Memoires 1968-1970

[p. 67]

Huis ter Heide

8 november 1968

Marguerite Oswald vecht tegen de bierkaai. Zij heeft de pers meegedeeld Richard Nixon te zullen vragen het onderzoek naar de moord op jfk en de betrokkenheid van haar zoon opnieuw te laten onderzoeken. Nixon ziet haar al komen.

Ontmoette Peter in Sittard.

9 november 1968

In Londen heeft de moeder van acteur Louis Negin, die in het Comedy Theatre de rol van een naakte homoseksueel speelde, een schandaaltje veroorzaakt door uit de zaal te roepen: ‘Trek je broek aan en zorg dat ik me niet meer hoef te schamen.’ Typisch de generation gap waar ik ook met Margaret Mead over sprak.⁸⁹

89 Het zou dus precies zo gaan; Margaret Mead ging de prullenbak in. Ik zou overigens tot haar dood toe bevriend met haar blijven.

11 november 1968

Huis ter Heide

Sliep nota bene tot 13.30 uur. Droomde dat vier mannen mij wilden meenemen. Er was een diepe put met een lange, lange ladder. Ik kon het telefoonnummer van de politie niet vinden. Brandde twee kaarsen op het Begijnhof.

Mevrouw Schimmelpenninck is op 6 november overleden.

Heb een verschrikkelijk ongeluk gehad. Omdat ik diep ontzet was over de wankele situatie met Peter wilde ik naar Erik van der Leeden in Zaandam gaan. Van het Centraal Station komende wilde ik op de Haarlemmerweg een auto passeren en zag een uit de tegenovergestelde richting komende wielrijdster niet. De weg is hier trouwens maar tweebaans. Ik raakte haar en zij viel. Ik stopte, maar schrok zo van haar luide roepen dat ik in paniek raakte en als een razende wegreed, eerst nog gevolgd door een andere auto, die ik spoedig kwijtraakte.

Erik was ontsteld dat ik was doorgereden en overtuigde me om onmiddellijk naar Amsterdam terug te keren om aangifte te gaan doen bij de politie. Erik ging trouw met me mee, waarvoor ik

[p. 68]

hem zeer dankbaar was. Er was reeds een alarm uitgegaan om een rode tr-5 sportauto met Amerikaanse nummerplaten op te sporen. De dame in kwestie, mevrouw A.M. Kuijpens, had een slagaderlijke bloeding opgelopen en een van haar voeten was gebroken.

12 november 1968

Zond bloemen naar de echtgenoot van de aangereden vrouw. Het is wel een feit dat zij ongeveer midden op de weg reed waardoor het moeilijk was haar nog te ontwijken.

Mam klaagde dat het vroeger gezellig was wanneer ik naar Huis ter Heide kwam en we altijd samen dingen konden doen, maar de emotionele toestanden met Peter hebben daar dus grondig de klad in gebracht. Zij denkt aan zichzelf omdat zij uiteindelijk wat tussen Peter en mij speelt als abnormaal afwijst. Het werkelijke gevecht dat ik met mezelf lever ontgaat haar, denk ik.

13 november 1968

De nts heeft vanavond in het programma Scala mijn gesprek met de psychiater dr. Bryant Wedge uitgezonden.

Volgens een Antara Bulletin van gisteren Vol. xxi No. 340 heeft een generaal van de militaire inlichtingendienst, Sutopo Juwono Bung Karno opnieuw beschuldigd betrokken te zijn geweest bij de pki-coup van 1965. Op de vraag of de oud-president voor het gerecht zou worden gedaagd, antwoordde deze smeerlap⁹⁰ dat de zaak eerst nader zou worden onderzocht om het bewijsmateriaal rond te krijgen. Er was geen pki-coup in 1965, laat staan dat Bung Karno ooit betrokken zou kunnen zijn geweest bij de moord op zes generaals en een luitenant. Suharto en zijn kliek blijven iedere keer Sukarno's prestige opnieuw in de modder drukken.

Mejuffrouw Büringh Boekhoudt schrijft opnieuw dat zij denkt dat ik in Amerika moet blijven. ‘Ik heb altijd het gevoel dat je als journalist beter in Amerika zou slagen dan hier en was dan ook blij te lezen dat je daar niet alle schepen achter je verbrand hebt.’

Terugkijkend heeft Aunty - of Miss bb, zoals Beatrix haar noemde - gelijk gehad. Na lang zelf nauw bij de overheid betrokken te zijn geweest - in de dagen dat zij Beatrix als scholiere begeleidde

90 Deze kwalijke generaal zou later als ambassadeur naar Nederland komen. Wie lichtte het doopceel van deze boef?

[p. 69]

beschikte zij over een kamer op Soestdijk - wist zij waarschijnlijk nauwkeuriger dan ik waartoe overheden en inlichtingendiensten in staat waren. Hoe lang zat Buitenlandse Zaken, de bvd en de hemel mag weten wie nog meer, achter mijn vodden aan? Er was echter één factor die ik als schrijver en journalist in Amerika tegen had, namelijk het feit dat ik het Engels niet volmaakt beheerste. Er zijn drie boeken van me in de vs gepubliceerd, die alle drie een editor nodig hadden om de taal bij te schaven. Ik had echter twee dwingende redenen om naar Nederland terug te keren (met aanhouding van mijn appartementje in Kew Gardens), namelijk het feit dat mijn moeder sedert 1966 alleen was en ten tweede natuurlijk de emoties rond Peter.
Uit alles was gebleken dat de medewerkers van Nixon inderdaad woedend waren dat ik de loslippige, ondoordachte opmerking van Richard Nixon (te Keene, New Hampshire) over het zenden van mariniers naar Indonesië om het Nederlandse kolonialisme aldaar in 1948 overeind te houden, in de openbaarheid had gebracht via de commentaarschrijver Drew Pearson. Ik had Pearson hierover ingelicht en hij antwoordde met een vriendelijk briefje.⁹¹

91 Zie bijlage 3.

15 november 1968

Hengelo

Even wilde ik in zijn armen liggen gisteravond, met mijn hoofd dichtbij, maar ik werd als gewoonlijk weggeduwd. ‘Jij bent de enige,’ zei hij, ‘die ik mijn affectie niet kan geven.’ Dat leek me een compliment. Hij had trouwens verder geen tijd vanwege een afspraak met een zekere Douwe.

16 november 1968

Hilversum, theater Gooiland

Rustige, prima, zelfs senange dag met Peter.

19 november 1968

Om 12.00 uur hadden we een afspraak met de decaan van de faculteit der psychologie aan de Vrije Universiteit, de heer Van Dijk. Peter zei: ‘Praat jij maar, jij weet beter hoe dit moet.’ Een mogelijkheid was het indienen van een rekwest om te mogen studeren en in september een examen af te leggen. Anders zou hij in ieder geval eerst als onderwijzer zijn hoofdakte moeten halen. Tot mijn verbazing begint Peter nu zelf te spreken in termen van ‘ik ben optimistisch.’

In de auto naar het Americain voor de lunch pakte ik zijn hand

[p. 70]

en legde deze op mijn dij. ‘Je pakt je eigen tederheid (...).’ zei hij.

‘Het ongeluk van de mens, heeft Descartes gezegd, ligt hierin dat hij eerst een kind is geweest. En inderdaad kunnen de ongelukkige keuzen die de meeste mensen doen alleen hierdoor worden verklaard dat zij zich reeds sedert de kinderjaren hebben voltrokken,’ schreef Simone de Beauvoir.⁹²

Deze uitspraak van Simone de Beauvoir zou dus niet op mijn ‘ongelukkige keuze’ als vriend, Peter van de Wouw, slaan. Want op het moment dat ik deze dagboeknotities in 1990 bewerk bewoon ik een appartement, naast Peter in Hillbrow, het Greenwich Village van Johannesburg, in Zuid-Afrika. We spreken elkaar dagelijks. Hij woont samen met zijn vriend van de afgelopen twaalf jaar, de acteur Edwin van Wijk. We beleven een ‘gouden tijd.’ Soms laat ik hem foto's of brieven zien uit de dagen, die ik nu in 1968 beschrijf. Het elkaar kennen is dus een unieke ervaring voor ons beiden gebleven. Hierbij wil ik aantekenen dat ik het bovenstaande boek van de Beauvoir in september en oktober 1968 las en er dus aantekeningen over maakte in mijn dagboek, die ik hier heb moeten overslaan zoals met zoveel zaken, die ik een leven lang verwerkte.

