Logo DBNL
Memoires 1972-1973 (2004)

Memoires 1972-1973

(2004)–Willem Oltmans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Amsterdam

31 december 1972

Amerbos 205

Op de laatste dag in Marokko kondigde Peter zijn vertrek naar West-Duitsland aan, wat, althans voor een aantal uren, een domper op onze heerlijke reis zette. Maar we wisten deze tijdelijke somberheid te overkomen. Na een voorspoedige terugvlucht gingen we gisteravond naar een uitvoering van Jasperina de Jong. Er waren wel een paar teksten die me iets zeiden. Verder observeerde ik voornamelijk een jongen uit de band. Vond hem veel aardiger dan Jasperina, die een bitchy indruk op me maakt.

Peter is weg. Ik bracht hem naar Schiphol voor een vlucht naar München. Hij is drie dagen bij Siegfried. Het viel me op toen ik afscheid van hem nam dat ik niet geroerd was als anders. Dit wordt dan ‘het rijpen naar volwassenheid’ in een relatie genoemd. Wat een verlies!

In de kerstboodschap van koningin Juliana komt het woord Vietnam natuurlijk niet voor. De wereld staat in brand (ergens althans) en hare majesteit spreekt over: ‘Dan merk je, dat je van Gods geslacht bent en dat van al wat waar is de hoogste waarheid het enige is wat je eigenlijke bestemming verwerkelijken kan.’ Majesteit, vertel me: wat is de hoogste waarheid voor die honderdduizenden doden, die in tien jaar krankzinnige oorlog in Vietnam overhoop zijn geschoten, door napalm werden verbrand òf voor het leven geestelijk of lichamelijk werden verminkt? Hoe krijgt zij het voor elkaar ons op een dergelijk verhaal te trakteren?

De Volkskrant is gelukkig met een goed hoofdartikel gekomen: nixon de rampzalige. De man werd massaal gekozen omdat hij vrede beloofde - maar dat deed hij in 1968 immers ook. Ik heb er toen met mijn neus opgezeten. En in plaats daarvan zendt hij 1400 bommenwerpers naar Hanoi ‘om van onpeilbare hoogte materiaal en mensen (let op deze volgorde) in Noord-Vietnam blindelings plat te gooien.’ Zelfs vraagt deze keer De Telegraaf: waarom? Het blad eist een verklaring van Nixon waarom hij tot deze verhoogde moordpartij is overgegaan. nrc Handelsblad is met een het-kan- vriezen, het-kan-

dooien-commentaar gekomen; als gewoonlijk. Ze vragen daar ook wel waarom Nixon en Kissinger dit hebben gedaan, maar niemand, helemaal niemand, zegt precies waar het op staat. Misschien doet De Waarheid dat wel, maar daar heb je niets aan. Tegen 11.45 uur arriveerde ik in Bilthoven om oudjaar te vieren. Mam wachtte me aan de deur op. Broer Theo was er met zijn vrouw en ook tante Jetty.

Het duurde niet zo erg lang of ik kreeg hooglopende ruzie met Theo over de bombardementen op Vietnam. Mam vond het naar en hield zich afzijdig. Maar zelfs tante Jetty fluisterde me toe het met me eens te zijn deze keer. ‘Nixons aanvallen op Hanoi hadden niets te maken met Hitler of Rotterdam’, aldus Theo, ‘maar met Harry Truman en de bom op Hirosjima.’ Dit standpunt had J.G. Heitink gisteren in De Telegraaf verkondigd. Hij schreef dat Amerika voor Zuid-Vietnam vocht, zoals het ook in navo-verband voor Nederland of Noorwegen zou knokken. We weten waar meneer Heitink zijn ‘informatie’ gaat halen.385 Voor zo iemand staan de regeringen van Den Haag en Oslo op eenzelfde niveau als de door Amerika opgedrongen Quislings in Saigon. Wond me er zeer over op dat een broer van mij het voor een gek als Nixon opnam.

Bovendien stond later Willem Duys aan, met zijn onechte, goedkope en laag-bij-de-grondse gemeenplaatsen, waar het massapubliek in dit land zo verrukt over is. Ook meneer Luns, die andere ordinaire proleet, heeft weer zijn jaarlijkse commentaar aan redacteur H.F. van Loon van De Telegraaf gespuid. Van Loon pepert het nog eens in: Luns blijft samen met prins Bernhard, mr. G.B.J. Hiltermann, Willem Duys en Harm van Riel een van de idolen van de zwijgend meerderheid. Je zal er bij worden genoemd! Dit jaar beklaagt Luns zich over de ‘uiterst linkse intelligentsia die de vrijheid van het koninkrijk ondermijnt’ Hij vervolgt: ‘Ik sta verbijsterd over het volstrekte gebrek aan kennis van zaken en kennis van de geschiedkundige waarheid bij een deel van onze jeugd. Door een groot gedeelte van de pers - waarbij ik De Telegraaf graag wil uitzonderen - wordt er ook van alles aan gedaan die ideeën te verbreiden. De linkse beïnvloeding wordt heel deskundig en met grote middelen aangepakt.’ Verder stak hij een extra veer in het achterste van Max van der Stoel. Dan weet je hoe laat het is. Van der Stoel spande zich immers in om een onderzoek naar het Nieuw-Guinea-beleid van Luns te helpen voorkomen! De ene dienst is in Den Haag altijd de andere waard. Luns beschouwt Van der

Stoel ‘als één der evenwichtigste leden van de huidige pvda. die er op het ogenblik zijn (...). Van alle mensen uit die richting zou hij het buitenlandse beleid nog het beste uitvoeren.’386

Weer een jaar weggewaaid. Ben het liefste alleen bij de jaarsovergang. Leg de telefoon eraf. Casper is deze dagen trouwens in Denemarken. Prefereer het zo. Wilde ook niet in Bilthoven blijven. Zou best bij mam hebben willen zijn, maar de rest van de familie zijn eigenlijk al ‘vreemden’ voor me. Buiten knettert en knalt het vuurwerk van idioten, die denken dat ze op die manier het nieuwe jaar moeten inluiden. Duys vroeg Mies Bouwman een wens te doen. Ze aarzelde en kwam toen aanzetten met 75 procent geluk in het gezin... Geen hond durft zelf het woord Vietnam of vrede in de mond te nemen, wie weet uit vrees om door Luns voor extreem-links te worden uitgekreten.

Theo begon ook nog eens over mams aandelen. Hij had berekend dat we met z'n drieën reeds 30.000 gulden per persoon verloren hebben, omdat mam niet naar hem wilde luisteren en zij wel de adviezen van de notaris opvolgt. Om die reden werd broer Hendrik in Zürich ingeschakeld om mam te overreden, maar dat lukte ook niet. Hij reisde weer af. Theo zei overigens dat hij zowel van de amro (de heer Barents) als van de notaris (mevrouw Van de Berge) brieven had ontvangen dat ze akkoord gaan met zijn voorstellen, maar mam doet het niet. Zij zegt dat men haar juist adviseerde niet te doen wat Theo voorstelde. Ik moet er zelf maar eens induiken. Het is natuurlijk een uiterst nobele houding om te doen of je neus bloedt, maar wanneer het werkelijk om dergelijke bedragen gaat zou het stom zijn die zonder meer aan de crooks in Den Haag af te dragen.

1 januari 1973

Ik heb Wim Klinkenberg gebeld en gevraagd wat hij ervan dacht wanneer we met bijvoorbeeld 100 intellectuelen een beroep op de regering zouden doen om de Nederlandse ambassadeur in Washington terug te trekken uit protest over de carpet bombing in Vietnam. We kwamen overeen dat we het voorstel met Jaap Jansen zouden bespreken. Jaap was weer niet thuis. Intussen stopte Nixon de bombardementsvluchten. Doorzetten of niet?

Anthony Lewis publiceerde opnieuw een beschouwing gericht tegen de waanzin van Washington. Hij citeert Columbia pro-

fessor Lionel Trilling in diens Thomas Jefferson-lezing in Washington: ‘That society itself is insane, and when this is understood, the apparent aberration of the individual appears as rationality, as liberation from the delusions of the social madness.’ Dan vervolgt Lewis: ‘If the elected leader of the greatest democracy acts like a maddened tyrant, and not one person in his government says the feeblest nay, it's hard to argue against R.D. Laing's view that ours is a lunatic society.’387 Ik zit op de golflengte van Lewis, Lionel Trilling en R.D. Laing en helaas niet op die van broer Theo. Eigenlijk zou ik Lewis' beschouwing vandaag in Bilthoven willen voorlezen, ook al zou het niets helpen.

Het is nevelig en kil, met een straaltje zon als ik bij het graf van vader ben. Maar twee luidsprekende dames in zware rouw gedompeld verstoren mijn concentratie. Bij mam waren oude vrienden uit Kaapstad op bezoek. Dan praat zij over die dagen. We gingen in Kerckebosch in Zeist eten. Ik observeerde eigenlijk alleen mam. Ze leek zeer in haar nopjes. Om nooit meer te vergeten. Ik botste opnieuw met Theo over de vraag of Future Shock388 een middelmatig boek was. Ook stak hij opnieuw de draak met mijn dagboek. Eerder had hij al geadviseerd er een Guy Fawkes Day brandje van te maken. Nu zei hij berekend te hebben dat een analyse van mijn dagboeknotities 250.000 gulden zou kosten. Ik kon vast beginnen met de vernietiging van mijn dagboeken tot 1965.389



illustratie

Newsweek noemde het gedrag van Nixon en Kissinger in Viet-

nam gebaseerd op ‘the heaviest bombing campaign in the history of warfare.’ In een gesprek in oktober, voorafgaande aan zijn herverkiezing had hij nog gezegd: ‘When I tell you I am completely confident that we are going to have a settlement, you can bank on it.’ ‘What went wrong,’ aldus Newsweek, want Nixon ‘called on virtually the entire us air armada in Southeast-Asia to do the job.’ Om te beginnen werden 55 bommenwerpers neer geschoten, daar spreekt ook nooit iemand over. Piloten worden in gevangeniskleren in Hanoi tentoongesteld. Senator Edward Kennedy heeft gezegd dat wanneer Nixon en Kissinger nu geen einde aan de oorlog maken ‘the Congress will end it for them’. Miserabele grootspraak. Het Congres zit al jaren op een houtje te bijten terwijl een handje vol basterds in het Witte Huis de dienst uitmaken. Niemand begrijpt waarom meneer Nixon juist op dit moment de cia-directeur Richard Helms de laan uit heeft gestuurd. Hij wordt ambassadeur in Teheran. Een nieuwkomer, ‘a tweedy economist’ James Schlesinger van de Atomic Energy Commission, is in zijn plaats benoemd. Ze doen maar raak.

