Het dolgedraaide brein. Oltmans in discussie met Foudraine

[p. 173]

Achtste gesprek

Oltmans Wanneer ik de vorige gesprekken teruglees, komt een aantal vragen bij me op. Ik ga ervan uit dat niets in het universum vergelijkbaar is met de ‘human mind’. Dat is één. Die ‘mind’ is de werkplaats, het atelier van onze gedachten. Denken is de resultante, de uitkomst van wat de databank, de biocomputer (door ons de kakelende kip genoemd) weet aan te dragen. Maar die hersens lijden aan een onvoorstelbare dosis achterhaalde en mank gaande informatie, zo niet klinkklare onzin. ‘Brains contain sets of symbol manipulations,’ las ik eens, die dikwijls dateren uit de tijd dat prinses Wilhelmina werd aangehouden met haar koets te Goejanverwellesluis. De ‘mind’ verhoudt zich tot ons zenuwstelsel als het ronddraaien zich verhoudt tot het wiel. ‘Mind is what the brain does.’ De ‘mind’ verhoudt zich tot de hersens als spijsvertering zich verhoudt tot de maag. Vragen als ‘mind-brain’, ‘mind-body’, ‘mind-soul’ (psyche) zijn zo oud als de weg naar Rome.

Nu kom jij met je vrienden, de mystici (de Zelf-Gerealiseerden of Verlichten), en je zegt: centraal in dit drama staat het ‘ik’. Het ego is een ‘set of thoughts’ die onze eigen privé-droomwereld gestalte geven. We constateerden eerder, dat we zelfs van onze slapende droomwereld vrijwel ongemerkt overstappen in onze wakende droomwereld. Die privé-droomwereld, dat leven als ego of persoonlijkheid, moet ons veilig stellen voor de beangstigende, vijandige, dikwijls onbegrijpelijke buitenwereld. Het ‘inner life universum’ beschermt het ‘ik’ tegen het ‘uiterlijke universum’, maar doet dit met een ‘set symbol manipulations’ die weinig of niets te maken hebben met de werkelijkheid. Het ‘ik’ loopt 24 uur per dag de wacht om onze droomwereld te bewaken tegen werkelijke en imaginaire aanvallen van buitenaf. Men leeft bij de angst dat dit ‘ik’ onder de voet wordt gelopen à la de Berlijnse muur. Moet je je even indenken, wat Erich Honnecker zich voor een communistische droomwereld had aangepraat achter dat wangedrocht van staal en beton.

[p. 174]

De mens, het individu, klampt zich dus aan dat ‘ik’ vast, als aan een stuk wrakhout in de Stille Oceaan, in de hoop daarmee fysiek en psychologisch te kunnen overleven.

Foudraine Je sprak over een ‘inner life universum’. Dat ís het ‘ik’, het ‘mijzelf’. Het organisme overleeft verder buitengewoon goed, als dat ‘ik’ er maar niet inzat! Op zichzelf is het lichaam (dus zonder ‘ik’) voortreffelijk op het fysieke overleven ingesteld. We hebben al eerder gezegd dat het ‘ik’ een scheidingswand is, een muur, die ons belemmert één te worden met waarachtig Leven. En als je verder spreekt over psychologisch overleven, wijs ik je erop dat de essentie van het ‘ik’ de psyche zelf is. We doen toch alles om dat ‘mijzelf’ overeind te houden? ‘Ik’ ís psyche.

Oltmans Dat ego dus - en dat beseft de gemiddelde stakker maar steeds niet - bestaat, wordt samengesteld, aan de hand van de tirannie van de droomwereld, het geroezemoes uit de biocomputer, de opgestapelde, meestal nonsensicale ‘kennis’. De ego is de totale som van gedachten, gevoelens, emoties, waandenkbeelden, noem maar op. Dat is de zogenaamde waterlinie waarmee we denken ons individuele bolwerk (ego) in stand te kunnen houden tegen ‘de vijand’. Die vijand bestaat voornamelijk uit de verziekte ‘chips’ van onze vijf miljard medebuurtbewoners op de planeet, terwijl intussen én die vijf miljard ‘ego's’ én de planeet in tandem deel uitmaken van het zogenaamde kosmische wonder, het universum.

Ik begreep, dat die constante stroom van het ik-bewustzijn vergelijkbaar is met onze emotionele archeologie. Je weet, ik schreef van mijn achtste jaar een dagboek, en niet te hooi en te gras, maar gedisciplineerd, iedere dag die God gaf. Vijf delen zijn op de markt, het zesde is in fabricage: vijf nieuwe delen zijn geschreven en liggen gereed op mijn vleugel. Dat is nu precies wat cognitieve psychologen sinds een tiental jaren bestuderen. Cognitieve psychologie is een amalgaam van psychologie, psychiatrie, linguïstiek, computerkunde, biologie, neurologie, sociologie, pedagogie, antropologie en aanverwante studies. Er wordt empirisch onderzocht hoe een mens zijn binnen- en buitenwereld ervaart. Op dat punt was ik ferm beland. Nu kom jij,

[p. 175]

Jan Foudraine, en stelt mij de vraag: ‘What is a person?’ Dat is dus de meeste fundamentele vraag waar de ‘mind-sciences’ zich mee bezig kunnen houden. Jij boemerangt mij naar mijn ‘ik’, een ‘ik’ waar ik juist de afgelopen 55 jaar mee bezig ben geweest in mijn dagboek. En je hebt de euvele moed mijn levenswerk te omschrijven als ‘chip-masturbatie’.

