Logo DBNL
Memoires 1973-1974 (2004)

Memoires 1973-1974

(2004)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

26 april 1974

Amerbos

Boven op de post in de gang lag Peters brief uit New York.382 Hij was eerst in Montreal geweest, bij een oude vriend uit Tilburg. ‘I am glad I was there. Now I know I never missed anything. G. was more hysterical than ever. He introduced me to everybody as being not gay and as his brother and stressing this point some guys were even more anxious. Voelde me gemanipuleerd en gebruikt (...). Waarom moet ik altijd dit soort mensen treffen, that want to show off with me? It's really depressing.’ Ze zijn met de auto via de meren van Vermont naar nyc teruggereden. ‘Erg mooi.’ Hij begint in Manhattan gewend te raken. Hij ontmoette een ‘exceptionally nice guy from Indonesia living here for five years, gevoelig, “butch”, geen verpletter typetje, met dat zalige pure, stille Aziatische karakter. You would love him. See him quite often. My first “rijstepikker” as you would say, I really like (do you believe it?)’.

De fotograaf Jack Mitchell gaat foto's van Peter maken. Hij zal ook model staan voor foto's voor een tijdschrift. ‘The weather is beautiful. I look at all those New York people with interest, but still very detached and at a distance. This trip is probably not going to solve anything, but I do enjoy it.’ Hij vraagt wanneer ik naar Moskou ga en wat ik verder allemaal doe. Hij kondigt aan pas 14 mei (for sure) terug te komen. ‘Please don't be insulted because of that.’ Ik ben niet beledigd, ik mis hem gewoon. ‘I love you and knowing you protects me of loosing myself totally in those one or two nice guys I run into every year. After a while it is frightening, and I begin to miss too many things, because of you. Peter.’

Zijn studie staat stop. Wat dom. Wat slap. Triest verhaal. Zonde. Ik heb zo geprobeerd hem een ander voorbeeld te geven, maar het was voor niets. Ook een briefje van Casper, die wil proberen via een job in Zuid Afrika vaste voet in het buitenland te krijgen.

Vannacht verschrikkelijk gedroomd. Broer Hendrik uit Kaap-

stad schoot met een revolver op me, wat veel geluid maakte. Ik rende naar de keuken en greep mijn broodmes met oranje lemmet en sloeg letterlijk zijn hoofd eraf. Ik herinner me dezer dagen in een krant naar een foto te hebben gekeken - in total horror overigens - hoe van een jonge Arabier met een lang zwaard zijn hoofd werd afgehakt. Maar hoe komt zoiets boven water in een droom en dan in een dergelijk verband, met broer Hendrik nota bene. Absurd.

Heb Peter eerst een opgewekte brief geschreven en onderstreept dat ik niet op mijn tenen was getrapt, maar verdrietig was, dat hij lang weg zou blijven.

Vanmorgen arriveerde een erge lieve brief van mevrouw Hartini Sukarno.383 ‘Lieve broer Willem (...).’ Zij had Den Vaderland Getrouwe uitgelezen en was er door geroerd geweest. Zij schrijft: ‘Ik ben een verwend vrouwtje geweest en kreeg alles op een gouden presenteerblad van Bapak toen hij nog leefde. Hij heeft mij zo hoog op een voetstuk geplaatst en nu hij er niet meer is ben ik al een paar jaren mijn houvast kwijt. Ik besef nu eigenlijk pas wat hij voor me betekende. De eenzaamheid en de leegte in mijn hart zijn soms onhoudbaar. Ik heb na 1966 zoveel moeilijkheden gehad en huilde veel totdat ik geen tranen meer had. Met andere woorden: nu kan ik niet meer huilen, er komen geen tranen meer. Wim, je boek is erg levendig geschreven. Ik was er zo in verdiept dat ik al lezende huilde als ik aan Bapak dacht.’

Zij vraagt zich af waarover zij een boek zou moeten schrijven en wat er nog valt te vertellen. ‘Alles is al duidelijk verteld en verklaard door Rachma(wati Sukarno) en Ibu Dewi384, dus wat rest mij hier nog aan toe te voegen (...)? Ik kan op dit moment niet vertellen over de behandeling (die Bapak van Suharto te beurt is gevallen). Ik ben in Indonesië. Ik zit hier, terwijl Ibu Dewi in Parijs zit. Zij heeft daar niets te vrezen van Kopkamtib385. Ik zit dicht bij het vuur.’ Haar leven, zegt ze, bestaat ‘uit stille en eenzame dagen (...). Wel, broer Willem, tot een andere brief dan. Ontvang mijn lieve en hartelijke groeten, steeds Hartini S.’

Ben eerst naar mam in Bilthoven gegaan en heb boodschappen voor haar gedaan. Zij was uitgeput. Zij moet nu voor vier honden zorgen en runt eigenlijk een kennel. Nauwelijks was ik er of twee van de vier hieven een blafconcert aan. Ik vroeg wat

zij gisteren had gegeten. Een gebakken ei. Maar ik was zelf te uitgepoept om nog op en neer naar Soesterberg te gaan. Spoedde me naar Den Haag om de heren Opalev en Kouznetsov te spreken over de reis. Ik sprak eerst met Opalev en legde uit dat we het er allemaal over eens waren dat Gromyko uiterst grof was opgetreden en dat ik dit ook zou schrijven.386

Daarna sprak ik een uur met Kouznetsov. Theo Schaapveld van daf was inderdaad op 25 april op de ambassade verschenen. ‘This chap was first not at ease at all. He obviously had to overcome a psychological barrier,’ aldus Kouznetsov over het hoofd van public relations van daf. ‘But he left the embassy; I had the impression, in a different mood,’ aldus de Rus. Ook vond Kouznetsov de brief van Martin van Doorne aan dr. Jermen M. Gvishiani op zijn zachtst gezegd ‘zwak’. Om te schrijven: ‘we are busy until 1976!’ Ik probeerde de daf wat te vergulden door te zeggen dat om in 1976 tot daadwerkelijke zaken te kunnen komen, daf de onderhandelingen nu juist diende te beginnen. Ook probeerde ik opnieuw een bezoek van dr. Jermen Gvishiani aan daf in Eindhoven te bepleiten. Dat zou de werkelijke doorbraak zijn.

Vervolgens legde ik het incident met Andrei Gromyko uit en dat Klaas Jan onmiddellijk was vertrokken. ‘Your friend Klaas Jan is not a statesman or a man of compromises. Compromises are necessary in this business, courage too, that means Klaas Jan wil not get far in the nos.’387 Ik legde uit dat ik me door Sterneberg en Braakenburg van Backum niet had laten ringeloren en glashard de ambassade binnen was gewandeld. ‘You have to do that much more often from now on,’ zei Kouznetsov.

Aan de andere kant heb ik weinig zin eeuwig met Buitenlandse Zaken op voet van oorlog te staan. Sterneberg had, ondanks de oorspronkelijke opdracht van Van der Stoel, de confrontatie op het laatste nippertje weten te voorkomen, daarom belde ik zijn baas, mijn oude collega bij Algemeen Handelsblad, Dolf Simons op en legde uit dat Sterneberg op tijd had ingegrepen. Ik dacht dat het aan hem te danken was geweest dat een echt schandaal in Moskou was voorkomen. ‘Schrijf ons even een briefje hierover, dan leg ik het in zijn map.’ zei Dolf. Toen ik bij Bruna was, heb ik Ellen van der Ploeg een dergelijk kattebelletje gedicteerd, waar Jan Buis van Bruna het allerminst mee eens was. Hij vond dat ik veel te verzoenend optrad, nadat ik als een

hond door Buitenlandse Zaken was behandeld. Maar ik wilde ook toekomstige mogelijkheden bij de nos niet voor goed afgesneden hebben. Mijn briefje dat het incident bagatelliseerde ging de deur uit naar oud-collega Dolf Simons.388

Kouznetsov vertelde verder dat men in Moskou de besprekingen met Max van der Stoel ‘zeer somber en pessimistisch was ingegaan’. ‘The Dutch position at disarmament talks in Geneva is terrible. Holland always attacks us. Even Germany, France and Italy do not behave this way.’ Hij zette haarfijn uiteen hoe het ambtenarenapparaat de zaken voor minister Van der Stoel voorbereidde en ook al was de general philosophy van de minister - hetzelfde had hij onder Schmelzer zien gebeuren - niet zo bureaucratisch, in de praktijk bleven echter de beslissingen van Nederland vis-à-vis de Sovjet-Unie onveranderd.

Er was ook een briefje van dr. Margaret Mead om Peter vooral door te geven haar op te bellen en haar te bezoeken. Die vrouw is altijd a good sport.

Mam was upset dat tante Annie Wibaut nu naar een ouden van dagen-tehuis was overgebracht. Broer Hendrik komt morgen uit Zuid-Afrika aan. Mam herinnerde zich dat Annie Wibaut haar eens had gezegd dat indien Hendrik nooit schreef zij ook niet meer moest schrijven. ‘Dat vond ik werkelijk slecht,’ zei mam. ‘Zoiets zou ik nooit tegen wie dan ook zeggen. Ik kan het haar echter wel vergeven, want zij heeft nooit kinderen gehad en weet niet hoe dat voelt.’389

Ben moe, moe, moe.

Jan Buis vond een Europa-boek een verschrikkelijk goede gedachte, maar de uitgeverij stond op zijn kop want Wim van Beusekom had ontslag genomen.

Viel op de bank in mijn werkkamer in slaap maar werd om 22.30 uur door Oeroeg opgebeld. Hij arriveerde en dat kwam er op de koop toe nog bij.