92 Simone de Beauvoir, Pleidooi voor een moraal der dubbelzinnigheid, Bijleveld, Utrecht 1958, p. 37.

21 november 1968

Amsterdam

‘Kennst du das herrliche Gift
der Unbefriedigten Liebe?
Es verseugt und erquickt,
zehrt am Mark und erneut's (...).’
Goethe

Frits van Eeden kwam naar ons toe. Hij pakte me spontaan en omarmde me. Zijn ogen spreken de taal van vroeger. Hij staarde dikwijls naar Peter. Hij was ook altijd zeer gesteld op Richard. Hij droeg een pak, wat me zorgen baarde. Bracht hem later bij Fred Emmer. Misschien kan hij met tv-spots bijverdienen.

Peter is in een soort zalige stemming. We reden voor zijn voorstelling naar Arnhem. Hij rijdt uitstekend. Het was weer eens een droomtoestand van bijna niet voor te stellen harmonie en gelukzaligheid. We hebben momenteel onvergetelijke dagen. Philip Nasta wordt niet genoemd.

[p. 71]

22 november 1968

Hij bleef vannacht weg en sliep bij een zekere Douwe. Zo'n gebeuren verplettert me dan weer.

We lunchten in de Lage Vuursche en ontdekten mevrouw Röell en haar zoon Charles aan een ander tafeltje. Memories!⁹³

93 Zie Memoires 1925-1957.

23 november 1968

Peter en ik traden samen in een tv-commercial op gearrangeerd door Fred Emmer. Het ging om haarvet. Peter zat in de stoel en ik fungeerde als de kapper.⁹⁴

Peter verdiept zich in het gesprek met Witold Gombrowicz in Vrij Nederland.⁹⁵ Gombrowicz vreest dat het kleine woordje ‘ik’ zich niet zal laten elimineren, het is ons met teveel brutaliteit opgelegd. ‘Ik heb me altijd verplicht gevoeld mijn “ik” met de grootste energie in mijn literatuur te bevestigen. Zodra ik het wilde afwijzen kwam het als een boemerang terug. Niets aan te doen! Onmogelijk! Zonder “ik” gaat het niet. Maar wat is dan dit “ik” wat niet bestaat en dat u zo in beslag neemt? Ik heb geconcludeerd dat het alleen mijn wil om mezelf te zijn is die mijn “ik” ondersteunt. Ik weet niet wie ik ben, maar ik lijd wanneer men mij misvormt, dat is alles,’ aldus Gombrowicz.

Dat is inderdaad alles. Dit is de basis van mijn dagboek.

94 Zie de foto in het fotokatern.

95 Vrij Nederland, 23 november 1968.

25 november 1968

Parijs

We vertrokken gisteravond na 23.00 uur uit Arnhem en bereikten Lille in het midden van de nacht, waar we in een motel kropen. Vanmorgen belde ik eerst mam. She was okay.

Peter reed naar Parijs en nam de péages perfect. De kap was neer. ‘We zijn toch wel mensen van het uiterste,’ zei hij. We genieten van één dagje Frankrijk en Hôtel de France et Choiseul bij de Place Vendôme. We zaten op terrasjes en namen een sauna in de Rue Poncelet. Dineerden in St. Germain.

26 november 1968

Peter reed terug naar Amsterdam. Hij rijdt sterk en rustig en zelfs 150 of het niets is. Het geeft hem ook zelfvertrouwen.

P.R. van Amelrooij informeerde me dat De Verraders deze week van de drukpers rolt.

Theo Bruinsma had op mijn verzoek het handschrift van Richard Nixon geanalyseerd. Bruinsma was enthousiast over mijn

[p. 72]

analyse van de Amerikaanse verkiezingen. Hij noemde tricky Dick een ‘ijzige middelmatige man, die zelfs gevaarlijk is.’ Als Nixon ooit een Cubaanse rakettencrisis zou krijgen op te lossen, zoals de Kennedy's, ‘zou de zaak uit de hand lopen, ook door zijn agressieve karakter. Wanneer er een sterke man naast hem zal komen, die hem bovendien doorheeft, is Nixon nergens meer,’ aldus Bruinsma.⁹⁶

96 Zou Henry Kissinger later die man zijn?

26 november 1968

We waren op het strand in Noordwijk. Peter noemde mij ‘een tederheiddief.’

We gingen met Erik van der Leeden en Helga naar de film Interlude. Erik: ‘Je lacht, maar het licht in je ogen van de oude Wim is er niet (...).’ Peter zei later, toen we alleen waren: ‘Dat ziet trouwens iedereen dat er een schaduw over je ogen ligt.’ In Peters sportschool ontmoette ik al wachtende de zoon van Freddy Albeck, de Deens acteur in Man en Muis. Hij zei van mij gedroomd te hebben. ‘Peter killed you the first day you saw him. You wanted to be killed by him. Promise me, you will let Peter go, because he will come to you, when he feels you care for others.’ De jongen zei bij een lieve oude dame te wonen, maar zich eenzaam te voelen. Ik zei: ‘I won't forget you’, maar ik ken niet eens zijn voornaam.

27 november 1968

Axel, Zeeland

We zijn hier via Antwerpen gearriveerd. De sfeer is zo bijzonder. Er is verder niets over te zeggen. ‘Ik moet toch wel geniaal zijn om jou wekenlang te kunnen bespelen,’ zei Peter. Hij bedoelde dit niet negatief, dit was duidelijk.

Ik had een bezoek gebracht aan de man van de wielrijdster, die ik had aangereden. Hij vertelde dat op de avond van het ongeluk zijn moeder was overleden. Hij had zijn vrouw nog gewaarschuwd niet op de fiets weg te gaan want ze was overstuur en er niet met haar gedachten bij. Zij reed ook eigenlijk veel te ver van de kant, in het midden van de tweebaansweg. Later heb ik een fruitmand gezonden en nu antwoordde hij om te bedanken. Mevrouw Kuijpens ging vooruit.

28 november 1968

Hulst, Zeeland, hotel Het Bonte Hert

De wereld heeft schijnbaar stilgestaan. Walter Lippmann deed

[p. 73]

een vlammend beroep, ditmaal op de nieuwe president Richard Nixon, om de oorlog in Vietnam te beëindigen. Dit was trouwens diens verkiezingsbelofte, zoals ik zelf in New Hampshire heb kunnen constateren. ‘To wage a land war on the Asian continent is a colossal mistake.’⁹⁷ Hoe dikwijls heeft Lippmann dit nu geschreven en Washington gaat gewoon door met die onzinnige slachting.

Ik realiseer me dat mijn oude vriend Wayne Morse (68) in Oregon de verkiezingen heeft verloren van Robert Packwood (36), een Republikein dus.

Vrij Nederland richtte een open brief aan prins Claus met als onderwerp dat hij te weinig bereikbaar zou zijn voor de pers. Ze zullen wel gelijk hebben. Maar de burgerlijke tante Betjestijl waarin de bezwaren werden verpakt is nauwelijks te verteren. Ken er trouwens niemand meer. Joris van den Berg is de laatste echte journalist, die ik daar ken. En misschien Igor Cornelissen. De rest is linkse-zuilen-woordvoerders, geen werkelijke reporters. Ze ‘weten’ al te veel voor ze een letter op papier zetten.⁹⁸ In Mali is president Modiba Keita (55) door militairen afgezet. Hoe kan dit, terwijl hij nota bene ook de portefeuille van Defensie beheerde. De coup werd gepleegd door luitenant Moussa Traore. Ik herinner me Keita's rijzige, imposante verschijning maar al te goed. Weer een belangrijk leider van de non-aligned movement vervangen. Intussen levert de Sovjet-Unie mig's aan de federale regering in Lagos, waardoor Biafra nog minder kans krijgt. Wat moeten de Russen eigenlijk in Afrika?

Professor dr. ir. H. van Riessen van de Vrije Universiteit te Amsterdam is voorstander van de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika. Hij gaf tijdens een college inleiding in de filosofie de eerstejaarsstudenten de gelegenheid te discussiëren over dit hete hangijzer. Het moet een rumoerige geschiedenis zijn geweest. Apartheid en racisme op een lijn stellen noemde de professor ‘knoeiwetenschap.’ Hij daagde de studenten uit een alternatief te geven voor apartheid.⁹⁹

We reden van Axel en Hulst naar Gent en Brugge, kap neer, zalig. Na zijn voorstelling eindigden we de dag in het Hilton Hotel in Brussel.

