Is éénoog koning

[p. 19]

40 Indira Gandhi

Een dame die ik jarenlang heb bewonderd was premier Indira Gandhi. Zij was nog kleiner en tengerder dan ik me had voorgesteld, maar ze stond wel vele jaren aan het hoofd van het qua inwoneraantal tweede grootste land ter wereld. Ik heb haar verschillende malen ontmoet en geïnterviewd, te beginnen in 1973 in verband mijn tweede Club van Rome-boek. In 1974 schreef zij het een prettige gedachte te vinden dat sommige westerse journalisten de standpunten van India begrepen. Ik antwoordde haar dat ik veel geleerd had van president Sukarno bij wie ik van 1956 tot 1966 een buitengewoon waardevolle leerschool had doorlopen.

Op 3 november 1980 was ik wederom in New Delhi voor een gefilmd gesprek met de Indiase premier. Ik maakte mijn opwachting bij ambassadeur Leopold, die ik kende uit Paramaribo, waar hij ambassadeur was ten tijde van het staatsbezoek van koningin Juliana en prins Bernhard in 1978. Hij ontving me in het bijzijn van twee medewerkers. Tot tweemaal toe vroeg hij wie ik als journalist vertegenwoordigde, waarschijnlijk wetende dat zijn ministerie al 25 jaar bezig was er voor te zorgen dat ik, althans in de Nederlandse media, nooit meer aan de bak zou komen. Na mijn mededeling dat ik mevrouw Gandhi ging filmen, vroeg hij verbaasd: ‘Hoe heeft u dat geregeld?’ Hollandse kloten denken altijd dat je als Nederlander niets kan ondernemen zonder van de diensten van een ambassadeur gebruik te maken, tegen wie je dan wel eerst heel aardig moet zijn. Ik regelde, als drager van de rode kaart van Buitenlandse Zaken, al 25 jaar mijn werk buiten officiële kanalen om.

De heren lieten zich ook nog anti-Gandhi uit, waarmee ze bij mij aan het verkeerde adres waren. ‘Bent u maar niet verrast wanneer zij midden in uw interview op staat om wat anders te gaan doen.’ Puur geklets.

Ik ontmoette haar om 17.40 uur. We spraken eerst informeel. Ze zei niet exact te weten wat met het aanstaande bezoek van prins Claus te doen. Hij stond op de delegatielijst als adviseur van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking, maar hij was ook de echtgenoot van het staatshoofd. ‘Met prins Philip heb ik nooit problemen, want hij komt als de echtgenoot van de koningin. Dan organiseer ik een erewacht op het vliegveld en geef een officieel diner. Maar wat hoe moet ik prins Claus ontvangen?’ Over dit laatste gesprek met haar - enkele maanden later werd zij door een lijfwacht vermoord - vermeld ik de details in mijn Memoires.

Op 23 februari 1981 was ik opnieuw in New Delhi, ditmaal om voor de gpd een reportage te maken over het werkbezoek van prins Claus. Toen ik net als enkele maanden daarvoor de ambassade belde werd opnieuw de vraag gesteld voor wie ik dan wel werkte als journalist. Vervolgens werd de grap

[p. 20]

gemaakt: ‘De gpd is toch de Gereformeerde Pers Dienst?’ Ambassadeur Leopold had geen tijd en de ambassade zou me niet ontvangen. Er was alleen voorzien in de toelating van een Brandpuntploeg tot de prinselijke entourage. Dit leverde om mijn werk te kunnen doen dus problemen op. Hoe zou ik bijvoorbeeld in het bezit van het programma van de Nederlandse delegatie kunnen komen, wanneer de ambassade mijn aanwezigheid voor de Grote Provinciale Dagbladpers niet erkende? Ik waarschuwde de gpd-hoofdredactie in Den Haag en vroeg om assistentie.

Intussen bood Shri N.N. Desai, directeur voor externe publiciteit van het Indiase ministerie van Buitenlandse Zaken met enkele van zijn diplomaten mij een lunch aan in het Taj Mahal Hotel. India erkende mijn aanwezigheid voor de reis van prins Claus volledig, want het was de ambassadrice in Den Haag, mevrouw C. Muthamma geweest die me had geadviseerd de reis van Claus te gaan verslaan. Ook zij was bij het etentje aanwezig. Het was duidelijk dat het Indiase ministerie het een schandaal vond wat er met mij gebeurde. De lunch was een vorm van eerbetoon van de zijde van de gastheren.