27 april 1974

Om 09.30 uur ontmoette ik Theo Schaapveld van daf in het Esso Motor hotel in Amsterdam. Dat leverde tenminste 5.000 gulden p.r-money op. Deed meteen 200 gulden in een enveloppe naar Peter in New York.

In Bilthoven ontmoette ik voor het eerst sinds 1948 - toen mijn twee broers uit Bosch en Duin per auto naar Kaapstad vertrokken en ik naar Amerika vloog om naar de Yale University te gaan - mijn oudste broer Hendrik Alexander (51) weer.

Broer Theo en Nellie (zijn Zuid-Afrikaanse vrouw) waren er ook. Ik moest aan zijn gezicht en ogen wennen. Hij deed me - helaas - zeer denken aan de jongere broer van mijn vader.390 Hendrik zei een uitzending van Radio Nederland Wereldomroep over mijn Club van Rome-interviews te hebben gehoord en dat hij achter de denkbeelden over die problematiek stond. Hij leek me opgewonden om voor het eerst na meer dan 25 jaar terug in Nederland te zijn. We hebben veel gelachen, maar ik vond mam er erg moe uitzien. Ik dacht veel aan vader en miste hem bij deze eerste reünie sinds 1948 van mam, mijn broers en mij op Nederlandse bodem. Ik vind dat we gezamenlijk naar het graf van vader behoren te gaan. Toen ik later thuiskwam ben ik eerst aan de piano gaan zitten. Later kwamen Theo en Nellie ook naar Amerbos, waar ze logeren.

28 april 1974

Ik vroeg Kouznetsov gisteren naar het samenwerkingsaspect van Nederland met de ussr op het gebied van olie- en gaswinning zoals premier Kosygin in zijn gesprek met Max van der Stoel had voorgesteld en waar je verder nauwelijks iets over leest. Hij benadrukte dat wat Kosygin had voorgesteld uitsluitend samenwerking op gebied van technologie en kennis inhield. Dat lijkt me overigens genoeg. Dit draait om Shell.

Mijn Geneefse vriend, de diplomaat Bambang Sastromuljono, heeft me op doorreis naar Jakarta in Amsterdam gezocht. Hij is met groot verlof en vraagt me naar Kebon Binatang te schrijven. Jammer hem te zijn misgelopen.

Rinus Ferdinandusse, de briljante hoofdredacteur van Vrij Nederland, had ik suggesties gezonden voor een stukje in Het Vizier over Zaïre, meneer Mobutu en de gouden arken van prins Bernhard. Wat antwoordt hij nu? ‘Ik herinner me de info aan de redactie in Aalsmeer te hebben doorgegeven, waar men zich voornam ook Fred van der Spek (psp) te bellen.’ Dat hij er niets meer over hoorde en er niets uit voortkwam was omdat er geen schriftelijke informatie was binnengekomen. Wat gaf hij dan aan de redactie door? ‘Het spijt me, groeten.’391

29 april 1974

Nadat broer Theo en Nellie waren vertrokken - hun bezoek was gezellig - voelde ik me toch gedeprimeerd door de afstand tussen ons en de oppervlakkigheid van het contact, die het be-

zoek karakteriseerde. Hij gaf me een gesprek met J. Luns uit To the Point International392 Ik vrees dat hij het met de gebruikelijke ‘koude oorlog’-taal van de man grotendeels eens is, wat ons nog verder uit elkaar plaatst. Niet dat ik Luns alleen maar ongelijk geef. Hij houdt vol dat Moskou's prioriteit bij co-existentie ligt en niet bij ontspanning. Ik weet niet of dat waar is. Hij beschouwt de wereld als ‘a perilous place’. Maar is dit niet mede te wijten aan onruststokers als hij zelf en aan andere bedriegende ‘staatslieden’ in de Luns-klasse?

Wanneer je het verhaal van Hans van der Kolk over de reis van Max van der Stoel naar het Kremlin leest zou je denken dat de sovjets ‘onder geen enkele voorwaarde van plan zijn het IJzeren Gordijn ook maar een centimeter op te trekken.’393 An Salomonson van de nrc zet vanavond op de voorpagina van haar krant: betrekkingen met sovjet-unie geintensiveerd. ‘Ook al blijven de standpunten over ontspanningsproblematiek diametraal tegenover elkaar staan, de dialoog tussen beide landen zal worden voortgezet en de wederzijdse betrekkingen zullen worden geïntensiveerd.’ Van der Stoel heeft zich natuurlijk weer intensief met dissidenten als Alexandr Bukowski beziggehouden, iets wat hij natuurlijk in Jakarta wel uit zijn hoofd zal laten. Communistische dissidenten zijn in de optiek van Den Uyl en Van der Stoel een andere zaak dan dissidenten onder het fascistische generaalsregime dat door de grote broer en navo- beschermheer Amerika in het zadel werd geholpen en mede op bevel van Washington door Den Haag in het zadel wordt gehouden. Een uitvoerig slotcommuniqué werd in Moskou uitgegeven. De nrc publiceerde er gedeelten uit. Er staat niets van enig belang in. In ieder geval heeft Maria van der Stoel394 behalve een aantal musea ook de banketbakkerij Krasny Oktjabr met een officieel bezoek kunnen vereren, evenals het Pioniers paleis der communistische padvinderij.

Schreef Peter een brief en ben close to tears. Ben ontzettend blij voor mam dat haar oudste zoon bij haar is, die eigenlijk altijd haar lieveling is geweest.

29 april 1974

In de bus naar Schiphol zie ik een levensgrote advertentie van De Nieuwe Revue met als kop: heeft luns een vriendin? Ik ben toch een sucker om erin te trappen en de rotzooi te kopen. Een mevrouw De Haas uit Noordwijk-Binnen correspondeert

al jaren met “de groten der aarde”, ‘maar het innigst is haar briefwisseling met Luns. Ze gaat zelfs bij hem op verjaarsvisite. Dan wordt er onderhoudend gekout over de vervlakking, het geloof, de gezagscrisis en andere hete hangijzers in deze maatschappij. Luns beloont haar trouwe brieven met ansichtkaarten en cadeautjes. Parfum uit Bulgarije, een badhanddoek uit Egypte, een waaier uit Japan.’ Bij een bezoek van de heer en mevrouw De Haas aan Luns in Brussel werden ze in een Rolls Royce met vaantje afgehaald, wat niet in orde was. Mevrouw De Haas bestaat echt, maar wat wordt gesuggereerd is onzin. Maar: het verkoopt.

De New York Times395 schrijft uitvoerig over ‘the 1500 gram puzzle’, de menselijke hersenen. De neuroloog Richard Restak uit Washington behandelt drie nieuwe boeken, The Brain Revolution door Marilyn Ferguson, The Brain Changers door Maya Pines en The Conscious Brain door Steven Rose. ‘One of the most frustrating aspects of contemporary science is the appalling lack of communication. Often specialists in the same discipline cannot meaningful convey to each other, much less the general public, the essence of their research,’ aldus Restak. Inderdaad is de ‘brain’ slechts via ‘multi-disciplinary cooperation’ te benaderen. Een reeks wetenschappers, psychologen, psychiaters, wiskundigen, computergeleerden, neurofysiologen, neurochirurgen en taalkundigen, om een aantal te noemen zullen de handen ineen moeten slaan om gezamenlijk die puzzel van ‘semisolid gel of infinite complexity within the bony confines of our skulls’ enigermate op te lossen. Restak noemt als voorbeeld hoe onderzoekers de seksuele gedragingen van de roofsprinkhaan verschillend interpreteren: ‘a sort of neurobiological version of Oscar Wilde's epigrammic “the unspeakable in full pursuit of the uneatable”.’ Marilyn Ferguson meldt: ‘Perhaps the most incredible example of the brain's inhibitory function is the praying mantis who can't copulate unless the female first bites of his head to disinhibit him.’

Rome

Werd door de chauffeur van Aurelio Peccei van Ciampino Airport gehaald.

Aurelio, bruingebrand, beautiful suit en stylish cravat, verwelkomde me hartelijk. We gingen meteen aan de slag. De dames serveerden een lichte lunch met rolls, fruits and sodawater; we lieten beiden een glas bier staan. Hij had een nieuwe sensationele

gedachte. In 1976 bestaan de vs tweehonderd jaar. Hij was uitgenodigd om in Philadelphia over de betekenis van deze gebeurtenis te spreken. Zou ik geen boek van 175 pagina's met commentaren van de 125 persoonlijkheden die ik tot dusverre over de Club van Rome had geïnterviewd kunnen samenstellen? Ik zou best hardhitting, blunt journalism kunnen aanwenden. Dan zou hij de laatste 25 pagina's kunnen schrijven. Ik vind dit een voortreffelijke gedachte. Misschien zullen we verder op 14 juni in Parijs brainstormen; ik wil dan Jan Buis van Bruna meebrengen.

Ik besprak het probleem inzake daf in de ussr met hem. Ik vroeg of hij geen bezwaar had dat ik deze zaak bij dr. Gvishiani, bij wie hij me tenslotte heeft geïntroduceerd, aankaartte. ‘Oh, no, certainly not,’ zei hij. De optimale mogelijkheid zou een daf assemblagefabriek in de Sovjet-Unie kunnen zijn, zoals daf in Zuid-Afrika heeft. We namen hartelijk afscheid. Hij vloog naar Turijn. Ik ging op weg naar Addeke Boerma, directeur-generaal van de Food and Agricultural Organisation van de Verenigde Naties in Rome. Boerma las De Telegraaf terwijl ik mijn handen ging wassen.

