Memoires 1967-1968

[p. 306]

Huis ter Heide

14 mei 1968

Mao Tse tung is tegen onderhandelingen in Parijs tussen Amerika en Noord-Vietnam. Bij één aanval nabij Kham Duc zijn vier Amerikaanse toestellen, waaronder twee viermotorige C-130's, die Zuid-Vietnamese militairen aanvoerden en vijf gevechtshelikopters neergeschoten. Alsof het niet de hoogste tijd is dat er gepraat wordt.

15 mei 1968

De eerste gesprekken tussen Hanoi en Washington hebben in Hotel Majestic aan de Avenue Kléber plaats gehad. Harriman leidt de Amerikaanse delegatie; Xuan Thuy de Noord-Vietnamese. Het spektakel is begonnen met een lawine van wederzijdse beschuldigingen.

Professor W.F. Wertheim zond een kopie van twee in Indonesië verschenen pagina's (pagina 3 en 4) uit het blad Selecta, waarbij een door mij op 4 mei 1967 aan Bungkarno geschreven brief in haar geheel werd afgedrukt, met ernaast de Indonesische vertaling. Zover is het dus in Suharto's Indonesië nu gekomen dat de post bestemd voor president Sukarno wordt onderschept en aan de pers uitgespeeld om gepubliceerd te worden. Het opent eigenlijk de weg naar een rechtszaak. Maar hoe dat in Jakarta te beginnen?¹⁹²

Wanneer ik die brief, nu meer dan 20 jaar later overlees, sta ik eigenlijk nog steeds achter de inhoud. Wanneer ik had geweten dat de Suharto-kliek brieven aan het voormalige staatshoofd niet alleen achterover drukte, maar ook zou publiceren, zou ik vrienden als Sutikno en Lamidjono in bescherming hebben genomen. Maar de essentie van mijn standpunten is nog steeds geldend en to the point. Onlangs, in december 1989, lunchte ik met oud-ambassadeur Sukrisno (1961-1964, in Boekarest en 1964-1966 in Hanoi). Hij is in het bezit gekomen van de documenten die aantonen dat Adam Malik, ieder gesprek met president Sukarno, aan de cia doorgaf. De vraag is alleen: waarom heeft de inlichtingendienst,

192 Dit had geen enkele zin om zelfs maar te overwegen.

[p. 307]

die over Bungkarno waakte, juist deze brief naar de pers gespeeld? Men wilde mij verdacht maken of voor leugenaar zetten, maar een dergelijk handelen bewijst slechts de domheid van deze mensen, want zelfs in 1990 heeft de inhoud van mijn brief haar geldigheid behouden.

16 mei 1968

Eindhoven

Omdat mijn moeder met haar zuster bij mijn broer Theo en zijn vrouw in Zwitserland is, logeer ik voor de gezelligheid bij mijn oude vrienden Enk en Nettie Feldhaus van Ham. Netti studeert ‘dag-en-nacht’ piano, omdat zij weer samen speelt met de pianist - en haar vroegere leermeester - Marinus Flipse. ‘Almost everybody considers himself capable of thinking. (...) Man simply invented God in order not to kill himself. (...) Like Nietzsche, the most famous of God's assassins.’ Albert Camus. Gisteren, terwijl Peter de auto bestuurde, herinnerde ik aan het feit dat we elkaar over drie dagen één jaar geleden ontmoetten. ‘Ik voelde toen het belang van onze komende relatie.’

‘Ja,’ antwoordde Peter, ‘maar ik geloof je niet, omdat het meestal net zo is als met romans, die achteraf een geheel andere interpretatie, uiteenzetting krijgen, heel anders dan de auteur ooit heeft bedoeld.’

Eigenlijk is mijn leven absurd. Wanneer Peter mij lief naar Schiphol brengt, en hij in de bus terug naar de stad een Japanse nicht ontmoet, met wie hij mee gaat. Of wanneer we in Hotel Unique logeren, en ik in een andere kamer moet slapen, omdat hij twee Belgische nichten ontmoette en er eerst een trio moet worden gemaakt. En nu zit ik dan hier met mijn goede gedrag en mijn opgekropte zuiverste-liefde-in-de-wereld-gevoelens! ‘(...) But crushing truths perish from being acknowledged,’ zegt Camus. ‘Happiness and the absurd are two sons of the same earth. They are inseparable,’ meent hij. ‘It happens as well that the feeling of the absurd springs from happiness.’ Camus is uniek om zijn waarheden.

