Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 742]

[Hollum, Ameland]

[p. 743]

KU-350 (3 augustus 1925)
Hollum, Ameland (Fr.)
boerderij van J. Visser

1:400

Tijdens zijn onderzoek op Ameland besteedde Uilkema veel tijd aan het zoeken naar boerderijen die de koestal in dwarsrichting hadden. (De meeste boerderijen hier hadden de stal in één van de zijbeuken van de schuur, in lengterichting van het gebouw, net zoals de boerderijen op het Friese vasteland.) Uilkema was een dergelijke dwarse stal in het begin van zijn onderzoek voor het eerst tegengekomen bij een boerderij uit het gehucht De Blijke (KU-29). Hij was toen in deze afwijkende en weinig voorkomende indeling geïnteresseerd geraakt, omdat hij deze beschouwde als een mogelijk belangrijk oud kenmerk van het oorspronkelijke huistype op de Waddeneilanden. Ook bij de hier afgebeelde kleine boerderij lag de koestal dwars in het gebouw. In tegenstelling tot de eerder gedocumenteerde situatie bevond de stal zich hier echter niet langs de achtergevel, maar direct achter het woongedeelte, in één lijn met de uitgebouwde zomerwoning.

Op de balken boven deze stal werd, naar Uilkema noteerde, de ongedorste rogge bewaard. Na het dorsen kwam het graan op de woonhuiszolder, waar men het van buitenaf op bracht, via het nog juist op de foto zichtbare luik in de voorgevel. Achter de stal met de stalgang lag de op Ameland gebruikelijke dwarsdeel met aansluitend de paardestal en daar weer achter vond men het gebintvak voor hooiopslag. Dit tasvak was door een tot de gebintbalk reikend, 3,20 m hoog schot gescheiden van de deel. Uilkema noteerde op het veldwerk dat het hooi bij het binnenbrengen van de oogst vanaf de op de deel staande hooiwagen over dit schot in het vak werd geworpen. Naast het hooivak was in de zijbeuk een kleine ruimte afgescheiden, die blijkens het bijschrift in gebruik was als koestal gedurende de zomertijd.

Het woongedeelte bestond uit slechts één kamer, met daarnaast een gang waarop de voordeur uitkwam. De stookplaats lag tegen de voorgevel, tussen de beide ramen in. Tegen de scheidingsmuur met de stal bevond zich een bedsteden- en kastenwand. Het enige punt waarop de indeling van dit woonhuis afweek van dat van de eerder besproken, grotere Amelandse boerderijen (KU-29, 30 en 31) was het feit dat de verbinding met het bedrijfsgedeelte hier niet via de gang liep maar via de uitgebouwde zomerwoning. Een ander opvallend kenmerk van dit boerderijtje was tenslotte dat het gebouw op een klein gedeelte na volledig tweebeukig was. Deze tweebeukigheid zou door latere onderzoekers worden beschouwd als een typerend kenmerk van de overgangsfase tussen het hier (naar men veronderstelt) oorspronkelijk voorkomende smalle woonstalhuistype en de latere boerderij met aangebouwde schuur.

[p. 744]

[p. 745]

KU-351 (1926)
Hollum, Ameland (Fr.)
boerderij van L. Nobel

(geen lijntekening aanwezig)

Deze boerderij werd door Uilkema al bij zijn eerste bezoek aan Ameland bezocht, maar bij die gelegenheid nog niet of slechts zeer onvolledig opgemeten. Mogelijk werkte hij de toen gemaakte aantekeningen of schetsen pas later verder uit of vroeg hij iemand anders deze boerderij alsnog voor hem op papier te zetten. Van deze boerderij zijn twee veldwerkschetsen bewaard gebleven. Op één ervan staat een vrij nette tekening waarvan de lijnen gedeeltelijk langs een lineaal zijn getrokken. Op het tweede blad stond oorspronkelijk dezelfde plattegrond, maar hierin werden later correcties aangebracht. Naast de tekening stond aanvankelijk geschreven ‘..moet worden gecorrigeerd..’, welke woorden later werden doorgestreept en vervangen door ‘..is gecorrigeerd..’. Blijkbaar werd de kopie door Uilkema meegenomen voor een controlebezoek, waarbij werd ontdekt dat de oorspronkelijke schets nogal wat fouten bevatte. Zo bleek het woongedeelte te moeten worden verschoven ten opzichte van de schuur. De kamer lag hier blijkbaar nog geheel in de lijn van de schuurgebinten en besloeg de volle breedte van de middenbeuk. De gang naast de kamer bevond zich in de zijbeuk. Hoewel de schuur hoger was dan het woonhuis was het oorspronkelijke maatsysteem dus nog in zowel de schuur als het woonhuis



bewaard gebleven. De vergroting van het bedrijfsgedeelte was blijkbaar beperkt gebleven tot een verhoging van de schuur bij gelijkblijvende breedte. Een andere later door Uilkema op de tekening aangebrachte wijziging betrof de plaats van de zomerwoning (op de eerste plattegrond ‘werkplaats’ genoemd). Deze bleek bij nader inzien in één lijn met de stallen te liggen en bevond zich dus in de zijbeuk.

Overigens was deze boerderij een goed prototype van een hier vroeger algemeen voorkomende vorm. Net zoals bij boerderij KU-31 bestond het woongedeelte in opzet alleen uit een kamer met gang, waarbij later een in het bedrijfsgedeelte ingebouwde zomerwoning was gevoegd. De indeling van de schuur werd gekenmerkt door een dwarsdeel met aan weerszijden tasvakken, waarbij die aan de woonhuiskant dienden voor berging van stro en die tussen deel en achtergevel voor hooi. Het graan werd op Ameland bij de kleinere bedrijven meestal direct na de oogst afgedorst, waardoor in de schuur alleen het stro hoefde te worden opgeslagen; het gedorste graan werd bewaard op de woonhuiszolder. De deeldeuren in de zijgevel waren teruggeplaatst tot in de lijn van de gebintstijlen om hiervoor voldoende hoogte te krijgen. De zijbeuk bevatte aan deze kant stallen voor jongvee en paarden; de koestal lag in de ononderbroken zijbeuk daar tegenover. De doorsnede toont tenslotte een constructie met dekbalkgebinten en een Friese grupstal.