Memoires 1968-1970
(2003)–Willem Oltmans–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 135]
| |
Bilthoven16 april 1969Droomde van Henk Hofland. Onrustig over Peter. Ga vandaag niet naar hem toe, ook al hadden we gisteren een plezierige dag aan het strand. Hij vroeg me een bepaald hoofdstuk in Controversen van prof. dr. P.C. Kuiper te lezen. ‘Nu heb ik negen maanden in Man en Muis gezeten. Vind je mij veranderd,’ vroeg hij? Hij vind dat een dagboek eigenlijk alleen voor bijzondere gedachten geldt. Dat zou alles totaal vertekenen. Ik weet trouwens niet of hij veel veranderd is. Misschien in sommige details. De Grundlage is hetzelfde. Ik houd toch wel compleet van hem. Mam zeurde een beetje dat ik nu eigenlijk de slaapkamer van Tante Jetty gebruik, wanneer zij in Bilthoven is. Ik probeer me voor te stellen of ik zoiets ooit tegen een kind van me zou hebben kunnen zeggen. | |
18 april 1969Peter vindt dat als ik boeken wil schrijven ik veel meer literaire kritieken zou moeten lezen. Door opmerking inzake literatuur, maak je je van allerlei uitdrukkingen meester. ‘Dikwijls staan er in kritieken fijne, menselijke dingen, zoals ik in de Groene of Elseviers las,’ zei hij, une monologue intérieure. In de auto gaf hij een aai over mijn gezicht: ‘Dit is de eerste keer dat het van mij uitgaat,’ zei hij. ‘Wat wij gemeen hebben is duurzaam.’ Alexander Dubcek is in Praag ondergegaan. Ik had Conny Stuart vanuit San Francisco een kaart gestuurd met het verzoek Peter van mij een zoen te geven. Zij schreef mij een brief terug. Ben naar Man en Muis gegaan en kreeg bij Conny Stuarts liedje De Moeder tranen in mijn ogen. Peter is veel en veel vrijer op het toneel. Hij is zijn remmingen beslist kwijt. Hij deed auditie voor Hair en zong een liedje, ingestudeerd met vriendinnetje Marlou. | |
[pagina 136]
| |
opwindend dat was. Er was er een, die als ik de zoetste en de braafste was, mij optilde en de klas in droeg. Dus wanneer de bel ging stond ik als eerste in de rij, met mijn armen over elkaar als een engeltje en dan wist ik dat hij dit zou doen.’ Hij sprak over vaderbinding en kinderseksualiteit. Loet Kilian mag verbaasd zijn over wat zijn zoontje hem vertelt, ik verbaas me altijd weer wat Peter zoal opeens uit zijn herinnering tovert. Na een heerlijke dag en wat eten in de Cave Internationale ging hij nog om 03.45 uur een douche nemen om naar het dok te gaan. Ik reed voorzichtig terug naar Bilthoven en lag in bed een strategie te bedenken, hoe ik hem voorgoed kon verlaten. Henk van Ulsen scheen op Peter te tippelen. Hij had een fles aftershave met twee bloemen in het De la Mar Theater voor Peter laten bezorgen. Eerder had hij Peter naar zijn huis gelokt, was achter een scherm verdwenen en kwam piemelnaakt in laarzen te voorschijn. Hij zei van Peter te houden maar die had geantwoord hem niet te geloven, ook zijn motieven niet. Peter noemde ook het walgelijke zoete parfum, dat Van Ulsen scheen te gebruiken. Rilke zegt: ‘(...) I hold it the highest task of a bond between two people: that each should stand guard over the solitude of the other.’ Ik lees al een paar weken in zijn Brieven tussen 1892-1910 geschreven.Ga naar voetnoot187 | |
20 april 1969Vertelde Peter, wat ik over de lunches van Rilke met Rodin had gelezen. ‘Ik kan me Rilkes adoratie voor Rodin best voorstellen,’ antwoordde hij zonder blikken of blozen. ‘Ik heb veel van Rodins werk gezien en zelfs eens een scriptie over hem gemaakt.’ Hij heeft een abonnement op Het Parool genomen. Typisch. | |
21 april 1969Mijn vaders sterfdag. Was met mam bij het graf. Legde twee rozen neer. Smartenpijn vervaagt en maakt plaats voor strakke ernst. Wim Klinkenberg schreef een artikel over De Verraders, maar Henk Hofland heeft geweigerd het in het Algemeen Handelsblad te plaatsen. Professor Wim Wertheim zegt dat in de Gooi en Eemlander heeft gestaan dat hij, Hadji J.C. Princen en ik werden genoemd als de drie voornaamste samenzweerders tegen het Suharto-regime. P.M. Smedts voegde me vandaag toe: ‘Je bent er in geslaagd me rancuneus te maken.’ | |
[pagina 137]
| |
Heb het plan opgevat om blonde Peter van het dok te interviewen over zijn ervaringen in het Amsterdamse nichtenleven. Een tegenhanger van Blonde Greet van Albert Mol. P.R. van Amelrooij gaat akkoord. Hij wil het uitgeven. Ook wordt van De Verraders een tweede druk uitgegeven en Frits van Eeden heeft een schitterende omslag gemaakt. Heb tot dusverre 1204 gulden met mijn boek verdiend. Bezocht vandaag mejuffrouw Büringh Boekhoudt, mijn oom Poslavsky en Gerard Croiset. Het werd tijd bij te praten. Nam mam mee uit eten in de Roskam. Las in The Observer dat John Davy filosoferend over de menselijke natuur tot de conclusie kwam dat het moderne grootsteedse kind tot de conclusie moest komen to feel itself psychologically double parked. Dat moet ik Peter laten lezen. | |
23 april 1969Gisteren een heerlijke tijd met Frits van Eeden doorgebracht. Hij begon meteen in mijn dagboek schetsjes te maken voor een omslag van het verhaal van blonde Peter en zijn Amsterdamse nichtenwereld. Wandelden op het strand en zaten op een duin te praten. Dat is zijn lievelings territoir. 's Avonds ben ik met Poek Zumpolle naar Man en Muis gegaan. Twee uur met professor Wertheim gesproken. Hij schreef een artikel Dachau op Java, waar ik het gloeiend mee eens ben. Meer dan honderdduizend pro-Sukarnisten worden gevangen gehouden door de generaals. Niemand steekt een vinger uit. Hij is steeds meer geneigd te concluderen dat Suharto ‘op uiterst sluwe wijze’ in 1965-1967 de macht naar zich toe heeft getrokken. Dat wist ik dus al. Soms vind ik dat Wim en Hetty Wertheim teveel in pro en con denken. Maar over het algemeen deel ik de kritiek op het verraad van Suharto. Wanneer ik een boek over de generaals in Jakarta zou schrijven wil hij het begeleiden en een voorwoord schrijven. P.M. Smedts publiceert een uiterst lullig stuk in Janus in Vrij Nederland. De druiven zijn zuur. De rancune druipt er af. Maar meer nog, zijn ‘kritiek’ wemelt van onwaarheden. Hij zal het wel uit zijn hoofd hebben geschreven en ze zeggen dan: ‘Zijn geheugen liet hem in de steek.’ Hij schreef dus naar aanleiding van mijn vraag, waarom vn De Verraders niet had besproken. Hij rakelt ook weer de zogenaamde reis van de heren Goedhart en Suurhoff naar New York op, maar laat wijselijk de hele affaire van Werner Verrips - ‘hartsvriend’ van Frans Goedhart - en diens mysterieuze dood weg. Hij ontwijkt zoveel hete hangijzers en pikt er alleen maar datgene uit, opdat zijn betoog mij en mijn | |
[pagina 138]
| |
boek in een kwaad daglicht kunnen stellen. Mij verneukt P.M. Smedts niet. Alles ligt vast. De man laat zich gewoon in de kaart kijken. Smedts moet nodig over ‘waarheidsgehalte’ spreken. Rancunes zouden volgens hem bij mij de overhand hebben gehad op de waarheid. Lieden als Smedts denken altijd in termen van hun krant van volgende week. Ik heb mijn dagboek ‘voor altijd’ geschreven. De geschiedenis zal oordelen over wie de waarheid in acht nam. Smedts of ik. Peter is dermate boos over dit stuk dat hij Smedts wil opbellen. Ik zei hem zich de moeite te besparen. Hij zei: ‘Willem, voor onze relatie bestaat geen naam.’ Mam zei vooral te genieten van haar tuin omdat er zoveel vogels in huisden. | |
26 april 1969Peter ontving een contract om op te treden als Tarzan in Reconstructie, een opera met als onderwerp de Latijns-Amerikaanse guerrilla tegen uitbuiting. De scheppers van dit komende meesterwerk zijn Louis Andriessen, Hugo Claus, Reinbert de Leeuw, Misha Mengelberg, Harry Mulisch, Peter Schat en Jan van Vlijmen. Het zal me benieuwen. Ik vond de rol van Tarzan, wat het ook mag zijn, een beetje belachelijk en lachte erom, wat hem mateloos irriteerde. Wat doe jij voor werk? Ik beeld Tarzan uit. | |
28 april 1969Rilke meende dat zijn gedichten echter waren en meer waarheid en schoonheid bevatten, dan welke relatie in het leven ook. Haal je de duvel. Een gedicht is als een Borobudur. De menselijke relatie is pas af door zijn onafheid. Bij de kapper zaten twee adolescenten naast elkaar. Zij ontdekten dat zij allebei bruidegoms waren die vandaag zouden trouwen. Ik keek eens goed naar ze. Twee gematigde rampen in spé. Professor W.F. Wertheim schrijft: ‘Amice, Zo even Vrij Nederland ingekeken. Mijn reactie? Janus (P.M. Smedts) had altijd al een dubbel gezicht. Janusje begint te lachen, maar aan het eind | |
[pagina 139]
| |
van het verhaal huilt hij (van woede). Niks van aantrekken!’ Doe ik dus ook niet. Mam zei gisteravond: ‘Je vader was een bijzondere man. Hij respecteerde mij, want ik zie wat er bij andere vrouwen gebeurt.’ Zij zei ook dat nu zij haar eigen leven alleen leidt zij voor het eerst begrijpt hoe zich mijn leven ontrolt. We spreken ook af en toe over de financiering van mijn drive-in in Noord. Ze werd boos en zei: ‘Jullie zitten natuurlijk te wachten tot ik dood ga.’Ga naar voetnoot188 Zij deed me denken aan grootmoeder Poslavsky in haar latere jaren. Ik kan me er niet meer over opwinden. Ik begrijp trouwens Theo's rol niet bij de aankoop van Amerbos. Hij vroeg mam 22.000 gulden voor ‘zijn’ huis, terwijl ‘zijn’ huis in feite ‘mijn’ huis is. Ik weet veel te goed, dat wat mam zei, althans wat mij betreft, klinkklare onzin is. | |
