been accomplished: and it would have done something more, if the government had not sometimes got in its way.” And I wonder if the American character is gone as well, for these students have turned in upon themselves, have accepted an idea that mutual unconcern is the qualifying characteristic in their relationship with the United States.’³⁵²

Marjorie toonde me Bill's World War II scrapbook. Hoe hij in Teheran werd gedecoreerd door president Franklin D. Roosevelt en door Joseph Stalin en door vele andere wereldleiders. Hij landde met zijn parabataljon achter de linies in Italië en wist zich daar twee weken staande te houden en sabotageacties uit te voeren tegen terugtrekkende Duitse troepen. Hij werkte ook voor de inlichtingendienst oss, de voorloper van de cia.

Gisteravond was het Halloween en drommen kinderen belden aan. Zij kregen allemaal appels. Marjorie vertelde dat er mensen zijn die op die kinderen schieten om ze te verjagen of die laxeermiddelen in het snoepgoed stoppen of, wat ook is voorgekomen, scheermesjes verstoppen in versnaperingen die ze de kinderen aan de deur meegeven. ‘Pick up any newspaper tomorrow,’ zei Marjorie, ‘and you will read about the nasty incidents with these kids.’

Er staat een charming hoofdstukje over bomen in Hesse. ‘A tree says: My strength is in trust. I know nothing about my fathers; I know nothing about the thousand children that every year spring out of me. I live out the secret of my seed to the very end, and I care for nothing else. I trust that God is in me. I trust that my labour is holy. Out of this trust I live (...). Let God speak within you, and your thoughts will grow silent. You are anxious because your path leads away from mother and home. But every step and every day lead you back again to mother. Home is neither here nor there. Home is within you, or home is nowhere at al (...).’ En tenslotte zeer à propos: ‘It is a longing for home, for a memory of the mother, for new metaphors for life. It leads home. Every path leads homeward, every step is birth, every step is death, every grave is mother...’ Dus niet: mam is the ‘true womb’ maar moederaarde is het.

Ben gaan pianospelen wat altijd oplucht.

352 The New York Times, 31 oktober 1974.

[p. 287]

Heb negen dagen geen seks gehad, het wordt de hoogste tijd, want ik lek.

Om 13.00 uur ontmoette ik Robert Gonzales del Valle, Cubaanse vader, Amerikaanse moeder, studeert Engels, bij de newsstand in het Hilton. Ik zag duidelijk wat voor lijf er in dat pakket zat. We gingen naar de coffeeshop en hebben lang zitten praten. Hij heeft een zalige bek en groenachtige ogen. Ze deden me eigenlijk denken aan de ogen van de kikker, die ik gisteren over twee pagina's in National Geographic Magazine had zien staan op het moment dat hij door de slang wordt ingeslikt. De foto vervulde me met afschuw, omdat de ogen van de kikker, en wat ik dacht dat zij uitdrukten, me verschrikkelijk aanspraken. Ik vertelde Robert erover. ‘And you are the snake?’ vroeg hij. Later gingen we de stad in. Mijn boek was nergens te koop. We gingen een pianowinkel binnen en Robert ging achter een Steinway zitten. Vlak voor we weer vertrokken kon ik het niet laten en speelde Chopins Etude Opus 25 no. 1, de enige die ik vrij foutloos doorkom. Het was een plezierige brief encounter.

Volgende halte was de sauna aan Rich Street, voor de verandering.³⁵³ De club is in een oud pakhuis gevestigd en uiterst praktisch designed. Nauwelijks was ik binnen of een guy gaf me een voortreffelijke blow-job. Terwijl het sperma in zijn mond liep (in negen dagen opgespaard) realiseerde ik me opnieuw wat a terrible business dit eigenlijk is. Je basic fertility flows into nothingness in plaats van te worden geplant en kuit te schieten. Hoewel, vrijwel de hele wereld praktiseert een of andere variant op het wegwerken van the urge to mating.

Het valt me op dat negers soms beslist niet door blanken willen worden aangeraakt en met elkaar een partijtje seks blazen. Anderen schijnen juist op whites te loeren, waar ik geen enkel bezwaar tegen heb wanneer ze (voor mij) aantrekkelijk zijn. Maar wanneer mixed guys met elkaar gerommeld hebben zie je later toch weer de blacks en de whites afzonderlijk met elkaar praten in het restaurant, de tv-zaal, and so forth. Ik raakte later verwikkeld in een paar gang bangs³⁵⁴. Ik blijf het zoenen van onbekenden op zulke momenten maar griezelig vinden. Ik neuk niet en word niet geneukt, ik zuig geen penis van een onbekende (hoewel ik er soms toe neig, maar iets weerhoudt me steeds) en het enige wat met mij gebeurt is dat ik gezogen word, waarbij ik me altijd weer afvraag wat ze er in godsnaam in zien. Maar er zijn jongens die lyrisch worden van het in bezit mogen nemen van

353 Voorheen ging ik altijd naar Turk Street dicht bij de air terminal.

354 Groepsseks.

[p. 288]

mijn pik en ermee aan de gang gaan op een manier dat je ze het plezier nauwelijks wilt ontnemen. Om niet te spreken van het genot een dergelijke behandeling te ondergaan. Ik eindigde voor a second helping met een lekkere neger en sliep van 00.30 tot 03.30 uur, hoewel de muziek in het gebouw door bleef spelen, ongeveer even luid als de verschrikkelijke orkesten in de restaurants in Moskou. Prompt werd ik om 04.00 uur in de ochtend opnieuw betippeld, want het hele gebouw was nog volop in actie.

Nam om 6.00 uur bij het krieken van de dag de bus naar het vliegveld. De lucht was prachtig. De zon kwam op met een oranje gloed aan de horizon. De aankomst van ons aller ‘licht’ geschiedde onder begeleiding van de wonderlijkste mooie kleuren. Een dergelijk schouwspel noemde mam altijd worth to have lived at all. Het leek een prachtige dag te worden.

