Laatste wapenfeiten

[p. 130]

Ontmenselijking

In 1974 ontmoette ik voor deel II van mijn wererldwijde interviews over Grenzen aan de groei van de Club van Rome (Bruna) de Zweedse minister van Wetenschapsbeleid in haar werkkamer in Stockholm, mevrouw Alva Myrdal, echtgenote van de Nobelprijswinnaar econoom Gunnar Myrdal. Hem interviewde ik nadien. Wat mevrouw Myrdal me op het hart drukte was, dat niet de atoombom, maar de kans op een wereldwijd terrorisme haar grootste zorg was. Geweld was toenemende, fair play afnemende. De eeuwen van het duel bij het beslechten van geschillen, lag ver achter ons.

In Homo Ludens (De mens als speler, 1938) herinnerde Johan Huizinga aan de Disfida di Varletta uit 1503. Hierbij streden dertien Italiaanse ridders tegen dertien Franse ridders. Hij die overbleef won de oorlog voor zijn land. Ziet u het voor zich? Bush, Cheney, Powell, Wolfowitz, Perle te paard met getrokken zwaard optrekken tegen Saddam, Tariq Azis, Arafat, Sjeik Yassin, en Osama bin Laden niet te vergeten. Bij oorlog voeren, werd vele eeuwen geleden de verwantschap tussen sport en vechten nog erkend.

In het voetspoor van mevrouw Myrdal verscheen in 1983 The Dehumanization of Man van Ashley Montagu en Floyd Matson (McGraw-Hill, New York). Hun boek, stelden zij, moest een onzichtbare ziekte identificeren, namelijk een aandoening van de menselijke psyche, die bezig was zich universeel te verspreiden. Deze gevaarlijke besmetting werd nog niet door de wetenschap of medici (met uitzondering van de psychiatrie) erkend, terwijl de symptomen overal herkenbaar waren, aldus de schrijvers. ‘Its destructive toll is already greater than that of any war, plague, famine, or natural calamity on record but its potential damage to the quality of human life and the fabric of civilized society is beyond calculation’. Zij waarschuwden voor de ontmenselijking van de mens.

Evil was in opmars. Hannah Arendt beschreef dit correct na bijwoning van het Eichmann-process. Evil droeg een nieuw gezicht. ‘It no longer wears horns. Instead it wears the face of

[p. 131]

banality, of every day normality. And this normality is much more terrifying than all the atrocities put together. This new type of criminal commits crimes that make it well-nigh impossible for him to know or to feel that he is doing wrong.’ Dit is exact wat mevrouw Myrdal in 1974 bedoelde. Montagu en Matson geven als voorbeeld, hoe Richard Nixon, na alles wat was bekend geworden over Watergate, op televisie ging en verkondigde,: ‘I am not a crook.’ De ‘invisible disease’ in opmars.

Hoeveel signalen zijn niet de laatste decennia van de vorige eeuw afgegeven, na de Oklahoma City ramp (1995) (echt niet het werk van Osama bin Laden), of de gifgasaanval in de ondergrondse in Tokyo (1995)? The Economist van 2 maart 1996 constateerde reeds, dat ‘one man's terrorist is another man's freedom fighter’. Hoeveel Amerikanen hebben niet jarenlang gelden ingezameld voor de ira? Tegelijkertijd was Arafat een monster zolang hij geweld niet afzwoer als methode om de vrijheid van Palestina te bevechten.

ira-bommen in Londen of Hamas-bommen in Jerusalem, ‘Our democratic instinct is not to talk to terrorists,’ schreef The Economist, ‘but then we must ask, why not?’ Wat als terroristen feitelijk vrijheidsstrijders zijn? ‘An honest government must admit that terrorism often does expose a legitimate grievance,’ schreef zelfs dit toonaangevende, Britse blad. Nu hebben we het stadium bereikt dat het leger moet worden ingezet om spoorwegbommen op te sporen. Amerikanen gebruiken B-52 bommenwerpers om wat zij als verwarde hoofden zien tot de orde te roepen, Palestijnen gebruiken suicide bombers en de vraag is wat er nog staat aan te komen. De ontmenselijking van het aardse plaatje zet zich gestadig voort, zoals Myrdal, Montago en Matson een kwart eeuw geleden waarschuwden.

04-04-04