Ik liet ook boodschappen achter in het Taj Mahal hotel, waar de secretaris van de prins H.R.R.V. Froger, in kamer 1018 logeerde. Ik herinnerde aan de schriftelijke toezegging uit 1980 van minister van Buitenlandse Zaken Chris van der Klaauw, waarin hij verzekerde dat alle buitenlandse posten de instructie hadden ontvangen om mij voortaan te behandelen als alle Nederlandse journalisten. Afgezien van het feit dat een dergelijke instructie natuurlijk te gek voor woorden was, lag deze ongetwijfeld ook in een la bij Leopold. Oud-minister Luns had in het verleden het voorbeeld gegeven: hij zond de ambassades een instructie mij met rust te laten, toonde die aan de nvj-vakbond en mijn advocaat, en stuurde er vervolgens een geheim telegram overheen met de mededeling: ‘U begrijpt wel dat Oltmans onacceptabel blijft.’

De secretaris van prins Claus liet me op 24 februari 1981 weten dat ik door professor Frits van Dam op de hoogte zou worden gesteld over wat prins Claus in India zou gaan doen. Op 25 februari 1981 had ik een ontmoeting met Van Dam in de lobby van mijn hotel. Ik vroeg of ik tenminste een programma van de evenementen tijdens de reis van zkh zou kunnen krijgen. Ook op dat vriendelijke verzoek ging hij niet in. Hij zou pas een beduimeld programma onder mijn kamerdeur in mijn hotel laten schuiven na vertrek van Claus naar Nederland. Zo zijn onze manieren in ons lieve vaderland.

Later kwam Froger me een hand geven en zei het zeer te betreuren, wat mij tijdens de reis van Claus was overkomen. Ik was de enige aanwezige Nederlander die niet door ambassadeur Leopold op de ontvangst voor de prins op de ambassade was uitgenodigd. Dit gebeurde ongetwijfeld op instructie van Den Haag. Ook al had Luns het ministerie reeds tien jaar eerder verlaten

[p. 21]

en zat hij hoog en droog in Brussel: eens in het Haagse verdomboekje altijd in het verdomboekje.

Het zal duidelijk zijn dat ik niet van plan was, 20 jaar nadat Luns aan het kortste einde trok in de kwestie Nieuw Guinea, me van eeuwigheid tot zaligheid door de staat als een paria te laten behandelen om de simpele reden, dat ik gelijk had gekregen in het conflict met Sukarno over de Papoea's. Buitenlandse Zaken bleef krachtig ontkennen dat men onrechtmatig tegenover mij had gehandeld. E. Droogleever Fortuijn van Pels Rijcken kreeg de opdracht de leugens van BuZa als waarheid en niets dan de waarheid voor te stellen. Een aantal Haagse juristen van prominente kantoren werkt zelfs in het paleis van Justitie als parttime rechter. Zo beschermt men de onafhankelijkheid van gerechtelijke uitspraken in dit land.

Mijn advocaat H.M. Voetelink, van het toenmalige kantoor Haersolte, had prins Claus opgeroepen te komen vertellen wat er in India met mij was gebeurd. Op 17 december 1981 werd prins Claus door de rechter-commissaris M.R. Wijnholt in het paleis van Justitie in Den Haag onder ede gehoord. De man van de koningin legde de eed af en las de volgende verklaring voor: ‘In januari 1981 is op het departement te Den Haag gesproken over een bezoek van een ambtelijke delegatie aan India. Die delegatie zou onder mijn voorzitterschap naar India reizen. Doel van de bespreking in januari was afspraken te maken over publiciteit rond dat bezoek. Bij de bespreking is besloten dat geen interviews zouden worden gegeven en dat na afloop twee persconferenties zouden worden gehouden. Een in India en een in Nederland.’

‘Tijdens het bezoek aan India heeft op mijn uitnodiging een gesprek plaats gevonden met Indiase hoofdredacteuren. Om precies te zijn: de uitnodigingen voor die ontmoeting zal zijn uitgegaan van de heer Bosscher van de Nederlandse ambassade. (Dat was de olijkerd die grapte dat gpd voor Gereformeerde Pers Dienst zou staan). Het initiatief voor de bijeenkomst is mede van mij uitgegaan. Ik was onder de indruk van de persvrijheid in dat land. En mij stond voor ogen een gesprek met de Indiase pers te voeren in de trant zoals mijn echtgenote en ik van tijd tot tijd een gesprek voeren met Nederlandse hoofdredacteuren. Doel van die bijeenkomst was niet zo zeer het verstrekken van actuele informatie als wel het onderhouden van goede contacten.’

