Logo DBNL
Memoires 1973 (2004)

Memoires 1973

(2004)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Tokio

17 oktober 1973

Hongkong-Tokio, panam flight 846

Ben soms bang voor de snelheid waarmee de uren en dagen voorbij waaien. Dagen dat ik mam niet zie en niets voor haar kan doen op haar oude dag. Ben ook gauwer moe na lange wandelingen. Word zelf natuurlijk ook ouder. Nam de ferry naar Hongkong. Je moet ook hier overal een zakdoek voor je gezicht houden door de benzinestank. Mensen lijken er immuun voor te zijn. Ik in ieder geval niet. Heen ging de zon onder; terug lagen de heuvels en de stad schitterend verlicht om de ferry heen. Waar halen ze de energie voor al die lampen vandaan? En waar komt de energie over twintig jaar vandaan? Wie denkt aan het jaar 2000? Mevrouw Gandhi zei tegen me: ‘All along there have been profets of doom, I am optimistic...’ Maar Albert Szent-Gyorgyi heeft me duidelijk gewezen op het onderscheid tussen vroeger en nu: ‘Now, the world can no longer afford a single mistake’ waarmee hij onder andere een confrontatie met atoomwapens bedoelde.

Blijf in vele vormen van mijn hele wezen aan Peter gebonden. Heb hem veel brieven en kaarten geschreven zoals aan mam en broer Theo. Ik schreef Casper Bake: ‘Lief ventje...,’ wat hij ook is natuurlijk. Toen ik opstond hingen er wolken boven de stad. Ik ben maar meteen vertrokken. In de krant stond dat een tyfoon onderweg was naar Hongkong. Probeerde nog Dewi's vriend en uitgever Adrian Zacher te vinden, wat mislukte.

Imperial Hotel, Tokio, Room 630

Egbert en Yvonne Kunst hadden vanavond een diner musical bij de Belgische ambassadeur, waar een strijkkwartet bij aanwezig was.

Kocht Kakuei Tanaka's boek Building a New Japan, A Plan for Remodelling the Japanese Archipelago.358 Hij lijkt me een energieke politicus. Hij schreef: ‘What I have done here is to launch a realistic action program aimed at a sweeping revision of land uses embodying as its main tools nationwide industrial relocation

and the formation of national information and communications networks, so that we Japanese may solve the immediate difficulties facing us and may be able to create a spiritually affluent life in pleasant surroundings. My book is a blueprint for this grand design.’

Uit ander materiaal dat ik bestudeerde, maak ik op dat Tanaka internationale diplomatieke initiatieven heeft ontplooid dat zijn land - economie en industrie - wereldwijd openingen heeft bezorgd. Dit lijkt me een belangrijke ontwikkeling. Afgezien van een bezoek aan Nixon in Californië heeft Tanaka zojuist een zestiendaagse reis naar Europa en Moskou afgerond. In Londen werd verwacht dat koningin Elisabeth II naar Japan zal komen, wat een doorbraak is na de Tweede Wereldoorlog en het Britse gezichtsverlies in Azië. In Den Haag zijn ze nog niet zover. In Parijs werd besloten de Mona Lisa op toernee naar Japan te zenden, terwijl in Bonn de suggestie werd gedaan dat West-Duitsland en Japan samen de Siberische olie zouden kunnen gaan ontwikkelen. Maar in Moskou kreeg hij te horen dat Leonid Brezhnev geen andere partners in Siberië wilde hebben dan Japan.359

De Japanse afdeling van de Club van Rome laat me een paar exemplaren van mijn in Japan verschenen Club van Rome-interviews bezorgen.360 Vind dat toch wel een belevenis.361



illustratie

Japanse petrochemische bedrijven hebben met gifgassen bijen verjaagd en gedood. Nu worden bloemen met mensenhanden bevrucht om honing te kunnen maken. Premier Tanaka wijdt een hoofdstuk in zijn boek (p. 37) aan Tokyo's Cherry Blossoms Are Dying. ‘Until very recently mankind has been living in a natural cycle, obtaining materials from nature, processing and consuming them, and discharging waste but within nature's self-cleansing capabilities, thus maintaining a natural balance.’ Dan spreekt de Eerste Minister over ‘air and water pollution’ en hoe ‘sulfur dioxide’ voor maar negen percent wordt verwerkt. In de baai van Tokio zal in 1975 1.130.000 ton gifgas in de atmosfeer komen, wat een toename van 200 procent is vergeleken met 1968. Tanaka vervolgt: ‘Close observation of cherry trees (Prunus yedoensis) in Tokyo also shows the clear effects of air pollution. The petals on these trees are thinner, the colors more faded, end the leaves smaller than on trees in less urbanized areas...’ Je rilt bij de gedachte hoe het in het jaar 2000 zal zijn. Allemaal zeggen ze hetzelfde. Niemand doet iets. Onvoorstelbaar: twee landen in de vn hebben voor het regime van maarschalk Lon Nol in Cambodja gestemd, de Verenigde Staten en de Fiji-eilanden. Zelfs Suharto schijnt zich maar liever van stemming te hebben onthouden. Intussen deelde de officiële woordvoerder van Buitenlandse Zaken in Jakarta mee dat de gevluchte Thaise basterd Kattikachorn ‘populair’ was in Indonesië. Bij wie? De Suharto-kliek of het Indonesische volk? Heb een pittig briefje aan die kletsmajoor geschreven; twee keer, want de eerste versie was te pittig en te waar. Emile van Konijnenburg adviseerde immers meer in vragende vorm bezwaren te lanceren.

Japanners voelen wel dat je naar ze kijkt en soms flitst er iets in hun ogen, maar grosso modo kijken ze niet echt terug. Dat schijnt taboe te zijn. Heel vreemd. Zij kennen die frontal clash van vier ogen, zoals wij opereren, helemaal niet. Wanneer je dat immers wel gewoon doet, weet je in de meeste gevallen meteen hoe laat het is. Ze werken hier voornamelijk nog altijd liever met geisha's. Een tafeltje verderop zitten twee Japanse jongens dermate intens met elkaar te praten dat ze nog steeds hun rijst-met-kerry-prak niet hebben aangeraakt. Deze stond er al toen ik ging zitten. Heb de neiging te vragen of ik het voor ze zal verorberen, want ik wacht nog steeds.

18 oktober 1973

Prachtig weer; dan kan de dag niet meer stuk.

Daar gaan ze weer, de enge robots in hun kantooruniformen,

pak, das, wit overhemd. Hoeveel zijn er niet van? De kuddes kantoorpersoneel zijn eindeloos. Het is een uniforme parade van voor mij mensen met allemaal dezelfde uitdrukkingsloze smoelen als in Moskou.

De hogere bonzen laten zich naar kantoor rijden en zitten stijf achterover leunend in hun zwarte limousines. De chauffeurs dragen onberispelijke witte handschoenen. Er wordt in auto's ruim gebruik gemaakt van gordijntjes en antimakassars, net als in Moskou. Daar zitten ze dan de hoge heren zwelgend in hun eigen belangrijkheid. Bespottelijk. Intussen zien de politieagenten eruit als Amerikanen, althans hun uniformen en uitrusting is naar Amerikaans model.

Op 24 en 25 oktober 1973 zal de Club van Rome hier in het Imperial Hotel vergaderen. Ik heb de deelnemerslijst gezien. Ik zal de hoeveelheid gesprekken voor deel II aanzienlijk kunnen uitbreiden.

In Time362 staat een verschrikkelijke foto van een groep door Israëlische parachutisten neergemaaide Syrische commando's. Dit soort lugubere opnamen vind je bij voorkeur in Amerikaanse tijdschriften. Ik gruwel ervan. Dewi Sukarno zei me eens dat ‘Bapak looked at women with the eyes of a mother.’ Afgezien dat dit onzin was - gezien haar jonge leeftijd zal hij misschien naar Dewi hebben gekeken als een vader - vraag ik me af met welke ogen ik naar zo'n foto staar. Ze zijn hartverscheurend en werken verlammend op me. Ik projecteer in ieder geval dezelfde gevoelens als voor mijn vrienden. Zie ik in die vermorzelde guys verloren kansen voor een feestelijke ontmoeting? De wreedheid van het vermoorden van leven heeft er in ieder geval mee te maken. Zoals ik ook niet op televisie kan kijken naar een luipaard die een antiloop in de keel grijpt.



illustratie

Saburo Okita heeft via Tanaka's privé-secretaris, meneer Kiuchi, geregeld dat ik de premier zaterdag zal ontmoeten.

