Memoires 1971-1972

[p. 175]

[Amsterdam (vervolg)]

derland vandaag Luns achter zijn bureau in Brussel. Hij wordt nog steeds met ‘Excellentie’ aangesproken en heeft een blauwe navo-vlag op zijn auto. Heerlijk. Hij is de enige die zonder pasje de meest geheime gedeelten van het navo-hoofdkwartier mag betreden, aldus zijn trouwe paladijn H.F. van Loon, die hem ieder jaar een nieuwsjaarsrede in De Telegraaf laat afsteken. ‘De onwil van Nederland,’ aldus Luns, ‘om zijn defensie goed te verzorgen loopt als een rode draad door onze geschiedenis. Er wordt nooit eens gevraagd om crm door te lichten of Sociale Zaken of Buitenlandse Zaken. Daarbij komt dat de Nederlandse defensie-uitgaven, uitgedrukt in percentages van het nationaal inkomen, steeds in dalende lijn verkeren (...).’ Luns geeft de indruk dat supersoldaatje spelen in Brussel een nieuw kolfje naar zijn hand is. Gelukkig zijn we hem hier grotendeels kwijt.

31 december 1971

Derde symfonie van Brahms.

Ik wil alleen zijn. Ik vroeg me af hoe het zou kunnen zijn wanneer Peter hier wèl zou zijn geweest. Ik was in Kew Gardens ook altijd alleen op deze dagen. Het is okay. Ik dacht toen dikwijls: wat is Amerika kil en koud. En nu? Gelukkig zijn de de buren voor een paar dagen vertrokken en kan ik naar hartenlust pianospelen. Deze huizen zijn legbatterijen met ‘kartonnen’ muren. De hemel mag weten hoeveel jaren de studie architectuur is, maar ze brouwen er absoluut niets van.

Morgen een nieuw jaar, als een plaatje bij een toverlantaarn naar voren geschoven. Onbegrijpelijk. Toch geniet ik intens van mijn werkkamer op Amerbos, mijn piano en mijn platen en er is nog zoveel om te lezen. Ik geef er duizendmaal de voorkeur om alleen te zijn dan de ruimte om me heen met rotzooi te vullen.

Ik telefoneer mam en doe daarna de telefoon uit. Heb te doen met buschauffeurs die deze avond moeten rijden.

Midnight. Another year

Een waanzinnige hoeveelheid vuurwerk wordt afgestoken. Ze zijn gek. De lucht spettert en knalt. Wil het niet zien.

1 januari 1972

My first lines... to write Miss Swan....²¹⁶ Voel me natuurlijk gedeprimeerd over another year drifted into nothingness. Ook deed

216 Marilyn Swan was de secretaresse van dr. Philip Handler in Washington.

[p. 176]

1971 me realiseren welke de uiteindelijke vorm van de vriendschap tussen Peter en mij zal zijn. Ik reken er voorgoed mee af. Vijf jaar is voldoende. Ik moet mijn zaken weer in eigen hand nemen en van niemand laten afhangen. An aloofness and coldness of heart developed, unequaled by any time prior to 1972. Aurelio heeft me bij de bbc geïntroduceerd met de volgende zinsnede: ‘I told you that in Holland the baffling and perhaps desperate problems of modern society are being widely discussed in tv programs, and consequently also in newspapers: the contact, if you wish to seek some kind of tie-up, which I advise, is a highly articulated and successful freelance tv programmer, who is also a very good friend of mine: Willem Oltmans (at whom I advise that he may here from you.’ Hij sloot materiaal in over de bbc's Open University programma's, waar ze hem voor strikten.

Tosca zingt en slaagt erin me de eerste glimlach van het jaar te ontlokken.

Reed naar mam, schraapte mijn moed bij elkaar en kondigde aan dat ik besloten had een streep onder Peter te zetten. ‘Ik dacht nu juist dat het een beetje goed tussen jullie was geworden,’ zei ze.²¹⁷ Ik nam twee narcissen uit de bos, die ik haar had gebracht en legde die later op mijn vaders graf. De bloemen van de vorige keer waren door de kou nog redelijk fris.

Wandelde het ziekenhuis in Utrecht in en vond een onbekende dame in Croisets bed. Hij was thuis, vermagerd en nog zwak, maar okay. Hij was ontevreden over een serie artikelen over hem in Eva, waarbij men zich niet aan afspraken had gehouden. Vooral ook dat men zijn inzichten over de Jezus-figuur had geschrapt ergerde hem.

De Indische jongen uit de buurt, die de auto af en toe komt wassen, merkte op: ‘Haat u Sukarno ook zo?’ Ik nam hem mee naar binnen en liet het door Bung Karno getekende portret zien en probeerde hem uit te leggen dat hij niet wist waarover hij sprak. Hij vergat zijn jas en toen hij deze kwam halen zei hij dat zijn ouders voor vijfenvijftig gulden vuurwerk hadden afgestoken. Crazy. But ‘fun’, I suppose.

Casper: ‘Waarom heb je je telefoon er afgelegd? Ik wilde je bellen.’

‘Ach, Casper, telefoontjes op oudjaar, dat is is allemaal zo gemakkelijk en onpersoonlijk.’ Hij wil naar zijn grootouders maar komt ook hier langs. Hij arriveerde met Pauline en gaf de indruk dat ze trouwplannen hadden.

217 Voor wat ik hierna noteerde geneer ik me te veel om het hier te reproduceren; het was belachelijk wat ik toen over Peter zei.

[p. 177]

Suharto zegt 22.000 gevangenen te zullen vrijlaten. Weet iemand hoeveel mensen vastzitten?

C.L. Sulzberger heeft kennelijk met minister Michel Debré gesproken. Hij schrijft dat Debré hem heeft gezegd: ‘Luns is under an “illusion” if he believes the French attitude in nato can be modified by military integration. He argues that American opinion refuses to consider Europe's defense as vital as that of the United States. Debré claims Europe's economic unity will work against rather than for Europe's political unity: that growing wealth will revive nationalism in Britain, Germany and France.’ Feitelijk zoekt Frankrijk zoals eerst onder de Gaulle, maar ook onder Georges Pompidou een middenpositie, een vorm van non alignment binnen navo-verband.²¹⁸

Speel mijn vaders lievelingssymfonie van Dvorak. Een weldadig einde van de eerste dag van het nieuwe jaar.

218 The New York Times, 31 december 1971.

2 januari 1972

Prins Bernhard praat eigenlijk evenveel als Luns, alleen anders en soms veel zinniger. Hij heeft nu in een nieuwjaarsboodschap van het Wereld Natuurfonds gewaarschuwd dat de wereld op een ramp aanstuurt ‘tenzij een halt wordt toegeroepen aan de razende vernietiging, degradatie en vervuiling van het natuurlijke milieu.’ Hij roept op tot steun aan de in Stockholm te houden milieuconferentie. De man heeft gelijk, maar niets helpt. Après nous le déluge is het lijfmotto van iedereen en de hele wereld.

Zag Ingmar Bergmans film The Touch. Bleef met heel wat onbeantwoorde vragen zitten. De lover was natuurlijk starnakelbesjogge. Wanneer Karin eindelijk inziet dat zij zich heeft ingelaten met een bunch of lunatics, she still continues to declare herself in complete love with the fool, but opts for the bourgeois surgeon. Question mark. Ik kan geen idioten met overgave liefhebben à la Karin. In reactie op tricks, calculaties en andere shit van onstabiele breinen bevries ik. Op het moment dat je met zekerheid ontdekt dat iemand niet in staat is verantwoordelijkheid te nemen voor zijn doen en laten, is het zaak zo elegant mogelijk in lucht op te gaan. Tegenover Peter kan ik niet langer volhouden dat mijn affectie ‘echt’ of ongeschonden zou zijn. Iets dergelijks bestaat ook waarschijnlijk niet.

Schreef een memo over ecologie van drie pagina's voor de nos. Lunchte met mam in Lage Vuursche.

Van Straw dogs met Dustin Hofmann heb ik genoten. Powerful

[p. 178]

and excellent acting. The blond guy was absolutely sensational and very very American.

3 januari 1972

De Sovjet-Unie zou al in april eenzijdig het Warschaupact op willen zeggen. Ik belde Emile van Konijnenburg. ‘Toch doorzagen,’ zei hij, ‘want anders wordt hij hier weer minister van Buitenlandse Zaken.’ Wat ons betreft, is hij inderdaad beter in Brussel gedumpt.

Antwoord van Vivienne King van de bbc. Zij wil mijn film over de Club van Rome zien.

Peter belde alsof er niets aan de hand was. Hij was zelfs op en neer naar Amsterdam geweest. Ik houd niet meer van hem.

Hans Hoyer, mijn West-Duitse tanksoldaat (en lifter), kwam langs met zijn vrouw Eveline. Hij volgt de Academy of Beaux Arts in Kassel en wordt kunstleraar. Zat er dik in. En toch maar getrouwd.

John Massaut van de acf zei nu dat het ‘gevaarlijk’ was om de sovjets te pressen meer kinine te kopen, dus hij wilde het er voorlopig bij laten zitten. To hell with them.

4 januari 1972

Dineerde met mam in de Bontekoe in Bilthoven. De honden waren mee. Ik moest ze onder het eten laten wandelen, want ze waren onrustig. Van buiten zag ik van verre hoe mam nog zat te eten. Ik realiseerde wat ‘een luxe’ het was dat ik nog steeds met mijn moeder uit eten kon gaan. Ik probeerde dat beeld voor altijd in mijn mind vast te spijkeren.

Mam vertelde dat zij als studente in de Van Eeghenstraat in het bad zat en luid zat te zingen. Tante Jetty zat in de kamer ernaast te studeren en bonste met haar hand tegen de muur, waardoor een antiek blauw bord van onze overgrootmoeder van de muur raakte en boven haar oog terechtkwam. ‘Toen ik uit het bad stapte, wist ik dat er iets was gebeurd. Ik schoot iets aan en ging kijken en daar stond tante Jetty. Zij bloedde. Het eerste wat ik zei was: ‘Je ziet er precies uit als in Tosca.’²¹⁹ We zijn toen direct naar de dokter gegaan.

Mam zei ook dat zij Peter nooit helemaal had gemogen door de wijze waarop hij een hand gaf. Maar dat zei mijn moeder indertijd van Henk Hofland ook. Later belde zij me dat Bettina Culp een Impromptu van Chopin op de televisie (ncrv) speelde. Daar was ik blij om. Het was haar dan toch gelukt.

219 Ik weet weer niet wie mam bedoelde uit Tosca, ook omdat ik het verhaal niet ken.

[p. 179]

5 januari 1972

De socialist Piet Dankert heeft de minister van Defensie H.J. de Koster gevraagd om Luns op zijn vingers te tikken vanwege diens uitlatingen in De Telegraaf, waarbij hij vooral het accent laat vallen op kritiek op ‘verminderde discipline’ en ‘sabotagedaden van de vvdm.’ Ook had Luns zich beklaagd over een te hoge soldij voor Nederlandse militairen waar ‘de bondgenoten’ zich bij hem over zouden hebben beklaagd.

Terwijl in februari 1971 nog twintig procent van de Nederlanders antwoordden dat zij Luns als Nederlander het meest bewonderden is dit percentage thans, volgens een nipo-onderzoek, tot negen procent gedaald. Biesheuvel, Drees en Den Uyl hebben ieder drie procent. Marcel van Dam twee procent, Toon Hermans zes en Willem Duys vier procent.

Zit op de moeilijke loopjes uit Chopins derde etude opus 10 te studeren.

Tom Wicker onderstreept weer eens hoe verziekt de vs zijn. Jack Anderson is erin geslaagd de hand te leggen op authentieke documenten, waaruit blijkt dat Richard Nixon, met assistentie van Henry Kissinger, opteerde om tegen iedere prijs Pakistan voor te trekken en te ondersteunen, of zoals Kissinger openlijk heeft gezegd: ‘We are not trying to be even-handed.’ Washington stelde zich opnieuw tegen India op en heeft met deze houding feitelijk het wrede optreden van Pakistan tegen de Bengali's ondersteund en goedgekeurd ‘to the point,’ meldt Wicker, ‘that all aid to India was to be suspended while clandestine means of arming the Pakistanis were sought.’ Wicker noemt het gedrag van Nixon en Kissinger in die oorlog ‘simply repugnant to the American conscience - or ought to be.’²²⁰ Kissinger is dan ook geen werkelijke Amerikaan. Hij bedient heel andere belangen en interessen.

De hoofdredacteur van rai - Radio Televisione Italiane, Ezio Zefferi, meldt dat onze Club van Rome-film voorlopig niet in Italië kan worden uitgezonden. Ze gaan onder de rook van Aurelio Peccei natuurlijk hun eigen film maken. Aurelio legde eveneens contacten voor André Spoor met La Stampa in Turijn en Le Soir in Brussel, zoals Spoor blijkbaar tijdens het diner in de Wittebrug had gevraagd. Maar Aurelio zendt kopieën naar mij en vraagt die aan Spoor door te geven.²²¹

220 The New York Times, 5 januari 1972.

221 Ook introduceerde Auerlio me bij de filmmaker Roberto Rosselini in Houston, Texas (brief van 27 december 1971).

[p. 180]

6 januari 1972

Dat Jack Anderson wat hij te weten is gekomen nu publiek heeft gemaakt is zeer belangerijk en natuurlijk een schandaal van formaat. Hij diende het landsbelang. Ik weet echter al zolang dat een zeer gevaarlijke idioot nu op het Witte Huis woont.