Dat we angstvallige gevangenen van de ‘chip’ waren, wist ik dus al. In 1982 heb ik reeds Beyond Ego, Transpersonal Dimensions in Psychology van Roger Walsh en Frances Vaughan gespeld. Wat jij me tijdens deze gesprekken hebt laten zien, gaat veel verder. Om in de woorden van Boeddha te spreken, ‘We are what we think. All that we are arises with our thoughts. With our thoughts we make the world.’ En omdat die ‘thoughts’ het produkt zijn van de lopende band van eigen fabrikaat in ons hoofd, leven de mensen, jij en ik - plus de vijf miljard anderen - op zijn zachtst gezegd als min of meer getroubleerde planeet bewoners. Toen ik vorige week nog eens op Rockefeller Plaza in Manhattan rondwandelde - nu trouwens opgekocht door Japanners - dacht ik: Wij, bevoorrechten uit de geavanceerde wereld, voelen ons nu wel verre superieur aan bewoners van de ontwikkelingslanden (Papoea's), maar wanneer je naar de kern, de essentie van dat ego zoekt, zijn we feitelijk allemaal verdwaald en ziende blind.

En nu spreek jij over die symbiose tussen Westerse wetenschappelijke know-how en Oosterse mystiek en wijsheid, waarbij dat ‘ik’ niet alléén als een fabriek van illusies en droomwerelden wordt gedetermineerd, maar als een waanvoorstelling op zichzelf. De vervalste perceptie van de werkelijkheid begint bij het geglorifieerde ‘ik’ zelf. De kwantumsprong in bewustzijn moet dat ‘ik’ overstijgen, opheffen om de uiteindelijke werkelijkheid te omstrengelen, om de ‘ik’ te worden, die we werkelijk zijn.

Dit moest me van de lever. Nu jij.

Foudraine Een goede samenvatting. Het begint in het Oosten te dagen. Inderdaad, het ‘ik’ als een stuk wrakhout in de Stille Oceaan. Maar dan een Stille Oceaan van Leven, Intelligentie, Liefde. Daar kan zich de druppel in verliezen. De druppel sterft en is één met de oceaan.

[p. 176]

Oltmans Ik kan nog altijd niet bevatten, hoe na zo'n omwenteling in de waanvoorstellingen uit de jukebox in ons hoofd - als gevolg van programmering door de eeuwen heen - onze kennis, nu als noodzakelijke informatie, zou kunnen blijven functioneren en overleven.

Foudraine Dit is inderdaad het moeilijke punt. Kennis, opgedaan voor het leven van alledag, is noodzakelijk. Kennis, verkregen door levenservaring, lezen en nodig voor communicatie, kortom, de bibliotheken aan informatie, die een mens in zijn computer heeft opgenomen, de rijkdom van taal en mogelijkheid van wetenschappelijke activiteit, deze blijven ná deze omwenteling alle bestaan. Die kunnen worden ingeschakeld, als dat nodig is.

Als je loopt, gebruik je je benen. Als je gaat zitten, en je blijft dan je benen gebruiken, is er iets mis met je. Mij is gebleken dat Zelf-Gerealiseerden die transistorradio in hun hoofden uitstekend kunnen afzetten. Bij hen blijft dat ding niet doorjengelen. Bij hen functioneert klaarblijkelijk kennis alleen, als daartoe in een levenssituatie uitdaging en noodzaak bestaat. Osho heeft wel eens het verhaal verteld van een man, die om een kamer in een hotel vroeg. De eigenaar zei: ‘Ik heb een kamer op de bovenste verdieping vrij, maar als u 's avonds laat thuiskomt, moet u heel stil zijn. Onder u heb ik een kamer verhuurd aan een politicus, die absoluut niet tegen lawaai kan.’ Osho heeft nu eenmaal een uitgesproken voorliefde voor politici. ‘Als u dus laat thuiskomt, wilt u dan vooral geen lawaai maken.’ De man kreeg de kamer, kwam 's avonds laat thuis, kleedde zich uit en wierp, zonder er verder bij na te denken, zijn linkerschoen met een klap door de kamer. Toen herinnerde hij zich de politicus. Hij deed uiterst stil en omzichtig zijn andere schoen uit, stapte in bed, maar na een half uur werd er luid op de deur gebonsd. Toen hij de deur opendeed, zag hij daar de politicus, met hoogrood gezicht, die brulde: ‘Waar is die andere schoen?’ Begrijp je? Dat is het voortjengelen van de transistorradio. Dat is het lijden van de mens in een notedop.

Oltmans Goed. Maar waar ik nog steeds niet aan wil, is dat bij de kwantumsprong naar ‘no-mind’, alléén de kletskoek en

[p. 177]

sprookjes van Moeder de Gans in onze ‘chip’ zouden worden geneutraliseerd en de noodzakelijke informatie overeind zou blijven. Dit doet me trouwens denken aan de notoire neutronenbom, waarbij de gebouwen zouden blijven staan en alléén de mensen omkomen.