In Washington is er veel te doen geweest. Spiro Agnew is van het toneel verdwenen. Na 56 uur benoemde Nixon als nieuwe vice-president Gerald Ford, een man die deel uitmaakte van de befaamde witwas-commissie van opperrechter Earl Warren en meehielp de waarheid over de moord in Dallas onder het karpet te werken. Bovendien schreef deze zak een boek Portrait of the Assassin363, alsof Lee Harvey Oswald werkelijk de moordenaar van jfk zou zijn geweest. Ford zit in de zakken van de cia en de leugenaars, en geen wonder dat een andere chronische bedrieger, Nixon, hem naar het Witte Huis haalde. Dit kan gewoon allemaal zonder dat er verder een haan naar kraait. Maar Time is van mening dat ‘The School of Scandals’ in Washington uiteindelijk minder gevaarlijk is dan de rivaliteit tussen de superpowers in het Nabije Oosten ‘with its dangerous possibility of enmeshing the superpowers.’364 Zo is het natuurlijk precies.365

Minoru Shimizu wijdt in de Times of Japan vandaag een artikel aan de succesvolle diplomatie van Kakuei Tanaka. Hij schijnt namelijk nogal onconventioneel te werk te zijn gegaan bij zijn gesprekken in Moskou, waar hij van verscheidene zijden in Japan voor werd gecomplimenteerd. ‘Tanaka-style diplomacy,’ zegt Minoru, ‘means the fortright presentation of an argument on a play-it-by-ear basis. Er wordt gesproken over ‘bulldozer diplomacy’. Er was zelfs een directe confrontatie met Brezhnev, die zich ergerde dat Japan de kwestie van door de Sovjet-Unie bezette Japanse eilanden geregeld wilde zien. ‘Brezhnev told Tanaka to cut it out, but the Premier, his face livid with anger, stuck to his gun,’ aldus Minoru.

Er waren vijf vertalers voor mijn boek. Een van hen, Shiro Nagao, was behulpzaam met het arrangeren van de verschillende gesprekken die ik in Tokio wilde hebben. We stelden een lijst op. Professor Shumpei Kumon was de projectleider van de uitgave van mijn boek. Hij zou de verschillende gesprekken voorbereiden, maar had absoluut niets gedaan. Er volgde een confrontatie toen hij in het Imperial opdook. Ook zei hij dat er in Japan geen persconferenties werden gegeven voor een boek dat werd gepubliceerd. Dit was het eerste wat Egbert Kunst me had

geadviseerd te doen. Ik kreeg dan ook de indruk dat Shumpei loog. Een gesprek met Tanaka in deel II was niet in het belang van mijn publicatie en zou het boek schaden, zei hij ook nog. Hij had bezwaren tegen andere namen. Ik dacht: die man is niet goed bij zijn hoofd, maar dat heb ik maar niet laten blijken. Ik verkondigde wel: ‘Dan wordt het de hoogste tijd, meneer, dat we eens in Tokio iets doen, wat hier blijkbaar ongewoon is’. Hij antwoordde dat het pijnlijk voor mij zou zijn als er niemand kwam opdagen. ‘If they don't, to hell with them, it shows how stupid they are.’ Ik realiseerde me dat dit voor Japan ongewoon sterke taal was, maar er moest iets gebeuren. Shumpei zei dat er al één miljoen yen voor publiciteit was uitgegeven. Ik dacht dat hij opnieuw loog, maar hij toonde een krant waarin een advertentie van meer dan een halve pagina was geplaatst, die een half miljoen yen had gekost. Er waren zelfs kranten geweest die een advertentie hadden geweigerd omdat ze of de advertentie vervelend vonden, of het boek zelf, of de uitgever. Ik zei dit een schandaal te vinden. ‘You need a revolution when this is true,’ en legde uit dat De Telegraaf ook tegen mij is maar wel een voorpagina- advertentie van Bruna opnam omdat ervoor werd betaald. Toch hield hij vol dat als we journalisten voor een gesprek over het boek zouden uitnodigen, ze misschien om die reden al tegen mijn boek zouden zijn en er negatief over zouden schrijven: ‘because it is not done.’ Ik gaf het op. Wat me trouwens opviel was dat Shiro Nagao halverwege het gesprek van mening veranderde en het met Shumpei Kumon plotseling eens was. Weet ik wat Shumpei in het Japans tegen hem heeft gezegd?

De professor wilde ook glashelder maken dat ik in mijn komende boek Japan niet onder de Derde Wereld-landen moest rangschikken: ‘because that would insult us’. Het zou me niets verbazen, wanneer hij later rondbazuint dat het aan hem te danken is dat ik dit onderscheid maak. Geen haar op mijn hoofd dacht erover dit land op één lijn met Kameroen te plaatsen. De man maakt me achterdochtig door zijn manifeste ambitiousness. Hij ging niet dwarsliggen toen ik zei de Japanse communist, Tetsuzo Fuwa, te willen interviewen. Ik belde diens hoofdkwartier. Hij was op verkiezingstournee. Zijn assistent stamelde: ‘I speak only Russian.’

Egbert Kunst kwam me, met Yvonne, ophalen. We reden voor het diner naar de Press Club. Die man verandert nooit. Dat is aan zijn eenzestiende deel Javaans bloed te danken net als ik. Hij kan hier als wetenschapattaché zo lang blijven als hij zelf wil. Hij lijkt dit ook te zullen doen. Ik bestelde natuurlijk een

paar eenvoudige gangen, maar Egbert liet zich eerst een garnalencocktail goed smaken en koos zeker niet de simpelse schotel op het menu. Wie weet kon hij de maaltijd declareren.

19 oktober 1973

Egbert: ‘Wanneer Luns bij ons in de staf op de ambassade in Washington rapporteerde, zat dr. Van Roijen er altijd met een uitgestreken gezicht bij en lachte nooit om de moppen van de minister. Het was maar al te duidelijk dat Van Roijen hem niet moest.’ Ik deed uitgebreid verslag van wat zich in Holland rond Luns en Van Roij en - en Drees niet te vergeten - had afgespeeld en hamerde op het feit dat ik nooit zou begrijpen waarom Van Roijen bleef weigeren zijn mond open te doen. Kunst, als bezoldigd diplomaat, deed er op dit punt het zwijgen toe. Jammer.

De schoolkinderen gaan in uniform naar school. Japanners zijn buitengewoon ordelijke en gedisciplineerde mensen, dat is duidelijk. Vraag me echter af of de basic characteristics van Japanners niet toch zijn aangevreten door modern affluency.

Tokyo University, 08.15 uur



illustratie

Heb een afspraak met professor Shumpei Kumon en Shiro Nagao. De laatste is aardig, maar een zenuwpees.

Het is prachtig zonnig weer. De gebouwen op de campus lijken op oude pakhuizen die in geen jaren zijn gebruikt. Het doet je allemaal denken aan een oude, onbewoonde, vervallen villawijk. Dat had ik niet verwacht. De studenten dragen zwarte

uniformen. De meisjesstudenten zie je met andere meisjesstudenten. Boys with boys. Je ziet ze niet samen. Vreemd. Dan moet ik wel even denken aan Kelloggs Community College in de vs. Dat was andere koek, maar daar barstte het weer van de vijvers en fonteinen en de bibliotheek had nauwelijks boeken. Gisteravond kwam een tukan pietjiet naar mijn kamer. Een aardige frisse jongeman met zalige handen. In tegenstelling tot Singapore vroeg hij me te beginnen met op mijn rug te gaan liggen. Ik dacht: Hoera, dat begint prima. Maar hij kwam absoluut niet in de buurt van mijn genitaliën. Het hinderde ook allemaal niets. Hij deed een marvellous job. In Singapore had de bejaarde Chinees opgemerkt dat het hem verbaasde dat ik een langzame erectie had gekregen. Wat wil je? Bij deze jongen had ik een lat als een lier. Gelukkig werkt dit nog altijd bij mij volgens sex appeal. Een uur lijkt als het super gaat op een kwartier. Het kostte maar 1.750 yen.