30 april 1969Vanmorgen was ik bij Gerard Croiset. Ik liet hem een foto van Lee Harvey Oswald zien - zonder enig commentaar. Croiset herkende Oswald niet eens. ‘Die man heeft niets gedaan,’ was zijn eerste onmiddellijke opmerking. ‘Waarom staat hij zo met dat geweer?’ Toen ik vertelde dat het Oswald was glimlachte hij. Intussen heeft Peter Dawney me uit Londen geschrevenGa naar voetnoot189 dat zijn uitgeverij op de fles is. Hij kan dus ook het tapemanuscript van George en Jeanne de Mohrenschildt niet meer uitgeven. ‘The really intriguing thing about the Mohrenschildt is the reason for his friendship with Oswald,’ aldus Dawney. ‘Everything George may say on your tape may be true, but that doesn't answer the question.’ | |
2 mei 1969Peter en ik aten een hapje met Harry Mulisch, die vertelde dat Peter in Reconstructie ergens hoog in een soort nest komt te zitten en aan een touw als Tarzan door de zaal zal swingen. Mulisch deed charming tegen Peter. Lunch met Carel Enkelaar en Harry Hagedorn. Ze hadden me al beiden, ieder afzonderlijk off the record verteld dat Kees van Langeraad huwelijksproblemen had en ontslag had genomen. Daarna, na veel eromheen gedraai, kwam de aap uit de mouw: dit betekende dat er voorlopig voor de nts niets door mij kon worden ondernomen. Er was een staking geweest bij het Scala- | |
[pagina 140]
| |
team en zij gaven me achtergronden. De nts is een stinkend broeinest, maar daar was ik al heel lang achter. Carel dacht dat de abominabele Hilversumse omroepzuilen via een nieuwe tv-gids omgetrokken zouden kunnen worden. Hij zei dat hij 150.000 gulden nodig had voor een nieuw huis en of ik eens rond wilde kijken waar hij geld kon vinden. Waar zien ze me toch voor aan? Carel wilde dat ik Bert de Winter, correspondent van de nts, in Brussel ontmoette. | |
5 mei 1969‘Our hearts lie deep, but if we are not pressed down into them, we never go all the way to the bottom. And yet, it is necessary to have been to the bottom. That is the point (...).’ - Rilke Mam praat iedere dag over de vogels. Zij droomde over mijn vader dat zij zich naar huis haastte om hem niet te lang alleen te laten. Onbewuste schuldgevoelens? Want toen mijn vader aan een plotselinge hartaanval overleed had hij zich er maandenlang aan geërgerd dat zij meer bij mijn zieke grootmoeder was te vinden dan dat zij bij hem was. Bij Soestdijk stapte parmantig een fazant over de weg. Ik moest krachtig remmen. Dat laat een fazant meer voor Bernhard om uit het bos te paffen. Heb bij uitgever Rob van Gennep een plezierig gesprek gehad. Ik ga over van P.R. van Amelrooij naar hem.Ga naar voetnoot190 Rob noemde intussen Carel Enkelaar highly incompetent. Gerard Croiset waarschuwde dat Carels invloed bij de nts tanende is. Hij raadde zelfs aan bij andere tv-zuilen naar ingangen te zoeken. Croiset: ‘Je bent te goed en ze willen je wegwerken.’ Hij adviseerde contacten met cbs in West-Europa te zoeken. Hij had vandaag van een Amerikaan, waar hij wat voor had gedaan, een taperecorder cadeau gekregen. Hij gaf deze aan mij om de gesprekken met blonde Peter te gaan opnemen. Rob van Gennep zei ook al: ‘Zo'n boek heeft niemand nog durven doen.’ Croiset: ‘Bemoei je niet met die 150.000 gulden voor Carels huis. Hij is een beste kerel, maar er komt gedonder van.’ | |
[pagina 141]
| |
7 mei 1969Telefoneerde mevrouw Röell om de verjaardag van Inez en haar tweelingbroer Charles te gedenken. Gisteren lunchten Gerard Croiset, zijn zoon Roy en Peter en ik in het Americain. Hij gaf een uiteenzetting over chakras, buitenzintuigelijke waarnemingen en intuïtie, die Peter uitstekend scheen te volgen, maar ik begreep er geen moer van. Hij tekende alles in mijn dagboekGa naar voetnoot191 en scheen in een uitstekende stemming, want hij nodigde Peter en mij samen uit volgende week bij hem te komen. Peter gaat met sprongen vooruit want hij was nu volkomen ontspannen in het gezelschap van Croiset. Peter en ik namen in de Jordaan het eerste anderhalf uur van een interview op bij Peter de Boer, de portier van het dok die over het Amsterdamse nichtenleven vertelde. We gingen daar pas om 22.00 uur weg en zijn naar Zandvoort gereden om bij Riche het strand op te gaan. Ik lees in de New York Times de zin: ‘Let's face it: orgasms take place in the head, not in the crotch.’ Julius Katchen (42), de pianist, stierf aan kanker. Drs. J.G.M. Vroemen van De Nieuwe Linie deelt per brief mee dat de redactie van zijn blad na inzage heeft besloten De Verraders niet te bespreken. Vroemen schijnt weer in een andere hoek dan Wim Wertheim en Rob van Gennep te zitten. Wil men in Nederland slagen, dan moet men eerst een grondige studie maken van de zuilen van Hilversum en de verschillende ‘hoeken’ waar mensen zich politiek in ophouden. Zonder die ‘kennis’ kan je het vergeten. | |
10 mei 1969Peter is naar de schouwburg om kennis te maken met de samenstellers, schrijvers en componisten van Reconstructie. We komen tot dezelfde conclusie dat we de laatste tijd te weinig lezen. Toch een hele ervaring voor Peter dat hij er nu tussen zit en straks in het Holland Festival zal optreden. | |
[pagina 142]
| |
12 mei 1969Oud-ambassadeur dr. Zairin Zain vertelde vanmorgen dat Suharto heel dikwijls alleen in een auto naar Bogor reed om met Bung Karno te spreken. Geloof er niets van. Huisarrest ligt meer in de lijn van deze generaals, althans de coupgeneraals. Zain wil ook Henk Hofland en mr. G.B.J. Hiltermann ontmoeten. Hij moedigde me aan opnieuw naar Jakarta te reizen: ‘Ze zullen heus niet op je durven te schieten.’ Volgende week wil hij me meenemen naar de Indonesische ambassade in Den Haag. Geniet van Fragment of a great confession van Theodor Reik.Ga naar voetnoot192 Goethe meende: ‘I consider him who writes his autobiography the most courteous of all men’. Goethe beschouwde een feit in ons leven belangrijk, niet wanneer het waar was, maar wanneer het een betekenis had. Na Peter om 21.30 uur gisteravond op de trein te hebben gezet kwam ik terug in Bilthoven en raakte in gesprek met mam en tante Jetty. Er volgde een confrontatie die tot 03.00 uur zou duren. Ik was buiten mezelf van woede. Het gebruikelijke onderwerp: de financiering van mijn drive-in. Ik wierp beide oude dames letterlijk alles voor de voeten wat ik door de jaren heen had opgekropt ten aanzien van alle gangbare onderwerpen; van de betekenis van het moederschap tot en met de sharing of money. Alles wat ik zei kwam vanuit mijn diepste binnenste en meende ik totaal. Beide dames zaten op een gigantische bom duiten en wat deden zij ermee? Een wasmachine op afbetaling kopen. Ik raakte zo buiten mezelf van woede dat ik zelfs mijn voorhoofd openhaalde. Maar vanmorgen scheen alles weer kalm. Beide dames waren uitzonderlijk vriendelijk. Ik vond het achteraf eigenlijk ontzettend zielig dat dit was gebeurd. Ik ben wel bikkelhard geweest, maar het was wel de waarheid.Ga naar voetnoot193 Later belde tante Jetty vanuit Wassenaar dat ze bereid was mijn huis te financieren, dus 60.000 gulden tegen een betaling van drie procent rente per jaar. Dat was natuurlijk weer een buitengewoon genereus en vriendelijk aanbod. Nu kon ik het huis ineens zelf kopen en Theo er buiten laten, want mij was niet duidelijk wat hij uitspookte met die financiering. | |
[pagina 143]
| |
Peter de Boer. ‘Ach,’ zei Croiset: ‘Dat Peter naar die meneer blijft gaan (Philip Nasta) is een kwestie van klieren, zeker geen geestelijk contact.’ Ik telefoneerde Theo in Zürich of ik de lening van tante Jetty zou aannemen. ‘Je moet doen, zoals wanneer iemand een kist sigaren voor je meeneemt. Dan zeggen we toch ook: “dat had je niet moeten doen”. Maar druk er niet te lang op want anders nemen ze het weer mee.’ H.A. Lunshof heeft over De Verraders tegen Daan van Rosmalen gezegd: ‘Het is een goed boek, maar het is beter niet meer in dat potje te roeren. Dat is op dit moment niet opportuun, zoals dat heet.’ Onzin. Daan zou De Verraders in de rubriek ‘Verschenen boeken’ onderbrengen. | |
15 mei 1969Peter en ik dineerden met John de Crane, die mij de langspeelplaat van Man en Muis cadeau deed ‘voor al het applaus vanuit de zaal, vooral op afgelegen plaatsen.’ Croiset waarschuwde dat hij kanonnen met vreemde (atoom?)-projectielen in Israël ‘zag’ staan en dat het in het Nabije Oosten hommeles zou worden. Heerlijke dag, naar de Kaag en Huis ter Duin. Muziek geluisterd en veel, samen met Peter, gelezen. | |
16 mei 1969Peter zei vanmorgen dat er zich een noodsituatie voordeed met Philip Nasta. Hij moest onmiddellijk naar Oostelbeers. De ervaring had hem geleerd er niets over te zeggen, tegen niemand. Hij ging dus weer niet mee naar Peter de Boer, want dit was belangrijker.Ga naar voetnoot194 's Avonds was hij terug. We gingen naar En ik dan van Annie M.G. Schmidt met Mary Dresselhuis in de hoofdrol. We genoten. Diner in de Cave. | |
17 mei 1969Haalde ambassadeur Zairin Zain in Bussum af. We reden naar de Indonesische ambassade voor een ontmoeting met de Minister-Counsellor, de heer Samil. Het schijnt dat kolonel Sriamin gisteren ook weer in Nederland arriveerde. Toch denk ik dat ze me geen visum zullen geven. Dr. Zain spreekt nog altijd hakkelend en moeilijk. We aten wat in Deli. | |
[pagina 144]
| |
