Uilkema, een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934. Deel 2

[p. 76]

[Drogeham]

[p. 77]

KU-32 (1923)
Drogeham (Fr.)
plaggenhut

1:200

1:400

In de loop van zijn onderzoek raakte Uilkema sterk geïnteresseerd in plaggenhutten en andere minimale behuizingen. Wat hem daarbij het meest boeide waren de constructies van dergelijke gebouwen. In deze eenvoudige, veelal door de bewoners zelf opgetrokken onderkomens kon men de meest primitieve draagconstructies aantreffen. Uilkema hoopte hierin nog restanten te kunnen terugvinden van oude bouwwijzen die bij de gewone boerderijen niet meer bestonden. Ook wat de indeling betreft zou men hier, naar hij meende, misschien nog kenmerken kunnen tegenkomen die elders als gevolg van de toenemende welvaart waren verdwenen. Uilkema was op zoek naar de ‘oervorm’ van de verschillende huistypen en hoopte via deze ongebruikelijke weg met zijn onderzoek een stapje verder te komen.

De hier afgebeelde plaggenhut was een uiterst eenvoudig maar in zijn soort goed onderhouden exemplaar. De scheve en bochtige wanden waren, afgaande op de foto, kort tevoren nog gewit, het strodak was oud maar gaaf en het erf was opgeruimd. Binnen was de ruimte verdeeld in een woongedeelte en een kleine schuurruimte, die door een houten wandje van elkaar gescheiden waren. De enige toegang bestond uit een lage deur van slechts anderhalve meter hoog in het midden van de zijgevel. De ruimte achter de toegangsdeur, die in open verbinding stond met de rest van het achterhuis, werd door de bewoners blijkbaar als portaal beschouwd en ‘voorhuis’ genoemd. In de woonkamer bevond zich de stookplaats, zoals overal in Friesland, aan de voorgevel tussen de beide ramen in. In de lage zijbeuk vond men drie bedsteden.

De draagconstructie van deze hut bestond uit kleine dekbalkgebinten met schoren en gebintplaten en daarboven een sporenkapje; boven de zijbeuken lagen korte oplangers; die middels de muurplaat op de slechts 25 cm dikke plaggenwanden rustten. Door de aanwezigheid van de gebinten hadden de wanden hier hoofdzakelijk een afsluitende functie. Boven het woongedeelte bevond zich op de gebintbalken een planken zoldering. De totale lengte van het gebouw bedroeg 8,50 m, bij een breedte van 5 m. De nok lag op 2,70 m hoogte en liep van voor naar achter iets af. De wanden bestonden uit beleemde en gewitte plaggen en waren aan de voet voorzien van een extra rij zoden ter versteviging. Het op de foto zichtbare anker in de voorgevel diende vermoedelijk ter bevestiging van een van de schouwbalken; de schoorsteen was geheel van hout.

[p. 78]

[p. 79]

KU-33 (1923)
Drogeham (Fr.)
boerderij van K. Witteveen

1:400

Bij dit keuterijtje was al geen sprake meer van een hut. Toch was dit gebouw, naar Uilkema noteerde, de directe opvolger van een plaggenhut. Door verbeterde economische omstandigheden hadden de bewoners zich hier echter blijkbaar weten op te werken van totaal bezitlozen tot kleine boeren, met een marginaal bedrijfje. In het achterhuis vond men een Friese stal met standplaatsen voor vier stuks vee. De rest van de bedrijfsruimte zal werkruimte en wellicht ook hooiberging hebben bevat. Een echte ‘deel’ was niet aanwezig, net zomin als dubbele deeldeuren. Paarden werden hier niet gehouden en inrijdeuren waren dus ook niet nodig; de toegang tot het bedrijfsgedeelte bestond uit een enkele (zij het vrij brede) manshoge deur in de achtergevel, op de foto nog juist zichtbaar. Het voorhuis had een indeling met een centrale woonruimte in de middenbeuk en secundaire vertrekken in de lagere zijbeuken, in dit geval een portaaltje en een ‘spijskamer’ (vermoedelijk een provisieruimte). Aan het voorhuis was een gedeelte van de zijbeuken weggelaten, waardoor men de mogelijkheid had om aan weerszijden nog een extra raam in de zijgevel aan te brengen. In de woonkamer lag de stookplaats aan de voorgevel tussen de beide vensters in; aan de andere zijde bevond zich een bedsteewand met de gebruikelijke kast tussen de beide bedden in. In het achterhuis bevond zich nog een derde bedstede.

Opvallend is dat Uilkema hier vrijwel geen aantekeningen maakte en dat een doorsnedeschets ontbreekt. Over de constructie is dan ook niets bekend; vermoedelijk vond hij deze weinig opmerkelijk. Alles wijst er overigens op dat de opmeting onvoorbereid plaats vond; Uilkema had geen millimeterpapier voorhanden en maakte een eerste schets met geschreven maten erbij. Deze tekening werd later door hem uitgewerkt tot een soort ‘net’ veldwerk, waarop alleen nog de totaalmaten vermeld staan.