Professor Kumon had wel gezegd dat een persconferentie voor mijn boek anders zou liggen als de Nederlandse ambassade de bijeenkomst sponsorde. Gisteren had Egbert Kunst nog gezegd: ‘Als er iets is wat ik voor je kan doen, terwijl je hier bent of wanneer je wilt dat we iets voor je doen, laat het me weten.’ Ik belde Egbert prompt en vertelde dat professor Kumon adviseerde om een persbijeenkomst met steun van de Nederlandse ambassade te arrangeren. Tenslotte publiceerde ik als Nederlands journalist een boek in Japan. Egbert reageerde echter volkomen non-committal. Hij zei te zullen nagaan wat de regels waren en of zoiets van regeringswege kon worden ondernomen. Ik benadrukte dat zowel professor Frits Böttcher als Aurelio Peccei naar Tokio onderweg waren en er zeker bij aanwezig zouden zijn. Het hielp niets. Egbert bleef vaag.366

Kumon stelde ook voor dat ik Katsuichi Honda zou interviewen. Maar hij liet er meteen op volgen: ‘Ik begrijp eigenlijk niet waarom ik die naam suggereer, want Honda is a mean basterd.’

Wat kunnen badhanddoeken toch belangrijk zijn. Nergens tijdens deze reis trof ik behoorlijke towels aan. Maar in het Imperial Hotel zijn ze super, zacht, in roze en oranje.

Er schijnen Noord-Koreaanse piloten voor Arabische legers te vliegen. Prima. De Israëli's ontdekken dergelijke verrassingen met hun oorlogsoptreden. Koning Feisal is bezig de toevloed van olie naar Amerika te verminderen of geheel af te snijden. Nu

vragen Engeland, Frankrijk en andere landen aan Washington niet via hun grondgebied wapens naar Israël te sturen.

Bernard Krisher367 bleek absoluut niets te weten over de Club van Rome. Saburo Okita kwam bij hem thuis eten en schijnt er met geen woord over te hebben gerept. Hoe werken zulke zaken? Saburo is nog wel voorzitter van de Club hier.

Samen met Shiro probeerde ik professor Toshiki Shimazaki te bereiken. Hij wordt een Freudiaanse psychiater genoemd. Het enige wat hij antwoordde was ‘moshimashi’, wat hallo schijnt te betekenen. Shiro vertelde dat hij wel degelijk Engels sprak maar deed alsof hij me niet verstond. Gezellige mensen, die Japanners. Shiro die met hem Japans sprak gaf door dat de professor tegen hem had gezegd de Club van Rome te haten. ‘Toen ik B.K. Skinner noemde uit je boek was het helemaal mis.’ Shiro zei dat de ervaring met psychiater Toshiki zijn maag deed omkeren.

Imperial Hotel, Grill Room

Veel geluiden van gesprekken die ik opvang doen me aan het Japanse gewauwel tussen Dewi en Mrs Azuma denken. Wanneer hier een rijtje Japanse zakenlieden binnen marcheert, voorafgegaan door een zeer jonge gerant, smoking, spits, slim en ernstig gezicht, dan staan de obers en het overige personeel als knipmessen te buigen, maar de binnenkomende heren nemen er niet de minste notitie van.

20 oktober 1973

Ik moet zeggen, vandaag op de perrons en in de treinen, evenals op straat, zien de jonge mensen er toch wel aantrekkelijk uit, in hun kale jeans, tight at the waste, cashmere sweaters en brede leren riemen. Sommige Japanse jongens zijn gewoon beauties. Heb ook maar eens garnalen besteld. De saus was zalig. Ik wilde dat ik mam en Peter zou kunnen laten meegenieten van dit alles. Kan niet als Peter na het eten doet op mijn hoofd gaan staan, maar ik moet wel gaan lopen.

Telefoneerde de antropoloog Chie Nakane in Stanford, Californië, waar zij momenteel verblijft. Ik zal haar in Amerika interviewen, waar zij voorlopig gastdocente is.

Later kwam de masseur Nishi naar mijn kamer. Splendid job. Hij zei alleen met zichzelf te masturberen en trok een vies gezicht bij de gedachte dit bij een ander te moeten doen.

Er arriveerde een lieve brief van mam.

Ontbeet met Hugo Thiemann van het Bartelle Institute in Genève, vriend van Aurelio. Hij vroeg of ik de Delphi Methode kende, ontworpen door Olaf Helmer, een Duitser in de vs. Aan negentig wetenschappers was een questionaire toegezonden. Daarop had men de antwoorden aan elkaar toegezonden en werd de vraag gesteld of de antwoorden van collega's hen wellicht tot andere gedachten hadden gebracht. Daarop werd dezelfde procedure gevolgd met andere mensen, geen wetenschappers. De antwoorden waren ongeveer dezelfde als de wetenschappers hadden gegeven.

‘I am more confused about “growth” than ever,’ aldus professor Thiemann. ‘It is always the word “if” - “if”, I do so and so, then, etcetera.’ Hij was het eens dat uiteindelijk het menselijk gedrag de sleutel tot alles in zich droeg. Wat ons op het belang van de mind sciences bracht. Ik vertelde hem over het werk van de neurofysioloog José M.R. Delgado in Madrid. ‘It sounds to me like science-fiction’ zei hij. Dat is het zeker niet. Hij onderstreepte de ‘inter-dependence’ van systemen en de noodzaak deze in hun geheel te bestuderen: ‘If you attack one problem, you create others.’ Hij vervolgde: ‘In the past the state and religion cooperated closely. Chapels were installed in royal palaces. Religion held the system in check. But nothing replaced it. Therefore, only controles make life possible. A system without controles will fall apart. Like a cancer-cell eventually destroys the body. How to guide the masses as well as their behavior, which is the question. It is the mental processes of man that decide our problems. Recently, I attended a conference at Berkeley in San Francisco and a churchman present replied, “But God is everywhere...”.’

Sprak ook met professor Keiichi Oshima die mogelijk Alexander King bij de oecd in Parijs gaat opvolgen.

Frits Böttcher is het enige lid van de Club van Rome dat in Tokio is gearriveerd met medeneming van een persoonlijke secretaresse.

Omstreeks het middaguur zou ik spreken op een teach-in aan de Hitotsubashi University geregeld door professor Yochi Kaya, Economie, en lid van het Japanse Club van Rome-team. Onderwerp (niet minder): The Future of Mankind. Er zijn vijftig studenten aanwezig waaronder een paar meisjes. De jongens hebben veel lang haar en sommigen zien er erg aantrekkelijk uit. De president van de teach-in was Shu Ichikawa, een economiestudent. Op de lessenaar was een poster van een guy in jeans aangebracht die een appel schilt (in kleur). De foto was eigen-

lijk als een strook genomen, iets boven de blote buik tot boven de knie met een stuk dij: eigenlijk zeer sexy.

Shiro Nagao moest zin voor zin vertalen, want studenten hier kunnen niet echt het Engels vloeiend volgen. Ik geloof dat de meesten het zelfs niet begrijpen. Shiro deed dit erg kaku.368 Ik verdacht hem ervan niet slechts te vertalen maar ook een flinke dosis hinein zu interpretieren. En hij was nota bene een van de vertalers van mijn boek. Ik ben (bijna) twee uur bezig geweest. Een paar maal heb ik voorgesteld naar huis te gaan, maar ze wilden nog vragen stellen. De meeste vragen waren erg, erg lang. Toch was de algemene stemming levendig. Er werd veel gelachen. Ik denk dat de enige manier om met Japanners werkelijk te communiceren via het systeem is als vanmorgen. Er waren uitstekende vragen bij. Ik vond sommige jongens ook intens en geïnteresseerd, eager zelfs. Ik heb gevraagd of vier of vijf studenten morgen naar het Imperial Hotel kwamen om de discussie voort te zetten. Ik zei liever geen dames mee te brengen, maar ze vroegen of dit wel mocht. Okay.