Zelfs Stewart Alsop vraagt zich in zijn wekelijkse beschouwing af: ‘What is Mr. Nixon going to do now? Nuke Hanoi? Hit the dikes? Or just go on bombing North Vietnam till hell freezes over? (...) His own answer for the moment seems to be: bomb the bejesus out of North Vietnam. It is conceivable, of course, that this may turn out to be an adequate answer, that the negotiations will start again and lead to an agreed settlement. Henry Kissinger is said to believe that there is a 50-50 chance of such an outcome, and Henry Kissinger is no fool. But if there is no such outcome, the President can surely not go on bombing the bejesus out of North Vietnam for ever. To do so would make the United States look like a bully and a brute, and what is more, an ineffective bully and brute.’390

2 januari 1973

Henk Hofland doet in zijn wekelijkse kolom in de Haagse Post ook een duit in het zakje over Vietnam. Alhoewel hij constateert dat Nixon en Kissinger land en volk hebben ‘bedrogen en opgelicht’ door aan de vooravond van de presidentsverkiezing de indruk te wekken dat vrede nabij was, merkt hij op: ‘Niettemin moet er voor de bombardementen een verklaring zijn, die althans vanuit het standpunt van degene die ze heeft bevolen, redelijk is.’391 Vanuit de Rijkskanselarij in Berlijn leek

het redelijk Rotterdam plat te gooien opdat Nederland zich zou overgeven. Wat is dit voor geklets?

Ondertussen heeft prins Bernhard de wereld opgeroepen India, Nepal en Bangla Desh te helpen bij het redden van de tijger, aldus de koninklijke nieuwjaarsboodschap van het Wereld Natuur Fonds.

Art Buchwald verslingert zich in een humoristisch verhaaltje dat Nixon, de ‘peace-candidate’, is voorgedragen voor de Nobelprijs. Tijdens de discussie over de toekenning wordt het argument aangevoerd dat de vs over 100 b-52-bommenwerpers beschikken die thans door Noord-Vietnam systematisch worden afgeschoten. Dat is de verdienste die met de Nobelprijs dient te worden onderscheiden. Zo'n ‘verhaal’ kan je alleen houden in een land waarop nog nooit één bom uit een vliegtuig werd afgeworpen.

3 januari 1973

De nvj heeft minister Schmelzer over het incident in Washington met meneer Begemann geschreven. De brief is niet echt to the point, want de directe quotes van Begemann tegenover de heer Barney staan er niet exact in.392 We zullen zien wat het uithaalt. Het Amerikaanse Congres dreigt Nixon eindelijk de fondsen voor de oorlog te zullen afknijpen indien de waanzin niet wordt stopgezet.

4 januari 1973

The New York Times schreeuwt moord en brand dat Henry Kissinger en minister van Buitenlandse Zaken William Rogers gewoon hebben geweigerd voor de belangrijkste commissies uit het Congres te getuigen over de stand van de oorlog. Het blad citeert een telegram uit Hanoi van Telford Taylor, een gepensioneerde generaal en law professor aan de Columbia University, die bevestigt dat Amerikaanse bommenwerpers het grote Boh Mai Hospitaal met de grond gelijk hebben gemaakt. Intussen bagatelliseerde de woordvoerder van het Pentagon, Jerry Friedheim, dat er slechts ‘some limited accidental damage’ was aangericht.

Olaf Palme is de enige westerse leider die de Amerikanen razend maakt en het aandurft de bombardementen op Noord-Vietnam met nazi-gedrag te vergelijken. Op televisie is een vraaggesprek met Palme geweest. Hofland schrijft dat Palme een nuance in zijn veroordeling aanbracht door achteraf te zeg-

gen, niet de Amerikaanse politici en militairen met de nazi's te hebben willen vergelijken, maar alleen dat de resultaten van de bombardementen een overeen komst vertoonden met nazimisdaden. ‘Het zal veel mensen hoofdbrekens kosten,’ aldus Hofland ‘om het standpunt van de Zweedse premier geheel te doorgronden.’ Het is duidelijk: wanneer je de resultaten van de bombardementen terecht vergelijkt met nazi-optreden, dan zijn ‘dus’ de breinen van de heren politici en militairen in de vs die die vernietigingsaanvallen hebben laten uitvoeren nazibreinen. Hoe anders? Waarom schrijft Hofland dit niet gewoon? En houdt Palme zich niet aan zijn oorspronkelijke tekst?

Een Amerikaanse rechter heeft de 29-jarige homosexueel, Michael Dodd, niet voor zijn veroordeling voor moord naar een gevangenis durven zenden omdat het vrijwel zeker zou zijn dat hij door medegevangenen eerst zou worden verkracht en vervolgens gedood. Het schijnt schering en inslag te zijn in Amerikaanse gevangenissen dat je je leven als veroordeelde homo niet zeker bent.

4 januari 1973

Casper kwam. We zijn naar Thermos gegaan. Hij is veel relaxter en losser nu en geniet intens van de stoom. Richard Thieuliette was er ook. Ik vond dat hij er erg slecht uitzag. Hij heeft ook een zwak voor Casper. Hij had Krishnamurti ontmoet en scheen er onder de indruk van. Hij was niet helemaal duidelijk waarom, maar hij sprak er een tijdje over. Hij heeft het niet meer over films. Hij is ook nog steeds bezig met astrologie en puzzelt sterrenbeelden uit. Ik vond hem verward.

5 januari 1973

Joseph Kraft is van mening dat Nixon en Kissinger ‘launched 12 days of murder-bombing to give Hanoi a foretaste of what would happen if, in fact, the Communist did break the ceasefire.’393 Kraft houdt het voor mogelijk dat Kissinger er zelfs tegen zou zijn geweest, en dat hij dan toch wel erg weinig heeft gedaan om Nixon tegen te houden. Trouwens leden van Henry's staf spraken zich openlijk uit voor de bombardementen. Kraft weet ook te melden dat binnen het Pentagon en de cia oppositie bestond tegen de platgooimentaliteit.394 Kraft, die in Washington op het hoogste niveau contacten heeft, is door-

gaans prima ingelicht. Misschien is daarom Richard Helms van de cia afgetreden.

Bracht een nieuwjaarsbezoekje aan mejuffrouw Büringh Boekhoudt. Zij zette haar bril op en las de lijst van mijn interviews. Ze vroeg zich af of het niet beter was minder gesprekken te publiceren. Ik benadrukte dat ik de meeste geïnterviewden eigenlijk zakken vond. Waarop zij een Frans gezegde citeerde: ‘On peut pas s'enricher sans se sâler un peu’. Maar ik bedoelde meer zakken, door de manier waarop ze elkaar afkraakten, op elkaar afgaven en openlijk blijk gaven van minachting.

Bij de nos liet Klaas Jan Hindriks me een uur wachten en kwam toen met een serie negatieve vragen. Toch is er wel wat met hem te doen. Toen ik zei een actie te willen ontketen om de ambassadeur in Washington terug te roepen reageerde hij onmiddellijk met: ‘Daar doe ik aan mee.’395

Kees Hageman nam een uitstekende foto.396 Ik stelde hem voor aan Casper van den Wall Bake en vroeg of hij niet mee zou kunnen doen in het modellen-circuit. Later belde hij me op: ‘Die jongen is veel te aardig om een model te worden.’

Vervolgens ontmoetten Wim Klinkenberg en ik, Jaap Jansen bij Van Genneps uitgeverij. We stelden een tekst op en legden een lijst van namen aan van mensen die we wilden vragen mee te doen. Het ziet er naar uit dan mijn initiatief werkelijkheid wordt. Jaap vond wel dat er waarschijnlijk mensen bij zouden zijn die meededen, maar meer zoals er Nederlanders waren geweest die zich op 20 april 1945 nog bij het verzet hadden aangesloten.

Milo Anstadt vroeg, toen ik hem uitnodigde mee te doen met onze oproep, of ik Henk Hofland had gevraagd: ‘want hij liet toch in de hp doorschemeren dat Nixon gek was?’

‘Misschien juist vanwege dat laten doorschemeren, zal ik Hofland nooit vragen,’ zei ik. Het enige wat Hofland indirect schreef was: ‘Hoe machtiger een man is, hoe onwaarschijnlijker het wordt dat er een onderzoek zal worden gedaan naar zijn geestelijke vermogens.’ Als dat de heldendaad is waarom we Hofland hierbij zouden moeten halen is het voor mij onvoldoende. Trouwens, Anstadt zelf wilde eerst anderen raadplegen. Wigbold van Het Vrije Volk vond dat hij als hoofdredacteur niet mee kon doen. Je leert ze wel kennen bij zo'n actie. Bibeb zei direct ‘ja’ evenals Anton Constandse, Harry Mulisch, Jan Blokker, Peter Schat en anderen.397

6 januari 1973

Professor W.H. Nagel, criminoloog in Leiden, zei niet alleen dat hij mee wilde doen, hij wilde ook over Luns spreken. De heer Han Hoekstra vond het ‘een verschrikkelijk aardig idee’, maar deed niet mee. Professor dr. B.W. Schaper belde terug. Hij deed mee maar stelde voor de tekst iets te veranderen, wat we dus hebben gedaan. Fotograaf Ed van der Elsken: ‘Nee ik doe niet mee.’ Sybren Polet: ‘Prima gedachte, helemaal mee eens.’ Toen ik Hedy d'Ancona belde deed ze mee, maar vroeg: ‘Moet ik niet een centje storten?’ Uitgever Van Oirschot antwoordde me: ‘Ik vind het een dermate lachwekkende motie, dat ik er niet aan mee doe.’ Renate Rubinstein: ‘Nee, daar ben ik het niet mee eens, dat onderteken ik niet.’