97 Newsweek, 18 november 1968.

98 Vrij Nederland, 23 november 1968.

99 Algemeen Handelsblad, 19 november 1968.

29 november 1968

Bij het ontbijt en de koffie: ‘Ik heb nog geen ochtendzoen ge-

[p. 74]

had, lieve Wim. Ik wacht er al vijf minuten op.’ Hij staat er trouwens op zijn séjour van Man en Muis aan mij te geven.

Zierikzee, hotel Mondragon

Ga voor het eerst niet mee naar de show.

De heren Malik, Widjatmiko en Lubis zitten weer moeilijk te doen. Er kwam een telegram van advocaat Maris van De Spiegel via Kew Gardens. Ik weet - en Gerard Croiset zegt hetzelfde - dat de schurken geen been hebben om op te staan. Mijn informaties vanuit New York zijn perfect. Op 16 mei 1968 hebben de drie heren in oppositie tegen mijn onthullingen over de gigantische corrupte bende onder Suharto een dagvaarding doen uitgaan via deurwaarder W.H. Kiestra verbonden aan de Arrondissementsrechtbank te Arnhem. Ze eisen nota bene 25.000 gulden schadevergoeding voor wat ik heb geschreven. De arme A. Teunis, hoofdredacteur van De Spiegel, doet het in zijn broek. Hij schreef mij op 21 mei 1968 onder meer: ‘De heren zetten langs een omweg toch door. Immers: als Widjatmiko wint, kunnen we van de anderen ook nog wel wat verwachten.’ Het is allemaal geklets en tijdverlies. Wat ik schreef was gewoon waar en legde slechts het topje van de corrupte Indonesische ijsberg bloot.¹⁰⁰

Wat me buitengewoon boeit is een working-paper die dr. Bryant Wedge me heeft gegeven: Psychiatry and International Affairs.¹⁰¹ Dr. Wedge en zijn vrienden gaan er namelijk vanuit dat wanneer psychiaters maar vertrouwd gemaakt zouden worden met de realiteiten van de internationale politiek en zich vooral zouden opstellen als consultants, zij een unieke bijdrage zouden kunnen leveren tot het oplossen van problemen bij internationale betrekkingen. (Tenslotte was dit ook mijn studierichting op Yale University.) Ik ben het absoluut honderd procent met deze benadering eens. Ik herinner mij hoe dr. Wedge me vertelde dat ondanks de uitgebreide adviezen jfk toch nog te voorzichtig was geweest in diens benadering van Nikita Khrushchev in 1961 in Wenen. ‘We hebben Kennedy bijvoorbeeld aangeraden in diens gesprekken met Khrushchev geen democratische beweegredenen aan te voeren, omdat de Rus letterlijk niet zou kunnen begrijpen wat democratie, of de verhouding burgerstaat in de Westerse wereld betekent.’ Om die reden had Khrushchev ten onrechte de indruk gekregen dat jfk een weifelaar was. Hij zette dan ook prompt de Berlijnse muur

100 Er zou inderdaad nooit een proces door Malik, Widjatmiko of Lubis volgen.

101 Reprinted from International Journal of Psychiatry, april 1968, Volume 5, number 4.

[p. 75]

neer. ‘Tijdens de rakettencrisis in 1962 op Cuba volgde Kennedy echter onze adviezen op en hij riep Khrushchev een resoluut halt toe, hetgeen de Sovjetpremier dan ook onmiddellijk juist interpreteerde.’¹⁰²

Newsweek maakt melding van het feit dat Richard Nixon als senator op zijn 39ste jaar de psychiater Arnold Hutschnecker (70) had geraadpleegd. Nixon ging ongeveer vijfmaal naar de praktijk van Hutschnecker op Park Avenue. Het was opnieuw Drew Pearson die deze affaire in de publiciteit heeft gebracht. Het bericht werd prompt eerst door Nixons staf tegengesproken en later alsnog bevestigd. Dr. Hutschnecker is sedert enige tijd bezig te pleiten voor psychologische testen voor een ieder, die dingt naar een openbare politieke positie in de samenleving. Er zou een psychological screening board moeten komen ‘to examine all candidates for public office (including presidents) and rule out those who are of unsound mind although they might be functioning rationally on the surface.’ Ik vind Hutschneckers voorstel uitermate terzake doende. Staten worden meer en meer gemanaged als multinationals. Managers worden immers ook getest? Waarom dan managers voor het Witte Huis niet?

102 Newsweek, 25 november 1968. Dr. Hutschenecker zou een persoonlijke vriend worden; hij heeft zich in 1990 teruggetrokken op zijn farm in Connecticut. Zond hem een kopie van deze passage.

30 november 1968

Brasschaat, België

Zonder zoen naar bed.

We winkelden in Antwerpen voor zijn moeders verjaardag morgen. Haalde in Utrecht de drukproeven van De Verraders op.

1 december 1968

Apeldoorn

Peter spreekt over Camus. Hij heeft Les Enfants Terribles van Jean Cocteau uit.¹⁰³ Hij zette op heel andere plaatsen strepen en krassen dan ik.

‘Als wij lovers waren,’ zei hij, ‘en ik zou seks met een ander hebben zou dit je nog veel meer pijn doen.’

Eldridge Cleaver is spoorloos. Hij verdween vlak voordat hij de rest van zijn dertien jaar gevangenisstraf zou moeten gaan uitzitten voor een poging tot moord in 1958. Waar kan hij zijn?¹⁰⁴ Ontving een brief van Peter Dawney uit Londen, een schrijver en uitgever. Hij schijnt over mijn onderzoek in Dallas te heb-

103 Jean Cocteau, Les enfants terribles, Manteau, Den Haag 1967.

104 Joyce Egginton, The Observer.

[p. 76]

ben gehoord en op de hoogte te zijn van mijn voor de nts gefilmd gesprek met Jim Garrison.¹⁰⁵

Hij schrijft momenteel een boek over de zogenaamde moordenaar van Martin Luther King, de mysterieuze James Earl Ray. Een andere onderzoeker naar de moord op King, William Bradford Huie, heeft reeds in Look Magazine over de samenzwering King te vermoorden geschreven. Ik heb weinig zin om me ook met die zaak nog eens te gaan bemoeien.

De Vrije Universiteit deelt mee dat Peter geen colloquium kan doen, wil hij psychologie gaan studeren, dan moet hij zijn hoofdakte gaan halen of een hbs-a-diploma in de wacht slepen.¹⁰⁶

Gerard Croiset vertelde proeven met muizen te doen die met kankercellen worden ingespoten. Hij schijnt de genezing te kunnen beïnvloeden. Eng.

105 Zie originele tekst in KB.

106 Hij zou een paar jaar later zijn atheneumdiploma halen.

4 december 1968

Brussel

Vlieg met de Sabena naar Brussel voor een gesprek met Theo Lefèbre. Anthony Dake had weer alles gedaan om me tegen te houden, maar Harry Hagedorn had hem overruled en was achter me gaan staan. De nts-ploeg kwam met het nts-vliegtuigje. Lefèbre was mijn naam vergeten, maar hij herkende me meteen. Het gesprek ging over een Euratom-kwestie, waarover de Gazet van Antwerpen, ‘een middelmatige krant’, onzin had geschreven. ‘Zij begrijpen bij die krant de problemen niet,’ zei hij. Ik dacht: ‘Ik ook niet,’ maar ik warmde hem lekker op en het liep prima. (Hij droeg trouwens nog altijd die afschuwelijke schakelarmband.)

Probeerde via de Leidse Onderwijs Instelling na te gaan wat Peter via hen zou kunnen bereiken om psychologie te kunnen gaan studeren.

7 december 1968

Leeuwarden

Dit weekeinde waren we twee dagen in Parijs.

Na de voorstelling hier gaan we in Bremen overnachten.

8 december 1968

Bremen, hotel Post

Perfecte stemming.