We spraken 75 minuten. Uitstekende meeting of minds. Sympathieke man. Ik nam alles op de band op, inbegrepen het door mij aankaarten van de mogelijkheden voor Casper van den Wall Bake om in fao-verband emplooi te vinden. Kennelijk zit Casper op het juiste spoor met zijn streven na zijn school in Arnhem eerst praktijkervaring te gaan opdoen. Ik bracht mijn oude vriend Alain Vidal-Naquet eveneens ter sprake die Boerma uiteraard ook kende. Hij is chef-protocol van de fao geworden. ‘Daar is hij geknipt voor,’ voegde ik eraan toe.396

Franz Kafka (29) ontmoette ten huize van zijn vriend Max Brod een jongedame, Felice Bauer. Het was vrijwel liefde op het eerste gezicht. Tussen 1912 en 1917 bedolf hij haar onder de brieven. In het 697 pagina's tellende boek ‘bewerkt’ door Jürgen Born en Erich Heller en vertaald in het Engels door James Stern en Elisabeth Duckworth staan ze nu. Je vraagt je af wat er van de oorspronkelijke tekst is overgebleven. Na veel gelazer volgt een verloving in juni 1915 die één maand later weer wordt verbroken. Er volgt een tweede verloving, die vijf jaar na de eerste ontmoeting opnieuw wordt verbroken. Felice Bauer huwt een zakenman uit Berlijn. Al die wanhoop en tranen liggen nu voor altijd vast door vier andere geesten bewerkt. Een verschrikking!

Ook zijn Diaries 1949-1959 van de journalist Drew Pearson verschenen, bewerkt door Tyler Abell. Zij beslaan 592 pagina's. Ik had een bepaald contact met Pearson397, de voorganger van Jack Anderson. Maar opnieuw: ik zou niet willen dat dit met mijn dagboeken zou gebeuren. ‘When other men and women are making love or falling asleep or watching the Late Show, diarists are flogging themselves to their desks or tape recorders to spin out a few thousand words...,’ schrijft William Shannon in de Times.398 Bijna veertig jaar lang heeft Pearson een dagelijks commentaar geschreven, radio-uitzendingen verzorgd, lezingen gegeven en boeken geschreven. Shannon vindt niet zozeer Pearsons kwaliteit van gedachten zijn fort, ‘maar zijn verbazingwekkende en verrukkelijke vitaliteit.’ ‘He had the curiosity, the physical energy, the quickness of mind and the gritty determination to be on top of every story and to elbow himself to the front of every crowd that mark the journalist in his purest form...’, aldus Shannon. Het zal me benieuwen wat er nog eens over mijn dagboek zal worden gezegd.

Parijs

Wanneer ik met Bung Karno was omgesprongen zoals ik nu met Aurelio Peccei doe - de Bandung-gedachte versus de Club van Rome-gedachte - wat zou ik niet hebben kunnen bereiken? Maar dr. Subandrio hield mij tegen en van hem weg. De schade die deze kwalijke figuur aan Sukarno heeft berokkend is onmeetbaar.

Neem crudités in de Bar des Théâtres en mis Peter. Ik telefoneerde Dewi. ‘You know who is here?’ vroeg zij.

‘Yes, Guruh Sukarno.’

‘Right, but I cannot take him anywhere, because he looks like a monkey’ (vanwege zijn lange haren). Guruh was ook bij ambassadeur Tissa Wijeyeratne van Sri Lanka geweest, dus mijn set-up worked nicely. Bij het weerzien zag ik dat Dewi haar eigen haar ook kort had laten knippen. She looked cute. Casper had haar een thank-you-note geschreven. Guruh schijnt in een student-dormitory te hebben gelogeerd, maar Dewi gaf hem geld om met een Nederlandse jongen in het Westend Hotel te kunnen verblijven. Hij had met Kartika pianogespeeld en had haar les in Behasa Indonesia gegeven. Kartika had tegen haar moeder gezegd dat Guruh haar vroeg: ‘Please love me...’ Ben dankbaar ook die contacten tussen Bapaks kinderen te hebben helpen bevorderen.

Francisco Paesa had uit Beiroet opgebeld. Hij was uitermate succesvol geweest in Saoedi-Arabië. Ik vroeg: ‘Met sjeik Yamani, de olieminister?’

‘Higher than that. Yamani is an excellent man, but he has no authority to sign. It was a prince who gave his signature, since it's the royal family which decides,’ aldus Dewi. Ze wilde weten wat ik in Moskou had gedaan. Ik somde eventuele mogelijkheden voor zakelijke contacten samen met Francisco voor haar op.

Ik vertelde haar dat ik een brief van Ibu Hartini had gekregen, die aardig over haar sprak. Zij wilde hem lezen, maar ik vertelde wat erin had gestaan. Ze zei dat foto's van mevrouw Hartini in tijdschriften haar mooier dan ooit maakten en dat zij zeker de jongst uitziende grootmoeder in Indonesië was. Het stelde me gerust dat beide dames althans nu aardig over elkaar spreken.

Na mijn uiteenzetting over Moskou had ze trouwens gezegd: ‘Dat zou kunnen betekenen dat je behoorlijk veel geld in de Sovjet-Unie zou kunnen gaan verdienen. Dan huren we in Amerika een paar Zwarte Panters399 en dan laten we hen je vriend Joseph Luns opblazen. Kan je die man geen briefbom sturen?’ Trouwens, de eerste gedachte die zij bij geld verdienen had was: ‘Then we have the money to go into politics.’ Zij bedoelde natuurlijk ten aanzien van Indonesië en het Suharto-regime. Zij heeft het plan om van de zomer twee maanden naar Jakarta te gaan, omdat Kartika vooral Indonesië schijnt te willen zien.400 Ze dacht ook dat ik in gesprekken met haar dochtertje in Genève hier een bijdrage toe had geleverd. Hoewel, de doorslag zal zeker Guruh zijn geweest. Kartika zou dan bij Sukmawati Sukarno logeren en natuurlijk zou mevrouw Azuma, de verzorgster, meegaan.

30 april 1974

Parijs

Nu houden Andrei Gromyko en Henry Kissinger twee dagen besprekingen in Genève. Dat is andere koek dan Max van der Stoel, no doubt. De Volkskrant heeft gemeend een ‘grappig’ stukje over de minister in Dag in Dag uit te moeten zetten. Bij terugkeer in Moskou leek zijn gezicht ‘nog iets meer geteisterd als gewoonlijk’. Hij zou vooral last hebben gehad van hem op de vingers kijkende meegereisde journalisten. Zij stonden steeds met een blocnootje klaar om te vernemen wat hij nu weer

voor dreigends tegen de Russen had gezegd. Die journalisten zouden eigenlijk pas tevreden zijn geweest ‘als Van der Stoel handenwrijvend uit de kamer van Gromyko was gekomen en triomfantelijk had meegedeeld: “Toen ik tegen Gromyko had gezegd dat hij meteen naar het kamp moest bellen of ze Bukovski op de trein naar Leiden wilden zetten, want dat er anders maatregelen zouden worden genomen, toen schrok Gromyko zich suf. Hij vroeg of hij er even over mocht nadenken, maar ik zei toen weer: geen sprake van, ik geef u een minuut. Onze ambassadeur heeft als opdracht direct naar Den Haag te bellen dat de vloot uit moet varen, als ik niet binnen een kwartier van mij zal laten horen”,’ en meer van dergelijke nonsens.

De Britse fotograaf, David Hamilton, heeft in opdracht van een Japans blad in Zuid-Frankrijk a raison van 25.000 dollar schitterende foto's van Dewi en Kartika gemaakt. Er stonden trouwens zeker vijfentwintig dozen met foto's op een tafel, allemaal door Dewi voorzien van labels in het Japans. In iedere doos zaten naar schatting vijfentwintig kleurendia's. De mooiste waren al weg, zei zij, terwijl er ook naaktopnamen bij waren, waarvan zij zich afvroeg of deze überhaupt gepubliceerd zouden kunnen worden. Ze wilde mijn mening hierover weten. Het is een weldadig gevoel dat ze mij in hoge mate vertrouwt en waarde aan mijn mening hecht. Mijn eerste reactie was: ‘Your enemies will exploit such pictures. You will be branded the superplay-girl once more and De Telegraaf would be happy to publish them on the front-page, like they did with clandestine pictures of Jacqueline Kennedy in Italy.’

Toch onderschatte ik de artistieke waarde en kwaliteit van de foto's. Ze waren bijna allemaal genomen in toiletten uit de twintiger jaren en herinnerden aan de film Elvira. Er waren foto's van Kartika als danseresje, beautiful, beautiful. Ik viel van de ene verbazing in de andere. Een Japans tijdschrift wilde op zestien pagina's foto's publiceren. De opnamen waren in perfecte artistic taste genomen, total art. Ik wijzigde mijn mening en zei: ‘Go ahead, revolutionize Japan, they are beautiful.’

‘I wished Francisco was so progressive,’ antwoordde zij. Wat wil je, een Spanjaard, die aan de weg timmert! Daar zijn ze nog in het stierengevechtstadium!