Ontmoette de ontwerper Doede van Duyl. ‘Weet je dat toen je in de vijftiger jaren in de Vijzelstraat woonde ik smoorverliefd op je ben geweest?’ Zou hij het zelf geloven? Hij was psychisch ingestort, want zijn vriend van elf jaar was er vandoor. Nu had hij een andere partner, maar die was inmiddels met een ander op vakantie gegaan. Studenten hebben het Maagdenhuis bezet. Burgemeester Ivo Samkalden is in Frankrijk. Dus de heer P.J. Koets is met het probleem opgezadeld. Ik ken meneer Koets uit de tijde dat hij bij het Parool zat en Indonesië behandelde. Hij is de laatste figuur, die je op jongeren los moet laten. Hij heeft al gezegd de bezetting ‘schandelijk’ te vinden. | |
18 mei 1969Twee lange tapes van Peter de Boer uitgeschreven. Richard schrijft: ‘Tu me manques, so much (...).’ Ik had Peter de Boer gevraagd of ik zijn halsketting mocht lenen. Ik toonde het ding aan Gerard Croiset, die het ‘te vies’ vond om aan te pakken. Het maakte hem zelfs misselijk. Wel een beetje overdreven. Hij vertelde aan het schrijven te zijn over proeven van beïnvloeding met paranormale methoden van kankergezwellen. Hij lijdt erg onder de toenemende blindheid van zijn vrouw en voelt zich ‘onbeschermd’, vreemd genoeg. Typte veertig pagina's van het Peter de Boer-manuscript. Carel Enkelaar wordt door Rinus Ferdinandusse in Vrij NederlandGa naar voetnoot195 geportretteerd als ‘gewoon een woesteling.’ Een walgelijk, tendentieus, negatief verhaal over een collega die tienmaal zoveel durf, verbeelding en journalistieke initiatieven ontplooit dan Ferdinandusse ooit in zijn kraam boven water zou kunnen krijgen. Er worden bakken met drek geschept waar sommige journalisten specialist in zijn, vooral zij die opereren als mouth piece van de idealen van de pvda en het internationale socialisme en het niet kunnen zetten dat aan de nts-top een roomskatholiek staat die niet gemakkelijk voor het linkse karretje kan worden gespannen. Ferdinandusse komt ook weer met de aperte leugen dat mijn nts-reis naar Indonesië voor 70.000 gulden een fiasco zou zijn geweest, waar ‘twee slechte films’ uit voortkwamen. Wanneer Ferdinandusse een eerlijke journalist zou zijn geweest, zou hij het hebben uitgeplozen - en bijvoorbeeld ook met mij hebben gesproken - voor hij deze, door mij controleerbare onzin, opschreef.Ga naar voetnoot196 | |
[pagina 145]
| |
20 mei 1969Bracht Peter om 10.00 uur naar Artis voor zijn eerste repetitie voor Reconstructie. Gisteravond maakten we samen een nieuwe tape met Peter de Boer. | |
22 mei 1969Bezocht met Peter de directeur en uitgever van Borns Uitgeversmaatschappij, de heer Friebosch. We lieten zevenenzeventig pagina's van het Peter de Boer-manuscript bij hem achter. Nadat hij Blonde Greet had uitgegeven was hij geconfronteerd met ‘alle drekmanuscripten van Nederland.’ Maar van Albert Mols boekje waren anderhalf miljoen exemplaren verkocht. Geen kattenpis. Hij was wel eens in de sauna geweest: ‘Maar ik heb niets gedaan.’ We kochten in een antiekwinkel een kaarsenhanger die Peter mooi vond.Ga naar voetnoot197 | |
24 mei 1969De trouwdag van mijn ouders. Was met mam bij het graf van vader. Ik had er plantjes laten aanbrengen, wat haar plezierig verraste. Plaatste zelf twee rozen. Gisteravond, toen we bij maanlicht nog op het strand in Zandvoort wandelden zei ik tegen Peter dat ik zijn moeder een brief wilde schrijven - hoe het te verwoorden? - om haar te vertellen hoe haar kind het maakte. ‘Dat kan je toch doen?’ zei Peter. Hoor niets van kolonel Sriamin, terwijl hij in Nederland is. Zo zijn onze manieren. Soms gaan we naar het in aanbouw zijnde drive-inhuis kijken. Mam zag een vleugel geadverteerd in een krant; te koop in Maarssen. Zij zou mij die willen geven, zei ze. Tante Jetty stond vrolijk een boom in de tuin om te zagen. Zij is nu 71 jaar. Bezocht Anneke Verrips.Ga naar voetnoot198 Rob wordt al een grote jongen. Hij doet aan judo en is welp. Ze was naar het graf van haar man geweest. | |
[pagina 146]
| |
nen voor de aanrijding van vorig jaar. Het slachtoffer was een schat van een vrouw. Geverfd haar, maar mooie ogen. Zij liep op krukken en haar onderbeen zat nog altijd in gips. ‘Ik zeg maar, het was het noodlot,’ zei ze simpelweg. Ik dacht: volksmensen - zij bleek schoonmaakster van kantoren te zijn - staan dikwijls menselijk gesproken op een ander en hoger niveau dan de zogenaamde gegoede burgerij. Het was eigenlijk niet om aan te zien. Ik raakte opnieuw hopeloos verward over dat ongeluk. Haar man was ook invalide en hartpatiënt. Zij kon geen sociale verzorgster aannemen, want dat kostte zesenvijftig gulden per week. De verzekering had nog altijd geen cent uit betaald. Een getuige van 23 jaar, een lasser, vertelde dat ‘die sportwagen snel had gereden.’ Ik vond het een verschrikkelijke emotionele zitting. Ontmoette Tony d'Almeide Santos, mijn oude Yale-vriend in hotel Des Indes. Hij had een Toscanini-look met grijzend haar. Hij heeft een contract voor zeven weken met het Houston Symphony Orkest gekregen om André Prévin te vervangen. Hij had de laatste tijd mijn beste Yale-vriend, Freddy Heath veel gezien. Freddy was van Buenos Aires naar Montevideo gevlogen om Tony's concerten aldaar bij te wonen. Ze voeren op Freddy's boot, terwijl Adela Heath zich blijkbaar aan de godsdienst was gaan wijden. Tony noemde haar een religious fanatic, wat me zeer trof. Ik was steeds op haar gesteld geweest. Freddy had overigens Tony beloofd om niet met zijn maîtresse te trouwen, een zekere Rosita. Tony vroeg me naar zijn repetitie te komen, muziek van Verdi en Puccini. Oud-ambassadeur E.L.C. Schiff zat met mensen een tafeltje verderop te praten. Sprak met A.V.F. van der Gouw, want met P.R. van Amelrooij wordt het niets, over de De Mohrenschildt-tapes. Hij wil ze namens mij aanbieden bij de uitgever van Boris Pasternak in Milaan. ‘Je moet altijd voor de verhalen van Van der Gouw oppassen,’ waarschuwt Willem Klinkenberg. | |
28 mei 1969Eldridge Cleaver is boven water. Hij bevindt zich in Havana out of all places. Hoe moet dit aflopen? De vleugel, die mam in de krant zag, ben ik in Maarssen gaan bekijken. Kostte achtendertighonderd gulden en was hopeloos. De vrouw van het auto-ongeluk met de schoen met verhoogde zool en de krukken is steeds voor mijn ogen. De auto van Philip Nasta stond bij Peters kamer op het Thorbeckeplein. Ben dus alleen naar het strand gegaan. Het heeft geen zin om op die manier met Peter om te blijven gaan. Hij | |
[pagina 147]
| |
heeft duidelijk voor Philip gekozen. Straks heeft hij twee maanden vakantie en gaan ze samen weg. Ik zou tegen Peter willen zeggen: ‘Misschien heb ik nooit van je gehouden.’ En: ‘Wanneer ik je niet voor mezelf alleen kan hebben, dan heb ik liever helemaal niets. Twee jaar blijven proberen is voldoende geweest.’ In Vietnam woedt de battle for Hamburger Hill. Utterly, utterly disgusting. Je vindt er nauwelijks iets over terug in Nederlandse bladen. Dit is toch een gebeuren wat in ons tijdsbestek onvoorstelbaar is. | |
29 mei 1969Ondanks twee Diacid-tabletten beestachtig slecht geslapen. Droomde weer eens dat ik een lezing in Amerika niet op tijd kon halen. Ik moest een taxi nemen. Die droom komt dikwijls terug. Met Peter is het voorbij. Ik voel het. Ik weet het. Om 09.30 uur was ik in het Congresgebouw bij het Residentie Orkest. Tony arriveerde in een zwarte coltrui en een blazer met pochet. Ik blijf vinden dat dit bij een blazer niet hoort, noch past. Willem Noske, grijs pak, decoratie (bij de repetitie) en pochet. Luister naar het oefenen. Wat me bezighoudt is de discipline van zo'n orkest. Roerende muziek. Denk aan Peter natuurlijk. Sinds ik hem ken heb ik het gevoel voortdurend langs een afgrond te lopen. Noske stond op en gaf een bassist, die een krant zat te lezen tijdens de repetitie, opdracht deze weg te leggen. De man zei hardop: ‘Nou, dat is helemaal een schandaal,’ maar deed het. Een altist, met grijs haar en een bril, beklaagt zich dat er enig publiek in de zaal zit. Ik ben hier op Tony's uitnodiging. In de pauze ben ik naar zijn kamer gegaan. Hij zei dat het tact vereiste om zo'n orkest te hanteren. Hij stond voor de spiegel en zei: ‘Ik heb mijn haar gewassen.’ Wie niet? Zijn Amerikaanse manager, Hurok neemt vijftien procent van zijn honoraria. André Prévin is in Houston, Texas ontslagen. Tony kwam naar het orkest luisteren zonder dat Prévin wist dat hij de zak zou krijgen Ik wist niet dat Freddy's zoon, Santiago, Tony's petekind is. In Madame Butterfly vroeg Tony om een herhaling van het vogeltje. De man met bril, die op het vogelfluitje moest blazen, had de grootste lol. Hij keek triomfantelijk rond. Lees intussen verder in Reik. Volgens hem drukte de zoen both deepest affection and unconscious hatred uit. | |
[pagina 148]
| |
31 mei 1969Woon opnieuw een repetitie van het Residentie Orkest onder leiding van Tony d'Almeida bij. Een negerzangeres zingt meer dan mooi aria's uit Tosca. Het kan me weinig schelen en plein publique tranen in mijn ogen te krijgen van de prachtige muziek. Vooral na de verschrikkelijke scène met Peter van gisteren. ‘Frustrated sexual desire’, schrijft Reik, ‘leads to sadistic impulses toward the object of love’. Smelt iedere keer weer bij het luisteren naar aria's met de prachtige stem van Martina Arroyo. | |
1 juni 1969Lees American Foreign Policy van Henry Kissinger.Ga naar voetnoot199 ‘Modern decision makers often find themselves the prisoners of their advisers’. Hij is van mening dat ‘one of the purposes of bureaucracy is to liberate decision-making from the accident of personalities’. Besluitvormers, vooral in Amerika zijn zelf de uitkomst van een dobbelspel. | |