18 mei 1968

We wilden in Parijs onze eerste ontmoeting vieren en waren gisteravond op Schiphol om met een Air France-toestel te vertrekken naar Parijs, maar Air France staakte weer eens, dus we vertrokken vanmorgen naar Londen.

In Ramparts staat een kleurenfoto van Che Guevara op een brancard, de ogen nog open, nadat hij in Bolivia was doodgeschoten. Het maakte me doodstil. Ik herinner me die man pri-

[p. 308]

ma uit de verschillende bijeenkomsten in Havana zeven en acht jaar geleden. Drie Cubanen van Che's groep, Harry Villegas Tamayo, Leonardo Tamayo Nunez en Daniel Alarcon Ramirez zijn door twee Boliviaanse gidsen veilig over de grens naar Chili gebracht. Ze vertelden dit aan Edgardo Damommio in Santiago, Chili. Ze zeggen nog steeds, dat de guerrilla van Che niet heeft gefaald, maar dat ze slechts één gevecht hebben verloren. De communisten in Bolivia waren verdeeld en bang om de groep van Che te steunen. De groep bestond uit zestien Cubanen, twee Peruvianen en achttien Bolivianen. Wat een drama.

In de A Shau valei in Vietnam is men opnieuw op het onzalige idee gekomen een offensiefje te openen waarna de Amerikanen 139 doden en 662 gewonden achter lieten.

19 mei 1968

Londen, Europa Hotel

Heerlijke dagen. Vanmorgen zei Peter in bed: ‘Geef me een hand’. Zo begonnen we aan ons tweede jaar.

20 mei 1968

Loet Kilian waarschuwde dat Anthony Dake mij namens de nts in New York belde. Officieel weet men niet in Hilversum dat ik nu weer hier zit. Ben min of meer ondergedoken.

Richard Schoonhoven heeft in Cannes een bekroning gekregen voor een Brandpunt-reportage over een gesprek met oud-president Sukarno, gemaakt door Aad van den Heuvel, Ed van Westerloo en Piet Kaart. De nts had notabene de kro-opname ingezonden, terwijl de 45 minuten die Fred Romein, Loed Hentze en ik met Bungkarno in 1966 maakten als gevolg van interne sabotage, op enkele minuten na, in de prullenmand is verdwenen. Zo voltrekken zich de smerige spelletjes in Hilversum, waarop bepaalde figuren hun carrières bouwen. Net als Aad van den Heuvel die tegen Carel Enkelaar opmerkte dat het natuurlijk niet waar was dat ik in 1966 het eerste televisie-interview met generaal Suharto filmde. ‘Het ligt op de plank’, aldus Enkelaar.

Na ontzettend veel gelazer is het me gelukt een Triumph TR-5 geïmporteerd te krijgen op een buitenlandnummer 76-66-GN, omdat ik tenslotte ingezetene in New York ben.

Teunis van De Spiegel zegt opnieuw bericht te hebben ontvangen, dat Adam Malik en zijn advocaat Widjatmoko alsnog tegen zijn blad (vanwege mijn artikelen) willen procederen. Teunis zit hem te knijpen. Ik begrijp niet waarom. We zullen die

[p. 309]

varkentjes netjes wassen.¹⁹³ De radio zegt dat er een aanslag op Suharto zou zijn gepleegd.

193 Doorzichtige zaak. Malik & Co. wilden de druk op de ketel houden opdat De Spiegel niet meet nieuwe publicaties zou komen.

21 mei 1968

Suharto heeft bekend laten maken dat er op 9 maart 1968 door communistische elementen een aanslag op hem en een aantal ministers en generaals was beraamd toen hij op het Istana Merdeka, ter gelegenheid van een Islamitische plechtigheid in gebed zou zijn verzonken. De geheime dienst ontdekte het complot tijdig en arresteerde een kapitein en enkele andere militairen, evenals journalisten en andere samenzweerders. Het is vaste prik bij militaire dictaturen dergelijke ‘aanslagen’ uit de duim te zuigen om een alibi te hebben tegenstanders op te ruimen. Op president Sukarno werden daadwerkelijk vijf aanslagen gepleegd.

