Chaos in Indonesië

Oost-Timor

Bij het ter perse gaan van deze notities van de reis in mei en juni 1999 naar Indonesië organiseerden de Verenigde Naties, in samenwerking met de regering in Jakarta, een referendum in de voormalige Portugese kolonie Oost-Timor. Bij een maximale opkomst van kiezers stemde bijna tachtig procent van de mensen voor de onafhankelijkheid van Oost-Timor. Vrijwel onmiddellijk volgde een bloedbad, uitgevoerd door tegen onafhankelijheid gekante, zogenaamde ‘milities’.

De buitenwereld keek geschokt toe. Hoe kon het gebeuren dat president Habibie en generaal Wiranto, commandant van de strijdkrachten, niet bij machte bleken de moordpartij in Dili en daarbuiten onmiddellijk te stoppen? Uit de hele wereld kwamen verontwaardigde protesten. De secretaris-generaal van de uno, Kofi Annan

[p. 42]

sprak zelfs over ‘misdaden tegen de menselijkheid’, waarbij hij voor verantwoordelijke leiders in Jakarta de deur scheen open te zetten naar het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. De schimmen van Belgrado en Kosovo, van Milo-sevic, Mladic of Arkan doken daarbij op uit de herinnering.

Als steeds dient men ook nu terug te gaan in de recente geschiedenis van Indonesië. Bij het afzetten van oudpresident Suharto in mei 1998 vond er een schimmig gevecht plaats tussen twee generaals. Enerzijds de opperbevelhebber van de strijdkrachten en minister van Defensie, generaal Wiranto (52), oud-adjudant van Suharto. Anderzijds de luitenant-generaal Prabowo Subianto (47), commandant van de strategische reserve elitetroepen (kostrad) van 17.000 man. Prabowo is de schoonzoon van Suharto, gehuwd met diens dochter Siti Hedijanti. Wiranto ging akkoord met de benoeming van Habibie tot president en men zou kunnen zeggen, ook die krachten in Washington, het Witte Huis, het State Departement en het Pentagon, waar men een overgang naar een democratie in Indonesië ondersteunde. Suharto kwam in 1965, als toenmalig commandant van kostrad, via insubordinatie en verraad aan de macht met behulp van de cia. Diens schoonzoon speelde in 1998 met de gedachte dit voorbeeld te volgen, maar werd buiten gevecht gesteld. Wiranto zond hem naar Bandung, waar hij de leiding kreeg over het Staff Command College, een vaste post voor driftige Indonesische generaals, die op een zijspoor dienen te worden gezet. Uiteindelijk nam Prabowo hier geen genoegen mee. Hij week met zijn gezin uit naar Jordanië. Amman is een bekend wespennest van de cia.

Er bestaat geen twijfel over dat een belangrijk gedeelte van het Indonesische officierenkorps heimelijk aan de zijde van vechtjas Prabowo is blijven staan. Ook de economische belangen in Oost-Timor in militaire kringen in Jakarta waren sinds 1975 behoorlijk toegenomen, bijvoorbeeld bij de gezamenlijke ontwikkeling van energiebronnen in het gebied in een joint-venture met Australische ondernemingen. Een gedeelte van het leger was dus faliekant tegen het referendum en tegen het toegeven aan druk van de buitenwereld.

Opstandige kolonels zijn een oud verschijnsel in de geschiedenis van Indonesië. Er hebben eerder de nodige rebellieën vanuit Sumatra, Sulawesi en de Molukken plaatsgehad. Ook generaal Nasution heeft meer dan eens een putsch willen uitvoeren tegen Sukarno. Zo werden eens de kanonnen op het paleis gericht. Bung Karno kwam naar buiten, sprak met de militairen en iedereen ging naar huis. Maar sinds de coup van 1965, waarbij Suharto door de cia naar voren werd geschoven, veranderde het spel. Suharto beschikte toen ook over een type Prabowo, generaal Sarwo Edhie die, als eerder hier werd aangetoond, met zijn mannen minstens 500.000 mensen over de kling heeft gejaagd. Als kostrad-commandant en adept van de cia wordt dit als ‘normaal’ beschouwd. Met de komst

[p. 43]

van de ‘milities’ op Timor is Prabowo (zoals zijn grote voorganger Suharto dit placht te doen) uit zijn graf in Amman, Jordanië opgestaan en wist hij samen met met hem sympatiserende Indonesische officieren een nieuw bloedbad aan te richten, ditmaal in Dili en omstreken.

Gerrit de Boer meldde op 11 september 1999 in de Volkskrant braaf vanuit Jakarta dat generaal Wiranto ‘aan hem trouwe militairen’ van de strategische troepen van kostrad naar Dili had gezonden om de orde te herstellen. In werkelijkheid voltrok zich op Timor de voortzetting van het Wiranto-Prabowo-conflict van één jaar eerder. Terwijl Wiranto dagelijks telefoneerde met de chef-staf van het Amerikaanse leger, generaal Henry Shelton, om uiteen te zetten dat hij diende te voorkomen dat Indonesische militairen aldaar op elkaar zouden gaan schieten, telefoneerde Prabowo vanuit Amman met het hoofdkwartier van de cia en diens kameraden bij kostrad om zijn aartsrivaal Wiranto - en dus ook president Habibie - verder in verlegenheid te brengen. Dit gelukte prima, want Kofi Annan stelde hen reeds een Milosevic-lot in het vooruitzicht met bijbehorende logies in Scheveningen. In werkelijkheid horen Suharto en Probowo naar de strafgevangenis van het Haagse Hof te worden gezonden. Om van hun cia-bazen maar niet te spreken.