[p. 77]

9 december 1968

Telefoneerde met mevrouw Röell. Ja, zij had ons in de Lage Vuursche terdege bekeken. Zij vond dat Peter ‘iedere distinctie’ miste. Zij benadrukte opnieuw dat ik haar geld schuldig was omdat ik in de jaren vijftig met geld dat zij mij had gegeven om met haar dochter Inez uit te gaan, ook met Bertie Hilverdink was gaan passagieren en er zelfs cadeautjes voor hem van had gekocht. Zolang zij dit geld niet terugkreeg wilde zij me niet ontvangen. Ik kende dit standpunt dat nergens op sloeg, maar wilde nagaan wanneer zij eindelijk haar kromme redeneringen zou opgeven.

11 december 1968

Vandaag werd De Verraders in Nieuwspoort in Den Haag gepresenteerd. Peter ging mee.

Henk Hofland schitterde door afwezigheid. Ik belde hem 9 december nog op om hem uit te nodigen. Joep Buttinghausen, trouwe vriend uit de dagen van United Press (1954-1955) kwam als eerste. Verder verschenen B. Sluimers van Antara, vriend Wim Klinkenberg, zelfs Han Hansen, de Indonesische persattaché, Sirie en René van Eijk van het ad. Ook Erik en Helga, die Frits van Eeden hadden meegebracht, waren aanwezig. P.R. van Amelrooij zelf kwam vijfentwintig minuten te laat.

Vanavond is mijn gesprek met professor Richard Allen op de televisie uitgezonden. Mam noemde het ‘uitstekend’ wat veel wil zeggen, komende van haar.

13 december 1968

Huis ter Heide

Sliep als een blok, volkomen rustig over Peter. ‘Je ziet er goed uit’, zei Gerard Croiset voor het eerst in lange tijd. Hij zei dat de bvd er veel voor over had gehad De Verraders te verbieden, ‘maar ze hebben er niets in kunnen vinden.’

Als was te verwachten schreef Han Hansen een lullig stukje in de Volkskrant. Dat was immers het enige doel van zijn komst naar Nieuwspoort. Toch vermoed ik dat Hansen zichzelf intussen als een prominente journalist beschouwt. De Haagse klak doet hem dit geloven. Henk Hofland volgde een andere tactiek. Hij liet mijn eerste boek in het Algemeen Handelsblad door Joop van den Broek bespreken, een man die ik niet zoals Hofland al drieëntwintig jaar ken.

17 december 1968

Gerard Croiset adviseerde nu voor het eerst om met Peter te

[p. 78]

kappen. ‘Hij gaat helemaal de verkeerde kant op. Nee, zo was hij indertijd niet. Ik had het ook niet verwacht. Van zijn studie komt niets terecht. Over tien jaar is hij misschien kalmer, wanneer je dat er tenminste voor over hebt.’ Hij verzekerde me dat ik geen schuld had. Croiset denkt dat Peter in de showbizz zal blijven. Mam reageerde met: ‘Eigenlijk heb je niets aan Croiset. Eerst was Peter immers juist heel zuiver.’

Vlieg met de bea naar Londen.

Lees Tederheid van Ton Lemaire dat we samen in Hengelo kochten.

Ontmoette Peter Dawney, die een shaky indruk maakte. Een zwakke handdruk, een baard en een donkerblauw pak. Maar wat kan je er eigenlijk van zeggen? Hij publiceerde tot dusverre vijftien boeken, een soort Britse Van Amelrooij. Ik legde wat hij over James Earl Ray vertelde op film vast, maar volgens mij kletste hij in de ruimte.¹⁰⁷

Lees Eldridge Cleavers interview in Playboy.¹⁰⁸ Hij somt de tien punten op die de Black Panther Party als voorwaarde stelt om the white establishment op de knieën te krijgen. ‘One: We want freedom: we want power to determine the destiny of our black communities. Two: We want full employment for our people. Three: We want housing fit for the shelter of human beings. Four: We want all black men to be exempt from military service. Five: We want decent education for black people - education that teaches us the true nature of this decadent, racist society; for if they don't know their place in society and the world, they can't relate to anything else. Six: We want an end to the robbery of black people in their own community by white-racist businessmen. Seven: We want an immediate end to police brutality and murder of black people. Eight: We want all black men held in city, county, state and Federal jails to be released, because they haven't had fair trials; they have been tried by all-white juries, and that's like being a Jew in Nazi-Germany. Nine: We want black people accused of crimes to be tried by members of their peer group - a peer being one who comes from the same economic, social, religious, historical and racial community. Black people in other words would have to compose the jury in any trial of a black person. And Ten: We want land, we want money, we want housing, we want clothing, we want education, we want justice, we want peace.’¹⁰⁹

107 De nts zou het gesprek op 17 januari 1969 in Scala uitzenden.

108 Playboy Magazine, december 1968.

109 Deze tien punten in 1990 teruglezend in Johannesburg zou ik geneigd zijn ze aan Nelson Mandela te zenden, want ik vermoed dat de zwarten in Zuid-Afrika met een identiek lijstje op de proppen zouden komen.

[p. 79]

19 december 1968

Groningen

Peter schreef in bed een lange brief en verbergt deze in de badkamer. Misschien heeft hij terecht het gevoel dat ik de brief anders zou lezen. Ik heb inderdaad in zijn dagboek gekeken. Het moet een kladje van een brief aan Philip Nasta zijn geweest, want nu zit hij de echte brief pas te schrijven.

Delfzijl, Eemshotel

We hebben een heerlijke wandeling van vier kilometer naar een nabijgelegen dorpje over en langs een dijk gemaakt. Ergens en route zei hij: ‘We hebben het toch heel dikwijls fijn.’

Annie Schmidt sprak in een interview met Bibeb over Peter en zei dat vrouwen nu ook eens een keer iets hebben om naar te kijken.

In de auto vochten we om een krant, die in proppen papier veranderde. ‘Je brengt mij toch wel durf bij,’ zei Peter.

20 december 1968

H. Hansen komt in de Volkskrant nog eens terug op De Verraders. Eenmaal mij en mijn werk in Dag in Dag uit belachelijk maken was kennelijk onvoldoende. Waarschijnlijk had hij op 12 december nog geen letter gelezen en heeft hij het boek nu uit. Er zijn ook kletsverhalen verschenen in het Parool van J. de G. en in het Vrije Volk van Paul van 't Veer, die in de kop zette: willem oltmans was geen verrader, maar verklikker.’ Op 15 november schreef P. van Gastel een veel neutraler stuk in de Nieuwe Rotterdamse Courant. ‘Hoeveel er waar is van het verhaal (van Oltmans) is moeilijk te zeggen; een gedeelte zonder twijfel, een ander deel vermeldt vertrouwelijke gesprekken waarop geen controle mogelijk is,’ aldus Van Gastel.

Ontmoette Hans van Mierlo en journalist Henk Leffelaar in Americain en probeerde hen in De Verraders te interesseren.

21 december 1968

Groningen

We logeerden in motel Terminus. We kwamen gisteravond heel laat thuis en er ontvouwde zich een vervelend gesprek. Hij benadrukte van een andere generatie te zijn en tussen andere rottigheid te zijn opgegroeid. Ik ging er tegenin en zei dat eerlijkheid van gevoelens en handelen nauwelijks iets met leeftijd had te maken. De stemverheffingen namen toe. Hij stond sinaasappelen en citroenen uit te persen en het sap in een glas te gieten. De ruzie liep steeds hoger op en terwijl ik op bed lag gooide

[p. 80]

hij onverwacht in razernij een vol glas geperste vruchten naar mijn hoofd. Ik dook op tijd weg en het glas spatte in duizend stukken tegen de motelmuur. Ik was dermate buiten mezelf dat ik hem eruit smeet. Hield ook weer eens allerlei cadeautjes, die ik hem had gegeven - zelfs zijn laarzen - achter en keerde zijn tas om te zien of er nog iets in zat wat van mij afkomstig was.¹¹⁰ Hij ging om 03.00 uur de straat op. Het regende. Ik reed hem in de auto achterna. We reden rond en lagen tenslotte om 04.00 uur toch nog in bed. Bij het slapen gaan zei hij: ‘Sorry, ik was mezelf niet meer’ en we gaven elkaar een zoen.