Brigitte Freed maakte opnamen van de handen van Peter en mij op elkaar. Ik stelde een fotoalbum voor Peter samen met foto's van onze reis.

Gerard Croiset kwam voor een keer naar de bungalow in Huis ter Heide. Hij zou willen dat ik zijn boek in het Engels vertaal. Ik weet niet of ik dat kan. Hij zei me geen zorgen te maken over een nieuw proces van Adam Malik, want er zou niets van komen. Hij sprak me tegen, toen ik zei te verwachten dat Robert Kennedy de Amerikaanse verkiezingen zou winnen. Hij aarzelde tussen Eugene McCarthy en Nelson Rockefeller. Dit laatste vooral was vreemd, omdat Rockefeller zich heeft teruggetrokken. Hij zei dat de cia de studentenonlusten in Parijs had helpen aanwakkeren om het generaal Charles de Gaulle extra moeilijk te maken. Zoals dit in Jakarta gebeurde omdat de cia van Sukarno af wilde.

Van de propaganda van de Chinese legatie in Den Haag word ik goed misselijk. Nu is in Peking Review nummer 18 een revolutionair lied, een ode op Mao Tse tung opgenomen, met twee pagina's muziek incluis.

24 mei 1968

Parijs, Hôtel De France et Choiseul

De stad is een bende vanwege de studentenonlusten. Rode vlaggen hangen in de Sorbonne. Maoïsten, Trotskisten en marxisten hebben samen met existentialisten, situationisten en gewone huis-tuin-en-keuken-onrustzaaiers het Quartier Latin op zijn kop gezet. Tientallen auto's zijn in de fik gestoken en

[p. 310]

het lijkt op een klassiek volksoproer. Er zijn al 1.000 gewonden gevallen. Sommige groepen willen de regering omver werpen, anderen de Sorbonne herstructureren en de lesroosters drastisch wijzigen. Bij Café de la Paix werd mij voor een televisiecamera gevraagd wat ik van de onlusten vond. ‘De studenten moeten met De Gaulle gaan praten in plaats van de boel in brand steken...’, zei ik.

Telefoneerde mam. Vandaag was haar trouwdag. Zij is naar het graf van vader geweest.

's Avonds waren we in de buurt van de barricades. Pierre Mendès-France wandelde er rond met enkele heren. Zelfs krantenkiosken werden in wilde woede vernield. Straatstenen werden losgewoeld. Totale vernielzucht vierde hoogtij. Overal brandden auto's. Men had echte barricades opgeworpen. Er kwamen drommen gendarmes en politiemannen aan. De gezichtsuitdrukkingen van alle partijen waren vervuld van angst, ontsteltenis, verontwaardiging, en woede. We spraken soms met mensen. De zaak is volkomen uit de hand gelopen. Ondertussen werd er al even wild en actief getippeld. De rest wil ik vergeten.

25 mei 1968

Zalige ontspannen ochtend. We zijn later naar een sauna op Avenue Victor Hugo geweest. 's Avonds bezochten we Jaqueline de Gunzburg.

26 mei 1968

Robert Kennedy heeft in de voorverkiezing in de staat Nebraska een absoluut klinkende overwinning behaald. In Indiana kon hij Hubert Humprhey en Eugene McCarthy nog niet voorbij streven, maar nu is hij nummer één geworden. Newsweek beschouwt het als de eerste domino in de richting van een Kennedy-overwinning voor het Witte Huis.¹⁹⁴ Ze zouden wel eens gelijk kunnen hebben.

194 Newsweek, 27 mei 1968.

27 mei 1968

Huis ter Heide

Theo heeft hier gelogeerd om de jaarvergadering van de acf bij te wonen.

Ik sprak met de uitgever P.R. van Amelrooi, die zegt een boekje van mij over Indonesië en Bungkarno te willen uitgeven. De tip kwam van Wim Klinkenberg om hem te benaderen.