San Francisco-Dallas

Weer een vrijwel lege dc-10. Een laatste blik op de Stille Oceaan alvorens we landinwaarts draaien. Mijn gedachten gaan terug naar het nachtelijke vooshuis waar een lucht hing van pop-pers en marihuana. Sommige guys slaapwandelen in een drugroes, anderen liepen te giechelen en lieten zich op een brits werpen om door een, twee of drie jongens uitvoerig te worden bewerkt. Ik heb liever mijn positieven bij elkaar in zo'n sekstent en weet precies wat er gebeurt. Ik zie een opmerking van Konrad Lorenz: ‘You may find a very strong homosexual bond between two male geese who behave like a pair though they cannot copulate.’³⁵⁵ Ik moet dit artikel voor Peter bewaren. Trouwens, ik zou de jongens die elkaar zo'n avond naaien niet graag de kost geven.³⁵⁶

Opmerkelijk dat Hermann Hesse schrijft: ‘I have never kept a continuing diary.’ Daar gaat het nu juist precies om, het woordje continuing, doorlopend, bestendig. Niets, absoluut niets is van enige waarde, wanneer het geen bestendigheid kent, want ik geloof dat juist de waarde van mijn dagboek ligt in het feit dat het door discipline (mijn tweede natuur) en vasthoudendheid wordt gekenmerkt.

355 Psychology Today, november 1974.

356 Dit was nog het pre-aids-tijdperk.

2 november 1974

Ongemerkt ben ik al naar deze dag geslipt: het is vandaag twee maanden geleden dat mams leven werd beëindigd. Ongelooflijk. In de ochtend verliet ik haar in alle opgewektheid en gaf ze

[p. 289]

mij een liefhebbende zoen en 's avonds kwam er een eenvoudig telefoontje, she is no more...

In Dallas werd ik door George en Jeanne de Mohrenschildt van het vliegveld afgehaald: ‘I am still alive,’ waren zijn eerste woorden. Het was prettig hen terug te zien. De kap van de auto was neer, maar omdat ik bang was voor mijn keel vroeg ik - met enige moeite - deze weer op te doen. Tot mijn verbazing verklaarde George dat we deze keer pas over de jfk-affaire zouden kunnen spreken wanneer later op de avond zijn advocaat, Patrick Russell daarbij aanwezig zou zijn. ‘It might be boring for you to tell it all twice...’ Ik gaf hem een exemplaar van On Growth in de Putnam-editie.

George en ik proberen altijd momenten te vinden om alleen te zijn - om het gezeur van Jeanne te ontlopen - dus we vertrokken spoedig voor een wandeling. Hij plukt dan bladeren van de bomen en kauwt deze op.

Nauwelijks waren we terug of het gedonder met madam begon. Ik vroeg George of hij geen belangstelling had in zaken te gaan in Moskou waarvoor ik dan contact kon leggen met dr. Jermen M. Gvishiani. Een verschrikkelijke scène volgde, waarbij Jeanne me woedend toeriep: ‘You want to take him away from me!’ Deze dame gedroeg zich absoluut walgelijk. De beschuldigingen die zij hierop elkaar naar het hoofd slingerden waren onvoorstelbaar. Jeanne riep uit dat George zijn dochter Nadja, die aan cystic fibrosis leed, had geadviseerd zelfmoord te plegen indien zij haar ziekte niet langer aan kon en uit het leven wenste te stappen. Met andere woorden: George was verantwoordelijk voor haar dood geweest, want zij had de daad bij het woord gevoegd. George antwoordde dat zijn vrouw doorlopend bezopen was en dat niemand haar toerekeningsvatbaar achtte. ‘You only came back to me, because Nadja died,’ riep zij vervolgens, wat mogelijk waar was want George hield het gewoon niet langer uit bij deze vrouw en was in Bishop College gaan wonen, waar hij colleges gaf.

Het werd een der levendigste Virginia Woolf type of scenes ever to be witnessed for real. Ik ben bezig mezelf plechtig te beloven nooit meer een pas in het huis van deze De Mohrenschildts te zetten. Maar ik geloof dat ik dit de vorige keer ook al tegen mezelf heb gezegd. Ik kreeg een ontzettende hoofdpijn van het redeloze gekrakeel en voelde me onpasselijk worden. Zij gaf me twee Aspirines en George ging opnieuw, nu alleen, wandelen.

[p. 290]

3 november 1974

Dallas - Forth Worth Airport

Waar te beginnen? Ik ben midden in een gigantische scène vertrokken. Jeanne de Mohrenschildt has gone off her rocker completely; she is mad. Juist als teken van de ‘grote verzoening’ stelde ik vanmorgen voor een wandeling te gaan maken, waarbij Jeanne ons zou vergezellen. Jeanne stond er op dat we de oude hond Nero, die nauwelijks meer kon lopen, mee zouden nemen. (Bij de entree tot het appartement hangt een naamplaat met nero op de deur, terwijl ook op de nummerplaat van de auto nero staat.) Jeanne zei dat dit geen probleem hoefde te zijn: zij zou de hond dragen. Twee andere beesten gingen aangelijnd mee. George wilde aardig zijn en nam Nero van haar over. Maar we liepen over steenachtige paden langs een beek en Jeanne droeg sandalen. We kwamen nauwelijks vooruit. Zij was werkelijk een blok aan ons been. Ze raakte steeds achter en toen ze weer wilde schreeuwen dat we op haar behoorden te wachten, zei ik: ‘Look Jeanne, no-one tells me where to walk, how fast to walk or whatever, so goodbye...’ Ze draaide zich gedegouteerd om. Good riddance.