Ik herinner me dat Peter gisteren aan mam vroeg of zij trots was dat mijn boek nu was uitgekomen. Mijn moeder antwoordde: ‘Ik moet het eerst nog lezen.’ Typisch iets voor haar.¹¹¹

110 Ik walg van mezelf om dit achtentwintig jaar later terug te lezen.

111 Ik denk niet dat mijn moeder De Verraders ooit heeft gelezen. Althans zij sprak er nooit een woord over.

22 december 1968

Op 12 december is Rory Kennedy geboren, het elfde kind van senator Robert Kennedy. Zijn vrouw bracht de zeven dagen oude baby naar het graf op Arlington. Hoe werkt zoiets in Ethel Kennedy's mind?

Peter beloofde Philip Nasta de kerstdag bij hem door te brengen. Ik was ontzettend teleurgesteld. ‘Je bent jaloers dat ik voor die ene dag naar Oostelbeers ga,’ zei hij.¹¹² Hij las mijn dagboek van gisteren en merkte bij de passage over het slapen gaan op: ‘Ik had je geen zoen willen geven.’

112 Hier had hij totaal gelijk in. Dat zag ik toen niet in.

23 december 1968

Er zijn de afgelopen week weer eens 222 Amerikaanse soldaten in Vietnam gesneuveld en 1199 gewond, wat het totaal aantal omgekomen Amerikaanse militairen op maar liefst 30.279 brengt. Kan er met mijn verstand niet bij.

24 december 1968

We spraken over afstanden tussen mensen. Ik vertelde dat ik wel eens in zijn dagboek had gespiekt zonder het echt te lezen.¹¹³ ‘Dat wil ik niet,’ zei hij. ‘Ik schrijf het uitsluitend voor mezelf en niemand anders. Zelfs als ik een lover had zou ik het voor mezelf schrijven. Ik lees jouw dagboek alleen maar omdat je zegt het prettig te vinden wanneer ik het lees.’ We spraken af van nu af aan elkaars dagboeken niet meer te lezen.

113 Ik denk dat je dergelijke dingen alleen doet in een toestand van verliefdheid en extreme jaloezie.

[p. 81]

Kerstmis 1968

Huis ter Heide

Het huis wordt als gewoonlijk door broer Theo die met Nellie uit Zwitserland is gekomen gemonopoliseerd. Ik wilde Rachmaninov spelen, maar het kijken naar een film over astronauten ging dus voor. Het kerstdiner met de familie in de Dijnselhoek ging aan me voorbij. Mam zag er in de bontcape van grootmama Poslavsky perfect uit. Ik vroeg haar waarom zij geen juwelen meer droeg. ‘Omdat ze niet meer passen.’

‘U kunt ze toch laten verwijden?’

‘Dat mocht niet van je vader, dat was tjilaka.’¹¹⁴ Waarom begon ik hierover? Had ik haar weer onderschat? Waarom doe ik zo iets? Ervaarde zij mijn vraag als onaangenaam? Het liefste had ik tegen haar willen zeggen: ‘U ziet er van iedereen verreweg het fijnste uit.’ Stel je voor dat ik ooit zoiets tegen mam zou zeggen!

We zaten tot 01.30 uur te praten en zij werd erg bleek, wat me ontzettend verontrustte.

Theo zei dat hij zich niet kon voorstellen dat ik Man en Muis nu achtendertigmaal had gezien, ‘just because you like a guy’. Dow Chemicals interesseerde hem absoluut niets en wanneer hem vijfduizend gulden per maand zou worden betaald zou hij net zo lief olifantenoppasser in een natuurreservaat willen worden. Van hem mochten ze Dow Chemicals opblazen.

114 Brengt ongeluk: mijn vader, op Java opgegroeid, zat vol met Javaans bijgeloof. Van de baboes geleerd.

26 december 1968

Vanmorgen speelde ik Rachmaninov en brandde later twee kaarsen. Dit was de zuivering, die ik nodig had na een nieuwe rampnacht.

Jean Piagets derde kind was een zoon. Hij zegt met hem de meeste experimenten te hebben uitgevoerd. Piaget: ‘l'Intelligence: c'est la capacité d'adaptation à des situations nouvelles.’ Ton Lemaire¹¹⁵ wijdt uit over de hand als bemiddelaar tussen hem en de ander. Ik heb dit nooit eerder gelezen en beseft. ‘De hand is de eigenlijke maat van de mens, want zij meet de onoverbrugbare afstand die haar van het geluk scheidt (...). De hand is het eigenlijke orgaan van de liefkozing (...) waar de plaats van de liefkozing oorspronkelijk is gevestigd. Het ongeluk van de hand is het ongeluk van het bewustzijn(...).’

115 Ton Lemaire, De Tederheid, Ambo 1968.

[p. 82]

27 december 1968

Twee lieve brieven van Richard Thieuliette. De eerste was geschreven op 3 december maar was in portefeuille gehouden. Hij werkt niet meer in de winkel Dernier Cri en heeft angst voor de toekomst. Hij herhaalt acteur te willen worden en deze keer moet en zal hij slagen. Hij indict: ‘Willem, je t'aime très, très fort. Je t'embrasse, Richard. Regards to Peter.’ De tweede brief is van 15 december. ‘Je me sens si proche, je sais où je veux aller mais je ne sais pas comment. Je n'arrive plus à dormir la nuit tant je pense. Ecris-moi.¹¹⁶

Nog nooit ontmoette ik Gerard Croiset in Americain, maar vanmiddag gebeurde het. Hij was samen met een kleindochter Gerda uit Harmelen. Hij benadrukte dat de ontmoeting niet toevallig was. Ik vertelde dat ik een dieptepunt in mijn leven had bereikt. Hij keek op een kalender en zei: ‘Maak je maar niet bezorgd, het komt dinsdag allemaal in orde.’ Hij was bereid om maandagmiddag om 16.00 uur met Peter te praten. Hij wilde naar Carré, maar gaat nu in plaats daarvan vanavond naar Man en Muis.

Indrawan Murti Murman zei dat er in Amsterdam-Noord drive-inwoningen te koop waren. Croiset zei onmiddellijk: ‘doen.’ Broer Theo zei bereid te zijn het huis voor me aan te kopen. Dat verraste me zeer.

116 In 1990 woont Richard met zijn vriend Raoul in Parijs en doceert Sanskriet aan de Sorbonne.

29 december 1968

Ontmoette A.V.F. van der Gouw in Indrapura in Den Haag. Wie de man precies is weet ik eigenlijk niet, maar zowel Wim Klinkenberg als P.R. van Amelrooij vonden dat ik hem moest ontmoeten. Hij vond De Verraders een belangrijk boek. Hij las het trouwens reeds toen ik een eerdere versie bij Polak & Van Gennep had aangeboden. Hij dacht dat Henk Hofland nooit een letter over mijn boek in het Algemeen Handelsblad zou schrijven. Dit verwonderde me. Waarom zei hij dit zo stellig?¹¹⁷ Werner Verrips was door mannetjes van R. Zwolsman vermoord. Hij noemde de namen van Gerritse en Ellinga. Een voormalig lid van de staf van prins Bernhard, Cas de Graaf, had mijn uitgever P.R. van Amelrooij gedreigd dood te zullen schieten. Dat had Verrips, als medewerker van Paul Rijkens, mij trouwens ook geflikt, dus een dergelijke mededeling verwonderde me niet meer.

117 Hij zou gelijk krijgen. Hofland zwijgt mijn werk in 1990 nog altijd opzettelijk dood.

[p. 83]

Volgens Van der Gouw had een andere obscure vriend van de prins, Joseph H. Retinger, medeorganisator van de befaamde Bilderberg-conferenties, geholpen W. Sikorski bij Gibraltar om zeep te brengen. Hij bubbelde van pikante details over De Spiegel, die zou worden opgekocht door de Spaarnestad, en De Quay.¹¹⁸ Prins Bernhard zou maarschalk Pétain na de val van Frankrijk hebben bezocht en mevrouw Van Delden van de Amerikaanse ambassade in Den Haag werkte al jaren voor de cia. Ik nam zijn onthullingen voor kennisgeving aan, maar begreep dat ik dergelijke sensationele uitspraken niet zonder nader onderzoek kan publiceren.

118 Het weekblad De Spiegel zou inderdaad in 1970 ophouden te bestaan.

30 december 1968

Gerard Croiset zegt - en dat heeft hij eigenlijk steeds gedaan - dat Sukarno het land moet verlaten. ‘Maar hij wil natuurlijk liever in Indonesië dan in het buitenland sterven. Ik ben echter bang dat ze hem kapot zullen maken. Er zijn namelijk nog sterke pro-Sukarno revolutionaire krachten in dat land en op die manier hebben ze een bliksemafleider.’