Via de notoire ‘milities’ hebben Prabowo en de cia president Habibie en generaal Wiranto in de rug gestoken, om het voor te stellen alsof zij zich met moordendoodslagpraktijken zouden bezighouden, terwijl het in werkelijkheid de kostrad-militairen van hun voormalige commandanten Suharto en Prabowo waren die dood en verderf zaaiden op Timor. Zoals de cia in Kosovo een huurlingenlegertje, het uck, op de been bracht om Milosevic in verlegenheid te brengen, en de regering in Belgrado de zwartepiet van ethnic cleansing toe te spelen, zo werd op Timor deze cia-stunt herhaald door in te spelen op tegenstellingen binnen de militaire strijdkrachten van Indonesië. Wiranto heeft wellicht zijn gezag over sommige eenheden bij kostrad overschat en stond voor raadsels, die hij met Javaans geduld zorgvuldig heeft ontrafeld, om te voorkomen dat Indonesische soldaten op elkaar gingen paffen. Dit schijnt deze keer vooralsnog te zijn gelukt. Daarom had de Indonesische minister van Buitenlandse Zaken, Ali A-latas, gewoon gelijk toen hij er via cnn op wees dat de schietpartij op Timor ingewikkelder was dan de buitenwereld zich kon voorstellen.

De staat van oorlog die sinds de oprichting van de cia in 1948 heeft bestaan tussen deze geheime organisatie, die rechtstreeks - ook budgettair - valt onder de president en het Witte Huis, en de onder de democratische controle van het Pentagon opererende militaire inlichtingendiensten in de vs, manifesteerde zich opnieuw van alle kanten tijdes de affaire-Oost-Timor. Het door Suharto aangerichte bloedbad volgend op de cia-coup tegen de wettige president Sukarno, zou zonder Amerikaanse training van officieren en elite-troepen vooraf - om van de bewapening

[p. 44]

niet te spreken - nooit mogelijk zijn geweest. Hetzelfde geldt voor Oost-Timor. Reeds in 1991 liet Suharto duizenden mensen op Timor een kopje kleiner maken, welke vertoning in 1999 via zogenaamde ‘milities’ werd herhaald.

In 1992 beëindigde het Amerikaanse Congres na het bloedbad in Dili tactische militaire oefeningen met de Indonesiche strijdkrachten. Maar mensen zijn kort van memorie. Spoedig werden de contacten tussen het Pentagon en Jakarta hervat en sedertdien, zo meldden Dana Priest en Bradley Graham in de Washington Post van 15 september 1999, werden 41 gezamenlijke militaire manoeuvres gehouden tussen Amerikaanse en Indonesische elite-troepen. Indonesische speciale troepen, Kopassus, werden geoefend op internal defense, waarbij de Amerikanen leerden hoe Indonesische scherpschutters behoren te opereren, hoe man-tegen-mangevechten worden gevoerd, hoe je mortieren hanteert bij guerrillaoorlogvoering, hoe je mensen ontvoert verdacht van ondermijnende activiteiten, of hoe je martelt om informatie in te winnen. De Washington Post wees erop, dat elite eenheden van Kopassus zich in mei 1998 op Oost-Timor opnieuw begonnen te roeren. Waar Pentagon-bemoeienissen in Indonesië ophouden en cia-activiteiten beginnen, is een moeilijk vast te stellen scheidslijn. Wat evenwel vaststaat is dat generaal Shelton op 9 september 1999 zijn vriend Wiranto ‘a very blunt message’ doortelefoneerde, namelijk dat het gedonder op Oost-Timor ogenblikkelijk diende te worden beëindigd. President B.J. Habibie maakte twee dagen later bekend dat een un-Peacekeeping Force naar Dili mocht vertrekken. In Den Haag fantaseerde minister Jozias van Aartsen dat ambassadeur Peter van Walsum, de maand september 1999 voorzitter van de Veiligheidsraad in New York, deze doorbraak zou hebben bewerkstelligd.

Dus terwijl Washington en Bill Clinton van de daken schreeuwen dat zij voor 's werelds voornaamste voorvechters voor mensenrechten van armen, vervolgden en verjaagden zijn, zijn het diezelfde Amerikanen die Indonesiche officieren en elite-troepen eerst opleiden tot terroristen en geslepen massamoordenaars. En vervolgens, wanneer deze heren keurig de lesjes opzeggen die ze van de Amerikanen hebben geleerd, moord en brand schreeuwen over Indonesische oorlogsmisdadigers die per enkele reis naar het Internationale Gerechtshof in Den Haag zouden moeten worden voorgeleid. Waarom komt niemand eens op de lumineuze gedachte hen, die het terrorisme sinds jaar en dag vanuit Washington naar onschuldige gebieden in de wereld als Indonesië hebben uitgedragen, voor altijd in de Scheveningse strafgevangenis achter slot en grendel op te bergen?