George en ik wandelden verder. Ik adviseerde hem haar echt te verlaten. ‘But she will starve and disintegrate without me,’ antwoordde hij. Zij waren nu achttien jaar samen en hadden na de dood van hun enige zoon samen een voetreis door Midden-Amerika gemaakt, dus de banden waren onverbrekelijk. ‘But, actually, however crude this may sound, I am waiting for her to die...’³⁵⁷

Ik vervolgde: ‘George, dear, you cannot really help her, she's too far gone. One of these days you will have a heart attack, because of this tension and madness and she will out-live you as yet.’ Toen we thuiskwamen waren haar eerste woorden: ‘Did you brainwash him nicely against me?’

‘Do you think George can be brainwashed that easily?’ vroeg ik haar.

‘I know you did,’ zei ze glashard.

‘Well Jeanne, I tell you this, I will not come back as long as you are here. You are irresponsible and insane. You need a shrink and I am getting out of here.’ George bracht me naar het vliegveld en Jeanne riep me na: ‘You haven't done anything anyway but insult me.’ Ze schreeuwde zelfs nog vanaf het balkon. Dat waren dan Lee Harvey Oswalds beste vrienden in Dallas.

357 In 1977 kwam George de Mohrenschildt mysterieus om het leven (volgens mij werd hij vermoord) en Jeanne leeft in 1991 ergens alleen in Californië.

[p. 291]

Wat was ik blij te ontsnappen! Het huis zag er trouwens als een varkensstal uit. Kakkerlakken, dat kon je zien, waren op het kleed uitgetrapt. George en Jeanne waren constant op jacht naar meer. De eettafel was zo kleverig en vies, je kon er je armen niet opleggen. Ik sliep op een bed in de woonkamer en mijn laken vertoonde bloedvlekken van de menstruatie van de hond. Jeanne had een namaakjaguarhuid ter versiering op mijn bed gelegd, waar ik eerder de honden in zag rollebollen. Om 04.00 uur was ze blijkbaar opgestaan en wilde me opnieuw met die panterdeken toedekken, maar ik gooide hem op de grond. De honden kwamen en piesten op het ding. Ik was eigenlijk zo vies van alles, inbegrepen de douche, dat ik die liever oversloeg. Ik rilde bij de gedachte dat ons eten uit die allersmerigste keuken kwam.

Tegen 20.45 uur gisteravond arriveerde Pat Russell, de advocaat, een kolossale Texas cowboy in een spiksplinternieuwe Cadillac, achter in de veertig met lang, een beetje opgemaakt haar dat van achteren in een rol zat. Hij was nichterig en funny, maar niet onaardig. Hij bleek zeer geïnteresseerd in mijn analyse van de jfk-affaire en de mogelijke rol van George in de moord op de president. Het werd steeds duidelijker dat ik met een very queer and big aunty had te maken. Ik sprak over de rol van Gerard Croiset in het hele drama en George zette een heel vreemd gezicht op (maar bleef muisstil) toen ik duidelijk maakte dat het Croiset was geweest, die ons het eerste had gewezen op de betrokkenheid van De Mohrenschildt bij de Dallas-affaire. Trouwens, Pat Russell vetrok eveneens geen spier van zijn gezicht toen ik met de diverse beschuldigingen aan het adres van zijn cliënt op de proppen kwam. Pat keek eigenlijk steeds buitengewoon ernstig. Jeanne interrumpeerde van tijd tot tijd door een opmerking in het Russisch tegen George te maken. Wat ze uiteindelijk wel benadrukten was dat ze beiden aantoonbaar in Haïti waren geweest toen jfk werd vermoord, wat verder niets bewijst.

Dallas-Washington dc.

George merkte op dat gedeelten van wat ik over Croiset vertelde ‘nieuw’ voor hem waren. Hij herinnerde zich wel dat ik een omslagverhaal over hem voor de Haagse Post had geschreven. Hij scheen zich die details te herinneren. Ik probeerde duidelijk te maken dat het hp-artikel in overleg met Carel Enkelaar van de nos werd gepubliceerd om na het auto-ongeluk in New York ongestoord naar de vs te kunnen terugkeren. George herhaalde dat hij tijdens het verhoor door de Warren

[p. 292]

Commissie alles verteld had wat hij wist, en alle oliemaatschappijen waar hij voor had gewerkt had opgesomd. Als gevolg van deze openheid verloor hij al zijn contacten omdat de oliemaatschappijen het hem kwalijk namen dat zij waren ‘ontmaskerd.’ Hij vervolgde: ‘Actually, my appearance before the Warren Commission did me a lot of good. Before then I had been licking people's asses all my life while working with oilcrooks and cheats’. Hij zei: ‘By now I would prefer to be a waiter in a hotel than go back into the oil business, as I could easily do. At least, thanks to this experience before the Warren Commission I entered the academic world.’

Hij benadrukte dat alles wat hij te zeggen had over de moord op jfk door mij al enige jaren geleden op tape in de cbs-studio was opgenomen.³⁵⁸ ‘Later I have told you of the visit we had of those Cubans, who said they had come on behalf of Life magazine, and it turned out they had no connection with Life at all. They showed us pictures of other Cubans and asked us whether we knew them.’ Jeanne interrumpeerde: ‘I would have liked to know nice guys as on those pictures.’

‘Of course you did,’ reageerde George sarcastisch. Het leek plausibel, constateerden wij, dat in ieder geval Cubaanse vluchtelingen gemotiveerd waren geweest jfk te helpen vermoorden.

Patrick Russell beperkte zich voornamelijk tot luisteren. Ik kon het eigenlijk prima met hem vinden. Ik vertelde hoe het in de bath-houses in San Francisco toeging en George meende dat ik Pat een foto van Peter moest laten zien. Ik liet enkele foto's zien die ik altijd bij me heb en George haalde er zelfs een vergrootglas bij om ze beter te kunnen zien.