[p. 311]

28 mei 1968

Het Amerikaanse Hoge Gerechtshof onder voorzitterschap van Earl Warren, de verdoezelaar van de moord op jfk, heeft gedecreteerd dat het verbranden van een oproepkaart voor de militaire dienstplicht een misdaad is en bestraft dient te worden. Met zeven stemmen tegen één, die van rechter William O. Douglas, de man, wiens hersens normaal functioneren zoals bij meerdere uit spraken van het Hof is gebleken, is deze uitspraak dus tot wet verklaard. Intussen zegt de Amerikaanse overheid nog altijd naar James Earl Ray te zoeken, de zogenaamde moordenaar van dominee Martin Luther King. Hoe moeten jonge mensen in Amerika toch reageren op dergelijke rechteloze uitspraken van het hoogste Hof in het land.

Nu zendt ook Thailand 5.000 soldaten naar Zuid-Vietnam en worden jongens uit dat land ook nog eens aan Amerikaanse denkfouten opgeofferd. Zoiets wordt dan tussen Washington en Bangkok even over de hoofden van de mensen heen bekokstoofd.

Prins Norodom Sihanouk van Cambodja liet twee Amerikaanse M.P.'s op zijn grondgebied arresteren en wil ze teruggeven in ruil voor twee bulldozers.

29 mei 1968

Het is vastgesteld, aldus The New York Times dat bij onlusten op het South Carolina State College op 8 februari bijna alle negerstudenten, die werden gedood of gewond van achteren werden aangeschoten.¹⁹⁵ Drie studenten, van 17, 18 en 28 jaar, kwamen om het leven en 30 studenten werden gewond. Het ministerie van Justitie vindt allerhande trucjes uit om verdere vervolging uitgesteld te krijgen.

De Vietnamonderhandelingen in Parijs ontaardden in een ‘shouting match’. De Vietnamese woordvoerder Nguyen Thanh Le noemde Lyndon Johnson ‘hypocritical and uttering false and lying words’, waar veel van waar is. Cyrus Vance, de tweede man van Harriman, bracht verslag uit aan Johnson, die prompt antwoordde, dat de Noord-Vietnamezen zich overgaven aan fantasie en propaganda. Maar dit geldt voor beide kanten. Walter Lippmann is in Parijs een kijkje gaan nemen en presenteert wederom een bedachtzaam artikel, waarin hij er op wijst dat men in Washington vergeet dat de Noord-Vietnamezen ook volwassenen zijn. Hij vindt de Amerikaanse positie veel te defensief en voorspelt dat Washington op deze wijze

195 Jack Nelson, The New York Times, 27 mei 1968.

[p. 312]

stapje voor stapje achteruit marcheert en uiteindelijk de zaak toch zal moeten overdragen.¹⁹⁶ Eigenlijk zijn hier dezelfde vertragende denkprocessen bezig als met Jakarta en Den Haag. In 1956 zei Sukarno tegen mij, dat vast stond dat Nieuw Guinea zou worden overgedragen. De ellende zou nog zes jaar duren. De Nederlandse ‘positie’ moest eerst door koppigheid en blindheid voor de realiteit verder worden afgebrokenen, pas toen gebeurde het. Sukarno zei me, met nadruk, dat de vs in Vietnam vernietigd zouden worden. Hij zei dit in 1966, tien jaar na zijn Nieuw-Guinea-uitspraak. Alles wijst er op, dat hij gelijk krijgt.

196 Newsweek, 3 juni 1968.

30 mei 1968

Bij de voorverkiezingen in Oregon is vast komen te staan dat noch Ronald Reagan, noch Nelson Rockefeller, maar Richard Nixon de beste kansen maakt om kandidaat voor de Republikeinen te worden. Teleurstellend hier is dat Robert Kennedy het aflegde tegen Hubert Humphrey en Eugene McCarthy. Hij schijnt nog een kans te hebben, namelijk in Californië. Wanneer hij Californië ook verliest wil hij zich bij de Humphreycampagne voegen. Wint hij in Californië dan stijgen zijn kansen om tegen Nixon uit te komen.

31 mei 1968

Twee negerjongens van veertien en achttien jaar zijn door de politie in Louisville, Kentucky doodgeschoten tijdens ongeregeldheden in het negerghetto van de stad. Het is maar goed, dat ik vandaag geen lezing heb voor de dames van de Kentucky Woman's Club.