Foudraine Wat me verwondert, is dat je het nog altijd niet ‘ziet’. Het zou nu toch duidelijk moeten zijn, dat bij de sprong naar Intelligentie, de waanvoorstellingen, of zo je wilt de on-zin in de biocomputer, automatisch hun kracht verliezen. Bedenk overigens: dat betekent het lamleggen van het overgrote deel van je overgedragen, geprogrammeerde cultuur, die van waanideeën aan elkaar hangt.

Krishnamurti heeft eens gezegd, sprekende over zichzelf, ‘Hoewel deze gentleman opgroeide in India, is hij geen ‘Indian’. Hoewel hij Brahmaanse ouders heeft gehad en gevuld werd met absurde geloofsartikelen uit de Hindoe-traditie is hij géén Hindoe.’ Iemand die zijn ware identiteit van puur bewustzijn heeft gerealiseerd, weet dus dat hij die conditionering, in dit geval ‘Hindoe’, niet is. Van de buitenkant zie je niets aan zo'n mens. Hij functioneert, ogenschijnlijk als ‘persoonlijkheid’, maar voor hemzelf is dat niet anders dan een rol, die op het toneel van het leven gespeeld wordt. Hij zelf weet dat hij die persoonlijkheid niet is. De persoonlijkheid is weer persona geworden, het woord dat voor het masker werd gebruikt in de Griekse tragedie. De acteur sprak door de persona heen. De Verlichte is zijn conditionering niet meer. Hij is geen ‘Hindoe’ of ‘Nederlander’. Hij is zelfs geen man of een vrouw. Hij is het lichaam niet. Teruggevallen in die ware identiteit van puur bewustzijn - die dus tevens Intelligentie is - hebben alle waandenkbeelden hun kracht verloren en zijn geen drijfveer meer voor gedrag.

Oltmans Het probleem, Jan, dat ik op dit moment heb, blijft toch nog steeds dat voor waar aannemen dat de kwantumsprong - en dan kom ik terug op onze eerdere gesprekken - automatisch het kaf van het koren zal scheiden.

Foudraine Ik heb Zelf-Gerealiseerden nu twaalf jaar horen spreken en gelezen. Zo is Osho in staat een ongelooflijke kennis ter communicatie te stellen en uiterst efficiënt te leven. Dat zijn

[p. 178]

feiten. Wat ze zeiden was koren en ze toonden onbarmhartig het kaf, de leugens, aan.

Oltmans Als je die kwantumsprong maakt, dan bén je inderdaad geen ‘christen’ meer. Dan ben je geen ‘jood’ of ‘Palestijn’ meer. Maar wat ben je dan?

Foudraine Wat jij nu bent. Niets. Niet-iets. Licht. Helderheid. Intelligentie. Liefde.

Oltmans Maar hoe moet ik mij dat voorstellen? Laat ik zeggen: ik ben een handelaar in effecten. Ik heb mijn gezin en daar leef ik mee. Hoe kan ik dit combineren, tot het besef komen dat ik alleen Licht ben, een ‘niet-iets’ en toch mijn noodzakelijke dagelijkse bezigheid volbrengen?

Foudraine Dat schijnt goed te combineren te zijn. Ik heb van iemand gehoord, die in een Verlichte staat van bewustzijn verkeerde en ambtenaar was bij de Europese Gemeenschap. Niemand wist daar iets van. Hij sprak daar ook niet over.

Oltmans Is hij eruit gegooid?

Foudraine Zeker niet.

Oltmans Dus, men wist bij de EG dat hij in een staat van Verlichting is?

Foudraine Nee, natuurlijk niet. Daar zweeg hij over.

Oltmans Maar ik heb een tape van die kerel gehoord, op de fiets.

Foudraine Later is hij gaan praten. Dan hoef je geen ambtenaar meer te zijn, dan kun je ook deze wijsheid...

Oltmans ...te gelde maken.

Foudraine In ieder geval kun je financieel overleven.

Oltmans Dan moet je wel bedenken, dat Kissinger met zijn kakelende ‘chip’ $ 35.000,- per lezing krijgt. En hoeveel zouden wij met onze Verlichte ‘chip’ krijgen?

Foudraine Verlichte ‘chip’ bestaat niet.

Oltmans Wat zou die ambtenaar krijgen uit Brussel voor zijn lezingen?

Foudraine Dat zal hem weinig interesseren. Er is een voor ons onbegrijpelijk fundamenteel vertrouwen in de existentie ontstaan. Zo'n mens wordt letterlijk gedragen door de existentie. Het oude zoeken naar veiligheid is vervangen door een rusten in

[p. 179]

veiligheid, maar nu de veiligheid van Intelligentie. Het bestaan draagt zo iemand. Wij daarentegen - vechtend, knokkend, strevend - roeien voortdurend, in onze ik-overlevingsdrift, tegen de stroom van het bestaan in. Not flowing with the river.

Oltmans Hoe kun je, als je dan wel met de ‘river flowt’, je verdomde belastingen betalen? En je auto en je huishuur? Ik begin steeds meer te begrijpen wat dit betekent, waar jij het over hebt en Osho het over heeft en Krishnamurti over sprak. Ik begrijp er natuurlijk maar een klein gedeelte van. Ik begrijp wat Verlichting in jullie ogen betekent. Althans, ik zie die ‘split’ in die ‘ik’, ik zie de ‘split’ in de ‘chip’, ik begrijp de onzin, maar ik ben dus nog niet in ‘no-mind’, maar in ‘mind’. Ik ben zelf dus nog verkleefd met mijn ‘chip’, met mijn denken en vraag me maar steeds af, hoe kan ik aan mijn lezers verkopen, al is het er maar één, om naar die staat van ‘no-mind’ toe te gaan en dan niet meteen in het gekkenhuis terecht te komen.