7 januari 1972

In de kop van westelijk Goeree-Overflakkee vele honderden vogels stervende aangetroffen als gevolg van het zaaien van wintertarwe gedrenkt in parathion. De boeren doen dit om het uitpikken van wintertarwe tegen te gaan.

Oeroeg bracht hier de nacht door en weet nooit van ophouden. Ik ben absoluut geradbraakt. Het is zalig wat hij allemaal in zo'n nacht uitvreet en zijn Javaanse lijf voelt lean and smooth aan maar hij snurkt wanneer hij eenmaal in slaap valt om even later weer van voren af aan te beginnen. Hij voelde zich schuldig want hij kneep hem uit met zijn staart tussen de benen.

Er is een telex in het Russisch uit Moskou gekomen.

8 januari 1972

Kreeg een dermate misselijke brief²²² van de nos door Carel Enkelaar getekend dat ik me moet beraden wat verder te doen. Hebben ze nu zelf contact met Moskou en was daarom een telex rechtstreeks naar Enkelaar gezonden? Wanneer het een finale botsing wordt ga ik met behulp van Aurelio naar de ortf of de bbc en dan laat ik Hilversum voorgoed zakken.

Zit een antwoord te ontwerpen.

Roeland Kerbosch bevestigt dat nu hij de nos (en de toezeggingen van Neelissen en Panoramiek) de pin op de neus heeft gezet, er een antwoord en een toezegging voor 1973 is gekomen. Hij waarschuwt er rekening mee te houden dat de nos mij voorgoed probeert uit te schakelen.

Ik belde Harry Hagedorn, die zei dat de telex voor Enkelaar was bestemd en niet voor mij. ‘Nu heb ik er genoeg van,’ zei hij en hing op. Hij moest eens weten hoe ik mijn buik vol heb van het gekonkel van meer dan een jaar rond de Club van Rome.

‘A life is worth nothing, and nothing is worth life.’ - André Malraux

‘If you are married to a whore, it doesn't make any difference that you know she is a whore, that she sleeps around. You tell

222 Zie bijlage 15.

[p. 181]

yourself every time: At least not with that one! Indignation doesn't die even if you have nothing new to learn. That's obvious, isn't it? It's a common psychology.’ - Arthur Koestler

9 januari 1972

Opwekkende zaak: een brief van David Ellis, mijn vriendje uit Boise, Idaho. Hij heeft een reis door de vs gemaakt en is nu in Kent, Washington. ‘I kept my eye out for beautiful females, but alas there are really very few in this world, and most of those seem only interested in sex for themselves, very selfish and totally impersonal. Lots of stuff, David.’

Debussy's Fantasy voor piano en orkest, schitterend, uitgevoerd door Alexander Gibson en het Londense symfonieorkest.

Brief van Cornelis Verolme, die voor zichzelf spreekt.²²³

223 Zie bijlage 16.

10 januari 1972

Heb Carel Das geschreven dat ik ten aanzien van de nos aan het eind van mijn latijn was en zo niet verder kon.

Nam contact op met de filmer Joris Ivens via het Film Museum om na te gaan of we in de ussr samen zouden kunnen werken. Loet Kilian belde. Hij was gisteren op de snelweg naar Den Haag ter hoogte van Sassenheim tegen een paard opgebotst. Hij is okay, maar de uit de vs meegenomen auto is in de soep. Hij vroeg me voor hem de politie in Oestgeest te bellen.

[p. 182]

Aurelio is op wintersportvakantie. Wijs, de boog kan niet altijd gespannen blijven. Wat die man allemaal niet doet en afreist.

Dineerde met mam in Lage Vuursche. Zonde dat ik ons gesprek niet heb opgenomen. Zij maakte over alles grapjes, zoals mijn vader dit kon doen. Op advies van de ober nam zij een jagermeesterschnitzel. Ze genoot er intens van. Wanneer zij met tante Jetty uitgaat schranst zij nooit, dan gaan ze op een schoen en een slof uit.²²⁴ Broer Theo neemt - als hij er is - haar mee naar Meintje, wat dus ook op de goedkope toer betekent.

Maar wanneer zij naast me in de auto zit, lijkt zij zo oud en klein geworden. Ik absorbeer met mijn hele wezen wat ik ‘zie’ om nooit meer te vergeten. Ik vertelde haar over mijn problemen met de nos. Zij was bezorgd. Zij vroeg terzake doende informatie.

Sprak eerder met Aad van den Heuvel en Ed van Westerloo bij de kro of zij belangstelling hadden in een gespreksronde Handler-Keldysh. Ook Gerard Croiset zei nu: ‘Wat er ook gebeurt, de nos-periode is een uitstekende tussenstap geweest.’²²⁵ Later kwam Casper langs. Hij had een leren broek gekocht, wat me opwond. Hij is tot voorzitter van zijn studentenvakbond gekozen. Ben zeer op hem gesteld geraakt.

Ik geef toe dat er heel wat jaren overheen gaan om de betekenis van affectie te ontmantelen en doorgronden, zowel wat betreft ouders als liefdesobjecten. Hoe lang heeft het niet geduurd voordat de ontbolstering van mijn eigen ziel inzette? Het zal wel samenhangen met de mate waarin het gevoelsleven eerder werd beschadigd en wat het tot stand komen van natuurlijke affectierelaties in de weg staat. Dat gebeurde bij mij. Dat gebeurde bij Peter. Het is dus wel erg eenvoudig, als uitweg, om hem nu zijn daden van de afgelopen weken voor de voeten te gooien en hem te zeggen weg te blijven, dat zou absurd zijn. Ik moet leren accepteren dat hij veel van me houdt, niet als lover, maar als vriend. We hebben immers al jaren geen seksueel contact meer, dus eigenlijk had me dit al lang duidelijk moeten zijn. Bovendien, hij is twintig jaar jonger. Waar was ik in deze zaken op mijn 26ste jaar?

224 Terwijl tante Jetty naast haar vermogen van acf-aandelen ook nog het inkomen van de weduwe van een hoogleraar had. Zij had één dochter: Mam had drie kinderen.

225 Tenslotte was het contact tussen de nos en mij via Carel Enkelaar - als jarenlange vriend van Croiset - totstandgekomen.

[p. 183]

11 januari 1972

Ontmoette de p.r.-man van vmf, de heer Bennis, een soort Schaapveld (daf). Frits Böttcher is commissaris bij vmf. Dat ook nog. Bennis adviseerde om alvorens met de heer Sickinghe te spreken een onderhoud met ir. Damme te hebben als oud-voorzitter van de Raad van Bestuur van vmf.

12 januari 1972

Er arriveerde een grote enveloppe met twee tekeningen van Peter, die ik niet wens te hebben, laat staan van Philip Nasta. Ik vind ze bovendien lelijk en stuur ze dus terug.

Er kwam vervolgens een brief van Peter zelf. Hij was door een dieptepunt gegaan rond de Kerst. ‘Vond die feestdagen bijna ondraaglijk van verveling. Ze waren gevuld met banaliteit. Alsof langzaam alle pit uit me wegtrok, kon ik geen boek meer lezen. Ik heb in geen maand iets in mijn dagboek geschreven, vind iedereen vervelend en ben het liefste alleen. Moet vooral nu vaak aan mijn vader denken, die soms een jaar lang zijn mond niet opendeed.’ Na allerlei aanvullende details eindigde hij met: ‘Ik verlang naar de zee en de zon en een hoop licht en wil hier uitbreken, want ik ben zoveel meer dan een brok somberheid dat al het positieve in me verlamt. Love, Peter.’

Wilde hem meteen terugschrijven, maar ik wil het niet nog moeilijker voor hem maken door mijn eigen jeremiades op hem los te laten. Maar zijn zwijgen en wegblijven heeft me intussen een ellendige tijd bezorgd.

Eindelijk is juffrouw Boekhoudt naar Amerbos komen kijken. Ik zette haar om 13.45 uur bij de De Bijenkorf af. Zij stond op het stoepje. Zij zag er zo vriendelijk, lief en nobel uit: onvergetelijk. Zij wuifde met haar hand; charming. Again, I emprinted this image in my mind, never to lose it again, hand on to it at all costs.

Om 11.00 uur arriveerde zij uit Baarn op het Centraal Station. Zij droeg een muts en een grijze mantel. We reden naar Amerbos. Ik heb haar alles laten zien. We hebben honderduit gepraat. Ze wilde alles inspecteren, ook de bovenetage en de slaapkamers. Ik had een lunch bereid. Ze zei nog: ‘Komt het je wel goed uit: ik had een broodje in De Bijenkorf willen eten.’ Ouderwetse bescheidenheid. Zij vroeg me niet om piano voor haar te spelen, wat ik erg graag had willen doen, want zij heeft me nog nooit gehoord. Ik liet het maar niet merken. Een andere keer.²²⁶ Zij heeft zelf nogal zorgen over haar déménagement

226 Er zou nooit een andere keer komen.

[p. 184]

naar de Amalialaan. (Ik zal dit aan Beatrix laten weten.) Zij gaf me een klein, roodachtig doorzichtig asbakje dat zij eens in Venetië had gekocht.²²⁷

Mejuffrouw Boekhoudt sprak ook weer over het in zee gaan met Dewi Sukarno, waar ze vanaf het begin tegen was geweest. ‘Hoe wist u dit toch allemaal?’ vroeg ik.

‘Ik ken jou toch,’ zei ze. ‘Ik dacht die juffrouw heeft hem weer mooi voor haar karretje gespannen.’ Tegen 17.00 uur belde ik haar in Baarn om te vragen of zij goed was thuisgekomen. ‘Ik had je een briefje willen schrijven. Ik heb ook nog bedacht dat ik vergat je te waarschuwen dat je je evenmin door de Russen moet laten gebruiken en pas maar op dat ze je niet voor het een of ander naar Siberië zenden.’

Gisteren had ik een nieuwe ontmoeting met Emile van Konijnenburg bij Corona. Hij vond dat Joop den Uyl gewoon vragen moet stellen hoe het mogelijk is dat Luns in zijn memoires meedeelt meer dan duizend documenten te hebben verbrand en waarom de regering iets dergelijks toelaat. Met andere woorden: wat geeft Luns het recht stukken die tijdens zijn ministerschap in zijn handen kwamen, naar eigen dunk te verdonkeremanen.’

‘Hij zit zijn sporen uit te wissen,’ antwoordde ik, ‘en Den Haag kijkt zwijgend toe.’ Dineerde nadien met Lucia Böttcher en de Zumpolles. In tegenstelling tot Casper schijnt Lucia zeer op Peter gesteld te zijn.²²⁸

Vanmorgen belde ik met Aurelio en legde uit dat ik problemen had met de nos. ‘They make reasonable proposals.’

‘Yes, but they want to go ahead without me; they won't let me be a producer, they even want to exclude me from all teams.’ ‘But the entire Soviet operation is built on trust,’ zei Peccei. Ik weet dit, maar ze begrijpen dat niet in Hilversum.

C.L. Sulzberger citeerde Lamertine, die geschreven zou hebben: ‘Oh Liberty: what crimes are committed in thy name!’ De quitessens van Sulzbergers verhaal is dat ‘many are mesmerized by the thought that the public has a right to know everything. It does not.’ Ik heb hem een woedende brief geschreven. De manier waarop de besluitvorming in de vs geschiedt heeft niets meer met democratie te maken. Duizenden soldaten sneuvelen al tien jaar lang in Vietnam, terwijl het Congres machteloos is de waanzin te stoppen. Zou het Amerikaanse publiek dan geen recht hebben de achtergronden te kennen en via de volksvertegenwoordiging controle te kunnen uitoefen op wat zich in het

227 Het staat in 1991 bij mijn bed in Johannesburg.

228 Later zou het tussen die twee heel anders worden.

[p. 185]

Witte Huis, in de cia en andere regeringsgebouwen - het Pentagon niet te vergeten - afspeelt?²²⁹

229 Enkele jaren later moest Sulzberger zich uit de Times terugtrekken vanwege ongeoorloofde banden met de spionagedienst cia.

13 januari 1972

Igor Cornelissen belt al vroeg om te vertellen dat er een nieuwe curieuze rel rond Luns is uitgebroken.

Inderdaad staan de ochtendbladen bol van een nieuw Luns-schandaal. De Telegraaf heeft een vijfkolomskop met portretten van Luns, Biesheuvel en Schmelzer. woedende luns bij biesheuvel en schmelzer. De premier en minister van Buitenlandse Zaken zouden de secretaris-generaal van de navo naar Den Haag hebben ontboden ‘om opheldering te verschaffen over een bankrekening die buiten de fiscus om door Luns in New York zou zijn geopend. Hij zou tevens zijn geconfronteerd met correspondentie die zou uitwijzen dat Luns het kroonprinselijk paar, Beatrix en Claus, inlichtingen zou hebben verschaft zonder dat de regering hiervan op de hoogte was. De bescheiden zouden te voorschijn zijn gekomen in de ambtswoning van de minister aan Plein 1813 - nu dus overgenomen door Frits Böttcher - waar minister Luns nog over opslagruimte beschikte. Luns zou de beschuldigingen onmiddellijk hebben kunnen ontzenuwen. Hij heeft een ‘bekende Haagse advocaat’ gevraagd of er sprake was van huisvredebreuk, smaad of belediging.