Ik vraag me wel eens af of Jeanne mijn vriend George chanteerde met hun betrokkenheid bij de moord op jfk. Wanneer ik zo'n avond naar ze luister en de echtelieden De Mohrenschildt andermaal nauwkeurig in me opneem, denk ik: ‘Ze kunnen geen schuld hebben.’ Ik vroeg hem of hij ooit voor de cia had gewerkt, maar daar ging hij niet op in. Ik vroeg hem, zoals Dick Sprague had geadviseerd, of hij John Deminil van de Schlumberger Oil Company kende. ‘They get those names from the Warren Report itself,’ antwoordde hij en daar bleef het bij.

George begon uit zichzelf over de heren Richardson en Merchatson te spreken van wie Sprague had gezegd hem er ook over te ondervragen. ‘Dat zijn partners van oud-gouverneur John Connally van Texas,’ zei hij.

358 Die tapes zijn in het bezit van Carel Enkelaar van de nos.

[p. 293]

‘Dan was Connally toch betrokken bij de Dallas-affaire?’

‘How could he be?’ aldus De Mohrenschildt, ‘he got shot at himself! Furthermore Connally and Richardson at one time were lovers...’ Pat Russell bevestigde dit trouwens.

Wat nieuw voor ze bleek te zijn was dat Nixon drie dagen voor de moord op jfk in Dallas was geweest. Dat Clay Shaw, Oswalds vriend in New-Orleans zou zijn vermoord leverde geen reactie bij hen op.

Vanmorgen gaf George me een foto, waarop hij les geeft aan een klas kleine zwarte kinderen. Hij gaf hen in muziekles en Frans. Op de achterkant schreef hij: ‘To my friend, Willem, from the worst criminal in the western hemisphere...’³⁵⁹ Ik vroeg hem de datum eraan toe te voegen, wat hij deed. ‘You could blackmail me with this,’ zei hij ook nog.

Op het vliegveld belde ik Marguerite Oswald in Fort Worth. Zij leek weinig te zijn veranderd.

‘I am holding the one card to the assassination,’ herhaalde zij als steeds. ‘It is here that they can find the clue, with this love woman and nobody else.’ Zij spotte met George de Mohrenschildt, Dick Sprague, Jim Garrison en wie ik ook maar noemde, zij was de sleutel tot het mysterie rond haar zoon, de vermeende moordenaar van jfk. Wat me overigens verwonderde, terwijl ik al enige jaren geen contact meer met haar had gehad, dat zij met me sprak alsof we gisteren voor het laatst de telefoon hadden opgehangen.

Marguerite Oswald: ‘I am too hot to handle, Willem. They think I am a mental case. But in fact they are all afraid of me. And journalists like you, when an agent comes and tells you not to write about me, you won't do it. I am not interested in the press, at least in a way, I am not. I am interested to get my constitutional rights and be heard.’ Zij zei dat wanneer Martha Mitchell³⁶⁰ in de David Frost-show of waar maar ook iets zei, dan kreeg zij prominente coverage in de kranten, zelfs in Parade magazine, maar wanneer zij, de moeder van de beschuldigde moordenaar van de president, haar mond opendeed luisterde niemand. Ik probeerde voorzichtig uit te leggen dat zo lang zij niets nieuws te melden had inderdaad niemand zou luisteren. Zij had nu zelf een boek geschreven. ‘I am money to publishers,’ vertelde ze. Ik bood haar aan te trachten het manuscript in Europa onder te brengen. ‘How many pages is your book?’

359 Ik vergat die foto kort daarna in het huis van Carel Enkelaar in Hilversum, die bevestigde ze te hebben gevonden, maar later verdween de foto spoorloos.

360 De vrouw van de minister van Justitie die in verband met Watergate de gevangenis inging.

[p. 294]

vroeg ik. ‘I am not saying,’ was haar antwoord. Wie weet is er helemaal geen boek. Hoe kan je zo'n vrouw helpen. She is her own worst enemy.

‘I have written to all Presidents since the assassination,’ zei ze. ‘lbj and Nixon sent replies. I wrote Gerald Ford a registered letter with answer paid for. If a woman writes a man that she wishes him well in his new job, but says, I think you were wrong to sign a document (Warren Report) blaming my son for the killing of John F. Kennedy, because my son was neither tried nor convicted, then, if he was a man of integrity, you would expect him to want to know the facts, the truth. He did not. Nor did he bother to reply.’ Natuurlijk niet. Voor mij staat al jarenlang vast dat meneer Ford boter op zijn hoofd heeft, anders had hij nooit in a clear conscience een boek kunnen schrijven alsof het zeker was dat Lee Harvey Oswald ‘de’ moordenaar van jfk was. Daarom is het dubbel zo gevaarlijk dat die man nu in het Witte Huis zit.

‘Oswald as said, “I am a patsy”, and he was right,’ aldus Jeanne de Mohrenschildt. George: ‘He might have taken a pot-shot at General Edwin A. Walker because he hated John Connally.’ George herhaalde dat Oswald de pest aan zijn moeder had gehad. ‘He did not want to have anything to do with her.’

Jeanne verweet me dat omdat ik de voorkeur aan mannen gaf ik ‘vanzelfsprekend’ de partij van George koos. De Mohrenschildt was echter genoodzaakt om de security van Bishop College opdracht te geven haar niet meer tot de campus toe te laten, want zij had ook daar een schandaal veroorzaakt. Zij bevestigde dit zelf en zei: ‘You know, I disliked that professor.’ George moest echter maatregelen nemen, want hij zit in de rats dat hij zijn baan als professor kwijt zal raken. Het is een private black college dat op de rand van bankroet balanceert. Bishop College heeft dringend giften nodig. Alumni doen wat zij kunnen, maar het college komt er niet van rond. Hij vertelde trouwens dat hij sommige afgestudeerden van Bishop aan betrekkingen bij het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft geholpen. ‘I got one girl into the cia, because she was just the type, unscrupulous. She called me from Washington during a French exam. I gave her the appropriate answers and she passed.’ Hij zei dat particulier gefinancierde colleges in Amerika steeds meer in moeilijkheden raakten, terwijl de diverse staten grote aantallen nieuwe scholen bouwden, all politics and public money.