Mijn verwarring over Peter duurt voort. Ik telefoneerde met Richard in New York, die hoopt dat ik snel terug zal komen. Croiset waarschuwde: ‘Wees geen loops hondje, hij is geen levenspartner voor je. Het komt heus wel goed, want je gaat alles anders zien.’ Eigenlijk gaat een mens niet dood op het moment dat hij zijn laatste adem uitblaast. We sterven stap voor stap tijdens het leven zelf, geleidelijk maar zeker. Het zijn echt niet alleen de kiezen, die op je 43ste beginnen uit te vallen om de algehele afbraak in te luiden. Mensen verschrompelen zonder dat zij het eigenlijk merken, in de zin van het een voor een loslaten van waarden, waar we eens rotsvast in geloofden. We verpieteren niet alleen fysiek, maar vooral ook mentaal. De meeste mensen zijn al lang ‘dood’ voor zij lichamelijk of klinisch dood worden verklaard. Wat een drama.

Zou Peter zoals afgesproken naar Gerard Croiset gaan?

31 december 1968

Peter is zonder te waarschuwen en de afspraak af te zeggen niet bij Croiset in Utrecht geweest. Hij verklaarde dit wegblijven aldus: ‘Ik ben gewoon op dit moment niet rustig genoeg voor een dergelijk gesprek.’ Trouwens, de avond dat Croiset in de zaal had gezeten had hij dermate recht door Peter heen gekeken dat Peter nu vertelde zich nog nooit zo naakt op de Bühne te hebben gevoeld als die avond.

[p. 84]

1 januari 1969

Huis ter Heide

Mam is bij haar zuster in Wassenaar. Ik voel me ontzettend alleen in de bungalow. Santo belde om bij hem in West-Duitsland te komen. Ik breng het niet op. Er kwam maar een ander telefoongesprek deze oudejaarsnacht binnen. Het was Croiset, die over zijn stoelenproef in Denver, Colorado wilde spreken. De beste methode is om te doen of het een dag is als alle andere. Bracht een bezoek aan oud-ambassadeur dr. Zairin Zain en Emily. We spraken een paar uur. Hij gaf een aantal aanvullende informaties over Werner Verrips. Ze zullen worden verwerkt.¹¹⁹ In Amsterdam kwam ik Peter met Philip Nasta tegen.

Trieste jaarovergang.

119 Vind er helaas geen letter van terug, wat jammer is.

2 januari 1969

Lang gesprek met Erik van der Leeden. ‘Heb ik het juist dat jullie fijne perioden steeds langer worden?’ Hij vond de show wel aardig, ‘maar zelfs al had ik zo'n body als Peter, dan zou ik me nog generen om zo op het podium te staan. Hij is wel van het ene in het andere uiterste gevallen. Vorig jaar gaf hij nog een klamme hand. Nu staat hij in zijn blootje op het toneel.’ Hij vindt Croiset ergens oneerlijk en verdenkt hem ervan Peter en mij uit elkaar te willen drijven.

3 januari 1969

Richard Nixon is bezig zijn regering samen te stellen. William Rogers wordt de 55ste minister van Buitenlandse Zaken, Melvin Laird krijgt Defensie, John Mitchell Justitie en het moet worden gezegd: hij heeft meestal heavy weights aangetrokken. De Brookings Institution heeft een studie van 620 pagina's geschreven, Agenda for the Nation, waar ook Harvard-professor Henry Kissinger aan meewerkte. Ik wil weten wat ze aan Vietnam gaan doen. lbj zette dus de bombardementen stop en de onderhandelingen in Parijs slepen zich voort.

John Steinbeck (66) is overleden. Hij omschreef Amerika eens als: ‘this monster of a land, this mightiest of nations, this spawn of the future, turns out to be the macrocosm of microcosm.’ Hij schreef zestien romans, waarvan The Grapes of Wrath het bekendst werd. Ik houd niet van verzonnen verhalen en de spreekwoordelijke dikke duim. Wat ik wel zou willen lezen is zijn trip door Rusland in dagboekvorm.¹²⁰ Edmund Wilson be-

120 Toen ik in 1971 naar Moskou reisde kreeg ik van broer Theo A Russian Journal met foto's van Robert Capra, Bantam 1970.

[p. 85]

schreef Steinbecks psyche eens als volgt: ‘There remains behind the journalism, the theatricalism and the tricks, a mind which does seem first-rate in its unpanicky scrutiny of life.’¹²¹

121 Time Magazine, 27 december 1968.

4 januari 1969

Gisteren zette Peter rustig en kalm uiteen waarom hij de kerstdagen met Philip Nasta had doorgebracht. ‘Ik wilde hem bewijzen dat ik jou moreel en materieel niet nodig had om sterk te zijn. Dit gelooft hij nu ook. Ik voel me nu ook sterk en zelfstandig en woon voor het eerst alleen aan het Thorbeckeplein. Philip is handig en creatief en heeft mijn kamer helemaal leefbaar gemaakt. Je staart je te veel blind op de tijd die ik nu met hem doorbreng. Ik geef Philip nog steeds mijn liefde en dat vind ik erg rot voor jou. Je moet er kennelijk doorheen. Ik wil trouwens voortaan de weekends voor Philip houden.’ Hij zei ook te genieten van Lemaires Tederheid.

Ontmoette Gerard Croiset samen met professor W.H.C. Tenhaeff. ‘Je ziet er uitstekend uit,’ aldus de professor. ‘Ja, als oude lappen,’ zei Gerard meesmuilend. Ik vroeg of Croisets paranormale onderzoek door wensgedachten van de omgeving kon worden beïnvloed. Tenhaeff bevestigde dit en gaf een aantal voorbeelden. Dit gebeurde meestal niet in de persoonlijke sfeer. Croiset bleef eerst stil en liet de professor spreken, maar hij was geïrriteerd dat de nts-ploeg, zoals afgesproken, er niet was. ‘Het is slordigheid, geen kwade wil,’ merkte hij op na heen en weer gelopen te hebben. Daarna ging hij zitten en begon van het ene op het andere moment over Peter. Hij wist natuurlijk waar mijn gedachten werkelijk waren.

Croiset: ‘Peter heb ik eerst gezien als een jongen rein van geest, althans voorzover dit menselijk mogelijk is. De tweede keer dat ik hem zag vond ik dit al een stuk minder. Daarna heb ik hem dus bloot op het toneel zien staan en ik vond het walgelijk. Hij wordt door die Amerikaanse vriend (Philip Nasta) totaal ontwricht. Peter wil die man ook niet kwijt, want hij kiest nu eenmaal de gemakkelijkste weg, want die andere weg zou veel te veel moeite kosten. En dat vond ik jammer van jou. Je bent een groot mens en daar mag je gerust zelf bij zitten. Jij bent iemand van importantie en die jongen is het niet waard, vooral omdat je hem als een loops hondje achternaloopt. Dat vond ik jammer.’ Nu zweeg Tenhaeff. Ik was perplex. Dat zag Croiset en hij zei dat Peter gedurende het afgelopen jaar geestelijk ontwricht was geraakt. Had ik tot die destabilisatie bijgedragen?

[p. 86]

Het moest wel. Peter zei immers steeds: ‘Jij wekt al die agressie in me op.’ Croiset herhaalde dat Philip Nasta de oorzaak was. Ik geloofde dit niet helemaal en voel me eveneens schuldig.

Croiset wilde het onderwerp laten vallen om zich op de komende stoelenproef met Denver, Colorado te concentreren. Hij zou ditmaal op afstand voorspellen wie er op een bepaalde dag op een stoel in de zaal zou komen te zitten. Omdat de nts-ploeg verstek liet gaan namen we zijn proef op geluidsband op. Hij zag een juffrouw met donker haar in een donker mantelpak die een hand gaf aan een andere vrouw met lang blond haar bij het binnenkomen in de zaal in Denver. Hij ging over de donkere vrouw verder. Ik dacht eigenlijk: Philip is donker, Peter is blond. Wat ziet hij? Daarna zag hij hoe de donkere dame een object langs haar hoofd gesmeten kreeg dat door het raam naar buiten vloog. Hij zag een hoeveelheid scherven en dacht aan een bomscherf. Daarna zag Croiset de donkere vrouw op een bank liggen. Zij kronkelde als een slang, ‘maar symbolisch’. Toen hij was uitgesproken zei ik tegen Croiset en Tenhaeff dat ik dacht dat de proef was mislukt. Ik vertelde wat er in Groningen tussen Peter en mij was gebeurd, inbegrepen het glas orange juice dat tegen de muur was gekwakt en in duizend scherven brak. Croiset was teleurgesteld, maar begreep dat mijn emoties over Peter door hun intensiteit en kracht de fameuze Croiset-‘radar’ totaal hadden overstemd. Mijn geest had als krachtige stoorzender gewerkt. Tenhaeff: ‘Overigens een fijn experiment, maar jammer.’ Ik was triest, ook voor Croiset. Alles staat nu op tape, ook wat Croiset over Peter heeft gezegd.