Bij zijn verhuizing naar Brussel zou Luns zich geen raad hebben geweten met een grote hoeveelheid (nog niet verbrande) paperassen en persoonlijke correspondentie, die zich tijdens zijn ambtsperiode van vele jaren had opgehoopt. Hiertoe was een speciaal vertrek gereserveerd. Enige maanden later stuitte een ambtenaar van de Rijksgebouwendienst tijdens een inspectie op de afgesloten kamer. Bij opening van de deur trof hij documenten aan waarvan het de vraag was wat ermee diende te geschieden. Er werden ook brieven gevonden aan buitenlandse politici over de kwestie Nieuw-Guinea.²³⁰ Waarom deze rel, die zich op 8 november zou hebben afgespeeld, plotseling nu bekend wordt, mag Joost weten.

Frits Böttcher zei het verhaal in De Telegraaf ook daarom ‘grappig’ te vinden omdat het drama zich tenslotte in zijn gebouw had afgespeeld. Ik vertelde dat ik Carel Enkelaar een afscheidsbrief schreef, wat Frits prettig vond: ‘want dan sta ik niet meer via jou in verbinding met de nos en ben vrij tegenover de andere zendgemachtigden.’

230 Waar zou die correspondentie gebleven zijn?

[p. 186]

Emile van Konijnenburg herhaalde vanmorgen dat Joop den Uyl nu vragen moet stellen over wat Luns verbrandt en niet verbrandt. Hij had mr. G.B.J. Hiltermann op de radio beluisterd, die het voor Luns had opgenomen. Geen wonder. Die man heeft zijn hele leven op het verkeerde paard gewed. Ik belde Han Hansen bij de Volkskrant en J. Kuijk bij Trouw. Geen van beide heren kende de passage in de Memoires van Luns, pagina 69, dat hij meer dan duizend (meen me te herinneren 1500) stukken had verbrand bij zijn vertrek als minister.

Ontmoette Loet Kilian. Het is duidelijk dat ik zijn laatste hoop ben dat hij ooit nog eens piloot kan worden. ‘Ik moet alles hebben geprobeerd,’ zei hij. Ik mag hem geen valse hoop geven; ik wil iets bedenken, maar wat?

Heb premier B.W. Biesheuvel een brief geschreven. Na opgesomd te hebben waarom Luns een leugenaar was en iedereen, inbegrepen dr. J.H. van Roijen, stijf zijn mondhield, er niets ander op zat de mij ter beschikking staande gegevens over het gelieg van Luns openbaar te maken. ‘Ik ben gaarne bereid een andere weg dan die der keiharde publiciteit te bewandelen - zoals Jack Anderson en Daniel Ellsberg genoodzaakt waren te doen in de vs - maar dan dient er thans op korte termijn een onderzoek ingesteld te worden en op een passend niveau. En publiekelijk. Ik verzeker u er geen enkele behoefte aan te hebben de Luns-affaire zelf aan de bel te hangen. Maar het is misschien goed u te doen weten dat ik mij als Nederlander verplicht voel niet veel langer te wachten met het volledig openbaar maken van de onwaarheden van de heer Luns.’

De nrc komt vanavond met een misselijk hoofdartikel over de zaak-Luns. Hofland zit in Italië, Spoor is ziek, dus de zak Heldring zal die onzin wel hebben geschreven.

14 januari 1972

Prima. Trouw heeft de tip in zijn zak gestoken. De parlementaire redactie gaat uitgebreid in op wat Luns in zijn Memoires schreef dat sommige van de verbrande stukken zelfs ‘zeer geheim’ waren geweest. Den Haag heeft door deze zinsnede heengeslapen, wat alles zegt over de waakhonden van de democratie.

Trouw vervolgt: ‘Om de lezers nog nieuwgieriger te maken, vermeldt de heer Luns: “Ik heb memo's samengesteld naar aanleiding van lange gesprekken met de huidige paus, maar deze bevinden zich bij mij thuis, aangezien zij geheel buiten de ministeriële verantwoordelijkheid vallen. Hetzelfde geldt voor sommige delicate kwesties en een paar conflicten, waar ik het nodig van achtte de waarheid erover op papier te zetten”.’

[p. 187]

Tot slot onthult de heer Luns nog dat hij na zijn aftreden honderden stukken heeft vernietigd. Maar alles wat van belang was, werd bewaard. Van zijn eigen memoranda werd er niet één vernietigd.

Besprak met Wim Klinkenberg en Joris van den Berg mijn plan om een klacht tegen Joseph Luns bij de procureur-generaal in Den Haag in te dienen. Zij stemmen ermee in. Ook Cees Meijer, hoofdredacteur van De Typhoon zei een artikel te willen hebben over mijn beweegredenen.

Op weg naar Gerard Schuijt bij de nvj zond ik premier Biesheuvel een telegram dat ik besloten had tot het nemen van rechtsmaatregelen tegen Luns. Gerard zocht een en ander in de jurisprudentie op en gaf me verdere aanwijzingen en antwoorden op mijn vragen. Mijn rekwest moet dus naar mr. G.E. Langemeijer. Omdat ik wist dat Biesheuvel vandaag naar de Antillen zou afreizen heb ik bovendien zijn kabinet opgebeld.

Ik telefoneerde prins Anak Agung Gde Agung in Wenen om hem op de hoogte te brengen.²³¹ Hij was als vanouds buitengewoon vriendelijk en zeer nieuwsgierig naar mijn activiteiten. Hij zei: ‘Willem, Drees was bovendien zo naïef om mij over de leugens van Luns te schrijven en mij te smeken dit niet in mijn boek te zetten (...). Maar ik werk er wel degelijk mee ter wille van de objectiviteit en de geschiedenis.’ Hij wilde weten of bekend was welke brieven van Luns waren gevonden. ‘Houdt u mij op de hoogte?’ Hij vertelde ook nog dat het artikel dat hij voor Elsevier schreef inmiddels in drie prominente Indonesische publicaties was verschenen.

Hoor niets van Peter.

De Telegraaf²³² meldt dat ‘gesnuffel’ in het archief van Luns vandaag in het kabinetsberaad zal worden besproken. Het blijkt nu dat Luns aanvankelijk weigerde om naar Den Haag te komen en dat Biesheuvel toen heeft gedreigd met het inschakelen van mr. G.E. Langemeijer, procureur-generaal bij de Hoge Raad. Politiek Den Haag was diep geschokt door de affaire, aldus het ochtendblad. Als illustratie diende een foto van Luns met Michel Debré met wie hij net hooglopende keet heeft gehad.

Gerard Schuijt belde terug dat indien Langemeijer weigerde in het nationaal belang Luns te vervolgen een beroep op de Hoge Raad mogelijk was.

De tekst van mijn klacht tegen Luns is gereed.

Het doet me wel iets dat koning Frederik van Denemarken is overleden. He was a nice guy.

231 Ik had hem reeds een serie krantenartikelen toegezonden.

232 De Telegraaf, 14 januari 1972.

[p. 188]

Ben naar een dansavond in het Vondelpark gegaan, aangeboden door de vereniging Nederland-ussr.

Het sovjetministerie van Cultuur (!) had geen botter telegram kunnen bedenken om ons verzoek Spartacus te kunnen filmen af te wijzen.²³³

233 Zie bijlage 17.

15 januari 1972

Ben naar Den Haag gereden en heb mijn brief voor de heer Langemeijer bij de Hoge Raad (onder embargo tot 17 januari) afgegeven. Bracht kopieën bij een dozijn adressen uit de mediawereld. Besprak de zaak langdurig met André Spoor per telefoon, want hij is eigenlijk de enige journalist die werkelijk en het meest uitgebreid is geïnformeerd over de heer Luns en diens scheve schaatsen. Hij heeft het voordeel bij Drees en Van Roijen te kunnen binnenkomen met een nrc-visitekaartje.

Ik belde Joop den Uyl thuis, die vroeg hem het stuk nog even te komen brengen. Twee nozems met lange haren openden de deur.

Trouw meldt dat Luns akkoord is gegaan met Schwamm darüber inzake de Haagse snuffelaffaire. Dit heeft de vice-premier, de heer R.J. Nelissen, na afloop van het kabinetsberaad meegedeeld. Het Parool: ‘De heer Nelissen sprak sussende woorden. De regering betreurde het voorgekomen gesnuffel.’ De nrc voegt er aan toe dat de heer Nelissen zei: ‘Er is geen reden voor het instellen van een strafvervolging tegen de daders. De heer Luns heeft zich hierbij, zij het aarzelend, neergelegd.’

Opvallend is hoe de vvd zich opwindt over wat Luns ‘is aangedaan’. Harm van Riel, maar ook andere vvd-Kamerleden, vinden dat de secretaris-generaal met weinig egards is behandeld. Het laat zich echter aanzien dat een meerderheid in officieel Den Haag langzamerhand uitstekend door heeft dat Luns een oplichter is.

Intussen blijkt dat naast regeringsambtenaren ook werklieden van de Rijksgebouwendienst, die het pand kwamen opruimen en opknappen, tijdens een grote ontdekkingstocht overal papieren vonden. De mannen hadden elkaar tijdens de schaft met groot plezier vertrouwelijke brieven voorgelezen en nota's en bankafrekeningen voorgehouden, totdat een ambtenaar dit ontdekte en minister Schmelzer inlichtte. De Volkskrant bericht dat de snuffelaars met potlood dikke vraagtekens hadden geplaatst naast bankrekeningen van Luns in New York. Reeds in de derde week van afgelopen oktober vroegen Biesheuvel en

[p. 189]

Schmelzer de heer Luns naar Den Haag te komen, wat hij weigerde. Hij kwam pas toen met procureur-generaal Langemeijer werd gedreigd. Het archief van Luns bevindt zich thans op Buitenlandse Zaken. Eigenlijk denk ik dat men beter de timmerlieden en metselaars van de Rijksgebouwendienst kan vragen wat er in dit gebouw slingerde, want van officieel Den Haag zullen we het wel nooit vernemen. Ze hebben allemaal boter op hun hoofd en dekken elkaar.

Opvallend is dat met De Telegraaf ook klootzakken als Jacques Gans - die zich journalist noemen - Luns te hulp komen. Hiltermann noemde ik al. ‘De heer Luns heeft als bekwaam vakminister nooit veel op gehad met de kleffe roerselen van de partijpolitiek,’ aldus Gans. ‘Omgekeerd heeft dat bij de politieke broederschap veel kwaad bloed gezet (...). De weg, die men nu bewandeld heeft, wekt de indruk dat men een politieke rel tegen Luns heeft opgezet, waarbij men zich van tevoren van zijn kwade trouw overtuigd heeft geacht. Een gewone misdadiger wordt met meer egards behandeld (...).’ De rel tegen Luns zou zich volgens deze meneer hebben afgespeeld ‘op de vleugelen der afgunst.’ Help het je geloven.

Intussen spaart Het Algemeen Dagblad de kool en de geit en zegt dat Luns geen enkele blaam treft... En dat Biesheuvel en Schmelzer eveneens correct hebben gehandeld. De Waarheid vraagt zich terecht af waar de privé-belangen van de heer Luns ophouden en die van de gemeenschap en de staat beginnen. Het blad geeft correct aan dat Luns' opvolger Schmelzer en Biesheuvel uiteindelijk één lijn met Luns trokken en de affaire in de doofpot deden belanden.²³⁴

234 G. Schreuders, De Waarheid, 14 januari 1972.

16 januari 1972

De dag begon met een telefoontje van ambassadeur Anak Agung Gde Agung uit Wenen. De diverse regeringsraderen hadden weer eens hun vernietigend werk gedaan om de feiten en de waarheid te helpen verdoezelen. Prins Anak Agung begon met uiteen te zetten dat hij als ambassadeur een officiële positie bekleedde. Hij mocht niet vanuit Jakarta op zijn vingers worden getikt. Ik dacht: ‘Dit is dus via Drees en consorten reeds gebeurd.’ J. Kuijk van Trouw had hem opgebeld om te vragen of hij kon refereren aan de brief die Drees de ambassadeur had geschreven om niet naar buiten te brengen dat Drees hem, Anak Agung, had toevertrouwd dat hij (eindelijk) overtuigd was dat Luns de kluit had belazerd. De ambassadeur zei tegen Kuijk dat

[p. 190]

die brief niet bestond en dat hij geen documenten had. Hij zit kennelijk in de rats nu het vijf voor twaalf is en we op het punt staan om door te breken. Hij verwijst vragen naar André Spoor, die ook bij Drees was. Spoor verwijst vragen naar Anak Agung. Waar de ambassadeur het meest bevreesd voor was, was dat het zou kunnen lijken dat hij een campagne tegen Luns voerde. Ik antwoordde: ‘Nee dat doe ik wel, maar ik zou die brief willen hebben van Drees.’ Op het moment dat ik dit zei keek ik naar de kop van een artikel dat in mijn schrijfmachine zat: ‘Prins Anak Agung torpedeert Luns.’

