Verantwoording
Het is onmogelijk om in vijfentwintig gesprekken de volledige Europese problematiek uit de zeventiger jaren te behandelen. Publiceer ik een uitvoeriger boek, dan meent de Volkskrant, dat er honderden pagina's te veel werden geschreven. Mr. G.B.J. Hiltermann leest immers ook nog slechts pockets. Het werd dus wikken en wegen om via een beperkt aantal Europese politici of figuren rond de machtscentra enkele aspecten van de huidige Europese situatie te belichten in het zog, mag ik wel zeggen, van de historische Europese conferentie van 1975 te Helsinki.
De moeilijkheden bij het arrangeren van de interviews waren groot. De Tsjechische minister van Buitenlandse Zaken, Bohuslav Chnoupek nodigde mij persoonlijk naar Praag uit, om later zonder opgave van redenen de uitnodiging in te trekken. De Zweedse premier Olof Palme zegde schriftelijk toe tot een interview bereid te zijn. Drie weken ná het verstrijken van de uiterste termijn, waarop hij de geparafeerde antwoorden had moeten retourneren liet hij een briefje schrijven, dat hij van derden had gehoord, dat ik geen serieus boek samenstelde en dat hij ervan af zag de antwoorden goed te keuren. Op het hoofdkwartier van comecon in Moskou werd ik op onhebbelijke wijze door twee ambtenaren te woord gestaan, ondanks voortreffelijke introducties. Na veel zeuren mochten schriftelijk bij de secretaris-generaal vragen worden ingeleverd. Nikolai Fadeev heeft nooit gereageerd, laat staan ze beantwoord. De Franse conservatieve commentator, Raymond Aron van Le Figaro zei het te druk te hebben voor een interview. Zijn secretaresse benadrukte, dat Henry Kissinger hem ook om advies vroeg. Ik antwoordde, dat het staatshoofd van Finland mij ook druk bezet leek en zowel Kissinger als partijleider Leonid Brezjnev geregeld sprak, maar dat hij wél tijd had gemaakt om een langdurig gesprek over de toekomst van Europa te hebben. Peter Handke, eveneens een auteur van Bruna, liet alle verzoeken en telegrammen om mee te werken onbeantwoord. Premier Tindemans en premier Den Uyl hadden het aanvankelijk ook te druk. Tindemans was later bereid schriftelijke vragen te beantwoorden. Den Uyl aanvankelijk ook, maar diens bijdrage kon, ondanks het feit dat hij de vragen enkele maanden in zijn bezit had, niet op tijd gereed zijn voor het ter perse gaan van dit boek. Waarmee ik wil benadrukken dat het niet in alle gevallen mogelijk was gestelde doelen voor deze samenstelling van meningen te bereiken.
Ik heb gestreefd naar een zeker evenwicht tussen Oost en West, zowel tussen de landen in Oost-Europa, als in West-Europa onderling. Bij vijfentwintig gesprekken kon ik onmogelijk ieder land van Europa betrekken, zodat Ierland, Griekenland, Bulgarije, Tsjechoslowakije en andere landen buiten beschouwing moesten blijven. Ook uitgevers
Auteursrechtelijk beschermd