Ik aarzel iedere keer weer als ik iemand opbel om een handtekening te vragen. Ik haat het om iemand om een gunst te vragen, wie het ook is. Maar wanneer je de opnamen ziet uit Vietnam, en wat daar door de gekken uit Washington wordt aangericht, is het aansteekmechanisme voldoende om over dergelijke bezwaren heen te stappen. Ik heb nu ongeveer dertig ja-zeggers en Wim en Jaap zijn ook bezig.

7 januari 1973

Hoe moeten we verder? Gisteravond had Jaap Jansen nog niemand. Mijn hoop is op Wim Klinkenberg gevestigd.

Dr. Max Euwe antwoordde: ‘Dit gaat me te ver.’ Mies Bouman antwoordde me: ‘Waarom laten we de Amerikaanse ambassadeur hier niet weggaan?’ Maar ze deed mee. Hans Heg deed mee en stelde voor er een krantenadvertentie van te maken, maar dat kost veel geld. Wim heeft griep. Ik ben op eigen kracht nu op 58 namen gekomen. Ook Wim heeft nog niemand. Prof. dr. H. van der Tweel: ‘Nee, ik vind dit te bizar.’ Ik denk dat het minder bizar is een ambassadeur voor overleg terug te roepen dan waar Nixon-Kissinger mee bezig zijn. René Eijbersen van ncrv: ‘Ach er zijn zoveel acties’ en hij deed niet mee. Milo Anstadt beloofde Hofland, Brugsma en Erik de Vries te bellen maar heeft het niet gedaan of ze hebben nee gezegd. Prof dr. B.V.A. Röling heeft tegen Jaap Jansen gezegd niet mee te doen: ‘Want het gesprek moet open blijven.’ Eli Asser reageerde: ‘Behalve mij, want ik doe niet mee.’ Jan Vos: ‘Ik sta er helemaal achter, maar ik doe niet mee.’

8 januari 1973

Aan de redacties:
Heden hebben de op bijgaande lijst vermelde Nederlanders het hieronder volgende verzoek gericht tot de regering (het Kabinet van de Minister-president) en het Parlement (Voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer):
‘Ondergetekenden zijn van mening dat zolang de Verenigde Staten van Amerika een niets en niemand ontziende oorlog blijven voeren in Indochina, Nederland niet op ambassadeursniveau in Washington vertegenwoordigd dient te zijn. Zij verzoeken de regering daarom de ambassadeur onmiddellijk terug te roepen.’398

Was gisteren de hele dag aan de telefoon. Ben uitgeput, maar dat is het minste dat men voor de mensen in Vietnam onder een bommenregen kan doen. Vandaag hebben Jaap Jansen en ik de zaak verder uitgewerkt, de uiteindelijke lijst opgesteld en de media op de hoogte gebracht. Nu heb ik er genoeg van. We hebben ook aan Associated Press en de Herald Tribune in Parijs gedacht. Flora Lewis belde terug. Vanavond kwam avro's Televizier al met onze tekst. Perfect.

Uiteindelijk had Hofland tegen Anstadt gezegd het er wel mee eens te zijn, maar over andere outlets te beschikken om zijn ongenoegen te spuien. Ja, dat hebben we gezien. En Klaas de Vries, vara, had nee gezegd. Ben niet in staat alles op te tekenen wat er gebeurde.

9 januari 1973

De Telegraaf zwijgt onze actie dood. De Volkskrant een miniberichtje, Algemeen Dagblad niets, Trouw wel iets meer. Cees Meijer van De Typhoon vond dat hij al over Nixon had geschreven en nu waren de bombardementen toch stopgezet. Ook noemde Meijer ons ‘het bekende clubje’ en deed niets. Peter belde dat ik op het radionieuws was geweest. Er is wel wat over te doen.

De gpd-bladen, Utrechts Nieuwsblad en Gooi en Eemlander hebben er grotere berichten van gemaakt, met een foto van Rijnhard baron Van Lynden, die terug zou moeten komen. De Nieuwe Linie heeft nog op het nippertje ons artikel meegenomen plus de volledige lijst van ondertekenaars.399

Kenneth Goodall is hier op doorreis geweest om samen de uiteindelijke tekst van het B.F. Skinner- gesprek voor mijn boek door te nemen. Hij is aantrekkelijk maar blijft een vreemde vogel. Hij reisde door naar Toulouse.

Ik telefoneerde met Anthony Lewis van The New York Times in Londen, die zeer in onze actie was geïnteresseerd.400

Mam bleek verkouden. Ik haalde sinaasappelen, citroenen, vitamine C en Natterman-siroop. We dronken een glaasje port om op te kikkeren. Ben bezorgd.

Wim van Beusekom is nu erg aardig over mijn boek en werkt full speed om het gereed te maken voor publicatie.

Gerda Croiset (62) is overleden. Dat moet voor Gerard een schok zijn.

Senator Barry Goldwater zegt op Achter het Nieuws: ‘We are on the verge of World War III’, maar de Britse interviewer ging er niet op in. De Zweden hebben een verschrikkelijke film over Vietnam gemaakt.

Bas de Gaay Fortman (ppr) heeft gezegd: ‘Ik waardeer de gedachte (van onze oproep) maar ik vind het niet verstandig diplomatieke kanalen af te breken. We moeten die kanalen daarentegen gebruiken om onze zorg over te brengen.’ Ik heb Basje geschreven dat ik zijn opinie oneerlijk en bovendien stom vond. Want al zou Van Lynden naar huis komen als teken van misnoegen, dan zou er altijd een zaakgelastigde achterblijven om de honneurs waar te nemen om het ‘postkantoor’ open te houden. ‘(...) en dan te bedenken dat u tot de hoopvolle avant-garde van een nieuwe generatie politici zou moeten behoren.’ Ik wees er verder nog op dat hij in de Luns-affaire ook geen vinger had uitgestoken.

Henk Hofland heeft tegen Gerard de Bruyn van De Nieuwe Linie, tijdens een weekeinde in Groningen, gezegd, dat hij die fatale avond in mijn huis maar één ding wilde: dat was met Marianne Koldewij naar bed gaan. Dat is niet gelukt want ze is uiteindelijk met Peter Zonneveld mee geweest, zoals de rechtercommissaris had vastgesteld. Hij schijnt dit ook de Raad voor de Journalistiek te hebben meegedeeld, waar professor Enschedé begrip voor zou hebben getoond. Hij kon moeilijk hier publiekelijk gewag van maken.401

Henk Leffelaar van de gpd meldde vanuit de Amerikaanse hoofdstad dat baron Van Lynden lang voordat ervan onze actie

sprake was van plan was geweest in februari met vakantie naar Nederland te gaan.

Max Lewin, voorzitter van een rechts splintergroepje, heeft aangekondigd artsen bereid te hebben gevonden de bestaande homoseksuele invloed op de Nederlandse publiciteitsorganen te onderzoeken. Eerst beweerde uiterst rechts dat die invloeden door ‘rood’ werden geregeerd, nu zijn het de homo's.

Luns is niet langer de meest bewonderde Nederlander. Hij is tot de vierde plaats gezakt. Barend Biesheuvel is nu nummer één, Den Uyl twee, Toon Hermans drie. Na Luns (vier) komen Marcel van Dam, Johan Cruyff, Johnny Jordaan, Ard Schenk, dr. Willem Drees senior, Bas de Gaay Fortman en Hans Wiegel.

Robert Jay Lifton bespreekt William Langers boek over The Mind of Adolf Hitler.402 Hij noemt Langer, van huis een psychoanalyticus, die deze bezigheid met het bestuderen van diplomatie en geschiedenis wist te combineren en daarom de kwalificatie psychohistoricus verdient. Hij heeft de wereld afgeroomd naar mensen, die Hitler persoonlijk hebben gekend. Hij heeft zich volgens Lifton niet slechts bepaald tot de twee meest bekende kanten van Hitlers psyche: de één zacht, sentimenteel en aarzelend, die het liefst wordt geamuseerd, vertroeteld en aardig gevonden, de ander hard, wreed en besluitvorming aan de hand van een flinke dosis energie. Langer schijnt ook de brugwerking tussen beide karakteristieken onder de loep te hebben genomen.

11 januari 1973

Geert Mak belde of ik een demonstratie wilde helpen organiseren voor de Amerikaanse ambassade. Dit zou bij de tweede installatie van Nixon als president moeten gebeuren. Daar doe ik niet aan mee.

Gerard Croiset was door al zijn kinderen omringd. Ik reed achter de stoet aan naar het crematorium. Roy zag er prima uit. Hij was altijd haar lieveling. Vond Croiset zo zielig. Gerard junior las in de aula een gedicht voor. Daarop begon iemand een redevoering: ‘Als je de trein naar Utrecht neemt en je kunt geen taxi krijgen aan het station...’. Dat was het moment dat ik besloot op te stappen.

Mam was veel beter. Zij nam Natterman en gebruikte vitamine-C-tabletten. Ik deed haar boodschappen en reed naar de Lage Vuursche met een paar pannen en haalde onze gebruikelijke

chateaubriand voor twee. Toen ik terug kwam was de tafel gedekt. Zij heeft gesmuld. Het leek me nog steeds met de ene maltezer, Koko, niet best. Hij gaat al een tijdje achteruit.

De bejaarde koning van Zweden heeft in zijn troonrede Amerika gekapitteld. Daar hoef je in Den Haag, brave marionetten van alles wat ze in Washington bedenken, niet mee aan komen. Frank van Wiering wil een opname van me maken voor Het Gat van Nederland, het televisieprogramma van de vpro. Hij wil morgen komen. Hij belde een beetje zat op en zei zich er voor te schamen. Wat ervan te denken?