‘In dat geval stelde ik er prijs op de Indiase pers te laten blijken van mijn respecten voor de wijze waarop men aan de grote problemen het hoofd heeft weten te bieden. Het was niet de bedoeling dat het gesprek het karakter van een persconferentie had. Ik heb de bedoelingen van de ambtelijke delegatie verduidelijkt. Ik meen mij te herinneren dat op een vraag of men in India meer financiële hulp vanuit Nederland kon verwachten heb toegelicht dat dat zeker niet aan de orde was. Het doel van onze missie was - zo

[p. 22]

heb ik toen verteld - te bevorderen dat de eenzijdige hulprelatie tussen Nederland en India zou worden verbreed.’

‘Er is niet aan gedacht de heer Oltmans voor dat gesprek uit te nodigen. Over de heer Oltmans is in dat verband voor zover ik weet niet gediscussieerd. Het gesprek is niet bijgewoond door andere leden van de Nederlandse delegatie.’ Het onbehoorlijke van deze stelling van Claus was, ingegeven door zijn advocaat, dat het daar helemaal niet om ging. Ik heb niet gevraagd als reporter voor de gpd een gesprek met Indiase hoofdredacteuren bij te wonen. Ik werd gewoon als onpersoon behandeld, kreeg geen programma en werd bewust buitengesloten. Ik weet dat secretaris Froger mijn situatie met zkh in het Taj Mahal hotel heeft besproken, dus loog Claus bewust onder ede door te stellen dat voor zover hij wist het probleem Oltmans niet ter sprake was gekomen.

Claus vervolgde: ‘De bedoeling was dat aan het eind van het bezoek een persconferentie zou worden gehouden voor de Indiase pers. Daarvan is helaas weinig terechtgekomen. Er heeft niets anders plaats gevonden dan een ondertekening van verschillende protocollen. Bij die plechtigheid waren meen ik persvertegenwoordigers aanwezig, ik meen ook dat enkele vragen zijn gesteld. Ik had mij voorgenomen dat wij bijvoorbeeld in een ander vertrek een persconferentie zouden houden maar dat is niet gebeurd.’

‘Brandpunt, de kro-rubriek, heeft recentelijk een voorlichtingsfilm vervaardigd over internationale samenwerking. In die film heb ik een rol gespeeld. Opnamen voor die film zijn gemaakt in Boven-Volta, India, Washington en Den Haag.’ Voor de opnamen in India was anderhalve dag uitgetrokken. Maar voor de gpd en mij had men echter geen uurtje over. Ik kreeg in India zelfs, als meereizende journalist, geen hand van de man. Terwijl hij en BuZa wisten dat ik op suggestie van de Indiase ambassadrice was meegereisd ook vanwege mijn uitstekende contacten in Delhi. Zelfs tegenover haar werd de Haagse botte bijl gehanteerd door mij hermetisch uit te sluiten, opdat ik vooral mijn werk niet zou kunnen doen. Dat was 1981.

Vervolgens gaf hij wederom aan gelogen te hebben dat voor zover hij wist niet over mij was gediscussieerd. Prins Claus zei namelijk tegen rechter-commissaris Wijnholt onder ede: ‘Ik weet dat professor van Dam tijdens het bezoek van de missie inlichtingen heeft verstrekt aan de heer Oltmans. Professor van Dam heeft daarover tevoren (in New Delhi) met mij gesproken. Zijn voornemen om de heer Oltmans te informeren had mijn instemming.’

Ik was zelf in devstoen Claus in Den Haag onder ede werd getuigd. Raadsman H.M. Voetelink schijnt Claus het beduimelde programma dat ik via professor van Dam onder mijn deur geschoven kreeg, getoond te hebben. Hij zal ongetwijfeld gevraagd hebben waarom ik pas kennis mocht nemen van de activiteiten van de prins in India na diens vertrek naar Holland.

[p. 23]

Claus antwoordde: ‘Ik herinner mij niet, dat ik dit stuk eerder onder ogen heb gehad. Wij beschikten als ik mij goed herinner over een programma gesteld op een bladzijde formaat A-4. Ons programma was bovendien in het Engels gesteld, meen ik.’

Dat ook de man van de koningin glashard onder ede liegt voor de Haagse rechtbank heeft me hard getroffen.