President Charles de Gaulle heeft het parlement ontbonden en nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Hij denkt er niet aan af te treden onder druk van het studentenoproer. Hij bracht hulde aan zijn premier Georges Pompidou. Intussen weet niemand hoe men de tien tot vijftien miljoen stakers weer aan het werk zou moeten krijgen. De chef-staf van het leger, generaal Michel Fourquet staat achter de Gaulle.

1 juni 1968

Californie wordt spannend omdat Robert Kennedy en Eugene McCarthy willen voorkomen dat de Democratische Conventie in Chicago in augustus, Hubert Humphrey zal aanwijzen, als voortzetter van het lbj-beleid. Wint rfk, dan komt er aan de

[p. 313]

oorlog in Vietnam binnen niet te lange tijd een einde, dat staat vast. Dan komt er rust op de universiteiten, want de jeugd - waar ik ook achter sta - zal hem steunen.

2 juni 1968

Zürich

Reed met Peter naar broer Theo en zijn vrouw. Helaas realiseerde ik me opnieuw hoe weinig werkelijk contact ik met Theo heb. Ook vind ik dat Nellie weinig aan hem heeft. Het lijkt wel of ze langs elkaar heen leven. ‘Peter, wat denk jij dat zij aan hun leven hebben en wat zij er feitelijk mee doen.’

‘Precies, ik dacht hetzelfde,’ zei hij.

We sliepen zalig samen, in elkaars armen. ‘Peter, ik heb geen draad valsigheid in me ten aanzien van jou,’ zei ik.

‘Nou, dat weet ik nog zo net niet,’ antwoordde hij, ‘ik ken je langzamerhand.’ Alle mensen zitten tot barstens toe vol met tegenstrijdigheden en onzuiverheid. Ik merk het toch eigenlijk altijd weer aan wat je niet zegt, voelt, of denkt in mateloze woede. Mensen zijn misbaksels.

3 juni 1968,

Parijs

We vertrokken gisteren na de lunch uit Zürich. Theo vroeg: ‘Wat ga je in Parijs doen?’ Hij doelde op: wat ga je in Parijs verdienen? Theo zou een kennis kunnen zijn, die je weinig ziet. We zijn altijd vrijwel meteen uitgepraat. Hij is maar met één ding bezig: geld verdienen. We reden via Epinal, de Col de Busang naar St. Dizier, waar we warm werden ontvangen door Richards moeder. Ze bereidde die meteen een maaltijd, die we in de heerlijke tuin verorberden. Er werd een fles champagne opengetrokken. Ik besprak de Franse politiek met Richards stiefvader.

4 juni 1968

We hebben een sauna ontdekt in de Rue Poncelet, wel duur, maar opwindend, met gangetjes en verschillende afdelingen, een labyrint van avontuur. Na een heerlijke dag namen we een koffie bij Café de la Paix. Een negerjongen kwam langs, en flirtte met Peter. Ik zei voor de grap: ‘Ga hem achterna’, en bedoelde breng hem hier. Maar Peter bleef meteen weg. Hij kwam pas twee uur later terug. De jongen heette Victoire Upshaw en hij was een Amerikaanse danser, die ergens bij de Avenue Wagram woonde. Ze hadden een lange wandeling gemaakt. Victoire kende ook Bertie Hilverdink. Maar ik was in

[p. 314]

tranen over dit incident. De dag was voor mij verknald.

De regering Suharto heeft 25.000 ambtenaren ontslagen op verdenking van linkse sympathieën, dat betekent in werkelijkheid, pro-Sukarno sentimenten. Nog eens 12.000 mensen zullen worden onderzocht. Suharto houdt gewoon een grote schoonmaak in de republiek, samen met zijn Amerikaanse cia-vrienden.

5 juni 1968

Zou Bungkarno voor zijn verjaardag van morgen willen telegraferen, maar het heeft geen zin: straks zou het telegram in een Indonesische krant staan. Peter wil nog in Parijs blijven, wat eigenlijk niet in orde is, want hij heeft zijn school gebeld met een smoesje. Toen ik mam belde dat we langer weg bleven schrok zij. Ontbijt in bed, met croissants en café au lait.

(wordt vervolgd)