In de trein terug naar het centrum, samen met Shiro, zag ik een lange Japanse jongen, met golvend lang haar - dat hij eigenlijk als een vrouw af en toe opschudde - en toch schatte ik hem in als een guy. Hij lachte terug. Dat was de eerste Japanner die aldus reageerde. We verlieten op hetzelfde station de trein. Hij liep voor me. Ik denk niet dat hij wist dat ik samen met Shiro was. Ik haalde hem gewoon in en we begonnen een gesprek. We wisselden adressen uit, maar besloten toen toch wat samen te gaan gebruiken. Ik begon hem met de minuut aantrekkelijker te vinden. Hij werkte in een bar. Het kan een gay bar zijn geweest. Zal het uitzoeken. Hij had een studiebeurs, omdat hij een beroepszwemmer was. Hij studeerde economie. Hij is volgend jaar klaar en wil naar Californië gaan. Hij verdient geld als fashion model en zou acteur willen worden. Ik moedigde hem aan te gaan ontwerpen en tekenen. Shiro vertaalde dat hij dat ook zou willen. Hij heeft geen nauwe band met zijn familie, want hij woonde altijd elders met het oog op zijn zwemtraining. Eigenlijk oefende hij niet meer in het zwembad, maar deed nu aan bodybuilding. Hij dacht dat ik 30 jaar was... Hij zei tegen Shiro verbaasd te zijn over hoe ik zijn leven, zijn likes and dislikes aanvoelde. Hij was gekleed in een zwarte coltrui en een jeansoverall. Ik ben altijd geïnspireerd bij zo'n ontmoeting. ‘You should have someone strong, to guide you (ik bedoelde: someone like me). You are charming towards everyone, you

even provoke a bit to be liked, but in reality you like almost no-one; once you fall in love you will give yourself completely - one hundred percent,’ zei ik. Hij hing aan mijn lippen. ‘Speak slowly please,’ antwoordde hij. Hij vond het kennelijk geen punt wanneer ik hem aanraakte, een handeling die ik geleidelijk steeds vaker deed. We liepen samen naar de bar waar hij werkte. Het zag eruit als a gay den. Ik ga later op onderzoek uit. Shiro was compleet flabbergasted over wat hij had zien gebeuren. Hij had me opgehaald voor de trip naar Hitotsubashi University, wat overigens een charming campus was. Het is een kleine exclusieve universiteit met maar vier faculteiten. Ik denk dat het een elitaire school is.

Het interview met Saburo Okita was een moeizame zaak, ook door beroerd en soms onverstaanbaar Engels.

Saburo (59) wordt wel de Robert McNamara van Japan genoemd. Van huis uit elektrotechnisch ingenieur werd hij in 1956 benoemd tot directeur van de Planning Agency van Japan. In 1963 werd hij president van het Japan Economic Research Center en in 1973 werd hij president van de Overseas Economic Cooperation Fund van Japan.369

Na de discussie met de studenten wandelden we naar een hoek van het park waar studenten bezig waren een toneelstuk in te studeren. Ze zagen er appetijtelijk uit. Jeans met knopen op de gulp zijn ‘in’. Een jongen met een knopengulp-jeans en lang golvend haar in een beige sweater had een poëtisch gezicht. Ik ‘dronk’ ervan. Ik bestudeerde zijn bewegingen, niet alleen zijn gezicht en ogen, mond en gezichtsuitdrukkingen, maar ook de manier waarop hij zijn lekkere poten neerzette. Kreeg er niet genoeg van. Shiro liep mij te zoeken, maar ik was ‘bezig’. Ik liet Shiro wachten om tijd te winnen. Ik zou er kunnen hebben blijven zitten tot de duisternis was ingevallen. Moest mezelf dwingen weg te gaan. Ik keek nog eenmaal om aan het einde van de vijver, tegenover het prieeltje en vroeg me af ‘of ik door de ogen van een moeder,’ zoals Dewi over Bung Karno zei, naar hem keek. Nee, met de ogen van een mogelijke lover. Ik zocht hem nog eenmaal van verre. Ik wachtte tot ik zijn gezicht zag. Het was als een afscheid. Ik zond een prayer of Godspeed naar hem toe. Ik wist dat ik die jongen in ieder geval nooit meer terug zou zien. Ik wist niet eens wie hij was, terwijl hij in de verste verte niet heeft kunnen vermoeden hoezeer hij me met zijn aanwezigheid daar had bereikt en eigenlijk ook geraakt. Een ‘ontmoeting’ van twee onbekenden.

Ik lees Psychology of the Japanese People van Hiroshi Minami.370 Er staat veel in dat me boeit, maar wat ik zorgvuldig herlees is het stuk The Best Love Is Secret Love (p. 81). De attitude dat ongenoegzaamheid en ontevredenheid meer waarde hebben dan voldoening en tevredenheid schijnt een typisch Japanse karakteristiek te zijn. Het gaat erom in staat te zijn te genieten van onvolkomen en niet helemaal bevredigende situaties in plaats van naar volkomen perfectie te streven. Ze zeggen in Japan: ‘Is it only when the flowers are in full bloom and when the moon is shining in spotless perfection that we ought to gaze at them?’ Deze Japanse gedachte wordt afgeleid van wat Japanners als nutteloos en uitzichtloos beschouwen om perfectie te verwachten. Kenko371 heeft gezegd: ‘The perfect circle of the full moon lasts only for a very short time. Soon it begins to wane.’ Het gaat erom immuun te worden voor onvolkomenheid en het gemis aan perfectie. Op die manier wordt men niet teleurgesteld en ook niet wanhopig over onvolkomenheden wanneer die zich voordoen.

Yoshida Kenko is ook tegen het huwelijk en de veronderstelde perfectie van liefde in een echtverbintenis. ‘What is generally known as a wife,’ schreef hij, ‘is a thing no man should have. I like to hear a man say, “I live for ever as a bachelor” (...). Whatever kind of a woman she may be, if he keeps seeing her from morning to evening, his heart grows weary and he begins to dislike her. The woman too becomes inattentive. To live apart therefore and to go and stay with her from time to time is the way to form a tie that the passing months and years can never dissolve: for it will be no affliction then for him to go and pay her a little visit.’ Kon ik Yoshida Kenko maar eens vragen wat zijn mening is over het hebben van een dergelijke relatie tussen twee guys.

Nog om 23.35 uur is er op televisie een klassiek fluitconcert met piano. Op andere netten, golfwedstrijden, ook Engelstalig.

21 oktober, 1973

Zalig lang geslapen.

Om 10.00 uur heb ik een afspraak met de psycholoog Hiroshi Minami (59). Hij studeerde in Kyoto en Tokio en bracht zeven jaar door aan de Cornell University in de vs alwaar hij een doctoraat behaalde. Hij is verbonden geweest aan de Hitotsubashi University die ik gisteren bezocht. Hij doceert sociale psy-

chologie en is aan tal van organisaties en instellingen verbonden. Had een uitstekend en boeiend gesprek met hem.372 Het verbaast me eigenlijk nu niet meer dat de Japanse Club van Rome-entourage tegen hem adviseerde. Hij gaf uitdrukking aan antiestablishment- en anti-keizer-opvattingen. Hij was ontspannen, sprak gemakkelijk Engels. Ik had een uitstekend contact met hem. Ik gaf hem een exemplaar van de Japanse uitgave van mijn boek en vroeg vooral José Delgado te lezen.

Richard Nixon is gek geworden. Heb het altijd geweten. Hij heeft Elliot Richardson, de attorney-general, en diens tweede man ontslagen, evenals de speciale aanklager, Archibald Cox. Het lijkt steeds zekerder te worden dat Nixon impeached gaat worden voor zijn wetsovertredingen en bedrog. Amerika is in dit Witte Huis opgezadeld met een idioot. Het zal een hevige schok zijn voor het Amerikaanse publiek. Dertig minuten nadat Nixon het ontslag van Cox bekendmaakte arriveerde de fbi in zijn kantoor en niemand werd toegestaan meer iets uit de burelen te verwijderen. Met andere woorden: de overheid, die Cox onderzocht, nam de hele bups gewoon in beslag. Ralph Nader heeft nu ook gezegd: ‘Richard Nixon is either a tyrant or a madman, or both.’

Vanavond sprak ik even met Böttcher. Hij zei het jammer te vinden dat ik toch Herman Khan had opgenomen. ‘Ik had hem maar laten schieten. Hij is bovendien een idioot,’ aldus Frits. Hij adviseerde een Japans wijntje te proberen. Ik drink nooit en zie niet in waarom ik het op kosten van de Club van Rome wel zou doen.