12 januari 1973

Friso Endt zegt dat de algemene kritiek op Luns bij de navo zienderhand toeneemt. Luns riep een aantal functionarissen bijeen en scheen de aanwezigen te hebben uitgescholden en verweet hen dat de Atlantische Verdragsorganisatie zo'n slechte naam in Europa had gekregen. Hij stelde Noorwegen als voorbeeld, waar kinderen op school abominabel over de navo worden voorgelicht. Hij scheen ook minister Schmelzer vuil te hebben aangekeken.

Tranen. De post brengt een overlijdensannonce van dr. Emile van Konijnenburg, officier in de orde van Oranje Nassau. Geen woord over zijn vice-presidentschap van de klm. Belde mam. Het maakt me zeer verdrietig. Weer de afsluiting van een hoofdstuk. Schreef zijn familie. Heb direct ambassadeur Anak Agung Gde Agung in Wenen gebeld. Hij zendt zijn zoon naar de begrafenis. Samen met Peter heb ik hem nog een kaart uit Marokko gezonden.

Willem Klinkenberg belt dat de Amerikanen nu ook atoomwapens in Vietnam gereedhouden. Nixon is gek geworden. Maar dat wisten we al. Het is heel eng allemaal. Ik ben nooit over die man gerust geweest sedert de ontmoeting met hem in New Hampshire in 1968.

Vanmorgen overwoog ik nog om Konijn te bellen. Van mijn vier vaders, mijn eigen vader, Bung Karno, Konijnenburg en Peccei leeft er nog maar één. Geen lessen meer in Corona over hoe Jermen Gvishiani, Philips of daf te behandelen. Hoe triest. Het leek of we nog jaren bevriend zouden zijn. Hij was eigenlijk mijn enige werkelijke getuige over wat ik heb te zeggen over Bung Karno en de Nieuw-Guinea-affaire. Hoe dikwijls heb ik hem niet dringend gevraagd zijn eigen ervaringen en herinneringen op papier te zetten. Igor Cornelissen zou hem interviewen over Hoflands Tegels Lichten en wat daar allemaal aan mankeert. Te laat nu.

Ben naar Thermos II gegaan en raakte verstrengeld (nogal intens) met een Surinaamse jongen.

Frederick Praeger, uitgever uit New York, is nu al enige tijd geïnteresseerd in de uitgave van mijn interviewboek. Willem van Beusekom zegt dat ze me gaan opbellen.

Ik heb bij bloemist Plantinga in Den Dolder twee bloemstukjes besteld voor Konijn: één namens mevrouw Hartini Sukarno en Bung Karno's kinderen en één namens mezelf. Het eerste in de merahputih kleuren, rood-witte anjers.

Luister naar de zuivere fluit van Pierre Rampal. Heel triest.

13 januari 1973

Mam is okay. De hond Koko eet ook weer.

Gisteravond kwam Frank van Wiering van de vpro en bleef tot na middernacht. Ik denk dat hij bekwaam is en inderdaad de opname gaat maken. Hij is aardig. Strakke jeans en laarzen met ringen.

Belde André Spoor. Hij was onzeker geweest of het om ‘onze’ Konijn was gegaan. Hij zou zorgen dat er in nrc Handelsblad wat aan werd gedaan. Hij schijnt niet meer met Julian samen te zijn. De breuk lijkt onvermijdelijk.

15 januari 1973

Parijs

Reed met Casper Bake voor een paar interviews naar Parijs. We are having a very very good time. Hij is aanhalig soms, maar blijft hetero. Hij heeft een soort ideaal mengsel van begrip en zelfs sympathie voor de homoseksuele levenshouding en tot op zekere hoogte houdt hij zijn handen echt niet thuis, maar hij trekt toch ergens een grens. En anders ik wel, want Casper laat ik misschien iets van mijn leven zien, maar ik trek hem er niet in. Het verwonderde me hoe heerlijk we het samen hadden, al is samenzijn met Peter op een aantal punten toch vollediger. Peter zal nooit een milkshake bestellen. Maar dan is Casper eigenlijk weer veel speelser dan Peter. Hij is ook wat jaartjes jonger.

We stopten op Château Bouillon in Baulers ten zuiden van Brussel om that dear old lady, madame Déliane de Ramaix-van Weede403 te bezoeken. Isabelle de Ramaix was ook thuis. Er werd met spoed een lunch geïmproviseerd. Een nichtje, Dorine van Weede, was met een Van den Wall Bake getrouwd. Tante Déliane weet altijd precies hoe alle familierelaties in el-

kaar zitten. Isabelle was bezig Toynbee in het Frans te vertalen. Het trof me dat toen we Vietnam bespraken, zij ook sprak over de psychologische schade die aan het Vietnamese volk werd aangericht.

We waren al om 16.30 uur in Hotel Vendôme. We belden Dewi. Zij was in Zwitserland. Maar Antonio en Lynn de Almeida404 waren in Parijs. We bezochten hen. Maar Tony's afstandelijke kilheid als mens - wat waarschijnlijk camouflage voor iets heel anders is - werkte afstotend op mij. Het viel me op dat ook hij Frye boots met ringen droeg. ‘I wear them everywhere,’ vertelde hij, ‘and I don't care what people say. I live in them.’ Hij zal in de Opera in Parijs in december Copelia met Maria Callas dirigeren. Hij heeft ook concerten in Japan. Hij vertelde dat ze nu in Japan de grootste Haydn vereniging in de wereld hebben. Hoe kan zoiets? Zijn oudste zoon is nu negentien jaar en is operazanger. Zijn jongste zoon met lang haar (en laarzen met ringen) kwam binnen. Hij wil gitarist worden. Tony en ik hadden een Vichy. Wat me ergerde was dat Casper dan stoer doet en om een whisky vraagt.

Mijn vroegere Yale-vriend Frederick Heath met zijn nieuwe vrouw hadden de dag tevoren bij Tony en Lynn geluncht en was daarop naar Buenos Aires vertrokken. Wat zou ik hem graag hebben ontmoet. Hij had zijn oude nanny in Schotland bezocht, over wie hij in onze studentenjaren vertelde haar beter te hebben gekend dan zijn moeder. Hij schijnt dik en vet te zijn geworden. Ook hij heeft nu een zoon van negentien jaar, die net als zijn vader verzot is op klassieke muziek. De kinderen zijn bij Adela Acevedo, die een nieuwe vriend schijnt te hebben, een Italiaanse architect.

Ik maakte intussen een interview met de schrijfster Mary McCarthy dat ik niet al te bijzonder vond.

We ontmoetten Aurelio Peccei. Ik stelde Casper aan hem voor. Hij merkte op dat sommige mensen jaloers zouden zijn omdat zij niet in mijn boek werden opgenomen. Het laatste waar ik aan had gedacht. Ik vertelde de drie nvv-jongeren te hebben geïnterviewd. ‘If they have proper leaders, I will be glad to sit down with them,’ zei Aurelio. Ik vroeg me een moment af of hij wel zo aardig was als ik dacht. Ook vertelde hij over een conferentie in Puerto Rico waar iemand had gevraagd waarom er altijd over Amerikaanse wreedheden werd gesproken en nooit over Vietcong wangedrag. En dan denkt Aurelio als Bung Karno of Van Konijnenburg, want hij hal gezegd: ‘There is a civil

war in Vietnam. There are atrocities on both sides. But should the greatest leading nation in the world compare itself to a peasant war in Asia and hide behind such arguments?’

Casper en ik reden in vierenhalf uur terug naar Amsterdam.

16 januari 1973

De vpro wilde vandaag mijn dag filmen inbegrepen het bijwonen van de begrafenis van Emile van Konijnenburg.

Was tegen 15.00 uur op Westerveld. Het eerste wat me in de aula opviel was een grote krans in de Indonesische kleuren. Arme Konijn. Ik was werkelijk zeer op hem gesteld geraakt. We hebben ook sinds 1956 zoveel samen meegemaakt. Ik had moeite me te concentreren door de aanwezigheid van het vpro-team. Sprak even met de vroegere secretaris van de klm-directie, S.O. Kuneman. ‘Het wordt steeds stiller om ons heen,’ zei hij. Was trouwens verbaasd over de lange stoet mensen die aanwezig was. De dominee sprak redelijk terzake doende. Konijn had de nacht voor hij stierf op een papiertje geschreven: ‘Dank iedereen.’ Ik zag dat de kaartjes aan mijn twee bloemstukken verwisseld waren, dus heb ik ze omgezet. Groette ook zijn trouwe secretaresse Emy de Vries-Foltinsky, met wie ik al die jaren altijd uitstekend contact heb gehad.

Het vpro-team is van 09.50 uur tot 22.45 uur vanavond bezig geweest. Ik weet niet of het behoorlijk is geworden. Het leek of Frank van Wiering zonder plan te werk ging. Ik had geen ‘rapport’ met hem. Het waren wel aardige jongens. Speelde nog een stukje Liszt maar dat ging natuurlijk niet zonder studeren. Wil er niet meer over denken.

17 januari 1973

Deed geen oog dicht door het wegvallen van Konijn. Die leegte tuimelde door mijn hoofd, zoals de mannetjes op de maan duikelen en lijken te slaapwandelen. Veel van wat we bespraken spookt door mijn gedachten, flarden herinneringen, alles dook op. Zijn stem. Ik probeerde me zijn gelaatsuitdrukkingen te herinneren. En eigenlijk ben ik vandaag triester dan gisteren. Ik kon me gisteren ook niet op de film concentreren. Alles gebeurde tegelijk. Nu zijn straks één miljoen tv-kijkers ook aanwezig op de begrafenis van Konijn. Hij was ergens mijn voornaamste raadgever. Ik hechtte grote waarde aan zijn mening. ‘Je moet geen portretjes bij je interviews in je boek zetten,’ was zijn advies. Ik wilde nog vragen waarom niet maar dat kan nu niet meer. En het flitst ook door mijn hoofd dat op een dag ook mam zal wegvallen en mejuffrouw Boekhoudt. Hoe kan

je tegen die achtergrond een kwestie als vermogensbelasting aansnijden.

Lunchte met mam in Lage Vuursche. De hond at weer en dat had haar opgelucht. Zij had tranen in haar ogen, later bij het afscheid.