George vertelde hoe ze indertijd platzak uit Haïti naar Dallas waren teruggekeerd en hoe hij een bevriende oliemiljonair een paar honderd dollar te leen had gevraagd, wat deze weigerde.

[p. 295]

‘Of course, I needed several thousand dollars, but I was testing him. Later, he had his roof repaired, felt that the job had not been done properly, went to check it and fell to his death. I enjoyed that. Here was a greedy man.’

Desondanks is George zelf ook geen lief poesje. Hij kan uitermate onscrupuleus zijn, daar ben ik van overtuigd. Hij zei over Jeanne: ‘I have to beat her sometimes, and it helps. I completely ignore her, that's all.’ Jeanne bevestigde dit. Op een keer toen hij haar had afgeranseld was de politie gekomen. ‘I could have turned him in, you know,’ zei ze. Het gebeurde blijkbaar in hun auto, want George zei: ‘I beat you, because you were drunk in the car all the way from California.’ Zij had blijkbaar achterin gezeten. Ik zie het voor me.

Wat me tijdens dit bezoek vooral opviel was de haat en bedreigingen over en weer. Dit gebeurde bij iedere nieuwe confrontatie. Ik raakte er diep van onder de indruk. Soms moesten deuren en ramen worden gesloten omdat men ongetwijfeld in het hele flatcomplex het geschreeuw en de ruzie kon horen.

Marguerite Oswald benadrukte dat zij de enige burger in dit land was geweest die Gerald Ford had aangeklaagd wegens laster. ‘I sued him for five million dollars, because he libelled me. You cannot sue somebody for libel when he slanders a person that has died, like Lee.³⁶¹ So, I sued him for what he said about me, that I was the mother of the assassin of jfk. When he said that he was in conflict with the 6th Amendment.’ Stom van mij dat ik verder niet vroeg hoe het met die rechtszaak tegen Ford was afgelopen.

Moeder Oswald zendt nog altijd zogenaamde flash-sheets rond maar zei geen geld te hebben om ze ook aan mij overzee te zenden. ‘I have 58 dollars to spend on utilities per month. No-one of my so-called friends will even enclose a ten dollars bill.³⁶² Of course, I still have documents that could be made into money but no-one is buying at present. I sent my flash-sheet to 100 senators and all members of the House, to the television stations and the media. I received only one reply from a Senator who told me to address myself to the constituent member in my territory, now this would make no sense in Texas, of course.’

Ik heb deze keer de De Mohrenschildts in een oorlogssituatie verlaten. Dat is het einde van de kennismaking met Lee Harvey Oswalds beste vrienden in Dallas. Intussen zegde George wel

361 Dewi Sukarno won een zaak in Londen tegen Norma Levy die de overleden president Sukarno had beklad. Dus het kan wel.

362 Hier voelde ik me wel schuldig, want misschien had ik dit ook wel eens mogen doen.

[p. 296]

toe in Texas zijn oor te luisteren te leggen of er mogelijkheden waren met Moskou tot zaken te komen. We zullen met elkaar in contact blijven via zijn postbus op Bishop College. ‘One day, when she thinks I might leave her, she will destroy all my papers’, zei George, ‘but that does not matter.’ Dit verblijf in Dallas werd een upsetting ervaring.

4 november 1974

Washington dc, Roger Smith hotel, room 1020

Telefoneerde gisteravond eerst Peter in New York. Alles okay. Dineerde met mijn voormalige lezingenmanager Barbara Applegate, die er elegant uitzag. Zij had problemen met haar rug en pendelde op en neer naar een ziekenhuis.

Barbara wees er op dat Watergate niet alleen een politieke aardbeving had veroorzaakt, maar ook een sociale: ‘Some people in this country got permanently alienated.’ We verschilden van mening over de Dallas-affaire. ‘What good would it do to unravel that murder? Why catch the murderers? Look at Watergate. A guy gets seven months and he goes right back to practice the same tricks.’

‘If you reason that way, we might as well scrap the police and the courts and let people do as they please. Imagine one Joe Smith gets the electric chair for killing a policeman, and the guys that kill jfk can get away with it, because Americans are sick and tired of it all and such cowards too. If they hadn't chased the plumbers that broke into Watergate, Nixon would have still been in the White House, is that what you want?’³⁶³

Beantwoordde van hieruit een aardig briefje van dr. Anton Constandse.³⁶⁴

Washington is al net zo in verval als New York. De kamer kost 20 dollar per nacht, maar de gordijnen zijn groezelig en onfris, op sommige plaatsen gescheurd. Zal me niets verwonderen wanner ik voor de zoveelste maal schaamluizen oploop in dit land.

Heb geprobeerd Chalmers Roberts van de Washington Post te bereiken om een exemplaar van On Growth aan hem te geven voor een bespreking in de Washington Post. Maar hij zei per telefoon dat ik het beter ten name van Dan Morgan kon afgeven, die momenteel in Rome op een fao-conferentie was. Dit heb ik gedaan.³⁶⁵

363 Jammer genoeg tekende ik haar antwoord niet op.

364 Neem Constandses briefje op, niet alleen omdat ik in de journalistiek begon, maar omdat ik dit van hem komende van belang achtte.

365 Pas in 1991 zou ik via documenten ontdekken dat Van Roijen en Luns er voor hadden gezorgd dat de Washington Post mij niet serieus nam. Geen compliment voor de Post.

[p. 297]

In Sidney Kramer's Bookshop lag een stapel van 30 van mijn boeken. Dat geeft de burger enige moed.