22 oktober 1973

Gisteravond kwam een groep studenten naar mijn kamer. Eveneens verscheen om 21.15 uur de schrijver Sakyo Kamatsu (42). Het gesprek met hem werd een ramp. Zijn Engels was afschuwelijk, hij was longwinded and tedious, rookte de ene sigaret na de andere, en maakte ze na twee puffs weer uit. De studenten zeiden dat hij een beetje had gedronken. Sakyo vermoedde dat ze grapjes over hem maakten omdat hij nogal corpulent is. Om 22.00 uur vertrok hij weer en zei dat hij naar een dame moest.373 Een paar studenten gingen eerder weg, omdat ze op tijd in hun slaapzaal terug moesten zijn, maar de anderen bleven tot 02.15 uur, waaronder Shu Ichikawa, de organisator van de teach-in. Hij is bovendien de stichter van de Eloquent Society met zegge en schrijven zeven leden. Hiroyuki Kato bleef slapen. De ande-

ren waren Kazuo Kuniya, Junichi Ohkubo, Harushige Yamamoto en als hoogtepunt, Yasuyuki Maruyama, de jongen die had geposeerd voor de kleurenopname van de jeans met de appel. Hij overhandigde mij een exemplaar van de poster. Ook Shiro Nagao was er weer om te vertalen, maar we redden ons zonder hem. Hij deed zeurderig en nukkig. Hij merkte ten overstaan van de studenten op dat hij niet werd betaald voor zijn aanwezigheid. ‘Ik dacht dat je me vrijwillig hielp,’ zei ik, ‘omdat je als vertaler van mijn boek bent aangetrokken door de Club van Rome Japan.’ Vanmorgen kwam hij vertellen, dat ja, hij had me vrijwillig geholpen, maar hij kon me niet langer van dienst zijn. Hij had al aangeboden mee naar Kyoto te gaan, maar nu bleek: alleen tegen betaling. Bedankt.

Vanmorgen arriveerde een brief van Peter, die me zeer opwond. Hij schreef, net als mam, op 15 oktober vanuit Tilburg. Ik weet niet waarom zijn brief dagen later arriveerde. Ik trok bij het ontvangen van mams brief weer een voorbarige conclusie dat een moeder wel wat liet horen en je beste vriend er met de pet naar gooide. Maar zo zie je maar. ‘Lieve Willem, Je zit natuurlijk te snakken naar tenminste iets persoonlijks in die zee van onpersoonlijke anonimiteit waarin je dobbert (...). Ik zie je al bezig tussen al die deprimerende idioten minding your own business. Ik zou in Tokio met mijn ziel onder de arm lopen. Toch is je situatie benijdenswaardig, want geen hond kan leven zoals jij (en ik). De meesten zitten gewoon vastgekluisterd aan een vreselijk boring schema hun hele leven.’ Hij zegt hard te werken voor twee psychologietentamens. ‘We doen al Skinneriaanse proeven met duiven en ratten. Toch wel leuk. Merk om me heen grote angst om maar niet te falen. Je ziet soms mensen helemaal wegtrekken. Ikzelf heb het ook wel eens. Het wisselt met hetgeen waarmee je bezig bent en helemaal is het nooit weg te denken.’ Hij heeft straks een weekje vakantie. Hij schrijft ook benieuwd te zijn naar het uitkomen van mijn Club van Rome-boek en herinnert eraan: ‘Vreet elke dag de algenpillen.’ Een rustige, weloverwogen brief. Schreef meteen (te vlug) drie kantjes terug.

De heer Kuiichi, de privé-secretaris van premier Kakuei Tanaka, telefoneerde dat ik woensdag om 14.00 uur zal worden ontvangen voor een interview. Hij voegde eraan toe: ‘The Prime Minister had an appointment with Henry Kissinger at that hour, but he could not come because of the crisis in the Near-East, so I could fit you in.’ Ga op het uurtje van Henry naar Tanaka.374 Hij vroeg om questions. Een tolk van het minis-

terie van Buitenlandse Zaken zal erbij zijn. Ik heb de vragen gereed.

Yuki Kato vond ik een geweldige jongen. Hij was vorige zomer zestig dagen in Europa geweest. ‘My parents are very generous; I can do what I want.’ Hij zou het liefste journalistiek hebben gestudeerd, maar daarvoor schijn je een moeilijk examen te moeten afleggen: ‘While it would take ten years before I could publish my very first article.’ Hoewel hij in 1975 afstudeert schijnen de studenten al een jaar van te voren te moeten aangeven voor welke firma of bank ze zullen gaan werken. Het drijft vele studenten in paniek. Gisteren las ik nog een bericht dat een achttienjarige jongen, Susumu Kawamata, zelfmoord had gepleegd omdat hij gezakt was voor een examen om werk te kunnen krijgen. Yuki benadrukte dat de studenten aan de Hitotsubashi University uit de topklassen van Japan voortkwamen. Ik vond dat je dat ook wel kon merken. Hij droeg tight jeans, een wollen sweater en een wollen jack en hield alles de hele avond aan. Ik vroeg waarom: ‘I want to hide myself,’ zei hij met een ontwapenende blik. Begreep er niets van.375

Ik geloof dat professor Hiroshi Minami gelijk heeft toen hij benadrukte dat de jonge generatie Japanners de oudere garde absoluut niet vertrouwt. Ik gaf Shu Ichikawa mijn Japans Club van Rome- boek. Hij wilde politicus worden. Zijn familie had zich reeds honderd jaar voor het land ingezet. Hij putte daar kracht uit en wilde hetzelfde doen. Shu leek me toch een felle jongeman, met een aanleg fascistische trekjes te ontwikkelen, een redenaar maar ook een agitator, erg zeker van zichzelf, met intussen nog veel te weinig inzicht en begrip in de Nature of Man. Ik probeerde hem tot meer voorzichtigheid en bescheidenheid te manen zonder daarbij zijn idealisme de kop in te drukken. Toch blijft de taalbarrière kolossaal, want met uitzondering van Yuki blijft de kennis van het Engels bij Japanners gebrekkig.



illustratie

Ontving een aardig briefje van professor Hiroshi Minami:

Egbert Kunst haalde me om 12.15 uur af voor een lunch met Yvonne in zijn flat. Hij speelde een tape af van een pianorecital door zijn dochter Eugenie, uitgevoerd in Mexico toen zij vijftien jaar oud was. Het kind speelde prachtig. Hij toonde

me een stapel boeken geschreven door de musicoloog, Jaap Kunst, zijn vader dus. Er was zelfs een boek over muziek op het eiland Flores bij. Ik denk dan altijd aan de apartheid die in Indië heerste. Boeken over muziek, over de cultures, de kina bijvoorbeeld, maar nul komma nul studies over de mind van de Javaan. Wij kenden de Indonesiër vóór 1945 van zien, ja, maar een werkelijke ontmoeting had in driehonderd jaar overheersing nooit plaatsgehad. Vandaar dat we niet wisten hoe het Indonesische nationalisme te hanteren anders dan de troublemakers als Sukarno en de zijnen op te sluiten.376 Ik herinnerde Egbert er aan dat mijn moeder sprak over strijkkwartetten die zij met haar kennissen en ook Jaap Kunst had gespeeld. Small world. Egbert had om 14.30 uur een ontmoeting gearrangeerd met Iwan Verkade, de zaakgelastigde in Tokio. De man scheen doodsbenauwd te zijn voor deze ontmoeting en uiteraard was van sponsoring van een persconferentie voor mijn Club van Rome-uitgave in Japan al helemaal geen sprake. Verkade stelde voor dat ik aan Kakuei Tanaka zou vragen of zijn recente reis naar Londen, Parijs en Bonn hem optimistischer had gemaakt ten aanzien van ‘better pipelines’ naar de eeg. Dat was een uitstekende vraag377. Verkade vroeg verder of ik The Economist van 31 maart over Japan had gelezen, wat het geval was. Maar eigenlijk leverde in tegenstelling tot Singapore dit gesprek niets op. De ambassade was niet van plan een poot uit te steken, ondanks de moeite die ik denk dat Egbert ervoor had gedaan.

Een van de studenten zei gisteravond dat hij me zaterdag had geobserveerd toen ik naar de toneelspelende studenten stond te kijken. Hij had toen de drang gevoeld met me te spreken maar had het niet gedurfd. Ik vroeg of hij zich een jongen herinnerde, die in jeans en met een bruine sweater aan had meegedaan. Na mijn beschrijving wist hij wie ik bedoelde. Hij schreef zijn naam voor me uit: Murozono. Hij beschreef mijn onbekende vriend als ‘een poëtische persoon’. Dat wist ik al. Nu had ik de jongen, die ik dacht vaarwel te hebben gezegd, eigenlijk toch achterhaald. Vreemd.