Ik vond Dewi ernstig deze keer. Zij wilde haar life-style veranderen tegen het einde van het jaar. Ik denk altijd: als je het morgen niet doet, komt er op 1 januari ook niets van. ‘I want to paint now and have an exhibition,’ zei ze. Ze vond dat de schilderijen van Herbert Jochems eigenlijk op de stalletjes van Place Pigalles thuishoorden. Verder was zij woedend op haar

advocaat Christopher Mitchell-Hegg. Dewi had hem aan de zuster van de koning van Jordanië voorgesteld. Zonder een woord tegen haar te zeggen was hij naar Aman gegaan, waar zij hem een auto ter beschikking had gesteld en hij had een hofdame toegewezen gekregen om hem wegwijs te maken. Ook toen hij in Parijs was teruggekeerd hield hij zijn mond. Inderdaad vreemd, maar wie weet wat hij in een onderonsje met de zuster van Hoessein had uitgedokterd. Desalniettemin vroeg ze mij om Christopher nog om 23.00 uur op te bellen. Hij vertelde dat de uitgever van Norma Levy's boek in Londen compleet had gecapituleerd, maar bleef weigeren om de kosten van de advocaten te betalen. Donderdag doet de rechter uitspraak en dan zal hij me in Amsterdam opbellen. Dewi had ook een foto van Subandrio en zijn vrouw aan de baar van hun enige zoon, die zo prachtig piano speelde. ‘Next Subandrio himself will die in prison,’ aldus Dewi. Ik stelde voor dat we iets zouden bedenken om hem eruit te krijgen. Zij ging akkoord: ‘But what?’ Ik vertelde haar dat Olga Chechotkina in Moskou had gezegd dat duizenden Indonesiërs in het gevang zaten, dus waarom je uitsloven voor Subandrio. ‘He is more important,’ aldus Dewi, ‘because he is a historical person.’ Ik dacht: Dat is Rudolf Hess ook, maar die wordt ook nog altijd vastgehouden, voornamelijk omdat de Russen dat willen.

Heb het hele verslag van de zogenaamde memoires van Nikita Khrushchev in Time gelezen. Kouznetsov noemde deze geschriften ‘a fake’. Misschien denkt hij dat echt. Ik moet zeggen: er zijn passages die belachelijk en lichtelijk getikt klinken maar andere gedeelten maken een authentieke indruk. Wat is er waar van?

Ik ontmoette Bertie Hilverdink en schrok eerst van zijn gezicht dat na de zogenaamde neuswijzigingsoperatie totaal vervormd is.401 Hij sleept ook nog steeds met één been na de val met dansen in het Lido en de eindeloze operaties vanwege verlamming. Maar hij was opgewekt. Ik bewonder zijn wilskracht om door te gaan. Hij is weg bij Elisabeth Arden en werkt nu als visagist bij Revlon. We realiseerden ons dat we elkaar in 1975 al 25 jaar kennen. Hij heeft momenteel twee lovers, een Franse jongen en een Amerikaan die op Ryan O'Neal lijkt. Gaf hem een afscheidszoen.

Heb bij unesco een interview gemaakt met de Marokkaanse diplomaat en econoom Mahdi Elmandjra402.

Occidental Oil heeft 718 procent winst gemaakt dit jaar, wat ik profoundly criminal vind.

1 mei 1974

Amerbos

Schreef Peter en stuurde de brief naar Tilburg - om Juan in New York niet nodeloos te kwetsen - dat ik hem heel erg mis. Reed naar Bilthoven voor koffie met mam en broer Hendrik. Hij reed mee naar Amsterdam om zijn vliegticket te wijzigen. Hij vond dat ik op de parkway behoorlijk reed, maar in de stad zelf gaf hij me een vier. Hij kwam mee naar Amerbos en vond mijn huis een paleis. Hij wil terugkomen om kleurenfoto's te maken, vooral in de stad. Het blijft een merkwaardige ervaring om na al die jaren samen met hem te zijn. Zijn zaken lopen prima. Hij heeft een 26-jarige assistent gevonden die hij een kwart van zijn zaken cadeau heeft gedaan. Zette hem later op Centraal Station af.

J.G. Heitink typeert hen die contacten in het Oostblok zoeken, zoals de ppr-leden Bas de Gaay Fortman en H.J.G. Waltmans, als ‘witte-vlagzwaaiers’, die wel naar Bulgarije en de Sovjet-Unie reizen, maar weigeren de Griekse kolonels of het Salazar-regime te erkennen.403 Hoe komt het toch dat die man permanent tegen de ussr ageert en de Amerikaanse wandaden in Azië en van de cia goedpraat? ‘Juist omdat bij het gesprek van de heer Van der Stoel in Moskou weer eens is gebleken hoe onhandelbaar de Russen blijven, is het zeer gewenst dat de banden met Amerika hecht en sterk worden gehouden,’ schrijft hij. Er is een Stichting Solidariteit en Verbondenheid Nederland-Verenigde Staten opgericht, waar Heitink reclame voor maakt. Arend Lijphart zit er ook in. Mij krijgen ze in geen duizend jaar in een usa- of een ussr-vriendschapsvereniging. Ik denk er te ‘ongebonden’ voor en wijs beide blokken af. Een derde blok van ongebonden landen is mijn club; het idee hiervoor is door Sukarno in 1955 in Bandung ontvouwd.

Heb René Eijbersen van de ncrv-televisie aangeboden een film in Singapore te maken gebaseerd op mijn contacten daar, inbegrepen premier Lee Kuan Yew zelf. Hij schrijft het voorstel ‘in beraad te nemen en dat het zorgvuldig bestudeerd zal worden.’404 Komt niets van. Ze maken het liever zelf.

Professor P.J. Willems van de subfaculteit Psychologie van de Katholieke Hogeschool in Tilburg - ik heb hem geschreven omdat Peter daar studeert - antwoordt dat hij het niet op zijn

weg acht liggen om met buitenstaanders over zijn bezwaren tegen de opleiding van psychologen te spreken. Had een televisiegesprek voorgesteld. ‘Daarvoor moet u niet een of andere loslopende hoogleraar aanschieten. Het lijkt me - eventueel - meer op de weg van het bestuur van de subfaculteit Psychologie te liggen in het openbaar te reageren op “bezwaren” die er tegen de lokale organisatie bestaan.’405 Nogal negatief gepraat voor een psycholoog.

Theodore Shabad meldt in de Times dat dr. Jermen Gvishiani zijn zin heeft gekregen en erin is geslaagd Arthur Andersen & Co uit Chicago ertoe te bewegen zich in Moskou te vestigen. Zij zullen het eerste Amerikaanse bedrijf zijn dat nauw met de sovjets gaat samenwerken op het gebied van Western management techniques. Gvishiani heeft ongetwijfeld de stilzwijgende toestemming van zijn schoonvader, premier Aleksei Kosygin, om dergelijke maatregelen te nemen en contracten aan te gaan. Het is duidelijk dat gesleuteld wordt aan het moderniseren van het sovjetsysteem. Ik ben hier voor. Al is het maar een eerste stap, het zal op den duur vruchten afwerpen. Het zijn positievere demarches dan het anti-geschrijf van de Heitinks en de oorlogshitsers in Brussel.406 Ook meldt Shabad dat sovjetentrepreneurs als Vladimir Salimovsky en anderen een bezoek brachten aan Textron Inc. in Prividence, Rhode Island. Stap voor stap wordt vooruitgang geboekt.407

De gigantische fraude van Richard Nixon heeft weer een onbeschaamd vervolg gekregen. Precies als ze met het Warren Rapport over de moord in Dallas hebben gedaan zijn er thans, ik geloof, zo'n honderd delen over Watergate verschenen om zeker te zijn dat geen hond ze ooit zal lezen en daarmee de kous af is. James Reston denkt zelfs dat de truc inderdaad wel eens zou kunnen lukken. Gerald Ford, die meewerkte aan het verdoezelen van Dallas, zal Nixon waardevolle adviezen hebben kunnen geven.

3 mei 1974

Generaal Sutopo Juwono heeft op Buitenlandse Zaken met de heren Albrecht Calkoen, Emile Schiff en P.H. Kooijmans gesproken alvorens Max van der Stoel zelf te ontmoeten, die tegen de pers vertelde ‘blij’ te zijn dat het voormalige hoofd van Suharto's geheime dienst ‘eindelijk’ was aangekomen en zijn land in Den Haag zou vertegenwoordigen. Dat valt onder diplomatic niceties.

Ontmoette de Japanse psycholoog prof. Masaya Sato van Keio University in het Okura Hotel. Ben met hem in het Bakhuisje in de Kerkstraat gaan eten. Hij maakte op kosten van zijn universiteit een wereldreis. Zijn hakkelende en gebrekkige kennis van het Engels was opnieuw een bijna onoverkomelijke barrière.

In Japan zijn slechts 4.000 psychologen. Eenderde van hen werkt aan universiteiten. Waarom houden zo veel Japanners hun problemen voor zichzelf? Zelfs tegenover een arts? ‘Yes. Parents in Japan feel responsible for feebleminded children. There is a lot of fear and hesitation to discuss problems and express them.’ Er zijn in Japan helemaal geen praktiserende privé-klinische psychologen. Misschien zijn enkele klinische mind doctors verbonden aan een paar ziekenhuizen. Japanse psychiaters erkennen in het algemeen geen psychologen. ‘The psychological profession in Japan is weak.’ Geen macht en invloed? ‘Yes, no power’ zei professor Sato, maar wat zou hij hebben gezegd indien hij de Engelse taal beter zou hebben beheerst? Het Japanse sociaal-medische systeem verstrekt geen vergunningen aan psychologen om hun beroep uit te oefenen. Het gevolg is dat zelfs leken zich met psychoanalyse bezighouden. Stel je voor. Ik vroeg of er geen belangstelling onder de jeugd was zich met psychologie bezig te houden. ‘Unfortunately no,’ antwoordde hij. In het Bakhuisje om zich heen kijkend zei hij: ‘European girls have much more dreaming eyes than Japanese or American girls...’ Hij was vijf jaar getrouwd geweest en had een dochter. ‘Do you think Japan will return to militarism?’ vroeg ik. ‘Yes I am afraid so.’ Zal de jeugd hier niet tegen rebelleren? ‘They are young, they do not know what war is. They are full of fantasies. That is dangerous.’ De hele wereld zit natuurlijk propvol met illusions, vandaar de wereldwijde malaise. Ik zei van de zelfmoord van Yokio Mishima niets te hebben begrepen, hopende hem aan de praat te krijgen ‘That was for us also a mystery.’