5 januari 1969

Neem bea-vlucht 429 naar Londen voor de televisieopname met Peter Dawney. Anthony Dake had eerst nog alles in het werk gesteld om roet in het eten te gooien, maar Harry Hagedorn had hem overruled, ongetwijfeld wetende dat Carel Enkelaar wilde dat ik voor de nts bleef werken.

Belde Croiset vanaf Schiphol. ‘Wim, je moet je emoties meer de baas worden. Je kunt zo niet doorgaan.’ Ik heb hem nu maar ter verdediging van Peters gedrag ook verteld dat Philip Nasta al een aantal keren met zelfmoord had gedreigd en dat Peter (23) daar ernstig rekening mee hield.

Harry reist mee en heeft eigenlijk maar een standaardonderwerp, althans met mij en dat is homoseksualiteit. Zijn conversatie concentreert zich op details van affaires. We gingen samen naar een Londense sauna. Ik was na dertig minuten compleet doorgeblazen. Ik wilde de betreffende jongen zelfs mee uit di-

[p. 87]

neren vragen, maar het gouden kettinkje om zijn enkel deed mij er vanaf zien.

Gerard Croiset kan duizendmaal zeggen dat Peter mijn affectie niet waard zou zijn, maar wat weet hij er eigenlijk van? Hij blijft gekant tegen relaties tussen jongens.

John Bishop, de journalist en commentator, schreef The Day Kennedy Was Shot,¹²² bestaande uit maar liefst 713 pagina's. Het bevat zeventien hoofdstukken, over alles wat er op 22 november 1963 in Dallas tussen 07.00 uur en 23.00 uur is gebeurd. Bishop schrijft zijn ‘studie’ vanuit het uitgangspunt dat Lee Harvey Oswald in zijn eentje en op eigen houtje jfk vermoordde. Om die reden bijvoorbeeld komen George en Jeanne de Mohrenschildt dan ook niet in zijn boek voor. Zij waren de twee intiemste vrienden van Lee en Marina. Wie waren beter op de hoogte van Oswalds brein dan zij? Ik heb het boek van Bishop gekocht en ingekeken, maar het heeft geen zin het te lezen. Geen wonder dat Jacqueline Kennedy meewerkte aan een soortgelijke studie door William Manchester (The Death of a President) die niet a priori een standpunt ten gunste van de Warren-Commission innam, toen hij aan zijn studie begon.

Psychiater Karl Menninger heeft dezer dagen in een nieuw boek¹²³ opnieuw benadrukt dat bij de beoordeling van misdaad feiten en getallen uitermate misleidend kunnen zijn. Bijvoorbeeld de helft van alle misdaden in Amerika wordt niet gemeld. Van de binnengekomen informatie over misdaden wordt zevenenzeventig procent nooit opgelost. Menninger bepleit dat het begin van alle wijsheid bij het oplossen van misdaad is to understand the criminals' mind. De reden dat ik mij bij de moord op jfk juist op George de Mohrenschildt heb geconcentreerd is steeds geweest meer te weten te komen over Oswald, omdat ze tenslotte heel nauw met elkaar omgingen.

122 Funk & Wagnalls Publishers, New York 1968.

123 The Crime of Punishment, Viking Press, New York 1968, 305 pagina's.

6 januari 1969

Londen, Europa Hotel

We filmden Peter Dawney voor de nts. Harry coachte me geduldig, ook in de techniek van vragen stellen.

Broer Theo heeft makelaar Jacobus Recourt meegedeeld dat hij het pand Amerbos 205 dat in Amsterdam-Noord in aanbouw is wil kopen. Het is een drive-in van drie verdiepingen met een garage en kleine tuin. Ik wil er met Peter gaan wonen. Ik zie dat Charles de Gaulle op nieuwjaarsdag heeft gezegd:

[p. 88]

‘Le mal du siècle, qui est celui des âmes, nous pouvons y remédier (...).’ Wanneer hij met de ziel de ‘ziekte van de mind’ bedoelt ben ik het met hem eens. Maar of bijsturen en genezen zo gemakkelijk zullen gaan, betwijfel ik.

Peter en Philip zijn naar Sweet Charity geweest. Soms denk ik dat ik droom dat we nu zo tegenover elkaar staan, dus zo ver van elkaar af. Toch ben ik ergens inwendig rustig over Peter, een soort niet te verklaren zekerheid dat ‘alles sal reg kom,’ zoals mam dit kan zeggen.

9 januari 1969

Huis ter Heide

Blijf triest. Waar zou hij zijn?

In de Nieuwe Revu van 4 januari staat een reportage in kleur over Man en Muis met Peter op de fiets en Conny Stuart in het bijwagentje. Peter heet ‘een halfblote spierenman.’ Dat is natuurlijk ook alles wat ze van hem ‘zien’.

10 januari 1969

De dagen tikken weg. De 19de moet ik terug naar New York. Erik voelt zich op de een of andere manier op zijn pik getrapt. Hij schrijft een briefje zonder aanhef: ‘Je begint hoe langer hoe scherper te reageren (...), sommige dingen zie je echt te makkelijk, andere te moeilijk (...). Als je zo schrijft, schrijf dan maar liever niet.’ Ik weet niet waar hij het over heeft.

Sartre zegt in Elseviers,¹²⁴ ‘dat liefde altijd moet mislukken omdat je een ander niet in zijn vrijheid kunt bezitten.’ Waarom wordt dát niet op de lagere school geleerd in plaats van ‘de prins en prinses leefden samen eeuwig gelukkig.’ We krijgen onzin in onze hoofden gestampt in plaats van werkelijkheid.¹²⁵ In ieder geval meent Peter dat liefde met Philip en vriendschap met mij in zijn leven moeten kunnen coëxisteren. ‘Ik vind het zelfs fijn wanneer je in zekere zin op mij gericht zou zijn, maar niet totaal,’ zei Peter. Dat is dus wat Sartre bedoelt.

124 Elseviers, 11 januari 1969.

125 Deze laatste twee zinnen heb ik feitelijk in 1990 bijgevoegd, maar deze later gevormde mening vond o.a. hier haar oorsprong.

11 januari 1969

Was bij Erik in Zaandam. Hij zei dat toen Loet Kilian ging trouwen, ik rot tegen hem had gedaan. We reden naar Delft. ‘I am speechless,’ zei Erik. ‘Wanneer je zo triest bent weet ik dat ik niets kan zeggen.’

Wim Klinkenberg sprak met Henk Hofland over De Verraders.

[p. 89]

Henk had in hoge mate aarzelend gereageerd. Hij zei op de tweede druk te willen wachten. Idioot. Willem Brugsma heeft over mijn boek gezegd: ‘Wat moet ik met die rotzooi.’ Maar Han Lammers zei tegen Wim dat hij het wilde lezen.

Was even in Huis ter Heide. Er werd een strijkkwartet gespeeld. Mam stond te zwaaien voor de balkondeuren toen ik wegreed, wat me raakte.

‘Het denken moet leren dansen.’ - Nietzsche

12 januari 1969

‘De mens moet zich reinigen door zich los te maken van het lichaam. En dat niet alleen omdat het lichamelijke de zetel van de lagere begeerten zou zijn, maar de reiniging verkrijgt hier een kennistheoretische uitwerking: ook de zintuiglijke waarneming betekent een beperking voor de ziel en houdt haar van de waarheid af (...).’ - Plato

Ging naar sauna Athletic en vond een Chinees-Indonesische jongen. Masturbeerde bovenop hem liggend en kreeg prompt een huilbui. Hij wilde mij zoenen als troost. Toen hij weg was voelde ik me pas echt verdrietig.