Anthony Lewis bespreekt in zijn beschouwing een rede van dr. Philip Handler: On the state of Man.³⁶⁶

Evenals Jay Forrester signaleert ook Handler dat de fundamentele problemen ‘pressure on growing population and production on the world's resources’ zijn. ‘The poor are growing very much faster than the rich.’ Een kind kan op zijn vingers natellen waar de botsing zich uiteindelijk zal voordoen. ‘Cruel as it may sound,’ aldus dr. Handler, ‘if the developed nations do not intend the colossal all-out effort commensurate with this task (of massive development aid) then it may be wiser to let nature take its course as Aristotle described it: “From time to time it is necessary that pestilence, famine and war prune the luxuriant growth of the human race”.’ Ik hoor het hem zeggen. Dat is Handler ten voeten uit.

Anthony Lewis voegt eraan toe: ‘It will be difficult to dismiss Philip Handler as a crank crier of doom. He is a respected bio-

366 The New York Times, 3 november 1974.

[p. 298]

chemist, an eminent adviser to governments, a man of wide experience and common sense.’ Ik weet dit. Zo heb ik hem leren kennen.

Ik ontmoette Joe Borkin, Bung Karno's oude vriend en Washingtonse legal counsel. Hij had een groen alpinopetje op deze keer. Excentriciteit is het privilege van ouderdom. Hij zegt nog steeds een boek over Sukarno te willen schrijven.³⁶⁷ Hij zou in een unieke positie zijn om zulks te doen op een gezaghebbend Amerikaans niveau. Sukarno zou Borkins ‘stem’ bij alle anti-propaganda uitstekend kunnen gebruiken met het oog op het nageslacht.

Borkin: ‘Well, Nixon was suicidal, you know. We always knew this. But, I must say, he helped to save in 1956 Sukarno's first visit to the United-States, because the Dutch had presidential assistant Sherman Adams in their pocket. I was in this struggle to represent Indonesia before you, Bill. The trouble began in 1952. America began to turn against Indonesia and Sukarno. It has now come so far, that I believe that America has helped to destroy Indonesia. Suharto and his staunch ally General Ibnu Sutowo of Pertamina are fascist crooks. As long as we, the Dutch and the Japanese, finance them, as long as that western money buys them - and you know how easily they are bought - there is no chance for a Suharto overthrow.’ Ik denk er precies zo over. Joe Borkin was al in de late jaren veertig betrokken bij Indonesië en organiseerde in Washington het Amerikaanse dreigement dat indien Nederland de politionele acties tegen de Republiek niet stopzette, de vs de Marshall Plan-hulp aan Den Haag zouden intrekken. Dat gaf de doorslag. We vertrokken uit de archipel. Everybody, not only Indonesians, can be easily bought! Maar hier was een Amerikaanse (joodse) advocaat, sedert 1956 een persoonlijke vriend van mij, die de situatie in Indonesië identiek analyseerde als ik.

Joe vertelde alles in het werk te hebben gesteld om de voormalige woordvoerder van dr. Subandrio op Buitenlandse Zaken, Ganis Harsono, uit de gevangenis te krijgen, wat in 1972 schijnt te zijn gelukt. Na vrijgelaten te zijn schreef Ganis aan Borkin om hem zoveel mogelijk exemplaren van Playboy magazine te zenden. Borkin liet me die treurige brief lezen. Ik heb van Ganis Harsono nooit een hoge pet op gehad. Hij was, wat Bung Karno noemde, een slengweng figuur, iemand die met alle winden meewaaide. Hij schijnt nu een bedrijfje te hebben. Joe vroeg of ik nieuws had over dr. Subandrio. Ik zei dat die man

367 Borkin zou vroegtijdig aan een hartverlamming overlijden.

[p. 299]

me niet interesseerde. ‘I know you never liked him, but I did.’ Zoiets is voor mij onbegrijpelijk en afgezien van persoonlijke ervaringen met de man, I guess, reading a face is an art. Joe beklaagde zich er over dat de Indonesische gemeenschap in Washington hem nu volledig links liet liggen. Wat wil je: de hele zaak staat onder controle van Suharto en diens geheime dienst. Die weten heus wel hoe Borkin dat stelletje door heeft.

George de Mohrenschildt zei bij het afscheid nemen in Dallas: ‘I am grateful for your visit, because you might have opened my eyes.’ Voor hoe lang? Wanneer hij die flat weer binnenwandelt dompelt hij meteen weer onder in ‘het koele meer des doods’ dat deze twee echtelieden voor zichzelf hebben gecreëerd.

New York, Roger Smith Hotel, room 901

Ben zeer van streek. De koffer, die ik tegen een reçu in de bewaarplaats van dit hotel had achtergelaten, blijkt te zijn verdwenen. Het ergste is dat een deel van mijn dagboek is verdwenen. Verder Peters nieuwe boots en alle andere dingen die ik heb gekocht: Parker pennen, shirts, jeans, alles is weg.

Belde Peter bij Juan Antonio om mijn hart te luchten. ‘Wat een thuiskomst voor je,’ zei hij. Ik zei dat ik na deze reis mijn buik van Amerika vol had en dat ik weinig zin had hier ooit terug te komen omdat het land in een moeras van fools and crooks aan het veranderen was. Vanmorgen stond er nog een reportage in de Times, hoe zeven en achtjarige kinderen bezig waren geweest met het vermoorden van volwassenen. Een rechter werd vandaag in New Jersey gedood door een schot in zijn rug. Ze worden met de dag misdadiger en gekker.

Het ergste van alles is dat mijn dagboek spoorloos is. Dat betekent een serieus hiaat, met de aantekeningen uit West-Berlijn en de Club van Rome.³⁶⁸ De manager van het hotel heeft met geen woord zijn excuses gemaakt voor het verdwijnen van een koffer uit het bagagedepot. Uncivilized bastards. Ik schrijf straks een cheque uit, maar van te voren zal ik er voor zorgen dat uitbetaling ervan wordt tegengehouden.