Trouwens, hoe doe jij dat eigenlijk? Aangenomen dat jij ook die kwantumsprong hebt gemaakt of bezig bent te maken, hoe functioneer jij dan als psychiater? Ik neem aan dat je patiënten krijgt, die niet weten waar het over gaat als je het hebt over een kwantumsprong. Bij hen moet je de kakelende kip, die gestoord is geraakt, repareren.

Foudraine Je vraagt hoe het staat met mijn huidige functioneren als psychotherapeut. Zit hier niet geleidelijk een dilemma in? Dat zit er zeker in en ik heb even tijd nodig dat uit te leggen. Intensieve psychotherapie is her-arrangeren van ‘mind’. Datgene wat verborgen lag aan de oppervlakte brengen. Het verdrongene, met alle energie die daaraan vastzit. Kortom, zoals Freud zei, ‘Wo Es war soil Ich werden.’ Ik vat het kort samen. Tegelijkertijd was Freud slim genoeg om daaraan toe te voegen ‘Ik kan hoogstens van neurotische ellende echte ellende maken.’

Oltmans Zei hij dat?

Foudraine Ja. Hij begreep dat de menselijke zijnswijze op zichzelf al lijden was, ook al wist hij niets van het bericht van Bevrijding, zoals die door de Boeddha, de Zen-meester, kortom door de Zelf-Gerealiseerden wordt gebracht.

Freud werd eens per brief door Romain Roland op de hoogte

[p. 180]

gesteld van het bestaan van Ramakrishna. Hij reageerde onmiddellijk door te stellen dat deze mysticus leed aan een vorm van ‘narcistische neurose’. Het bewustzijn van deze Zelf-Gerealiseerde mens was volgens Freud uitdrukking van regressie naar de oceanische baarmoederlijke staat. Van een progressieve bewustzijnssprong had Freud geen enkel benul. Hij verwarde doodgemoedereerd een progressieve bewustzijnssprong met regressie.

Het lijden van een mens kan natuurlijk worden verlicht door het proces van psychotherapie. Tussen twee mensen kan zich een diep vertrouwen ontwikkelen, een vertrouwen dat tot op de bodem gaat. Binnen dat vertrouwen ontwikkelen zich alle emoties, die de cliënt heeft verborgen, deel van de patronen, zoals die zich tijdens de jeugd in relatie tot de ‘significant others’ - vader, moeder - ontwikkelden. Het is een dramatisch proces, zeker als de psychotherapeut een maximale geopendheid heeft, integriteit en ‘skill’. Je vraag is echter: die psychotherapie is nog altijd gebaseerd op een ego-psychologie. Als psychotherapeut ben ik dus bezig aandacht te geven aan alles wat een mens in de kern niet is. Ik geef aandacht aan zijn emoties, verdrongen of niet, aan zijn fantasieleven, zijn dromen, de emotionele behoeften en hoe die zich manifesteren. Ik geef aandacht aan de ‘psyche’. Nu zeg jij: existentieel kan je dat niet veel langer volhouden, althans indien je werkelijk tot de overtuiging bent gekomen dat die psyche, verwrongen of niet, niet is wat de mens in wezen is.

Oltmans Psychotherapie is de ontspoorde mens terugbrengen in de werkelijkheid.

Foudraine Was dat maar waar!

Oltmans Zo staat het in de boeken. Daar gaan we van uit.

Foudraine Freud sprak over bewustworden in de zin van het lichten in het bewustzijn van het verdrongene, de weggestopte energieën beschikbaar stellen aan het ego. Maar dat was nog altijd een zelf-bewustzijn, wat door de Verlichten metafysische slaap wordt genoemd.

Oltmans Men moet nooit denken dat men de wijsheid in pacht heeft, want dan ben je op het verkeerde pad. Waar het om gaat

[p. 181]

is dat Freud dat zei en al zijn volgelingen, en tot op de dag van vandaag. Het staat vast dat de ontspoorde mens die naar de psychotherapeut gaat, ver is afgedreven van de werkelijkheid van zijn bestaan. De psychotherapie kan die mens weer in ‘line’ brengen, in harmonie, met ‘reality as it is’.

Foudraine Nee, hij kan massieve projecties tot meer dragelijke proporties terugbrengen.

Oltmans Je gaat te ver. Dat is wat psychotherapie normaliter is. Projecties, die kakelende kip weer in het gareel krijgen.

Foudraine Ja, de projecties, die nergens op slaan, bijvoorbeeld dat je voortdurend je autoritaire vader tegenkomt, of je verslindende moeder en daarom geen efficiënte actie kunt ontplooien.

Oltmans Niet te vlug gaan, stap voor stap graag. Waar het om gaat is: je krijgt een patiënt, die is gaga, die moet je weer functionerend maken in de huidige maatschappij, met de huidige ‘realiteiten’, in harmonie brengen met de andere kakelende kippen.

Foudraine De psychotherapeut, in mijn huidige visie, maakt de mens weer ‘normally insane’.