Van Peursen noemt het psychische ‘het hoogste product van de materie.’¹²⁶ Dat is natuurlijk zo. Feuerbach noemt idealisme in de kern van de zaak ‘ik-eenzaamheid: tot echt denken behoren twee personen (...), liefde is het elementaire contact en het enige overtuigende bewijs van het bestaan der werkelijkheid.’¹²⁷

126 Prof. dr. C.A. van Peursen, Lichaam-ziel-geest, Buleveld, Utrecht.

127 Noteerde niet waar Feuerbach dit zei.

15 januari 1969

Eindelijk naar het graf van vader geweest met seringen, er waren geen rozen.

Peter was in Americain gisteravond. Hij zag me, maar liep door. Ik stevende dus met honderd procent inwendige kracht en overtuiging op hem af. Hij wilde dat ik naar hem toe kwam, verduidelijkte hij. We gingen naar de Cave.

Lunchte gezellig met mam in de Lage Vuursche. Zij wilde me een acf-aandeel geven als aanbetaling voor het huis en zou de beide broers ook aandelen geven.

Ontmoette ook Frits van Eeden, die me met zijn beeldhouwersarmen krachtig omhelsde en een zoen op mijn mond gaf. ‘Je ogen zijn vreemd en onzeker,’ zei hij, ‘het is maar goed dat

[p. 90]

je eerst naar Amerika gaat.’ We aten samen. Later: ‘Ga maar gauw naar Richard. Zal je voorzichtig rijden?’

Plato noemde het lichaam ‘het beeld van de ziel.’ Wittgenstein zei: ‘Het menselijke lichaam is het beste beeld van de menselijke ziel.’ Van Peursen: ‘Geest is het geheim van de mens, waar geen beslag op is te leggen.’ Ik zei tegen Peter dat Van Peursen me toch niet beviel. ‘Is hij soms koud?’ vroeg hij. Hij vond bovendien dat ik veel te weinig in Tederheid van Lemaire had aangestreept.

16 januari 1969

Een ontmoeting van drie uur met Emile van Konijnenburg wat gelukkig als vanouds was.¹²⁸

De dood. Alles eindigt, behalve misschien het universum. De relatie van mijn ouders werd na vijfenveertig jaar met de dood van mijn vader afgebroken. Dit had ook na een maand, een jaar of tien jaar kunnen gebeuren. De relatie met Peter had een maand, een jaar of tien jaar kunnen duren.¹²⁹ De relatie met Peter is niet verbroken door de dood of het noodlot, maar door de gecompliceerdheid van het leven en de omstandigheden die ermee verbonden zijn. Maar een einde aan onze relatie zou in ieder geval gekomen zijn. Is dit nu het doel, de betekenis, de reden van een relatie, van het leven, om te genieten van een relatie zolang als deze standhoudt, tot de uiteindelijke breuk of het noodlottige einde sowieso komt? Wat is het verschil tussen een dag, een maand, een jaar, of tien jaar op de eeuwigheid? Wat is het verschil te sterven met een glimlach op je gezicht, met zachtheid van de herinnering aan de belevenis van genot op je smoel, of met een gezicht van eenzaamheid, verlatenheid, ernst en walging? De breuk komt toch. Het einde is onvermijdelijk. Het noodlot proberen auszuradieren door een levenswandel van tijdelijk genot van samenzijn, het uitleven van liefdesverhoudingen, het blijven allemaal verwarde, misleidende lapmiddelen teneinde de onontkoombare leegte tijdelijk op te vullen, te verbloemen en proberen weg te denken

128 Kan me wel voor mijn kop schieten dat ik er absoluut geen letter over noteerde. Dat moet een belangrijke ontmoeting zijn geweest, ook t.a.v. Sukarno. Mijn hoofd stond helaas alleen naar Peter. Ben genoodzaakt tientallen pagina's van eentonig zelfbeklag over te slaan.

129 Deze duurt in 1990, drieëntwintig jaar later, voort.

17 januari 1969

Mam vertelde dat tante Jetty De Verraders niet kocht, omdat zij absoluut niet in politiek is geïnteresseerd. Ik weet dat mam er

[p. 91]

zelfs niet inkijkt. Toch jammer. Onnodig twee ‘klanten’ minder.

‘Toen ik hoorde dat er een bodybuilder mee zou doen,’ aldus Elsje de Wijn in het Parool, ‘dacht ik eerst, o jé.’¹³⁰ Maar Peter van de Wouw is een erg aardige jongen. Een ex-onderwijzer geloof ik, die heus gevoel heeft voor ritme en die als hij even tijd heeft, psychologie studeert. Moeilijke boeken waarin hij alinea's aanstreept. Echt geen nep.’ Dat was dus waar. Ik heb Elsje steeds de aardigste van het hele stel gevonden.¹³¹

In Parijs is eindelijk het gevecht over de vorm van de tafel voor de vredesonderhandelingen in Vietnam opgelost. De Herald Tribune brengt het grote nieuws maar liefst in een zeskolomskop.¹³² Gisteren werd nog bekend gemaakt dat het aantal gewonden in Vietnam thans de 100.000 had overschreden, en waarachtig: de heren in de striped suits kibbelden tien weken over drie tafels, te weten een ronde tafel en twee rechthoekige tafels. Averell Harriman leidde de Amerikaanse delegatie. Minister van Buitenlandse Zaken Tran Chanh Tanh verklaarde in Saigon dat de tafelkwestie ‘een overwinning’ was voor Saigon, omdat nu ‘het tweezijdige karakter van de te voeren onderhandelingen volkomen tot zijn recht zou komen.’ In zeven uur timmerden de Franse werklieden in hotel Majestic te Parijs de gevraagde meubelstukken in elkaar. Niemand heeft zich nog afgevraagd hoeveel mensenlevens aan beide zijden van het front in Vietnam verloren zijn gegaan tijdens dit zeventig dagen durende geharrewar over de te gebruiken tafels. De wereld anno 1969!

Prins Bernhard en prinses Irene de Bourbon Parma zijn in Hamburg een proces begonnen tegen het weekblad Neue Welt am Sonnabend wegens de aantasting van eer en goede naam. Het geschil gaat over de zotte mededeling dat Irene al in verwachting zou zijn geweest nog voor zij met prins Carel Hugo in het huwelijk trad. Het sop lijkt de kool niet waard. Het smartengeld zal naar het Rode Kruis in Genève gaan.

Intussen is, eveneens bij P.R. van Amelrooij, A.V.F. van der Gouws Alias Teixeira -deel 2A verschenen. De critici zullen wel zeggen dat er veel oncontroleerbare feiten in staan.

130 Peter is absoluut geen bodybuilder en nooit geweest; hij heeft een mooi lijf en heeft de lijnen ervan door de jaren heen met oefeningen bijgehouden. That's all.

131 Het Parool, 17 januari 1969.

132 New York Herald Tribune, 17 januari 1969.

[p. 92]

19 januari 1969

Amsterdam-New York, panam- flight 75

Philip kan gerust zijn dat ik ben opgekrast. Erik bracht me trouw naar Schiphol. Ik zei trouwens tegen hem dat, wat ik van zijn relatie met Helga had gezien, ik onnatuurlijker vond dan mijn relatie met Peter.

Een journalist van De Telegraaf heeft tegen Wim Klinkenberg gezegd niet te begrijpen dat de nts ‘een zwerver als Oltmans’ een gesprek met Peter Dawney in Londen liet houden. Het werd uitgezonden, maar ná een reportage over een pluimveetentoonstelling in Den Bosch. Croiset vond dat het op die manier nergens op leek en Enkelaar had iets dergelijks tegen hem gezegd. De nts-sabotage tegen mijn werk zal nooit ophouden. Ik lees een boekje van Simone de Beauvoir over De Zachte Dood van haar moeder, die aan kanker overleed. Het grijpt me zeer aan. Soms bekruipt me het gevoel zelf dood te willen gaan. Voor Peter zou ik kunnen en willen leven, maar alleen blijven dat wil ik niet en dat kan ik niet.¹³³

Ben een carnet voor Peter begonnen. Vond tenslotte de juiste woorden om mam te schrijven.

133 Het is, sedert ik dit eenendertig jaar geleden geschreven heb, uitstekend gelukt.