2 juni 1969Richard is jarig. In BresGa naar voetnoot200 staat: ‘Psychische gezondheid is afhankelijk van de sterkte van het orgasme, oftewel van de mate waarin men in staat is zich te geven tijdens het seksuele spel.’ Dat zou wel eens waar kunnen zijn. | |
4 juni 1969In een radiogesprekje met Henk van Stipriaan voor de vara heb ik onderstreept dat niet de militairen die oorlogsmisdaden begingen onder de omstandigheden van een waanzinoorlog tegen het Indonesische vrijheidsgevoel, maar dat de werkelijke oorlogsmisdaden voor de deuren van de heren Drees, Beel en Schermerhorn dienden te worden gedeponeerd. Henk Leffelaar, collega-journalist, die in Washington werkt voor de gpd, vertelde me dat Bernard Fensterwald van het Washington-Comité dat de moordaanslagen op de Kennedy's en domi- | |
[pagina 149]
| |
nee King onderzoekt, zich tot de Nederlandse ambassade had gewend om inlichtingen over mij in te winnen. Volgens Henk zou de ambassade mij willen gebruiken om meer over dit Comité te weten te komen. Allemaal onzin. Telefoneerde Han Hansen van de Volkskrant in Den Haag. Hij zei dat juist Willem Drees indertijd de enige in Den Haag was geweest die de oorlogsmisdaden in Indonesië had willen berechten. Ik probeerde hem uit te leggen dat Drees zelf in mijn ogen opdracht had gegeven tot een misdadig beleid, en zeker Beel, die koningin Juliana een politionele actie aansmeerde. Hij ging er tegenover mij in 1956 nog prat op nota bene.Ga naar voetnoot201 In gesprek met Bibeb zegt professor De Froe terecht: ‘Als theologen minder uitgingen van dingen, die we niet wisten, waren ze veel geloofwaardiger (...).’ Peter was na de repetitie van Reconstructie vanmiddag betippeld door Ramses Shaffy. ‘Ik moet hem in dit stuk bespringen,’ zei Peter, ‘en hij moet onder liggen.’ Heb in Baarn bij Philips platenindustrie geprotesteerd tegen het gebruik van Peters optreden in Man en Muis op de omslag van een langspeelplaat zonder dat hij hiervoor werd betaald. De heer Mengelberg van Philips antwoordde glashard: ‘Je kunt immers niet zien dat het Peter van de Wouw is?’ Hij niet, wij wel. Ik maakte dus duidelijk dat het mij menens was. | |
6 juni 1969Bung Karno is jarig. Denk aan hem. Begon deze dag met twee kaarsen in het Begijnenhof. De mis werd door een vreemde priester gelezen, geassisteerd door een negerjongetje. Ik heb bij Bender een Yamaha C-3 conservatoriumvleugel uitgezocht. Werkelijk een zalig instrument.Ga naar voetnoot202 Maakte met Peter een lange wandeling op het strand, die op geen enkele manier is te beschrijven. Door absoluut niets. Reik vertelt dat Goethe, wanneer hij zijn secretaresse dicteerde soms tranen in de ogen kreeg van wat hij zei en bij hem opkwam. | |
[pagina 150]
| |
kwam. Maar er gebeurde niets. Dat was zaterdagavond in het Vondelpark anders. Ik werd in de vroege nacht niet ver van een bruggetje door een man in ribfluweel met zwart haar en een zwarte baard benaderd. Hij had een partner met zwart haar tot zijn schouders, die ook heel dichtbij kwam. Het was pikdonker eigenlijk. Ze begonnen me samen te bewerken en uit te kleden. Maar omdat er steeds meer nichten omheen kwamen staan gapen poetste ik de plaat. Later op een andere plaats probeerden zij het weer, nu in de begroeide bosjes. Maar ik stopte de operatie halverwege. Er kwam trouwens een derde leernicht bij, die zijn leren achterste steeds tegen mijn penis aandrukte. Reik verhaalt hoe Gustav Mahler toegaf aan de intriges van zijn vijanden, Wenen verliet en zich in New York vestigde. Hoe kan zoiets? Eigenlijk ben ik op die manier, na mijn vriendschap met Bung Karno, eveneens in New York terechtgekomen. | |
10 juni 1969Bracht twee rode rozen naar het graf van mijn vader. Reed door naar De Genestetlaan en bracht mijn moeder twaalf rozen, omdat ik jarig was. Ik huilde beide keren. Nellie, de vrouw van Theo, zegt dat hij precies als ik redeneert en geen kinderen wil hebben. Voor mij is dit dus de reden om ongetrouwd te blijven. Wat ik heel vreemd vind, is dat Nellie niets schijnt te weten van Theo's zaken. Hij zegt tegen haar: ‘Het is beter wanneer je daar niets over weet.’ To each his own. | |
11 juni 1969Op het strand liepen we tegen een vreemde vogel aan, Willem Alfrink, vroegere directiesecretaris bij de bp, tegenwoordig mysticus. Hij viel op Peter. Meteen. Hij zou hem wel eens even met mystiek ‘bewerken.’ Peter en ik waren volgens hem elkaars spiegelbeeld. Alfrink trok met een lucifer lijnen in het zand en verklaarde ‘in contact’ met ons te zijn. Peter leefde in vele werelden en was daardoor gedifferentieerd. Hij had een schermmasker ‘gezien’ en vroeg of Peter schermde. Hij sprak over een oranje en een wit oog. Ik reageerde goed, want ik keek met mijn witte oog. Het oranje was het kwade. ‘Jullie houden allebei alleen van jezelf,’ verklaarde dit orakel. Peter was fijngevoelig en had een uitzonderlijk gevoel voor intuïtie. ‘Dat heb ik van mijn moeder,’ zei Peter. Ergerde me groen en geel aan een reportage in NewsweekGa naar voetnoot203 over de Indonesische oliegeneraal Ibnu Sutowo (54). Hoewel er nu | |
[pagina 151]
| |
dus ook in een Amerikaans blad wordt geschreven over de Indonesische Talleyrand van de olie, verklaart verslaggeefster Judy Williams dat Ibnu de bewondering zou afdwingen van ‘Westerse waarnemers’ - ook zo'n ondefinieerbaar vaag begrip - omdat hij efficiëntie in Pertaminas-industrie wist te brengen. ‘Gradually the management of all Indonesian oil was given over to him.’ Ibnu Sutowo's favorite scape-goat waren de corrupte overheidsdienaren. Maar verdomme, de man is zelf zo louche als de pest. Ik schreef dus een brief naar Newsweek, waarin ik het verdienstelijk noemde dat juffrouw Williams had vermeld dat een dochter van de oliegeneraal bij haar huwelijk een jacht plus achttien auto's ten geschenke had gekregen, maar dat het voor mij een raadsel was dat een blad als Newsweek compleet voorbij kon gaan aan het feit dat Ibnu Sutowo zelf de allergrootste corruptor van Indonesië was.Ga naar voetnoot204 | |
12 juni 1969Arnold Toynbee (80) heeft zijn memoires, onder de titel van Experiences, geschreven. ‘As a member of the Western middle class thinking in terms of personal comfort, I would have chosen a Victorian 80 years that just had missed both the Napoleonic Wars and the First World War. But a time that is uncomfortable for a bourgeois is interesting for a historian. I am both a historian and a bourgeois, but I am a historian first and foremost.’ Zou die man willen ontmoeten.Ga naar voetnoot205 Dat bourgeois verraadt een links trekje. Voel me zelf zoals Jan Frederik Oltmans, de schrijver dit deed, op de eerste plaats waarnemer van de historie, maar tegelijkertijd vooral waarnemer van psyches, van minds, waar tenslotte alles om draait, ook de historie. | |
13 juni 1969‘Jung was een groot zwijger,’ schrijft Aniela Jaffé, een naaste medewerker van de Zwitserse psychiater, ‘even zo goed als hij bij gelegenheid met een overvloed aan woorden kon vertellen. Het ene compenseerde het andere.’Ga naar voetnoot206 Jaffé geeft een uniek kijkje in Jungs mind en train de vie. ‘Jung was overgevoelig, hij was zeer kwetsbaar en diende te worden ontzien, wilde hij volledig tot ontplooiing komen.’ Jung hield intens van muziek. Jaffé: ‘Maar een keer heb ik het meegemaakt dat Schuberts strijkkwartet in d-mol dat hij op de nieuwe pick-up wenste te ho- | |
[pagina 152]
| |
ren, moest worden afgebroken omdat de muziek hem te zeer aangreep.’ ‘Dat er over hem zou worden geschreven,’ meldde Jaffé, ‘was iets dat niet viel te vermijden, maar hij wilde daarbij wel een vinger in de pap houden. Hij schreef dus om het zijne bij te dragen ter wille van de waarheid.’ Precies zo kwam tenslotte De Verraders tot stand. Dat is steeds het uiteindelijk doel van mijn dagboek geweest en zal het blijven. Ik vertelde Peter dat Jung een groot zwijger was (toen hij terugkwam van oefeningen op het strand). ‘Ik haat mensen, die teveel praten, want het blijven allemaal maar woorden,’ zei hij. | |
16 juni 1969Haalde Peter van de trein en was blij hem terug te zien. Ik legde een hand op de zijne en kreeg meteen een erectie. Ik bracht hem naar de repetitie van Reconstructie in Carré. Catherine Cleaver doet in Ramparts verslag over wat hen allemaal sedert de laatste schietpartij is overkomen. Ik vind het een schokkend verhaal. Herbert Curiel: ‘Je bent gewoon te mooi, Willem, maar je zou de ideale figuur zijn geweest om de hoofdrol in mijn nieuwe film te spelen. Ja. Als je het draaiboek ziet zou jij dit kunnen.’ ‘En Peter?’ vroeg ik. ‘In zijn gezicht nog te week. En Ramses Shaffy?’ ‘Dito, te week.’ Harry Mulisch had geweigerd, maar die vind ik dus te week. Mijn vriend Indro Noto Suroto merkte vandaag op: ‘Generaal Ibnu Sutowo van Pertamina is een bandiet.’Ga naar voetnoot207 Na Peters repetitie een rustige dag aan het strand. (Ik spreek in mijn notities over een Bram W. en kan me die jongen niet herinneren.) Lees De Taal van het Onbewuste Zielenleven, wat op me inwerkt zoals op archeologen de ontdekking van het graf van Toetanchamon, de Egyptische farao. Hoeveel gebalsemde hiërogliefen bevinden zich in de tombe van mijn eigen mind? ‘Elk ik-be- | |
[pagina 153]
| |