Ik heb toch de kwestie van haar acf-aandelen aangesneden door er op te wijzen dat ze iedere cent omdraaide om ons meer na te kunnen laten. Maar door niet in te gaan op Theo's voorstellen, zodat er later geen belasting meer over behoefde te worden betaald, had het inmiddels al veel geld gekost. Eigenlijk was de zaak in vijf minuten bekeken. Ze gaat akkoord met de voorstellen. Broer Hendrik had uit Kaapstad traag gereageerd, maar haar wel uiteengezet wat de reden was van de plannen en dat hij per se niet wilde dat zij ook maar een moment zou denken dat hij op haar geld vlaste. Hoe het ook zij: ik heb notaris Meijer gebeld en ga naar hem toe.

Bezocht Gerard Croiset. Hij was nog zeer emotioneel over de dood van Gerda. Vlak voor ik wilde weggaan barstte hij in tranen uit en beklaagde zich dat hij de hele dag toneel moest spelen. Hij heeft nog steeds last van zijn gal en pijn. Mevrouw Croiset stopte Roy altijd geld toe ‘en verpestte die jongen,’ aldus de vader. Dat zou niet meer gebeuren. Ik vroeg hem echter Roy te blijven beschermen, juist omdat zijn moeder er nu niet meer was.

Het PvdA-kamerlid G.M. Nederhorst stelt vragen aan minister Schmelzer over het geklets van Luns in De Telegraaf. Het sop is de kool niet waard. Luns zegt alleen maar wie de schoen past trekt hem aan.

Uiterst merkwaardig. Er komt een brief van Gerald Barney uit Washington gedateerd op 18 december vorig jaar. Het is wel opmerkelijk. Omdat er nu een klacht van de nvj bij Schmelzer over meneer Begemann is ingediend ligt het voor de hand dat deze diplomaat als de bliksem een beroep op Barney deed de zaak de kop in te drukken. En Barney vraagt mij nu: ‘I would consider it a distinct favor if you dropped the whole matter at once.’ Hij benadrukt dat het niet doorgaan van de interviews met de heren Dingell en Packwood uitsluitend met tijdschema's te maken had. Als dit waar is, waarom werden dan geen voorstellen voor andere tijdstippen gedaan zoals met zoveel andere interviews noodzakelijk was en is gebeurd?

Ook verbaast Barney zich over de intensiteit en felheid van mijn reactie op Begemann. Barney weet niet dat ik al sinds 1957 door Luns en Buitenlandse Zaken lastig word gevallen en getreiterd.

18 januari 1973

‘Willem,’ zei Croiset gisteren door zijn tranen heen, we zijn maar een minuscuul radertje in een groot geheel. En, we zijn noodzakelijk.’ Hij gaat een nieuwe reis naar Amerika maken.405 Een radertje van wat, voor wat? Van Konijnenburg klapt weg. Ik denk na over zijn leven. In 1938 haalde Albert Plesman hem al bij de klm. Hij was het die de Garuda Indonesian Airways opzette. Hij zorgde voor de opleiding van Indonesische piloten en technisch personeel. Hij zorgde voor de verkoop van Fokkertoestellen aan Indonesië. Wat die man allemaal niet deed voor het bewaren van de banden tussen Nederland en Indonesië waar niet alleen Sukarno hem dankbaar voor was, maar ook Mohammed Hatta en zovele anderen. Als kenner van Indonesië en Indonesiërs verzette hij zich tegen de onkunde van Luns die met zevenmijlslaarzen alles wat er aan goodwill en met bloed, zweet en tranen tussen onze twee landen gedurende eeuwen was opgebouwd in slechts enkele jaren na de soevereiniteitsoverdracht vertrapte en vernietigde. Gedurende mijn eigen verkenningstocht naar wat er in Indonesië aan de hand was, was het onvermijdelijk dat ik tegen deze vechter aan zou lopen. Dit gebeurde in 1956. Sindsdien knokten we samen. Hij stond weliswaar tot vrijwel het bittere einde nog altijd met een been in de klm en was daardoor kwetsbaar. Door de oneerlijkheid en gebrek aan moed van Paul Rijkens en sommigen van zijn medestanders zouden we enkele botsingen hebben, zoals inzake de ex-cia-agent Werner Verrips. Maar in 1966 heeft Sukarno ons in Jakarta weer met elkaar verzoend. We waren vrienden tot het einde. Maar als je dan ziet, wat de nrc voor een snert necrologie over hem publiceert! En ik belde nog wel met André Spoor om te proberen ervoor te zorgen dat dit op niveau zou gebeuren. In de kwestie Indonesië en Nieuw-Guinea zouden de lintjes en de onderscheidingen van H.M. de koningin naar de rotzakken gaan die Luns in zijn vernietigingsbeleid door dik en dun steunden, zoals Hans Martino van het anp, om een buitenplaats te noemen. En Konijn verdween uit het zicht van de Nederlandse kudde alsof hij er nooit was geweest, terwijl Emile van Konijnenburg ten aanzien van onze geschiedenis in Azië als een generaal Van Heutsz-nieuwe-stijl was geweest.

Nu hij dood is zie ik hem voortdurend voor me in allerlei situaties en bij allerlei gebeurtenissen. Ik herinner me hoe hij zich kon opwinden en hoe weinig dit soms uithaalde, zijn humor

en anekdotes, zijn kennis van zaken van hoe het wel is geweest, en hoe men dan naar Westerveld wordt weggebracht om in een rookpluim te eindigen. Misschien zijn we een klein radertje in een geheel, maar de belangrijkheid van dat radertje regardeert eigenlijk alleen jezelf. Want blijdschap bij geboorte en verdriet bij de dood zijn eigenlijk uitingen van hen die er niet zelf bij betrokken zijn.

Gelukkig kwam Oeroeg nog laat gisteravond.

Ik antwoordde gisteren aan Gerald Barney in Washington dat het me verder weinig kon schelen of ik wel of niet de heren Dingell of Packwood te spreken zou krijgen, maar wat me opwond was dat ‘a Dutch diplomat engaged in character assassination at my expense’ mij razend had gemaakt en of hij kon begrijpen dat dit me niet ganz egal liet. Ik kon de man lastig ook de hele Nieuw-Guinea-affaire uitleggen en dat men van de zijde van de overheid nu al vijftien jaar bezig was mij te saboteren vanwege een strijdvraag over de Papoea's, waarbij de overheid nog ongelijk had gekregen ook.

19 januari 1973

Het is toch wel opvallend dat de pvda, direct na de publicatie van onze oproep, de ambassadeur uit Washington wil terugroepen en met veel trammelant bekend heeft gemaakt een dringende ontmoeting met minister Schmelzer te willen hebben ‘om het recente optreden van Amerika in Vietnam te bespreken’.406 Nu wil de pvda opeens dat er geen Nederlandse diplomaat aanwezig zal zijn bij de installatie van Richard Nixon bij de aanvaarding van diens tweede ambtstermijn. Er moet verder een bijzondere ministerraad van de navo komen om de Amerikaanse regering op de onjuistheid van haar optreden te wijzen. Er moet ook een bijzondere vergadering van de navo-raad worden belegd. Er snoet een boodschap van de Tweede Kamer naar het Amerikaanse Congres worden gezonden, er moet, zoals in Zweden, onmiddellijk een hulpprogramma voor Noord-Vietnam worden opgezet, en er moet een volkenrechtelijke erkenning van Noord-Vietnam komen vooruitlopend op een vredesregeling. De pvda schijnt eindelijk wakker te zijn geworden. Ben met de opname van Edward Teller bezig. Er zijn technische problemen mee geweest, maar Teller schreef een gemoedelijk briefje dat ik er maar wat van moest maken en hij het wel zou nakijken.407 Overigens heeft Teller onlangs een voor hem

opmerkelijke uitlating gedaan, lijkt me. Hij bepleit nu dat het noodzakelijk zou moeten zijn dat wetenschappelijke geheimen na een jaar openbaar zouden moeten worden gemaakt, ook omdat de sovjets ze toch vroeg of laat te pakken krijgen. ‘I am against secrecy, because among other things, it impedes the development of American Science and American Defense. Hij benadrukte dat de sovjets op Amerika voorlagen in de ontwikkeling van nucleaire wapens, waar de geheimhouding juist het sterkst was. ‘They are not ahead of us, because of one of those spies,’ aldus Teller, ‘they are ahead of us because they did more work, and because their scientists are forced to work as they are forced to do everything else. Our scientists abstain from work that is classified.’408

Ik merk dat mevrouw Niessen die voor Bruna de tapes uittikt, opmerkingen van mij in antwoorden verwerkt, zoals bij Herman Kahn. Ik had eigenlijk alles opnieuw zelf terug moeten luisteren, maar daar heb ik geen tijd voor (en geen zin in). Bovendien zeggen alle geïnterviewden dingen op tape, die ze niet publicabel achtten. Later kan ik die passages, die nu wegvallen, in mijn dagboeken verwerken.409