Peter arriveerde precies om 18.00 uur, maar het begon vrijwel meteen verkeerd, ook door mijn algemene irritatie over mijn dagboek en spullen. Hij droeg een oranje shirt dat ongeveer tot zijn navel openstond. Ik weet dat hij een mooi lijf heeft, maar is dit nodig? Hij had een hele lieve brief van zijn moeder gekregen. ‘Ik kan me niet herinneren ooit een brief van mijn moe-

368 Op onverklaarbare wijze zou ik die koffer later terugkrijgen met mijn dagboek erin.

[p. 300]

der te hebben gekregen,’ zei hij. Over mijn komst naar New York had zij geschreven: ‘Je zult blij zijn weer een bekend gezicht te zien.’ Zij besloot met: ‘Ik zal voor je duimen,’ wat hij heerlijk had gevonden. Eigenlijk wilde ik hem vertellen in mei ook een brief van haar te hebben gekregen, maar ik hield me in.³⁶⁹

369 Ik gaf Peter die brief pas in 1991 in Johannesburg.

5 november 1974

Ben bezorgd over Peter. De dag nadat ik naar Californië was vertrokken had hij zakelijk met Juan gesproken, die daarop bijna niet meer thuis was geweest. Ik probeerde Peter er op te wijzen dat Juan tenslotte een Mexicaan is en dat zij hun eigen set of values of eergevoel hebben. Zo zie je: als de seks goed zit wil dit allerminst zeggen dat je een relatie met een andere jongen tot werkelijke bloei kan brengen. Als de seks niet goed zit kan je, zoals Peter en ik hebben bewezen, een relatie als een oude eik met honderd jaarringen tot bloei laten komen, omdat uiteindelijk de mind onvergelijkelijk prominenter is in een relatie dan welke afrukpartij ook.

Ontmoette Bob Keedick, mijn vroegere lezingenmanager, die hoffelijk was maar geen enkele kans zag opnieuw lezingen te boeken, ook omdat de toehoorders steeds minder in ‘world affairs’ zijn geïnteresseerd en als zij een dergelijke lezing aanvragen, willen ze alleen beroemdheden zien.

Vandaag was de manager van het hotel zeer tegemoetkomend. De koffer was ontvreemd, maar ‘it's not an inside job’, zei hij. Wat is het dan? Ik hoefde mijn rekening niet te betalen. Hij wilde me onmiddellijk vijftig dollar geven als schadeloosstelling. Hij ging akkoord de politie te laten komen. Ik gaf zeshonderd dollar schade op aan deze heren. Mijn dagboek baarde me de meeste zorgen. Dat is onvervangbaar. Mijn gedachten over mam zijn weg, net als het horen van haar stem bij het ontwaken.

In Rome is, bijgewoond door honderd landen, de fao-conferentie begonnen. Barbara Ward riep uit: ‘All the well fed people lecturing the poor countries, lecturing on clearing off the luxuriant crop of other people's babies - I find it revolting. One of the best ways of limiting population is to assure poor families that their children will not die.’ Wat een drogreden!

Margaret Mead was er ook en bereed haar stokpaardje: ‘The whole emphasis of the conference has been masculine, technocratic.’ Ze was gepikeerd over ‘the minor role of women’ bij

[p. 301]

de conferentie. Henry Kissinger is er ook. Door zijn smerige rol in Chili moest hij als een dief in de nacht het gebouw binnen worden gesmokkeld vanwege razende protesters, die de man terecht minachten.

Verder een heerlijke dag met Peter.

6 november 1974

Gisteravond, tijdens het eten, sprak ik met Peter over zijn toekomst en zijn situatie in het algemeen, juist nu de affaire met Juan voorbij is. Ik ben er erg bezorgd over. Ik had hem nog tachtig dollar gegeven waar hij zich altijd zichtbaar opgelaten over voelt. Ik probeerde hem uit te leggen dat ik altijd wat ik had met hem zou blijven delen. Ik zag hem bleek wegtrekken en de tranen liepen over zijn wangen. Ik wist niet hoe ik hierop in een vol restaurant moest reageren. Ik verstijf altijd onmiddellijk als reactie op emoties. Pas toen we later naar bed gingen gaf ik hem een aai over zijn hoofd. Ik realiseerde hoe een dergelijk gebaar gewoon an effort voor me blijft. Ik voel alles wel maar ik lijk wel met de permanente handicap geboren om tot uitdrukking te kunnen brengen wat ik voor een ander werkelijk voel, zelfs ten aanzien van Peter.

Het is het prachtigste weer van de wereld. Ben eerst naar St. Patricks gegaan en brandde twee kaarsen. Ik denk dat je je in gebed eigenlijk richt tot het eeuwige licht.

Bill Thomas bij Putnam & Sons uitgevers merkte tussen neus en lippen op: ‘Your book is actually much to serious to promote...’ Hoe kan dit? Ik liep bij de New York Times binnen in de hoop Christopher Lehman-Haupt te treffen. Hij was er niet maar een medewerker van hem zei over mijn Putnam-boek: ‘It's more like a text-book.’ Het is ook nooit goed wat je doet. ‘Wie man es macht, es ist falsch’ zei vader altijd.

Een schattig oud dametje, helemaal in het zwart, à la grootmama Poslavsky - die ik nooit anders dan in het zwart gekleed heb gekend - verzorgde in St. Patricks de kaarsen. Zij heeft dit waarschijnlijk al een halve eeuw gedaan. Zij is eigenlijk lelijk, vooral haar neus, maar - zoals Peter dat noemt - zij heeft een vertederende uitstraling. Vooral haar rechtervoet is doorgezakt. Arm mens. Maybe it's her way to register for heaven.

Afscheidslunch met Peter bij een Chinees. Hij bracht me naar de West side air terminal en we omhelsden elkaar. We zijn erg erg close. Meer dan ooit. ‘Dag lieve Willem, dank voor alles.’ Echt van iemand houden ‘kost’ absoluut helemaal niets. Je krijgt het van je moeder mee - of niet - met de paar blauwe ogen en blond haar, zoals ik als kind had. Het blood brother-ef-

[p. 302]

fect ontwikkelt zich inderdaad via bloed en tranen, niet anders. Dat is niet te koop. Je krijgt mee mee en het is priceless.