De complexiteit van Indonesië, vierde grootste land ter wereld, een land in opbouw, waar interne krachten met elkaar overhoop liggen, waar van buiten af malicieuze inlichtingendiensten van vreemde mogendheden in troebel water vissen, blijft permanent door de geavanceerde

[p. 45]

wereld schromelijk onderschat. William Blake zag de chaos van ‘een hele wereld’ in één korrel zand. Leibniz ontdekte a teeming universe in één druppel water. Hoe lang zal het nog duren voor men zich ook op het hoofdkwartier van de Verenigde Naties realiseert, of ernstig rekening houdt met het feit, dat de Republiek Indonesië om zeer begrijpelijke redenen nog volop verwikkeld is in het vinden van een eigen nationale identiteit? Chaos blijft vooralsnog onvermijdelijk.

Onze eigen Hoekse en Kabeljauwse twisten (1345-1492) voltrokken zich 500 jaar geleden. De Amerikaanse Revolutie was in 1775; de Franse Revolutie in 1789; de Chinese Revolutie in 1911; de Russische Revolutie in 1917; de Afro-Aziatische Revolutie begon pas na de Tweede Wereldoorlog. In plaats van dat ‘de rijke landen’ laten meetellen dat de derde wereld tijd nodig heeft om zich aan te passen en een eigen weg te vinden, zijn ontwikkelingslanden, sinds het afkondigen van hun zelfstandigheid, bijna permanent blootgesteld aan terroristische westerse interventies van buitenaf.

Westerse landen zijn hun eigen geschiedenis - waarbij bijvoorbeeld de Amerikaanse oorlog tussen Noord en Zuid tot de bloedigste gevechten uit de historie moeten worden gerekend - gemakshalve vergeten. Men verwacht dat de Afro-Aziatische wereld van de ene op de andere dag orde op zaken zou kunnen stellen, terwijl wij er zelf eeuwen over deden om voor iedereen acceptabele normen en waarden in bestuursvormen te verdisconteren. Vooral in Washington eigent men zich het recht toe de rest van de wereld een kopie van de inrichting van de Amerikaanse volkshuishouding op te dringen. En wie niet onmiddellijk naar 's werelds politieman luistert kan rekenen op chantage van de Wereldbank of het Internationale Monetaire Fonds, of nog erger, een handelsembargo en blokkade zoals Cuba vanaf 1960 te beurt is gevallen.

Indonesië bevindt zich op een cruciale tweesprong, gaat het land terug naar de positie van satellietstaat van Washington, de cia en het Pentagon of kan het zich hieraan ontworstelen en zich ontwikkelen tot een authentieke supermacht tussen de nietgebonden landen van het blok van Bandung, in 1955 door Sukarno opgericht. Het Suharto-interregnum - waarbij de misdadigers van de cia deze mijnheer en Indonesië in hun zak hadden en naar hun pijpen lieten dansen met behulp van het complete arsenaal aan chantagemiddelen van Washington, de Wereldbank, en het imf, werd afgesloten met het verjagen van deze fascistische dictator door Indonesische studenten in 1998.

Het was premier Yevgeni Primakov van Rusland die in 1998 bij een officieel bezoek aan New Delhi de gedachte van een strategic triangle lanceerde: een alliantie tussen China, India en Rusland als tegenwicht voor 's werelds moderne politieman, de VS - die op ieder moment dat het haar goed dunkt met de hulp van NAVO-bondge-

[p. 46]

noten als Engeland en Australië, waar ook ter wereld, ingrijpt. De gedachte van Primakov grijpt mede terug op het Bandung-initiatief van Bung Karno, aangepast aan nieuwe realiteiten, waarbij de voormalige ussr en het nieuwe China in nieuwe politieke gedaanten gestoken zelfs beter overeenkomen met het Indonesië van 1945 - 1965.

Dat Washington zich ernstig zorgen maakt over de strategic triangle, waar Indonesië onder Megawati en Wiranto zich ten snelste bij behoren aan te sluiten bleek uit een artikel van Tyler Marshall in de Los Angeles Times van 28 september 1999. Washington beseft dat 2,5 miljard mensen in deze wereld, bovendien voorzien van een ‘vast stock of nuclear weapons’, een macht zou vertegenwoordigen waar zelfs de cia en het Pentagon niet meer tegen op kunnen. Ook de cia think-tank, de Rand Corporation in Californië heeft reeds aangekondigd dat het optreden van de vs en de navo tegen Joegoslavië buiten de vn en het vn-Handvest om, het ontstaan van een strategic triangle tussen de werkelijke supermachten in de wereld slechts heeft verhaast. Daar, bij die alliantie ligt mijn inziens de toekomst van Indonesië onder Megawati Sukarnoputri.

Willem Oltmans

29 september 1999