De kwestie van de tapes vormt voor mij, ook in 1991 nog, een moreel dilemma. Er staan hier in Hillbrow, Zuid-Afrika twee verhuisdozen vol met gedurende de jaren opgenomen geluidsbanden, dikwijls van personen die in het epoque waarin ze werden geïnterviewd als prominent zouden kunnen worden omschreven. William Irwin Thompson publiceerde op 1 januari 1973 een halve pagina over The Deeper Meaning of Apollo 17. Ik herlas zijn stuk dat over ‘the socialization of the Imagination’ handelde. Hij sprak over ‘the rocket that became an institution and a ritual’.
‘Just as a religious ceremony brought exaltation to those who did not have visions of the face of God, so now technology would bring excitement to those who did not have visions of universal science (...). Now, that we have sent out man to surround his machines, we have affirmed that technology is still only part of culture, we have also affirmed, that the culture of America is still significantly different from the Soviet-Union. The Russian decision in favor of mechanized space flight illustrates the iron lock dialectical materialism has on their archaic industrial culture.’
Gisteren, 6 juli 1991, kwam ik dit knipsel in mijn dagboek tegen. Ik herlas het en besloot het niet op te nemen, omdat enkele losse ci-
taten er geen recht aan zouden doen. Zo gaat het voortdurend. Wat me opviel was dat Thompson in zijn overzicht de volgende wetenschappers noemde: Kenneth Boulding, Marshall McLuhan, B.F. Skinner, José M.R. Delgado, die ook in mijn serie zijn opgenomen, waarmee ik het gevoel kreeg tot in de main stream bezig te zijn geweest. Van alle tapes die ik over de jaren opnam, zijn slechts gedeelten in de openbaarheid komen. Bijvoorbeeld: ik nam een dozijn tapes op met dr. Philip Handler, president van de National Academy of Sciences in Washington en schreef een boek van 300 pagina's op basis van deze gesprekken dat nooit werd gepubliceerd. Ook liet professor Georgii Arbatov, met wie ik een boek over de buitenlandse politiek van de Sovjet-Unie schreef, mij alle betreffende tapes behouden. Hierop staat aanzienlijk veel meer dan ooit werd gepubliceerd. Maar ik voer hier in Hillbrow, Zuid-Afrika een éénmansoperatie uit, schrijf soms zeventien uur per dag, doch haal een gemiddelde van tien tot twaalf uur per dag. Het zou ondoenlijk zijn ook nog alle tapes terug te gaan luisteren, nog afgezien van het feit dat het aantal dagboeken dan misschien nog eens met tien delen uitgebreid zou worden. Deze zomer waarschuwde Erik Jurgens me al dat ze te uitgebreid zijn. Volgens mij zijn ze juist jammerlijk onvolledig.

20 januari 1973

Het staatsbezoek van de koningin aan Indonesië heeft volgens Schmelzer aan de schatkist 1.190.000 gulden gekost. Ik denk eigenlijk dat ze het bedrag opzettelijk naar beneden hebben afgerond. Het staatsbezoek aan Luxemburg kostte 60.000 gulden, West-Duitsland 120.000 gulden en Canada 150.000 gulden. Als het waar is tenminste.

Brief van Bas de Gaay Fortman.410

Was gisteren om 09.30 uur bij notaris Meijer op de Keizersgracht. Hij was zeer gepikeerd toen ik hem voorlegde dat broer Theo de gang van zaken als sabotage zijnerzijds had ervaren. Ik gaf aan niet te denken dat Theo dit uit zijn duim zoog. Iemand belde hem op. Hij smeet nijdig de telefoon op de haak. Toen ik vervolgens zei dat Theo had berekend dat we ieder reeds 20.000 gulden door zijn toedoen hadden verloren raakte hij buiten zichzelf. ‘Geef u mij dan maar aan bij de Raad voor Notarissen, dan moet ik aftreden,’ riep hij woedend. In zulke gevallen blijf ik juist altijd erg kalm en gaf aan dat ik in het verleden met zijn voorganger Scheltinga Koopman verscheidene gesprekken had gevoerd, maar nooit op dit niveau. Toch draaide hij tenslot-

te bij en zei dat hij een brief zou opstellen. Ik vroeg hem vooral waterdicht op te nemen dat geen van ons drieën met één vinger aan mams geld zou kunnen (of willen) komen. ‘Dat kan ik niet doen,’ zei hij, ‘want ik ben een officieel persoon.’ Of het via een advocaat wel kon? Hij hield niet van het voorstel van Theo, zei hij, waarop ik antwoordde: ‘U hebt niets te houden van: het gaat hier om onze belangen.’ Ik schreef hem gistermiddag bovendien een niet mis te verstane brief.411

Belde Theo in Zwitserland op die weer zei dat hij na de geleden verliezen zich nergens meer mee wilde bemoeien. Maar hij vond het ‘een moedige daad’ dat ik Meijer recht voor zijn raap met ons standpunt had geconfronteerd.

Ik reed naar Bilthoven. Omdat tante Jetty er was besprak ik alles met mam en haar. We werden het over alles eens, en al heeft zij er niets mee te maken, tante Jetty scheen zich er nu ook mee te kunnen verenigen. Toen mam koffie ging maken, vertelde tante Jetty dat zij in het geheim een ziekteverzekering voor mam had willen nemen, omdat mam er niet van wil horen. Ik zal dit een keer in Wassenaar met haar gaan bespreken. Tante Jetty zei ook dat mam aarzelend stond tegenover Theo's voorstellen, omdat hij direct na de dood van vader uit Rhodesië was gekomen om de baas te willen spelen over mams geld. Hij wilde toen inderdaad mams gehuurde bungalow gaan bewonen en dan mocht zij in het kleine logeerkamertje gaan slapen. Dat zijn beide dames allerminst vergeten. Ik was hier toen ook razend over. Mam voegde eraan toe bang te zijn keet met Theo te krijgen wanneer zij ons te vroeg of te laat aandelen zou schenken om zo later de belastingheffing erover te voorkomen. Dan zou hij haar opnieuw van onkunde kunnen betichten en haar ook beschuldigen dat er door haar toedoen verliezen waren geleden. Wanneer mam tegen mij ‘Wimmes’ zegt weet ik dat zij in een speciale stemming is. Wat zij zeker weet is dat ik over geldzaken nooit ofte nimmer keet met haar zal maken of krijgen. Ik zei trouwens tegen de notaris dat ik langzamerhand aan een testament wilde denken, omdat ik niet wilde dat indien mij wat zou overkomen broer Theo onmiddellijk ter plekke zou verschijnen om mijn huis en bezittingen te gaan verdelen.

Het is stil om me heen wat me triest maakt. Ik denk van Peter straf te hebben, want ik hoor absoluut niets van hem. Zit mijn interviews te corrigeren en lees ze soms terug met stijgende verbazing. Ook Casper houdt zich stil.

Maakte nummers in de sauna op woensdagmiddag, vrijdag-

middag en zaterdagmiddag. Altijd wanneer mijn emotionele leven ondervoed raakt komt het tot seksuitbarstingen. Het sneeuwt. Ga met mam dineren.

22.20 uur

Wanneer ik Berend Boudewijn, de kwal - hier erg populair en niet weg te branden - zijn belachelijke cadeaus - een badkamer, een bontjas - op televisie zie uitreiken, dan denk ik aan zijn antwoord toen ik hem om zijn handtekening voor onze Vietnam-actie vroeg: ‘Ik geneer me eigenlijk om ja te zeggen, want dat is zo gemakkelijk.’

In Portsmouth heeft commandeur J.W.H. Wevers (47) het commando over het zogenaamde permanente navo-smaldeel op zich genomen. De plechtige installatie werd bijgewoond door mr. J.M.A.H. Luns, die voor de zoveelste maal een toespraak met zijn militaire carrière als seiner tweede klas liet beginnen.

21 januari 1973

Wanneer ik mijn rode mapje met dierbare foto's en brieven doorblader komt ik ook een stapel brieven van Peter tegen. Ik stel me zelf zoveel vragen aangaande hem. Verdriet omdat ik denk dat hij alles eigenlijk mist en misschien zelfs voor altijd. Ik weet eigenlijk niet of Casper hierin veel verschilt. Alle betrekkingen met een ander blijven grotendeels onvervulde dromen. Margaret Mead had zich op een conferentie van de Wereldraad van Kerken grenzeloos geërgerd aan uitlatingen van professor Jay Forrester. Hierover had ik een extra tape met haar gemaakt. Maar ik heb geen zin, die kritiek op Forrester nu nog op te nemen.412

Hier volgt Margaret Meads ongepubliceerde gesprek: ‘Jay Forrester was appealing to the churches to put themselves back out of his belief that we need to take very desperate measures to save the world. But what he said was, that they must only put themselves back of long-term objectives, and stop feeling sorry for the hungry, suffering and miserable, stop saving people from catastrophes, give up all humanity. And this I think is totally disastrous. If you are going to say that you need a change in values, what possible value is this - to save generations to come and ignore the hungry and miserable and the suffering at your doorstep? I think this is a disastrous context into which to put “Limits to growth”. He said, that every time they went out to rescue the victims of a flood they
just added to the problem. We would say that unless we continue with the most enormous amount of compassion for every suffering person in this world today, there is no hope of mobilizing the kind of ethical feeling in people that is necessary for them to worry about generations to come.’

22 januari 1973

Gisteren met mam in Lage Vuursche gegeten. We keken samen televisie en luisterden naar een pianoconcert van Mozart uitgevoerd door Wilhelm Kempf. Koko lag bij haar op schoot. Ellen Thomassen kwam gisteren langs en maakte de volgende funny remark: ‘Ik denk dat Peter het soms moeilijk heeft met jou. Hij zal wel onder jou lijden.’ Ik legde haar uit, althans ik probeerde dit, dat je dat soort lijden alleen dan ondergaat wanneer je truly and deeply in love bent met someone. En dat is met Peter niet het geval. (Zelf was ik hier op mijn 27ste trouwens ook niet toe in staat.) Zij zag er prima uit, maar ik sta altijd aarzelend tegenover haar. Zij zei best in de benedenkamer te willen komen wonen - wat nu Peters domeintje is.

Casper kwam later binnenlopen.413 Ons gesprek kwam neer op: ‘Ik heb een vrouw nodig,’ aldus mijn vriend. Soms sliepen we samen, we stoeiden wel eens, maar daar ligt de grens. En zo zal het blijven.414

Ruslan Abdulgani415 is in Amsterdam in de Bijlmermeer in de flat van zijn zoon. Hij ontving van het Prins Bernhard Fonds een beurs om zijn memoires te schrijven. Hij wilde advies hebben over het verzamelen van informatie. Hij wist dat Van Konijnenburg was overleden. Ik raadde hem aan te proberen diens archief te bemachtigen.

Guruh Sukarno telegrafeert uit Jakarta dat hij morgen terug op Schiphol is. Zal hem afhalen.416 Bij Baarn nam ik een lifter, John Roosegaarde Bisschop (19), mee. Hij had in Durban en Osaka gewoond, was op het Baarns Lyceum geweest. Hij was blond en aardig. Hij ging mee naar Amerbos. Hij vertelde met een landrover via Turkije naar India te zijn gereden samen met ambassadeur Hugo Scheltema, die doorreisde naar Jakarta waar hij ambassadeur was (van 1968 tot 1973). Hij was op de hoogte van mijn gevechten met Joseph Luns. We spraken lang en intiem. Later zei hij: ‘Jij bent de eerste man die mij heeft aangeraakt; niet dat ik het erg vind.’ Zette hem later op de Van Eeghenlaan bij iemand af.