Hiroyuki Kato, een student die ik gisteravond meer dan de anderen had bestudeerd, stond onverwachts weer voor mijn deur. Hij begon te vragen of ik alleen was. Hij zei: ‘I want to talk about your country.’ We spraken een uurtje, maar de taal was weer een handicap en echt contact kwam niet van de grond.

Zond Peter een telegram dat ik op 10 november terug zou zijn.

23 oktober 1973

Tokio-Kyoto Express

Een ober in de grill-room gisteravond, Masahiro Okada, had een onverpeste lach en een aardig gezicht. Hij vroeg naar mijn kamernummer en na zijn werk, tegen middernacht, dook hij inderdaad op. Hij zei alleen in een kleine flat te wonen. Zijn vader leefde nog maar verder had hij niemand. Hij verdiende in het Imperial Hotel te weinig en was een soort handeltje in diamanten en robijnen begonnen om bij te verdienen. Hij had lieve ogen en was zich kennelijk niet bewust dat - given a chance - ik me aan hem zou hebben kunnen vergrijpen.

De trein rijdt langs sawah-velden, maar wat is Java dan veel mooier. In de verte ligt de Foedji Yama. De sneeuw schittert in de zon tegen een blauwe lucht.

De bende die Richard Nixon van Washington heeft gemaakt lijkt steeds groter en onoverzichtelijker te worden. In 1968, toen ik met hem in New Hampshire op verkiezingstournee was, wist ik dat hij niet in orde was, maar dat het zo erg zou worden had ik niet kunnen voorzien. Henk Bruinsma, de grafoloog, heeft dubbel en dwars gelijk gekregen.

Op de perrons van Kyoto, een typische provinciestad, stonden honderden studenten in zwarte uniformen op hun vervoer te wachten. I saw many beautiful, beautiful faces. Er rijden trammetjes in Kyoto. Gemoedelijk haast.

Masahiko Aoki (35) was ongeveer zoals ik me hem had voorgesteld. Hij studeerde economie en zette zijn studie in Minnesota voort. Hij doceert aan het Instituut voor Economie aan Kyoto University. Hij is voortgekomen uit de radicale studentenbeweging, wat de locale Club van Rome wel weer onaanvaardbaar zal vinden, maar Aurelio Peccei zal geen bezwaar hebben. Die is zelf a rebel of sorts. Ik vond hem aardig, lang haar, gevoelig, misschien een beetje artistiek zelfs, eenvoudig, intelligent en zonder twijfel energiek. En hij is een bachelor.378

Op straat zie ik een jongen lopen met een gezicht, om zo mee te nemen. Hij slentert met een tas over zijn schouder.

Ben per trein op weg naar Kobe. Kazu Yamazaki was op reis. Ik heb Aoki gevraagd te helpen iemand aan de linkerzijde van het spectrum voor me te vinden. Ik ga nu de letterkundige professor Takahiko Noguchi ontmoeten. Hij is 36 jaar, studeerde aan Waseda University in Tokio en was gastdocent aan Yen Ching Instituut van Harvard University. Aoki belde hem

voor mij. We kwamen overeen elkaar in het Oriental Hotel bij het station in Kobe te ontmoeten.

Takahiko Noguchi was tien minuten te laat. Hij was een voormalige communist en we spraken er onder andere over of Japanse communisten achter Peking of Moskou stonden. Helaas was zijn Engels uiterst gebrekkig, wat opnieuw een handicap betekende.

Kobe is een sympathiek stad. Beetje New Orleans-achtig. Ook hier zijn de stations brandschoon. De zaak marcheert buitengewoon ordelijk en stipt. In de treinen zijn telefoons met een juffrouw die long distance-gesprekken afhandelt.

Ik heb voor het eerst sinds mijn jeugd mejuffrouw Büringh Boekhoudt enigszins contrecoeur een briefkaart gezonden.

Op de terugweg reed de trein weer door Kyoto. Ik mocht Masahiko Aoki erg graag. Hij gaat naar een Input/Output Congres in Wenen. Zei te hopen dat hij in Amsterdam zou afstappen.

Heb nu toch wel een aanvullende indruk van Japan gekregen, van het landschap, van andere steden, van de spreiding van de welvaart. Ga heerlijk onder de douche staan en heb trek in een copieus dineetje. Peter weet dan precies wat ik bedoel.

Alle loketten op de stations zijn voorzien van computers. Er zijn ook dozijnen loketten steeds open. Je hoeft nergens echt te wachten. Ook het tot tweemaal toe inwisselen van mijn biljet leverde geen enkel probleem op. Ben benieuwd naar het nieuws over Nixon. Aoki scheen in zijn sas, dat de smeerlapperij van deze meneer nu eindelijk aan het licht was gekomen. Het blijft een open vraag of hij uit het Witte Huis zal worden gekeild. Misschien niet, maar dan zal zijn presidentschap toch verwoest zijn en zijn slechte naam voor altijd zijn vastgelegd. Nauwelijks was ik terug in mijn hotelkamer of Aurelio Peccei belde. Hij was gearriveerd. Ik haastte me naar de lobby. We bestudeerden samen de namenlijst van deel II.

24 oktober 1973

Tokio

Aurelio zei dat vandaag de vijfde en meest belangrijke bijeenkomst van de Club van Rome werd gehouden. De zaak is meer dan groots opgezet door de Japanners. De Japanse afvaardiging naar deze pourparlers is dan ook gigantisch. Ook de paparazzi zijn in drommen komen opdagen.

Begon de dag met een interview te maken met de Argentijn Jorge Sabato (49). Hij is verbonden aan de Argentijnse Atoom Commissie en bekleedt een aantal nevenfuncties. Hij is eveneens actief in de Club van Rome.

Juffrouw De Groot, de secretaresse van Frits Böttcher, voegde me toe: ‘Hij is bang voor je’, wat ik één van de idiootste mededelingen van de laatste tijd vond. Met Böttcher was de heer E.D.J. Kruijtbosch mee gekomen, secretaris van de Scientific Council for Government Policy in Den Haag. Hij schreef me een briefje of ik niet kon zorgen dat hij tenminste met de privé-secretaris van premier Tanaka kon spreken, want hij wilde er ook naartoe. Dit soort types beschouwt mij niet te gevaarlijk om deuren voor ze te openen, wanneer het in hun kraam te pas komt.

Het thema van de conferentie is: Toward A Global Vision of Human Problems.

Om 14.00 uur was ik in de officiële ambtswoning van premier Kakuei Tanaka. Behoorlijk bewaakt. Geüniformeerde wachtposten. Dozijnen limousines en ook politievoertuigen.

De Office of the Prime Minister is in een modern laag gebouw, met centimeters dikke tapijten. Een statige trap voert naar de eerste verdieping. Bij de ingang wapperde naast de Japanse vlag die van de vn. Waarom? Terwijl ik antichambreerde was het een va-et-vient van mensen en gasten. Er was een fotograaf en een verslaggever van het Japanse persbureau. ‘We will take a picture as a present to you,’ zei de man. Daarop werd hij weggeroepen. Ik zag hem niet meer terug, dus geen foto. Nogal vreemd. In de wachtkamer stonden wel veertig fauteuils tegen de muren.

Punctueel om 14.00 uur mocht ik de werkkamer van premier Tanaka betreden. Hij rochelde op dit kardinale moment afgrijselijk en scheen de slijm in een zakdoek weg te werken. Hij droeg een blauw kostuum, wit overhemd en een roodfluwelen rozet van zijn Liberal Democratic Party, met een gouden plaatje en een koordje in zijn revers.

Men had mijn vragen met Japanse lettertekens op een groot vel papier geschreven: het lijkt wel een schilderij. Met rode Parker-inkt had hij zijn antwoorden erbij geschreven, of iemand anders had dit gedaan, wie zal het zeggen. Japanse en Duitse Gründlichkeit hebben iets gemeen. Het hele blad was volgekladderd, van de kantlijn tot helemaal onderaan. Het zag er artistiek uit. De vertaler van het ministerie, Sadaaki Numata, maakte snel aantekeningen en vertaalde de antwoorden voor mij in het Engels. Bij vraag drie heb ik om een nadere toelichting gevraagd. De premier lanceerde een aardige cadens. Hij rookte constant. Er werd thee voor ons en een glas ijswater voor hem gebracht. Heel af en toe keek hij me aan, maar bij het afscheid nemen bijvoorbeeld weer helemaal niet.