wustzijn is een voorlopige vereenzelviging met een deel van het geheel (...), dat het onbewuste zielenleven een eigen taal spreekt (...), er is eigenlijk maar een kunstenaar en dat is de natuur zelf (...), het bewustzijn is het knooppunt waar de draden samenkomen (...), het bewustzijn is de eigenlijke spiegel en de materiële spiegel slechts een symbool daarvan.’Ga naar voetnoot208 Lees Peter veel voor van wat ik ontdek. | |
18 juni 1969‘Your face, my Thane, is as a book where men may read strange matters.’ - Macbeth Peter droomde dat hij in een situatie was dat hij met Peter de BoerGa naar voetnoot209 naar bed moest. Ook dat prinses Margriet soms een man en soms een vrouw was. | |
19 juni 1969Gisteravond werd ons perfecte samenzijn onderbroken, omdat Philip Nasta bij Peter op het Thorbeckeplein (onverwachts) kwam logeren. Ik klapte in elkaar. Op weg naar Noordwijk vandaag was ik eerst nog erg stil. ‘Jij hebt maar met een persoon rekening te houden,’ zei Peter, ‘ik met twee.’ Hij zegt niets over met Philip op reis gaan, maar ik vrees het ergste. Schuurman is een nogal sensationele ontdekking. Hij spreekt steeds over ‘de wezenlijke bestemming van de mens.’ What is it? Does he know? ‘Duizend en één nacht’, deze bundel sprookjes ‘wil de mens voeren tot dat, wat al het menselijke kunnen te boven gaat, tot de verborgen achtergrond van het leven, tot het wezenlijke dat diep in zijn ziel werkzaam is, de werkelijkheid van het grote mysterie.’ We zijn terug bij het duiveltje in iedere ziel, ons aller Toetanchamontje. Heb het niet zo op sprookjes. In Reconstructie moet Peter ook een vrijage met Jerome Reehuis opvoeren, wat hem verder geen enkel erotisch gevoel gaf. ‘Maar jij bent wel jaloers,’ zei hij. ‘Waar; maar ik heb die jaloezie ingetoomd.’ Ik zat er overigens met verhoogde bloeddruk tijdens de repetitie naar te kijken. Ramses Shaffy kan dro- | |
[pagina 154]
| |
merig naar Peter staren, want hij krijgt bij hem geen poot aan de grond. Peter had zijn handen aanvankelijk aan het swingende touw opgehaald en bij het landen een teen gekneusd. De Duitse televisie was bezig opnamen te maken. Het wordt nogal een spektakel met al die afschuwelijke elektronische muziek. | |
20 juni 1969De correspondentie met Penny Hedinah in Jakarta zet zich voort en blijft zowat mijn enige werkelijke contact nog met Indonesië. Nadya de Mohrenschildt schrijft dat zij negen weken naar een zomerkamp in North Carolina gaat. ‘Papa and I get along very well’. Ze ontmoette een fantastische 22-jarige jongen, ‘but Jeanne, of course, disapproves, because he won't bow to her (...). I don't think I can take Jeanne (de Mohrenschildt) much longer and visa versa. I send you a big kiss. Love, Nadya.’Ga naar voetnoot210 De Winschoter Courant schrijft bij monde van J.W. Poppen dat de Amerika-rubriek een natuurlijke dood was gestorven en ze mijn artikelen niet meer zullen opnemen. G.W.H. Eiebosch van Born nv heeft het Peter de Boer-manuscript, voorzover gereed, afgewezen. Mr. R.H.W. Mengelberg van Philips Fonografische Industrie te Baarn verwijst naar artikel 26 van het contract dat Peter met John de Crane sloot. Hij zou op grond daarvan geen aanspraak kunnen maken op betaling, omdat Philips een foto waar hij met Conny Stuart opstaat, gebruikte voor de omslag van de uitgegeven langspeelplaat. | |
21 juni 1969Mam is jarig. Ik dacht veel aan mijn vader. Zou zij de rozen, die hij haar altijd bracht op deze dag, missen? Ik moet toegeven dat tante Jetty erg aardig voor mam kan zijn. Ben letterlijk dagelijks bezig met mijn eigenlijk levenswerk, mijn dagboek. Ik verlang naar de dag dat alles zal zijn geschreven en bij elkaar zal staan. Zou een boek willen schrijven over internationale politiek en dan allereerst over Indonesië. Schuurman geeft prachtige voorbeelden van de genezing van eenzaamheidsgevoelens door bijvoorbeeld fantasie. (pp. 72-76) | |
[pagina 155]
| |
(...).’ Ik ging Peter dus als de wiedeweerga wakker maken en reed hem snel naar Carré. Terwijl Peter repeteerde las ik in Schuurman over de drie polariteiten van de ziel: onbewust en bewust; manlijk en vrouwelijk, en statisch en dynamisch. (p. 101) Perfecte avond in Zandvoort. ‘Muziek staat het dichtst bij de vitale zijde van de Ziel.’ - Schuurman Sonatine van Ravel. | |
24 juni 1969Bracht met mam bloemen, zij irissen, ik een roos, bij mijn vader omdat het vandaag zijn verjaardag was. Peter moet in Reconstructie een gevecht met Ramses Shaffy leveren. ‘Daarbij moet ik hem een trap in zijn kruis geven. Zalig.’ Een andere jongen in de show had voorgesteld samen met Peter een douche te gaan nemen. Hij vond Hugo Claus wel bijzonder. ‘Je hoort hem nooit een onvertogen woord zeggen.’ Een bericht van Harisanto verwarmt me nog altijd. Ik zie een blinde Chinese jongen, van misschien maar 12 jaar. Zoiets maakt me stil. Voor Jung was een droom ‘een natuurverschijnsel.’ ‘De droom is een stuk onwillekeurige psychische werkzaamheid, die juist zoveel bewustzijn heeft dat hij in een waaktoestand kan worden gereproduceerd,’ schrijft hij. Schitterende formulering.Ga naar voetnoot211 | |
27 juni 1969Twee kaarsen in het Begijnhof. Vandaag is de voorgenerale van Reconstructie. De Bezige Bij drukte het verhaal van Reconstructie in boekvorm. Ik ben trots dat Peter er als acteur in staat. Ik was erbij. Uniek, uniek. Kreeg bij sommige van zijn scènes klamme handen. Hij ziet er zalig uit. Hij doet wat hij moet doen gewoon voortreffelijk, inbegrepen het gevecht met Ramses Shaffy. Aan het einde ligt Peter dood. Ik denk, als ik ernaar kijk, intens aan zijn vader (die overleden is) en zijn moeder. Zij weten eigenlijk | |
[pagina 156]
| |
niets meer van hun kind en de roerselen van diens ziel. Ik wil over hem waken, zorgen en hem liefhebben. Harry Mulisch tegen mij: ‘Hij is perfect, vind je niet?’ Ik zou mijn dagboek moeten splitsen zoals Léautaud deed; naast het alledaagse een journal intime. Fred de la Bretonière, een min of meer Indische jongen met een zalig lijf, die we in de sportschool leerden kennen - waar hij instructeur is - wil, voor in mijn nieuwe huis, een schilderij maken van Peter. Peter zei trouwens: ‘Wanneer wij samen wonen en ik zou een jongen op bezoek krijgen zou je mij eruit smijten.’ | |
30 juni 1969Peter is mee naar Bilthoven geweest. ‘Ik begin je moeder en haar droge humor wat beter te kennen.’ Hij noemde me trouwens ‘een plakhoer.’ Zou hij wel eens gelijk in kunnen hebben. Jung spreekt over ‘de fictie van het bewustzijn.’ ‘Het beleven van menselijke hartstocht blijft binnen de grenzen van het bewustzijn, het voorwerp van het visioen staat daar buiten.’ | |
2 juli 1969Dineerde met Conny Stuart. Zij adviseerde heel lief: ‘Hij denkt dat je toch altijd weer naar hem toekomt. Je zou iets moeten doen, waar hij niet op rekent. Je moet helemaal weg van hem blijven, dat moet je me beloven,’ zei ze. ‘Bel me of je het hebt gedaan,’ was haar verzoek bij kaas en wijn in de Cave.Ga naar voetnoot212 Op de snelweg bij Utrecht zat een eendje op de linkerbaan. Ik remde meteen. Zijn kop stond rechtop. Toen ik uitstapte reed er een auto overheen. Ik zag het diertje nog ineen krimpen, maar het was zo slim stil te blijven zitten. Ik wist niet wat te doen, maar het richtte zich weer op en ik kon het veilig in het struikgewas loodsen. Ik had hartkloppingen en trilde over mijn hele lichaam. Misschien heb ik die eend gered, maar wie weet was het beest uit op suïcide. Gerard Croiset is bezig mij er op voor te bereiden dat de nts van | |
[pagina 157]
| |
me af wil. Ik ben ook mijn steun Kees van Langeraad (van Nijenrode) kwijt. schijnt aan invloed te hebben verloren, vooral wat geldzaken betreft. Zo zie je hoe meneer Ferdinandusse en Vrij Nederland in staat zijn om een moeilijke situatie nog moeilijker te maken. De Groene Amsterdammer komt met een artikeltje over De Verraders, gesigneerd door wgw. Deze besluit dat mijn rol in de Nieuw-Guinea-zaak ‘niet zo erg belangrijk is geweest.’Ga naar voetnoot213 Wat zou meneer wgw hebben ondernomen om een debacle op Nieuw-Guinea voor Nederland te helpen voorkomen of een verdere ondergang van Nederlandse belangen in Indonesië naar de knoppen te helpen, zoals Luns en zijn helpers zo briljant hebben gedaan? | |
3 juli 1969Ontmoette Frits van Eeden in de Posthoorn in Den Haag. Hij zag er prima uit. Zijn ogen zijn mooi. Hij was met zijn vriend Ruud en diens zuster en zwager naar Spanje geweest. (Hoe krijg je het voor elkaar.) Hij spreekt nog steeds over meegaan naar New York. We gingen naar zijn atelier. Hij maakt prachtige dingen. Telefoneerde mijn oude vriend, sergeant Martin Portier. Hij scheen blij. ‘Heb je een meisje?’ vroeg hij. ‘Nee, een jongen.’ ‘Wat leef jij toch ongezond.’ Die uitlating bevorderde de verhouding niet.Ga naar voetnoot214 | |
5 juli 1969Nam gisteravond vanuit Baarn een lifter mee. Hij heette Jean (23). We aten in het Bakhuisje, maar hij en ik wilden meer. Bij gebrek aan beter reden we naar mijn in aanbouw zijnde huis in Amerbos en maakten een nummer op de betonnen vloer van mijn toekomstige slaapkamer. Het huis was meteen ingewijd. Tom Moyba is in Kenya doodgeschoten. | |
[pagina 158]
| |
Het bliksemt en onweert. De goden spreken. Ik ben sprakeloos. | |
10 juli 1969Wipte in Tilburg bij Peters moeder binnen. Zij denkt en hoopt vooral dat het leven in de toneelwereld Peter op den duur niet zal bevredigen en dat hij alsnog zal gaan studeren. ‘Niet loslaten Willem,’ moedigde zij me aan. ‘Hij zal spijt hebben en wanneer alles een beetje bij hem betijd is dan knaagt het aan hem, ik ken hem,’ zei zijn moeder. Zij wist bovendien niet dat hij al was vertrokken. | |