Oltmans ‘Normally insane’, dat zeg jij. Maar dat zeggen wij niet, die aan de andere kant staan. En jij doet dat terwijl je zelf niet gelooft in die staat van ‘normal insanity’.

Foudraine Nee, het is niet de voleinding van de mens. Dat is duidelijk. Daar hebben we nu al die gesprekken over gevoerd.

Oltmans Hoe regel je dat in je werk?

Foudraine Daar wringt het natuurlijk en het wringt steeds meer. Mensen die naar mij toekomen, zijn overigens ook mensen die een verborgen agenda hebben. Ze schuiven weliswaar hun emotionele problematiek naar voren, maar daar achter zit de wezenlijke, existentiële problematiek.

Oltmans Er zullen er bij zijn. Die komen naar jou toe, omdat het sannyasins zijn of mensen die al naar Poona zijn geweest. Laten we nu even niet uitgaan van de mensen die al met één been in die Verlichting staan. Ik heb het over de gewone huis-tuin-en-keukengevallen. Die moeten voor jou toch een merkwaardige ervaring zijn. Wijs je ze in de behandeling, als ze sterk genoeg zijn, de weg naar die Verlichting?

[p. 182]

Foudraine Dat is zeker niet wat ik doe. Weliswaar geef ik antwoord, indien zij mij daarover vragen stellen, en velen stellen die vragen..

Oltmans Dan ben je strikt eerlijk en zegt precies hoe de zaken liggen?

Foudraine Ja, maar ik speel géén goeroe. Ik plaats mij niet in de rol van de Verlichte. Mensen die de weg van de authentieke spiritualiteit willen gaan, moeten eerst hun leven op orde brengen, voordat ze op weg kunnen gaan.

Oltmans Hun koffertje is niet klaar.

Foudraine De zaken moeten eerst op orde zijn. Het leven moet eerst ordelijk geleefd worden. Men kan niet in een verschrikkelijke toestand van lijden verkeren, en dan in het vliegtuig stappen teneinde de Meester in Poona te treffen.

Je observatie blijft juist. De waarheid is dat het niet zo is dat een mens problemen heeft, maar dat hij, als ego, het probleem ís. Vanuit dat perspectief spreekt het natuurlijk vanzelf dat psychotherapie een lapmiddel is.

Oltmans Aspirine waardoor de hoofdpijn toch terugkeert?

Foudraine Volstrekt juist. Dat is ook de reden, waarom de authentieke Oosterse Zelf-Gerealiseerden nimmer over persoonlijke problematiek spraken. Indien de leerling die problematiek presenteerde, zei de leermeester kordaat: ‘Hou op met dat gezwets, luister naar mij. Dit is niet wat je bent.’ Hij bleef de leerling in alle mogelijke variaties wijzen op het punt dat hij het gewaarzijn was, waarin al die stofwolken van problematiek verschenen.

Zo kennen we het verhaal van een Zen-meester die 's ochtends wakker werd en tegen zijn leerling zei: ‘Ik heb vannacht een ongelooflijke droom gehad.’ Waarop de leerling zei: ‘Meester, zal ik een kopje thee voor u halen?’ De Meester zei: ‘Dat is het enige juiste antwoord. Als je had gevraagd “Vertel over die droom”, had ik je zo de gemeenschap uitgegooid.’

Het is intussen wel belangrijk die aanpak in de juiste context te zien. Dat een leerling zich in het Oosten tot de Zelf-Gerealiseerde Meester wendde, was geworteld in een traditie. De beginnende discipel had een sterke impuls tot Zelf-realisatie. Hij

[p. 183]

kwam in ieder geval niet aandragen met een Oedipus-complex, gefrustreerde aandachtsbehoeften of de eenzaamheid van zijn jeugd. Hij wilde zijn leven aan Zelf-realisatie wijden. Daarom was hij bereid jarenlang in de keuken bonen te pellen en kreeg hoogstens af en toe een glimlach van de Meester. Hij luisterde, hij mediteerde en kwam tot diep inzicht. Hij worstelde met zijn Koan.

Oltmans Sorry, wat is een Koan?

Foudraine De Zen-Meester kan een vraag aan de discipel voorleggen die niet met het denken kan worden opgelost. ‘Wat is het geluid van één klappende hand’ of ‘Wat is je gezicht voor je geboren werd.’ De worsteling om op die vraag toch een antwoord te geven, kan het lineaire denken volledig ontregelen en tot de doorbraak van transcendentaal bewustzijn (satori) voeren. De discipel, met zijn totale toewijding, zocht dus zeker geen vertroosting voor de ‘body-mind’. Het ging hem niet om zelf-vervulling, in welke vorm dan ook. De Westerse mens, die in het algemeen extreem op de ander is georiënteerd en geheel in de greep van zelf-vervulling en vertroosting verkeert, kent die diepe motivatie tot zelf-overstijging niet. Er bestaat in het Westen nauwelijks een traditie van ware Gnosis. Naar mijn overtuiging moet de Westerse mens, die maar al te vaak diep beschadigd raakte door ouders, die zelf slachtoffer zijn van tragische verwarring, zijn motivatie tot zelf-overstijging nog ontginnen. In het begin staat de Westerse mens bij de Verlichte Meester dus met de mond vol tanden. Instinctief hongert hij naar waardering, naar liefde, naar ‘de Goede Vader’, naar geborgenheid en een zich verliezen in een gemeenschap. Hij maakt desnoods deel uit van het New-Age-circuit met inbegrip van alle romantische voorstellingen over zijn aura, zijn chakra's en wat de tarotkaarten zeggen. Toch kan een Jan van der Zande uit de Tweede Kinkerstraat bij een Zelf-Gerealiseerd Meester terecht komen en wat gebeurt er dan met hem? Hoe zal een Westers mens, die ergens diep getroffen is, moeten worden opgevangen? Dat is natuurlijk ook het oorspronkelijke enigma waar Osho zich voor geplaatst zag.