Toen hij aan zijn hotline naar Washington refereerde, wees hij op een toestel dat op zijn bureau stond. Hij sprak over zevenmiljard handel met Europa en dertigmiljard met de vs. Op dat moment ontdekte ik een boekenplank met een portret van Nixon en zijn vrouw in het Witte Huis in een zilveren lijst. Er waren ook foto's van Edward Heath, Georges Pompidou, Willy Brandt en anderen. De keizer en keizerin hingen, zoals het hoort, boven alle anderen aan de muur. Hij zette zijn handtekening in een boek van hem dat ik had gelezen. Ik bedankte hem namens de Club van Rome.



illustratie

De secretaris van Tanaka slurpte zijn thee even luidruchtig als de meeste Japanners smakken wanneer ze smikkelen, eten of drinken. Afschuwelijk. Bovendien begin ik een soort buig-als-knipmes-tic te krijgen met al die diep buigende figuren hier. Het werkt bepaald aanstekelijk.

Ik ontvang van het hotel een rekening van 139.000 yen dat me nerveus maakt, want ik dacht dat ik door de Club van Rome was uitgenodigd zoals de andere deelnemers. Mejuffrouw De Groot zegt dat zowel de Japanse regering als de Japanse Club van Rome de kosten van onze vliegtickets en de hotelaccommodatie zal verrekenen.

Wachtte vanmiddag vergeefs een uur op Yokei Kono (36), onderminister van Onderwijs en behorend tot de ldp van premier Tanaka. Later zond hij een boodschap dat hij me morgen zou kunnen ontvangen. Ik antwoordde dat ik het als een hoffelijk gebaar zou beschouwen als hij nu morgen naar mij toe zou komen in het Imperial Hotel. ‘If he doesn't feel like making that gesture, fine: we forget about the interview,’ voegde ik eraan toe.

Dit soort conferenties wordt altijd weer op dezelfde verkeerde wijze georganiseerd. Iedereen verliest zich in lange, eentonige en emotionele redevoeringen, waarbij de meeste sprekers zichzelf herhalen en zich geen enkele beperking opleggen. Wat men moet doen is alle speeches, die mensen willen afsteken, van te voren rondzenden, zodat er werkelijk over gedebatteerd kan worden. We kregen inderdaad vanmorgen een map waarin enkele honderden pagina's aan documenten zaten, van te voren opgesteld, maar die kan men alleen op weg naar huis lezen.

Er zat een document in van professor Jan Tinbergen, een essay van professor Hans Linneman, een working-paper van ir. W.J. Muurmans en een artikel van dr. A.W. de Ruyter van Steveninck.

Uit de conferentiemap wordt duidelijk hoe intens en over welk breed front Japanners aan het werk van de Club van Rome deelnemen.

Japan Work Team of The Club of Rome,
Value System Group:
Leader: Seiichiro SAITO (Rikkyo University)
Members: Sadaaki OGAWA (Nippon UNIVAC Sogo)
    Kenkyusho, Inc.)
  Tetsuichi KUDO (Hitachi Co., Ltd.)
  Koji TAKAHASHI (Social Development Research Institute)
  Atsushi NAOI (University of Tokyo)
  Keijiro HAYASHI (University of Tokyo)
  Katsumi HOSHINO (The Long-Term Credit Bank of Japan)
Chairman Saburo Okita  
Team Leader Yoichi Kaya (University of Tokyo)
Vice Leader Shumpei Kumon (University of Tokyo)
 
Project I
Leader Yoichi Kaya (University of Tokyo)
  Shumpei Kumon (University of Tokyo)
  Masumi Ishikawa (University of Tokyo)
  Shiro Nagano (University of Tokyo)
 
Project II
Leader Yutaka Suzuki (Osaka University)
  Kazuhiko Shoji (Osaka University)
  Paku Pyong Sik (Osaka University)
  Hideo Suzuki (Ministry of International Trade and Industry)
 
Project III
Leader Hisashi Ishitani (University of Tokyo)
  Sei Kuribayashi (Better Living Information Center)
  Yoshikuni Nakamura (Economic Planning Agency)

Project IV
Leader Seiichiro Saito (Saint Paul Univ.)
  Sadaaki Ogawa (Nippon UNIVAC Sogo Kenkyusho, Inc.)
  Tetsuichi Kudo (Hitachi Co., Ltd.)
  Koji Takahashi (Social Development Research Institute)
  Keijiro Hayashi (University of Tokyo)
  Katsumi Hoshino (The Long-Term Credit Bank of Japan)

Onderminister Yokei Kono zendt een boodschap dat hij mij morgen voor het interview in het Imperial Hotel zal bezoeken. Nu vind ik het eigenlijk weer zielig en ben geneigd dan toch maar naar hem toe te gaan.

Om 21.00 uur kwamen drie journalisten van de Mainichi Daily News me opzoeken, te weten Katsuichi Inagaki, Reizo Utagawa en Toru Kuroiwa. We spraken één uur. Zij stelden uitstekende en weldoordachte vragen over de Club van Rome en mijn ervaringen bij het samenstellen van Grenzen aan de groei deel I.

Op de receptie naar aanleiding van de Conferentie stelde Egbert Kunst me voor aan Hideo Shima, het hoofd van de Japanse nasa. Hij schijnt ook de uitvinder van de supersnelle treinen hier te zijn. Egbert kende hem in zijn hoedanigheid als wetenschapsattaché. Nu kan ik hem in Deel II opnemen. Een uiterst bescheiden oudere heer, vriendelijk, uitgesproken Japans. Ik begrijp dat Yvonne Kunst een nichtje is van dr. Paul Rijkens, mijn oude ‘vriend.’ Vandaar dat ik diens portret eerder in hun flat had zien staan. Een beetje ‘sociale propaganda’ is nooit weg. Bij mij staan immers het getekende portret van Bung Karno en de foto met Beatrix in Mexico. We zijn allemaal hetzelfde als het erop aankomt. We hebben allemaal ‘iemand’ nodig to show off.

Frits Böttcher gaf weer eens op Aurelio Peccei af, die hij ‘hoogst oppervlakkig’ noemde. ‘Hij danst overal maar overheen.’ Toen minister De Braauw zich voornam Aurelio te ontvangen werd de Nederlandse ambassadeur in Rome om informatie gevraagd. De inlichtingen waren ‘slecht.’ Ik weet trouwens wel hoe dat komt: de ambassadeur379 in kwestie is een idioot. Böttcher vervolgde: ‘Amerikaanse zakenmensen nemen Aurelio ook niet au sérieux...’ Ik dacht: Haagse kwal die je bent. Hier zit je in Tokio op een kaartje en op kosten van de Club van

Rome, je hebt je bekendheid in Nederland uitsluitend en alleen aan Aurelio Peccei te danken, en terwijl je tegenover Peccei en publique mooi weer speelt, roddel je achter zijn rug en probeer je hem naar beneden te halen. Ik antwoordde dan ook: ‘Ach, Frits, ik ken dat: mij overkomt hetzelfde: wat je me zegt is eigenlijk de garantie en het bewijs dat Aurelio damned special is.’ Daar was hij het toen weer snel mee eens.

Ben naar de heer Sudjatmoko toegestapt die hier Suharto en Indonesië vertegenwoordigt. Ik stak een speechje af, onder andere over Bung Karno, waar hij op antwoordde: ‘I remained friendly with him (Sukarno) till the end.’

‘They all say that, even General Alamsjah, who took his television set away and stole his cars. Alamsjah received me recently.’

‘I am not Alamsjah,’ zei Sudjatmoko en hij bleef weigeren een interview te geven voor mijn Deel II - dus Indonesië zal er geen deel van uitmaken. Ik wilde het echter persoonlijk gevraagd hebben, zeker nu hij binnen bereik was.

25 oktober 1973

Frits Böttcher vertelde al dagenlang met een brief aan Wouter van Dieren in zijn zak rond te lopen, die zich erover had beklaagd niet naar Tokio te zijn uitgenodigd. Van Dieren doet krampachtige pogingen lid van de Club te worden. Dat hoeft voor mij niet meer en heb ik ook niet meer nodig. Ik doe mijn werk in ieder geval.