Ik belde André Spoor. Hij begrijpt de situatie exact, maar hij is ook de enige werkelijk geïnformeerde collega. Hij weet zelfs meer dan ik maar zegt het me niet. Daarom is hij een kroongetuige.

Ik telefoneerde met Joop den Uyl. Hij was het er mee eens dat de brief van Willem Drees aan Anak Agung ‘de sleutelbrief is.’ Ik weet dit dus ook, maar krijg deze maar eens boven water. Den Uyl dacht dat Biesheuvel niet overtuigd zou kunnen worden dat er bij Luns kwade trouw in het spel zou zijn geweest. Hoe is dit mogelijk? Wie kan lezen en luisteren, weet dit immers! Ik wees er op dat Drees tout court in zijn brief aan Anak Agung het woord ‘misleid’ (door Luns) had gebruikt.

Den Uyl bevestigde eveneens dat het adres van Propria Cures aan de Kamer over veertien dagen in de commissie waar Den Uyl deel van uitmaakt, zal worden behandeld.

Spoor zwijgt. Hij heeft uiteraard al met Anak Agung in Wenen gebeld, maar nu wordt het ze allemaal toch te heet onder de voeten. Vreemd. Hopeloos eigenlijk. Uit wat voor hout zijn deze mensen toch gesneden? Wanneer je iets begint maak je het af, maar ik kan het niet moederziel alleen. Ik denk trouwens erg veel aan Bung Karno en mijn Indonesische vrienden in deze strijd tegen Luns, die namens het koninkrijk tientallen Indonesiërs jarenlang als een bruut op de tenen is gaan staan. De boer. Anak Agung benadrukte immers dat Luns gewoon gokt op ‘het fatsoen’ van Drees en van Van Roijen om zijn smerige spel uit te kunnen spelen. Wat je maar ‘fatsoen’ noemt. Ik heb daar een andere formulering voor.

Telefoneerde mam: ‘Wat een mooi weer, vind je niet?’ riep zij. Dat was een input van een geheel ander kaliber dat ik wel even nodig had na al het drekscheppen rond officieel Den Haag. Zij weet eigenlijk nog helemaal niet wat er zich in mijn leven afspeelt. Zij zal vooral de komende publiciteit wel weer erg vervelend vinden vanwege het noemen van onze familienaam. Zij zou echter diep overtuigd moeten zijn dat wat ik zeg waar is en

[p. 191]

dit is duizendmaal belangrijker dan wat roddelaars van De Telegraaf rondbazuinen.

Tijdens de Russische dansavond vertelde ik in een paar woorden waar ik mee bezig was: ‘Dat lukt nooit, Willem, de hoge bazen in Den Haag zullen Luns dekken,’ aldus Vladimir Kuznetsov. Telefoneerde Igor Cornelissen (die juist mij probeerde te bellen). Hij had met Anak Agung in Wenen gebeld, die tegen hem had gezegd: ‘Ik weet niets van die zaak en ik kan niets zeggen.’ Dus de heldhaftige prins uit Bali is hetzij door Jakarta, hetzij door ‘de hoge heren’ in Den Haag tot zwijgen gebracht. Ik belde direct met André Spoor. Hij zei: ‘Laat Anak Agung maar een paar maal schrikken, dan schrikt hij straks minder.’ Hij herinnerde zich dat Anak Agung hem juist had gezegd het als zijn taak als ambassadeur van Indonesië te beschouwen op te treden wanneer Indonesië ‘belasterd’ werd (door Luns dus.)²³⁵ Ik had op verzoek van Cees Meijer een overzichtsartikel geschreven voor De Typhoon. Spoor wilde het lezen en kwam het ophalen. Later belde hij om te zeggen dat hij ‘laaiend’ was dat ik erin refereerde aan zijn eigen bezoek aan Willem Drees. Omdat hij mijn voornaamste bondgenoot is, heb ik die passage er nu contrecoeur uitgehaald. Ze zijn allemaal hetzelfde. Ook de besten onder de journalisten. Zelfs ik dus.

Dineerde met mam in Lage Vuursche. Zij was bezorgd om wat Luns nu mogelijk tegen mij zou gaan ondernemen.²³⁶ Vooral dacht zij dat ‘die man jou nu zal proberen te benadelen.’²³⁷ Zij wilde naar Kaapstad gaan om mijn oudste broer te bezoeken, die haar op 8 januari toch een nieuwjaarsbrief had geschreven als zij tenminste onderdak voor de honden kon vinden.

Iedereen heeft zich aan het embargo inzake mijn klacht tegen Luns bij de Hoge Raad gehouden.

235 Van tijd tot tijd worden mijn telefoongesprekken gewoon afgebroken, ook met Igor Cornelissen.

236 Dat zou enkele dagen later inderdaad komen.

237 In 1991 zou ik ontdekken dat Luns hiermee in 1962 was begonnen.

17 januari 1972

Het anp belde al om 08.10 uur of een fotograaf mocht komen. Mijn klacht tegen Luns staat op het anp. Even later belde Cees Meijer: ‘Ik wist helemaal niet dat het zo'n grote affaire was.’ Wim Klinkenberg: ‘Juist omdat het een grote affaire is ruiken ze nu groot wild (...).’ De gpd wil een interview. anefo wil foto's komen maken. Het Vrije Volk is wakker geworden; ze wilden meer weten. Cannegieter: ‘Willem Drees zegt tegen ons dat hij niet kan ingaan op dreigbrieven van de heer Oltmans.’²³⁸

238 Cannegieter belde namens het Vrije Volk.

[p. 192]

Drees c.s. vertalen mijn dringende beroepen op hen om met de waarheid voor de draad te komen in ‘dreigbrieven.’

Hilversum 3 had als eerste ‘item’ dat koningin Juliana de nieuwe weg naar Antwerpen had geopend, 2) Udink sprak over bouwnijverheid en 3) mijn klacht over Luns.

Eerst bracht Hilversum 1 en later ook Hilversum 2 mijn poging Luns te ontmaskeren. Jaap Jansen zegt het jammer te vinden dat ik op 12 januari die laatste brief aan Drees schreef, omdat die inderdaad als een dreigement kan worden uitgelegd. Okay. Maar hij reageerde op geen der eerdere beroepen om eervol te handelen. Wat wil je dan?

Ik heb besloten op 20 januari 1971 een persconferentie te geven en wel om 10.30 uur in Nieuwspoort. Het is zaak met alle middelen de Luns-zaak nu door te drukken. Cees Meijer belt dat het anp heeft gemeld dat Willem Drees zich distantieert van de mededelingen van Willem Oltmans. De gpd, na een afspraak voor een interview te hebben gemaakt, liet gewoon verstek gaan. Zo zijn de manieren van hoofdredacteur Jan van Beek. Wim Klinkenberg verwonderde dit allemaal niets: ‘Denk er maar aan dat er driftig getelefoneerd wordt in het Haagje.’ Hij rijdt donderdag met me mee naar mijn persconferentie.

Hoewel te laat arriveerde alsnog de gpd-man uit Den Haag op Amerbos. Ik denk dat we een uitstekend gesprek hebben gehad. Hij werd, terwijl we spraken, opgebeld door zijn redactie dat Luns in Brussel heeft gezegd: ‘Gezien de persoonlijkheid van de heer Oltmans’ geen commentaar te willen geven. Hij kan ook maar beter zijn mond houden.

Mr. A. Stempels brengt een zeskolomsartikel op de opiniepagina van de nrc. aanklacht tegen oud-minister luns wegens opzettelijke misleiding. minister niet makkelijk verdachte. De oud-hoofdredacteur gaat zeer gedetailleerd en uitvoerig in op de mogelijkheden van een particulier om een minister ter verantwoording te roepen. Hij noemt mijn klacht en zegt dat ik kan proberen ‘hetzij de koningin - dat wil zeggen de koningin en de ministers - hetzij de Tweede Kamer ertoe te bewegen de procureur-generaal last tot vervolging te geven. Benadert hij de procureur-generaal rechtstreeks dan zal deze de boodschap van deze particulier naast zich neer moeten leggen.’ Bedankte Stempels telefonisch voor diens bijdrage.

18 januari 1972

De Telegraaf meldt dat mijn klacht in Den Haag niet serieus wordt genomen. De regering is niet van plan een vervolging tegen oud-minister mr. J.M.A.H. Luns te laten instellen. De

[p. 193]

parlementaire redactie meldt verder: ‘Oud-minister-president Drees heeft zich inmiddels ten stelligste gedistantieerd van de beschuldigingen van Oltmans aan het adres van mr. Luns.’ Drees: ‘Ik kan mij moeilijk voorstellen dat Oltmans van mij een getuigenis verwacht. Bij geen van beide conferenties ben ik aanwezig geweest. Ik kan er geen oordeel over geven.’ Maar Drees kan wel ambassadeur Anak Agung schrijven er nu van overtuigd te zijn door Luns in Genève o.a. te zijn ‘misleid.’

Trouw geeft een veel eerlijker verslag van wat er gaande is en citeert uitgebreid uit mijn klacht bij de procureur-generaal. In een hoofdartikel historici gevraagd oppert het blad de gedachte dat hoewel de regering heeft aangekondigd niets tegen Luns te willen ondernemen nu historici aan het werk zouden moeten gaan. Trouw meent dat Luns wegens politieke fouten aangesproken zou kunnen worden en dan dient dit in het parlement te gebeuren. Dus, een historisch onderzoek naar de afwikkeling van de kwestie-Nieuw-Guinea?

Het Algemeen Dagblad noemde het verhaal van de journalist Oltmans - volgens oud-premier Drees dan - ‘volkomen onzin (...).’ Toch gaat ook het ad nader in op mijn klacht en door mij gemelde feiten. Bemoedigend.

Wanneer ik deze notities twintig jaar later in Johannesburg uitwerk en ook herbeleef, moet ik er misschien ten overvloede op wijzen dat de lezer, die de aanloop en de gegevens tot deze gigantische rel van dag tot dag heeft kunnen volgen, zich toch bewust moet zijn geworden hoe ook de oude Willem Drees hier land en volk faliekant in de maling nam en in commissie met Luns heeft meegelogen en bedrogen. Het is toch onvoorstelbaar dat, omdat ik uiteindelijk niet in het bezit was van de brief van Drees aan Anak Agung, ik daarom maar mijn mond zou hebben moeten houden, terwijl prins Anak Agung Gde Agung dezelfde informaties aan André Spoor, Emile van Konijnenburg en weet ik wie nog meer had doorgegeven.
Er waren bij mij verscheidene redenen aanwezig om ten aanzien van Luns spijkers met koppen te slaan. Ten eerste was hij nu op de uiterst gevoelige en gevaarlijke post van secretaris-generaal van de navo terechtgekomen. Zoals Frieda Westerman²³⁹ altijd zei: ‘It's difficult to teach old dogs new tricks.’ Je kon er donder op zeggen dat hij zijn smerig spelletjes in Brussel zou voortzetten. Hij was pas een goede drie maanden op het navo-hoofdkwartier en er hadden zich al een serie rellen voorgedaan. Erik Boogerman berichtte

239 Mijn vroegere vrouw van 1956-1961.

[p. 194]

nog op 14 januari 1972 in de nrc dat Luns Georges Pompidou te hulp was gekomen in een polemiek tussen de Franse president en de communistische partij.²⁴⁰ Na de brokken die hij in onze eigen buitenlandse politiek had veroorzaakt was het mijns inziens levensgevaarlijk Luns in Brussel te handhaven. Nu kon hij een spaak in het wiel steken bij de pogingen van alle kanten om naar een detente ten aanzien van het Oostblok en de Sovjet-Unie toe te werken.
Een tweede reden was de geschiedenis van het koninkrijk tijdens het dekolonisatieproces in Indonesië te zuiveren van valse informatie en denkbeelden, die uitsluitend hadden gediend om de scheve schaatsen van Luns te helpen camoufleren. John en Robert Kennedy werden voortdurend als ‘verraders’ afgeschilderd, omdat zij zouden hebben bijgedragen tot de uitverkoop van Nieuw-Guinea aan Sukarno tegen de belangen van het koninkrijk in. Het is een droevige zaak dat pas in 1990 (en met behulp van het Prins Bernhard Fonds) een Nederlandse diplomaat en ingewijde, jonkheer mr. J.L.R. Huydecoper van Nigtevecht, met een belangwekkende studie op de markt zou komen, waarin eindelijk ook vanuit die hoek de streken en onwaarheden van Luns voor het eerst werden bevestigd. Zoals Miguel de Cervantes schreef in Don Quichotte: ‘For historians ought to be precise, truthful and quite unprejudiced, and neither interest nor fear, hatred nor affection, should cause them to swerve from the path of truth, whose mother is history, the rival of time, the depository of great actions, the witness of what is past, the example and instruction of the present, the monitor of the future.’²⁴¹
En mijn derde en laatste reden was om op te komen voor mijn Indonesische vrienden - wie dat waren is in voorgaande delen Memoires voldoende besproken - die voornamelijk door Joseph Luns door de jaren heen voor rotte vis waren uitgemaakt, bijna altijd aan de hand van klinkklare verzinsels en onwaarheden. Ik had een ereplicht tegenover hen, die mij met open armen als Nederlander hadden ontvangen, om mijn kennis van zaken thuis in Nederland - ondanks jarenlange overheidssabotage - proberen bekend te maken en ingang te doen vinden. De ontmaskering van Luns was een voorwaarde voor het slagen van wat ik als mijn taak en missie beschouwde.