Oltmans Hoe heeft Osho die ontzagwekkende afstand naar

[p. 184]

hen die uit het Westen naar hem toe reisden, weten te overbruggen?

Foudraine Zijn uitgangspunt is: ‘Truth is what works’. Hij bood, vooral in het begin, allerlei psychotherapeutische groepen (Gestalt, encounter, diepe massage) als een soort opstap. Tegelijkertijd maakte hij duidelijk dat psychotherapie niets met zelfoverstijging te maken heeft. Ook al staat psychotherapie haaks op inzicht en meditatie, zoals wij dat besproken hebben, toch kan het voor een mens nuttig zijn de opgezamelde krankzinnigheid, de woede, het verdriet en wat al niet uit te braken. Ook in meer actieve vormen van meditatie waarbij eerst alles eruit gegooid wordt en pas dan de stilte kan worden geproefd, vanuit - en dit is essentieel - herstelde zelf-liefde. Daar gaat het uiteindelijk in die psychotherapie om.

Oltmans Toch zijn we er nog niet helemaal uit.

Foudraine We zijn er niet uit, omdat je in je beginvraag suggereerde dat je gesprekspartner die kwantumsprong zou hebben gemaakt of ermee bezig was. Ik moet je erop wijzen, dat er geen ‘bezig zijn’ met de kwantumsprong bestaat. Of je bént er of je bént er niet. Er is niet een ‘in-between’fase, waarin je er een klein beetje bent. Je bent niet een klein beetje zwanger. Of je bent zwanger, of je bent het niet. Je zou kunnen zeggen, dat ik op zijn minst mentaal diep zwanger ben van datgene wat ik dag in dat uit beluister. Dat ik bezig ben in mijn proces van meditatie, inzicht en het mijn Meester nabijkomen. Het is een communio en als gevolg daarvan spelen zich bepaalde gebeurtenissen in mij af. Maar ik sta niet in de positie van leermeester. Ik verdien mijn geld als psychotherapeut op integere wijze, waarbij ik mij vlei met de hoop dat mensen die naar mij toekomen, een eerlijk antwoord kunnen verwachten op de werkelijke problemen. Een cliënt die mij vraagt ‘Wat is liefde, waarom ben ik hier op aarde, wat is deze ellende allemaal’...

Oltmans Dat wordt gewoon gevraagd?

Foudraine Dat zijn de existentiële vragen. Intelligente mensen moeten die vragen stellen. De cliënt in een toestand van ‘spiritual anguish’ is gevoelig voor de chaos om zich heen. Hij stelt diepe vragen, waar ik me mee kan solidariseren. Dan kan ik

[p. 185]

tegen zo'n cliënt zeggen: ‘Ik ben de lamme die de blinde helpt. Wij zijn beiden blind.’ Ik kan ze, zonder enige propagandistische doelstelling, eerlijk antwoord geven...

Oltmans Wat is liefde? Dan zeg jij ‘Ik weet het niet.’

Foudraine Natuurlijk. We kunnen samen vaststellen, dat liefde nooit iets kan zijn wat te maken heeft met een zelfzuchtige activiteit. Ik kan duidelijk maken, dat er emoties zijn, dat er verlangen is, lustgedrevenheid en steunbehoefte, wederzijdse bevrediging van intimiteitsbehoeften. Maar wij weten dan samen, dat dát geen liefde kan zijn. Dit zijn intelligente mensen - het zijn er nu vele tienduizenden - die bereid zijn existentiële vragen te stellen. Indien ze die vragen stellen aan de pastoor, krijgen ze geen antwoord, behalve opium. Indien ze deze vragen stellen aan de psychiater krijgen ze gelul. In feite zou je kunnen zeggen: het werkelijke heilzame in de psychotherapie is het ‘Zijn’ van de psychotherapeut. Het is uiteindelijk zijn ‘Being’, of ‘Beingness’, die de transformerende besmetting is. Eén ding is zeker, ik kan mijn cliënt nooit verder helpen, dan ik zelfben. De Verlichte Meester acht ik de grootste therapeut.

Oltmans Ons wordt geleerd, psychotherapie is de afgedreven mens terugbrengen in de werkelijkheid.

Foudraine Nee. Terug naar de groep, de kudde, naar wat men noemt het sociale leven.

Oltmans De gewone huis-tuin-en-keukenshit, waar ze gek van worden en waar ze door de psychotherapeuten weer in teruggezet worden.

Foudraine Daarom werd voortdurend door Osho gesteld, dat de psychologen, psychotherapeuten en psychiaters nu de nieuwe priesters zijn, de nieuwe vertegenwoordigers van de status quo.

Oltmans Ja, het zijn zeker de super-salesmen van de status quo.