Professor Sato had steeds een enveloppe bij zich. Ik nam aan dat er een kopie van ons interview in Tokio voor het tweede deel van de Grenzen aan de groei-interviews in zat. Tot mijn verbazing kwam er een kleine langspeelplaat uit waarvan hij de muziek had geschreven en de vrouw van een vriend de woorden. ‘Niemand weet dat ik dit doe’, zei hij schalks.



illustratie

De sovjet Akademie van Wetenschappen die op 14 mei 250 jaar bestaat heeft alle uitnodigingen aan buitenlandse geleerden om de viering bij te wonen ingetrokken. Er waren twintig Amerikaanse wetenschappers uitgenodigd. Men speculeert dat het Kremlin op dit moment geen buitenlanders in Moskou wil hebben die redevoeringen over persoonlijke vrijheid zouden afsteken. Andrei Sakharov lijkt meer aanhang binnen de ussr te hebben dan wordt toegegeven.

4 mei 1974

Mis Peter erg. Mijn gedachten aan hem laveren in mijn mind tussen total affection, trust en ‘diep gevoelde en gemotiveerde bezorgdheid over zijn welzijn.’

De nrc publiceerde op de voorpagina een kritisch artikel over de nieuw benoemde ambassadeur generaal Sutopo Juwono. Ook het contact dat ik tussen Frits schaling en dr. Go Gien Tjwan tot stand bracht legde heeft geen windeieren. Schaling kwam tegelijkertijd met een uitstekend verhaal. Het leek me ‘het’ moment om met Fred van der Spek (psp) te bellen en er op aan te dringen dat hij Den Uyl vragen stelt waarom ze een dergelijke basterd als ambassadeur in Den Haag binnenlaten, die dan straks met een slijmverhaal ook nog zijn geloofsbrieven bij koningin Juliana gaat aanbieden.

Het gesprek met Aurelio Peccei dat ik tijdens mijn laatste trip

naar Rome op de band vastlegde is gereed en gaat naar de nrc. Er was een tijd dat maarschalk Lin Piao de onbetwiste opvolger van Mao was. In de Grondwet van 1969 was opgenomen ‘Comrade Lin Piao is Comrade Mao Tse-tung's close comrade-in-arms and successor.’ In 1970 meldde Radio Peking: ‘Vice Chairman Lin is the best - the best - in learning the thoughts of Mao Tse-tung. His understanding is deepest - the deepest. He penetrates into them most thoroughly - most thoroughly. He applies them most fully - most fully.’ In 1971 werd bekend gemaakt dat maarschalk Lin Piao bij een mysterieus vliegongeluk in Mongolië om het leven was gekomen en died a traitor's death. In 1970 heb ik Martin Ebons biografie over de maarschalk gekocht.408 Een pil om niet doorheen te komen. Joseph Lelyveld meldt nu dat negen maanden Piao's dood een dossier over de maarschalk in Peking circuleert om via brieven, gesprekken, bekentenissen en foto's aan te tonen dat hij een ‘antiparty clique’ had geleid. In 1966 zou Mao al een brief aan zijn vrouw hebben geschreven - à la Bung Karno aan Dewi - waarin hij Ciang Ching vertelde twijfels over Lin Piao te hebben. Die brief is in 1973 in Peking rondgegaan.

Mao en Lin waren inderdaad kameraden van het eerste uur van de revolutie die China in een Volks Republiek veranderde. Lelyveld heeft nu een volledige coup van Lin gereconstrueerd. Het is een feit dat toen sinds 1960 Afrika ging meespelen in de revolution of rising expectations in Afro-Azië er binnen vijftien jaar meer dan zestig staatsgrepen zouden worden uitgevoerd, waarvan er zesenvijftig met succes werden bekroond. Acht staatshoofden werden een kopje kleiner gemaakt, zeven zouden worden aangehouden, maar hun macht werd tot marionettenniveau gereduceerd en elf chiefs of state werden afgezet. Hierbij werden Ghana, Indonesië en Syrië niet meegerekend. Lelyveld analyseert dat Lin Piao het oneens kan zijn geweest met de ontspanningspolitiek van Mao en Nixon, omdat hij de sovjetdreiging niet van dien aard achtte dat een verzoeningspolitiek ten aanzien van Washington gevoerd moest te worden. Hij zou wel eens gelijk gehad kunnen hebben. Daarom wordt hij juist nu in Peking omschreven als super spy, maar dan voor Moskou. Lin Piao en zijn medestanders, waaronder zijn zoon Lin Li-kuo, ontwierpen een coupmanifest waarin het beleid van Mao als ‘social fascism’ werd omschreven en Mao zelf als ‘a paranoid and a sadist’. ‘His (Mao's) former secretaries have either committed suicide or been arrested. His few close comrades-in-

arms or trusted aides have also been sent to prison by him. Even his own son has been driven mad by him.’

Op 3 juni 1971 werd Lin Piao voor het laatst in het openbaar gezien. De tweede week van juli arriveerde Henry Kissinger in het geheim via Pakistan in Peking om zijn onderhandelingen voor ontspanning met Moskou met Chou Enlai te beginnen. Op 12 juli moet er een spoedvergadering van alle belangrijke Centraal Comité-leden in de Great Hall of the People hebben plaatsgehad. Vanaf dat moment werd alle vliegverkeer boven China verboden, een verbod dat achtenvijftig uur werd gehandhaafd. De volgende dag is het Trident straalvliegtuig met Lin Piao aan boord 300 kilometer binnen Mongolië ten oosten van Ulan Bator verongelukt. In 1963 schijnt Mao voorspeld te hebben dat China na zijn dood van kleur zou veranderen en niet langer ‘rood’ zou zijn (...).409

5 mei 1974

Wanneer ik me in bed lig op te winden over het feit dat ik wekenlang geen brief van Peter heb gekregen komen altijd gedachten aan wraak boven en gevoelens als ‘hij kan weg blijven’. Gewoon machteloosheid omdat ik er niets aan kan veranderen. Wie heb je wel aan een touwtje? Een hondje misschien als Keke. Maar ik koop geen bloemen tot Peter terug is. Ben tot 03.00 uur in het Vondelpark geweest. Tegen 01.15 uur werd een blonde nicht door een horde van zes of zeven teenagers aangevallen en in elkaar geramd. Het gebeurde op het grasveld. Ik zag van verre een hoopje ellende op de grond liggen. Toen ik dichterbij kwam zag ik dat zijn gezicht een vreselijk bloederige mess was. Later zag ik een absoluut zalige Indische jongen. Maar hij wilde niet. Ik zie nog die in elkaar geslagen jongen wegstrompelen.

Professor Sato belde. Hij had in de tekst slechts enkele woorden veranderd. Zal hem weer ontmoeten. Eerst naar mam. Zij zat rustig te lezen. Iedereen was weg. Ik denk dat zij maximaal van de aanwezigheid van broer Hendrik geniet. Maar zij blijft er erg moe uitzien. Hoe komt dit?

Zou Peter willen schrijven. Maar kan geen woord op papier krijgen. Later schreef ik hem dat dr. Nancy Lindsay, van een onderzoeksteam van Harvard University, tot de conclusie is gekomen dat, in tegenstelling tot wat men vroeger dacht, het een positieve bijwerking kon hebben als een student een aantal semesters zijn studie liet liggen. Van de studenten die tijdelijk

hun studie stopzetten, had 49,5 procent betere cijfers toen zij terugkeerden.410

Het is toch eigenlijk godgeklaagd hoe weinig we werkelijk van ander mensen, met wie we deze planeet bewonen, afweten. Ik ben dan misschien een aantal keren in India geweest, maar het is als een kop thee drinken bij de Meilofs in het huis naast me. Je kent ze natuurlijk in de verste verte niet. India is nu ruim 25 jaar onafhankelijk, heeft er 250 miljoen mensen bij - het blijft opmerkelijk dat Nehru twee jaar na Sukarno de onafhankelijkheid verkondigde, mede waardoor er eigenlijk nooit ‘hartelijke’ betrekkingen tussen beide mannen ontstonden411 - terwijl dertig percent van de naar raming 581.200.000 mensen in het land beneden de minimumbestaansgrens leven. Die grens wordt op dertig dollar per jaar geschat volgens A.M. Rosenthal in de Times.412 Het aantal werklozen is op het platteland in de twintig jaar na de bevrijding gestegen van drie tot achttien miljoen. In 1956 waren er 4.000 ingenieurs, die een baan zochten. Nu zijn het er 84.000. Ongeveer vijfenzeventig percent van afgestudeerden kan geen betrekking vinden en emigreert. Dan verwondert men zich over de brain drain. De keerzijde van de medaille laat tal van successen zien, zoals de gemiddelde levensverwachting, welke sedert 1954 is gestegen van 27 naar 53 jaar. Het nationale product vermeerderde met vijftig procent.

Jawaharlal Nehru, de held van India bij zijn leven, wordt nu blijkbaar geherevalueerd in Delhi. ‘There is a fairly delicate, but quite apparent revisionist downgrading of him among some of the people in Government and some of the politicians still in the Congress party,’ aldus Rosenthal. Zou het waar zijn? ‘The revisionist presents Nehru as a fine man, but as a poor administrator, a leader who spent too much time worrying about other nations' business...’ Hij werd op zijn 58ste jaar Prime Minister. Zijn dochter Indira Gandhi is nu 56. Zij is al acht jaar Eerste Minister. Natuurlijk zijn er ook drommen Indiërs die Nehru zijn blijven verafgoden en hem missen. Rosenthal ontmoette mevrouw Gandhi net als ik in haar bureau in het parlementsgebouw. Het lijkt het onverbiddelijke lot van volkshelden dat zij vroeg of laat van hun voetstuk vallen en dat men dan met geheel andere ogen naar hun positie en leiderschap van weleer kijkt.