Gerard Schuijt belde dat Hans Wiegel ‘witheet’ in een avro-programma met Link van Bruggen - die had ik ook vrij nauw-

240 nrc Handelsblad, 14 januari 1972.

241 De journalist is immers tezelfdertijd historicus; dus de uitspraak van Cervantes gold minstens evenzeer voor ons.

[p. 195]

keurig ingelicht - had gezegd dat de zaak Luns tot de bodem diende te worden uitgezocht. Het zou bijzonder prettig zijn indien Wiegel voldoende historisch besef had om dit te helpen waar maken. Ook Joop den Uyl zei dat het ‘een zeer ernstige zaak’ was, die echter niet via de rechter diende te worden beslecht maar door het parlement.

Link van Bruggen belt dat Drees senior driemaal tegenover hem had herhaald zich niet door Luns ‘misleid’ te voelen in de Geneefse kwestie. Zo gaat dit dus in Den Haag. Omdat hijzelf voor aap zou staan liegt hij mee, deze brave pvda'er.

Gerard Schuijt legde contact met Erik Jurgens van de ppr, staats-rechtdeskundige. Jurgens zei dat de juristerij de Wet van 1855 als non-uses beschouwde. Deze was uit Engeland overgewaaid op basis van het principe to impeach a person. Voorzover hij wist was de Wet voor een ambtsdelict nog nooit toegepast. Het advies van Jurgens was: een parlementaire enquête.

Jaap Jansen belde intussen Wim Klinkenberg dat ook hij het met mijn acties eens was.

Daarop volgde de verrassing van de week. André Spoor belde. Hij las me een artikel voor dat hij morgen zou publiceren, begeleid door een hoofdartikel. Hij zou vermelden dat Willem Drees de heer Anak Agung in Wenen had geschreven dat Luns hem inderdaad had misleid. Ik zei: ‘André, je bent een held (...).’ Ik meende dit uit de grond van mijn hart. Maar waar was Henk Hofland?

Igor Cornelissen, die bezig is vader te worden, plande desondanks een uitgebreid artikel in Vrij Nederland, zoals hij mij zei. Het Vrije Volk bracht in grote opmaak mijn actie tegen Luns. In een kader werd ik geciteerd: ‘Drees moet nu maar eens spreken.’ De Volkskrant bleef ‘zurig’ doen over de zaak die tenslotte een rooms-katholieke politicus betrof. Cees Meijer publiceerde een hoofdartikel (ondersteunend) in De Typhoon. Kortom de pers stond waarachtig bol van de affaire.

De avond van 18 januari 1972 zou een gedenkwaardige worden. Omdat, zoals de lezer heeft kunnen constateren, mijn contacten met de Sovjet-Unie via dr. Aurelio Peccei en diens persoonlijke vriend dr. Jermen Gvishiani waren geïntensiveerd, leek het me aardig eens enkele sovjetdiplomaten uit te nodigen op Amerbos en informeel nadere kennis te laten maken met een geselecteerd aantal collega's. Aanvankelijk hadden we 14 januari geprikt, wat de avond na het bekend worden van de snuffelaffaire zou zijn geweest. Vanwege de dansavond van een gezelschap uit de Oekraïne

[p. 196]

hadden de Russen gevraagd de bijeenkomst naar de achttiende te verschuiven. Ieder verband tussen de avond op Amerbos en de nieuwste Luns-affaire moet van de hand worden gewezen. Zo niet voor de bvd en De Telegraaf.²⁴² Van die zijde probeerde men het voor te stellen als zou ik een cocktailparty hebben belegd om de Sovjets juist bij de Luns-affaire te betrekken. Je moet verziekte ‘koude oorlog’-minds hebben om iets dergelijk te bedenken en dan via krantenkoppen in De Telegraaf, bestemd voor de goege-meente, rond te sturen. Als gevolg van deze pogingen van de overheid mij als journalist in een communistisch daglicht te stellen zou ik een stroom van dreigtelefoons²⁴³ krijgen en fanmail als hierbij gevoegd.²⁴⁴ Erger. Sinds 1972 zou bij vele landgenoten de gedachte postvatten dat ik communist was. Om een voorbeeld te noemen: in 1988 vertelde een vriendin van me, die me zéér dierbaar was²⁴⁵ aan twee familieleden dat ik haar de volgende dag op Het Enserinck in Vorden zou bezoeken. Haar familie antwoordde: ‘Dat je die communist ontvangt!’ Dat was 16 jaar later. En hier is, wat de avond van 18 januari gebeurde.

Vóór de eerste gasten arriveerden belde Henk Hofland dat hij op de terugweg was uit Den Haag en of het goed was dat hij een lifter meebracht. Ik antwoordde dat dit niet mogelijk was aangezien het ook om buitenlandse gasten ging.²⁴⁶ Inmiddels waren de eerste mensen binnen toen Hofland een tweede maal belde en zei: ‘Ik zal het je maar vertellen, het is geen lifter maar een vriendje van me en je zult hem aardig vinden, hij is blond,’ waarmee hij kennelijk op Peter doelde. Omdat mijn taken als gastheer waren begonnen heb ik toen gezegd dat hij die jongen maar mee moest brengen. Ik had inmiddels mijn handen vol. Vladimir Kouznetsov, eerste secretaris N.N. Izwekov en persattaché Vladimir Opalev waren met een auto van de ambassade uit Den Haag gekomen. Tegen 20.30 uur kwam mijn oude Nijenrode-vriend Hofland binnen met een vriend, ook een Peter, en een vrouw Marianne. Ik besteedde er nauwelijks aandacht aan en vervolgde mijn plichten. Natuurlijk is er terloops even over de juist ontbrande Joseph Luns-affaire gesproken, maar geen haar op mijn hoofd kon het zelfs maar bedenken dat

242 In 1990 meldde de Nieuwe Revu dat De Telegraaf de enige krant in Nederland was die inzage in bvd-dossiers had.

243 Vandaar dat ik mijn telefoon op Peters naam liet zetten.

244 Zie bijlage 18.

245 Mevrouw Cila van Lennep-van Rosmale Nepveu, moeder van mijn Nijenrode-vriend Frank.

246 In 1974 zwakte ik Hoflands rol enigszins af omdat ik toen de gemeenheid van zijn rol weigerde te accepteren.

[p. 197]

verziekte oorlogshitsers tegen de Sovjet-Unie er een soort samenzweringsbijeenkomst van Russen en Oltmans tegen Luns uit zouden kunnen breien. Dat is echter wat zou gebeuren. En nog had ik op dat moment niet door dat de bvd-Telegraaf-actie was bedacht om mijn klacht tegen de heer Luns door hem bij de procureur-generaal aan een onderzoek te laten onderwerpen in een communistisch complot-daglicht te plaatsen. Wat dit laatste betreft bleek Hofland bereid op 19 januari in nrc Handelsblad een communiqué.²⁴⁷ uit te geven:

Henk Hofland vroeg me tijdens de bijeenkomst nog eens Debussy te spelen, zoals ik dit vroeger op Nijenrode had gedaan en

247 Zie ook bijlage 19. De oorspronkelijke tekst van Hofland die ik moest laten aanscherpen wat de kwestie Luns betreft.

[p. 198]

niets deed me in de verste verten vermoeden dat Hofland op dat moment reeds ‘de vijand’ in mijn huis had gehaald.

Tegen 21.30 uur kwam als laatste gast de journalist Rob Kopuit, die mij spoedig mee naar de keuken nam en met een ontsteld gezicht vroeg of ik wist dat er een Telegraaf-journalist in mijn huis was. Ik vroeg wie dit wel zou kunnen zijn? Kopuit: ‘Ik ken ook zijn naam niet maar ik weet dat hij fotograaf is bij De Telegraaf.’ Dit soort situaties los ik snel op, althans dat dacht ik. Ik ging mijn werkkamer in en vroeg in het bijzijn van alle gasten wie die zogenaamde lifter Peter wel was. ‘Ik ben Peter Zonneveld van De Telegraaf,’ antwoordde hij.

‘Wil je foto's maken?’ vroeg ik.

‘Ja, als je er geen bezwaar tegen heb.’ Dat had ik dus wel. Ik heb, opdat iedereen dit kon horen, ook de sovjetgasten, gezegd (in het Engels): ‘Geen kwestie van, er worden onder geen beding foto's gemaakt.’ Ik vroeg vervolgens Kopuit en Milo Anstadt om een oogje in het zeil te houden, omdat ik frequent naar de keuken moest om op alles toe te zien. Niemand heeft ooit opgemerkt dat Zonneveld foto's nam. Wat ik niet wist is dat hij een soort microcamera's achter zijn revers had zitten waarmee opnamen kunnen worden gemaakt waarvan niemand iets merkt.

Tegen 21.45 uur kwam Hofland naar me toe met de mededeling dat Peter Zonneveld een beetje ziek was geworden en naar huis wilde gaan.²⁴⁸ Of ik daar geen bezwaar tegen had. Ik was eigenlijk blij dat Hofland en zijn vrienden vertrokken, want zoals hij een paar maanden geleden had geprobeerd de bijeenkomst met Frits Böttcher in Leiden te verzieken, had hij deze avond mijn Russische gasten zitten provoceren over bijvoorbeeld schrijvers in sovjetgevangenissen, in de stijl van meneer Karel van 't Reve. Ik had weinig behoefte om de party die als een kennismakings-avond was bedoeld vruchteloos te laten beïnvloeden. Nauwelijks was Hofland vertrokken of Rob Kopuit merkte op: ‘Nu kan Zonneveld met zijn foto's nog de krant van morgen halen.’ Ik moet hem ongelooflijk en stom verbaasd hebben aangekeken. Henk Hofland was mijn oudste vriend in de journalistiek. Hij was het die me naar het Algemeen Handelsblad haalde en feitelijk bewerkstelligde dat ik journalist was geworden. Zou hij zich er toe hebben kunnen lenen dat ik in mijn eigen huis door De Telegraaf (en dus de bvd) kon worden bespioneerd? Had Hofland zich tot dergelijke praktijken geleend waar-

248 Hij had zijn foto's genomen, het vuile werk was gedaan.

[p. 199]

door men mij nu als communist en pro-sovjet zou kunnen brandmerken?

Kopuit had me voldoende gealarmeerd om direct nadat de laatste gasten waren vertrokken André Spoor op te bellen. Ook hij achtte Hofland tot een dergelijke smerige streek niet in staat. Daarop was ik weer enigermate gerustgesteld. Maar waarom dan eerst dat verhaal van ‘de lifter’ en vervolgens een levensechte fotograaf van een rabiaat anti-Oltmans-krant als De Telegraaf meegebracht?

Tegen middernacht telefoneerde Hofland enigszins aangeschoten vanuit De Kring. ‘Maak je nergens zorgen om,’ aldus Hofland, ‘ik heb Zonneveld onder druk gezet. Er komt geen letter in De Telegraaf.’

19 januari 1972

Om 07.30 uur - het was nog pikkedonker, ging de telefoon. Een dame riep: ‘Smerige communist!’ Heb je veel poen van de Russen ontvangen? Hoe durf je Luns te beschuldigen!’ Bam. Telefoon op de haak. Een paar minuten later - en ik begreep niet waar ze het over hadden, een vreemde heer. ‘Vieze vuile schoelje! Landverrader dat je bent! We zullen je wel krijgen.’ Tegen 08.00 uur opnieuw: ‘U spreekt met Van Thiel uit Helmond. Ik wil u waarschuwen: ze zullen u met een auto van de weg rijden.’ Je moet maar nooit de invloed van De Telegraaf of het allooi van dit soort mensen onderschatten.

Om 08.10 uur belde Henk Hofland. Hij had blijkbaar De Telegraaf in huis. Ik niet. Terwijl hij onder de douche had gestaan had Mimi Hofland hem gevraagd²⁴⁹: ‘Zo, zo, ben jij met een stelletje linkse figuren bij Wim geweest?’ Want aldus stond op de voorpagina van 19 januari 1972 van De Telegraaf onder een vijfkolomskop: mengen russen zich in actie tegen luns? Er stond een foto bij van een cd-auto geparkeerd voor mijn huis.