Jan Cremer belde, ditmaal uit Giethoorn. Hij vroeg of ik wilde nagaan op de sovjetambassade hoe men over hem dacht. Hij wil nog steeds een film over de Trans-Siberië-Express gaan maken.

Blijf met Casper bezig. Hij onderstreept van kind af aan te zijn groot gebracht met eerlijkheid op de eerste plaats in acht te nemen. Wat dat betreft zijn we gelijk. Hij zegt soms ook: ‘Jij voelt me toch wel goed aan.’ Hij zou het op prijs stellen wanneer ik Aurelio Peccei toch eens zou polsen over een mogelijke toekomst.

23 januari 1973

Lyndon Baines Johnson is dood. Hoeveel doden heeft die man op zijn geweten? De nos vroeg als eerste de heer Luns om commentaar. Deze begon over Vietnam en zei: ‘Een oorlog die lbj is begonnen, oh pardon, John F. Kennedy is begonnen...’ Hij loog weer voor de zoveelste maal. Dwight Eisenhower zond adviseurs, zoals dit toen eufemistisch heette, naar Vietnam. Kennedy zette dit beleid voort maar besloot, zoals Theodore Sorensen en anderen hebben bevestigd, direct na zijn mogelijke verkiezing van zijn tweede ambtstermijn Amerikaanse militairen uit Indo-China terug te zullen trekken. Luns herinnerde zich vliegensvlug dat het zijn hobby was om tegen de Kennedy's aan te trappen en corrigeerde zich. Het was inderdaad lbj geweest die de militaire aanwezigheid in Vietnam van 26.000 naar 600.000 soldaten verhoogde. Vervolgens werden de vaste lokale orakels als Hiltermann, Schmelzer en Neuman door de nos om hun mening over lbj gevraagd. Wie zal er in dit koninkrijk eens gewoon recht voor zijn raap op antwoorden: lbj is een moordenaar. Dat mag immers niet van de rechter.

Ik haalde Ruslan Abdulgani in de Bijlmer op. We spraken rustig in mijn werkkamer op Amerbos. Telefoneerde met oud-ambassadeur dr. Zairin Zain en herstelde het contact tussen beide heren. Hij dacht niet dat mevrouw Hartini financiële moeilijkheden had. ‘Wanneer Ibu Fatmawati dit zou zeggen zou ik het willen geloven,’ zei hij. Hij dacht dat de controverse tussen Suharto en Nasution zich geleidelijk aan verscherpte, want Nasution begint te reageren. ‘Maar we moeten steeds blijven analyseren en niet zoals Ernst Utrecht doet, verwonden.’ Hij vertelde dat mijn oude bekende, generaal Sutikno Lukitodisastra ambassadeur in Canberra zou worden. Hij was het eens dat uitgever Masagung beter op een afstand gehouden kon worden. Hij had ook een bezoek aan Australië gebracht,

alwaar professor J.D. Legge meer over mij wilde weten. Legge schijnt ook geen visum voor Indonesië te krijgen. Hetzelfde geldt voor de Australische journalist Peter Polomka. Hij was het eens dat dit belachelijk was. Post wordt regelmatig gecontroleerd, zei Pak Ruslan, ook zijn post. Ik liet hem het knipsel zien van de brief die ik indertijd aan Bung Karno had geschreven en die schaamteloos in de Indonesische pers werd afgedrukt. Ik liet hem een brief van Djawoto zien, maar daar kwam nul komma nul reactie op. Ik ging er niet verder op in. Hij zei dat het okay was dat ik naar acceptabele betrekkingen met Dewi streefde, maar ik vroeg me af of hij het ook werkelijk meende. Ik reed hem naar Oorlogsdocumentatie, maar hij herhaalde in het openbaar te handelen alsof we elkaar niet kenden en ook als ik hem telefoneerde moest ik dit onder de naam van dr. Loet Kilian doen. De kust is nog allesbehalve veilig. Het viel me op hoe uitstekend Pak Ruslan eruit zag. Hij leek nog jong.

Eindelijk heb ik bij Inez mijn lange haren laten afknippen.

Peter belde. Hij had zijn moeder verteld dat we keet hadden gehad. Zij had geantwoord: ‘Ik geloof dat Willem een heetbroek is.’ We hebben gelachen. Hij werkt hard.

24 januari 1973

Beestachtig slecht geslapen. Er gaat zoveel door mijn hoofd en er is nog meer te doen. Dat ik ooit zou beleven dat ik tegen Peter zou zeggen dat ik bezig ben, omdat ik liever met Casper samen wilde zijn, had ik in de verste verte niet gedacht. En dit is wat er momenteel gebeurt.

Woonde om 11.00 uur de voorvertoning bij van de film van Roeland Kerbosch, Voor een sinaasappel en een dubbeltje, die op 28 februari door de nos zal worden uitgezonden. De hele Hilversum-kliek, inbegrepen Harry Hagedorn, Ton Neelissen en consorten waren aanwezig, met de gebruikelijke stroom van valsigheden die ze niet eens meer merken. De film handelde over jeugdige delinquenten en was goed, maar tegen het einde veel te zeikerig.

Notaris M.J. Meijer zond ons allen een ‘stookbrief’, ik heb er geen ander woord voor. Het wordt voorgesteld of Theo zichzelf tegenspreekt. Maar wat als Theo inderdaad de notaris heeft geschreven dat de zaak van de baan was? Ik zal Theo om opheldering vragen.

W.K.N. Schmelzer houdt in Den Haag Vandaag strijk-en-zet vol dat de regering van Zuid-Vietnam aan Washington om hulp zou hebben gevraagd en ‘daarom’ zaten er nu 600.000 soldaten in dat land. Zou hij als minister van Buitenlandse Zaken

niet beter weten of is hij gewoon een loopjongen van Washington, zoals Luns voor hem, of liegt hij met opzet? Iedereen die zich enigermate in de kwestie Indo-China heeft verdiept, weet dat de rooms-katholieke ‘president’ Ngo Dinh Diem indertijd werd opgeduikeld uit een rk-instituut bij Philadelphia - aldaar door John Foster Dulles gevonden - om in Saigon geïnstalleerd te worden aan het hoofd van de Zuid-Vietnamese regering. Zijn eerste regeringsdaad was Washington verzoeken militaire hulp te verlenen. Maar ja, wanneer minister Schmelzer met zijn uitgestreken gezicht het Nederlandse televisiepubliek met leugens naar bed stuurt, en de heren bij Den Haag Vandaag hun huiswerk niet doen en de leugens ongecorrigeerd laten passeren, dan begrijp je hoe hier te lande de kluit op grove wijze belazerd wordt.417

I.F. Stone begint een artikel over nixon's blitzkrieg in the New York Review met de zin: ‘We have got ourselves a moral monster for a President (...). The lesson for Americans lies in the price the Germans paid for following their leader as long and as blindly as they did (...). It is hard to decide which is worse - the vindictive cruelty of the air raids or the lies told to excuse them (...). The price for Nixon's eleven-day tantrum over Hanoi and Haiphong could easily add up to a quarter billion dollars (...). The free press in the capital of the free world has been largely dependent on Hanoi radio and Thieu's personal newspaper in Saigon, Tin Song, for news on what is going on (...).’418 I.F. Stone vecht tegen de bierkaaien in het groot zoals ik dat hier al jarenlang doe in het Madurodamse.

Mary McCarthy gaf me haar artikel over het nieuwe boek van David Halberstam. The Best and the Bravest.419 Het verhaal van 688 pagina's is al maandenlang een bestseller in de vs, maar mevrouw McCarthy zegt met thee, koffie, enorme wilskracht en wandelingetjes door de kamer door het boek heen geploegd te zijn. Ik begrijp zoiets niet. Wanneer ik denk of concludeer - zoals bij Hoflands Tegels Lichten - dat een boek niet als gevolg van serieus werk en onderzoek tot stand is gekomen - leg ik het naast me neer. Zij vult met Halberstams boek zeven hele pagina's. Wanneer ze beschrijft dat Walt W. Rostov420 tijdens de Cubaanse rakettencrisis zou hebben voorgesteld olieraffinaderijen op het eiland met suiker onklaar te maken, dan vind ik dat een illustratieve informatie over het infantiel denken op het

Kennedy Witte Huis. Het boek van Halberstam schijnt te wemelen van dit soort authentieke gegevens, wat van Tegels Lichten helemaal niet kan worden gezegd.421 In tegendeel. Van wat erover mij in staat klopt vrijwel niets, zoals eerder aangegeven. Wat beide boeken gemeen hebben is dat het desondanks allebei bestsellers zijn geworden.

Herbert Marcuse schrijft aan de tekst van ons interview te werken.422

25 januari 1973

Ging gisteravond met mam uit eten. Ik vertelde haar dat ik misschien met Ellen Thomassen naar het boekenbal zou gaan. Met een glimlach zei ze toen: ‘Dan went het vast.’ Ik was verbaasd. Maar ze voegde er wel meteen aan toe: ‘Ach ik heb de hoop opgegeven ooit grootmoeder te worden.’ Ik wil meer met haar hierover spreken om haar duidelijk te maken dat voor mij menszijn en voortplantingsmachines twee gescheiden zaken zijn. Wanneer je geen werkelijke innerlijke vrede bereikt met het er-zijn, heb je mijns inziens geen recht anderen, laat staan een vrouw met aanhang, hierbij te betrekken.