Professor Sato keerde met me naar Amerbos terug, wandelde

mijn werkkamer binnen, stond voor de muur met dagboeken en zei een aantal keren ‘fantastic’. ‘It is a very important human document,’ zei hij, toen ik de pagina's had laten zien beginnende met 10 juni 1956 toen ik Bung Karno in Rome ontmoette. ‘It is also unique, because no-one does this.’

Hij begon over B.F. Skinner te praten en bleek de Harvard-psycholoog buitengewoon te bewonderen. Hij wilde hem naar Keio University uitnodigen. Ik bood aan het contact tussen hen te leggen, vooral omdat professor Sato op weg was naar Amerika. Ik schreef Skinner meteen een brief.413

‘We do not have so-called philosophers in Japan,’ aldus Sato. ‘Students read philosophical works and study philosophical history. The Japanese do not really develop a philosophy of their own. There are may be ten, or even less, Japanese philosophers. Japanese do not like to express feelings or thoughts in public. Therefore, public speaking like in the West, does not exist. The President of Keio University translated the very first book on public speaking in Japan. The oldest hall for public addresses is at Keio University.’

‘Does no-one speak at a funeral in Japan’ vroeg ik.

‘Yes, but those speeches are rather ritual than emotional or in the personal sphere. Japanese will not express their inner feelings in public,’ benadrukte hij nogmaals.

Was benaderd door de heer S. Kotera van Japan Airlines, die me wilde spreken in verband met een ‘new movement’ in Japan. Hij verscheen op Amerbos om 16.15 uur met een fris inderoos type, Erik Smith (25). Vroeg me zelfs af of ze een gay couple vormden. Ze waren bij professor Frits Böttcher geweest, die ze had doorgezonden vanwege mijn jongste Japan-bemoeiingen. Het ging om de Soka Gakkai-beweging in Japan, die een variant op het boeddhisme moet zijn en zich bezighoudt met ‘basic life values’. Erik vertelde tot twee jaar terug niet te hebben willen trouwen en geen kinderen te willen hebben. Nu heeft hij een vrouw met wie hij zich spiritually één voelt en een zoontje van anderhalf jaar. Dat is dan wel snel gegaan die metamorfose. Het lijkt me geklets in de ruimte, maar de stichter van de Europese afdeling van Soka Gakkai, dr. Eiichi Yamazaki, wil de 21ste hier komen. Dat mag.

Ik vroeg professor Sato een mening over de sg-beweging. Hij zei dat ze ‘gevaarlijk’ waren. Vooral omdat ze van mening zijn en dat ook verkondigen dat zij de enige ware boeddhisten zijn. Ze zijn dogmatisch en willen wereldwijd invloed veroveren.

‘They are saying interesting things and as individuals, a lot of excellent people are among them, but as a mass-movement they are dangerous.’ Wilden ze alleen maar een religieuze beweging zijn, dan was het tot daar aan toe, ‘but they intend to govern Japan.’ Aldus professor Sato.

Arabische zelfmoordcommando's of welke harakiri-plegende mensen ook kan ik niet volgen. Bij Qiryat Shemona hebben leden van het Popular Front for the Liberation of Palestine achttien Israëliërs om het leven gebracht. De (Joodse) New York Times drukt een Associated Press foto af van drie guerrilla's, die dit tot stand hebben gebracht.414 Ze feliciteren elkaar en vooral de middelste jongen is een beauty van misschien negentien, twintig jaar. Het zal je kind maar zijn - of je lover. Premier mevrouw Golda Meir (75) noemde het ‘murder for murder's sake’, wat het natuurlijk ook is. Afschuwelijk, maar hoe je het ook wendt of keert, er is onrecht gedaan aan Palestijnen en Arabieren - door Churchill, Roosevelt en Stalin die lijnen op een kaart trokken en een nieuwe staat in het leven riepen zonder de minste rekening te houden met de mensen, die er woonden - en dit onrecht zal moord en doodslag blijven ontketenen tot men rond één tafel zal zijn gaan zitten om de problemen naar ieders believen op te lossen.

Er zijn achttien Hell's Angels, jongens en meisjes tussen de achttien en vierentwintig jaar, gearresteerd omdat zij het Vondelpark en omgeving onveilig maakten. Dat zijn de rotzakken die die blonde jongen in elkaar ramden. Ze waren uitgerust met leren jacks met hakenkruisen en ss-doodskoppen, nazi-insignes en natuurlijk ook Duitse laarzen, aldus Het Parool, zoals laarzen ook alles met Hitler te maken hebben.

Niko Tinbergen heeft Explorations of an Ethologist (1932-1972) geschreven415. Professor Waddington bespreekt zijn werk in de Times. Hij herinnert er aan dat een wetenschapper zich Huxley's advies ‘to sit down before the fact like a little child’ hoort aan te trekken en Tinbergen dit ook heeft gedaan. De vraag wordt gesteld of dieren tijdens hun leven leren of dat het gedrag van dieren uitsluitend wordt bepaald door hereditaire genen. Tinbergen vertelt: ‘How the young oyster catcher learns from its parents to eat either mussels or cockles but not both, and also learns one or another of a few stereotyped techniques for opening these shells and getting at the meat inside. But he

emphasizes that it is the genes an animal bears that decide what he can learn and at what stage in his life he is teachable. Thus the genes retain their central importance and the learning from experience is still considered as providing only the frills.’ Waddington vervolgt dat Niko Tinbergen feitelijk niet ter discussie stelt waar genen vandaan komen en bij implicatie vasthoudt aan het orthodoxe standpunt dat zij ‘by chance’ totstandkomen. ‘We now know, however, that long continued selection for the ability to learn a useful lesson from experience will so increase this ability, that the lesson may become to some degree genetically assimilated, so that less and less experience is needed to trigger it off.’416 Ik sta hier maar sceptisch tegenover en denk nu even niet aan oesters, maar aan onze fellow creatures. Wat heeft de mens in duizenden jaren van geschiedenisbeleving en van met elkaar omgaan nu eigenlijk geleerd? Misschien is 2 of 3000 jaar veel te kort geweest om veranderingen, gebaseerd op ervaring en harde lessen, zich in de genetische voorplanting te laten manifesteren. Ben toch blij dat Waddington in mijn serie zit.

6 mei 1974

Heb mijn brief naar Peter een paar maal overgelezen, wat niet nodig zou moeten zijn.

De psycho-analyticus Erik H. Erikson noemt Thomas Jefferson: ‘a Protean Man, a man of appearances (...) a many-sided man of many appearances, yet centered in a true identity. But it can also mean a man of many disguises: a man of chameleon-like adaptation to passing scenes: a man of essential elusiveness.’ Hoe meer hij de proteïsche mens probeert te duiden, hoe minder je begrijpt wat voor persoon hij nu eigenlijk is. Een prachtige uitspraak van Erikson vind ik, wanneer hij Jefferson omschrijft als reeds op jeugdige leeftijd te hebben besloten nooit ‘to wear any other character than that of a farmer...’ Alsof je je karakter uit de kast pakt als een tweed jasje. Heerlijk.417

De schrijfster Rebecca West heeft Jan Morris' Conundrum418 gelezen. James Morris was schrijver en journalist - geloof dat ik wel eens iets van hem heb gelezen - en heeft zich laten ombouwen tot dame. Wat me doet denken aan die Volkswagens die je wel eens ziet, die plotseling een Rolls Royce-neus en motorkap krijgen opgezet. Rebecca zegt altijd ieder woord dat

Morris schreef te hebben begrepen. Hij sprak haar aan ‘while I was a woman and he was a man. Now that we are both women, he mystifies me...’419 Of bedoelt Rebecca West she mystifies me? Merkwaardig is dat toen hij nog James Humphrey Morris was hij trouwde en vier kinderen kreeg ‘in a deeply affectionate though fairly passionless relationship.’ Het konijnenrecept. James was vier jaar oud. Zijn moeder speelde Sibelius. Hij zat onder de piano. Later schrijft hij dan: ‘The piano is a bisexual instrument and Sibelius an asexual composer...’ Ik speel nu sinds de jaren veertig piano maar de gedachte om het bespelen van een dergelijk instrument met biseksualiteit te verbinden is beslist nooit bij me opgekomen. Maar James komt als zovele transseksuelen tot de conclusie dat zijn mind in het verkeerde chassis is terechtgekomen, in plaats van ruimte te verlenen aan het overbekende feit dat het niets bijzonders is wanneer mannen soms vrouwelijke gevoelens of gedachten hebben, zoals het ook andersom maar al te vaak voorkomt. Nee: hij was niet tevreden voordat James een Jan was geworden. Rebecca constateert echter dat Jan in haar autobiografie eigenlijk overkomt als James, terwijl ‘Jan not nearly so intelligent sounds like James used to be. Jan overacts to material objects like a woman in a tv commercial,’ aldus Rebecca West die Conundrum eigenlijk een verslag vindt van ‘a strange self-treatment for a neurotic condition...’

In Bilthoven trof ik broer Hendrik aan die bezig was mam te overtuigen dat zij minder last van een vogel in een kooi zou hebben dan van de beide honden, en een vogel bracht ook gezelligheid.420

Ben in een ongewoon droeve stemming en stil, gedeeltelijk door gebrek aan informatie over Peters wel en wee en ongerustheid over zijn zwijgen.