Volgens Haagse kringen (welke?) mocht het als ‘ongebruikelijk’ worden beschouwd dat sovjetdiplomaten zich ‘sterk mengen’ in Nederlandse aangelegenheden. Op pagina 3 stond zelfs een vierkolomskop: haagse kringen op de hoogte van inhoud gesprek. Daaronder: moskou wil luns uit de nato. De Telegraaf legt onomwonden direct verband tussen mijn actie om de kwestie Nieuw-Guinea en Indonesië rechtgetrokken te krijgen en de ontmoeting van sovjetdiplomaten en collega's in mijn huis. Het is misschien aardig bedacht maar de these slaat als

249 Dan te bedenken dat ik Mimi en niet ene Marianne die avond had uitgenodigd.

[p. 200]

een tang op een varken en heeft niets met de werkelijkheid of waarheid te maken. Het is glashelder dat hier via De Telegraaf een bewuste poging werd gedaan om waar ik mee bezig ben ten aanzien van Luns in een communistische sfeer te trekken. ‘Formeel gesproken kan de heer Oltmans zoveel sovjetdiplomaten bij zich thuis ontvangen als hij wil en met hen spreken over alles en iedereen,’ aldus het Haagse commentaar in De Telegraaf. Wie had dit commentaar verstrekt: de Rijksvoorlichtingsdienst of de bvd? Dat zetten ze er natuurlijk niet bij, de smeerlappen. Het blad vervolgde: ‘De merkwaardige aanwezigheid van drie Russische diplomaten bij Oltmans gisteravond wijst op mogelijke Sovjetbeïnvloeding bij het aan de gang zijnde offensief tegen de secretaris-generaal van de navo. Beïnvloeding is op zichzelf ook niet strafbaar,’ aldus genoemde Haagse kringen (die dus helemaal niet werden geïdentificeerd. Vervolgens: ‘Het bezoek van drie Russische diplomaten bij Oltmans gisteravond komt wel heel toevallig vlak voor de persconferentie over de zaak-Luns, die Oltmans voor donderdag heeft aangekondigd.’

Een ieder, die de voorgaande dagboekaantekeningen heeft gelezen kan voor zichzelf concluderen dat er op geen enkele wijze en in de verste verte enig verband gelegd kon worden tussen een vriendelijkheid mijnerzijds tegenover de in ons land vertoevende Russen - met wie ik in Club van Rome-verband te maken had gekregen - en de kwestie-Luns, die er geheel en totaal los van stond. Bovendien zouden de sovjetdiplomaten zich verre gehouden hebben van een bezoek aan mijn huis indien de bijeenkomst belegd zou zijn geweest om over de navo of Luns te spreken. Trouwens die ‘link’ ontkende Hofland zelf te mijnen behoeve onmiddellijk in de nrc. Het is eigenlijk komisch om twintig jaar later te zien hoe De Telegraaf met het ‘gezag’ van de hoofdredactie een stukje plaatste: toeval.²⁵⁰ ‘De door radio en sommige persorganen ten onrechte opgevijzelde journalist W.L. Oltmans houdt vandaag een persconferentie. Daar zal hij “uit de doeken doen” hoe de huidige secretaris-generaal van de navo, mr. J.M.A.H. Luns, als Nederlands minister van Buitenlandse Zaken, tijdens de Nieuw-Guinea-periode, regering en volk zou hebben misleid. Het is natuurlijk “toeval” dat de heer Oltmans al geruime tijd zeer goede contacten heeft met Rusland en dat hij eergisteren o.a. drie Russische diplomaten te zijnen huize ontving, waar de “kwestie” Luns uitvoerig werd besproken.²⁵¹ De heer Oltmans verdient geen enkel geloof,’ aldus

250 De Telegraaf, 20 januari 1972.

251 Dit ontkende ook Henk Hofland op 19 januari in nrc.

[p. 201]

ons meest populaire ochtendblad in 1972. Zo gingen Luns, de bvd en De Telegraaf steeds maar verder en verder met hun ‘onderdanen’ en lezers te bedriegen door hen feiten en de waarheid te onthouden.

19 januari 1972

Henk Hofland is vanavond met hoofdredacteur Goeman Borgesius van De Telegraaf gaan dineren. Hij vertelde me vervolgens dat de bvd het blad had ingelicht dat er sovjetdiplomaten bij mij op visite waren. Daarmee zei hij dat het de spionagedienst was geweest die De Telegraaf had gebruikt om een schandaal ten aanzien van mij te ontketenen en vandaar ook de blijkbaar door Anton Veldkamp genomen foto van de sovjetdiplomatenauto voor mijn huis zoals deze op de voorpagina van het blad was verschenen. Veldkamp zou niet geweten hebben dat Peter Zonneveld tezelfdertijd door Henk Hofland onder valse voorwendselen was binnengebracht.²⁵²

Nadat Hofland mij vanmorgen om 08.10 uur had opgebeld spraken we af onmiddellijk bij elkaar te komen op de redactie van het Algemeen Handelsblad. Daar bleek dat de man, die sinds 1946 op Nijenrode mijn vriend was geweest, zich meer opwond over het feit dat een zekere vriendin Marianne (van het Hilton-concern) in de publiciteit was gekomen, dan dat ik al samenzwerend met de Sovjets voor het hele land te kakken stond. Om 09.45 uur belde Hofland in mijn bijzijn Goeman Borgesius op, die hem direct meedeelde de avond tevoren niet op de krant aanwezig te zijn geweest en van niets af te weten. De heer Heitink, zijn tweede man, had de leiding gehad.²⁵³ ‘Ik kan je vertellen,’ aldus Hofland, ‘dat ik er zelf bij ben geweest en dat het onzin is wat jullie allemaal hebben geschreven.’ Inmiddels was André Spoor eveneens op de redactie verschenen. Er werd een dementi opgesteld en naar de drukkerij in Rotterdam doorgebeld. Dat was tenminste een eerste stap.²⁵⁴ Maar hoe de bvd-Telegraaf-canard daadwerkelijk te ontzenuwen?

252 Later bevestigde Veldkamp mij de foto te hebben genomen ‘nadat de bvd de krant had getipt.’

253 Van Heitink waren zijn bvd-betrekkingen bekend

254 Zie het origineel van Hoflands tekst; bijlage 19.

20 januari 1972

Nieuwe ‘informatie’ in De Telegraaf over de ontvangst in mijn huis. Op pagina 3 de genoemde reportage dat ‘Den Haag’ op de hoogte was van wat er in mijn huis werd besproken. Plus een foto door Peter Zonneveld in mijn werkkamer genomen. Hoflands lifter heeft dus mijn privacy geschonden. Ik ben razend.

[p. 202]

Het is duidelijk dat Hofland tot sint-juttemis kan kletsen tegen Goeman Borgesius, maar ze gaan daar gewoon door met hun campagne. Ik laat het er niet bij zitten. Het wordt steeds duidelijker en waarschijnlijker dat De Telegraaf en de bvd onder één hoedje spelen. Wie anders beschikt in Den Haag over de middelen en de apparatuur om in mijn huis gevoerde gesprekken geïnteresseerd te zijn? Ze doen immers niet anders dan sovjet-diplomaten in dit land op de voet volgen? Sovjetdiplomaten mogen niet verder dan het ij, dus ze hebben bovendien toestemming moeten vragen om naar Amsterdam-Noord te rijden. De autoriteiten wisten van de bijeenkomst en omdat ik tegen Luns bezig ben dachten ze twee vliegen in één klap te kunnen slaan. De zaak is echter hiermee niet afgelopen.

Eigenlijk zegt De Telegraaf nu dat Hofland met zijn verklaring in de nrc uit zijn nek kletst. ‘In tegenstelling tot wat nrc Handelsblad gisteravond heeft gemeld,’ aldus De Telegraaf vandaag, ‘namelijk dat de Russen Oltmans slechts bezochten omdat hij voor hen een film gaat maken, bewijst juist de aanwezigheid van een politieke figuur van de sovjetambassade, die door zijn activiteiten al eerder de aandacht heeft getrokken, in de richting van een verband met Oltmans' campagne tegen oud-minister Luns. Bepaalde Haagse kringen’ aldus gaat De Telegraaf verder, ‘die opvallend goed geïnformeerd blijken te zijn over het gesprek bij Oltmans thuis houden met grote stelligheid vol dat de Nederlandse journalist wel degelijk over zijn campagne tegen ex-minister Luns heeft gesproken. “Luns” zou zelfs aan het begin van de avond het hoofdthema van het gesprek zijn geweest.’ En verder: ‘Altijd zorgen de Russen voor een dekmantel in hun contacten met voor hen interessante figuren in het Westen. Zulk een dekmantel is een officieel aannemelij-ke reden om met de betrokken West-Europeanen of Amerikanen ontmoetingen te hebben. In werkelijkheid spreekt men dan meestal over andere zaken dan die welke officieel worden opgegeven.’

Uitermate misleidend was de conclusie van de opvallend groot opgemaakte reportage in De Telegraaf: ‘Uit bepaalde omstandigheden, waarover men een angstvallig stilzwijgen bewaart, zou kunnen worden afgeleid dat een sovjetdiplomaat en niet noodzakelijkerwijs een van de drie die bij Oltmans aanwezig waren, kennis heeft kunnen nemen van papieren die zeker niet betrekking hebben op mr. Luns, maar die op zijn zachts gezegd niet voor Russische ogen bestemd waren. Het is niet uitgesloten dat in deze zaak, waarin overigens geen aantoonbaar direct verband met de heer Oltmans bestaat, een onderzoek wordt ingesteld.’

[p. 203]

Wanneer je twintig jaar later deze bvd-Telegraaf-verzinsels en de geraffineerde manier waarop zij werden gepresenteerd nog eens overleest, kunnen dergelijke praktijken niet met de dooddoener worden afgedaan dat die tijd (1972) een hoogtepunt in de koude oorlogsperiode was. Mijn gevecht met meneer Luns had absoluut niets van doen met de controverse Westen-Sovjet-Unie. De kwestie Nieuw-Guinea, die ik uitgezocht wilde zien, werd op 18 januari 1972 bewust door de bvd (in wiens opdracht anders?) in de communistische hoek getrokken, omdat men blijkbaar niet wist hoe men mij anders moest aanpakken dan via verdachtmakingen. Communist werkt altijd prima op de goegemeente. In 1957 brandmerkte De Telegraaf mij als ‘landverrader’, omdat ik had gewaarschuwd dat knokken om de Papoea's waanzin was (en in strijd met dwingende Nederlandse belangen in de wereld en Zuid-oost-Azië). Nu werd hier de dimensie ‘communist’ aan toegevoegd, waardoor mijn reputatie in het vaderland nog verder de vernieling in werd gedrukt opdat niemand meer naar mij in de kwestie Luns zou luisteren.

20 januari 1972

De persconferentie in Nieuwspoort was tenminste een methode om te proberen de onware berichtgevingen te ontzenuwen. De belangstelling van collega's was groot. Ik had alle tijd om duidelijk te maken wat voor fratsen hier werden uitgehaald omdat ik de Nieuw-Guinea-zaak wilde recht trekken. Ik deed bovendien een vlammend beroep op alle betrokken partijen - zoals Jurgens had geopperd als enige uitweg - een parlementaire enquête te doen instellen naar het beleid van Luns vis à vis Indonesië.

Ook deed ik nu maar eens uit de doeken wat Emile van Konijnenburg me had verteld toen hij op een dag eerst een bezoek aan Soestdijk had gebracht en daarna op Amerbos was binnengelopen. Sinds die dag wist ik met zekerheid dat er op Soestdijk, ook door koningin Juliana, over Luns en zijn bemoeiingen inzake Nieuw-Guinea precies zo werd gedacht als Van Roijen, Stikker, Rijkens, Van Konijnenburg, Scholtens en vele anderen deden. Toch wist ik dat ik van gelijkgestemde landgenoten niet veel meer dan steun achter de schermen had te verwachten. Konijn was de enige die vrijuit met me sprak, maar off the record.²⁵⁵ Letterlijk had dr. Emile van Konijnenburg mij ooit verteld: ‘Bernhard kan zijn bloed drinken’ en hij bedoelde

255 Ik bedoel hier dat Van Konijnenburg de laatste overgeblevene van het eerste uur in de Nieuw-Guinea-affaire was waarmee ik samen had gestreden en met wie ik nog contact had.

[p. 204]

Luns. Ik herhaalde deze mededeling woordelijk op de persbijeenkomst in Nieuwspoort. Ik voegde er een tweede informatie, via Konijn verkregen, aan toe, dat de prins zich had ingespannen om te voorkomen dat Luns secretaris-generaal van de navo werd.²⁵⁶

De vpro-televisie maakte een reportage die vanavond werd uitgezonden en uitstekend was. Henk Hofland las van een papiertje een verklaring voor dat hij het betreurde onder valse voorwendselen Peter Zonneveld in mijn huis te hebben gebracht. Het schijnt dat Roeland Kerbosch deze vpro- uitzending: Berichten uit de samenleving heeft gemonteerd. Subliem.

Na de uitzending regende het telefoontjes. Rob van Gennep: ‘Uitstekend Willem!’ Joop van Tijn was bij Rinus Ferdinandusse gaan kijken. Joris van den Berg was zeer enthousiast. Zijn vrouw Jenny vertelde dat Joris op de tafel had geslagen toen Hofland zijn weifelende verklaring voorlas. Er kwamen ook weer dreigtelefoontjes en iemand vroeg: ‘Wil je vanavond weer lekker bloot neuken?’