12 juli 1969Peters moeder: ‘Laat hem niet los.’ Mam: ‘Ik heb altijd iets aan hem gevonden’ Aunty: ‘Was hij een desillusie?’ Frits: ‘Hij wordt helemaal een ander.’ Richard: ‘He will never leave Philip.’ Erik: ‘Je moet zijn respect terugwinnen.’ Martin: ‘Je leeft ongezond.’ John: ‘Je bent een wolkenjager.’ Peter: ‘Ik hou van Philip.’ Ik: ‘Ik hou van Peter, nog altijd.’ | |
14 juli 1969Gesprek met dr. Zairin Zain. Hij was het er allerminst mee eens dat ik zei dat ik verwachtte dat China in Azië en in de derde wereld de boventoon zou gaan voeren.Ga naar voetnoot215 ‘Over vijf jaar is er een pil,’ zei hij, ‘waarmee de problemen van de agrarische | |
[pagina 159]
| |
landen kunnen worden opgelost.’ Hij begreep niet dat je met een man seks kon hebben. Hij wilde een foto van Peter zien. Ik beschreef met vuur mijn gevoelens voor Peter. Gerard CroisetGa naar voetnoot216 zei dat dr. Zain geen trombose had, maar een stuwing in de bloedvaten had gehad als gevolg van het overwerkt zijn. Wanneer hij zich rustig hield zou hij over twee jaar weer aan het werk kunnen gaan.Ga naar voetnoot217 ‘Dan word ik zakenman,’ zei de oudambassadeur. | |
18 juli 1969's Avonds bracht ik een bezoekje aan mejuffrouw Boekhoudt in Baarn. Zij leek me ouder en gerimpelder geworden. Zij vroeg meteen naar Peter. Ik zei dat ik tot de conclusie was gekomen dat ik er de voorkeur aan gaf alleen te zijn. Zij zette opnieuw uiteen dat iedere relatie op het respect voor de individualiteit van de ander gebaseerd diende te zijn. ‘Buitenbedse verhoudingen’ (noemde zij het) waren weer een van die uitersten die door de moderne psychologie werden bepleit. Dit beschouwde zij in strijd met de menselijke waardigheid. ‘In Zweden wordt gepropageerd,’ zei ze ‘dat meisjes van veertien jaar maar vast aan seks moeten wennen en daar krijgen zij dan schijnbaar gelegenheid voor (...). Wat mij betreft kan dit dus niet, dan maar een complexje er bij.’ Het blijft een unieke relatie met haar. Het zal een verdere verarming van alles betekenen wanneer op een dag ook mejuffrouw Büringh Boekhoudt er niet meer zal zijn. Peter en Aunty, twee ‘beleggingen’, twee uitersten. Jean Windt is gearresteerd in Overschie omdat hij met jongetjes van twaalf tot vijftien jaar heeft zitten knoeien. Ik adviseerde hem naar psychiater Sengers bij de ggd in Rotterdam te gaan. Verder kots ik van dergelijke dingen. | |
[pagina 160]
| |
Deze avond een maand geleden was de première van Reconstructie en begon de definitieve verwijdering van Peter. | |
25 juli 1969Vreemd gesprek met een derde secretaris van de Chinese legatie. Het was niet mogelijk dit jaar een reis naar Peking toe te staan. De man gedroeg zich als een pummel. Op de Sovjet-ambassade ging ik informeren of het mogelijk was het gebied van de Ussuri Rivier langs de grens met China te bezoeken. ‘Dat is zelfs voor ons Sovjets niet mogelijk’, zei de dienstdoende ambtenaar. En op de Indonesische ambassade werd me verteld dat Jakarta geen ja en geen nee over mijn visum had doorgegeven. Wanneer je de tekst leest over wat maarschalk Lin Piao allemaal op het negende Partijcongres heeft gedebiteerd, dan lijkt de man niet van deze planeet te zijn.Ga naar voetnoot218 | |
26 juli 1969Edward Kennedy heeft een mysterieus auto-ongeluk gehad. Vreemde zaak. In januari stond hij op de omslag van Time na zijn overwinning tot majority whip in de Senaat. Op 36-jarige leeftijd werd hij daarmee de jongste senator die deze positie ooit had bekleed. Na ‘jfk en rfk voor president’ verschenen prompt de nieuwste stickers ‘emk 1972 voor president’. | |
[pagina 161]
| |
het Thorbeckeplein. Zijn raam stond op een flinke kier. Ik had peren gekocht en dacht dat het eenvoudig was die vrucht er op eenhoog doorheen te mikken. In plaats daarvan ging de peer door de ruit, die aan gruzelementen viel op het bed onder het raam, waarin Peter prinsheerlijk lag te slapen. We reden naar Noordwijkerhout en wandelden op het strand. Hij vertelde over Rome, Napels en Sienna. In Milaan waren er bij een modefotograaf tal van foto's genomen, onder andere een met een kletsnatte kop en met een leren jack aan. | |
18 augustus 1969Hij liet zijn dagboek in de auto liggen. I did not touch it. Zoals het hoort. Een 22-jarige Poolse student liftte mee naar Amsterdam. Hij verbaasde zich over de apathie in de westerse landen. Waarom zitten hippies op de Dam niets te doen? Waarom staan ze niet op en zeggen ze wat ze denken en willen. Wanneer ze zoiets in Polen zouden doen, zouden soldaten en tanks hen verdrijven. Maar hier doet niemand er iets aan. Ging als gewoonlijk met Peter trainen in de sportschool Figurform. Sprak van 16.00 tot 17.00 uur met Carel Enkelaar. Het kwam er op neer dat mijn taken bij de nts zijn beëindigd. Een werkelijk geldige reden werd niet gegeven. Sprak ook nog twintig minuten met Harry Hagedorn, die feitelijk alleen maar over zijn vriendje sprak. De periode in dat wespennest is dus voorbij. | |
19 augustus 1969Had het plan opgevat enige tijd in de Cave Internationale te gaan werken. Peter vond het een mop. ‘Zonde als jij in de restaurantbusiness gaat,’ aldus Croiset. ‘Dan zal je nog meer verdriet krijgen en over een half jaar gooien ze je er toch uit.’ Mam gaf Croiset groot gelijk. Daarin dus wel. Ik wil langzamerhand weer wat doen, ook al is het een job als ober in de Cave. Croiset waarschuwde dat wanneer ikzelf een restaurant dacht te beginnen, ik moest bedenken dat je door het personeel wordt kaal gegapt - tenslotte had hij zelf in een restaurant in Harmelen geinvesteerd - en ik was niet ‘hard’ genoeg voor een dergelijk bedrijf. Ik kan het wel en ik wil het. Zelfs dr. Zairin Zain was het met de gedachte eens een restaurant te beginnen. | |
[pagina 162]
| |
20 augustus 1969Het wordt me steeds duidelijker dat ik het gewoon moet doordrukken om de journalistiek te verlaten en een eigen restaurant te beginnen samen met Peter. Croiset: ‘Doe me een plezier en spreek met mijn zoon in de Kloosterhoeve. Jij kunt misschien verkopen, maar je kan niet organiseren.’ Informeerde waar ik een horeca-examen moest afleggen. Telefoneerde broer Theo in Zürich dat ik een restaurant wilde beginnen. ‘Excellent idea,’ zei hij. ‘Jarenlang,’ zei ik tegen oud-ambassadeur Zain, ‘heb ik geprobeerd me voor de waarheid en feiten in te zetten door wat ik schreef en rapporteerde en het enige wat ik ervoor terugkreeg waren rijen vijanden en de grootste ellende. Waarom zou ik tegen de klippen op blijven proberen deze prachtige, prachtige wereld te helpen veranderen? Ik wil nu geld voor mezelf hebben, onbekend zijn en met rust gelaten worden. Dat is alles.’ | |
22 augustus 1969Bracht een bezoek van twee uur aan mijn oom Ab Mennega, notaris te Driebergen-Doorn. Ik wilde de zakelijke kanten weten van een restaurant opzetten. Ook ging ik opnieuw naar Jan May van de Cave voor meer informatie. In Psychology Today pikte ik de zin op: ‘Would we love passionately if we knew life lasted for ever?’ ‘If we throw out our devils,’ zei Rilke. ‘We must be prepared to bid goodbye to our angles as well.’ Schommelingen in de verhouding met Peter blijven. | |
25 augustus 1969Vanmorgen wist ik ineens dat ik naar hem toe moest. Zijn gordijnen waren nog gesloten. Ik streek over zijn gezicht. Hij kreeg tranen in zijn ogen. ‘Ik sta heus wel open voor je idee van een restaurant, maar niet nu,’ zei hij. ‘Ik voel me alsof ik momenteel uit duizend stukken besta.’ Hij had niet geslapen en zag er verschrikkelijk uit. | |
[pagina 163]
| |
Amsterdamse haven gegaan om te onderzoeken of we een vergunning voor een bootrestaurant zouden kunnen krijgen. Er zou een oud-marineschip, De Buffel, te koop zijn dat omgebouwd zou kunnen worden. Daarna belde ik de heer Van Eeghen van het bestuur van de Amsterdamse haven die zei een relatie van hem, schout-bij-nacht Doorenbosch, te zullen bellen om na te gaan over welk marineschip het gaat. Hij zei commandant te zijn geweest van de Evertsen in de strijd met Indonesië over Nieuw-Guinea. ‘Wij hadden nooit gedacht dat de Indonesiërs boven Nieuw-Guinea parachutisten zouden kunnen laten landen, maar eenmaal op de grond waren ze niets waard.’ Ook meende de heer Van Eeghen (natuurlijk achteraf) dat Nieuw-Guinea nooit een haalbare kaart was geweest. Toen ik dit in 1957 schreef was ik een landverrader, althans voor de Telegraaf. Van Eeghen dacht aan de Heemskerk, de Hertog Hendrik of de Pluto. Er viel over te praten. Deze schuiten zouden als schroot kunnen worden verkocht. Hij dacht dat het in Amsterdam moeilijker zou zijn om voor het project geld te krijgen dan in Rotterdam. Ging in pak naar Henk Hofland. Hij rookte niet meer. Schreef af en toe in zijn dagboek. Geen auto meer. Dat Nixon in 1948 de mariniers naar Indonesië wilde zenden om Nederland tegen Sukarno te helpen was in 1948 ook zijn (Hoflands) standpunt geweest. De situatie op Cuba vergeleek hij met ‘een Russisch Nieuw-Guinea.’ Realiseerde me dat ik geen echt contact meer heb met Henk. Ik zou het heel graag willen, maar het is er niet. Toen ik vertelde over een restaurant op een boot, zei hij: ‘Mij verbaast niets meer.’ Ontmoette Carel Enkelaar voor het avondeten. Croiset was gisteravond bij hem geweest. Luchtte mijn hart en probeerde erachter te komen welke rol Harry Hagedorn werkelijk speelde. Carel zette de deur weer wat meer op een kier. Maar in werkelijkheid wil ik niets meer met journalistiek of televisie te maken hebben. Het haalt toch allemaal niets uit. Sluimers van Antara belde op of ik belangstelling had om een vertrouweling van minister Adam Malik in Parijs te ontmoeten, en misschien zelfs Malik in eigen persoon. Als de nos de trip betaalt, vooruit dan maar. De ontmoeting zou tussen 31 augustus en 3 september kunnen plaatsvinden. | |