Amsterdam-Genève

Daar gaan we weer. Tom Wicker is een der laatsten der Mohikanen in de Amerikaanse pers. Wicker wijdt recht voor zijn raap een kolom aan de dubbelhartigheid van de Amerikaanse buitenlandse politiek. Geleidelijk wordt duidelijk wat voor een uiterst smerig spel Washington in Chili heeft gespeeld, zowel via de cia als de International Telephone and Telegraph Corporation, met als doel de links georiënteerde president Salvador

Allende permanent de das om te doen. De rol van Henry Kissinger in de affaire wordt iedere keer dat er nieuwe gegevens vrijkomen verdachter. Het is puur maffiabeleid geweest. Kan je nagaan wat we allemaal niet te weten komen. Ik denk trouwens dat de volte face van Peking om met Nixon-Kissinger in zee te gaan - en waarvoor Lin Piao het loodje legde - een soort hek-van-de-dam-reactie in het blok van niet-gebonden landen heeft veroorzaakt. Als er een regime zou moeten zijn overgebleven dat geen zoete broodjes met Washington ging bakken was het dat van Mao. Maar zelfs Peking ging voor Washington door de knieën, al was het maar om Moskou te pesten. Geen wonder dat wankele broeders als Anwar Sadat took their cue from Peking en zichzelf zijn gaan verbroederen met de crooks in het Witte Huis. Allende zou vandaag de dag nauwelijks vrienden, buiten Brezhnev en Castro, hebben overgehouden.

Intussen schrijft James Reston ook al dat Richard Nixon over Watergate zoveel boeken heeft doen uitgeven: ‘Give them more than they will ever read...’ en je bent zeker dat de affaire de doofpot indraait. Gerald Ford moet Koning Richard duidelijk gemaakt hebben dat die vlieger inzake de moord op jfk met het Warren Report ook is opgegaan, dus die methode wordt dan nun ook prompt gevolgd. En de boer hij ploegde voort.

7 mei 1974

Nyon, Zwitserland

Het bezoek aan Francisco Paesa was inderdaad super. De huisknecht haalde me op Cointrin af en reed me snel naar Villa Rajada. Hij zei dat als hij Paesa was geweest, hij allang Dewi's benen zou hebben gebroken en haar in het meer zou hebben gesmeten. Hij maakte zich vooral zorgen over Kartika die dikwijls samen met haar verzorgster mevrouw Azuma naar zijn huis was gekomen. Huilend hadden zij zich dan over het gedrag van Dewi beklaagd. Mevrouw Azuma dreigde constant naar Japan terug te keren maar bleef kennelijk ter bescherming van Kartika.

Francisco verwelkomde me hartelijk. Een echtpaar van een nabijgelegen villa was wezen dineren. Ze dronken koffie met een glas champagne, desastreuze combinatie voor je maag zou Peter hebben gezegd. Voor me op tafel lag een uitnodigingskaart voor Dewi en Francisco van de Comte et Comtesse Bruno d'Oncieu de Chaffardon. Ze zitten nog volop samen in ‘het’ circuit.

Later, na het vertrek van de gasten, gingen we naar Francisco's werkkamer. We hebben van 22.15 tot 00.30 uur intens met el-

kaar gesproken. Ik maakte notities, maar allerlei andere flarden van uitspraken razen door mijn hoofd.

Volgens Francisco kom je er in de moderne wereld niet meer met public relations alleen: het gaat om het bedrijven van p.r. plus politiek. ‘Alles is eigenlijk politiek,’ zei hij. ‘That's why I stay out of it. Even if I would be offered to become Prime Minister of Spain I would refuse. The world is short of all sorts of commodities: gold, metals, everything. What it is not short of is money. There is much too much money going around. Even to build a shoe-factory in Italy, nowadays, is a political matter. We seem to be moving towards full socialism in the world!421 But I am truly neutral. I live in Switzerland, while I am a Spanish citizen.’ Hij vertelde bezig te zijn met het opzetten van een Saoedisch tankerbedrijf: ‘And they asked me to build harbors, hotels, everything.’ Hij zei verder: ‘The Saudis realize very well that the windfall of oil income - which will go on - would last only some five years, so they are planning accordingly.’ Hij had op weg naar Riaad een bezoek aan het Vaticaan gebracht, waar hij om assistentie had gevraagd in zijn gevecht met de Zwitserse banken en de Zwitserse autoriteiten. Het zou me niet verwonderen, wanneer hij zich al die moeilijkheden op zijn hals had gehaald als gevolg van de liaison met Dewi. Wie weet heeft zij er de hand in gehad.422 ‘They don't like her here,’ zei Francisco in ieder geval, ‘you know the Swiss...’

Francisco vervolgde dat succes dikwijls fataal was. ‘Olieminister Yamani ‘who knows more about the oil business than anyone else, is such a successful man. I am afraid he will be ousted within one year. He is too successful and made himself too many enemies.’ We bespraken vervolgens de mogelijkheden van mijn contacten met dr. Jermen Gvishiani om zaken met de Sovjet-Unie te ontwikkelen. ‘If we intend to succeed in Moscow, we must design a political-economic plan in this land of perpetual planners. We must draw up a complete comprehensive plan. When I went to the Vatican to discuss obtaining my Swiss licences, they said, “you never asked us anything, what do you want”. They next asked me to draw a plan for them - now here it is easy, all they want is money!’

Hij vertelde dat Spanje zes miljard dollar aan reserves had: ‘In a land that is underdeveloped and needs everything.’ Toevallig zag ik in de Herald Tribune vandaag dat de reserves van Spanje dit jaar waren gedaald van 6.8 miljard dollars naar 6.3, dus dat klopte. Hij achtte het mogelijk om Spaanse investeringen in de

Sovjet-Unie te bevorderen. Hij dacht overigens dat het feit dat Philips nog altijd niet bereid was Jermen Gvishiani officieel te ontvangen niet zozeer een zaak van anticommunisme maar eerder van marketing was. ‘Why should Philips learn the Soviets what they want to know, why teach them, and then they will begin producing items much cheaper?’

‘Okay, maar waarom zit Grundig dan wel in de ussr?’ vroeg ik hem.

‘All we have to do is start a Philips factory in Saudi Arabia and then bring in some Russians in Arab gowns,’ antwoordde hij. In La Paz had hij een ontmoeting gehad met de president van Bolivia, die hem om financiële informatie had gevraagd. Francisco lichtte het staatshoofd in, die op een gegeven moment zei: ‘But my Minister of Finance told me...’

‘Well, he is cheating you,’ had Francisco geantwoord. De minister was een paar dagen later ontslagen. Hij was van mening dat Irak en Koeweit de meest ‘sensible development plans in West Asia’ ontwikkelden.

‘Prior to doing business in the ussr we must know much more about the country. It's a pity you are not there more often. What are they doing in housing development? What are they importing? I have some 200 specialists in all fields. We could help them. How do they set up factories? What advice do they need? I cover, if need be, the entire technical field. But what they should do first is centralize their foreign financial deals. They have a Bank in Zurich through which all deals with Eastern Europe are handled. They do always pay, but they should issue first obligations of payment for 60-90 days. Banks buy up these obligations but in the mean time some 15 to 20 percent is lost.’423

‘Now, I have a fantastic idea,’ riep hij opeens. ‘Imagine we set up a Bank to centralize all these payments? It could be backed up by Soviet gold, although they probably do not have as much gold as they say they have. At times, they sell some, but the Swiss banks are discrete about it.’ Hij vond dat er een methode moest worden gevonden de Sovjets te helpen hun isolatie in de internationale geldwereld te doorbreken.

‘How,’ vroeg ik?

‘You must ask Gvishiani detailed information on how the Soviets pay for their merchandise.’ Hij noemde als voorbeeld dat wanneer de Russen een fabriek in Brazilië zouden bouwen, ze extra problemen met het vervangen van onderdelen zouden

hebben. Dit is wat Abdelkadir Chanderli eveneens aanroerde ten aanzien van de Algerijnse gasindustrie, waarvoor apparatuur uit Nederland werd geleverd, waarbij iedere reparatie door Nederlandse monteurs (met Nederlandse onderdelen) moest worden uitgevoerd.

‘The problem with the ussr is inside the system. What they really need is a lot of advise and assistance,’ aldus Francisco. ‘I am not interested in one deal and make, say 10 million dollars. I am interested in creating something worthwhile for the future. We need to develop the brain to bring balance in the differences between eastern and western Europe. We would have to know, for instance, what is their view on a world energy-crisis. In this day and age you need to play a very strong game with a strong view on the economy of the world and its development. They could cause havoc on the London metal market, create a panic and make a quick 100 million dollars. But they do not know the game. In fact, the Soviets have the same problems in the outside world, as I have presently in Switzerland, just because I do not have an insight into the inside Swiss games. How are they informed in Moskou about what is happening inside the free market system?’ aldus Francisco Paesa.

Aan het onderwerp Dewi kwamen we als allerlaatste toe, hoewel ik me had voorgenomen dit te vermijden. Hij bleek zeer bezorgd te zijn over Kartika's lot en het complete voorbeeld dat de moeder haar dochter voorhield. Hij vond dit eigenlijk misdadig en niet te verontschuldigen. Sinds hij Dewi kende is hij al enige tijd in de vernieling met hoofdpijnen, leverproblemen, en ‘mauvaise humeur’. Er waren tijden dat hij nauwelijks meer kon denken. ‘I adore her, but she is out of this world, and I mean out.’ Hij adviseerde haar dat indien het haar ernst was om het imago van playgirl kwijt te raken en een eind te maken aan haar huidige ‘trip’, zij gewoon een jaar niet buiten Villa Rajada zou moeten komen. ‘You are out of your mind,’ had zij geantwoord. ‘Do you know,’ vroeg Francisco, ‘how Japanese can harp on one subject? I gave her a Rolls Royce for 30.000 dollars and after six months she said she needed it in Paris, and now it sits there in a garage. And why did she need it there? To have a series of pictures taken, inside the car, outside, and on the car and all this to show off in Japanese papers. One day I opened a Spanish magazine, and there she was, getting out of her Rolls...’