Toen we het hotel wilden verlaten kwam de manager met een rekening van 5,20 dollar voor telefoongesprekken. ‘Go to hell with your bill,’ zei ik, waarop hij, als onderpand mijn schoudertas wilde afpakken. ‘I can call the police too,’ riep hij nog, toen we in een taxi stapten. ‘You just do that bastard,’ antwoordde ik. De taxichauffeur zei dat ik onmiddellijk het hotel in het zogenaamde small claims court diende aan te klagen. Op het vliegveld belde ik hierover op, maar de claim moet in person worden ingediend. In februari kan ik het ook nog doen.

Manhattan slides away. What next? Ik denk aan de hond in de kennel. Allereerst ga ik hem ophalen. Vroeger begon ik bij thuiskomst mam op te bellen.

Als Peter ooit mijn dagboek nog eens in handen krijgt vindt hij me misschien helemaal niet meer aardig. Dit is een mogelijkheid. Voorlopig zijn we very close. Hij vervult me met affectie. Opmerkelijke beschouwing van Clive Barnes over homoseksualiteit in de dans. Hij begint als volgt: ‘Statistically speaking, I don't know whether there is more homosexuality in dance than in any other part of the theatre, or for that matter, the Navy or the Government, but I would be mildly surprised if there were less (...). The effeminate dancer is ipso-facto a bad male dancer, but heterosexuality is no guarantee of a masculine stage image (...). Dance has advanced very slowly in the direction of gay liberation.’ Hij geeft Rudi van Dantzigs A monument for a dead boy als voorbeeld. Dat zou ik wel eens willen zien.

Gerald Arpino schiep het nieuwe ballet The Relativity of Icarus. Clive Barnes breekt zich het hoofd of het een homoseksuele pas de deux kan zijn. Dan vraagt de criticus zich loud and clear af wat hem zo kan hebben tegengestaan.

‘Am I reacting to the subliminal subject matter? As a heterosexual, do I feel morally shocked, or even sexually imperilled by this caressive and I think, explicit male sexual duet (...). Of course, my reaction to “Icarus” could be psychological rather than aesthetic, but I think not. This lengthy son and father pas de deux, with a few interludes from a female cabaret act, is sexually suggestive, if not sexually explicit. It is also naughtily daring, with deliberate, slow-motion graps, gropes and gestures, all signifying things that do not look at all mythic to me (...).’ Zou het ballet van Arpino ook graag hebben willen zien. Clive Barnes is voor mij het summum van je gedachten laten gaan over een ballet dat je hebt gezien.³⁷⁰

370 The New York Times, 3 november 1974.

[p. 303]

J.D. Salinger (55) heeft voor het eerst in twintig jaar zijn mond opengedaan. De Times slaagde erin hem aan de telefoon te krijgen in zijn huis in Cornish, New-Hampshire. ‘There is a marvellous peace in not publishing. It's peaceful. Publishing is a terrible invasion of my privacy. I like to write. I love to write. But I just write for myself and for my own pleasure.’ Van zijn boek The Catcher in the Rye worden nog altijd 250.000 exemplaren per jaar verkocht, terwijl het in 1951 is uitgekomen. Met een dergelijk inkomen kan iedereen zich privacy veroorloven.³⁷¹

George de Mohrenschildt was bezig met Gulag Archipelago van Alexandr Solzhenitsyn. Hij zei dat hij opnieuw besefte dat zijn vader in essentie gelijk had met het afwijzen van het communisme. ‘Perhaps, I had veered too far to the left lately - this book steered me back some.’ Hij had een groep studenten van Bishop mee naar Moskou willen nemen maar de dood van dochter Nadja kwam tussenbeide. Ik geloof dat hij als ex-burger van het oude Rusland, en een man met een adellijke background, nog steeds bevreesd is terug te gaan. Dit geldt trouwens ook voor mijn eigen Russische familie, de Poslavsky's.

Ik denk dat er een dag komt in het leven van James Reston - en veel andere Amerikaanse commentatoren - dat zij hun tong wel kunnen afbijten over alle lofbetuigingen, die zij altijd Gerald Ford hebben toegezwaaid, terwijl ze allang beter hadden kunnen weten. Gisteren schreef Reston weer ‘that the far majority of his countrymen wish him well.’ En verder op: ‘Ford is a natural and open man: therefore, he has trusted Congress and the press and made himself available, saying what he thought (...). He is a loyal and sympathetic person: therefore he understood the tragedy of Richard Nixon and pardoned him and kept most of the Nixon staff and Cabinet in his service.’ Dat is het nu precies. Wanneer je dergelijke onzin over Ford leest vraag je je af of Reston ze wel op een rij heeft. Zou hij echt niet zien wat voor vlees Amerika in het Witte Huis in de kuip heeft of doet Reston maar alsof?

Bill Thomas van Putnam gaf me het boek van Edgar Mitchell, de astronaut die op de maan wandelde en nu president is van het Institute of Noetic Sciences in Palo Alto, Californië, cadeau. Zijn odyssee door de ruimte heeft hem permanent op het spoor van de ‘quest’ naar ‘the processes of human consciousness to help achieve a new understanding and expanded aware-

371 The New York Times, door Lacey Fosburgh, 2 november 1974.

[p. 304]

ness among all people’ gebracht. Het ligt haast voor de hand wanneer je van de ene op de andere dag een tripje naar de maan en terug hebt gemaakt, dat je naar de kern van het Zelf doordringt, the human mind.

Ik ben verrast dat Mitchell ook onze vriend Gerard Croiset in Utrecht is gaan bezoeken, wat geleid heeft tot een aantal referenties naar diens werk in dit boek van zevenhonderd pagina's. Zal dankbaar zijn als ik straks weer op Amerbos ben.

(wordt vervolgd)