Er is gedonder over mijn eigen aanwezigheid hier en wie het gaat betalen. De Japanse Club van Rome had aanvankelijk Frits en juffrouw De Groot in één kamer geplaatst: ‘Ik denk dat Lucia dat niet zo fijn zou vinden,’ zei Frits me. Het had hem een half uur kletsen gekost voor hij een aparte kamer voor haar had gefikst. Maar hij moet die privé betalen. Ik schijn ook maar vijf dagen hier ‘gast’ te kunnen zijn, dan ga ik zondag maar weg, ook al kan ik dan niet alle interviews meer houden.

Richard Nixon heeft een rede, die hij zou houden, afgezegd. Het is pandemonium in Washington dc. Vakbondsleider George Meany heeft Nixon nu eindelijk ook omschreven als ‘emotionally disturbed and mentally unstable’. Ze hebben er lang overgedaan om daar achter te komen.

Luister naar Eduard Pestel (Hannover) die een model heeft ontworpen waarin de wereld in tien regio's wordt verdeeld. Vervolgens spreekt hij over de verschillende niveau's per regio, zoals een geo-physical level, een ecological level, een technological level enzovoorts en pas als nummer zeven komt het psychological level.

Altijd verschijnt bij alle modellen de essentie van alles, the quintessence of our humanity, the psyche, in de achterste koets.

Yokei Kono was echt een ministertype. Hij arriveerde in een slee met veel entourage. Samen met een tolk gingen we naar mijn kamer. Een jonge kerel, erg bruin gekleurd, leuk gezicht, hetzelfde ldp-rozet als Tanaka in zijn revers. Het klikte meteen met hem. Het is een mieters gesprek geworden. Ik gaf hem de Japanse editie van mijn Club van Rome-interviews. Hij vroeg of ik er iets in wilde schrijven. Ik zei het te hebben samengesteld voor zijn generatie van besluitvormers, maar ook voor zijn kinderen, hopende op een verstandiger wereld.380

Het is toch treurig dat enkele honderden aanwezige Japanse wetenschappers tijdens de vergaderingen via koptelefoons naar de vertaling uit het Engels moeten luisteren.

Professor Jiro Kawakita arriveerde.381 Een lieve, energieke en boeiende man. Hij ontwikkelde een eigen leermethode voor Problem Solving and Idea Generation. Zijn Engels was meer dan abominabel. Ik miste meer dan de helft van zijn stortvloed van woorden. Intussen arriveerde de tolk van het ministerie van Buitenlandse Zaken met de tekst van het interview met de premier. Ik vroeg hem om een curriculum van Kakuei Tanaka. Deze meneer Sadaaki Numata ging naar een telefoon om dit te regelen, maar hoorde mij tegen professor Jiro Kawakita zeggen dat ik grote moeite ondervond met het maken van afspraken om de interviews op tijd te houden en dat men je in Tokio zeer veel liet wachten. Hierop zei de tolk dat hij zich door mijn opmerking gegriefd en beledigd voelde. Ik antwoordde dat ik in de eerste plaats niet tegen hem had gesproken en in de tweede plaats dat het verstandig zou zijn in het leven niet zo snel in de gordijnen te klimmen. Hij kwam terug met de mededeling dat ik grof was geweest. ‘Meneer,’ zei ik, ‘wait until I really become rude, you haven't seen anything yet.’ Je komt dit soort onvolwassen gedrag en op de tenen getrapt zijn om helemaal niets veel tegen in Japan.

En terwijl dit zich afspeelde babbelde professor Jiro Kawakita (53) over het feit, dat de Japanse mind zich grosso modo nog in een barbaars stadium bevond en eigenlijk een culturele revolutie diende te ondergaan. ‘Cultuur kent drie ontwikkelingsniveau's. De eerste fase duiden we aan met de term naïeve cultuur. Hiermee bedoel ik’, zei hij, ‘een samenleving die zich nog in het pre-geciviliseerde stadium bevindt. In een dergelijke

naïeve cultuur bestaat de fundamentele structuur van de culturele betrekkingen uit directe, persoonlijke contacten (...). Diametraal tegenover de naïeve maatschappij staat de geciviliseerde samenleving, een beschaving die een geheel ander karakter draagt. Tussen deze twee typen maatschappijen ligt een uniek overgangsstadium, dat noch naïef noch geciviliseerd is.’

Ik vroeg hem het tussenniveau nader te omschrijven. ‘De half geciviliseerde samenleving, welke historisch gezien ongeveer drieduizend jaar vóór Christus haar intrede deed, zie ik als de fase die noch naïef noch geciviliseerd is. In het Midden-Oosten treffen we in die tijd de stadsstaat aan als uiteindelijke climax van de samenleving, mede gebaseerd op directe persoonlijke relaties.’ Hoe hij zich deze ‘culturele revolutie’ voorstelde? ‘Grof gezegd voltrekt zij zich in vier fasen: 1) de technologische revolutie, 2) de industriële revolutie, 3) (geleidelijk gevolgd door) de maatschappelijke revolutie. En dan pas verscheidene eeuwen later komt tenslotte de revolutie van de menselijke geest. Het zal daarom nog lang duren voordat ons innerlijke leven in Japan zal zijn veranderd en aangepast.’

In de late middag ontmoette ik op de University of Tokyo een van de weinige psychologen die Japan ‘rijk’ is, professor Masaya Sato (41 )382 die zich bezighoudt met experimentele psychologie en een bewonderaar van B.F. Skinner bleek te zijn.383 Hij maakte deel uit van de Cosmo Brain Group aan de Keio University ‘to study the real problems of human behavior and human society and to explain the workings to a public as wide as possible.’ Dit wat ook het doel van deze groep. Het werd een boeiend gesprek.384

Vervolgens nam ik een gesprek op met de Indiër professor Raghavan Iyer, een econoom uit Bombay, een Rhodes scholar aan Oxford, die nu in Santa Barbara, Californië woont. De hopeloze braindrain van de Derde Wereld naar Amerika was een emigratieproces in de verkeerde richting waar veel te weinig aandacht aan werd besteed. Hij vond dat de Club van Rome leed aan een soort permanente nachtmerrie over de toekomst van de wereld. Mensen hadden juist behoefte aan toekomstdromen. Welke opvattingen zouden ons kunnen redden? Opvoeding en scholing? Boeddha stelde al dat de wereld constant in vuur en vlam stond maar ook steeds weer werd opgebouwd.385 ‘Ach,’ zei Frits Böttcher in het voorbijgaan, ‘De Club van

Rome stelt dat we bezig zijn de tak van de boom af te zagen waar we op zitten: onze critici stellen dat die tak dikker en steviger is dan we zelf denken.’

Ontmoette Sam Nilsson, een Zweed, verbonden aan het Nobel Symposium en het ifias. Hij zei bevriend te zijn met prins Bernhard, die achter de schermen mee adviseerde over problemen met multinationals en een belangrijke en waardevolle bijdrage leverde, ook met de werving van fondsen. Volgend jaar zou er een speciale conferentie worden belegd. Hij stelde voor dat we samen zouden werken om het gebeuren wereldwijd op televisie te krijgen.386 Tijdens het avondeten zat ik tussen Nilsson en Adam Schaff, de Poolse Marxistische filosoof. Dat was op zichzelf een interessante belevenis.

Schaff vond dat de Club van Rome een gevaarlijk stadium had bereikt. ‘We cannot forever publish models and tell the world what to do. People will say, “so what”. The problem now is how to shift from words to deeds. Those who finance the reports will be reluctant to have us get into action. So far, the Club remained above politics, but this cannot be maintained for ever. Also, the Club is not truly international. More socialist nations should take part in its deliberations.’ Hij zei te weten dat mevrouw Indira Ghandi haar invloed in Moskou had aangewend om de Sovjet-Unie tegen de organisatie van Aurelio Peccei op te zetten. Hij was om die reden verbaasd dat zij mij nu een interview had gegeven voor een boek met het Limits to growth-thema van de Club van Rome. ‘Ik open mijn serie gesprekken met haar,’ antwoordde ik.

Richard Nixon is nu echt gek geworden. Om de aandacht van Watergate en zijn bedrog af te leiden heeft hij de Amerikaanse luchtvloot in staat van alarm gebracht voor een mogelijke atoomoorlog.

 

(wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

landen


datums