[pagina 164]
| |
gaan en moest voortdurend piemelen. ‘Ik ben zenuwachtig omdat jij er bent.’ Hij bewoont nu met Iet een appartement in het Rosa Spier-huis in Laren en ervaart het als een verlies dat hij moeilijker naar ‘kitten’ in Amsterdam kan om jonge mensen te ontmoeten. Zoals ik dit vroeger bij mijn grootvader voelde, ‘zag’ ik mijn voorland opdoemen. Geert Lubberhuizen van de Bezige Bij vond zijn memoires in drie delen te lang. Uitgever Sijthof wilde er eenentwintig regels uit hebben. Jef voelt zich verdrukt en achteruitgezet en openlijk door iedereen gesaboteerd, zelfs door de nrc en het coc. Hij vond professor Wim Wertheim oneerlijk.Ga naar voetnoot219 Formosa was welvarend in tegenstelling tot China, ‘en weet je wat je eens moet doen, je moet de propaganda van Peking met die van Taiwan vergelijken.’ ‘Wim, ik weet niet meer wat rechts en links is in de politiek.’ ‘Dit is mijn werk,’ zei hij met een zwaai van zijn hand naar een plank met boeken van wel twee meter. Ik dacht aan mijn ene schamele boek, De Verraders. Maar ik ben pas in mijn veertigste levensjaar. | |
28 augustus 1969BilthovenSoms doen gesprekken met mam me aan mijn jeugdjaren op De Horst terugdenken. Een paar dagen geleden zeurde zij over de hoge telefoonrekening. Dat hoeft helemaal niet want ik betaal alles stipt terug. Vandaag kreeg ik te horen dat zij pep had, zij had gekozen (voor een huwelijk en kinderen), zij wist wat right en wrong was, ‘terwijl jij alles terugbrengt op de schuld van anderen.’ Ik dacht: wie van ons misérables kan met recht over ‘schuld’ spreken? Bij Figurform is een jongen, werkelijk zalig, in de Richardklasse. Rollo MayGa naar voetnoot220 legt uit hoe ‘the schizoid man is the natural product of the technological man.’ Hij verwijst naar W.H. Auden's Age of Anxiety (1947) en Bernstein's symphony over hetzelfde thema. Camus schreef ook over dit onderwerp in 1947 en sprak van de ‘century of fear’. En ‘(...) Franz Kafka had already created his powerful vignettes of the coming age on anxiety in his novels (...).’ Ik pieker over deze zin: ‘The neurotic and the artist - since both live out the unconscious of the race - reveal to us what is going to emerge endemically in the society later on.’ In Time staat een schokkend essay over één van Jim Garrisons | |
[pagina 165]
| |
rechercheurs, Tom Bethel, die ik ook heb ontmoet en die een verradersrol heeft gespeeld. Peter vertelde over het huwelijk van zijn zus. Haar geluk en ook de mis hadden hem geroerd, ‘en dan gaan zij naar Maria wanneer het Ave Maria wordt gespeeld en zit je in een kerk vol snot.’ Hij had zijn dagboek bij een zus vergeten. Hij belde haar om te vragen het op te sturen en vooral niet te lezen, ‘want het kind zou er een hele andere kijk op het leven door krijgen.’ | |
29 augustus 1969Briefje van Jef Last op papier van het Gide Comité, Comité néerlandais pour la commémoration du Centenaire de la naissance d'André Gide. Président: Victor van Vriesland. ‘Beste Wim, We hadden gedacht dat allereerst het coc en zijn jongerenafdelingen geïnteresseerd zouden zijn in Gide en in zijn liefde voor les mauvais garçons.’ Last had naar het hoofdbestuur van het coc geschreven maar kreeg (tot nu toe) geen antwoord. Het coc-blad had ook de vertaling door Last van Corydon niet besproken: ‘dus ik ben bang dat de banvloek over mij en mijn werk nog altijd van kracht is en het zou best kunnen zijn dat ze daarom alleen al het Gide Comité negeren, waarvan ik immers de secretaris ben. Mocht je een manier zien om deze muur te doorbreken, dan wil ik je natuurlijk graag helpen.’ Brandde (intens) twee kaarsen in het Begijnhof. Liep Peter mis. Hij telefoneerde met mam. | |
30 augustus 1969Met de kap neer naar Zeezicht in Zandvoort. We liepen heel ver op het strand. Later zei hij: ‘Toen we daar zo liepen besefte ik weer eens hoe we allemaal de gevangenen zijn van onze eigen rottigheid.’ Er lag hierbij een diepe, diepe ernst op zijn gezicht. We zagen La prisonnière en aten in de Cave. Carel Enkelaar ging er mee akkoord dat ik naar Parijs zou gaan om minister Adam Malik te ontmoeten op kosten van de nos. Peter wil niet mee. | |
31 augustus 1969Ambassadeur dr. Zairin Zain verzekert me dat een assistent van Adam Malik, een zekere Lubis, het absoluut zeker onmogelijk zal maken om op dit moment Malik in Parijs te ontmoeten. Wat te doen? Emily Zain vertelde dat de Indonesische studenten in Tunis openlijk het aftreden van Max Maramis hadden gevraagd. Hij schijnt daar ambassadeur te zijn maar nooit op zijn post te zijn en wanneer hij op de ambassade woont, is hij meest- | |
[pagina 166]
| |
al in het casino te vinden. Al in 1957 botste ik met die man en wist ik dat het een prul was. Maar hij zag kans me veel problemen te bezorgen. Schreef Richard dat ik van hem droomde. | |
3 september 1969In Bilthoven kwam een klabak bij mam aan de deur met een oproep om op 7 oktober voor het gerecht te verschijnen vanwege het aanrijden van de wielrijdster. Zij durfde het stuk niet te tekenen uit angst dat ik razend zou zijn. Ik haatte mezelf omdat zij dit werkelijk dacht. We raakten in een diep gesprek en mam besloot ons alle drie acf-aandelen te schenken ter waarde van tweeëntwintigduizend gulden. Theo had haar voorgerekend dat zij anders ‘later’ dit geld naar de belasting zou moeten overmaken. Ook broer Hendrik had vanuit Kaapstad een brief aan Theo geschreven dat hij een injectie, met het oog op het moderniseren van zijn winkels, uitstekend kon gebruiken. Ontmoette de heer Mastenbroek, de perschef van Amsterdam. Hij zei dat er zeker dertig aanvragen waren ingediend om restaurants op schepen te beginnen en dat er geen kans was dat de gemeente toestemming voor een dergelijke onderneming zou geven. Geloofde hem eigenlijk niet, maar hij was duidelijk. Peter en ik waren met Frits van Eeden op de Wassenaarse Slag. Frits praatte de hele avond, greep me met zijn klauwen en omhelsde me. We schreven samen een kaart aan Richard in New York. Het was absoluut goddelijk op het strand: zon en wind. We zaten een paar uur met z'n drieën op het zand te praten. | |
[pagina 167]
| |
5 september 1969Air France, vlucht 911Ho Chi Minh is overleden. Weer zo'n herinnering aan de perpetuum mobile van het leven, waarin het niemand ooit gegeven is zelf de vruchten van zijn werk te beleven. De Amerikaanse ambassadeur in Rio is ontvoerd. Prima werk. In de Herald Tribune staat op pagina twee het bericht dat 50.285 Amerikaanse soldaten in Vietnam gewond werden. In Vrij Nederland schrijft nu ook eindelijk een psychiater, een zekere Van der Kwast, dat niet Jan Soldaat in Indië schuld draagt, maar dat ‘de leidende figuren’ uit die dagen terecht zouden moeten staan. Je hoeft geen psychiater te zijn om dit te bedenken. Gisteren reden we naar 's Gravenwezel voor een ontmoeting met Jan Cremer. We hadden Jan sinds Cape Cod vorige zomer niet meer gezien. Jan praatte over een film en stelde voor dat Peter er een rol van football player in zou spelen. Dit zonder enige hint van mij. En anders de rol van Hans Brinker als de football player een te substantiële rol was. Jan en Peter spraken over de glamour van acteurs, zoals ikzelf Peter dikwijls op het tijdelijke aspect van glansrollen van acteurs wijs, de uitzonderingen daargelaten (als Sir John Gilgud). Peter had een afspraak met een zekere Pim. Hij gaf met zijn voet onder tafel herhaaldelijk te kennen dat hij weg wilde. Op de terugweg kregen we weer een onbeschrijflijke ruzie. De gebruikelijke pèlerinage naar de Madeleine voor twee kaarsen. Peter dacht dat er van een rol in Jans film niets zou komen. Gert-Jan Dröge was een jaloers type. ‘Ik zal het voorstellen,’ zei Jan. Hij wil een huis van Hugo Claus kopen voor tweehondervijftigduizend gulden, maar door zijn spreekwoordelijke financiële problemen zal dit niet kunnen. Posita en het kind maakten het goed. In de sauna van Rue Poncelet zag ik een ‘verpletterjongetje’ van misschien achttien jaar, met donkerbruine ogen die steeds zijn lange haar uit zijn gezicht streek. Het was, zei hij, zijn eerste bezoek. Hij werd bij het leven betippeld. Ik volgde hem. Hij pakte mijn penis, ging op zijn buik liggen en wenste gepenetreerd te worden. Onmiddellijk begonnen nichten zich om ons heen te verdringen. Maar hij stond niemand anders toe hem aan te raken. Hij had een prachtig jong lijf met ronde billetjes. Wat zou Peter hebben gedaan? Ik ging met mijn hand zachtjes over zijn lichaam en dacht tegelijkertijd: nee, dit mag niet, ik mag deze jongen niet misbruiken en dan nog wel door hem te naaien. Toch besteeg ik hem en bleef even doodstil lig- | |
[pagina 168]
| |