Foudraine Zelfs bij de transpersonale psychologen zie je al die nieuwe priesterkaste opdoemen. Mensen die weliswaar tijdens congressen over bewustzijn en meditatie praten, maar het niet existentieel maken. Die niet de prijs willen betalen, onherroepelijk verbonden aan die permanente Gestalt-verandering van het

[p. 186]

bewustzijn. Die niet die ego-dood willen sterven, in de totale commitment aan de zoektocht naar Waarheid en in de liefdevolle connectie met de leermeester.

Oltmans Toch kan men mensen niet ongestraft uit hun huidige realiteit halen met als resultaat dat ze op het Centraal Station gaan slapen. Stel je voor, dat we mensen omtrent de staat van ‘no-mind’ zouden overtuigen, waardoor ze met alles zouden stoppen en zeggen: ‘Nu ben ik Licht.’ Wat is daar in hemelsnaam de consequentie van?

Foudraine Maar met het huidige functioneren van intelligentie -met een kleine i - slapen we binnenkort allemaal op straat! We hebben misschien nog maar tien jaar te gaan, voordat we niet alleen op straat slapen, maar helemaal niet meer kunnen slapen, omdat we er één grote rokende puinhoop van gemaakt hebben. En dan ben jij bezorgd over wat er na een dergelijke formidabele bewustzijnssprong zou kunnen gebeuren ten aanzien van je verdomde belastingen?

Oltmans Die bewustzijnssprong doet mij nog steeds ontzettend denken aan de Verlichten die met een schoen en een slof door de wereld gaan, zich absoluut niet meer aan materie hechten en eigenlijk alléén maar denken, dat zij met één been in de hemel staan.

Foudraine Aha! Nu komen we op een belangrijk punt. Wij hebben een vertekend beeld over de Verlichte mens. Waarschijnlijk komt dat door de cultuur, die ons een eenvormig beeld van de Oosterse mysticus heeft aangedragen. Dat beeld geeft ons, de Westerse mens, angst. En terecht.

Oltmans Mahatma Gandhi.

Foudraine Nee, Mahatma Gandhi was zeker géén Verlicht mens. Hij was een politicus. Ik heb het over de Oosterse Zelf- Gerealiseerde, die het beeld schiep van iemand die, met zijn ogen opgeslagen naar zijn derde oog, ergens in een grot zat en zich geheel en al van de wereld als illusie verwijderde. Dat heeft een rampzalige vertekening gecreëerd, die bij de Westerse mens alle haren overeind deed gaan. Uit dat gevoel, in feite een bestaande culturele conditionering, komt jouw vraag voort.

Oltmans Compleet.

[p. 187]

Foudraine De verantwoordelijkheid voor die conditionering en angst ligt zonder twijfel bij die traditionele Oosterse mysticus, die altijd weer over de wereld, het manifeste, als ‘maya’, als illusie sprak. Dat is een bijdrage tot de schizofrenie van de mensheid geworden. Het is tegelijkertijd de kern van het huidige correctieve bericht van Osho. Deze correctie is de essentie van zijn 35 jaar spreken, juist over dit onderwerp. De mens is ‘body’ (mind) én ‘soul’ (bewustzijn). Hij is zowel lichaam, dat wil zeggen materie, wereld, kennis en ‘chip’-functioneren, áls bewustzijn. Oost en West kunnen en moeten in Osho's visie samenkomen. Een synthese tussen Westers materialisme en de bewustzijnssprong waar men in het Oosten altijd respect voor heeft gehad, is absoluut noodzakelijk. Dan, in die synthese, kan een nieuw Verlicht mens geboren worden. Hij is de Verlichte chirurg, de Verlichte bosbouwdeskundige. De Boeddha in de ‘marketplace’. Wij moeten die schizofrenie opheffen in de zin dat je óf alleen maar aan de wereld, aan de symboliserende activiteit van de ‘chip’, aan materie vervallen bent, óf puur bewustzijn bent, geheel aan die wereld ontstegen. Dat laatste heeft in het Oosten - we hebben dat al eerder besproken - de ramp van de armoede gecreëerd. Op een beschouwingswijze, die de wereld, het manifeste dus, als maya verkettert, valt geen wetenschap en technologie te baseren. Osho heeft daarom de traditionele Oosterse mystici rechtstandig verantwoordelijk gesteld voor de huidige rampzalige toestand in India. Er is een nieuw mens nodig. Een synthese - en transcendentie - van Oost en West, een mens met alle gegevenheden en voordelen van het Westen, de materiële rijkdom, de wetenschappelijke geest en zijn mogelijkheden, om deze wereld in manifeste zin steeds mooier te maken...

Oltmans ...maar ook met industriële complexen en steeds meer wapen- en rakkettenfabrieken.

Foudraine Nee. Want het is nu een mens gedragen door Intelligentie en daardoor al het levenspositieve bevorderend. Die mens kan een gelukkig, extatisch mens zijn in de zin van zijn gerealiseerde transcendentale bewustzijn. Boeddha in het café. Dát is de essentie van Osho's belangrijke declaratie, ‘Zorba de

[p. 188]

Boeddha’. ‘Zorba’ is de Westerse mens die tegelijkertijd ‘de Boeddha’ kan zijn. Het tot waandenkbeeld verheven misverstand, dat na die Verlichting een mens als een soort lethargische knolraap in lotuszit de wereld de wereld laat en hoogstens nog met een bedelnap rond kan gaan, dat beeld is onjuist en moet krachtig bestreden worden. De grote angst voor de Gestaltverandering van het bewustzijn, bij de Westerse mens, is dat hij meent dan niet meer in de wereld te kunnen functioneren. Ook Westerse mystici hebben, met hun verhalen over visioenen en de rest van de onzin, tot die angst bijgedragen.