Vannacht om 03.15 uur belde Dewi me uit Zwitserland op. Die doet ook maar raak. Ze had behoefte aan een gesprek. Ik moest haar echt stoppen. Waar ik bleef? Mevrouw Sabur, de echtgenote van de voormalige commandant van Bung Karno's Tjkarabirawa-regiment en haar zoon waren in Parijs. Er werd een diner geregeld met de Indonesische ambassadeur, waar ook Kartika bij aanwezig zou zijn. Zij vroeg Pak Ruslan haar groeten over te brengen. Zij vroeg om Guruhs telefoonnummer. Ook vertelde ik dat Emile van Konijnenburg was overleden. Dat maakte verder weinig indruk, al had zij hem wel bij Bapak ontmoet.

‘Were you sleeping?’ vroeg ze.

‘Yes.’

‘Alone?’

‘Yes.’ Het laatste schandaaltje uit Jakarta was dat Rachmawati Sukarno geen toestemming had gekregen om met een Egyptische diplomaat te trouwen omdat deze man eerst een affaire met haar moeder, mevrouw Fatmawati Sukarno, zou hebben gehad. Geloofde er niets van.

Ik vroeg André Spoor waarom hij uitgerekend voor de tros-televisie commentaar over Vietnam had gegeven. Dat had het ministerie van Buitenlandse Zaken aan de tros geadviseerd.

Zo werkt dat in Nederland. Vreemd dat ze mij nooit via Buitenlandse Zaken voor zo'n optreden aanbevelen...

Spoor wil wel een verhaal over de Club van Rome van me hebben voor de nrc, maar niet onder mijn naam. Het zal als ‘van een medewerker’ moeten worden gepresenteerd. Waarom?

‘Jij bent immers zo dicht bij die Club.’

‘Nou en? Moet ik me daarvoor soms generen?’ Spoor was opnieuw onoprecht.

26 januari 1973

Casper van den Wall Bake kwam gisteravond nog laat. We lagen tot 02.00 uur in bed te praten. Ik zei me zorgen over hem te maken. ‘You worry about everybody,’ zei hij. Ik probeerde hem uit te leggen dat waar ik mij zorgen om maakte zijn schijnbare onmogelijkheid was om werkelijk emotioneel bij een ander betrokken te raken, boy or girl. En wanneer hij emoties voelde zijn die voor een ander nauwelijks waarneembaar. Ik denk ook dat zijn vriendin Pauline hierop is afgeknapt. Want er is nu een verkoeling tussen die twee. Het is jammer want Casper is een prijspaard. Ik heb er niet zoveel moeite mee, want ik voel hem vrijwel exact aan. Maar anderen; dat is de vraag.

We keken naar een vpro-programma over Vietnam en een twaalfjarige Vietnamese ‘Anne Frank’ las een gedicht voor over de oorlog. Toen Casper zei: ‘Maar de Amerikanen hebben Hanoi en Haiphong helemaal niet gebombardeerd,’ knapte ik dermate op hem af dat ik een moment overwoog hem te vragen weg te gaan. Gelukkig volgde er een reportage met de verwoestingen in die steden. Hij zei: ‘okay, je hebt gelijk.’ Maar waar was hij de afgelopen weken geweest. Ik was dermate in hem teleurgesteld dat de avond verpest was.

Ik reed alleen en zonder veel plezier naar Parijs. Stopte in Tilburg bij Peters huis. Zijn moeder opende de deur. ‘Ik weet dat je niet van verrassingen houdt,’ zei ik tegen Peter.

‘Ja, maar van zo eentje wel.’

Ik had mijn dagboek vergeten. Hij gaf me papier mee. Ik kijk altijd naar zijn moeder en zie helemaal Peter in haar. Bij vertrek zei hij: ‘Rijd voorzichtig: denk maar dat ik naast je zit.’ Arriveerde in Jouy-en-Josas, waar in het kasteel een Club van Rome-bijeenkomst werd gehouden. Iedereen was er. C.H. Waddington, Dennis Gabor, John Platt, Idris Shah en Frits Böttcher Hij begroette me en deed of we de beste maatjes waren. Hij vroeg vooral om nog niet in mijn nrc-artikel te vermelden dat de heer Pannenborg van Philips het tweede lid van de Club van Rome in Nederland zou worden. Bij Nederlan-

ders blijft het konkelen geblazen. Hij deed wel aardig: ‘En als vriend geef ik je de raad...’ Böttcher is helemaal geen vriend, nooit geweest. Hij is een ordinaire Haagse schuinsmarcheerder. Aurelio is een vriend. Hij introduceerde me ook als zodanig aan de dinertafel, waar we met Dennis Meadows en anderen zaten. Ook ontmoette ik nu Saburo Okita uit Japan, Aklilu Lemma uit Ethiopië en Adam Schaff uit Polen. Meadows vroeg trouwens wat mijn eindindruk was van alle interviews die ik had gevoerd. ‘Bijna iedereen is pessimistisch,’ antwoordde ik, ‘en ik ben zelf ook nogal teleurgesteld over de manier, waarop sommigen van de meest ontwikkelde minds van deze tijd naar elkaar kijken.’

‘Whatever happens,’ aldus Meadows, ‘your book is here to stay, because it is an important overview of what these minds were thinking about the planet and its inhabitants with the 21st century approaching.’ Hij vertelde dat de studie Limits to growth voor ieder van de vier samenstellers 4000 dollar had opgebracht, terwijl de buitenlandse rechten aan de Club van Rome waren gegeven. Waar is dan het geld van de kwart miljoen verkochte exemplaren van de Nederlandse editie gebleven?

Reed de Noorse oceaanreiziger Thor Heyerdahl naar het Trianon Palace Hotel, waar ook een kamer voor mij was gereserveerd. Hij stond evenals ik op de deelnemerslijst. Hij vertelde prins Bernhard op Soestdijk te hebben bezocht, die hem had overgehaald aan het World Wild Life Fund te gaan meedoen. Hij bleek ook diep verontwaardigd over het gedrag van Nixon in Vietnam. Hij was het met Olaf Palme eens dat de Amerikanen basterds waren. Hij zag er gebruind, open, jongensachtig en charmant uit al denk ik dat hij dieper in water duikt dan in zijn brein. Beetje oppervlakkige man.

Aurelio nam me mee naar zijn kamer, waar het als gewoonlijk een bende was. Hij droeg een wijde broek en coltrui en was in ongewone high spirits. Ik besprak de mogelijkheid van een tweede boek, met gesprekken in socialistische landen, Japan en de Derde Wereld. Roerde ook het onderwerp van een nieuwe bijdrage voor vliegtuigtickets aan, maar hij hield een slag om de arm en wilde erover nadenken. Hij gaf me een tekst van achttien pagina's voor het eerste boek. ‘You cut out what you want, and if you think I have been rather strong in my language...’ Even later vroeg hij een memo te zenden over een Club van Rome-bijdrage voor het tweede deel. Hij vond 5.000 dollar te veel. ‘The Club has no money, as you know,’ zei hij. Ik had het hart niet te vragen waar de royalty's van de buitenlandse edities dan waren gebleven.

27 januari 1973

Parijs, Hotel Vendôme

Schreef eerst een brief naar Casper.

Gisteravond belde ik Dewi vanuit Versailles en bereikte het appartement aan Avenue Montaigne om 22.30 uur. De verzorgster van Kartika, mevrouw Azuma (Japanse), opende de deur. Op bezoek waren de tweede mevrouw Sabur, ‘zeg maar Hetty’ en generaal Saburs zoon. Ik voelde me weer even helemaal thuis en in Bung Karno's orbit. Generaal Sabur is op 30 september 1972 na een hartaanval gestorven. Hij was trouwens geheel verlamd.423

Saburs zoon schijnt te beschikken over een geheim rapport over wat op 30 september 1965 in Indonesië in werkelijkheid is gebeurd. Ik herinner me dat Bung Karno twee rapporten over die tragische gebeurtenis had ontvangen en ze eigenlijk geen van beide voor waar aannam. Het zou daarom best mogelijk kunnen zijn dat generaal Sabur aan zijn zoon een belangrijk document naliet. Hij wilde weten hoeveel geld het zou kunnen opbrengen.

Met Casper had ik bij Metz & Co een doos gekocht met plastic bouwstenen voor Kartika.

Dewi begon passages uit het boek van professor Legge voor te lezen, waarin deze Australische meneer schreef alsof Bung Karno iemand was die de helft van de tijd niet wist waar hij het over had. Ik adviseerde haar zich er niet over op te winden. ‘You know how he was. If you want to correct Legge you should write an eye-witness book of your own, not about yourself, but truly dedicated to Bapak,’ zei ik tegen haar. Het valt me trouwens altijd weer op hoe scherp en doordacht Dewi analyseert. Zij adviseerde overigens om het archief van Emile van Konijnenburg vooral niet aan Ruslan Abdulgani te geven: ‘Because if Suharto orders him to give it up, he has to do so.’ Daarna had Dewi ineens zin om naar een film te gaan, maar ik ging slapen.

28 januari 1973

Parijs, Hotel Vendôme

Werd wakker na een vreemde droom. Ik stond in de bocht van de Baarnseweg in Bosch en Duin te praten met Nettie Feldhaus-van Ham en haar lieve moeder. Maar in de verte hoorde ik gejank van Koko en een grote hond scheen het dier aan te

vallen. Vader was er en rende achter die grote hond aan. Ik was vooral vol zorg en angst dat vader iets van dat rennen zou krijgen. Dromen.

Ben vroeg vertrokken op weg naar Amerbos. Het is een prachtige winterochtend. Rode gloed aan de horizon. Dauw en nevel over de akkers, velden en bomen. De wereld zou zo oneindig mooi kunnen zijn. Er zijn duizend-en-één aantekeningen die ik nog moet maken. Stopte bij Jacques Borel in Péronne en zit op dezelfde plaats waar ik zo kort geleden met Casper heb gezeten.

Kartika zag er zo cute uit in haar warme bontjasje en bontmuts. We speelden met elkaar. Zij kroop onder de tafel, met een blocnote, en schreef letters en vroeg mij om ze te lezen. We werden onderbroken omdat Dewi me vroeg te helpen bij het opstellen van een telegram naar tycoon Aristoteles Onassis. Zijn enige zoon schijnt bij een vliegongeluk om het leven te zijn gekomen.

 

(wordt vervolgd)


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums


Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen


datums