gen. Ik voelde zijn hart in hoogste opwinding kloppen. Intussen verdrong zich een groep nichten om ons heen. Ze reageerden eigenlijk zoals vissen wanneer je iets eetbaars in een aquarium gooit. Ik stond op en ging weg. Onmiddellijk werd de jongen door een ander besprongen, maar hij werd meteen weggeduwd. Later ontmoette ik hem in een andere spelonk van de Rue Poncelet. Hij flirtte opnieuw. Hij rookte een Gaulloise. Daarop zoenden we elkaar. Hij bekende een vriend te hebben. Ik zei: ‘Ik ook.’ Ik verliet hem opnieuw en zat ergens te kijken toen hij later weer kwam. Toen ben ik bovenop hem geploft en heb gemasturbeerd. Ik was niet meer te houden. Hij deed intussen alsof hij het heerlijk vond. Ik zoende hem en wilde zo gauw mogelijk weg. | |
6 september 1969Bertie Hilverdink wekte me om 08.30 uur. We ontmoetten elkaar bij Au Printemps waar hij een Elisabeth Arden-boutique runt. Hij zoende allerlei parfumverkoopsters en scheen uitermate populair te zijn. Ik keek in hun ogen: zij mogen hem. Hij zegt van zichzelf dat hij bezig is een oude vrijster te worden. Hij begint, net als ik, langzamerhand liever alleen te zijn. Een Marokkaans obertje in Hôtel de France et Choiseul vroeg vanmorgen naar votre capitain, waarmee Peter werd bedoeld. Ik mis hem zeer, vooral op een Parijs tripje. Wilhelm Reich schrijft: ‘Dat zijn klinische werk hem de overtuiging heeft gegeven dat de mens, die in seksueel opzicht het normale het meest benaderde, tevens intellectueel gesproken het vruchtbaarst was.’ Het lijkt me klinkklare onzin. Plukte in een park een mooie blauwe bloem en verzond die aan Peter. Er bevindt zich in deze lanen een Breugheliaanse mengelmoes van mensen. Kinderen in zandbakken en op ezeltjes. Overal zaten mensen op banken te kletsen. Boeiend. Boulevard des Capucines: waar komen ze toch allemaal vandaan, de mensen. Een oud dametje met een papieren zak van Au Printemps murmelt voor zich uit. Een groep jonge meiden, begeleid door een non. De uitdrukkingen op al die gezichten. De meeste van de op het trottoir wandelende combinaties zijn duidelijke wancombinaties. ‘I call an animal, a species, and an individual corrupt’, zei Nietzsche, ‘when it loses its instincts, and selects and prefers that what is detrimental to it’. Fijne avond met Bertie. Hij zei: ‘Je wordt gedreven door de angst Peter mogelijk te verliezen. Jij bent nu bijna 45. Je bent op een leeftijd gekomen dat je je niet meer laat ringeloren door | |
[pagina 169]
| |
een jongetje van bijna 25 jaar. Zo heb je toch eigenlijk ook niets.’ Hij woont samen met Michel, die in Club de Paris werkt. | |
Air France, vlucht 914Belde mam vanaf Schiphol. Peter had niet gebeld. ‘Ik vind niet dat het je goed gaat sedert je Peter ontmoette,’ zei zij. ‘Ik weet niet of dat zijn schuld is.’ | |
8 september 1969Mam tekende voor veertig acf-aandelen voor mijn huis. Zij vertelde dat toen grootmama was gescheiden en zij met mijn moeder en tante in Luik ging wonen, zij en tante Jetty de enige kinderen op school waren, die in door mijn grootmoeder gehaakte winterjasjes liepen. Je grootmoeder had toen helemaal niets, maar het kon ons niet schelen.Ga naar voetnoot221 ‘Ach,’ zei ze, ‘omdat ik altijd zo zuinig ben geweest kan ik je nu helpen.’ Zij belde met de amro-bank aan de Herengracht, waar zij haar aandelen bewaart. Ik weet eigenlijk niet wat ik voor haar terug kan doen. Ik weet zelfs niet wat mijn gevoelens zijn ten aanzien van dit geld. Ergens associeer ik mijn gevoelens over de acf-aandelen met het lot van de wielrijdster die ik aanreed. Hetzelfde geldt voor tante Jetty, die het geld voor mijn huis beschikbaar stelt. | |
10 september 1969Kees van Langeraad schrijft zich verplicht te voelen, ondanks zijn persoonlijke problemen, een levensteken te sturen. Hij zegt dat er twee redenen zijn voor ‘sterk verminderde contacten: minder geld en minder zendtijd. Het spijt hem dat het zo is gelopen. Bij de nos (zoals ze nu dus al enige tijd heten) moet erg veel gebeuren voordat er een duidelijke eenheid is gegroeid tussen beleid, programmering en financiering. Zolang dat niet is geschied bestaat steeds de kans op een onverwachte terugschakeling zoals jij hebt meegemaakt.’ ‘De hierdoor ontstane spanningen’, zegt Kees, ‘hebben ook hem “danig beroerd”.’ De brief zette weer eens mijn leven op zijn kop. Geen werk. | |
[pagina 170]
| |
Peter zit voor een portret dat Fred de la Bretonière van hem schildert.Ga naar voetnoot222 | |
12 september 1969Chou En-lai en Aleksei Kosygin praten in Peking. Bondgenoten in de Vietnamese oorlog. Jan Cremer vertrekt naar Lapland om een reportage voor Avenue te schrijven. Finair wilde geen ticket geven want vond hem ‘slechte publiciteit.’ Hij klaagde dat Hans Warendorf hem vijfhonderd gulden per maand (vast) berekent en nog nooit echt iets heeft bereikt en dus een verliespost is. | |
13 september 1969ParijsWilde weg en zit alleen in de France et Choiseul. In Time staat onder ‘Behavior’ een analyse van Richard Nixon, die helemaal overeenstemt met mijn indrukken in 1968 tijdens de verkiezingsreis in New Hampshire. Nu noemt hij senator Everett Dirksen ‘a man greater than most presidents’. En dat zegt dan de man in het Witte Huis zelf. Ik droom steeds dat ik eens mijn dagboek zal uitgeven onder Notes of our times. James Reston beschrijft New York als ‘a jungle of human conflicts; commerce, education, transportation, pollution, churches, races, everything’. Wat me dan altijd weer opvalt, is dat zelfs een journalist als Reston niet op prioriteiten en volgorde let. Overigens zegt Reston: ‘Not since Calvin Coolidge have we had a more awkward uncoordinated locker-room character in the White House, than Richard Nixon (...).’ Wel, wel. In de Rue Poncelet was het een Marokkaans bal: allemaal Marokkaanse jongens waar ik niet geil van word. Het was een beestenboel. Ik was blij dat Peter er niet was, ook al heeft het geen effect op hem. Eén jongen liep te zingen alsof Radio Cairo aan stond. De bomen beginnen te verkleuren. Zag de film l'Arche. De ouvreuse zei de film al vijftig keer gezien te hebben en het zou drie weken draaien. Dat is nog iets anders dan tachtigmaal Man en Muis. Ving de zin op: toutes les fenêtres entre nous sont fermées. | |
[pagina 171]
| |
moette ik gisteravond laat Kees van Loon. We spraken tot 04.00 uur in zijn hotelkamer aan Boulevard Garibaldi. Hij kende blijkbaar Peter, Philip Nasta en een arts in Amsterdam, die hen van dure amfetaminetabletten voorzag. Hij zei dat Peter al een leverkwaal had en over zes maanden heel erg ziek zou worden. Philip had hem verslaafd gemaakt. ‘Je verlaagt jezelf om achter Peter aan te blijven lopen, Willem, en meer van je vrienden hebben je dit gezegd. Toch ga je ermee door.’ Kreeg later van al dit geklets een verschrikkelijke nachtmerrie. Vreemde mensen pakten Peters spullen in. Ik werd door de luchthavenpolitie in New York meegenomen en Peter ging in lucht op. Ik was radeloos. | |
18 september 1969Lang gesprek met Wim Wertheim. Morgen gaat hij naar Zweden voor een conferentie voorgezeten door Gunnar Myrdal. Hij vertelde dat toen H.A. Helb ambassadeur in Moskou was er een receptie werd aangeboden met uitsluitend drank en absoluut geen hartigheid. Alleen Jef Last had de euvele moed om tot twee keer toe tegen mevrouw Helb te zeggen: ‘Ik sterf van de honger.’ Het hielp niets. | |
19 september 1969Hoor niets van Peter. Misschien is hij al halverwege Bretagne met Philip Nasta. ‘Whatever a hater may do to a hater, or an enemy to an enemy, a wrongly directed mind will do us greater mischief.’ - Boeddha Karen Horney ontwikkelt de gedachte dat ‘the basic evil in our culture is a lack of genuine warmth and affection. This, as we have developed, leads to a much increased urge to individual power.’ Professor Wim Wertheim zei het jammer te zullen vinden wanneer ik de journalistiek zou verlaten. | |
[pagina 172]
| |
Wim Klinkenberg denkt dat A.V.F. van der Gouw via Soestdijk zou zijn omgekocht. Lijkt me sterk. Veel te gevaarlijk. Klinkenberg schrijft een boek over prins Bernhard en betwijfelt of Rob van Gennep het zal uitgeven.Ga naar voetnoot223 Kaart van Jan Cremer ‘met liefs’ uit Lapland. Het schilderij van Peter door Fred de la Bretonnière wordt mieters, en precies zoals ik wilde, in pastel. | |
24 september 1969Prachtig zonnig, stralend weer. Straks wordt die goede, oude Cees Bellaar Spruijt - mijn huisarts - begraven. Ik zal hem missen. Bid voor hem in stilte. Liet Peter bij Fred achter om voor het schilderij te poseren. Hij las een gesprek met Frederico Fellini in hp en noemde het ‘een troost’ om het in zich op te nemen. | |
25 september 1969Ben op de toneelschool de formulieren gaan halen zodat Peter zich kan laten inschrijven. ‘Wat vind ik dat lief van je,’ zei hij later. Zag Juliana en Bernhard toevallig bij Tuschinski arriveren voor de film over de Battle of Britain. Henk en Mimi gingen ook opgedoft naar binnen. Ted Kennedy heeft nog altijd gedonder over zijn obscure ongeluk bij Chappaquiddick op Martha's Vineyard, waarbij secretaresse Mary Jo Kopechne om het leven kwam. Behrendt maakt een schitterende tekening van emk die in de woestijn knielde. Ik belde hem om de tekening via Dick Drayne aan de senator te zenden. Mejuffrouw B.B. is nu 76. Ze heeft veel hoofdpijn door slijtage van kraakbeen in haar rug, maar zag er verder als altijd prima uit. Zij had De Verraders gelukkig ‘geboeid’ gelezen. ‘Je kunt schrijven,’ zei ze, ‘maar je had wat meer uit de hoogte kunnen zijn en je zou meer hebben bereikt, indien je minder emotioneel zou zijn geweest.’ Zij had op kasteel Drakensteyn weer |
|