Prins Claus was in Brandpunt; hij sprak zeer to the point. Hij is duidelijk, in tegenstelling tot zijn schoonvader, tegen bewapening.

Ik zie nu pas dat die vervelende Van Gastel in nrc Handelsblad een driekolomsartikel schreef: oltmans, liefhebber van een fikse rel. Die man schrijft al jaren over me zonder ooit de moeite te hebben genomen mij zelf te spreken. Weer zo'n on dit-journalist. Hij acht het een kenmerk van mijn ‘stunts’ door de jaren heen dat ik een onjuiste inschatting maakte van mijn mogelijke effect. Helemaal niet. Het is de labbekakkerige houding van journalisten als Van Gastel die ‘stunts’ projecteren. Ze laten je in je eentje in je eigen vet gaar koken, want wat voor eer is er te behalen aan ‘stunts’ van collega's? Bovendien heb ik niets van wat ik ooit aan de grote klok heb gehangen in het verleden gezien als ‘stunt’. Wanneer ik met informatie voor de draad kwam was het de hoogste tijd dat dit gebeurde.

Via een abonnement op Vaz Dias knipseldienst krijg ik steeds meer materiaal over de affaire in handen. Het is verbluffend wat er allemaal is geschreven.²⁵⁷

256 Ik beschermde Van Konijnenburg echter en gaf geen bron.

257 De provinciale pers stond eveneens bol van de affaire-Luns.

21 januari 1972

Uiterst merkwaardige ontwikkeling. Luns, die eerst geen tijd had om naar Den Haag te komen op verzoek van premier Biesheuvel vanwege drukte bij de navo, is nu samen met de

[p. 205]

sleutelfiguren uit de Nieuw-Guinea-affaire, zoals oud-premier Jan de Quay, oud-premier Piet de Jong en ambassadeur J.H. van Roijen voor een openingsvlucht van een nieuwe klm-lijn op Hongkong naar het Verre Oosten vertrokken. Er staat een plaatje op de voorpagina van de Volkskrant van de heren bij vertrek van Schiphol. Ik vind dit maar een verdacht snoepreisje, tenminste op dit moment. De voormalige bewindsman verklaarde bij vertrek - opnieuw mijn persoonlijkheid in het geding brengend - dat voor ‘iedereen die mij en mijn achtergrond kende en bekeek zou moeten toegeven dat alles wat men over de huidige affaire zei op tijdverspilling neerkwam. Het was een hoogst onbelangrijke zaak,’ aldus Luns.

De Volkskrant voegde er vanmorgen aan toe:

Niettemin ging hij toch op de affaire in. ‘Ik wil met de grootste klem ontkennen dat ik ooit collega's in het kabinet of in het parlement heb bedrogen. Kunt u zich voorstellen dat een Nederlandse minister die met vier of vijf collega's uit het kabinet plus een grote delegatie met Indonesische ministers onderhandelt, na afloop een onwaar verhaaltje kan opdissen?’ Op de bewering dat prins Bernhard moeite zou hebben gedaan zijn kandidatuur als secretaris-generaal van de navo te verhinderen, zei hij: ‘Werkelijk, we zijn de carnavalstijd nog niet begonnen. Dat is te gek om los te lopen’.

De Telegraaf bakte het helemaal bruin. In een zeskolomsverhaal op pagina drie werd in gigantische letters gezegd: oltmans gaf gesprek met russen over luns toe. Natuurlijk had ik naar eerlijkheid op de persconferentie gezegd dat de kwestie-Luns ter sprake was gekomen, maar op geen enkele manier waar de bvd en De Telegraaf gewag van maakten, alsof er in mijn huis een samenzwering met Russen tegen Luns op touw was gezet. Ook Milo Anstadt bevestigde dat er over Luns was gesproken, maar in passing, no more. Daarnaast meldde De Telegraaf met een foto van Luns op de voorpagina dat zijn secretaresse een telegram van mij zeker in de prullenmand zou gooien.²⁵⁸

Vele kranten, de Volkskrant en andere bladen, meldden in koppen: kans op onderzoek naar beleid luns. Als dat eens waar zou zijn. Algemeen Dagblad: oltmans suggereert prins wilde luns niet bij de navo. Op Schiphol had Luns hierover gezegd: ‘Dat is te gek om los te lopen. Er is geen begin van sprake van.’ Ik weet intussen maar al te goed dat het wel waar is. In een editorial noemt het ad mij ‘een avontuurlijke journalist, die heeft getracht ex-minister Luns voor de kadi te laten dagen.’ Het blad geeft toe dat het ‘om een politieke zaak, een politiek

258 Ik had mr. Luns in Brussel een telegram gezonden met het verzoek mijn persconferentie bij te wonen. Ik zond het anp een afschrift: ‘Ik verzoek u op 20 januari om 10.30 uur in Nieuwspoort aanwezig te willen zijn alwaar ik u zal beschuldigen van het spreken van onwaarheid jegens president Sukarno en Indonesië.’

[p. 206]

spel’ gaat. Dan, tot mijn verbazing: ‘Een andere zaak is dat het voor een zuivere geschiedschrijving gewenst zou zijn dat het verloop van de “Indonesische kwestie” eens duidelijk op een rijtje wordt gezet. Maar dat is dan meer een zaak van wetenschappelijke arbeid (...).’ Ze kletsen elkaar nu allemaal na, terwijl de kern van de zaak is dat een man als Luns niet bij de navo behoort te zitten aangezien dit een levensgevaarlijke zaak is.

Joris van den Berg noemde Hoflands optreden op mijn persconferentie in de Volkskrant vandaag een roerende bekentenis. Hij schreef: ‘Het aardige van het optreden van Oltmans is meestal dat er een lading van suggestie in zit, en dat die suggestie voor een deel ook bewaarheid wordt. Heel concreet gebeurde dit ook gisteravond toen hoofdredacteur H.J.A. Hofland van het Algemeen Handelsblad/nrc van een briefje heel devoot een verklaring voorlas waarin hij erkende misbruik te hebben gemaakt van de gastvrijheid van Oltmans door onder anderen een Telegraaf-fotograaf in diens huis binnen te smokkelen. Dan denk je, ach, er kan toch ook wel wat waarheid steken in de dingen die Oltmans beweert. Een roerend moment van zelfbekentenis voor de camera's. Oltmans heeft in zijn vragenstellen tenminste die explosie zitten, die nodig is. Het kan ook anders. Dat zagen we in de nos-rubriek Ter Visie, waarin Joop van Zijl, etc.’

Ik moet eerst vermelden dat ik aanvankelijk drie besluiten had genomen en uitgevoerd. Zoals ik op de persconferentie had aangekondigd had ik de Officier van Justitie te Amsterdam verzocht Zonneveld en De Telegraaf aan te pakken (1). Tegen Zonneveld en Hofland had ik een klacht ingediend bij de Raad voor de Journalistiek (2) en ik wilde dat Goeman Borgesius, de verantwoordelijke man voor alle laster, kwaadsprekerij en leugens in De Telegraaf ter verantwoording zou worden geroepen (3). Nadat Henk mij had verzekerd op mijn persconferentie bekend te zullen maken wat er was gebeurd trok ik mijn klacht tegen Hofland op basis van een vriendschap van vijfentwintig jaar weer in. Tot mijn genoegen meldt Het Parool als eerste dat de vaste-Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken op 1 februari gaat praten over de mogelijkheid een historisch onderzoek te laten instellen naar de juiste toedracht bij de (mislukte) Geneefse Conferentie tussen Nederland en Indonesië in 1955-1956 en eveneens naar het Nieuw-Guinea-beleid van minister Luns. Aanleiding tot het beraad is een verzoek daartoe van het Amsterdamse studentenweekblad Propria Cures.²⁵⁹ In dezelfde uitgave schrijft

259 Ik heb het knipsel vergeten te merken.

[p. 207]

Evert Werkman: oltmans: vrijbuiterige vogel in wereld van pers. Hoewel in mindere mate dan in De Telegraaf wordt ook hier gewag gemaakt van mijn reizen naar Moskou alsof dit verdachte activiteiten zouden zijn.²⁶⁰

Werkman vraagt zich af waarom Hofland een fotograaf van de concurrentie mee naar Amerbos nam. ‘Hij heeft toch zelf ook een krant?’ schrijft hij. Daar heb ik nog niet aan gedacht.

Ik zie dat ik in een krant wordt geciteerd als gezegd hebbende in Nieuwspoort: ‘Ik kots van de hele mentaliteit in dit land en van de hypocrisie van alle hoge heren, die deksels goed weten dat zij door Luns om de tuin zijn geleid en dit alleen binnenskamers willen toegeven.’ Zo is het dus ook precies. hoekse en kabeljauwse operette, aldus een kolom in de Provinciale Zeeuwse Courant. Daar kunnen ze het weten.

Mijn lieve vriendin mejuffrouw Boekhoudt schrijft: ‘Ik dacht dat je nu geen politieke rellen meer wilde ontketenen en dat vond ik een verstandig besluit. Je was juist bezig je op andere terreinen te begeven, waar je zeker vruchtbaarder werk kon doen. Nu vrees ik dat je je eigen ruiten hebt ingegooid.’ Haar briefje begon deze keer met ‘Beste’ in plaats van ‘lieve’ Wim, als indicatie dat zij ontstemd was. Zij had me altijd eerlijk haar mening gezegd, dus ook nu. ‘Ik denk anders nog met veel genoegen terug aan mijn bezoek bij je. Ik ben blij dat ik je huis heb gezien dat je zo gezellig hebt ingericht.’ Een dergelijk briefje uitgerekend van haar te moeten ontvangen geeft me een gevoel van totaal alleen te staan in deze affaire.

Igor Cornelissen meldde dat René Eijbersen op aarzelende wijze vice-premier Nelissen had ondervraagd over de gebeurtenissen. Eerst liet de ncrv een stukje van mijn persconferentie zien, waar Nelissen kennelijk mee in zat. Hij kleineerde vervolgens mijn rol en verklaarde dat de Nieuw-Guinea- kwestie allang op de rol stond via het adres van Propria Cures - dus toch via mij. Jan Blokker publiceerde in de Volkskrant de kolom knaagdieren, een lang verhaal over de affaire-Luns, Hofland, Oltmans. ‘Aan Oltmans zie je altijd meteen wat alle Nederlandse krantenmensen dwarszit: het feit dat ze in een klein land wonen waar nooit iets gebeurt (...). Logisch dus dat de journalist Oltmans op Luns komt als hij meer wil dan het gemiddelde schandaal in Holland hem toelaat. En logisch dat hij, op jacht naar Pentagonachtige mysteries, net zo draait en fantaseert en insinueert als een Telegraafverslaggever - want dat doet hij (...). Hij is inderdaad een bleekgezicht, die een in een speelgoed-

260 Alsof ik daarmee zou ophouden. Twee dagen later was ik al weer op weg naar Moskou.

[p. 208]

winkel in de Tweede Jan van der Heijdenstraat voor NLG 3,25 gekochte indianenhoed heeft opgezet. Terwijl hij praat over Luns, Drees, Sukarno en prins Bernhard, zie je een balloon uit zijn hoofd komen en daar staat in: Ugh, ugh. Aardige Oltmans. Geen rat, geen konijn, nog niet eens een muis. Gewoon een Hollands gezelligheidsdier, die zonder het te weten een glaasje jenever inschenkt voor een Telegraafverslaggever (...).’ Dit om een indruk te geven van de onzin van Amsterdamse columnisten, die het vaste gaatje in hun krant ‘moeten’ vullen.

Vrij Nederland schrijft in In het Vizier dat ik ‘de grote stap heb gewaagd’ om een strafvervolging tegen Luns te bepleiten.

Het Eindhovens Dagblad heeft een driekolomsartikel over mijn persconferentie: willem oltmans gevreesd en gehaat, maar goed gastheer (...). Daarnaast in hetzelfde blad een lang artikel: spektakelstuk van oltmans. In De Gelderlander een vijfkolomskop: hoe snuffelaar oltmans de koffers van luns en drees kraakt. Er staat een kader bij met de kop: journalist oltmans kenner van indonesie.

Het Dagblad De Stem meldde dat dr. J.H. van Roijen reeds had verklaard dat mijn informatie betreffende hem ‘onwaar’ waren en dat hij verder geen commentaar wenste te geven. Ik begrijp zo'n man niet, want al heeft Luns 1600 documenten verbrand, er moeten er genoeg over zijn om hem later in zijn hemd te zetten voor zijn lafheid van nu.²⁶¹

261 Pas in 1991 zou ik erin slagen via de Raad van State een aantal codetelegrammen van Van Roijen uit Washington aan Luns en omgekeerd in handen te krijgen, wat verder alles zegt van deze meneer.

23 januari 1972

Schiphol

Schreef eerst Peter. En eveneens prins Claus dat ik genoten had van zijn televisieoptreden.

Antwoordde mejuffrouw Boekhoudt in mineur. Zij stelde me zeer teleur.