‘Really, she is now may be 31 or 34, who knows? I am 38 now. But she is destroying herself. I tried to talk to her, but she wants to live a kind of movie-scenario. I called her Friday. She could

have come here, but she had to go to London to some sort of silly marriage (Henriette Bentinck met de Britse reclametycoon Richard Thompson). If she does feel anything, she should have come here. Why would I wait for her? I am happy now, since she again lives in Paris. No more problems. And, above all, I can work again.’

Gare de Lausanne

Ik denk aan Inez Röell en die fateful days in de vroege jaren vijftig. Zal ik François Gonet contacten.424 Nee.

Francisco tekende zijn deal met koning Feisals broer voor een Saoedi tankervloot. Zijn contacten lopen regelrecht naar de top, ook met olieminister Yamani. Dewi moet de weg hebben gebaand. ‘I took eight people there,’ zei hij, ‘and we stayed for seven days for conferences and talks. You have no idea how Arabs do business. They pose each time the same questions from different angles. Then the seventh day there was a lunch at the sea-front - imagine never any liquor or any women - the papers had been drawn up and were signed.’ Hij zei door deze overeenkomst nu een omvangrijker bedrijf dan Aristoteles Onassis te zullen vormen. Ik vermoed dat hij bedoelde dat hij Onassis voorbij zou stevenen in belangrijkheid. De schepen zouden in Spanje en Japan worden gebouwd. ‘Holland?’ vroeg ik. ‘Perhaps.’ Ik vroeg hem een curriculum op te stellen om aan dr. Gvishiani te kunnen doorgeven. Ik kon het ophalen bij Barbara in zijn kantoorsuites in het gebouw van de Swiss Banking Corporation.425

Mohammed Kassas (53), bioloog en lid van de Egyptische Academie van Wetenschappen, logeerde in Hôtel du Lac in Morges. Zit op een terras te schrijven. Er cirkelde een gevaarlijke roofvogel. De zwaluwen raakten in absolute paniek. Waarom blijven ze als gekken rondvliegen? Waarom verbergen zij zich niet in een hoekje van een rots of een boom? Er ligt een zeilboot in de haven waarvan de weerspiegeling tot op de kade reikt. Hoe werkt dat? Ik schrijf de geschiedenis van een armzalige mosquito.426

Professor Kassas is van huis uit een ‘desert specialist’, zei hij. Hij woont hier een conferentie bij van een zusterorganisatie van het World Wildlife Fund. Ik zei het opmerkelijk te vinden dat ‘zijn’ president Anwar Sadat naar het andere uiterste was door-

geslagen en nu over de crook Kissinger sprak als dear Henry, ook al was het historisch gezien nog niet in de mode Kissinger als directe handlanger van Nixon als zodanig te omschrijven. ‘Tenslotte is Kissinger de architect van sommige van de smerigste ontwikkelingen uit onze tijd, wat er bijvoorbeeld allemaal in Vietnam is gebeurd na 1969 en nu weer met Salvador Allende in Chili.’ ‘You are telling me!’ aldus Kassas, die kennelijk au courant was. Het was al gauw duidelijk dat professor Kassas zich met andere zaken dan woestijnen bezighoudt. Hij constateerde bijvoorbeeld - zoals dr. Margaret Mead ook zegt - dat de 21ste eeuw zich zal onderscheiden als de eeuw van de psyche en het menselijke gedrag. Het ware te hopen. Zonder dit hete hangijzer enigermate in de hand hebben - of begrip te ontwikkelen voor wat er in bovenkamers feitelijk gebeurt - komen we er natuurlijk helemaal nooit.

Een ontzettend oud dametje, zwart hoedje, hele dikke brillenglazen, witte stok in haar magere gerimpelde bleke hand(je) moest ik steun geven bij het afdalen van de stationstrap. Kreeg er rillingen van.

Zag Frederico Fellini's Amarcord. De opnamen zijn dikwijls prachtig, maar waarom het vele geschreeuw?

Willy Brandt is afgetreden. Dat is een ramp. Ik belde er met broer Theo in Lugano over. Hij zag Brandt juist graag vertrekken. Met Helmut Schmidt zou de zaak strakker gaan lopen, wat hij toejuichte. De handel met de ussr zou niet worden gehinderd. Dow Chemical had nu ook een kantoor in Moskou geopend.427 Hij was met Francisco van mening dat waar het Kremlin allereerst voor diende te zorgen was de roebel ‘convertible’ te maken. Hij beschouwde de Brazilianen als ‘excellent trading partners, that paid up well’ en was ook dit met Paesa eens. Bij mij is de gedachte opgekomen Theo en Francisco samen te brengen.

Willy Brandt is ‘afgeschoten’ als gevolg van spionage tot aan zijn schrijftafel. Waarom dit te riskeren waar Brandt een ‘God's gift’ was voor het proces van ontspanning? Waarom stelde Nixon zoveel belang in wat er in Bonn gaande was? Wanneer Giscard in Frankrijk wint swingt West-Europa terug op de vvd-lijn. De werkelijkheid zal steeds verder vooruitlopen op wat ‘men’ als werkelijkheid ziet. Ik geloof dat Brandt absoluut oprecht was in zijn streven naar detente, evenals zijn vriend Bruno Kreisky trouwens. Hij had al moeite genoeg om Duitse kiezers er van te overtuigen dat er geen alternatief is voor ontspan-

ning. Nu verraden de Reds zelf zijn sincerity en veroorzaken het schandaal waarbij hij keldert.

Metamorphosen van Richard Strausz voor 23 strijkers. Altijd weer prachtig.

Ieder jaar sterven 655.000 Amerikanen aan 100 verschillende typen kanker. En de ddr plaatst een mannetje in het kantoor van Brandt, alsof hun bestaan ervan afhangt.

President Idi Amin runt toch wel een bende savages. Onlangs werden negen ministers en voormalige ministers gekidnapt en vermoord. De opperrechter van Oeganda werd uit de rechtszaal opgehaald en koud gemaakt, een chirurg tijdens een operatie gearresteerd en een bankdirecteur eveneens. Vele lijken worden nooit meer teruggevonden. Meneer Amin heeft een legertje van 3000 ‘stillen’, die deze operaties uitvoeren. Michael Ondoga (34), een voormalige minister van Buitenlandse Zaken, ambassadeur in Moskou en luitenant-kolonel, bracht zijn zoon naar school. Een Peugeot 504 ‘screeched to a halt’ meldt Dial Torgerson,428 grepen de heer Ondoga - zijn zoon probeerde hem te beschermen, maar hij werd door drie man over een heg gesmeten - en de vader werd later in de Victoria Nile teruggevonden. ‘On March 24, men of the mechanized Malire Regiment running wild, went to the apartment of the Army Chief of Staff, General Hassan Malera, whom they hated. He was not there. The soldiers killed his wife and five children. After Amin faced down the troops and forced them back into their barracks, he agreed to fire General Malera...’

Newsweek noemt Idi Amin: ‘A kind of cross between the Mad Hatter and Genghis Khan.’ ‘Welnee,’ zegt majoor Iain Grahame, de voormalige compagniecommandant van Amin in de Kings African Rifles - nu aan het boeren in Suffolk: ‘you could have gotten worse than Amin.’429 Op de vraag van Peter Webb of de wereld Idi Amin misschien verkeerd heeft begrepen antwoordt de Britse majoor: ‘Definitely! And he certainly has been misrepresented and misunderstood. For instance, it is common opinion with English people that I have talked to that the man is mad, but I can state quite categorically, that he is not mad (...).’ Hoe lang is het geleden dat de majoor Idi Amin in zijn regiment had? Houdt hij er wel rekening mee dat people change of ze nu hoofdredacteur van een krant worden of hoofd van een staat? Ik heb al vroeg als journalist geleerd dat firsthand informatie - zelf naar Sukarno toegaan in 1956 - en oordelen over toestanden in verre landen onontbeerlijk is. Maar heb ik

er wel voldoende mee rekening gehouden dat Bung Karno van 1956 in een aantal opzichten niet meer de Bung Karno van 1966 was?

8 mei 1974

Hotel du Lac, Morges

Verlang terug naar Amerbos, mijn oase. Professor Mohammed Kassas toonde me de lijst van deelnemers aan de 54ste Board meeting van de International Union for Conservation of Nature and Natural Resources waarvoor hij hier is. Er nam één Indiër, één Iraniër en geen Afrikaan verder aan deel, dus ik vertrek.

Het laatste nieuws! Richard Nixon en John Ehrlichman (eerlijke man) hebben nu bekendgemaakt dat hun besluit om minister van Justitie John Mitchell voor de schandalen van Watergate te laten opdraaien en alle schuld op hem te schuiven ‘was a more difficult decision than the decision to invade the Kingdom of Cambodia!’ Mijn God. Nixon is nog een veel groter gevaar dan ik in 1968 (toen ik met hem meereisde) vermoedde. Het aftreden van Brandt schijnt toch zowel in West- als Oost- Europa surprise and anxiety te hebben veroorzaakt. In Brussel verwachtte men dat het aftreden van een man ‘so devoted to the building of a united Europe could only prolong the European market's current period of crisis’. Max van der Stoel heeft gezegd: ‘It is tragic that a man who has done so much to improve East-West relations should be brought down by an incident involving an East German spy.’ Daar ben ik het mee eens. De kansen van François Mitterand voor het presidentschap zouden er achteruit op zijn gegaan.

Vlieg met twa 833 naar Amsterdam terug en realiseer me dat dit toestel doorvliegt naar New York, naar Peter. Wat zou ik graag blijven zitten.

 

(wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums