Kasteel Oost. Valkenburg aan de Geul

[p. 15]

Letterkundig Centrum voor Limburg

De schrijver-dichter Paul Haimon heeft vaker zijn voorliefde voor kasteel Oost kenbaar gemaakt. ‘Kasteel Oost is thans een markant accent, als een fanfarestoot in het wijde dal van de Geul. Wanneer de bomen eromheen, de prachtige platanen en kastanjelaars, weer volop in het groen staan, zal het voorname gebouwencomplex aan alle kanten in het oog springen’, schrijft hij al in 1973 (Limburgs Dagblad, 28 april).

Het is voorjaar 1981, wanneer hij een plan lanceert, met de verwezenlijking waarvan kasteel Oost een nieuwe en waardige bestemming krijgt: de vestiging van een nieuw te stichten Letterkundig Centrum Limburg in het oude ‘Oost op Geul’ in Valkenburg aan de Geul.

‘Bij verscheidene schrijvers in Limburg werkzaam, en ook bij ruimer geinteresseerden in kunst en letteren leeft al geruime tijd een behoefte aan een centrum of een instituut ter stimulering en aktivering van de letteren in Limburg. Vooral ook blijkt er behoefte aan een centrum voor ontmoetingen waar ideeën uitgewisseld kunnen worden, deskundige adviezen kunnen worden verkregen, aan een plaats waar de literatuur als een levend gemeengoed wordt ervaren. Voor alle kunsten zijn er zulke centra: schouwburgen en theaters voor toneel, film en opera; concertgebouwen voor de muziek; musea voor de beeldende kunsten. Alleen de literatuur moet het zonder een huis van samenkomst stellen, waardoor het lijkt, alsof de literatuur enkel iets is om als schoolvak te fungeren. (....) Toch blijven de schrijvers doorwerken en het valt op te merken, dat er juist in de jongste tijd een soort van schrijfnoodzaak bestaat. Schrijven is een middel geworden om de steeds groeiende menselijke vereenzaming te doorbreken. Ook deze schrijvers gaan het vak steeds beter kennen en dan willen zij ook gehoord en gelezen worden, ze hebben behoefte aan weerklank. Een letterkundig centrum zou zo'n plaats moeten zijn, waar zij iets van die weerklank ervaren. Het podium voor de musicus, de galerie voor de schilder’. Aldus initiatiefnemer Paul Haimon in een ‘Pleidooi voor een Letterkundig Centrum’ gericht aan het provinciaal bestuur in het voorjaar van 1981.

En even verder, als hij het over de Limburgse auteurs heeft, schrijft hij: ‘In totaal tellen we er in Limburg meer dan honderd, die er geruime tijd of hun leven lang hebben gewerkt. Buiten de grote bibliotheken is er nauwelijks meer iets voor een nadere kennisname. Het is dan welhaast ook een verplichting voor ons om hierin verandering te brengen: als hommage aan die schrijvers en als een tegemoetkomende dienst aan het nageslacht dat naar hen zal vragen. Deze gedachte heeft ons dan ook gericht naar het tot stand brengen van een letterkundig centrum, waarin al deze figuren het hun toekomende reliëf zouden moeten krijgen.’ In zijn streven om tot de oprichting van zulk een centrum te komen, verzekert Paul Haimon zich van de steun van twee mede-enthousiastelingen. Het zijn Jaak Kersten uit Heerlen en drs. Ger Goltstein, woonachtig te Hulsberg. Zij vormen het initiatiefnemende trio, dat in vrij korte tijd een stichting in het leven doet roepen. De stichtingsakte wordt op 24 juli 1981 verleden. Inmiddels is er een bestuur gevormd, dat behalve uit de drie initiatiefnemers nog zeven andere leden telt.

[p. 16]

Het smeedwerk siert het trappenhuis van Kasteel Oost, dat niet op de laatste plaats vanwege zijn stijlvolle interieur werd bestempeld tot ‘Trouwpaleisje’ van de gemeente en tot zetel van het Letterkundig Centrum Limburg.

[p. 17]

Besprekingen betreffende subsidiëring met de gemeente Valkenburg aan de Geul en met de provinciale overheden verlopen met wisselend succes. Valkenburg aan de Geul staat positief tegenover de plannen om het centrum in kasteel Oost onder te brengen en juicht dit onder meer toe, omdat daarmee een zinvolle en waardige bestemming voor het aloude ‘Oost op Geul’ zou zijn gevonden.

Op 28 september 1981 neemt de gemeenteraad het besluit het hoofdgebouw van Oost te verhuren aan de stichting Letterkundig Centrum Limburg. Om de stichting tegemoet te komen verhuurt de gemeente Valkenburg aan de Geul het kasteel tegen een huurprijs, die trapsgewijs zal stijgen van nihil in het eerste jaar tot het volle bedrag in het jaar 1986.

De stichting kiest de naam ‘De Candelaer’, hierop gewezen door een van de befaamde bomen uit het park bij het gele kasteelcomplex. In het door haar gekozen briefhoofd prijkt een afbeelding van Kasteel Oost. ‘Wij stellen ons voor van kasteel Oost een soort Open Huis voor de Letteren en de Kuituur in Limburg te maken’, schrijft de stichting Letterkundig Centrum Limburg aan haar sympathisanten. Zij noemt in haar brief een aantal aspekten waaraan het L.C.L. haar krachten zal wijden: een museaal aspekt, een trefpunt worden voor auteurs en hun publiek, komen tot een videotheek van films over auteurs, schrijvers helpen en stimuleren bij de uitgave van een nieuw boek, trachten het opvoeren van toneelstukken van Limburgse auteurs te stimuleren. Het is een programma, dat gericht is op het propageren en stimuleren van de letteren in Limburg in zo breed mogelijke betekenis.

En zo heeft kasteel Oost bij de opening van het Letterkundig Centrum Limburg in oktober 1982 weer een bestemming en een toekomst, die voor een kasteel wel een zeer uitgelezene is: een centrum voor letteren en kuituur voor de hele provincie, zoals het eens het centrum voor toerisme voor de hele provincie was.

Voortaan gaan naar Oost niet slechts zij, die rust en verpozing in de natuur zoeken. De wandeling langs de Geul leidt voortaan niet slechts naar een fraai kasteel te midden van een unieke bomenschat en goed verzorgde tuinen opzij en achter het gebouw. Neen, ook diegenen in Limburg, die zich geroepen voelen door de schoonheid van de Limburgse letteren zullen in de toekomst de weg naar ‘Oost op Geul’ zoeken. Het aloude kasteel mag tevreden zijn met zulk een toekomst, de gemeente Valkenburg aan de Geul met zulk een gast in een van haar kastelen, het Letterkundig Centrum Limburg met zulk een fraai en voornaam kasteel als woning.

‘De marmeren hal van kasteel Oost op Geul mag weer blinken, de parketvloeren glanzen, een tuinman tekent een guirlande van gele viooltjes in het gazon achter de geschoren taxishaag rond het bordes. Het blauwgrijze water van de snelle Geul geeft een statige witte zwaan de kans rukkend tegen de stroom in te roeien. De knoppen van de kastanjelaars breken open.

“Sileo sine sole”, zegt de zonnewijzer op de hardstenen renaissance sokkel. “Ik zwijg zonder zon”.’ (Paul Haimon)

[p. 18]

De stichting Letterkundig Centrum Limburg, opgericht op 24 juli 1981, stelt zich ten doel het kweken van belangstelling voor en het bevorderen van de kennis van de Limburgse literatuur in zo breed mogelijke kring, zulks op provinciaal, nationaal en internationaal vlak. Daarnaast stelt het Letterkundig Centrum Limburg zich ten doel auteurs in de gelegenheid te stellen hun werk te introduceren en hun steun te verlenen bij het in druk laten verschijnen van hun werk, zowel proza als poëzie, alsmede bij de voorbereiding van herdrukken van hun werk. Het Letterkundig Centrum Limburg wil de zo juist genoemde doelen bereiken door:

1.	Het inrichten van een bibliotheek, een archief en een museum met een dokumentatieafdeling en voorts door het verzamelen en bewaren van alles, wat voor de kennis van en de belangstelling voor de Limburgse Literatuur (zowel in de Nederlandse taal als in de Limburgse dialekten) van belang is.
2.	Het inrichten van een lees- en studiezaal.
3.	Het verzamelen van interessante en belangrijke voorwerpen, die toebehoord hebben aan Limburgse en in Limburg gewoond hebbende niet-Limburgse auteurs.
4.	Het organiseren van literaire aktiviteiten, zoals: het houden van literaire avonden en tentoonstellingen, het uitgeven van een literair tijdschrift en het periodiek publiceren van een literair bulletin en een catalogus.
5.	Het beleggen van bijeenkomsten met vertegenwoordigers van de Limburgse en/of landelijke pers en met vertegenwoordigers van Limburgse kulturele instellingen.
6.	Het verlenen van steun aan jonge Limburgse auteurs.
7.	Het onderhouden van kontakten met soortgelijke en/of verwante letterkundige instituten of instanties en verenigingen in Limburg en daarbuiten.

[p. 19]

‘Ik zwijg zonder de zon’ zegt de uitstekend in het geheel van Oost opgaande zonnewijzer in de achtertuin, waar hij het middelpunt vormt van de sierbestrating. De vroegere standplaats van deze zonnewijzer was het park bij het voorname landgoed Dersaborg, dat in 1961 werd afgebroken om plaats te maken voor het nieuwe gemeentehuis van Valkenburg-Houthem.