Het is ontstellend hoe ik na het tv-optreden opeens overal word herkend. Liep tegen Ellen Thomassen aan; haar moeder had gezegd dat ik niet goed overkwam op televisie. Ook klm-steward Heizenberg was op de luchthaven. Hij vertelde dat Luns tegen iedereen zei dat zijn broer, die voor de ncrv werkt, homoseksueel is. Echt iets voor Luns om dat als bijzonderheid te vermelden.

Vanmorgen belde ik eindelijk mam. Zij vond de affaire vanwege de publiciteit ‘een ramp.’ Dat wist ik. Bij toeval zag ze mijn hele persconferentie bij de vpro. Iedereen had haar opgebeld

[p. 209]

en gezegd het erg vervelend voor haar te vinden dat ik Luns aanviel, vooral ook familieleden. Eigenlijk was mam de enige levende ziel waar ik over piekerde tijdens deze dagen, omdat ik wist dat zij het verschrikkelijk zou vinden. De rest van de wereld interesseerde me niet. Het moest gebeuren. Kennissen uit Zuid-Afrika hadden zelfs gevraagd of ik familie van haar was. Mam was door de grond gegaan. ‘We zullen nooit meer samen in Lage Vuursche kunnen gaan eten,’ zei ze. ‘Je weet dat ik er niet van houd om aangestaard te worden.’

Ook de Herald Tribune had details over de affaire-Luns. Ergens schijnt hij over mij te hebben gezegd dat ik ‘een modeste denker’ was. André Spoor vond dat ook heel grappig. Ik ga nu in het vliegtuig de achterstand in mijn notities wegwerken.

Er kwam een briefje van Bouke Poelstra van Eva. ‘Soms heb ik er behoefte aan collega's mijn adhesie te betuigen. Nu bijvoorbeeld, aangevallen als ik je zie door De Telegraaf-en Het Parool-ratten op een voze en laaghartige wijze (...). Met behulp van de draaitol van de jetset, Henk Hofland. Bah (...). Ik sta achter je. Je weet toch dat het straatvechters zijn, die “heeren” van de Haagse Mafia!’

Kastrup

Met verbazing heb ik Ischa Meijers gesprek met Henk Hofland in de Haagse Post²⁶² gelezen. Ongelooflijk die passage over trouw en vriendschap. ik heb illusies, ik ben naief, aldus H.J.A. Hofland boven het stuk. Hij noemt zowat iedereen uit zijn directe omgeving en vermijdt mij met duidelijke zorg. Niet erg. Maar waarom? Dan zegt hij: ‘Ideologieën zijn stom. Waar ik in geloof? Trouwe vriendschap. Als iemand me laat zakken ga ik kapot - als ik mijn liefste speelgoed aan iemand geef en niets terugkrijg: dat vind ik verraad. Ik ben zeer wantrouwig, maar sta ook steeds weer open. Ik zal ook nooit iemand iets verwijten. Ik heb illusies, ik ben naïef (...).’

Ik las deze tekst in opperste verbazing. Hij moet het gesprek met Meijer gehad hebben voor zijn verraad tegenover mij met Peter Zonneveld, om een voorbeeld te noemen. Zou Henk Hofland de betekenis van vriendschap en trouw wel kennen, of is hij bezig een beetje gek te worden?

Het geeft me een bevrijdend gevoel de waarheid over de feiten rond Nieuw-Guinea, die niet bekend zijn, al zijn ze ten nadele van Luns, bekend te hebben gemaakt. Dat is mijn voornaamste taak als journalist. Heb van alles koortsuitslag aan mijn lip, pre-

262 18 januari 1972, pp. 41 tot 46.

[p. 210]

cies zoals mam dat krijgt in tijden van spanningen. Ik voel nu ook pas hoe intens moe ik ben van deze laatste dagen.

En route naar Stockholm

Ik begrijp niet hoe Henk zo over zijn moeder kan spreken.²⁶³ ‘Mijn moeder was een klein dametje dat op het laatst van haar leven een kromme rug kreeg en dat een groot talent had voor verhalen vertellen: ze zat in de tram en kwam terug met een verhaal. Ze had een groot imitatietalent. Het was een onzekere vrouw vond ik.’ Aldus haar enige kind tegenover Ischa Meijer en de lezers van de Haagse Post. Ik schreef Henk een briefje met de vraag hoe het mogelijk was dat hij zo over zijn moeder sprak. Trouwens dat geklets over ‘linkse figuren’ op mijn partijtje. En Casper van den Wall Bake dan?

Ik lees een gesprek van de psychiater Jan Foudraine met Godfried Bomans. Ik wil een keer met Foudraine spreken.²⁶⁴ Bomans vind ik te long-winded and tedious. Foudraine spreekt ook over Szasz. Hij verwijst bovendien naar het mit-rapport van de Club van Rome. Die man snapt er iets van. Wanneer Foudraine eerlijk zegt het evangelie niet zo goed te kennen meent prediker Bomans natuurlijk: ‘Dat moet je als psychiater wel kennen, vind ik.’ Wat een onzin. Ik vind de uitspraak van Bomans: ‘De scharnier waar het dus om draait is de affectie,’ een uitstekende gedachte, maar onaf.

Er staat een reportage van Jan Cremer uit Mongolië in Avenue. Zijn liefde voor dieren is duidelijk. Wat hij schrijft lijkt me (grotendeels) waar.

Op mijn party stonden Henk, Peter Zonneveld en Marianne meer dan eens samen te smoezen. Toen ik Clair de lune speelde, zei Hofland (bij de vleugel) tegen mij: ‘Je bent mijn jeugd.’ Even later: ‘Je bent mijn enige vriend, weet je dat?’ Hij moet geweten hebben dat Peter Zonneveld intussen foto's maakte. Henk liep eigenlijk te ijsberen, alsof hij zijn ei niet kwijt kon. Hij schold op zijn medehoofdredacteur André Spoor: ‘Ik zal het toch van hem winnen (...).’ Wat wil hij toch van Spoor winnen? Ik dacht: ‘Hij is niet goed.’

Bij het opstellen van het befaamde communiqué op de redactie van het Algemeen Handelsblad moest ik insisteren dat hij het een persoonlijke touch zou geven. André keek stomverbaasd toe. Ik moet zeggen dat ik op dat moment dacht: Spoor is bij Hofland vergeleken een gentleman.

263 Ik kende mevrouw Hofland, heb nog vele brieven van haar en was zeer op haar gesteld tijdens en na Nijenrode.

264 Twintig jaar later zou een interviewboek tussen Foudraine en mij uitkomen: Het dolgedraaide brein, uitgever Pieter Lakeman.

[p. 211]

Ik telegrafeerde ambassadeur Anak Agung Gde Agung dat nu het moment was gekomen Spoor een interview te geven.

René van Eijk van het Algemeen Dagblad maakte een lang interview op band: er verscheen geen letter van. Ook de Noord-Amsterdammer was komen opdagen. Die publiceerden wel.

Jan Blokker zei tegen Milo Anstadt: ‘Hofland is een pyromaan, die ervan houdt brandjes te stichten en er dan naar gaat staan kijken.’ Dat was dan een Hofland-brandje op Amerbos (...). Joop van Tijn: ‘Willem, op gevaar af dat je het hem zegt, waarschuw ik je: Rob Kopuit is hoogst onbetrouwbaar.’

Igor Cornelissen miste mijn partij omdat er een zoon was geboren.

Henk zei die avond: ‘Mimi is gek, maar ik ga toch nooit van haar af.’ Ik zei niets maar ik dacht er het mijne van.

J.L. Heldring heeft tegen André Spoor gezegd: ‘Ik begrijp niet dat Hofland zich met dergelijke schoften inlaat.’ (Doelend op een fotograaf van De Telegraaf waarvan je weet dat ze uit zijn op drek scheppen.)

Mario Eijbergen Santhagens belde: ‘Luns is een achterneef van me.’

Han Hansen over de weergave van mijn persconferentie in De Telegraaf: ‘Als ik er niet zelf had bijgezeten...

Henk zei die avond ook dat hij aan het eind van zijn Latijn was en dat hij geen uitweg meer in zijn leven zag. Hij wilde een keer heel lang komen praten van 16.00 tot 24.00 uur.

Casper Bake sprak uitvoerig met Vladimir Opalev, niet over Luns, maar over een uitwisseling van studenten tussen Nederland en de ussr. Pauline had hem later scherp bekritiseerd dat hij op mijn ontvangst aanwezig was geweest, maar hij had zijn been stijf gehouden en had mij verdedigd. Ik haalde hem tussen de bedrijven door in Bergen aan Zee af. Hij bleef slapen en was zeer in alle ontwikkelingen geïnteresseerd. We praatten lang in bed. Hij nam mijn hand en zei dat ik de enige was waar hij nu eens in een positie was van niet de dienst uitmaken. Ik dacht hoe hij vorig jaar uit Jeruzalem met bitterheid had geschreven het gevoel te hebben dat zijn vader hem ‘een waardeloos persoon’ vond. Hij noemt mij wel eens zijn tweede vader, wat misschien komt omdat ik hem met veel affectie en afstandelijk respect benader, wel degelijk naar hem luister en hem helemaal niet waardeloos vind, in tegendeel. Hij lijkt me grenzeloos behoefte te hebben aan genuine affection. Ik probeer hem authentic affection te geven en niet aan mezelf te denken, want hij blijft buitengewoon aantrekkelijk, ook als seksobject. Het is duidelijk dat Casper niet in staat is met zijn vader te communi-

[p. 212]

ceren ‘en iedere poging daartoe van mijn kant wordt afgekapt, omdat hij overal een beter antwoord op weet en mijn mening in een hoek trapt.’ Ik herinner me maar al te precies de verhouding met mijn eigen vader. Casper verwerkt het ouderlijke afstoten inwendig, zwijgt erover en ‘zo gaat het met dit probleem en met alle problemen, die ik heb. Daarom is het ook nooit tot een uitbarsting gekomen,’ schreef hij uit Israël.²⁶⁵ Ik voel me erg ‘close’ met hem, altijd weer opnieuw.

Nadat Henk had ontdekt dat ik een klacht had ingediend bij de Raad van de Journalistiek, belde hij de avond van 19 januari op: ‘Ben je gek geworden?’ begon hij.

‘Wanneer je denkt mij te hulp te zijn gekomen met een regeltje in de nrc van vanavond, dan kan je verder barsten,’ antwoordde ik en hing op. Hij deed zijn beklag bij Spoor, die mij telefoneerde. ‘Alleen wanneer Henk op mijn persconferentie komt en een verklaring aflegt ben ik bereid die klacht in te trekken,’ heb ik tegen Spoor gezegd. En zo is het geschied. Henk belde de volgende dag dat hij naar Nieuwspoort zou komen en de gevraagde verklaring publiekelijk zou geven.

Zelfs Dirk Stikker had tegen Henk Hofland tijdens de voorbereiding van een portret voor de nos gezegd dat Luns loog. Stikker had eveneens Hofland toevertrouwd dat Ernst van der Beugel door Luns naar iedereen was gestuurd om te zeggen dat er in zijn papieren in zijn voormalige ambtswoning was gesnuffeld. Dus hierdoor is de zaak uiteindelijk misschien een aantal maanden later toch uitgelekt.

Jaap Jansen kon niet naar Nieuwspoort komen vanwege ene miss Kelly, die uit Engeland kwam. Ik geloofde hem niet. Voortdurend waren er idiote telefoontjes. De nacht dat Casper bij me logeerde driemaal. Bijvoorbeeld een Indische dame: ‘landverrader!’ Of een onbekende heer: ‘houd goede moed, u hebt gelijk.’ Het bleef maar doorgaan.

Op de persconferentie bracht Peter Zonneveld naar voren dat ik in de voormalige woning van Luns zou zijn geweest, wat ik een ramp vond omdat - en dit zou gebeuren - op die manier Frits Böttcher, mijn Club van Rome-contact, erbij betrokken werd. Ik gaf het volmondig toe en zei dat Ellen Thomassen er ook bij aanwezig was.

Iedereen raadde me trouwens af om de klacht tegen Hofland in te trekken. Spoor belde me in Nieuwspoort op of hij het als primeur mocht hebben. Ik had het beloofd dus ik heb het gedaan. Klinkenberg, Cornelissen, Kopuit, allemaal adviseerden zij om

265 Brief van 27 mei 1971 uit Jeruzalem, Israël.

[p. 213]

het niet te doen. Milo Anstadt waarschuwde: ‘Wanneer je je klacht intrekt word je niet meer au sérieux genomen.’ Henk zei mij: ‘Maffe kerel die Milo.’ Dat zegt hij trouwens erg gauw van mensen.

Ik had Helder meegedeeld mijn klacht tegen Hofland te willen intrekken. Maar nadat me was voorgelezen wat erover in de nrc was gezegd was ik zo woedend dat ik Helder thuis opbelde, de zaak uitlegde en vroeg de klacht te handhaven.

Reis licht. Alleen een schoudertas en een paar kleren in een draaghoes voor kostuums. Dan ben ik in Moskou sneller door de douane. Ben bezorgd over mijn huis. Vroeg de Meilofs (de buren) een oogje in het zeil te houden. Jaap Jansen heeft namelijk gezegd: ‘Ze komen je ramen nog eens ingooien.’