Klassiek voor deze angst bij een Westers mens is het voorbeeld van Jung die in 1939 naar India ging om er een paar eredoctoraten te halen. Zijn vriend, Heinrich Zimmer, had Jung tot in detail over Ramana Maharshi geïnformeerd. Een Zelf-Gerealiseerde van spectaculaire schoonheid, die bij Madras zat en waar zich een gemeenschap omheen had ontwikkeld. Jung was tijdens zijn reis door India op nog geen honderd kilometer afstand, Ramana Maharshi wachtte op hem, maar Jung ging niet. Later heeft Jung zijn angst voor deze ontmoeting met een levende Zelf-Gerealiseerde op alle mogelijke wijzen gerationaliseerd, maar waar alles op neerkwam was: Jung was bang zijn ego te verliezen en in Zürich, met alleen een lendendoek om, op de sofa te belanden en verder niets te kunnen of willen doen. Dat was het beeld dat hij had en daar was ook voedsel aan gegeven.

Oltmans Hoe traditioneel was Ramana Maharshi?

Foudraine Op jeugdige leeftijd, hij was negentien jaar, overkwam hem plotseling de ego-dood. Hij plonsde, zonder enige voorbereiding, in het ‘Zelf’, in puur Bewustzijn, zat jaren in een grot en begon pas veel later, na aandringen, te spreken. Zijn verschijning, hoe indrukwekkend ook, was toch ook een bijdrage tot het misverstand waar we over spreken.

Oltmans Heb je me niet eens verteld dat Somerset Maugham wél naar Ramana Maharshi is geweest?

Foudraine Somerset Maugham is inderdaad naar de berg Arunachala gegaan. Toen hij bij de gemeenschap van discipelen rond Ramana Maharshi arriveerde, werd hij prompt ziek. Hij beschrijft hoe hij in een kamer uitgeput in bed lag en na enige

[p. 189]

tijd een lange man binnenkwam, gekleed in een lendendoek die zwijgend op de lemen vloer ging zitten en zacht naar zijn gezondheid vroeg. Daar zat gewoon een levende Boeddha op die vloer! Na een tijd van zwijgen vertrok hij weer. De volgende dag voelde de schrijver zich veel beter, bezocht de kleine hal waar discipelen in diepe devotie rond Ramana zaten en sloop na enige tijd op zijn tenen de hal uit. Veel later wijdde hij aan de episode een klein boekje: The Saint. Daaruit blijkt dat hij nog altijd niet in de gaten had wat het verschil was tussen een ‘sage’ en een ‘saint’. Ramana was een ‘Self-realized sage’ en dat is iets heel anders dan een persoon die zó hartstochtelijk aan zijn ‘body-mind’ heeft geknutseld dat hij lid wordt van dat uiterst neurotische college ‘heiligen’.

Oltmans De Zelf-Gerealiseerde is dus puur bewustzijn. Dat is zijn ware identiteit. Hoe wordt het misverstand dat die manifestatie géén vlucht uit het leven van alledag betekent, gecorrigeerd?

Foudraine Daartoe reed Osho consequent in een Rolls Royce! Dat deed hij echt niet voor niets. Osho heeft altijd materiële rijkdom en de verworvenheden der techniek bejubeld, juist om die traditionele Oosterse mystici te bekritiseren en een nieuwe synthese aan de orde te stellen. Het gaat hem toch om een spiritueel materialisme. Boeddha én Epicurus.

Oltmans Jan, luister. Ik begrijp het. De kunst is om de boodschap van Osho, Krishnamurti, Barry Long en deze Zieners, zodanig begrijpelijk te maken, dat de aan de ‘mind’ verkleefde massa er het belang van zal gaan inzien kennis te maken met een staat van ‘no-mind’.

Foudraine Ik blijf het met je oneens. Alleen de enkeling kan worden bereikt, dat wil zeggen hij die dorstig is naar Waarheid, die zich bewust is van het feit dat ‘mind’, in de zin van de totale identificatie met de biocomputer, nu een gevangenis is. Alléén die mens kan worden bereikt, die totale vrijheid mogelijk acht, of die met deze hoogste opgave een zekere affiniteit heeft. De mens, die bereid is alles over te hebben voor het verwerven van die totale vrijheid, waarbij tevens geen ervaring van gescheidenheid met de existentie meer is. Vandaar dat ik mij heb gericht tot

[p. 190]

avonturiers en roekelozen. Dat zijn bepaald niet mensen die, zoals jij zegt, ‘kennis willen maken met een staat van no-“mind”.’ Het zijn mensen die bereid zijn letterlijk te sterven aan het ‘ik’.

Oltmans Dan hebben we voor mijn gevoel gefaald, want als eenling met zo'n belangrijke boodschap moeten we er toch in slagen velen duidelijk maken wat ons bezig houdt.

Foudraine We zijn er wel degelijk in geslaagd. Zeer velen staan open voor dit bericht.